Alvast een beetje bladeren door de OPZIJ van oktober 2021 - Special Nederlands-Indie

Editorial Marianne Verhoeven

Colofon/Uitgelicht

O

TO

PA

UL

TOL

ENAAR

OPZI

F

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

oktober/november • 50s te jaargang • € 6 ,9 9

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven

Achter de schermen Eind augustus zagen we elkaar weer na lange tijd op de nazomerborrel van OPZIJ met Sheila Sitalsing, Joyce Sylvester en Etchica Voorn.

Editor at large Alies Pegtel Art director Emmely Pardon Eindredacteur Felix Huygen Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Barbara van Beukering, Petra Boudewijn, Corbino, Milou Deelen, Carin Gaemers, Gigi van Grevenbroek, Nina Klaassen, Harold Pereira, Noémi Prent, De Reismeiden, Marije van Rest, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn, Renate van der Zee.

BUIKPIJN

Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

W

at hebben we een plezier beleefd aan het maken van dit nummer. Een special over Nederlands-Indië, natuurlijk vanuit het OPZIJperspectief.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam.

Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V..

Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

Van de uitgever De afgelopen jaren heeft OPZIJ, ondanks stijgingen van onze kosten, de prijzen nooit verhoogd. Maar recent verhoogden de papierproducenten wereldwijd hun prijzen ineens met meer liefst 15 - 20 procent. Dus kunnen we nu niet meer omheen. Met ingang van het decembernummer kost een los nummer € 7,99 en een jaarabonnement (zes nummers) € 47,50.

We ontmoetten de derde generatie, waar zich spontaan ook een nieuwe illustrator, Gigi van Grevenbroek aandiende. En al die andere Indische vrouwen en mannen die aan dit nummer hebben bijgedragen. Van auteur Dido Michielsen tot de broer van Sandra Reemer. Blije gesprekken met af en toe scherpe randjes. Waarbij de spreekwoordelijke Indische vriendelijkheid het even liet afweten.

En terecht, want bijvoorbeeld toen in 1986 Jos Brink in het legendarische tv-programma Wedden dat...? zijn Indische assistente Sandra Reemer liefkozend ‘Kroepoekje’ noemde, lachte Nederland vertederd mee. In 2021 krijgen we pijn in ons buik van dit toch zo lief bedoelde woord, zeker nu ik weet dat Sandra er ook pijn in haar buik van kreeg.

Het zijn die collectieve fouten waar we op terug moeten komen, waar excuses voor gemaakt moeten worden. En waar vooral van geleerd moet worden.

Wijlen mijn grootmoeder zei vroeger al: “Van excuses maken is nog nooit iemand armer geworden.” Nou, oma, daar wordt in politiek Den Haag heel anders over

gedacht. Uit angst voor compensatiebetalingen wellicht heeft noch de Nederlandse regering noch het koningshuis officieel ooit excuses aangeboden voor de slavernij. En dat zou toch wel hoog tijd worden. Bovendien zouden ze de eerste niet zijn. Benin, Ghana en Frankrijk gingen ons al voor. Maar ook het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden en de Senaat, plus enkele Amerikaanse staten. En steden als Londen en Liverpool gingen Halsema in Amsterdam en Aboutaleb in Rotterdam ook al voor. Frankrijk kent zelfs sinds 2001 een wet die het slavernijverleden, zowel de slavenhandel als de plantageslavernij, een misdrijf tegen de menselijkheid noemt.

Tot die tijd moeten we het doen met kleinere initiatieven die ons de complete waarheid en geschiedenis vertellen. Zoals ook Slot Zuylen dat doet in de nieuwe tentoonstelling rond Belle en de rol die de VOC heeft gespeeld bij de restauratie van het slot. Het is mooi dat de bekende uitspraak van Belle te vinden is op tasjes en mokken in de museumwinkel, maar niemand zou ooit een talent voor ondergeschiktheid hoeven te hebben. Gelijkwaardigheid, dát is waar ook OPZIJ zich al bijna vijftig jaar druk over maakt. O OPZIJ 2021

3

36

48

30 20

10

82

Maatschappij & Wetenschap

42

52

06

Kopstoot

08

Say What?!

Opmerkelijk nieuws

24

NEDERLANDS-INDIË Vrouwen in de Indische letteren

30

PORTRET Dido Michielsen - Dé Indische moeder

42

MAATSCHAPPIJ Genderneutraliteit

70

POLITIEK Een klucht van formaat

70

POLITIEK Herstelbetalingen & de overheid

Mensen

4

10

OPZIJTAFEL De derde generatie

20

PROFIEL De vijf generaties aan de kook

36

VAKVROUW BUITENLAND Julia Suryakusuma

48

PORTRET Josephine Baker

52

DE KLOOF Milou Deelen en Barbara van Beukering

58

ZUSTERSCHAP Rocky Hehakaija

94

MAN OVER VROUW Frank Reemer over Sandra

Kunst & Cultuur 09/63/81/98 RECEPTEN Pascal Jalhay 64

TENTOONSTELLING Belle van Zuylen

78

Boeken

82

Film/theater

86

Musea

88

DE REISMEIDEN Bali

58

64

Columns 03 35 07 99

88

Editorial Sheila Sitalsing Renate van der Zee Carin Gaemers

Service 09/47 Abonnee worden 02 Colofon OPZIJ 2019

5

KOPSTOOT

Column Renate van der Zee Renate van der Zee (1961) werkte als freelance journalist voor de Volkskrant, The Guardian en Al Jazeera. Ze schreef boeken over eergeweld, seksueel geweld, mensenhandel en prostitutie.

Ze werkt sinds 1997 voor OPZIJ.

Zusterschap, wie kent dat woord nog?

“I

n het huis van het feminisme zijn vele kamers.” Dat zei schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie toen ik haar jaren geleden interviewde voor OPZIJ. We hadden het over prostitutie. Ik zei dat ik prostitutie zag als geweld tegen vrouwen. Zij stelde bezwaar tegen sekswerk gelijk aan bezwaar tegen vrije vrouwelijke seksualiteit. Ik sputterde dat prostitutie niets te maken heeft met vrouwelijke seksualiteit – kortom, we kwamen er niet uit. Maar bij het afscheid omhelsde ze me en toen zei ze het: “In het huis van het feminisme zijn vele kamers”.

Wijze woorden, die de laatste tijd steeds meer aan belang winnen. Er zijn altijd verschillende stromingen binnen het feminisme geweest en we hebben onderling ook steeds heftige discussies gevoerd. Maar we realiseerden ons wel voortdurend dat we één groot, gemeenschappelijk doel hadden: de bevrijding van de vrouw. En we wisten dat zusterschap onmisbaar was, wilden we de strijd winnen.

Zusterschap, wie kent dat woord nog? De laatste tijd heeft bijna niemand het daar meer over, integendeel.

Er zijn feministes opgestaan die hun pijlen niet op het patriarchaat richten, maar op mede-feministes. Omdat die mede-feministes er andere ideeën op nahouden dan zijzelf. Vaak zijn dat vrouwen die hun sporen in de strijd voor vrouwenrechten meer dan verdiend hebben, maar zij worden genadeloos neergesabeld. Vanwege die eigen mening.

Het verketteren van feministes onderling heeft angstaanjagende vormen aangenomen. Ik ben deze column niet voor niets met Chimamanda begonnen. Zij heeft bewonderenswaardig werk gedaan in de strijd tegen seksisme en racisme, maar werd keihard bekritiseerd en zelfs bedreigd omdat zij vindt dat er verschillen zijn tussen geboren vrouwen en transvrouwen.

Er zijn veel mensen, waaronder ikzelf, die het met Chimamanda eens zijn. Deze mensen vinden dat transvrouwen het volste recht hebben om zo te leven als zij willen, maar ze vinden ook dat er een verschil is tussen mensen met XX-chromosomen en mensen met XY-chromosomen.

Ik aarzel om dit op te schrijven, want het is tegenwoordig zelfs gevaarlijk om een simpele

biologische realiteit te benoemen.

De transdiscussie is volledig uit de hand gelopen. Feministes die zich druk maken om praktisch al het onrecht in de wereld, hebben het recht op vrijheid van meningsuiting uit hun agenda geschrapt. Er is een sfeer ontstaan van intimidatie, verdachtmaking en gewelddadigheid. Ik sprak vandaag een vriendin die me vertelde dat ze zelfs bang is om op sociale media het woord ‘vrouw’ te gebruiken (pikant detail: op het woord ‘man’ rust géén veto).

Ikzelf ben ook bang na het schrijven van deze alinea’s. Zal mijn twittertijdlijn morgen vol staan met haatberichten, zal ik worden afgedaan als transfoob? Zal ik voorgoed worden gekwalificeerd als fascist?

Inmiddels heeft de commercie zich meester gemaakt van de feministische haat jegens feministes.

Er is allerlei merchandise op de markt. T-shirts bijvoorbeeld, met de tekst: If your feminism isn’t intersectional, it’s trash. Met andere woorden: als je niet precies denkt zoals ik, zet ik je bij het grofvuil.

In zo’n klimaat lijkt het naïef om over zusterschap te willen praten. Maar ik denk dat het heel belangrijk is dat we dat weer gaan doen. Ik pleit daarvoor. Ik pleit ook voor nieuwe T-shirts. Met daarop een citaat dat vaak is toegeschreven aan Voltaire, maar toch echt van de Engelse schrijfster Evelyn Beatrice Hall is: ‘Ik ben het niet eens met wat je zegt, maar ik zal het recht om het te zeggen tot de dood toe verdedigen.’ O OPZIJ 2021

7

SAY WHAT?!

Recept

Lichamen met testikels

Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Women vs. people

De bloeddruk op de OPZIJ-burelen nam nog verder toe toen we zagen hoe de bevlogen woorden van de helaas te vroeg – ze was pas 87 en het Supreme Court had haar nog veel te hard nodig, getuige de gruwelijke onlangs goedgekeurde wetgeving in Florida ten aanzien van abortus – overleden Ruth Bader Ginsburg ernstig verdraaid werden. Misschien dat de wokebeweging hier blij van wordt, wij, vrouwen in welke vorm dan ook, niet. De ACLU (American Civil Liberties Union) moest uiteraard terugkomen op deze faux pas.

The Lancet, het toonaangevende Britse medische tijdschrift, dacht menstruatie en vrouwelijke aandoeningen, die historisch en medisch gezien te weinig aandacht krijgen, een uplift te geven door op de cover niet te spreken over vrouwen, maar over bodies with a cervix (baarmoeder(hals)). Tenminste, dat was achteraf de verklaring van de hoofdredactie toe de twitterstorm die hierna opstak, zelfs het Britse parlement bereikte. Van de heftige en vaak onfatsoenlijke reacties werden wij erg verdrietig.

"The decision whether or not to bear a child is central to a woman's life, to her wellbeing and dignity. It is a decision she must make for herself.

When Government controls that decision for her, she is being treated as less than a fully adult human responsible for her own choices."

ASINAS

APPEL, RADIJS, KOMKOMMER, MANGO

- Ruth Bader Ginsburg

Voor de dressing:

Aan de kook

Natuurlijk kunnen we in dit nummer van OPZIJ niet om de Indonesische keuken heen. En bij wie beter dan Pascal Jalhay kun je dan terecht.

Daarom een aantal heerlijke en maakbare recepten verspreid door dit nummer. Prachtig gefotografeerd door Harold Pereira.

Voor wie niet genoeg kan krijgen: Jalhay, ooit de jongste sterrenchef van Nederland in het Amsterdamse restaurant Vermeer, geeft ook kooklessen en als je echt geluk hebt, kun je bij hem aan de chef’s table in zijn Larense Kookstudio je ogen en tong laten strelen.

Bijdemolenlaren.nl

8

26

Voor de salade:

* 2 st. Lombok * 2 st. knoflookteen * 5 eetl. suiker * 2 eetl. rijstazijn * 70 gr. pinda’s, heel en ongezouten * 100 gr. water

* 8 st. radijs, gewassen (met klein stukje loof) * 1 st. appel (Granny Smiths) * 1/2 st. komkommer, geschild * 1 st. mango, geschild * 200 gr. witte kool, flinterdun

Snij de Lombok, pinda’s en knoflook in kleine stukjes en vijzel deze met de suiker tot een fijne pasta. Voeg de azijn beetje voor beetje toe en vervolgens het water tot een mooie dikte, maar vooral een goede smaakverhouding tussen zoet en zuur.

Voeg eventueel suiker, water en/of zout toe tot de juiste smaak.

Snij de appel, komkommer en mango in dunne lange plakken en leg deze dakpansgewijs op elkaar in een lange strook van ca. 30 cm.

Rol deze fijn op en besprenkel deze met wat rijstazijn.

Maak de witte kool en de radijs aan met de dressing en leg deze plat in het midden fan een bord. Dresseer hierop de bloem van mango, appel en komkommer.

OPZIJ 2021

9

De OPZIJtafel

BESTEL BESTEL DE DE OPZIJ OPZIJ JUBILEUMAGENDA JUBILEUMAGENDA €17,99 €17,99

DE DERDE

generatie

Auteurs Suze Zijlstra, Lara Nuberg en illustrator Gigi van Grevenbroek komen alle drie uit een familie met Indische roots. Gaandeweg hun leven ontdekten ze alle drie dat het koloniale verleden hen heeft gevormd, ondanks dat er thuis vooral positief over werd gesproken. Een gesprek tussen Indische vrouwen van de derde generatie over identiteit, oma’s, en natuurlijk het feminisme.

In 2022 bestaat OPZIJ vijftig jaar. In deze agenda diverse quotes en afbeeldingen, die een verrassend veelzijdig beeld van OPZIJ door de jaren heen weergeven, waarin actie werd gevoerd, veel werd bereikt en ook veel werd gelachen.

DOOR A LIE S P E GT E L

Deze onmisbare agenda is verkrijgbaar in de boekhandel of bestel direct via de QR-code.

GA GANAAR NAAROPZIJ.NL OPZIJ.NL 10

OPZIJ 2021

11