OPZIJ oktober/november by MIMM

OPZIJ GLOPINIE – FEMINISME 4.0

o k t / n o v 2 020 • 49ste JA A R G A N G • € 6 , 9 9

DE OPZIJTAFEL

STEREOTYPERING IN DE MEDIA ‘Fix the system, not the women’

SIGRID KAAG

‘Ik sta niet giechelend achter een gordijn te wachten tot het m'n beurt is’

ILJA LEONARD PFEIJFFER BEZORGDE MACHO

BECAUSE WE CARRY

MORIA HEEFT GEEN NOODUITGANG

SUSAN VISSER OP DE PLANKEN MET ERIC CORTON

‘Googelen op WURGEN’

Kennismakingspakket

met Magnum van de Wijnbeurs

44% KORTING

6 FLESSEN + MAGNUM (1,5L.)

Proﬁteer nu van dit Kennismakingspakket met onze vijf populairste rode wijnen.

€ 72,Nu slechts

Geniet van:

€ 39,99

de romige topfavoriet La Pauline Acantus: bekroond met 10 medailles

per pakket met actiecode:

een rijk gekruide klasse Sangiovese

PZ1KP*

een sappige en romige Manieri een boterzachte vijf jaar oude Reserva Inclusief een Magnumﬂes (1,5 l.) La Coupole ‘Bâtard du Pape’ met Châteauneuf karakter. Nu slechts € 39,99 per pakket en gratis thuisbezorgd met actiecode PZ1KP.

Door ons

Unieke

Proefpanel Geselecteerd

SCAN DE KURK EN BESTEL

“Al onze wijnen worden blind geproefd door een deskundig proefpanel van 8 wijnexperts, met samen 170 jaar proefervaring. De beste en meest koopwaardige wijnen worden door hen geselecteerd.”

– WIJNBEURS PROEFPANEL Geen 18, geen alcohol

Bestel via: WIJNBEURS.NL/OPZIJ Geldig t/m 29 november 2020. Art. 3371907. * Alleen geldig op dit pakket. Maximaal 2 pakketten per klant. Niet geldig i.c.m. andere acties. Tel. bereikbaar ma. t/m vrij. 8.30 -18.00 uur, za. 8.30 -14.00 uur (0294 - 788 103)

TOL

ENAAR

Editorial Marianne Verhoeven

DE EMMER IS VOL

n zo duiken we de herfst met voorlopig nog geen al te zonnige vooruitzichten. Natuurlijk, in mijn omgeving probeert iedereen positief te blijven: we hebben de uitzonderlijk mooie lente en de heerlijke zomer enorm geprezen. Wat een geluk bij zo’n lockdown. Want terwijl de discussies op alle tv-zenders ontploften over de coronacrisisaanpak en het nut daarvan, hielden we thuis allemaal de moed erin en deden we verwoede pogingen om optimistisch te blijven. Want oh, wat was het gezellig om zo bij elkaar te zitten en weer spelletjes te doen. Er werd geklust bij het leven: de omzetten van de bouwmarkten rezen de pan uit. Kookboeken – al dan niet online – werden meer dan ooit geraadpleegd. En gingen de besmettingscijfers niet enorm omlaag, waren de ziekenhuizen weer in control en hadden de begrafenisondernemers weer wat meer rust? We kregen echt het gevoel dat de onzichtbare vijand in z’n hok was gedreven: hadden we mooi met z’n allen gedaan. Nu nog even wachten op het virus en dan terug naar normaal. Mooi niet dus. We zitten weer midden in de ellende. Zijn binnen Europa een

opvallend grote besmettingshaard, dus moeten ook emotioneel weer van voren af aan beginnen. En juist dat lukt niet zo goed. Want de emmer is vol. Al meer dan een halfjaar is zo’n beetje alles in ons leven op z’n kop gezet. En dat eist z’n tol. Ik merk het aan alle kanten. Er wordt flink ruzie gemaakt – dat is niet zo gek als je voortdurend op elkaars lip zit. Er worden tranen met tuiten gehuild bij kleine tegenslagen – vermijd al te emotionele films: je bent niet meer te stoppen. En zo kan ik nog wel even doorgaan. We willen allemaal zo graag terug naar normaal. Dat je niet met je zoon in de auto zit met allebei een mondkapje op (hij is bang mij te besmetten). Dat sowieso de angst om dicht bij mensen te komen die je het liefst om de nek zou willen vliegen voorbij is. Maar we moeten verder! Want in de tussentijd gaan ook een heleboel dingen gewoon door. Maakt de politiek zich op voor de verkiezingen volgend jaar met nieuwe lijsttrekkers. Waar wij dan weer interviews mee hebben. Worden er prachtige films gemaakt en theatervoorstellingen gegeven. En blijven we gewoon allemaal onze stinkende best doen, ondanks de sombere economische voorspellingen. En het gaat ons lukken. Want dat moet. We duiken de herfst in, duimend voor Hanneke Schuitemaker – de vrouw van 1 miljard, weet u nog, die al zoveel stappen heeft gezet in haar onderzoek naar het verlossende vaccin. Lees het interview met haar nog maar eens na op onze site. Laten we hopen dat we bij het volgende nummer van OPZIJ, dat begin december uitkomt en waarin we de Top 100 meest invloedrijke vrouwen van dit jaar zullen presenteren, weer wat zicht hebben op echte oplossingen. Want die ene druppel die de emmer doet overlopen, moeten we maar even zien te vermijden. O OPZIJ 2020

Maatschappij & Wetenschap

KOPSTOOT

SAY WHAT?! Opmerkelijk nieuws

BECAUSE WE CARRY Moria heeft geen nooduitgang

Buitenland Politiek AMERIKAANSE VERKIEZINGEN

Wereldwijd ORANGE THE WORLD

Non-profit KINDERFONDS MAMAâ&#x20AC;&#x2122;S

Mensen 36

Interview Politiek SIGRID KAAG

Coverinterview SUSAN VISSER

Zusterschap CAITLIN MORAN

De Kloof MILOU DEELEN EN BARBARA VAN BEUKERING

DE OPZIJTAFEL Stereotypering in de media

Man over Vrouw ILJA LEONARD PFEIJFFER

OPZIJ OVER MANNEN

Kunst & Cultuur 70

Interview THE PERFECT CANDIDATE

BOEKEN

PODIUM

Uitgelicht CATE BLANCHETT

FILM/TV

MUSEA

DE REISMEIDEN Zuidoost Friesland

Columns 03

EDITORIAL

SHEILA SITALSING

ASHA TEN BROEKE

ETCHICA VOORN

CARIN GAEMERS

Service 99

ABONNEE WORDEN

COLOFON OPZIJ 2019

OPZI

Colofon/Uitgelicht

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Art director Emmely Pardon

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

okt /nov 2020 • 49ste ja a rga ng • € 6,99

Achter de schermen

Eindredacteur Felix Huygen Bureauredactie Marije van Rest Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Roselyn van den Berg, Barbara van Beukering, Asha ten Broeke, Milou Deelen, Carin Gaemers, Shona Kalkman, Nina Klaassen, Alies Pegtel, Noémi Prent, De Reismeiden, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn, Renate van der Zee. Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

Het OPZIJtafelgesprek konden we op ruime afstand van elkaar houden. Dankzij Astrid van Heumen, voorzitter van de stichting OPZIJ hadden we een buitengewoon geanimeerde bijeenkomst in haar woning.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam. Of per email naar abonnementen@opzij.nl. PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement. KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers. 6

Onze half-Italiaanse Noémi tijdens het interview met Ilja Leonard Pfeijffer in Genua op zijn favoriete plein.

KOPSTOOT

Zwaargewicht Grapperhaus kleeft aan ’t pluche en vond de gouden ring om z’n vinger even belangrijker dan de verantwoordelijkheden waar-ie 26 oktober 2017 de eed voor heeft afgelegd. OPZIJ 2020

SAY WHAT?! Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Gekooid Na haar afscheid van het Europarlement voor de Groenen klom schrijver, dichter en schilder Els de Groen weer in de pen en kwam met de lieve dichtbundel over hokjesdenken en andere vormen van gekooid zijn: Hebben mollen weet van zonsondergangen. Met illustraties van Len Munnik.

De sequel Nadat influencer Famke Louise zelf nogal geĂŻnfluenceerd raakte door een viruswaanzinnige Engel, kwam ze dankzij de zachtaardige heelmeester Diederik Gommers tot nieuwe inzichten. Dus doet Famke Louise niet meer mee aan #ikdoenietmeermee. Sterker nog: Diederik en Famke Louise slaan de handen ineen en als we het goed begrepen hebben gaan ze samen YouTube-filmpjes maken, langs scholen om voorlichting te geven en mondkapjes produceren waarvan de opbrengst dan weer ten goede komt aan slachtoffers van het virus. Dit alles is te volgen via het YouTubekanaal van Famke Louise.

Loonkloof Hollywood De superheld uit de film Black Panther, Chadwick Boseman, die in augustus van dit jaar op 43-jarige leeftijd overleed, hield niet alleen verborgen dat hij leed aan darmkanker. Naar onlangs bleek was hij ook een echte medestrijder als het gaat om gelijke behandeling en salariëring in Hollywood. De filmstudio van 21 Bridges weigerde Sienna Miller, ook na lobbyen van Boseman, te betalen wat in haar ogen redelijk was. Waarna hij een deel van zijn salaris aan haar heeft gegeven. “Omdat ik aarzelde om weer aan het werk te gaan, mijn dochter naar school ging en het een onhandige tijd was, zei ik: ‘Ik zal het doen als ik op de juiste manier word gecompenseerd’,” aldus Miller, die deze bijzondere geste bekendmaakte. “Chadwick zei dat ik zou krijgen wat ik verdien, wat ik waard ben. Het is zo ongeveer het verbazingwekkendste dat ik ooit heb meegemaakt.” (Only) The good die young.

Netwerkkikker Als voorzitter van de VVAO, een netwerkorganisatie die ruim 100 jaar bestaat en waarvan meer dan 3.000 hoogopgeleide vrouwen lid zijn, zag en hoorde Jeanne Martens dat vrouwen in netwerkgroepen veelal afhaken. Ook denken ze vaak dat iemand wel wat beters te doen heeft dan hen te helpen en verwachten ze dat met hard werken hun prestaties vanzelf worden opgemerkt. Was het maar zo’n feest. Jeanne besloot daarom wetenschappelijk te onderzoeken of en hoe vrouwen hun netwerk gebruiken om stappen te zetten in hun carrière. Vrijdag 11 september verdedigde met succes ze haar proefschrift De netwerk-kikker wakker kussen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Inmiddels is Martens, die bedrijfskunde studeerde en sinds 2017 als onderzoeker is verbonden aan het lectoraat Entrepreneurship van de Hogeschool van Amsterdam, geen voorzitter meer van de VVAO, maar mag ze wel worden aangesproken met doctor.

Fucking Christmas Arme Melania, ze is toch al vaak het mikpunt van spot, al was het maar omdat ze na twintig jaar in de VS nog steeds klinkt als een Russische spionne uit een James Bond-fi lm, maar naar nu blijkt heeft ze ook al geen gelukkige hand in het kiezen van haar vriendinnen. Zo blijkt ‘vriendin’ Stephanie Winston Wolkoff stiekem haar gesprekken met Melania te hebben opgenomen en – o verrassing – daar een boek over geschreven te hebben met de originele titel: Melania & Me: The Rise and Fall of My Friendship With the First Lady. We kunnen nog lachen om Melania haar kerstergernissen: “Ik ben keihard aan het werk met de kerstspullen, weet je, maar wie geeft er een fuck om de kerstspullen en decoraties?” Maar onfrisser wordt het als ze zich uitlaat over de migrantenkinderen en hun omstandigheden in Mexico.

OPZIJ 2020

Buitenland

Menselijkheid

IN MORIA

Het huidige Europese migratiebeleid lijkt langzaam af te brokkelen. De verwoestende brand op Kamp Moria begin september legde dit pijnlijk bloot. Steffi de Pous (1983) kwam nét terug uit het kamp, waar ze met haar stichting Because We Carry sinds 2015 het leven van de 13.000 mensen daar probeert te verbeteren. “Toen kreeg ik opeens een appje: brand in Moria. Je moet je voorstellen: Moria heeft geen nooduitgang.” Dit is haar verhaal, haar leven. Met foto’s uit Moria, waarop de bewoners en vooral de kinderen er het beste van proberen te maken. Want dat is wat Steffi al die jaren motiveert. D O O R N O É M I PRE NT

Buitenland

et achtuurjournaal of even door nu.nl scrollen? De Pous heeft het nieuws al jaren geleden de rug toegekeerd. “Ik heb geen zin mezelf de hele dag met negativiteit te vullen,” licht ze toe. “Waarom zou ik alles willen weten van wat er aan paniek op aarde gaande is, als ik er niets aan kan doen?” Toen ze op een dag langs een Facebookbericht scrolde met een foto van een vrouw die al haar spullen droeg, met ook nog een kind onder haar arm en een tweede kindje in een kratje, dat ze aan een touwtje achter zich aan trok, kon ze niet anders dan in actie komen. “Ik kwam er algauw achter dat het dichtbij was – een

D-Reizen vliegticket verwijderd. Misschien kunnen we iets doen, dacht ik. Mensen denken qua wereldproblematiek vaak: wat kan ik nou betekenen? Misschien maak je in je eentje niet het grote verschil, maar je kunt er wel voor zorgen dat je van toegevoegde waarde bent.”

met uitsluitend vrouwen. “Ik hóu van mannen. Maar vrouwen begrijp ik gewoon heel makkelijk. Daarnaast focussen wij ons op de vrouwen en kinderen in Moria. Tegen een mannelijke vrijwilliger kan ik niet zeggen: ga jij eens even vragen of haar borsten het nog doen.”

Zo ontstond Because We Carry. “Het is nooit een concept geweest, maar het groeide organisch.” Inmiddels heeft de oprichtster een team van zeventien minstens zo gepassioneerde en gemotiveerde vrouwen om zich heen verzameld. “Ik heb standaard zeven meiden op Lesbos zitten. Die sprongen direct in de bres toen ze op de hoogte waren van de brand.” De Pous werkt bewust

Hoopvol Corinne Pommerel, een van de medewerkers van Because We Carry, zag met eigen ogen hoe de kampbewoners weer van voor af aan konden beginnen na de allesverwoestende branden op 8 en 9 september. “Onze missie namens het team van Because We Carry is sinds de brand 180 graden gedraaid. We zijn weer van leven naar overleven

‘Misschien maak je in je eentje niet het grote verschil, maar je kunt er wel voor zorgen dat je van toegevoegde waarde bent.’

OPZIJ 2020

Buitenland geswitcht,” vertelt Pommerel geanimeerd aan de telefoon, terwijl ze aan haar terugtocht van Moria naar Nederland bezig is. Dat typeert de medewerkers en vrijwilligers van Because We Carry: gepassioneerde, energieke vrouwen die liever poetsen dan lullen. “Voorheen was het ons doel om de situatie voor de mensen daar draaglijker te maken. Dat deden we door middel van allerlei

programma’s. Activiteiten voor de kinderen. Yoga voor de vrouwen. Een renteam. Er is zelfs een barbershop opgezet en een beautysalon. We hadden ook een programma met workshops voor zwangere vrouwen,” somt Pommerel op. “Sinds de brand zijn we teruggegaan naar het bieden van noodhulp. De eerste dagen bevonden we ons vooral op straat, om de vrouwen te zoeken. De volgende ochtend zijn we alles wat we konden bedenken uit gaan

delen. Water, bananen, luiers voor de kinderen.” Pommerel is onder de indruk van de veerkracht van de bewoners. “Ik vind het onvoorstelbaar. Ik vraag me af of mensen in Nederland dat zouden kunnen. Op het moment dat je nu door het nieuwe kamp heen loopt, heeft bijna iedereen een vriendelijke, open blik. Niemand is verbitterd of verzuurd. Er heerst een spirit van: hoe gaan we het beter maken? Bewoners gingen terug naar het verbrande

Kamp Moria Het Griekse eiland Lesbos kreeg in 2015 te maken met een grote toestroom van mensen die op de vlucht waren voor oorlog en onrust in landen als Syrië en Afghanistan. Via de Middellandse Zee probeerden zij Europa te bereiken, en kwamen zo onder meer terecht op Lesbos. De Europese Unie wist niet hoe en waar deze mensen onder te brengen en besloot hen op de Griekse eilanden te laten wachten op hun asielaanvragen. Als gevolg van dit beleid ontstond kamp Moria, op een voormalig militaire 12

basis. Een deel van de gevluchte mensen werd hier ondergebracht. Het resultaat was overbevolking, erbarmelijke leefomstandigheden en gebrek aan perspectief. Op zowel 8 als 9 september woedden twee aangestoken branden over kamp Moria, die de tijdelijke woonplaats van deze mensen grotendeels verwoestten. De bewoners van het kamp zijn momenteel bezig met de opbouw van een nieuw kamp. Eerder dit jaar werd Moria ook geteisterd door coronabesmettingen.

Buitenland

‘Het zijn Afghanen en Syriërs, geef deze mensen eten dat ze lekker vinden; een pitabrood, of maak een lekkere curry. En geen onwijs vieze vissticks die nergens naar smaken en zeker niet naar vis, met niet-gare aardappelen en nietgare wortelen.’ kamp om te zien welke spullen ze eventueel nog mee kunnen nemen. En vervolgens weer aan de slag om een nieuwe plek op te bouwen. Vrouwen zitten weer in een teiltje de was te doen. Mensen zoeken stenen, om een nieuw paadje voor hun tent aan te leggen. Een plek waar je je schoenen neerzet. Het gaat wonderbaarlijk goed gezien de omstandigheden.” Smaakloze vissticks Een nieuwe kans, zo ziet De Pous het nieuwe tentenkamp dan maar, als altijd met de wil om overal het positieve van in te zien. “Het is nog in de opstartfase, de crisisfase. Tenten met dunne zeilen, zonder binnenzeil of pallets op de grond tegen de kou. De plek waar het kamp zit, is echt de slechtste plek waar je een kamp kunt bouwen. Het gaat in de winter enorm winderig en koud zijn. Maar opnieuw beginnen biedt ook echt mogelijkheden om de opvang anders te organiseren, mogelijkheden die in kamp Moria überhaupt nooit bestonden.” Er is genoeg ruimte om de mensen op te vangen, maar vooral is er een

wil bij de autoriteiten om op een meer humane manier met deze mensen om te gaan. “De Grieken zijn normaal gesproken ongelooflijk traag, maar tonen nu echt leiderschap. De ogen van de wereld zijn ook op hen gericht, dat scheelt natuurlijk. En er is genoeg geld om dit kamp met aandacht op te zetten.” Maar, ook dit nieuwe kamp blijft een vluchtelingenkamp, met allerlei ongemakken waar mensen in Nederland misschien niet meteen aan denken. “Mensen hebben geen privacy, ze zitten met drie gezinnen in een tent. Er is niet veel te doen, en verveling is ook lijden. Ook denkt niemand na over wie deze mensen zijn. Het zijn Afghanen en Syriërs, geef deze mensen eten dat ze lekker vinden; een pitabrood, of maak een lekkere curry. En geen onwijs vieze vissticks die nergens naar smaken en zeker niet naar vis, met niet-gare aardappelen en niet-gare wortelen,” weet De Pous. “Er is een verschil tussen luisteren en horen. En een verschil tussen kijken en echt iemand zien. Er

wordt überhaupt niet naar deze mensen gekeken en geluisterd, laat staan dat ze gehoord en gezien worden.” Op het moment dat je vluchteling bent val je in een andere categorie mens, ziet de Because We Carry-oprichtster. “Als jou en mij zoiets overkomt, dan zitten we binnen een uur in een sporthal met een kop soep. Drie sociale hulpverleners vragen vervolgens aan je hoe het met je gaat. Waarom kunnen wij vluchtelingen niet met meer menselijkheid opvangen? Dat emotioneert me echt.” Koffie met Broekers-Knol De Pous heeft onze staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, Ankie Broekers-Knol, gevraagd haar te vergezellen naar Moria. “Wat ik spannend vind, is dat er door het volk leiders zijn uitgekozen om beleid uit te voeren, maar dat ik bij hen weinig menselijkheid voel en zie,” ervaart De Pous. “Als BroekersKnol met mij een rondje zou willen maken door Moria, zou ik haar willen vragen wat het met haar doet. Ze heeft natuurlijk allerlei gevoelens bij zo’n rondje over het kamp. Alleen OPZIJ 2020

Buitenland

‘Als je de bewoners niet van gezicht kent, en ze reduceert tot een statistisch Exceloverzicht, dan is het misschien makkelijker om voor dit beleid te kiezen.’ geeft het beleid dat zij moet uitvoeren, geen ruimte voor haar gevoelens. Hoe doe je dat als oma en moeder? Hoe ga je dan relaxed naar bed? Waar laat je die gevoelens dan? Ik geef altijd uiting aan mijn gevoelens, omdat mijn gevoelens het beleid van Because We Carry zijn.” Of een tijdelijk kamp Moria nou een goed idee is of niet, Because We Carry doet er alles aan om praktische en emotionele ondersteuning te bieden aan de mensen die voor de tweede keer hun woonplek zijn kwijtgeraakt. “Er zijn veel mensen die tegen mij zeggen: ‘Je helpt nu mee aan Moria 2.0. Je moet de Griekse overheid niet helpen, ze moeten het zelf oplossen.’ Ik vind het oké als mensen dat zeggen,” stelt ze. “Maar ik vind het wel vervelend. Ik snap het punt heel goed, maar wat heeft het voor zin om in opstand te komen tegen Because We Carry? Ga naar de grijze pakken die het beleid uitvoeren.”

dat zeg. Je kunt je niet voorstellen hoe afschuwelijk het is om daar te moeten wonen. Maar het was wel ‘thuis’ voor de mensen. Dat ben je dan allemaal opnieuw kwijt,” onderstreept Pommerel. “Het is inderdaad positief dat meer mensen zich nu lijken te realiseren hoe afschuwelijk die plek was. En dat je mensen zo echt niet kunt behandelen. Als dat het effect is van zo’n brand, dan is dat iets goeds. Bij Because We Carry zijn we altijd hoopvol.” De Pous sluit zich hierbij aan. “Ik loop al vijf jaar rond op Moria. Hoe de fuck is dit mogelijk, denk ik vaak. Het demotivatiebeleid maakt mij

boos. Als je de bewoners niet van gezicht kent, en ze reduceert tot een statistisch Excel-overzicht, dan is het misschien makkelijker om voor dit beleid te kiezen. Ik heb daar niets over te zeggen,” vertelt ze. “13.000 mensen opnemen is misschien niet realistisch. Maar maak die opvang op zijn minst minder karig.” Tevreden is ze nog lang niet. “Hoe wij omgaan met de vluchtelingencrisis, dat dateert uit 1946. Niets is met respect of waardigheid.” Opgeven doen de vrouwen van Because We Carry niet, wat de Europese Unie verder ook besluit. “In het kamp lopen we niet voor niets met T-shirts rond waarop staat ‘ full of hope’. Hoop is ongeveer het enige wat je staande houdt op zo’n plek. Dat hebben de vrouwen in Moria. En wij zijn er om dat te geven.” De vrouwen in Moria dromen van hetzelfde als jij en ik, besluit Pommerel. “Het is heel basaal. Een normaal leven met kinderen. Een beetje geluk. Een punt op de horizon.” O

Lichtpunt Dat de brand in kamp Moria een nieuw dieptepunt inluidt wat betreft de vluchtelingencrisis, daar is geen twijfel over mogelijk. Tegelijkertijd lijkt de problematiek nu hoger op de politieke agenda te staan door de brand. “Moria is een onvoorstelbaar afschuwelijke plek,” benadrukt Pommerel. “Ik krijg kippenvel als ik

Because We Carry: voor en door vrouwen Wegkijken van de vluchtelingenstroom? Dat was geen optie voor drie vrouwen uit Amsterdam. Ze boekten in 2015 een ticket naar Lesbos en besloten te kijken hoe ze gevluchte moeders, vaders en kinderen konden bijstaan. Zo groeide Because We Carry uit tot een professionele stichting. De afgelopen jaren stuurt Because We Carry wekelijks een nieuw team van zeven vrijwilligers naar het eiland om de handen uit de mouwen te steken. Benieuwd geworden naar de stichting of zien hoe je kunt helpen? Ga naar becausewecarry.org. 14

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

ZEG NOOIT FLOWER POWER

uizenden Wit-Russische vrouwen liepen in lange slierten door de straten, ze waren in het wit met rood gekleed, ze hadden eisen, ze werden gearresteerd, ze vormden menselijke ketenen. Ze kwamen laten zien dat ze de woorden van hun dictator – “Onze grondwet geeft de president zoveel macht, dat het zelfs voor een man moeilijk is die last te dragen. Een vrouw zou eronder bezwijken.” – gezwets van een dronken aardbei vonden. Ze werden uit elkaar geslagen, ze kwamen terug, het ging lang door. De wereldpers was dol op de beelden, want een demonstratie is maar een demonstratie, maar als er vrouwen met bloemen mee zijn gemoeid die vrouwelijke oppositieleiders komen ondersteunen, kun je alle poëtische registers opentrekken. Dan gaat het in de verslaggeving over ‘de vrouwenrevolte’, vallen er mijmeringen te lezen over ‘de zachte krachten’ die het mannelijke kwaad proberen te overwinnen. Dan gaat het over vrouwen die ‘vreedzaam’ zijn, vrouwen als ‘stille kracht’, ‘vrouwelijke vrouwen’

die met hun onschuldige bloemen en hun ‘flower power’ appelleren aan mannelijke ‘ridderlijkheid’. Vrouwen die ‘opkomen voor hun mannen’ die eerder al waren opgepakt en in elkaar geslagen door de ordetroepen. En dan schrijft een redacteur van Al Jazeera met droge ogen dat oppositieleider Tichanovskaja vroeger een ‘angstige huisvrouw’ was (de BBC maakte er stay-at-home mom van) voordat ze de handschoen oppakte tegen de potentaat die er al een kwarteeuw zit, en die zich ook na eerdere verkiezingsfraudes en volksopstanden (wie herinnert zich 2010 nog) heeft weten te handhaven. Ik las ook ergens dat ze ‘mooi’ zijn, de vrouwen van Wit-Rusland. Dan klinkt er, kortom, onder de ongetwijfeld goede bedoelingen waar de bewonderende stukjes van de buitenlandse verslaggevers van druipen een akelig toontje. Het toontje dat – ongetwijfeld onbedoeld – neigt naar de argumenten waarmee vrouwen jarenlang tot onbekwame wezens zijn gebombardeerd. Zo mooi, zo zacht, zo lief, zo vredelievend, zo buitengewoon, zo puur. Want van vrouwelijk exceptionalisme bezingen, is het niet zo’n grote stap naar de vraag: moet al die puurheid echt blootgesteld aan de boze buitenwereld? Diezelfde idiotie is eeuwenlang misbruikt, gebruikt om vrouwen in doosjes te doen, ze te verbannen uit de corridors van de macht, weg te houden van grotemensenzaken, handelingsonbekwaam te verklaren binnen het huwelijk. (Op basis van diezelfde kenmerken – mooi en lief – worden overigens Wit-Russische vrouwen op internet enthousiast aangeprezen voor liefde en seks. Tik ‘women’ en ‘Belarus’ in op Google en vind pagina’s lang dit: Daten met Wit-Russische vrouwen! Zeven redenen waarom een vrouw uit Wit-Rusland niet te versmaden is! Ontmoet sexy vrouwen uit Wit-Rusland! Ad infinitum.) Terwijl: we zijn er natuurlijk pas wanneer een vrouw ook kan komen bovendrijven als ze een middelmatige klootzak is en zich desalniettemin jarenlang kan handhaven. Gewoon zoals mannen dat al eeuwen weten te doen. O OPZIJ 2020

Interview Politiek

Kroonjuweel

VAN D66

Sigrid Kaag (1961) is overal in het nieuws. En waarom? Omdat ze bij de komende verkiezingen lijsttrekker is van D66. Maar lang niet iedereen met dezelfde ambities krijgt zo’n – veelal sceptische – ontvangst en wordt tot in detail overhoord over het verkiezingsprogramma. Wellicht omdat ze aangaf best premier van Nederland te willen worden. En dat als voorvrouw van zeker niet de grootste partij in Nederland. Natuurlijk ging ook OPZIJ met haar in gesprek in, jawel, de Hans van Mierlo zaal. We troffen een buitengewoon ontspannen minister, ondanks de diverse brandhaarden wereldwijd, die ook haar wakker houden. D O O R M A R I J E VA N R E ST EN M A R I A N N E V E R H O E VE N

bent nu een aantal jaar Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Op welk moment begon u de afgelopen jaren te denken: Misschien wil ik wel D66lijsttrekker worden? “Het was niet zoiets waarvan ik opeens dacht: ik wil dit. Ik was voor de ministerspost gevraagd door Alexander Pechtold en ik ging ervan uit dat hij gewoon doorging. We werden een maand voor zijn formele vertrek meegenomen in zijn besluit, en dat kwam toen als een verassing. Vervolgens ging Rob Jetten door als fractieleider en daarmee was hij de facto dus voorlopig het boegbeeld. Voor de langere termijn dacht ik in eerste instantie: ik zal wel zien wie zich gaat aanmelden, ik ben benieuwd! Na een tijdje gingen mensen mij vragen, of het suggereren. En dat heb ik vaak afgehouden. Ik had daarvoor allerlei redenen: ik ben te oud, het moet een andere generatie zijn. En dan zijn er de dingen waar je de hele tijd al op wordt aangevallen, bijvoorbeeld het feit dat je een buitenlandse man hebt. Erger nog: een Palestijnse man (lacht). En dat je internationaal gewerkt hebt, op het hoogste niveau. ‘Ojee, wat begrijpt zij dan van het Binnenhof?’” En niet weten wat De Wereld Draait Door is? “Ja, precies, hele belangrijke zaken. Ik wist niet wat een tafeldame was. Tafeldame?!” Dat is Halina Reijn gewoon. (lachend) “Inderdaad, dat soort dingen weet ik nu natuurlijk wel. Maar ja, is dat waarom mensen voor een partij kiezen? Ik mag hopen van niet, maar oké. Die inhaalslag heb ik denk ik wel gemaakt. Ik heb inmiddels ook een keer Chateau Meiland gezien. “Maar goed, op een gegeven moment heb ik het omgedraaid en gedacht: waar zit ik nu de hele tijd tegenaan

OPZIJ 2020

Interview Politiek te hikken? Het gaat om onze partij en onze ideeën en die moeten ook voor een team staan. Ik geloof helemaal niet in die ene persoon. Het gaat echt om wat je met z’n allen teweeg kunt brengen. Dat is denk ik ook wel meer een aspect van vrouwelijk leiderschap, dat je veel meer vanuit een team denkt.” Tekende dat ook de overgang? Hoe Rob Jetten opzij is gestapt, zonder dat er bloed onder de deur door liep. “Precies. De afspraak was: we gaan elkaar niet verrassen en ieder maakt zijn eigen afweging. Zo is het ook gegaan. We waren elkaars sparringpartners. En als nog meer mensen zich hadden gekandideerd, dat was dat ook prima geweest. Het ging erom dat wij elkaar en de partij niet kapot zouden maken. Uiteindelijk zit je toch bij die ene partij, omdat je allemaal bepaalde ideeën hebt. Je moet met elkaar door.” Zijn er buiten D66 nog mensen met wie u dit heeft besproken? Goede vriendinnen bijvoorbeeld? “Een paar van mijn goede vriendinnen zeiden: ‘We wensen je dit niet toe, maar we steunen je wel.’ Daar kwam het op neer haha. Die maken zich grote zorgen.” En zijn dat dan vriendinnen uit de politiek? “Nee nee, dat zijn echte vriendinnen zou ik zeggen. Die zeggen ook dingen

als: waar begin je aan? Mijn god, weet je het wel zeker? Het is het niet waard! Of: je kunt zoveel doen, waarom nou dit? Ja, dat soort opmerkingen. Maar ze begrepen wel dat het voor mij een moment van verantwoordelijkheid nemen was. Het gaat ook om het dúrven te doen. Mijn twee dochters waren daar ook belangrijk in. Zij zeiden: ‘Mam, je spreekt je hele leven over gelijke kansen voor mannen en vrouwen, over het principe ‘nee heb je, ja kun je krijgen’, en dan doe je het zelf niet.’ Toen dacht ik: ja daar zit wat in. “Uiteindelijk ga ik ervoor om D66 zo groot mogelijk te maken, op een verantwoordelijke manier. Voor de ideeën en de idealen die we hebben. En tegelijkertijd: als het niet lukt, dan lukt het niet. Zeker in een Nederland dat toch nog best conservatief is – en dat maar niet wil toegeven – als het gaat om hoe er over vrouwen wordt gesproken, dan zie ik dit eerlijk gezegd ook als een onderdeel van mijn verantwoordelijkheid. Ik had het ook nooit zo kunnen voorspellen, maar ik heb me mijn hele leven ingezet voor vrede en veiligheid, kansengelijkheid en rechtvaardigheid. Dus komischerwijs is dit voor mij een hele logische stap.” Kansengelijkheid en rechtvaardigheid. Daar heeft dit kabinet toch nog wel een paar stappen in te maken. “Ja, daarom ziet ons verkiezingsprogramma er heel spannend uit. Daar zit gewoon heel

‘Mijn twee dochters waren daar ook belangrijk in. Zij zeiden: “Mam, je spreekt je hele leven over gelijke kansen voor mannen en vrouwen, over het principe ‘nee heb je, ja kun je krijgen’, en dan doe je het zelf niet.”’

veel in, qua herstel, qua onderwijs, gratis kinderopvang.” Nederland kent door de jaren heen een nogal wisselend beleid als het gaat om kinderopvang. Elk kabinet heeft een maximale scope van vier jaar, waardoor het beleid na een paar jaar weer anders is. De overheid is dus geen betrouwbare partner als het gaat over de vraag hoe jij als vrouw, als stel, je leven en carrière kunt inrichten. En zolang die onzekerheid er is, maak je het voor vrouwen ook niet erg aantrekkelijk. En dan hebben we het niet over die 18% van Nederland die naar het vwo gaat. Het gaat over al die andere vrouwen. “Daar hebben de linkse partijen denk ik ook een punt, als ze zeggen dat we het niet alleen over topvrouwen moeten hebben. Het gaat immers over de kansen van alle vrouwen. Je wilt dat zij fulltime kunnen werken als ze dat willen. Van de magazijnbediende tot de topvrouw van het jaar, iedereen moet zijn eigen kansen kunnen ontwikkelen. En vaak betekent dat: meer uren beschikbaar zijn, of meer variabele uren beschikbaar zijn. Niet iedereen heeft een moeder, zus of schoonmoeder die wel even voor de kinderen kan zorgen. Dat heb ik ook nooit gehad. Ik kon het zelf regelen, omdat ik goed betaalde banen had. Maar het gaat er juist om dat iederéén dit moet kunnen. Dán heb je pas rechtvaardigheid en kansengelijkheid. Gratis kinderopvang moet een permanente zijn.” D66 profileert zicht altijd als de onderwijspartij. Spelen de scholen hier nog een rol in? “In ons verkiezingsprogramma staat dat wij gaan voor een schooldag van 8.00 tot 18.00 uur, waarin je alles kan doen: sport, gezond eten, huiswerk, muziek, speciale taalles voor kinderen die een taalachterstand hebben. Zo creëer je een gelijkwaardige school en ook gelijkheid onder de kinderen. En dan kunnen ouders ook zeggen: ‘Mijn kinderen zijn veilig, ze worden

Interview Politiek

gestimuleerd, dus kan ik ook weer een beetje tijd in mezelf steken.’ “Onderwijs is zo’n belangrijke schakel in het ontwikkelen van de mens én de maatschappij. Want dat is nou het ontwikkelen van menselijk kapitaal en daarmee ook de economie. Ofschoon ik wel vind dat onderwijs niet alleen instrumenteel is. Onderwijs is echt zelfontplooiing, kennis opdoen, en je de kans geven dingen in jezelf te ontdekken die je misschien van huis uit niet zou meekrijgen. Niet elke studie hoeft zogenaamd economisch functioneel te zijn of rendabel. Er zijn ook veel mensen die hun studie ontzettend leuk en belangrijk vonden, en daarna best tevreden zijn met een andere functie. Dat geldt ook voor mij. Ik heb mijn studies ook mogen doen op basis van puur interesse. Ik heb nooit gedacht: o dan kan ik daar dat en dat mee worden. “Volgens mij moet dat intrinsieke meer terugkomen. Juist ook in een vergrijzend Nederland. We moeten veel meer kijken naar hoe mensen nuttig inzetbaar kunnen blijven, zonder dat het altijd economisch rendement geeft. We moeten het hebben over hoe Nederland er over twintig jaar uitziet: hoe kun je dat inrichten en wat voor type werk zal er dan zijn? Hoe wordt dat georganiseerd, hoe kom je aan kennismigranten? Heb je nog seizoensarbeid nodig in de toekomst, als alles gemechaniseerd wordt?”

Het lijkt wel of het politieke momentum voor die langetermijndiscussie er nooit is. Hoe krijgt u mensen hierin mee? “Ons verkiezingsprogramma is echt niet op één periode gericht. Je móet weten waar je naartoe wilt. Ik heb het idee dat veel partijen nu wel door hebben dat we op een kantelpunt staan, mede door de pandemie. Vergeet daarbij niet het veel grotere zwaard van Damocles: de klimaatcrisis. We moeten echt hele fundamentele keuzes maken. De klimaatcrisis ga je gewoon niet adresseren met wat sprokkelmaatregeltjes en de houding van: over drie, vier jaar zien we wel weer verder. Dat houdt de smeltende ijskap in Groenland echt niet tegen.” En als u dan kijkt naar het politieke spectrum dat er nu is. Waar ziet u dan kansen voor samenwerking? Er zijn partijen die de klimaatverandering volledig ontkennen. “Wij zeggen keer op keer dat we zoveel mogelijk kiezers hopen te overtuigen. We sluiten geen kiezers uit. Maar samenwerking met een PVV of een Forum voor Democratie is voor mij niet aan de orde. Ze sluiten zichzelf uit, door hun gedachtegoed en door de uitsluiting van andere mensen.” Er is de afgelopen weken ook veel discussie geweest over

vluchtelingenkamp Moria. U gaf daarover bij Op1 aan dat het opnemen van slechts 100 kinderen uit het kamp voor jullie ook geen ideale uitkomst is. Maar dat is natuurlijk wel het politieke speelveld waar je mee moet dealen, ook straks. Hoe gaat u ervoor zorgen dat juist op die grote thema’s – zoals vluchtelingen en klimaat, waar overduidelijk iets moet gebeuren – echt breed draagvlak gaat ontstaan? Er lijkt ook bij partijen als CDA en VVD nog veel weerzin op deze thema’s. “Je merkt dat er bij de kiezers van deze partijen wél wat gebeurt. Bij het CDA zijn er bijvoorbeeld mensen vanuit gemeentes, lokale besturen en kerken die veel meer willen doen. We moeten het zien bij de volgende verkiezingen. We moeten eerst zo groot mogelijk zien te worden en onze energie richten op ons verhaal en programma. In dit kabinet hadden wij niet een progressieve meerderheid op dit soort thema’s. Dat is gewoon zo. We moeten natuurlijk verantwoording afleggen over de dingen die we hebben bereikt deze kabinetsperiode. We mogen trots zijn op de dingen die we hebben gedaan met de Klimaatwet, het onderwijs, de cultuur. Als D66 er niet was geweest, had het er heel anders uitgezien. Maar het is niet altijd een positief verhaal.” OPZIJ 2020

Interview Politiek Zou u straks nog een keer in dit kabinet stappen? Nu u zelf de scepter zwaait? “Dat is een gewetensvraag. Misschien laten we het daar maar bij. Dat zegt genoeg. (lacht) Weet je, minister zijn is heel eervol. Ik denk echt dat het ook heel mooi was dat D66 na twaalf jaar weer meeregeerde. Maar het was voor ons veel beter geweest als GroenLinks ook had meegedaan, dat is duidelijk. Tegelijkertijd is het makkelijker om kritiek aan de zijlijn te leveren, dan zelf in het midden verantwoordelijkheid te nemen. Nieuwe ronde, nieuwe kansen, zou ik zeggen. Het is een moeilijke vraag om te beantwoorden.” In de Volkskrant sprak u laatst over ‘asociale veiligelanders’. Daar hebben we toch wel even op zitten kauwen. Eerlijk gezegd vonden we het een gruwelijke term. “Ja, dat is ook zo. Ik gebruikte de term bewust om duidelijk te maken dat wij van D66 geen softies zijn op alle aspecten van migratie. Er is een categorie mensen die – zoals je weet – uit veilige landen komen en die zich ook daadwerkelijk asociaal gedragen. Daar hebben de mensen die hen opvangen echt last van, qua criminaliteit, belaging en veiligheid. Ik heb de term gebruikt om te laten

zien dat wij op bepaalde aspecten van migratie ook net zo duidelijk een rode lijn kunnen trekken. Want het beeld is: ‘oh u bent zo naïef.’ Al had ik het misschien anders of beter kunnen formuleren.” Maar u deed die uitspraak op het moment dat de discussie ging over die 500 kinderen. Moria stond in brand. En u kondigde bij de lancering van uw campagne juist aan dat u stelling nam ‘tegen de polarisatie’ en dat u ‘draagvlak wilde creëren’. “Klopt, maar dit is geen polarisatie. Dit beschrijft wel een deel van het probleem waar veel mensen in Nederland van denken dat de politiek – ook juist degenen die zich inzetten voor een humaan asielbeleid – er geen oog voor heeft. “De mensen waar ik over sprak hebben geen recht op asiel, daar gaat het juist om. Ze zijn uitgeprocedeerd, want ze komen uit een veilig land. En daarbovenop begeven ze zich in de criminaliteit en dat is een heel groot probleem voor het draagvlak. In de vervuiling van het debat spreken we vaak over asiel en migratie alsof dat hetzelfde is. Ik hoor tegenwoordig iedereen zeggen: ‘economische vluchtelingen’. Die bestaan niet! We hebben economische migranten en we hebben mensen die recht

hebben op een vluchtelingenstatus, op asiel, met een correcte procedure en een correcte behandeling. En dat Nederland daar zijn verantwoordelijkheid in neemt. Ons voorstel is dan ook om 5000 vluchtelingen per jaar op te nemen. “Naar economische migranten kun je als categorie anders kijken. Welke migranten wil je hebben? Dan heb je het over arbeidsschema’s, over arbeidsovereenkomsten, over een gat in de markt. Daar kun je afspraken over maken, van regering tot regering. Je bevordert dan de legale weg, om ook de illegale weg juist te kunnen uitsluiten en mensensmokkel tegen te kunnen gaan.” Hoe kijkt u nu naar de ontwikkelingen in het MiddenOosten? We hebben recent die enorme ramp in Libanon gehad en daar ging het economisch ook al heel slecht. Er is inmiddels een vluchtelingenstroom uit Libanon op gang aan het komen. U heeft daar zelf gewoond. “Ik kijk ernaar met pijn in mijn hart. Het is heel somber, want Libanon zou een pareltje in het Midden-Oosten kunnen zijn. Het is een mozaïek qua geloofstakken, kunst en cultuur, de mensen zijn heel beschaafd. Het land is ook heel

Interview Politiek belangrijk voor de wederopbouw van Syrië, als die er ooit komt. Daartegenover staan bijvoorbeeld de overeenkomsten tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten. Dus je hebt momenten van verandering en je hebt andere landen die lijken af te glijden. De huidige stand van zaken stemt mij tot grote somberheid.” Ziet u daar nog een rol voor Nederland in? “Ik denk dat wij als Nederland heel goed zijn als het gaat om steun bij economische wederopbouw. Nederland doet ook belangrijk werk als het gaat om de internationale rechtsorde, zoals de aansprakelijkheidstelling bij schending van mensenrechten, zoals bijvoorbeeld door het Syrische regime. Nederland in de rol van effectieve vredesbemiddelaar, dat zie ik minder. Dat heeft ook te maken met hoe de stemmingen in het Nederlandse parlement lopen. We hebben op sommige thema’s zulke verdeeldheid intern binnen Nederland. “Vaak zit de steun vanuit Nederland meer in het technische – wat prima is – en op het gebied van internationaal recht en aansprakelijkheid. Dat laatste hebben we ook heel goed gedaan tijdens onze jaren in de Veiligheidsraad van de VN. En ook andere thema’s, bijvoorbeeld met She Decides, onder mijn voorganger Lilianne Ploumen. Onder mijn ministerschap zijn we koploper geworden in het recht op toegang tot psychosociale zorg en geestelijke gezondheidszorg in crisistijden. Dat onderwerp is nu echt overal geagendeerd. Ik ben er ontzettend trots op dat mijn team en ik dit zo ver brengen. Daar is Nederland dan ook wel weer heel zichtbaar op.” Hoe kijkt u nu naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten? Durft u een voorspelling over de verkiezingsuitslag aan? “Ik durf het niet te voorspellen. Ik was in 2016 in New York voor een ontmoeting met de toen net benoemde secretaris-generaal van

‘Ik hoor tegenwoordig iedereen zeggen: “economische vluchtelingen”. Die bestaan niet! We hebben economische migranten en we hebben mensen die recht hebben op een vluchtelingenstatus, op asiel, met een correcte procedure en een correcte behandeling.’ de VN. Ik ging die avond naar bed en de volgende ochtend hebben we samen in een vergadering echt een beetje zitten bijkomen van de verkiezingsuitslag toen. Er was eerder dat jaar ook de Brexit, dus er waren twee monumentale verschuivingen in het landschap. “We leven in hele onvoorspelbare, onzekere tijden. Dat geeft mensen de neiging om vast te houden aan de zogenaamde sterke leiders. De harde roeper. Dat geeft zekerheid. De nuance van beleid, dat het moeilijk is, en dat er heel veel aspecten aan zitten, dat verkoopt zich niet zo makkelijk in one-liners.” En hard door elkaar heen blijven praten. In debatten, in tvprogramma’s… “Ik heb het idee dat de meeste kiezers dat helemaal niet waarderen. Het is net als een huiskamergesprek dat een beetje verkeerd afloopt. De conclusie is dat niemand het eens is, maar men heeft elkaars argumenten dan ook weinig gehoord. Het draagt niet bij aan de kwaliteit van het debat en volgens mij helpt het mensen ook niet om meer overtuigd te zijn, behalve misschien van het eigen gelijk. Dus als je op zoek bent naar meer informatie, dan is dat nou niet een moment van verheldering denk ik. Het wordt dan een soort theater. “Wat zorgwekkend is, is dat we allemaal moeite hebben om elkaars kiezers te bereiken, omdat iedereen steeds meer vastzit in de eigen kolommen, zeker ook door social media. De eigen mening wordt

voortdurend herhaald. We willen de tweedeling in de samenleving tegengaan. Hoe doe je dat? Het eerste is: dialoog, een gesprek. Luisteren, luisteren, luisteren.” En een beetje respect. “Respect inderdaad. Kijk, het is niet dat ik per se uitgenodigd wil worden bij Forum TV, of hoe dat ook heet (lacht). Ik zeg niet dat dát nou nodig is.” Luisteren naar elkaar en naar elkaar toebewegen: daar is in de Tweede Kamer vaak ook niet veel van te merken. “Je zag dit ook bij de Belastingdienst, de toeslagenaffaire. Heel veel van die enorme druk op de Belastingdienst kwam voort uit Kamermoties, waarin werd opgeroepen om de fraudeurs achterna te zitten. En ja, later wordt er schande van gesproken. En terecht. Maar dan moet je ook een stapje terugnemen en zeggen: wie was erbij en waarom? Wat hebben we zelf gedaan? “(lachend) En om maar meteen door te gaan op deze vraag over het parlement: ja, als het geen kabinet wordt met D66, dan ga ik de Kamer in!” Landen met een vrouwelijke leider doen het relatief goed in deze coronatijden. Kijkt u daarnaar, naar andere voorbeelden van vrouwelijk leiderschap die er gelukkig wel al zijn? Angela Merkel, Jacinda Arden… OPZIJ 2020

Interview Politiek

‘Moet ik dan achter een deur gaan staan giechelen en wachten tot ze me na de verkiezingen ergens voor komen vragen?’ “Ik kijk er wel naar, maar ik ben niet verbaasd, eerlijk gezegd. Want je merkt het ook in veel landen waar ik heb gewerkt. Als een vrouw werd benoemd als minister van Financiën – dat gebeurt natuurlijk bijna nooit – of als Minister van Defensie, wat al meer is dan het Ministry of Family Affairs ofzo, dan gebeurde er ook echt wat! En dan werden ook door vrouwelijke parlementariërs serieuze kwesties als familierecht, landrecht, scholing voor meisjes aangekaart. Opeens werden scholen gebouwd op plekken waar vaak een traditioneel mannelijk politicus niet echt naar had omgekeken. Daar zijn echt gewoon studies naar verricht. Die kentering in het sociale domein wordt vaak juist uitgezet – systematisch, goed onderbouwd, met feiten en budgetten – door vrouwelijke bewindspersonen.” Toch wilt u liever niet dat er bij u gefocust wordt op het feit dat u vrouw bent en de eerste vrouwelijke premier wilt worden. Waarom niet? Doe het juist wel! Omarm het! “Ik weet het, maar dit is weer de Nederlandse logica. Er zijn drie stappen in dat verhaal. Natuurlijk omarm ik ook het feit dat ik vrouw ben. Maar wat er gebeurt is als eerste: u bent D66-kandiaat? Oké. Dan als tweede: en wilt u dan ook voor het premierschap gaan? Ja! Dan krijg je opeens de sfeer van: ‘nou wat belachelijk, kijk eens naar de peilingen’. Terwijl: de PvdA, GroenLinks en het CDA staan in de peilingen allemaal op ongeveer gelijke hoogte als wij! Maar de vraag over het premierschap wordt hun niet eens gesteld. Het is gewoon een aanname dat hun (mannelijke)

partijleider premier wil worden. “En vervolgens krijg je de derde stap waarin gepraat wordt over het wel/niet van een vrouwelijke premier. Dan wordt er te veel op het vrouwelijke gefocust, alsof dat het enige is waar ik en wij het als partij van moeten hebben. Nou sorry: ik ben 58, ik heb 30 jaar ervaring, inclusief op het wereldtoneel. Dan laat ik me niet wegzetten op het feit dat ik het moet hebben van mijn vrouw-zijn. Ik ben een kandidaat met ideeën, ik breng ervaring en de wijsheid der jaren mee, althans dat mag ik hopen haha. En ja, ik ben ook nog vrouw, daar ben ik trots op. En ik doe dingen anders. Maar ik accepteer niet de stelling – zoals ook in sommige recensies wordt beweerd – ‘ze moet het hebben van haar vrouw zijn’. Dan onderschat je mij. Maar je onderschat ook de kiezer. Dat laatste is eigenlijk veel kwalijker. We zullen wel zien waar het schip strandt. Wat moet ik dan zeggen? Ik ga voor plek nummer 8?” Count me out! (Lachend) “Count me out, alsjeblieft! Uiteindelijk komt het er toch op neer: meisjes mogen gezien worden, maar niet gehoord. Dat zit er ergens nog heel diep in en daar verzet ik me tegen. Wat ik doe, is niet bescheiden genoeg. Dan denk ik: wij zijn echt niet een land van bescheidenheid. We staan zeker in het buitenland bekend als een beetje blunt, dat weten we allemaal. En dít is dan onbescheidenheid? Het gaat niet om bescheidenheid, het gaat gewoon om je ambitie durven uit te spreken. En ja: in de 21ste eeuw moet dat denk ik wel kunnen. Want zo is het namelijk gewoon. Moet ik dan achter een deur gaan staan giechelen en wachten tot

ze me na de verkiezingen ergens voor komen vragen?” Een half jaar geleden hebben we uw collega-minister Ingrid van Engelshoven nog geïnterviewd. Dat ging toen ook over het vrouwenquotum. Hoe kijkt u daar zelf tegen aan? “Ik ben voorstander van een tijdelijk quotum, als tijdelijke maatregel om een doorbraak te regelen. Altijd al geweest. Ik heb het gezien in veel landen, het werkt gewoon. Er moet ergens een stok achter de deur zijn. En dat iedereen dan zegt dat dat voortrekken van vrouwen is, dat is het níet. Het is een historische achterstand gelijktrekken, voor mensen die kwaliteit bieden. Punt.” Het percentage van mensen met een niet-Nederlandse achtergrond in de Tweede Kamer is momenteel ook bedroevend laag. Wat gaan jullie als D66 daaraan doen? “We hebben geprobeerd om zoveel mogelijk mensen zich te laten aanmelden en we bellen iedereen achterna. Ik heb duidelijk gezegd dat ik een zo divers mogelijke lijst wil. Kwaliteit altijd voorop, dat spreekt voor zich, maar er zijn genoeg mensen. Er ontbreekt ook nog echt wel iets bij ons. We zijn veel te wit. We hopen dat we echt die doorbraak kunnen maken. Ik geef geen garanties, maar de inzet is heel duidelijk.” Heeft u – naast gratis kinderopvang en een vrouwenquotum – verder nog ideeën voor hoe we de emancipatie van vrouwen in Nederland zouden kunnen stimuleren? “Wat mij betreft hangt aan bijna alles een aspect van emancipatie. Bijvoorbeeld als het gaat om het tegengaan van discriminatie, maar natuurlijk ook rondom salariëring. Ongelijke loonbetaling moet ook aangepakt worden. Het is onvoorstelbaar natuurlijk, dat dit nog steeds bestaat.”

Interview Politiek

Terwijl het tegenwoordig wel zo is dat meisjes die afstuderen meer verdienen dan jongens. De eerste vijf jaar althans. Ze zijn ijveriger, ze scoren beter, halen hogere cijfers. Maar na vijf jaar wordt dat minder. Is het erg als vrouwen minder gaan werken? “Nee hoor, helemaal niet. Maar je moet hopen dat het een keuze is die in vrijheid wordt genomen. En aangezien het alternatief voor velen zo zwaar is, dat de kinderopvang heel duur is, dat er veel sociale druk is om niet fulltime te werken, is dat nu nog niet altijd het geval. We zitten nog altijd met het idee dat het kind eronder lijdt als de moeder niet thuis zit met de theepot. Ken je die film I don’t know how she does it? Dat is een hele grappige film, daar heb ik zo om gelachen.” Verschrikkelijk, die valkuil waar je toch ook weer zelf in trapt. Dat je voor elke verjaardag toch weer zelf al die traktaties voor in de klas loopt te maken. “Ik moest dat soort dingen altijd enorm lang van tevoren inplannen. Ik heb echt moeten goochelen met mijn agenda, maar elke ouderavond was ik erbij. En dan zag ik daar alle vrouwen van de mannen die voor mij werkten. En dan zei ik tegen die vrouwen: nou als ík hier kan zijn, kan hij hier ook zijn. Maar nee hoor, die man was dan busy in the office.”

Mijn zoon zei een keer tegen mij: ja mam, je bent dit jaar nog niet één keer ’s morgens bij mij in de klas geweest. Toen dacht ik: is papa al geweest dan? Nee! Maar wat heb ík dan fout gedaan? “Kinderen zijn per definitie best wel conservatief, zeker de eerste jaren. Dat is gewoon zo, die willen die herkenbaarheid zien. Iedere moeder heeft last van schuldgevoel, omdat je denkt dat je alles moet doen en alles verzorgd moet hebben en dat iedereen dan per definitie gelukkig moet zijn. En als dat niet zo is, dan is het jouw schuld. “Ik heb ook totaal geen oordeel als mensen niet of minder willen werken. En ik begrijp het ook wel dat als mensen echt geen leuke baan hebben, je dan liever je eigen hobby ontwikkelt in plaats van je werk – als dat financieel kan. Niet elke baan is fantastisch. En vergeet de mantelzorg niet, als je een zieke moeder of een zieke partner hebt. Voor veel mensen speelt er heel veel in het leven. Maar ik vind wel – als je gewoon kijkt naar de economie – dat we het ons niet kunnen permitteren in der eeuwigheid te parttimen. Bovendien is het echtscheidingspercentage best hoog en daarmee is ook de financiële zekerheid voor vrouwen momenteel wankel. Dat is denk ik nog het belangrijkste punt: wees je ook bewust van de gevolgen van je

keuzes voor je zelfstandigheid. Daar moet ook de arbeidsmarkt gewoon wat flexibeler in worden. In Amerika doen ze dat heel goed, daar kennen ze Ramping on, ramping off. Dat houdt in dat je niet echt gestraft wordt als je er een aantal jaren uit was. Je kunt dan versneld weer bij het arbeidsproces betrokken worden, zodat je ook gewoon promotie kunt maken. Want het is natuurlijk ook ontmoedigend dat je wanneer je begint de beste bent en vooroploopt, je dan vijf jaar later terugkomt en bent ingehaald. Terwijl je dat in twee jaar weer kan inlopen. Ik denk dat we daar veel flexibeler in moeten zijn, ook qua managementstructuren.” Gezien uw standpunten en waar u voor staat verbaasde het ons dat u geen feminist genoemd wilde worden. “Ik heb mezelf vaak feminist genoemd en ik bén gewoon feminist. Maar ik wil niet zoveel tijd besteden aan de definitie feminisme en wat dat betekent. Ik ben de fase voorbij dat ik wil strijden voor de definitie. Ik vind: own it. Wees het gewoon. Alles wat ik doe, is ook juist met het oog op vrouwen en meisjes. Ik geloof daarnaast ook heel erg in he for she. Als we verandering willen bewerkstelligen, dan gaat het ook echt over de mannen meenemen en overtuigen.” O OPZIJ 2020

Politiek

BATTLEGROUND De presidentsverkiezing in de VS neemt steeds vreemdere wendingen. De totale chaos in het land met meer dan 200.000 doden als gevolg van Covid19, de president en zijn vrouw die dit ‘volstrekt ongevaarlijke’ virus inmiddels ook hebben opgelopen, de opvolging van Ruth Bader Ginsburg, het volkomen uit de hand gelopen debat Biden-Trump, we kunnen alleen maar in verbazing en afgrijzen afwachten wat het resultaat zal van de verkiezingen. De peilingen worden overal nauwlettend gevolgd. Maar toch, die nationale peilingen zeggen in de Verenigde Staten niet zo veel. Bij de presidentsverkiezingen draait

namelijk alles om kiesmannen (electoral votes), waarbij een ‘winner takes all’ principe geldt. De kandidaat die in een staat meer dan 50 procent van de stemmen behaalt, krijgt álle kiesmannen van die staat en een presidentskandidaat heeft in totaal 270 kiesmannen nodig om te winnen. In veel staten is dat helemaal geen spannende strijd. De 55 kiesmannen van Californië gaan bijvoorbeeld altijd naar de Democraten. Maar in andere staten is de race vaak wèl spannend en doen zich in korte tijd soms grote veranderingen voor. Welke ‘battleground states’ kunnen in 2020 het verschil gaan maken?

D OOR MARIJ E VA N R E S T

North Carolina 15 kiesmannen

Biden 47% - Trump 47%

In deze staat aan de oostelijke kust van de Atlantische oceaan is de presidentsrace behoorlijk spannend. NorthCarolina valt onder de zuidelijke staten en stemde de afgelopen decennia overwegend Republikeins. Maar in de grote stedelijke gebieden met veel hoger-opgeleide, gematigde kiezers, liggen er voor de Democraten zeker kansen. Barack Obama was in 2008 de eerste Democratische presidentskandidaat sinds 1976 die de staat won. En die in 2012 ook weer verloor - typerend voor het wispelturige karakter van de staat. Vanwege de snelle

groei van de bevolking is NorthCarolina moeilijk te peilen: in 2016 alleen al registreerden 1,3 miljoen níeuwe kiezers zich. Van hen is de politieke voorkeur lang niet altijd op voorhand duidelijk. Voor de verkiezingen in 2020 lijken de kiezers in North-Carolina in beide kandidaten wel iets te zien. Als het gaat om het managen van de Amerikaanse economie, hebben ze meer vertrouwen in Donald Trump. Als het gaat om het aanpakken van de corona-pandemie en raciale ongelijkheid, geven ze de voorkeur aan Joe Biden. Van doorslaggevend belang worden hierbij de hogeropgeleide, witte, vrouwelijke kiezers; vrouwen die veelal in de suburbs wonen, geen uitgesproken politieke voorkeur hebben, en voor 2020 nog geen definitieve keuze hebben gemaakt. North Carolina kan bovendien een belangrijke rol spelen in het bepalen van de samenstelling van het Congres: de Democraat Cal Cunningham dreigt in november de zittende Republikein Thom Tillis te verslaan; mogelijk het begin van het einde voor de Republikeinse meerderheid in de Senaat.

Buitenland Politiek

STATES Florida

29 kiesmannen

september jl. aan te kondigen maar liefst 100 miljoen dollar te investeren in Bidens campagne in de Sunshine State. Geld dat vooral besteed zal worden aan advertenties gericht op Latino-kiezers, die in deze diverse staat een bepalende stem hebben.

Biden 46% - Trump 44%

Met 29 kiesmannen is de Florida de grootste en daarmee meest bepalende swing state. Sinds 1992 heeft de winnende presidentskandidaat altijd gewonnen mét Florida. Barack Obama won de staat bijvoorbeeld in zowel 2008 als 2012.

Vooralsnog verloopt de race voor 2020 behoorlijk nek-aan-nek. Biden gaat voorop in de peilingen, maar de marges zijn smal en Trump loopt recent weer op hem in. Reden voor mediamagnaat en oud-burgemeester van New York Michael Bloomberg om

Het was een grote schok dat juist deze staat in de traditionele Rust Belt van Amerika in 2016 Trumpgebied werd. Weliswaar gebeurde dat met een marge van slechts 0,3%, maar de flip was zeer bepalend voor het beeld dat de Democraten de feeling met hun traditionele arbeiders-achterban definitief waren verloren. De belangrijkste reden voor mensen om op Trump te stemmen? Het verlies van banen, als gevolg van globalisering: een belangrijk issue in een staat met een grote vakbeweging, waar de economie ooit bloeide door de auto- en mijnindustrie. Maar óók het feit dat kiezers in Michigan zichzelf gewoon meer herkenden in de directe, ongepolijste toon van Donald Trump. Identiteitspolitiek is in Amerikaanse verkiezingen immers nooit ver weg.

Michigan

16 kiesmannen

Een fikse tegenvaller voor de Democraten in Florida: het in 2018 bij referendum aangenomen voorstel om 1,4 miljoen inwoners met een strafblad (die hun straf hebben uitgezeten) opnieuw stemrecht te geven (Voting Rights Restoration for Felons Initiative, Amendment 4), strandde deze zomer bij een federale rechter. Deze mensen moeten van de rechter eerst de hoge boetes en schulden betalen die zij hebben opgebouwd gedurende hun strafproces. Het is een praktijk die vooral armere, zwarte Amerikanen hard raakt, omdat zij vaker en harder worden bestraft voor lichte vergrijpen en niet altijd de financiële middelen hebben om alles boetes te betalen. De uitspraak van de rechter gooide dan ook olie op het vuur in het recente debat over institutioneel racisme en voter suppression.

Biden 49% - Trump 44%

Inmiddels lijkt het tij in de staat weer gekeerd en gaat Joe Biden flink aan kop in de peilingen. In 2018 werd al met ruime meerderheid een Democratische gouverneur verkozen: de populaire Gretchen Whitmer, die hoge ogen gooide met haar doortastend optreden tijdens de coronacrisis en

ook nog even in de running was voor het VP-ticket. Gezien de peilingen speculeren Trump-supporters in Michigan nu al over de vraag hoe lang Trump zijn campagne in deze staat vol gaat houden. Het is goed mogelijk dat Michigan voor hem al een verloren race is. OPZIJ 2020

Buitenland Politiek

Arizona

11 kiesmannen

Biden 47% - Trump 42%

Een verrassende kandidaat voor een swing state, deze Grand Canyon State in het zuidwesten van de Verenigde Staten. Arizona stemt al decennia uitsluitend Republikeins. Sinds 1952 stemde de staat slechts eenmaal

Ook het verlies van Pennsylvania was in 2016 een pijnlijke aangelegenheid voor de Democraten, die vertrouwden op de steun van de grote working class communities in deze traditionele blue collar state. Ook hier waren de marges bijzonder klein: Trump versloeg Hillary Clinton in 2016 met minder dan 1procent verschil. En hoewel de Democraten weer aan een opmars bezig zijn, is de race voor 2020 nog lang niet beslist. In de zomer leidde Joe Biden de peilingen nog met ruim 8 punten verschil, inmiddels is dit nog maar 4 punten. Het lijkt er daarbij wel op dat Biden het consequent beter doet bij de keizersgroepen die in 2016 het verschil maakten: ouderen en kiezers uit de suburbs – groepen die in 2016 nog overwegend op Trump stemden. Maar daar staat tegenover dat Trump beter scoort op economische onderwerpen die specifiek in Pennsylvania van groot belang zijn. Key issue hier is het boren naar schaliegas – een tamelijk recente vervanger van de meer traditionele olie- en kolenindustrie in de staat. De inkomsten uit deze industrie hebben de regionale economie een belangrijke boost gegeven en

Democratisch, op Bill Clinton in 1996. Maar nu lijkt de coronacrisis president Trump toch echt fataal te worden. Twee derde van de kiezers in Arizona maakt zich zorgen over het virus. En hoe meer zorgen ze zich maken, hoe minder ze geneigd zijn om op de zittende president te stemmen. Joe Biden scoort daarentegen flink hoger op de vraag wie de coronacrisis het beste kan managen. Wel vinden kiezers Trump nog altijd een betere keuze als het gaat om de economie, maar het is de vraag of dit thema in de context van de pandemie de doorslag gaat geven. Zullen de Democraten na het in 2016 schokkende verlies in de traditionele Rust Belt nu opeens winst boeken in de conservatieve Sun Belt?

Pennsylvania

20 kiesmannen Biden 49% - Trump 46%

voorzien veel arbeiders momenteel van een relatief goed inkomen. Trump beschuldigt Biden ervan dat hij het boren naar schaliegas volledig wil verbieden. Dat klopt niet: Biden wil alleen níeuwe vergunningen een halt toeroepen. Feit is echter dat zijn progressieve running mate, Kamala Harris, zich in het verleden stevig tegen schalie-gasboringen heeft

uitgesproken. Bovendien is er in Pennsylvania nog een grote groep van 2,3 miljoen lageropgeleide, witte kiezers, die in 2016 nog helemaal niet stemde. Als deze groep – doorgaans de hard core support base van Donald Trump – kan worden overgehaald om dit keer wél naar het stembureau te komen, kan Pennsylvania zomaar aan Bidens neus voorbijgaan.

Bron: de informatie over de peilingen is gebaseerd op de laatste beschikbare data voor het ter perse gaan van de website FiveThirthyEight. Deze data zijn aan voortdurende verandering onderhevig.

Georgia

16 kiesmannen

Biden 47% - Trump 47%

Nog zo’n staat waarvan het verrassend is dat-ie zich in het rijtje swing states voegt. De laatste Democratische presidentskandidaat die deze zuidelijke staat won, was Bill Clinton in 1992. Zelfs wonderboy Obama wist in 2008 en

De klassieke swing state Ohio leek lange tijd comfortabel in kamp-Trump te zitten. In 2016 vielen diverse democratische hubs in deze staat overtuigend in handen van de Republikeinen. En veel van deze kiezers denken er niet over om terug te keren. Ze voelen zich meer gehoord door Trump, die met zijn pro-Amerikaanse retoriek een gevoelige snaar raakt in deze meer traditioneel ingestelde en overwegend witte blue collar state, en die de afgelopen jaren ook regelmatig in de staat verscheen. Trump bekritiseerde in 2016 de volgens hem door Democraten gepropageerde - vrijhandel, die ten koste ging van de lokale auto- en staalindustrie in Ohio. Met als belangrijk symbool: de worstelende General Motors-fabriek in Trumbull County, die Trump beloofde open te houden. Die fabriek sloot in 2019 alsnog zijn deuren. En ook de werkloosheid in de staat blijft hoger dan het nationale gemiddelde, nu versterkt door de coronaepidemie. Veel kiezers zeggen dan ook nog steeds dat ze zich in de steek gelaten voelen. Alleen: niet door Trump, maar door Biden en de

Buitenland Politiek 2012 het Republikeinse tij in de staat niet te keren. Maar inmiddels loopt Joe Biden ook hier voorop in de peilingen. De achterliggende oorzaak van de mogelijke turn? De toenemende uitbreiding van de stedelijke regio in en rond Atlanta, waarmee Georgia sluipenderwijs steeds diverser wordt. Een hoge opkomst in de suburbs van deze metropool – met name onder zwarte kiezers – kan zomaar leiden tot een voor Donald Trump uiterst pijnlijk verlies van een traditionele red state. Maar de strijd is bij lange na nog niet gestreden. Al zette Georgia in 2018 stappen in Democratische richting, toen de progressieve Stacey Abrams slechts met zeer smalle marges de strijd om het gouverneurschap verloor, en de Democraten een extra zetel in het Congres wisten te bemachtigen.

Ohio

18 kiesmannen Biden 45% - Trump 48%

Democraten! Deze paradox legitimeerde voor het Democratische kamp geruime tijd de keuze om Ohio enigszins als een lost case te beschouwen. Het ‘Build Back Better’ plan van Biden – een economisch plan dat bedoeld is om tegenwicht te bieden aan Trumps ‘America First’ retoriek, maar tegelijkertijd beoogt eenzelfde soort boodschap uit te

dragen – heeft Biden in Ohio nog niet echt serieus aan de man gebracht. Maar wie weet geeft het recent aantrekken van de peilingen de Democraten reden om meer in deze swing state te investeren. Interessant daarbij is: Biden kán de landelijke verkiezing winnen zonder Ohio; het punt is alleen dat Trump dat absoluut níet kan. O OPZIJ 2020

Interview

GOOGELEN OP WURGEN DOOR MARIANNE VERHOEVEN B E E LD A N N E M I E K E VA N D E R TO G T

Interview

Natuurlijk, als Gooische vrouw Anouk was ze iconisch. Een echte publiekslieveling. En iedereen voelde met haar mee bij het plotselinge verlies van haar man. Ze speelde in hele uiteenlopende films als Smoorverliefd, Taped en Verliefd op Cuba. Maar Susan Visser (1965) verraste ons vorig jaar met haar deelname aan De Verleiders Female. De hilarische, maar ook schurend confronterende theatervoorstelling over feminisme in Nederland. Als we geluk hebben komt daar wellicht nog een keer een vervolg op, maar eerst staat Susan samen met Eric Corton in het theater met het intrigerende en bij vlagen ongemakkelijke echtscheidingsdrama De Grootste Helft.

OPZIJ 2020

Interview

n De Grootste Helft worden we geconfronteerd met een echtpaar dat elkaar niets nieuws meer te zeggen heeft en waarvan een van de twee heeft besloten samen te gaan scheiden. Maar ze moeten nog wel bespreken hoe ze de zoon hiervan op de hoogte gaan brengen. Ze hebben het ooit reuzeleuk gehad samen, maar nu komen ze niet veel verder dan snoeiharde verwijten naar elkaar. De problematiek en hun gemankeerde communicatie is heel herkenbaar, of dat nu jezelf, je ouders of je vrienden betreft. Wij waren bij een openbare repetitie van deze voorstelling. En zonder spoiler alert: wat de uitkomst ook is van hun confrontatie, we gunnen dit stel iets beters dan ze nu hebben. Een voorstelling waarin iedere waarheid twee kanten kent. We spreken Susan ’s morgens vroeg in De Meervaart, waar ze vanuit haar huis naartoe is gefietst. Daar zijn de repetities voor De Grootste Helft nog volop aan de gang. Ons gesprek boven in de verder lege foyer wordt gezellig begeleid door het enthousiaste gebrom van een stofzuiger. Hoe ver zijn jullie? Gaat het lekker? “We zitten nu in de vierde week van het repeteren. We eindigden week drie met een doorloop voor het creatieve team met vijf mensen extra in de zaal en dat is gelijk al heel fijn, want dan voel je toch al reacties vanuit het publiek van wat werkt en wat niet. De eerste tijd van de repetities is heel leuk, want je bent steeds dingen aan het ontdekken en aan het uitproberen. Het stuk is nieuw dus we kwamen dingen tegen die we toch hebben omgegooid, of eruit hebben gehaald, of erbij gedaan. “Aan het begin heb je zoveel vrijheid,

want je bent nog aan het zoeken naar wie je personage eigenlijk is en dan ga je alle kanten besnuffelen, en dan kom je eigenlijk al doende op goede vondsten. In het begin heb je nog de vrijheid om ook heel lelijk te spelen; dan kom je ergens, dat vinden we alle drie een goede manier van werken. Ik heb ook weleens met iemand gewerkt die vanaf dag één heel erg op de klemtonen zat en hoe de zin moest klinken. Dat vind ik heel ingewikkeld. Ik geloof niet dat er maar één manier is om een scène te spelen. En in het stuk moet er een balans zijn tussen het conflict en waarom die mensen ooit met elkaar getrouwd zijn.” Wat zijn de knelpunten? “Het grappige was toen we het stuk voor het eerst lazen dachten we: oeh, dit is wel gevaarlijk want die mensen hebben de hele tijd ruzie, maar vervolgens ga je ermee aan de gang en dan denk je: o nee, dat is helemaal niet zo. Dan zie je dat er heel veel pijn ligt en daar komt het conflict natuurlijk vandaan. Wat ook interessant is bij dit stuk: de personages zijn Jip en Dominique, en Eric en ik wisten niet wie Jip of Dominique zou spelen, want het zijn zowel mannen- als vrouwennamen. We hadden in eerste instantie het stuk zelfs andersom gelezen, bij de tweede lezing wisselden we en toen bleek dat het allebei kon. Het grappige is toen we de doorloop deden, we aan de mensen die er waren vroegen: met wie identificeer je je? En alle mannen identificeerden zich met Erik en alle vrouwen identificeerden zich met mij. Iedereen vindt mijn personage typisch de rol van de vrouw in de relatie, terwijl we het dus net zo goed andersom hadden kunnen spelen en ik denk dat mensen dat dan ook hadden gezegd.” Misschien ook omdat je altijd meer oog hebt voor datgene dat je gevoel bevestigt en je dan de rest niet hoort. “Je herkent je in degene op wie je fysiek lijkt. Ik vind het heel interessant want mensen hebben zoveel aannames over wat vrouwelijk en mannelijk is. Terwijl de verschillen tussen vrouwen onderling veel groter zijn dan tussen mannen en vrouwen als groep. Mannen verschillen onderling ook enorm. In deze versie hebben wij besloten dat ik degene ben met de grootste carrière, ik maak de meeste rommel, hij ruimt het meeste op.” De grootste helft heeft natuurlijk heel erg met leeftijd te maken, dat na die helft niet meer alles openstaat. Alles is ineens definitief; de belangrijke dingen in je leven zijn gebeurd; je hoopt dat alles goed gaat met je kinderen, maar dat je denkt; nu wordt het alleen maar minder. Ik vond zestig worden daarom een hele nare gebeurtenis. Tot een vriendin van mij zei: We moeten het niet meer over 60 hebben maar over 6.0 en dat betekent dat je daarna de verbeterde versie krijgt, dus 6.1. En zo verder. Dat luchtte op en ik had er geen last meer van, zo onbegrijpelijk dat ik mij alleen door die woorden beter voelde.

‘Eric en ik wisten niet wie Jip of Dominique zou spelen, want het zijn zowel mannen- als vrouwennamen. We hadden in eerste instantie het stuk zelfs andersom gelezen.’ “Dat is precies hoe ik het leven aanpak, want anders dan drijf je weg in die put van alles wat je is overkomen. Ik heb heel erg gemerkt dat hoe je denkt over de dingen, maakt hoe je je voelt, niet eens zo zeer hoe de dingen zijn. Ook met leeftijd: soms kan ik me stokoud voelen; maar dat heeft er altijd mee te maken met dat ik niet lekker in m’n vel zit of niet weet hoe ik iets moet aanpakken. Nu voel ik me weer veel jonger nu alles aan het stromen is. Mijn zus en ik zijn er veel mee bezig want in onze familie worden mensen best wel heel oud. Wij gaan proberen om zo feestelijk

mogelijk oud te worden, dus oké, hoe willen we dat dan doen? Sowieso zoeken wij voorbeelden van die toffe oude wijffies die heel leuk in het leven staan: Hedy d’Ancona; zij is geweldig. Stel dat ik honderd word, dan heb ik nog 46 jaar te gaan: dat is best veel. Als ik er nou eens vanuit ga dat ik dezelfde ontwikkeling doorga als ik de afgelopen jaren heb doorgemaakt. En waarom niet: je kan jezelf alles wijsmaken in je hoofd. Wauw, als ik denk aan 46 jaar geleden: toen was ik 8: je moet jezelf dingen wijsmaken anders is het leven niet te doen. “We weten allemaal dat het leven eindigt maar dat als je dan op een dag doodgaat je wel een toptijd hebt gehad. Het is niet dat je daarmee ontkent dat er van alles niet deugt in je leven en in de wereld, maar ik kan daar alleen maar mee omgaan als ik ergens een mogelijkheid tot verbetering zie en ik daarin kan

OPZIJ 2020

interview ‘“Als jij anders zou zijn, dan zou ons huwelijk nog goed zijn.” Het bijzondere is vaak dat datgene wat iemand zo aantrekkelijk vond aan de ander, uiteindelijk hetgeen wordt waar je je het meest aan gaat ergeren.’

Interview geloven. Ik kan echt niet leven met pessimisme, dat ga ik gewoon niet doen.” Als je ‘geluk’ hebt ga je het nog heel vaak meemaken dat je mensen verliest in het leven omdat je dan zelf lang leeft. Je moet een manier vinden om daarmee om te gaan. Je kunt je niet elke keer in de afgrond storten. “Dat is ook wat ik aan mijn ome Cor vroeg die 107 is geworden, hij was een echte Rotterdammer. Lichamelijk ging alles wel stuk, maar op zijn 95ste reed hij nog zelfstandig auto. Toen hij 103 was kreeg hij een rollator, hij was in zijn hoofd heel helder en zat boven op het nieuws. Wat ik van hem wilde weten: hoe ga je om met geliefden die overlijden? Hij besteedde daar niet eens zoveel woorden aan. Hij zei: ik vind het leven zo leuk. Toen dacht ik: o ja, dat is het geheim; je moet het leven leuk blijven vinden, dat was zijn drive. Dat vond ik heel mooi. Je kunt niet weglopen voor het verdriet. Je moet in alle heftigheid in het leven op zoek gaan naar al het leuke.” Dat ‘leuke’ zijn de personen in De Grootste Helft vergeten. “Ja, die scheiding is ook een afscheid, maar dat is een afscheid dat je elkaar nog kan verwijten. Heel vaak gaat het over: als jij maar verandert. Als jij anders zou zijn, dan zou ons huwelijk nog goed zijn. Het bijzondere is vaak dat datgene wat iemand zo aantrekkelijk vond aan de ander, dat dan uiteindelijk hetgeen wordt waar je je het meest aan gaat ergeren. Dat zijn interessante mechanieken.” Wat voor publiek verwachten jullie? Welke leeftijd? “Ik heb geen idee. Ik hoop iedereen, maar ik denk mensen van onze leeftijd. Het theaterpubliek is over het algemeen ietsje ouder. We gaan het meemaken, ik ben blij dat we überhaupt weer gaan spelen. Dat vind ik ook interessant met die lockdown: ik vind het niet erg om het rustig te hebben, maar ik vond het wel erg dat je je nergens op kon verheugen. Vakmatig dan. En eigenlijk hadden wij nog geboft, in de zin dat we 10 maart onze laatste voorstelling speelden, dus we hebben heel onze tour af kunnen maken. We waren toen allemaal moe, maar het was net voor de lockdown.” Over moe gesproken: ik zag een filmpje van je op YouTube van het programma Dance Dance Dance. Ik zat echt met bewondering te kijken hoe je daar zo snel met je voeten heen en weer ging. “Ik vind dansen heel leuk, maar choreografieën heel moeilijk. Iedere keer als ik dat programma voorbij zag komen dacht ik: o dat lijkt me super te gek, maar doodeng om te doen. Maar dat is ook wat je moet doen als je goed ouder wil worden: nieuwe dingen blijven leren. Dat is goed voor je hersens. Sudoku’s maken, maar ook fysieke dingen leren. Ik heb voor dat programma zo’n zestien uur per week getraind voor het dansen en dan nog vier uur

personal training. Dat vond ik te gek. Ik was zo blij, dat zou ik uit mezelf nooit doen, maar nu moest ik wel. Ik doe wel aan yoga en een sportlesje hier of daar, maar niet heel fanatiek en daar had ik wel verlangens naar. Dus toen Dance Dance Dance voorbijkwam en het in mijn planning paste, dacht ik: dit ga ik doen. Ik vond het doodeng maar de vreugde overheerste. We lagen er als eerste uit, maar ik heb zoveel plezier gehad. Zoveel bewegen is zo fantastisch. Maar ook dat hoge springen: als ik daar alleen al naar kijk krijg ik al last van mijn bekkenbodemspieren. “Ik heb een trampoline thuis en ga met mijn kinderen naar trampolineparken. Ik ben dan niet zo’n ouder die aan de kant blijft zitten. Dus dat heeft me al wel geholpen. “Toen we na drie maanden trainen voor het eerst de studio in kwamen, dacht ik wel: o ja, dit is uiteindelijk de bedoeling. Dat je wordt beoordeeld voor zo’n publiek. Daar kreeg ik wel echt de zenuwen van. De tweede keer had ik het al wat beter onder controle. Bij de laatste hadden we zoiets: we gaan alleen maar lol hebben. So if you don’t use it you lose it. Gewoon nieuwe dingen blijven doen en ja dat is heel belangrijk.” Je hebt nooit eerder in OPZIJ gestaan. Eigenlijk wel raar, zeker gezien je aandeel in De Verleiders Female, waarmee je vorig jaar in de theaters stond. “Het was heel tof om die voorstelling te maken en om te merken dat er ook best wel mannen naartoe kwamen, zoals we hoopten. Vaak waren het vrouwen die dan met hun man kwamen. Maar ook weleens een heel rijtje mannen, die hadden dan heel erg last van peer pressure (lacht). Dus die zitten dan te checken wat die andere mannen ervan vinden. Op het einde roept Stephanie (Louwrier – red.): ‘Als je een feminist bent: ga staan!’ En dan stond altijd de hele zaal, waar we ook waren om Stephanies lied ‘Fuck jou, ik ben een feminist’ mee te zingen. Maar dat rijtje mannen bleef zitten. Toen ik ze na afloop zag, was ik toch benieuwd naar het waarom. En ja hoor, omdat ze zich bekeken voelden door elkaar. OPZIJ 2020

Interview “Wat ik heel tof vond: er was ooit een oudere man, die was ook blijven zitten. Hij kwam na afloop naar me toe en zei: ‘Bedankt voor de prachtige voorstelling. Ik heb heel veel inzichten opgedaan, maar ik ben aan het eind toch niet gaan staan, maar dat komt omdat ik dan toch moeite heb om mezelf zo te noemen.’ Dat vond ik zo lief, want dat woord, feminist, heeft hij nooit bij zichzelf vinden passen, maar hij is het wel eens met de inhoud. Ik vond het eigenlijk heel schattig dat hij dat zo zei en ik dacht: ja, dan kan en dat is ook prima.” Feminisme heeft in Nederland ook een tijd een beetje een boos, mannenhaat-imago gehad.(Susan moet hard lachen) Ten onrechte, hè. Maar dat verklaart wel zo’n man. Met het feminisme 4.0 willen we juist duidelijk maken dat feminisme heel inclusief is, dus inclusief mannen. “Dat probeerden we met de voorstelling ook te laten zien. Mannen zitten ook vast in het idee van wat mannelijkheid is en wat vrouwelijkheid. Iedereen lijdt onder die clichés. Wat ik heel leuk vind van deze tijd is dat de jongere generatie zo enorm daar mee bezig is en intersectioneel is. Daarom volg ik ook initiatieven als Damn Honey: er is pas vrijheid als iedereen vrij is. En de podcast Fufu & Dadels is ook heel goed. “Het feminisme is door allemaal fases gegaan en vroeger kon het best wel anti-man zijn. Mijn ouders waren uit elkaar en toen mijn moeder een nieuwe vriend kreeg zei mijn tante heel bozig tegen mijn moeder: “Oh, ben je weer aan de man.” Want die was van de school: je gaat niet naar bed met je onderdrukker. Je had toen vrouwen die uit principe alleen nog maar met vrouwen relaties hadden. Ik geloof ook wel dat in de strijd naar gelijkheid mensen door allerlei fases moeten gaan en er ook hele boze fases moeten zijn. Maar ik vind het wel heel mooi om te zien dat die stromingen waar jongeren mee bezig zijn veel inclusiever zijn en dat mannen zich ook aangesproken voelen. Ik vind het een hele coole generatie. Mijn dochter zit ook bij het collectief Pisswife.”

Interview In die voorstelling ging het ook over hele persoonlijke dingen. Dat is voor mannen toch vaak heel moeilijk. “Ja maar weet je, dat is echt nurture en geen nature. Dat is ook wat wij met de voorstelling probeerden te laten zien: dat het mannen geleerd is dat het onprofessioneel is om je privéleven mee naar je werk te nemen. Vervolgens is dat de sfeer op het werk en moeten de vrouwen daar ook voldoen aan die mores. Dit is ons allemaal aangeleerd. Ik vind het grappig want ik zit natuurlijk in een hele andere arena en onder acteurs moet je je open kunnen stellen, zowel de mannen en de vrouwen en alles wat ertussen zit. Dus die mannen zijn net zo emotioneel en vertellen net zoveel over hun privéleven. Dat mag ook zo zijn in deze wereld, want je moet je veilig voelen bij

elkaar. Maar als ik dan weleens in een andere, zakelijke setting ben, dan denk ik: oh ja, hier gelden totaal andere codes. Dat zijn dan de codes in verschillende omgevingen, waar iedereen zich aan houdt. Dat is niet per se gender bepaald, maar dat is wat je dus leert: zo heb je je te gedragen. “We kwamen ook best weleens depressief terug van een brainstormsessie voor de show, omdat we beseften: oh my god, er deugt nog zoveel niet op dit vlak en er deugt zoveel niet in de regelgeving. Maar dat is gelukkig wel omgeslagen in hoop, gewoon omdat je ziet hoeveel er gaande is in de maatschappij, maar ook omdat je ziet dat niks meer verborgen kan blijven. Als er misstanden zijn, dan gaat dat gelijk als een olievlek de wereld over en staan mensen op die het gewoon niet langer pikken. Dat is wel echt heel bijzonder aan deze tijd.” O

De Grootste Helft met Susan Visser en Eric Corton. Script Marc Veerkamp, regie Benno Hoogveld. Productie Heads and Tales. De voorstelling gaat op 5 oktober in première in het DeLaMar Theater in Amsterdam en is van 25 september tot en met 23 januari in heel Nederland te zien. headsandtales.nl

OPZIJ 2020

Zusterschap

een echte meid

WORDEN OF BLIJVEN Caitlin Moran (1975) shockeerde in 2011 de wereld met haar feministische memoires How To Be a Woman. Het werd een wereldwijde bestseller. En nu, tien jaar later, komt ze met het vervolg More Than a Woman. Maar dat niet alleen, vanaf 21 september kun je haar filmdebuut How to Build a Girl bekijken via alle grote platforms. Een hilarische film, die net zoals haar beste werk, sterk geĂŻnspireerd is op haar leven. OPZIJ sprak met haar over de veranderingen van het feminisme, zusterschap en haar nieuwe boek en film. D OOR NINA K L A A S S E N B E E LD A LE X LA K E

Zusterschap

n How to Build a Girl zien we het verhaal van Johanna, een zestienjarige tiener uit Wolverhampton die muziekjournalist wordt. Dit verhaal is gebaseerd op je eigen leven. Was het moeilijk om dit te verwerken in je film? “Het is zoveel gemakkelijker als het over je eigen leven gaat, omdat je weet wat er is gebeurd. Het waren gewoon dingen die me waren overkomen, maar het was iets dat ik nog nooit eerder in een film had gezien. Ik dol ben op coming of age-films over tienermeisjes, maar ik had er nog nooit een gezien over een meisje uit de arbeidersklasse dat als doel had om geld te verdienen. Meestal is het doel een vriendje te krijgen of naar een feestje te gaan. Maar het verhaal van Johanna is het verhaal van iedereen. Zij moet gewoon geld verdienen. Ik had ook nog nooit een coming of age-film gezien waarin we de sexy held ontmoeten die uiteindelijk niet met het meisje samenkomt. Dat lijkt altijd een soort mechanisme te zijn. Als je je als meisje netjes genoeg gedraagt, dan krijg je aan het einde van de film een vriendje. Ik wilde dat ze in plaats van een vriendje, een vríend kreeg. Volgens mij is dat in het algemeen veel nuttiger om te hebben. “En wat ik heel belangrijk vond is dat een big girl de hoofdrol speelt, maar dat het er niet de hele tijd over ging dat ze zwaar was. Rebel Wilson is een van de grootste sterren die er is, maar in Pitch Perfect heette haar personage ‘Fat Amy’ en gingen alle grappen die ze maakte over het feit dat ze dik is. Dat is toch gek? De helft van de meisjes in de westerse wereld heeft op dit moment XL of groter. Zij verdienen het om een held op het scherm te zien die op hen lijkt en die er niet continu door andere mensen aan wordt herinnerd dat ze groot is. Ik zag het als mijn missie om dat te laten zien.” We zien hoe Johanna zich door de muziekwereld heen probeert te bluffen door een alter ego te creëren dat eigenlijk heel ver van haar afstaat. In hoeverre is dat ook jouw verhaal? “Toen ik begon bij Melody Maker (wekelijks muziekmagazine, opgericht in 1926 in het VK – red.) werkten er geen vrouwen. Misschien dat we één vrouwelijke artiest op de cover van Melody Maker hebben gehad. Als een hele oude vrouw blijf ik mijn tienerdochters uitleggen dat toen ik zo oud was als zij, OPZIJ 2020

Zusterschap er geen Beyoncé was, geen Katy Perry, geen Rihanna, geen Lana Del Rey, inspirende rolmodellen. Om je te redden moest je een soort personage creëren, zoals Johanna dat ook doet. Iemand die rookt, drinkt en een soort van sexually knowing is. Dat is het soort persona dat je vaak moet presenteren als een meisje een door mannen gedomineerde industrie binnenloopt. De realiteit was dat ik een zestienjarige maagd was die een badjas droeg in plaats van een jas, omdat we zo ontzettend arm waren. Ik was erg onschuldig en wist nergens wat vanaf, maar ik wist dat als ik me in deze door mannen gedomineerde industrie zou begeven, er slechte dingen zouden gebeuren. Ik mocht niet laten zien hoe onschuldig ik was.” Je beschrijft een aantal van deze ervaringen ook in je boek How To Be a Woman dat alweer tien jaar geleden uitkwam. Is het feminisme volgens jou in de tussentijd veel veranderd? “Enorm, toen waren veel van de onderwerpen obsceen, nieuw en raar. Mensen vonden het zo dapper dat ik in grote nieuwsshows verscheen om erover te praten. Het idee dat vrouwen masturberen was zo heftig, omdat niemand daar ooit over had gesproken. En ik denk dat we in die tien jaar enorm vooruit zijn gegaan. Vrouwen zijn veel opener en praten over seks en masturbatie. Dat is gigantisch en kon je je tien jaar geleden niet voorstellen. Net als je identificeren met het feminisme. Toen ik het boek elf jaar geleden schreef, ging er een enquête uit waaruit bleek dat 67% van de bevolking het woord feminist alleen in negatieve zin zou gebruiken. En nu zie je dat Dior T-shirts met ‘feminist’ erop heeft, beroemde vrouwen die openlijk zeggen dat ze feminist zijn, er zijn liedjes en ga zo maar door. Het gaat nog wel heel veel over jonge vrouwen die heel eerlijk zijn over hun seksualiteit.

We zijn nog niet echt bezig met het omvormen van beleid, we hebben het nog niet echt over dingen die wat minder sexy zijn zoals hoe het is om de verzorger van je ouders te worden

‘Ik denk dat je iemand nodig hebt die je vastpakt, je in de ogen kijkt en tegen je zegt: ‘je mag jezelf bouwen, jij hebt de leiding over jezelf, jij bent jouw taak.’ of hoe het opvoeden van kinderen eruitziet. Het is niet zo moeilijk te begrijpen dat de media graag stukken schrijven over jonge vrouwen die praten over masturberen, het is wat lastiger om het stukje feminisme te verkopen dat wat minder sexy is. Dat is dus nog een hele uitdaging.” Komt door die populariteit van feminisme de betekenis niet in gevaar? Beseft iedereen wel waar het om gaat? “Nee, want feminisme kan nooit té populair zijn. Het kan nooit té sexy zijn. Het is geen kwestie van een keuze maken tussen ‘sexy feminisme’

Zusterschap maar ook een feminisme dat meegroeit en nog steeds bij je past als je de veertig bereikt. Ik vind elk deel van het leven van een vrouw fascinerend en ik weet dat elk deel van het leven van een vrouw moeilijk is en ik weet dat elk deel van het leven van een vrouw ondervertegenwoordigd is. Dus meer feminisme, ik wil altijd meer.”

‘Maar je moet beseffen dat je kunt kiezen wat de stem in je hoofd is. En die stem zou net zo vriendelijk moeten zijn voor jou als dat jij bent voor je vrienden of familie. Je zou nooit zulke vreselijke dingen tegen hen zeggen, maar je zegt ze wel tegen jezelf.’ en ‘serieus feminisme’. Je hebt het allemaal nodig. Ik zou mezelf nooit in een positie willen brengen waarin ik als oudere feministe zou zeggen ‘de jonge generatie doet het feminisme verkeerd’. Ja, het gaat misschien om T-shirts en sexy en vrijheid en het is vooral heel vrolijk. Het moet dat ook allemaal zijn, zodat schrijvers erover willen schrijven. Vrouwen winnen alleen maar. Ik sta daar duizend procent achter en zoals altijd wil ik meer! Ik ben een greedy bitch als het om feminisme gaat haha. Sexy en populair feminisme over masturberen en menstruatie,

In How To Be a Woman ben je best wel fel op het idee van zusterschap als het gaat om geen kritiek mogen hebben op anderen. Maar in je nieuwe boek schrijf je over het vormen van een women’s union. Hoe kijk je hier tegenwoordig tegenaan? “Het ging mij erom dat vrouwen nooit kritiek mogen hebben op andere vrouwen. Alsof het iets van het feminisme moet zijn om zo hecht te zijn dat je nooit een andere vrouw mag haten. Dat maakt dat vrouwen moreel superieur moeten zijn aan mannen. Mannen mogen wel kritiek hebben op andere mannen, dat wordt gewoon geaccepteerd. Het is nog een extra last die vrouwen op zich namen door te zeggen dat elke vrouw fantastisch is. Dat is niet eerlijk. Het maakt feminisme tot een morele kwestie, bijna religieus. Alsof vrouwen puur moeten zijn en nooit iemand mogen haten. Maar ik denk wel dat het feminisme ook positiever kan. Vrouwen besteden zoveel tijd aan het vertellen van andere vrouwen dat ze feminisme verkeerd aan het doen zijn. We zijn nu al jaren aan het discussiëren wie er gelijk heeft en wie niet. Het is beter als er veel keuze is. De oplossing is altijd: creëren, creëren, creëren. Geef een beter alternatief. Als jouw idee beter is, zullen mensen het leuker vinden dan het slechte idee en kun je het gewoon naar buiten brengen zonder zelfs maar een ander te bekritiseren. Het bespaart iedereen zoveel tijd. Het houdt het feminisme gewoon vriendelijker, leuker, inclusiever en creatiever.” En nu komt dus ook alweer een vervolg uit, More Than a Woman. Wat kunnen we hiervan verwachten? “Ik dacht altijd dat het moeilijkste deel van het leven van een vrouw haar tienerjaren en haar early twenties waren. En helemaal als je kinderen hebt gekregen, er is lettelrijk een mens uit me gekomen, dit moet toch zeker wel het zwaarste gedeelte zijn? Maar dat was natuurlijk helemaal niet waar. De luxe die je hebt als je jonger bent is dat alle problemen in je leven jouw problemen zijn. Als je de veertig bereikt, zijn al je problemen de problemen van andere mensen. Je ouders worden ouder en worden misschien ziek en gaan sterven, je kinderen bereiken hun tienerjaren en het is op zichzelf al bijna een fulltimebaan om hen gelukkig en veilig te houden, je vrienden gaan scheiden. Plotseling word je een soort vijfde hulpdienst. Het is je grote onbetaalde baan die je probeert te passen in je carrière om ervoor te zorgen dat iedereen niet helemaal gek wordt. “Toen ik How to Be a Woman schreef dacht ik dat misschien nog een vervolg zou schrijven als ik ergens in de zestig ben. Dat zou gaan over de menopauze en het OPZIJ 2020

Zusterschap zijn van een oude vrouw. Ik dacht dat dat de enige twee levensfases waren. Ik wist niets af van hoe het leven van een vrouw van middelbare leeftijd eruitzag, want niemand schrijft er ooit over. Ik realiseerde me dat de middelbare leeftijd dit hele, enorme, epische avontuur was waar de inzet zo hoog is dat je een soort superheld wordt in je eigen huis. Maar niemand praat erover, dus dit was een grote schok. Ik had me niet echt gerealiseerd dat dat er een groot verschil is tussen jong zijn en er een puinhoop van maken en oud zijn en leven met je kat.” Om nog weer even terug te komen op de film, het moment waarop Johanna zich tot de camera richt

en zegt: ‘You must learn how to build a girl: you.’ Ik vond dat zo krachtig. Hoe ben je daarop gekomen? “Toen ik How to Be a Woman had uitgebracht, deed ik vaak signeersessies. Ik heb daar veel onzekere jonge meiden ontmoet die bevend naar me toekwamen en soms vreselijke dingen hadden meegemaakt. Ik realiseerde me dat veel van hen, toen ze het over hun problemen hadden, niet beseften dat ze de baas waren over zichzelf. Je mag jezelf bouwen. Ik denk dat je iemand nodig hebt die je vastpakt, je in de ogen kijkt en tegen je zegt ‘je mag jezelf bouwen, jij hebt de leiding over jezelf, jij bent jouw taak’. Het lijkt zo eenvoudig, maar het wordt ons nooit echt verteld. Ik denk dat als je het tegen iemand zegt, het de manier waarop je over jezelf denkt kan veranderen. Daarom wilde ik dat Johanna aan het eind echt naar het publiek keek en iedereen in de ogen aan keek, omdat ik weet dat veel mensen dat moeten horen. Ze wachten erop, ook al wisten ze dat zelf niet.” Is dat uiteindelijk de belangrijkste boodschap die je aan de kijker mee wilt geven? “Ik heb geprobeerd fysiek te maken wat eigenlijk heel metafysisch is. Het is de stem in je hoofd, die voor veel vrouwen erg negatief is. Je bent te dik, je bent hier niet goed in, je vriendje heeft het uitgemaakt omdat je dom bent en ga zo maar door. Maar je moet beseffen dat je kunt kiezen wat de stem in je hoofd is. En die stem zou net zo vriendelijk moeten zijn voor jou als dat jij bent voor je vrienden of familie. Je zou nooit zulke vreselijke dingen tegen hen zeggen, maar je zegt ze wel tegen jezelf. We zijn zo kritisch over onszelf en houden zo van onze vrienden en onze familie, dus het zou een film moeten zijn over Johanna die beseft dat de stem in haar hoofd niet haar helden aan de muur zijn, het zijn niet haar ouders, niet haar liefdes of haar alter ego Dolly, het moet haar eigen stem zijn. En die stem moet aardig voor haar zijn. Dat is wanneer ze uiteindelijk de toespraak houdt waarin ze zegt: ‘Ik ben nu verliefd op mezelf. Ik denk dat ik geweldig ben. Ik zie al deze moeilijke dingen die ik heb meegemaakt en ik heb het allemaal voor mij gedaan. Ik praat nu tegen mezelf en ik vind mezelf leuk. Ik ben zo blij dat je dat deel leuk vond. Mijn werk zit erop, hurrah!’” How to Build a Girl is vanaf 21 september beschikbaar voor digitale download op alle grote platformen. More Than a Woman ligt vanaf 3 september in de winkels. O

Column Asha ten Broeke Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

MOREEL EINDOORDEEL

et is niet dolletjes, zo’n pandemie, maar dat ik Am I the Asshole? ontdekte, maakte veel goed. Am I the Asshole? is een pagina op Reddit waar mensen sociale dilemma’s delen waarin zijzelf mogelijk een oetlul zijn geweest; ze verplichten zich om beide kanten van het verhaal te vertellen. Anderen kunnen daar dan op reageren met advies, commentaar en een moreel eindoordeel: ja, jij bent de klootzak, of nee, toch niet. Er is een twitteraccount dat de interessantste berichten doorplaatst.

Laat je beenhaar lekker waaien. Fuck het patriarchaat. Het levert echte pareltjes op. Zo was er een man die zijn penis in een (eigen) pot pindakaas had gestoken tijdens een seksspelletje met zijn vriendin – zij had het smeersel van zijn sergeant-majoor gelikt – en wiens huisgenoot vervolgens uit diezelfde pot wat pindakaas had gesnaaid voor op de boterham. De huisgenoot was nu boos omdat de jongeheer-inpindakaas-man niets had gezegd en hem gewoon gepiemelde pindakaas had laten eten. ‘Ben ik de klootzak?’ Ik volg het twitteraccount uit voyeuristisch genoegen, maar ook met een zekere feministische interesse. Zo

was er een moeder die vertelde over haar dochter van vijftien, die shorts had gekocht om te dragen terwijl ze op stap ging met vriendinnen. Haar moeder wilde dat niet hebben, omdat het meisje al jaren haar benen niet had geschoren; sinds ze zich een keer lelijk sneed, wil ze niet meer. Haar dochter heeft dus een hoop beenhaar, en dat deert haar niet, maar van haar moeder mag ze zich zo niet vertonen. Zowel Twitter als Reddit oordeelde dat de moeder de klootzak is. Het is juist prachtig als een tienermeisje genoeg zelfvertrouwen heeft om schijt te hebben aan heersende schoonheidsidealen. Laat je beenhaar lekker waaien. Fuck het patriarchaat. Goed gezegd, dacht ik, want ook ik erger me aan de voortdurende bemoeienis met het uiterlijk van meisjes en vrouwen die in onze cultuur nog steeds normaal is. Het valt me weer extra op sinds ik geen bh meer draag. Een man in de supermarkt sprak me erop aan: ‘Mijn vrouw zou van mij niet zo over straat mogen gaan.’ Een onberispelijk geklede en gekapte vrouw wees naar mijn ongeschoren benen en mijn ongebustehouderde hangtieten, en zei: ‘Schaam je je niet, dat je jezelf zo hebt laten verslonzen?’ Maar het gaat niet om verslonzen. Het gaat om verzet. Ja, er is een patriarchaat, en ja, die komt met beklemmende normen over hoe je eruit moet zien. Maar gehoorzaamheid is niet de enige optie. Wat dat meisje van vijftien laat zien is dat de rebellie vandaag nog kan beginnen. Dat compromisloos kiezen voor je eigen comfort een radicale politieke daad is. Dat elke tiener die oké is met haar eigen beenhaar zaagt aan de stoelpoten van vrouw onderdrukkende systemen. Dat de vrijheid die zij voor zichzelf opeist een kleine opstand is. De anarchist David Graeber zei: “Het gaat erom te leven alsof we nu al vrij zijn.” En potverdorie, dat gun je toch elk meisje. O OPZIJ 2020

De Kloof

WHOâ&#x20AC;&#x2122;S THE BOSS Journalist Barbara van Beukering (53) en haar dochter journalist Milou Deelen (24) verschillen regelmatig van mening. Vaak is de generatie waar ze uit komen bepalend voor de manier waarop ze tegen de dingen aankijken. In de discussie over vrouwelijk leiderschap gaat het er fel aan toe. B EE L D PAUL T OLE N A A R

De Kloof Barbara Ha lieverd, heb je dit meegekregen? Op 1 oktober krijgt Blokker een vrouwelijke CEO, Jeanine Holscher, en per 1 november krijgt de NS met Marjan Rintel ook een topvrouw aan het roer. Ik betrap mezelf erop dat ik nog altijd vrolijk word van zulke benoemingen. mama

Milou Hoi mam, ik word ook altijd blij van dat soort benoemingen hoor! In Nederland is aan de hoogste top van het bedrijfsleven, van de beurgenoteerde bedrijven, slechts 4,82 procent van de CEO’s vrouw. 4,82! Dat is toch te gênant voor woorden. Ken je het nieuwe Instagram-account van media-criticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen aka Zeikschrift? De Directiekamers? Zij post smoelenboeken van de machthebbers achter bedrijven en partijen. Het laat goed zien hoe slecht de bevolking is gerepresenteerd in de top. Weet je waar ik me trouwens me aan erger als een vrouw zo’n toppositie bekleedt? Dat het zo vaak benadrukt wordt dat ze vrouw zijn.

Barbara Het wordt natuurlijk benadrukt omdat het nog steeds niet gewoon is. Weet je dat er meer CEO’s zijn die Peter heten, dan dat er vrouwelijke CEO’s zijn?

Milou Neeee!

Barbara Jaaaa!

Maar de prangende vraag is hoe het komt dat er zo weinig vrouwen zijn die leidinggeven.

Milou Ik denk dat er nog zo weinig leidinggevende vrouwen zijn omdat het stereotypebeeld nog steeds heerst dat mannen betere leiders zijn, en vrouwen ‘van nature’ zorgers. Mannen worden gezien als dominant en daadkrachtig, vrouwen als zacht en empathisch. Ik denk dat dat nog steeds een diep geworteld beeld is.

Barbara Pfffff Wist je dat landen met vrouwelijke leiders (Angela Merkel, Jacinda Adern,Tsai Ing-wen) het aanzienlijk beter hebben gedaan met het coronavirus dan alle andere landen? Met significant minder ziekenhuisopnames en minder doden. Echt bespottelijk dat er nog getwijfeld wordt aan leiderschapskwaliteiten van vrouwen. Onzin!

Milou Door te benoemen dat vrouwelijke leiders hun land beter door de coronacrisis leiden vanwege hun vrouwelijke eigenschappen, houd je stereotyperingen in stand. In Het Parool stond een stuk van Janka Stoker, hoogleraar leiderschap, over het verschil in leidinggeven tussen mannen en vrouwen. Ze schreef dat de verschillen klein zijn, maar dat vrouwen wel vaak betere leiders zijn. Dat komt omdat ze zich moeten bewijzen om er te komen. Terwijl mannen, zelfs met middelmatige kwaliteiten, gemakkelijk omhoogklimmen. Mannen hebben vaker een laissez-faire-leiderschap, vrouwen werken er keihard voor. Het heeft dus, zoals ik ook vermoedde, niks te maken met ‘van nature’ vrouwelijke eigenschappen.

Barbara Interessant en herkenbaar Ik vind vrouwelijke bazen ook vaak serieuzer, ijveriger, perfectionistischer en betrokkener. Vrouwen zitten er niet voor hun eigen status maar doen het werk uit hart voor de zaak.

OPZIJ 2020

De Kloof Milou Ik vind dat je nu stereotypeert mam! Ik geloof dat de individuele verschillen tussen mensen veel groter zijn dan de groepsverschillen tussen mannen en vrouwen. Wel denk ik dat het voor vrouwen stukken lastiger is, omdat je als vrouw vaak ook nog eens bakken seksisme over je heen krijgt. Kijk naar Femke Halsema. Als vrouw krijg je eerder te horen dat je een ijskoningin bent en kil. Een bitch. Dat wordt over mannen niet gezegd. Die kunnen goed ‘leiding’ nemen. Als man ben je dan daadkrachtig. Die vooroordelen moeten we overboord gooien. Jij bent lang hoofdredacteur geweest, wat is jouw ervaring daarmee?

Barbara Ik heb in die 21 jaar dat ik hoofdredacteur ben geweest een aantal flinke aanvaringen gehad als ik ingrijpende beslissingen moest nemen. Ze vonden mij toen zeker een bitch. Ik denk dat ik het zwaarder te verduren kreeg dan mannen in dezelfde functie. Het werd ook sneller persoonlijker, ze wilden mij echt zien ‘hangen’. Ik zal ongetwijfeld fouten hebben gemaakt, maar ik deed ontzettend mijn best en maakte het beleid niet in mij eentje maar samen met uitgever, adjuncten en chefs. Ik vond het weleens wrang dat ik zo puur persoonlijk werd aangevallen. Kun jij je dat nog herinneren, vertelde ik daar thuis over?

Milou Hm, je liet er niet zoveel over los. Benadrukte eerder dat je het volstrekt normaal vond om als vrouw leiding te geven. Je zei weleens dat je vanwege je uiterlijk (decolleté, hakken, make-up) soms minder serieus werd genomen. Bij een ‘baas’ denken mensen tóch eerder aan een man in een pak. Dat heb ik altijd aan je bewonderd, dat je lekker aan deed wat jíj wilde. Dat je niet hoefde te voldoen aan de ‘norm’.

Barbara

Haha, deze foto kwam ik laatst tegen. Hier sta ik tussen de hoofdredacteuren van De Telegraaf en de Volkskrant. Decolleté tussen de pakken.

Barbara Ik vónd het ook normaal om als vrouw leiding te geven. Het hielp ook dat ik een goed voorbeeld had; oma was burgemeester van Terschelling. Door mijn moeder altijd te hebben zien werken, was het voor mij vanzelfsprekend om mijn ambitie te volgen. Mijn ervaring is trouwens dat vrouwen over het algemeen minder ambitie hebben om de baas te worden. Werk moet vooral ‘leuk’ zijn.

De Kloof Barbara

Milou Denk je dat écht??? Daarmee leg je de verantwoordelijkheid bij de vrouwen.

Barbara Klopt, die leg ik voor een deel ook bij vrouwen zelf. Leidinggeven is niet altijd leuk en je moet bereid zijn heel hard te werken. Daar hebben vrouwen vaak geen zin in. En als er kinderen komen is er een diep calvinistische inborst die vrouwen parten speelt. Jonge moeders willen op dat moment niet meer dan drie dagen werken, of vooruit vier dagen. Ik heb zo vaak meegemaakt dat vrouwen van begin dertig ‘chefspotentie’ hadden. Dat heb je meestal nog niet als je 25 bent. Als ik ze dan vroeg om chef te worden, zeiden ze: ‘Nee sorry, ik ben zwanger en wil graag parttime werken.’ Hun vriend bleef dan gewoon fulltime doorwerken.

Milou Ik schrik van wat je stuurt. Dat weinig vrouwen in Nederland fulltime werken, ligt aan de structuren, niet aan de vrouwen. Je denkt toch niet dat vrouwen ‘van nature’ minder ambitie hebben om leiding te geven??

Barbara Nee, ik denk niet dat vrouwen ‘van nature’ minder ambitie hebben, want als je naar het buitenland kijkt, werken vrouwen veel vaker fulltime, en veel meer in leidinggevende functies. Ik denk dat het een Nederlands probleem is. Moeders werkten hier tot twee generaties geleden nog niet en zaten achter de pot thee te wachten tot de kinderen thuiskwamen. Ik hoor vrouwen nog steeds zeggen dat ze zich schuldig voelen als ze hun kind naar de crèche brengen. Hoe zit dat met jouw generatie?

Milou Ik denk dat mijn generatie ook nog moeders heeft die vaker thuis waren en werkende vaders hadden.

Barbara Hoe kan dat nou? De moeders van jouw vrienden zijn toch van mijn generatie, die hebben toch allemaal gestudeerd? Ik dacht dat die ook allemaal werkten.

OPZIJ 2020

De Kloof Milou Ja, maar toch is het nog steeds vanzelfsprekender dat je als vrouw thuisblijft bij de kinderen. Het zou fijn zijn als daar verandering in komt. Overigens is het natuurlijk geen probleem als vrouwen huismoeder zijn. Toch voel ik daarin wel jouw kritiek, en ik denk dat dat komt omdat jij – toen ik jong was – huismoeders die hebben gestudeerd lui en ambitieloos noemde. Heb je dat oordeel nog steeds?

Barbara Ik heb daar inderdaad een oordeel over want ik streef naar een maatschappij waarin het net zo vanzelfsprekend is dat vrouwen fulltime werken als mannen. En waarin net zoveel vrouwelijke leiders zijn als mannelijke bazen. Binnen een relatie heeft iedereen de vrijheid om zijn eigen keuze te maken en de taken te verdelen. Maar ik vind dat vrouwen niet thuis moeten gaan zitten uit schuldgevoel of omdat ze denken dat ze anders geen goede moeder zijn.

Milou Oef, ik ben het totaal niet met je eens. Niet iedereen heeft de vrijheid om zijn eigen keuze te maken en de taken te verdelen. Dát is een privilege! De verwachtingen van wat je ‘hoort’ te doen als vrouw of man zitten heel diepgeworteld. Daar kan je je niet zomaar van lostrekken. Je hebt wel gelijk dat een goede moeder zijn niets te maken heeft met wel of niet werken. Jij zei vaak: ‘Een gelukkige moeder is een goede moeder. Als ik thuis elke dag met koekjes op jullie had gewacht, was ik doodongelukkig geweest.’ Vroeger vond ik dit een mooie uitspraak, inmiddels niet meer zo. Alsof je als ongelukkige moeder geen goede moeder kan zijn.

Barbara Nou…sla daar dan maar eens wat pedagogische literatuur op na; kinderen willen niets liever dan dat hun ouders gelukkig zijn. Ik kreeg trouwens vroeger vaak de vraag waarom ik eigenlijk kinderen had gekregen, als ik zo nodig fulltime wilde werken. Terwijl papa werd bejubeld omdat hij huisman was. Hoe zie jij het je zelf later doen als je kinderen krijgt??

Milou Volgens mij kun je het als vrouw nooit goed doen. Ik sprak voor mijn boek Krabben, over waarom vrouwen elkaar veroordelen, met Romy Boomsma. Op Instagram deelt ze haar dagelijks leven als moeder van drie jonge kinderen. Zij wordt door veel andere vrouwen als niet-feministisch bestempeld. Dat vind ik onterecht. Zij is autonoom en maakt haar eigen keuzes, dat vind ik feministisch. Ik hoop voor mezelf dat ik altijd fulltime kan blijven werken. Omdat ik ongelofelijk veel voldoening haal uit mijn werk, het heel leuk vind en financieel onafhankelijk wil zijn. Maar misschien loopt het wel heel anders. Wil ik als moeder niets liever dan thuis zijn met de kinderen, mocht ik ze ooit krijgen. Ook goed. Eerlijk gezegd zou ik wel een oordeel over die keuze voelen. Wat zou je daarvan vinden? Als een van jouw dochters ervoor zou kiezen om thuis te zijn met de kinderen?

Barbara Je zus Laura is vier maanden geleden moeder geworden. Zij is eigenaar van een restaurant en werkt fulltime. Haar vriend is meer thuis om voor hun dochtertje te zorgen. Ik kan niet ontkennen dat dat mij met een zekere mate van trots vervult. Maar jullie hoeven heus niet allemaal fulltime te werken om op mijn waardering te kunnen rekenen. Ik hoop vooral voor mijn drie dochters dat ze werk hebben waar ze veel plezier en waardering uit halen en dat ze economisch zelfstandig zijn. En vooral dat jullie gelukkig zijn, de grootste wens van iedere moeder.

Milou

Maak jezelf echt onmisbaar op de werkvloer. Intermediair helpt: vergelijk en kies een e-learning training waarmee je vooruit komt. Welke skill wil jij ontwikkelen? Ga naar intermediair.nl/onlineleren

Wereldwijd

THE WORLD WERELDWIJDE AANDACHT VOOR GEWELD TEGEN VROUWEN Geweld tegen vrouwen is een wereldwijd probleem. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een op de drie vrouwen te maken gehad met fysiek of seksueel geweld. Bovendien worden vrouwen en meisjes wereldwijd het hardst getroffen bij crisissen en rampen. Dat blijkt ook nu weer. Sinds de aanvang van de coronacrisis stijgt het aantal vrouwen en meisjes dat het slachtoffer is van geweld schrikbarend. De lockdowns die mensen beschermen tegen het coronavirus, beschermen niet tegen geweld en dan met name huiselijk geweld. Hoog tijd voor extra actie. DOOR RO S ELY N VA N D E N B E R G B E E LD U N W O M E N

Wereldwijd

FOTO UN WOMEN/CARLOS RIVERA

Guatemala City

OPZIJ 2020

Wereldwijd Seksueel geweld en partnergeweld nemen toe nu vrouwen gedwongen thuiszitten met hun gewelddadige partner. Het is een schaduwpandemie die corona met zich meebrengt.

it een rapport dat de vrouwenorganisatie ActionAid afgelopen juni publiceerde blijkt dat het aantal meldingen van huiselijk en seksueel geweld sterk is toegenomen. De stijging van het aantal meldingen is in onder andere Bangladesh bijna vertienvoudigd ten opzichte van vorig jaar. Nigeria registreerde een toename van 700 procent en Italië 59 procent. Uit cijfers van UN Women blijkt dat de meldingen van partnergeweld tegen vrouwen in Singapore sinds het begin van de lockdown met 33 procent is gestegen, in Argentinië met 25 procent en ook in Canada, Duitsland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten zijn er meer gevallen gemeld en is de vraag naar noodopvang gestegen.

‘Seksueelgeweld en partnergeweld nemen toe nu vrouwen gedwongen thuis zitten met hun gewelddadige partner. Het is een schaduwpandemie die corona met zich meebrengt.’

UN Women is de vrouwenrechten-organisatie van de Verenigde Naties, die wereldwijd vecht voor gelijke kansen en rechten voor vrouwen en meisjes. In negentig landen voert UN Women projecten uit om de levens van vrouwen te verbeteren. Dit doen zij door leiderschap en ondernemerschap te stimuleren en door te strijden tegen armoede en geweld. Deze internationale campagne tegen geweld tegen vrouwen en meisjes is nu in de coronacrisis urgenter dan ooit. Daarom gaat van 25 november tot en met 10 december de jaarlijkse Orange the Worldcampagne van UN Women weer van start. De Orange the Worldcampagne haalt geweld tegen vrouwen uit de taboesfeer. Een vast onderdeel van de campagne is dat belangrijke gebouwen, beelden, bruggen of fonteinen over de hele wereld oranje worden belicht, zoals de Sfinx van Gizeh in Egypte of Paleis Soestdijk in Nederland. Meer dan honderd landen hebben toegezegd mee te doen. De kleur oranje staat voor de opkomende zon in een wereld zonder vrouwengeweld. Het is ook een feestelijke kleur die staat voor iets positiefs: we kunnen deze wereld zonder geweld tegen vrouwen realiseren. Dit kan de toekomst zijn. Vorig jaar deden er in Nederland 150 gemeenten mee aan de campagne, dit jaar hoopt UN Women op 200 gemeenten. In Nederland is het huiselijk geweld en partnergeweld tijdens de coronacrisis ook toegenomen en zien opvangorganisaties als Fier en Sterk Huis een stijging. Precieze cijfers over de toename van huiselijk geweld in Nederland zijn er niet. “Het is heel lastig om in Nederland cijfers te krijgen over het toegenomen geweld tegen vrouwen in de quarantainetijd. We hebben wel de informatie dat in Frankrijk en Spanje drie keer zo veel meldingen binnenkomen, maar in Nederland is er heel weinig systematische dataverzameling. Als we niet precies weten hoe groot het probleem in werkelijkheid is, is het ook moeilijk om het te bestrijden en daardoor blijft de bewustwording laag. Veel Nederlanders denken dat geweld tegen vrouwen vooral een probleem in Afrika is of bijvoorbeeld in migrantenfamilies of armere gezinnen, terwijl het overal ter wereld voorkomt, inclusief Nederland,” vertelt Marije Cornelissen, directeur van UN Women Nederland. Het thema van de campagne dit jaar is ‘laagdrempelig melden’. Slechts 40 procent van de vrouwen die te maken

OPZIJ 2020

FOTO UN WOMEN/ YOON YOUNG LEE

Buitenland

Wereldwijd F O T O U N W O M E N / FA H A D K A I Z E R

Bangladesh

‘Veel Nederlanders denken dat geweld tegen vrouwen vooral een probleem in Afrika is of bijvoorbeeld in migranten families of armere gezinnen, terwijl het overal ter wereld gebeurt inclusief in Nederland.’ krijgen met geweld meldt dit überhaupt ergens en dat is dan inclusief aan een vriendin of familielid. UN Women wil het melden van geweld laagdrempeliger maken en lanceert daarom op 25 oktober de website: geweldtegenvrouwenmelden. nl. Een site met een volledig overzicht van meldpunten. Vrouwen kunnen op de website gemakkelijk vinden waar zij terechtkunnen voor het soort geweld dat hun is aangedaan. “Eigenlijk zou de overheid voor zo’n site moeten zorgen, want het is in veel gevallen van geweld onduidelijk waar je terecht kunt voor hulp. De website helpt vrouwen met het zoeken naar het juiste 52

meldpunt. Het overzicht bestaat uit een stuk of veertig meldpunten,” aldus Marije. De meldpuntensite is daarnaast ook een instrument om helder te maken waar het nog tekortschiet in Nederland op dit gebied. Marije vertelt: “In deze tijden van corona is cybergeweld naar vrouwen toegenomen; het dagelijks leven verplaatste zich naar het digitale domein dus het geweld verplaatste zich mee. Er is wel onderzoek naar gedaan, maar Nederland loopt achter wat dit betreft. Het is niet duidelijk waar je terechtkunt voor cybergeweld. Hetzelfde geldt voor seksuele intimidatie op de werkvloer. Sommige bedrijfstakken hebben wel een meldpunt en er is de vakbond, maar daar moet je lid van zijn. Er wordt in het geval van seksuele intimidatie op de werkvloer vaak aangeraden om met je leidinggevende te praten, maar wat als het juist de leidinggevende is die vrouwen intimideert? Met deze website proberen wij duidelijk te maken dat er in Nederland nog veel te winnen valt op deze gebieden.” Tijdens de campagne worden er op lokaal niveau allerlei acties georganiseerd. Er worden posters en flyers ontwikkeld met de tekst: ‘Maak je intimidatie of geweld mee: ik kan helpen’. Iedereen kan deze poster downloaden en voor het raam hangen. Een van de grootste problemen van vrouwen die ernstig partnergeweld meemaken is dat zij vaak worden gecontroleerd door hun partner. Hun zoekgeschiedenis en telefoongebruik worden in de gaten gehouden en dus

Wereldwijd is het moeilijk voor deze vrouwen om even uitgebreid te zoeken op googelen naar een meldpunt. “Het is van essentieel belang dat vrouwen die te maken krijgen met huiselijk geweld iemand kunnen vinden in hun omgeving die wil helpen met het melden. Het is de bedoeling dat de posters hierbij gaan helpen. Er zijn ideeën om de posters op de wc-deur bij de kapper te hangen, een plek waar vrouwen alleen komen en op die manier weten dat ze daar terecht kunnen voor hulp. We hopen dat er zo op lokaal niveau meer bewust zijn en hulp komt.” “Een voorbeeld van een mooi internationaal project is in Nicaragua, waar zeventig procent van de inheemse vrouwen partnergeweld meemaakt. Hier rijdt een bus met medewerkers om vrouwen in hun eigen taal uit te leggen

wat hun rechten zijn en hen te helpen met procedures en het invullen van formulieren wanneer zij willen scheiden van hun man. Veel vrouwen zijn hier analfabeet en is het dus moeilijk om een scheiding rond te krijgen of een rechtszaak te beginnen. Het fonds helpt vrouwen om uit het huwelijk te stappen en de voogdij van de kinderen te krijgen.” Het belangrijkste doel van de campagne is om het gesprek over geweld tegen vrouwen te voeren en het uit de taboesfeer te halen, vertelt Marije. “Betrek anderen erbij, schrijf erover op social media, licht de mensen in je omgeving in en help zo om het taboe te doorbreken. Geweld tegen vrouwen is een groot probleem en dat moet iedereen weten.” O

F O T O U N W O M E N / I S S A M B E L AYA C H I

Marokko

Een manier om de campagne te steunen en te vechten tegen vrouwengeweld is het kopen van de Orange Pin, een pin in de vorm van een oranje handje in het stopteken. Dit is het teken van de strijd tegen vrouwengeweld. Bij het doneren van €10 ontvang je de Orange Pin en daarmee wordt het Trust Fund To End Violence Against Women gesteund, het enige wereldwijde fonds tegen geweld tegen vrouwen. Dit fonds wordt beheerd door UN Women en werkt met honderden lokale organisaties in verschillende projecten om geweld tegen vrouwen te beëindigen. Voor meer info orangetheworld.nl OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel

STEREOTYPERING & BEELDVORMING

‘FIX THE SYSTEM, NOT THE

WOMEN’

Met de Black Life Mattersprotesten heeft ook de vrouwenbeweging een duwtje in rug gekregen. Discussies over diversiteit en stereotypering zijn aan de orde van de dag. OPZIJ doet een duit in het zakje en sprak met Shirin Musa, Janice Deul en Jannet Vaessen. Drie dames die zich professioneel bezighouden met stereotypering en beeldvorming van vrouwen in de media. D O O R A L I E S P E G TE L B EEL D PA U L TO L E N A A R

OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel

ullie verzetten je alledrie al jaren tegen stereotypering van vrouwen in de media. Hebben jullie ook de indruk dat er de laatste tijd beweging in zit, dat er patronen doorbroken worden? Janice: “Ik denk wel dat men inziet dat er dingen moeten veranderen, dat wordt ingegeven door de maatschappij, door activisme. We zagen voorheen, ik chargeer een beetje, alleen wit en dun in de media. Nu zien we bijvoorbeeld in de fashion vaker modellen van kleur met leuke afro’s, kroeskapsels, krullenkapsels. We willen het goed doen, we willen divers zijn en inclusief. Mensen zeggen de laatste tijd tegen mij: je kan wel inpakken met die missie van jou.” En, zit jouw missie er inderdaad op? Janice: “Nou ik denk dat het een golfbeweging is. We hebben dit wel vaker gezien. Als je nu in de winkels kijkt, zie je opeens heel veel covers met een zwart model. Maar over een maand kan het weer nul zijn.” Windowdressing? Janice: “Het lijkt inderdaad nog vaak een soort foefje. In beginsel wil ik in de media meer modellen van kleur terugzien, maar het gaat natuurlijk veel verder dan dat. Want wat er gebeurt is dat we het ene stereotiepe beeld aan het verlaten zijn, maar dat er andere stereotypen voor in de plaats komen. Zwarte modellen

JANICE: ‘Je ziet bijvoorbeeld niet zo snel een zwarte secretaresse in een reclame, een gezin is nooit alleen maar donker. Er moet altijd ook een witte partner bij, en de kinderen moeten gemixt zijn.’

moeten altijd een soort leukheidsfactor hebben, gekke typetjes spelen, vrolijk zijn. Je ziet bijvoorbeeld niet zo snel een zwarte secretaresse in een reclame, een gezin is nooit alleen maar donker. Er moet altijd ook een witte partner bij, en de kinderen moeten gemixt zijn. Kijk, wat we echt willen, is diversiteit binnen de diversiteit. Niet alleen zwarte modellen met kortgeschoren haren, een lichtbruine huidtint en lange benen, maar ook coole afro’s, om maar ’ns wat te noemen.” Het zwarte model wordt ook weer in een keurslijf gehesen. Janice: “Dat geldt overigens ook voor plus-size. Het liefst zien we het zandlopermodel: boobs, smalle taille, heupen en een ass. Nooit een echte vrouw met een enorme buik en geen ass. We zijn steeds weer nieuwe stereotypen aan het creëren. In de mode, in de reclame.” Jannet: “Helemaal eens met Janice dat het vaak een beetje attribueren is, even snel scoren op iets wat een hype is. Daarmee is nog niet geborgd dat er verschillen in beeldvorming komen. Bij stereotypering wordt een bepaald aspect van iemand overdreven en telkens herhaald. Dat aspect kan best waar zijn, maar het is niet het volledige beeld.” Women Inc. heeft mediamakers er herhaaldelijk op gewezen dat ze de klassieke man-vrouw stereotypen in stand houden. Jannet, zie jij net als Janice op haar terrein, ook iets van verbetering? Jannet: “Ik merk dat veel mediamakers bezig zijn met beeldvorming en kleur, onder andere omdat een aantal organisaties op onze aanmoeding een coalitie heeft gevormd om beeldvorming aan te pakken. Dus het leeft. Er is ook veel vraag naar trainingen in inclusiviteit. In 2017 verscheen onze literatuurstudie ‘Beperkt Zicht’ over beeldvorming in de media, daaruit blijkt dat het nog steeds bij de man eigenlijk altijd over zijn werkende rol gaat en bij de vrouw over haar zorgende rol. Actief versus passief, fysieke kracht versus emoties. Bij de omroepen zijn verreweg de meeste experts die aan het woord komen man, slechts 23 procent is vrouw. En onder de gewone mensen op straat die in beeld komen, de vox populi, zijn er relatief veel personen van kleur, waarbij het opvalt dat de niet-pratende burger vaak een vrouw is met een hoofddoek. Ik heb het de laatste twee jaar wel zien veranderen. Er zijn steeds meer mediamakers die denken: we moeten hier iets mee. Dus vermoedelijk denkt de beeldredactie: we moeten zorgen dat we diversiteit in beeld brengen. Maar ze kiezen bij expertise meestal voor een witte man, en bij ‘geen mening’ voor een vrouw met een hoofddoek. Zodoende krijg je nog steeds de herhaling van diezelfde stereotypen.” Shirin: “Als je het hebt over beelden van moslimvrouwen in de reclame, media, of in de modewereld, dan zie ik weinig lichtpunten. Du moment dat ze hier in Nederland meedraaien, bijvoorbeeld in een Andrélon-campagne met een hoofddoekje, dan kómt er toch een gif omhoog in de

De OPZIJ Tafel

Jannet Vaessen (1969) is directeur en oprichter van het jarige Women Inc. dat 15 jaar bestaat. Women Inc. probeert emancipatie te stimuleren op de terreinen geld, gezondheid, werk en beeldvorming. Vaessen studeerde geschiedenis, en schreef in 2017 het boek Iedereen Inc. over in- en uitsluitingsmechanismen en woont met man en kinderen in Amsterdam.

samenleving. Men kan gewoonweg niet geloven dat een vrouw die een hoofddoek draagt haar haren wast. Andrélon wordt bijna op een racistische manier genamed en geshamed, het roept op social media heel veel haat op.” Shirin, hoe verklaar je deze haat tegen vrouwen met een hoofddoek? Shirin: “Stereotypering is gewoon de story of our life. Het begint al op de lagere school, dat er weinig van je verwacht wordt als moslimmeisje. Dat je ouders op een bepaalde manier worden aangesproken, dat je een laag schooladvies krijgt. Dan de middelbare school. Je komt op de havo of het vwo, dan word je weer ontmoedigd: je gaat toch niet studeren? Dat is toch niets voor jou.

En zo gaat het maar verder. De jonge meiden bij Femmes for Freedom vertellen vergelijkbare verhalen. Men snapt niet dat je een hoofddoek kan dragen, geëmancipeerd kan zijn en tegen het patriarchaat kan strijden, want de hoofddoek is een symbool van repressie. Dat is het in een land als Saoedi-Arabië en Iran, maar vrouwen die hier geboren en getogen zijn worden door niemand onderdrukt.” Je klinkt ontgoocheld. Shirin: “Ik weet niet wat ik van de media moet vinden. Ik heb journalisten altijd nodig gehad om mijn onderwerpen te agenderen. Maar als ik een interview geef, moet ik nog steeds op mijn 43ste uitleggen waarom ik een hoofddoek draag, of het uit vrije wil is, wat mijn ouders van mijn werk vinden, of ik wel van ze mag werken.” Janice: “En reageer je dan niet met: waarom vraag je dit allemaal?” Shirin: “Ik blijf altijd beleefd, want anders ben ik weer die felle moslimvrouw. Ik beantwoord al hun vragen omdat er stereotype beelden over moslimvrouwen bestaan en ik een publiek wil bereiken om te laten zien dat we gewone OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel

Janice Deul (1964) is journalist, moderator en fashionactivist. Ze studeerde Nederlands in haar woonplaats Leiden en werkte jaren als eindredacteur voor modegloss’s. Sinds zeven jaar strijdt ze voor een inclusief mode-, media- en cultuurlandschap. Dit doet ze onder meer via workshops, mdiaoptredens, opiniestukken en haar (social media) platform Diversity Rules. Janice werkt aan een handboek over mode & inclusie dat ze samen met een mediawetenschapper schrijft. Ook is ze co-curator van een tentoonstelling over Black fashion & beauty, die in 2021 opent in Centraal Museum Utrecht.

mensen zijn. Maar het zuigt me leeg, na zo’n gesprek heb ik geen energie meer over. Dan ga ik Netflixen om het even te vergeten.” Janice: “Dit maakt duidelijk dat er een bepaalde norm is en dat mensen die meer of minder van die norm afwijken, zich steeds opnieuw moeten verantwoorden. Dingen uitleggen. Dat vreet energie en is bepaald kwalijk. Dat is volgens mij waarom we voor representatie en tegen stereotypering zijn, omdat we denken: kunnen we die norm een keer breken? Want dan zouden we allemaal kunnen vertellen waar het echt om gaat. Je keek net bijvoorbeeld heel verbaasd over wat Shirin vertelt, en dat vind ik heel raar.” 58

O, naar mijn weten was ik geïnteresseerd in Shirins verhaal en niet zozeer verbaasd? Janice: “Nou ja, laat ik het dan niet over jou hebben, maar witte mensen reageren over het algemeen vaak verbaasd als je het hebt over hoe je wordt bejegend als persoon van kleur of als je een hoofddoek draagt. Zeker als je een vrouw bent: seksisme en racisme gaan eigenlijk altijd hand in hand. Ikzelf heb er overigens nooit zo’n behoefte aan gehad om mijn persoonlijke ervaring met racisme te delen.” Hoe ontkom je eraan om in deze tijd van het persoonlijke verhaal, je ervaringen in de media te delen? Janice: “Ik zeg gewoon ‘nee’. Tijdens de Black Lives Matter-protesten ontving ik een en dezelfde vraag van vier grote mediatitels: ‘Zou je over jouw persoonlijke ervaring willen vertellen met racisme?’ Ik heb er een Instagrampost aan gewijd: ‘Als jullie willen praten over diversiteit en inclusiviteit in de media, anytime, maar voor

De OPZIJ Tafel persoonlijke ervaringen moet je niet bij mij zijn.’ Waarom moeten we steeds opnieuw die verhalen vertellen?” Jannet: “Bewijslast leveren.” Janice: “Het is allemaal allang bekend. En je kunt het als vrouw van kleur ook nooit goed doen. Als je racisme benoemt, zeggen mensen dat jij de racist bent: jij bent gefocust op kleur, anderen zien geen kleur. Als je je persoonlijke verhaal deelt, zeggen ze: ‘Hou op, kruip uit die slachtofferrol.’” Shirin: “Dat wordt over mij ook gezegd. Ik deel die kritiek een beetje, dat ik ook bijdraag aan de stereotypering met mijn verhaal over mijn afgedwongen echtscheiding. Maar dat is wat de media willen: het verhaal van een vrouw met migratieachtergrond die problemen heeft overwonnen. Toch blijf ik persoonlijke vragen beantwoorden, want anders kan ik mijn politieke boodschap niet geven. Dan zeggen de grote kranten: nee.” Janice: “Als ik bijvoorbeeld model was en ik zou zeggen dat ik geen kans heb gekregen omdat mijn neus te breed is en mijn heupen ook, dan zegt iemand anders: ‘Ik heb sproeten en rood haar, daar word ik mee gepest.’ Die ervaringen zetten ze dan naast elkaar. Maar het gaat niet om die individuele ervaring. Het gaat om het hele systeem erachter. En dat is waar ik de nadruk op wil leggen. Ik denk dat je je systeemkritiek beter voor het voetlicht brengt als je het niet met je eigen verhalen vermengt. Maar hey, als anderen dat wel doen, prima.” Shirin: “Tot op heden heb ik alle politieke doelen bereikt die ik mij gesteld heb, de wet tegen huwelijkse gevangenschap bijvoorbeeld, daar ben ik heel trots op.” Jannet: “Ik begrijp jou goed, Janice. Maar ik vind het eerlijk gezegd superknap, Shirin dat jij juist jouw persoonlijke verhaal gebruikt, zo doorbreek je een stereotype. Ook omdat je laat zien dat het geen individueel issue is, maar dat je het collectief benadert. Als je het collectieve probleem in cijfers bekijkt, dan zie je werkelijk wat er aan de hand is, helemaal los van de persoon. Wij pleiten er daarom ook voor om beeldvorming te meten. Bij OCW is vorig jaar een mediamonitorproject gestart, wij pleiten ervoor dat dat ieder jaar wordt herhaald, zodat duidelijk is dat het menens is. Het is geen eendagsvlieg.” Je kijkt bedenkelijk, Janice? Janice: “Het lijkt wel of iedereen aan diversiteit mag verdienen behalve mensen van kleur. Ik maak geregeld mee dat ik word uitgenodigd om te spreken terwijl er geen budget is. Jij vangt een vet salaris bij je stichting, Jannet, jullie hebben bij Women Inc. een hele pot met geld waarmee je dingen kan doen. Mensen zoals ik hebben dat niet, van ons wordt klaarblijkelijk verwacht dat die emotionele en intellectuele labour voor niets wordt verricht, maar we hebben wel altijd onze nek uitgestoken.” Jannet: “Women Inc. verdient geen geld aan het thema beeldvorming, we hebben het altijd naast onze andere drie thema’s gedaan. Van een onderwerp als economische zelfstandigheid van vrouwen ziet iedereen het nut wel in,

SHIRIN: ‘Het zuigt me leeg, na zo’n gesprek heb ik geen energie meer over. Dan ga ik Netflixen om het even te vergeten.’

daar kan je subsidies op aanvragen. Maar tot op de dag van vandaag ligt beeldvorming gevoelig, omdat bijna niemand het een prettig onderwerp vindt. Niemand wil zich ermee associëren, erkennen dat-ie misschien blinde vlekken heeft, of bepaalde mensen minder goed in beeld brengt. Jij herkent deze bevooroordeelde werkwijze van mediamakers Shirin? Shirin: “Ik wist in het begin niet goed hoe de media werkt. Maar tegenwoordig zeg ik tegen iedereen die mij interviewt dat ik geen foto’s bij mijn stuk wil van boerka’s of kamelen of de woestijn. Ik ben van de fluwelen handschoenen, fatsoenlijk met elkaar praten enzo, maar ik dreig echt met rechtszaken als beelden of foto’s stereotyperend zijn. Vrouwen mogen niet worden gestereotypeerd, het is in strijd met artikel 5 van het VN Vrouwenverdrag. Daar wordt wel enorm lacherig over gedaan, wat zouden we ons druk maken over de rolvestigende speelgoedfolders van Bart Smit? Maar we hebben niet zomaar dat VN-verdrag. Zie de eerste colleges Nederlands recht: verdrag staat altijd boven wet. En ook u bent verplicht om dat na te leven.” Jannet: “Bart Smit is de commerciële kant, maar wat dacht je ervan dat het onderwijs nog van schoolboeken gebruik maakt vol stereotyperingen?” Shirin: “Het emancipatiebeleid van de Nederlandse overheid is racistisch en discriminerend. Zo, ik durf dat eindelijk te zeggen! Ik ben gewoon OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel boos. Witte vrouwen vallen onder het emancipatiebeleid; gendersensitieve gezondheidszorg, meer aandacht voor het vrouwelijk lichaam, gelijke beloning en topposities. Maar wij, de niet-westerse nakomelingen van migranten, vallen onder het integratiebeleid, eer-gerelateerd geweld, schadelijke en traditionele praktijken. En what about all those other things?” Jannet: “Wat mij betreft komt er een minister van inclusiviteit. Nu zijn het vaak doelgroepenissues, vrouwen, kleur, lhbt’ers. Doelgroepenbeleid is nodig om ongelijkheid aan te tonen en de verschillen die er zijn te compenseren. Maar ik vind dat een overheid niet aan doelgroepenbeleid moet doen, maar zorgen dat het systeem inclusief is. Fix the system, not the women. Iedereen is eigenlijk steeds bezig om te zeggen, dit is de norm en jij wijkt ervan af. Fijn dat je meedoet, maar wil je je wel aanpassen?” Shirin: “Ik ben zo blij met de Black Lives Matter-beweging. Die heeft mij de moed gegeven om nu met mijn vuist op de tafel te slaan. Wij hebben niet alleen te maken met het glazen plafond van mannen, maar ook met een glazen plafond van witte vrouwen, onze feministische zusters.” Het feminisme is wat jullie betreft niet inclusief? Janice: “Feminisme is toch vooral wit feminisme. Veel jonge vrouwen van kleur zeggen dan ook: ‘Ik ben

JANNET: ‘Wat mij betreft komt er een minister van inclusiviteit. Ik vind dat een overheid niet aan doelgroepenbeleid moet doen, maar zorgen dat het systeem inclusief is.’

geen feminist, ik ben een womanist. Het gaat om een andere strijd. Ik zal het proberen uit te leggen: op een bijeenkomst vertelde een witte vrouw dat ze op haar werk niet serieus werd genomen als ze een rode jurk draagt. Een ander had het lastig omdat ze borstvoeding wilde geven, en er een kolfkamer ontbrak. Maar aan mij werd gevraagd of ik wel goed zat toen ik via de persingang naar binnen stapte. Of ze denken dat ik bij de band hoor, terwijl ik een van de sprekers ben. Witte vrouwen worden beoordeeld op wat ze dragen en wat ze willen doen. En ik word beoordeeld op being Janice. Dat is een heel groot verschil.” Jannet: “Wat helemaal niet wordt besproken is de positie van de praktisch opgeleide vrouwen, want die hebben geen enkele vertegenwoordiging. Journalisten zijn bijna de taaiste groep om dit aan uit te leggen, want die claimen vaak dat ze neutraal zijn, terwijl ze vaak toch weer beelden maken die stigmatiserend zijn.” Janice: “Bij OPZIJ is het ook niet vanzelfsprekend dat op een cover met dertig vrouwen er een paar van kleur tussen zitten.” Shirin: “Of met een hoofddoek.” Juist wel, wij letten bij OPZIJ zeker wel op… Jannet: “…Het is zo’n lastig onderwerp omdat niemand aanvaller of verdediger wil zijn, maar geregeld loopt het daar wel op uit, want je kan het bijna niet objectiveren. Ieder mens is biased. Als jij of ik niet uitkijken en we sturen een organisatie aan, dan ga je onbewust jezelf klonen. Op het moment dat je dat niet bijstuurt, gebeurt dat. Als je diversiteit wil, representeer het in je top en in je team. Zorg dat je niet alleen naar aantallen kijkt, maar naar diversiteit op alle levels, van bestuur tot stagiair. Women Inc. telt dertig medewerkers. Wij kunnen niet representatief zijn voor de hele bevolking, dus wij vinden verschillen in etnische achtergrond belangrijk, leeftijd en man-vrouwverhouding, we hebben nu drie mannen. Ik zie ook mensen die denken: we moeten een vrouw hebben, omdat dat tegenwoordig hip is. Ze zijn niet bezig om het strategisch uit te nutten dat ze diversiteit hebben, ze doen het voor de buhne.” Deugpronken, noemen we dat. Shirin: “Ik doe dit werk nu al zoveel jaren en ik begin een beetje cynisch te worden. Alle organisaties die een diversiteitsofficer hebben, maar geen diversiteit. En die diversiteitsofficer is wit. En dan hebben ze een bijeenkomst en dan mag Hasna El Maroudi het presenteren, dan laten ze zien: we zijn zo divers, zo inclusief. Of iemand die een zwarte huidskleur heeft, mag aan tafel komen zitten. Het is niet zo dat ze een dienstbetrekking krijgen en aan de slag mogen. Dat gebeurt niet.” Janice: “En als ze wel medewerkers hebben die diversiteit belichamen, dan gaan die mensen ook heel vaak weer weg omdat ze denken: my god, dit is vechten tegen de bierkaai. Dat zie je bij veel journalistieke bedrijven ook. Het is best

De OPZIJ Tafel

Shirin Musa (1977) is directeur van de vrouwenrechtenorganisatie Femmes for Freedom. (FFF). Ze probeert migrantenvrouwen en nakomelingen van migranten te steunen die bijvoobeeld lijden onder huwelijkse gevangenschap. FFF strijdt voor huwelijkse vrijheid, seksuele rechten en vrijheden en financiële zelfbeschikking. Musa woont in Rotterdam.

killing om als enige een bepaald geluid te verkondigen en er dan als enige altijd op aangesproken te worden dat je afwijkt. Even iets anders: mag is ik jullie iets vragen over de nieuwe Vogue met die meisjes van kleur op de cover?”

kunnen nemen uit Zuidoost, zodat je ze verder kan helpen op hun carrièrepad. Had drie aanstormende modellen van kleur op de cover gezet. Ik weet niet of dit initiatief een vervolg heeft, maar zo niet, dan is het een loze actie, een beetje white saviour-achtig zelfs. En zeker als je bedenkt dat de vaste redactie spierwit is.”

Natuurlijk, laat de Vogue maar eens zien. Janice: “Dit nummer van heeft drie verschillende covers, en is gemaakt in samenwerking met een school uit Amsterdam Zuidoost. Twintig van die scholieren zijn gasthoofdredacteur van dit nummer, aldus Vogue. Drie van die meisjes staan op een cover. Het zijn pubers, ik weet niet precies hoe oud ze zijn. Het is een prachtig geworden en het zijn beeldige meisjes. Maar waarom zulke jonge kinderen? Als je wil aanhaken bij BLM, had je jonge aanstormende journalistieke talenten

Dus wat jullie alle drie zeggen, is dat bedrijven, instellingen, en organisaties, de media voorop, veel inclusiever moeten worden? Janice: “Praat en schrijf er niet alleen over, maar voeg de daad bij het woord.” Jannet: “Diversity is being asked to a party and inclusion is being asked to dance. Dat lukt niet elke organisatie in één keer.” Shirin: “En de diversiteit moet op alle niveaus doorgevoerd worden. Sociale Zaken en Werkgelegenheid vond zichzelf ontzettend deugen, kijk eens, wij zijn het meest diverse ministerie van Nederland. Maar dat kwam door alle schoonmakers die ze in dienst hebben. Echte inclusie is ook in de topposities. In raden van bestuur, bij de overheid, en het bedrijfsleven.” O OPZIJ 2020

Non profit

OERKRACHT â&#x20AC;&#x2DC;MAMAâ&#x20AC;&#x2122; is in Zuid-Afrika een erenaam voor de sterke, indrukwekkende vrouwen die kinderen helpen in ernstige armoede. Een van de MAMAS is Lorna Fisher (1950). Lorna is pas negentien jaar en alleenstaande moeder als ze in 1969 met haar twee jonge kinderen van het Zuid-Afrikaanse Reitz naar Kliptown vertrekt, een sloppenwijk ten zuidwesten van Johannesburg naast Soweto. Daar richt zij in 2000 Persevere Until Something Happens (PUSH) op. De organisatie waarmee zij nu, twintig jaar later, voor 425 kinderen zorgt. En of dat al niet zwaar genoeg is, komt daar nog een keer de coronacrisis overheen. D OOR ROS ELY N VA N D E N B E R G

Non profit

ls Lorna in Kliptown terechtkomt, opent zij een winkel met tweedehands en zelfgemaakte kleding en zorgt zo voor haar gezin. “In die tijd kon je makkelijk een baan vinden in Zuid-Afrika. Er was weinig werkloosheid want er waren veel banen beschikbaar in de fabrieken. Als vrouw verdiende ik mijn eigen geld. Ik was een alleenstaande jonge moeder met haar eigen flat, eigen voordeur en eigen sleutel. Heel bijzonder in die tijd,” vertelt Lorna. Aan het einde van de twintigste eeuw verandert haar leven. Door de komst van de Chinese fabrieken, die hun kleding veel goedkoper verkopen, sluit Lorna noodgedwongen haar winkel. Een geluk bij een ongeluk; haar lege winkel gebruikt zij om aidspatiënten op te vangen, terwijl zij als vrijwilliger een opleiding volgt in het Helen Joseph ziekenhuis om hiven aidspatiënten te kunnen helpen. In 1999 ziet Lorna de ziekte zich in rap tempo verspreiden in het straatarme plaatsje Kliptown. Mensen in haar omgeving, waaronder haar tante, lijden aan hiv en aids. Ze besluit tijdens de hiven aidsepidemie in actie te komen en laat zich onderwijzen over de ziekte. “De drang om mensen te helpen groeide in mij naar mate ik in het ziekenhuis meer kennis opdeed over hiv en aids. Ik zag hoe radeloze vrouwen in mijn omgeving ziek waren en geen idee hadden wat hen overkwam. Dit deed iets met mij en ik kwam in actie. Ik verzamelde twaalf vrouwen om mij heen, haalde mijn winkel leeg en gebruikte het om mensen te testen en voorlichting te geven. Samen verzorgden we de hele dag aidspatiënten.” Al snel krijgt Lorna te maken met iets dat hartverscheurend is: de kinderen van wie de ouders zijn overleden aan aids. Bij haar patiënten thuis ziet zij kinderen die er ineens helemaal alleen voor staan omdat hun ouders ziek zijn of omdat ze plots OPZIJ 2020

Buitenland

wees zijn geworden. Samen met haar team van vrouwen legt zij iedere dag een paar rand, de Zuid-Afrikaanse munteenheid, opzij om groenten te kopen. “Er waren veel overgebleven kinderen die niemand meer hadden om voor hen te zorgen. Nog nooit ben ik zo creatief geweest met voedsel. Elke avond deden we er alles aan om voor zoveel mogelijk kinderen iets te bereiden. We stopten de kinderen daarna in bad en zorgden ervoor dat zij naar school gingen. De compassie die de vrouwen hadden en hoe zij alles deelden met de kinderen, gaven me een onbeschrijfelijk gevoel van liefde.” Steeds meer kinderen klopten aan voor hulp en al snel ontdekt Lorna dat de grootste slachtoffers van de aidsepidemie de kinderen zijn. In de krottenwijken van Kliptown zijn veel kinderen één of beide ouders verloren. Zij gaan vaak niet naar school, zwerven rond in een stad van krotten en vuilnisbelten en zijn op veel te jonge leeftijd op 64

‘Lorna en haar team zorgen dat zij lunchpakketjes mee naar school krijgen. Er is naschoolse opvang met huiswerkbegeleiding en voorlichting.’ zichzelf aangewezen. Lorna voorziet steeds meer kinderen in nood van maaltijden en al snel worden MAMA Lorna en haar team van vrouwen onmisbaar in de levens van tientallen kinderen. In 2000 richt zij officieel haar project PUSH op. De naam van het project staat voor ‘Persevere Until Something Happens’. Dit is precies wat Lorna doet. Door haar harde werk, doorzettingsvermogen en liefde zorgt zij vandaag de dag voor 425 kinderen samen met drieëndertig vrijwilligers in Kliptown. Het kleine Kliptown is een van de oudste wijken in Soweto en nog steeds een van de armste buurten in Johannesburg. Decennialang negeert en verwaarloost de overheid het plaatsje. De inwoners hebben nauwelijks stromend water, elektriciteit of sanitair in hun huisjes; ook wel de shacks genoemd. Het

werkloosheidspercentage is hier zeventig procent. MAMA Lorna vertelt hoe werkloosheid en aids de twee grootste problemen zijn die de kinderen in Kliptown in hun greep houden. “Werkloosheid zorgt voor armoede en armoede zorgt voor honger. Kinderen gaan niet naar school wanneer zij amper te eten hebben, want waarom zou je je druk maken over je toekomst als je niet eens iets te eten hebt? Hoe kan je leren op een lege maag?” Zuid-Afrika is het land met de zwaarste hiv-epidemie ter wereld. Elke dag raken er 750 Zuid-Afrikanen geïnfecteerd met de ziekte. Van alle inwoners tussen de 15 en 29 jaar is 18,9 procent geïnfecteerd; dit zijn 7,1 miljoen mensen. Dagelijks sterven 300 mensen in Zuid-Afrika aan

Non-profit aids. Ook Kliptown heeft een hoog aidscijfer. “Kinderen die hun ouders verliezen aan aids worden veel te jong volwassen. Ze groeien vaak op onder toezicht van een oudere oma of helemaal zonder begeleiding.” Gelukkig biedt PUSH vijf dagen in de week de best mogelijke zorg voor zoveel mogelijk kinderen, en krijgen de kinderen driemaal per dag een maaltijd voor de kinderen. Lorna en haar team zorgen dat zij lunchpakketjes mee naar school krijgen. Er is naschoolse opvang met huiswerkbegeleiding en voorlichting over thema’s als aids en persoonlijke verzorging. De kinderen kunnen in het centrum van PUSH op Boundary Road sporten en spelen. Elke avond eten de kinderen gezamenlijk met elkaar voor ze naar huis gaan. PUSH heeft voor de meest kwetsbare gezinnen voedselpakketten. Daarnaast heeft PUSH een outreach programma midden in de sloppenwijk, waar naast de maaltijden en een naschoolse opvang een pre-school is voor de kleinste kinderen. Op deze plek heeft PUSH ook een ‘grannyprogramma’, waarin oma’s, die vaak de zorg dragen voor hun kleinkinderen, worden begeleid en ondersteund bij de opvoeding. “Kinderen die hun ouders zijn verloren proberen wij altijd te plaatsen bij een familielid, kennis of bij buren. We hebben nauw contact met de politie om in de gaten te houden welke kinderen geen verzorger hebben. We vragen persoonlijk aan buren of familie of ze de kinderen in huis willen nemen.” Wat in Zuid-Afrika veel voorkomt zijn gezinnen zonder ouders waar het oudste kind de zorg draagt over zijn of haar broertjes en zusjes. Kinderen onder de achttien die zorgen voor de rest van het gezin en hun jongere broertjes en zusjes te eten geven, wassen en in bed stoppen, hebben geen tijd meer om kind te zijn. Voor ons onvoorstelbaar, maar in ZuidAfrika de dagelijkse realiteit. “We noemen dit soort gezinnen waar het oudste weeskind onder de achttien is

en voor de andere broertjes en zusjes zorgt youth headed households.” Zij worden door de vrijwilligers van PUSH goed in de gaten gehouden. In 2013 begon Kinderfonds MAMAS met het steunen van PUSH. Lorna vertelt hoe PUSH is gegroeid door de hulp van het Kinderfonds en dat er sindsdien veel veranderd is. “Sinds de hulp van het fonds kunnen we veel meer eten kopen, waardoor wij de oudere kinderen zelf kunnen leren koken, wat belangrijk is om voor zichzelf te kunnen zorgen. Meer kinderen kunnen met eten in hun maag naar school, wat zorgt voor betere concentratie en uiteindelijk betere prestaties.” Hulp van buitenaf is nu nog meer van belang nu het coronavirus ZuidAfrika hard treft. Op dit moment zijn ruim 700.000 mensen besmet in Zuid-Afrika. Het virus verspreidde zich in de eerste maanden relatief rustig in het land door de snelle en rigoureuze lockdown. De keerzijde van de lockdown is dat de toch al kwakkelende economie die onderuit ging. De koers van de rand dook naar beneden, banen gingen verloren, bedrijven vielen om en de onrust nam toe. Dit alles met extreme honger tot gevolg. “Je kunt spreken van een humanitaire ramp,” zegt Joep Verboeket, directeur van Kinderfonds MAMAS. “Een op de vier kinderen is standaard ondervoed in Zuid-Afrika, nu is dat lokaal gestegen naar vijftig procent. Het is schrijnend om te zien wat er gebeurt; kinderen die elke avond huilen om eten. Een moeder die een pan met water op het vuur zet, doet alsof ze eten kookt, om zo haar kinderen te sussen in de hoop

dat ze uiteindelijk in slaap vallen.” De verspreiding van het coronavirus is in Zuid-Afrika moeilijk te voorkomen omdat social distancing vrijwel onmogelijk is in de sloppenwijken, waar gezinnen vaak met zeven mensen in hutjes wonen. Daarnaast past fysiek afstand houden ook niet bij de Zuid-Afrikaanse cultuur. MAMA Lorna vertelt: “In onze cultuur zijn we gewend om met elkaar te eten, te knuffelen en te dansen. Hier in ZuidAfrika zijn we graag omringd door vrienden en familie. We noemen dit ook wel ubuntu: Ik ben omdat wij zijn; een mens wordt een mens door andere mensen. Volgens deze Afrikaanse filosofie is de essentie van het mens zijn, het samen zijn met anderen. Het thuis zitten en afstand houden voelt onnatuurlijk in de Zuid-Afrikaanse cultuur. Het eerste wat ik altijd deed was naar buiten gaan om een frisse neus te halen, kinderen leren normaliter om met elkaar samen te spelen, nu leren ze om afstand van elkaar te houden. Het is alsof we leven op een andere planeet.” Tijdens de lockdown moest ook het centrum van PUSH sluiten. De kinderen worden wel nog steeds voorzien van drie maaltijden per dag en voedselpakketten, maar kunnen het centrum niet meer in. De kennis die Lorna heeft opgedaan tijdens de hiv-epidemie zet zij in om voorlichting te geven over het coronavirus. PUSH geeft volwassenen en kinderen voorlichting over hygiëne, hoe ze afstand moeten houden van elkaar, hoe ze hun handen moeten

‘Als meisje in de sloppenwijken van Zuid-Afrika heb je een grotere kans om verkracht te worden dan om je middelbare school af te maken.’

OPZIJ 2020

Non-profit

‘Kinderen leren op zeer jonge leeftijd al wat seks is op een hele ongezonde manier, doordat ze hun ouders seks zien of horen hebben.’ wassen en over het dragen van de mondkapjes. Kinderfonds MAMAS richtte een noodfonds op om de MAMAS bij te staan in deze coronacrisis. Zij vroegen aan de vrouwen wat zij nodig hebben om zoveel mogelijk kinderen te helpen. Vanuit het noodfonds van de stichting werden wekelijks vele duizenden voedselpakketten aan de allerarmste gezinnen verstrekt. Er wordt ook gezorgd voor voorlichtingsmateriaal, zeep, medische hulp en onderwijsmateriaal voor de kinderen thuis. Samen met de MAMAS heeft het kinderfonds een nieuwe koers ontwikkeld om de toenemende armoede te bestrijden in de coronatijd. “Het verstrekken van de voedselpakketten is geen oplossing voor de lange termijn omdat het op den duur financieel niet meer haalbaar is. Vanuit het noodfonds kunnen de MAMAS duizenden gezinnen in Zuid-Afrika helpen met het aanleggen van een eigen moestuin, waardoor zij zelf hun eigen groenten kunnen verbouwen en niet afhankelijk zijn van anderen. Op deze manier pakken ze het probleem bij de kern aan. De gezinnen krijgen geen zaadjes, maar zaailingen, die stop je in de grond en al na een maand kunnen de gezinnen dan hun eigen groenten oogsten,” zegt Verboeket. Inmiddels is de lockdown veranderd van level vijf naar level één en kunnen kinderen naar school en volwassenen weer deels aan het werk. Lorna hoopt dat alle projecten zo snel mogelijk kunnen starten. Het eerste project van Kinderfonds MAMAS, waar ook 66

PUSH aan mee doet, is weer gestart: PowerGirls, een speciaal project waarin meisjes zeven jaar lang iedere zaterdag workshops krijgen om zich weerbaarder te maken tegen onder andere seksueel misbruik. ZuidAfrika staat bekend om de hoge verkrachtings- en aanrandingscijfers. Volgens schattingen worden in Zuid-Afrika elk jaar een half miljoen vrouwen verkracht, oftewel zes per uur. Dit is een schatting omdat de meeste vrouwen geen aangifte doen. De werkelijke cijfers zijn dus nog schrijnender. Als meisje in de sloppenwijken van Zuid-Afrika heb je een grotere kans om verkracht te worden dan om je middelbare school af te maken. Elke acht uur vermoordt in Zuid-Afrika een man een vrouw. Gender-gerelateerd geweld is hier eerder de norm dan een uitzondering. In het project PowerGirls leren jonge meisjes en tieners hoe zij duidelijk hun grenzen aangeven en hoe zij foute mannen sneller kunnen herkennen. De meisjes leren wat loverboys zijn, hoe zij hier alert op kunnen zijn. Ook komt in de workshops aan bod hoe je voorkomt tienermoeder te worden en dat drugs slecht zijn. In het project ontdekken de meisjes welke beroepen passen bij hun vaardigheden en hoe zij dit kunnen realiseren. Het doel is om de meisjes te leren hoe ze aan een mooie toekomst kunnen werken zonder in handen te vallen van gewelddadige mannen. Maar de oorzaak van seksueel misbruik ligt natuurlijk bij de mannen. Wat wordt de jongens geleerd op dit gebied? “De jongens

krijgen seksuele voorlichting waarin zij leren om respectvol met meisjes om te gaan,” vertelt Lorna. Het begint volgens Lorna al bij de opvoeding en wat kinderen meekrijgen vanuit huis. “De families delen een hut in een krottenwijk. Vaak slapen de kinderen naast of onder het bed van hun ouders. Kinderen leren op zeer jonge leeftijd al wat seks is op een hele ongezonde manier, doordat ze hun ouders seks zien of horen hebben.” Dat seksueel misbruik een probleem van de mannen is en dat daar de oplossing ligt, daar is voor Lorna geen twijfel over mogelijk. “ZuidAfrikaanse jongens leren niet wat echte liefde is. Ze leren en denken dat liefde betekent dat je je vrouw slaat en haar zwanger maakt om haar vervolgens in de steek te laten. Ze denken dat dat is hoe het hoort. Vaak hebben ze geen vader gehad om hen het goede voorbeeld te geven of hebben ze een vader die gewelddadig met hun moeder omgaat. Gendergerelateerd geweld is een heel groot en verschrikkelijk probleem in ZuidAfrika.” We hebben mannen nodig waar de jongens zichzelf in kunnen herkennen, die hen uitleggen wat het verschil is tussen seks hebben en een meisje verkrachten. Zodat de jongens denken: zoals die man wil ik zijn. Zij moeten letterlijk leren wat de liefde bedrijven is en hoe je dit doet. Zij denken nu vaak dat meisjes dwingen tot seks de enige manier is om seks te krijgen.” Het doel van Lorna en haar organisatie is om kinderen te begeleiden tot zelfstandige volwassen. Samen met haar team van vrouwen, die haar inspireren en kracht geven werkt zij op haar zeventigste nog elke dag keihard om kinderen de kans te geven op een mooie en liefdevolle toekomst. Het belangrijkste wat ze de kinderen leert is: ga naar school. “Educatie is het antwoord op alles. De sleutel tot succes om te groeien tot sterke volwassenen die Zuid-Afrika zo hard nodig heeft.”

Buitenland

KINDERFONDS MAMAS

et prachtige en bij toeristen geliefde Zuid-Afrika kent naast welvaart, ook extreme armoede en weinig toegang tot oed onderwijs en goede gezondheidszorg. Dit leidt tot criminaliteit, geweld, misbruik en hiv-besmettingen. Op dit moment leven meer dan tien miljoen kinderen in Zuid-Afrika in onmenselijke armoede. De MAMAS strijden hiertegen door niet weg te kijken als een kind in nood is, maar door iets aan de situatie te doen. Alle lokale partnerorganisaties zijn opgericht op eigen initiatief van de Zuid-Afrikaanse vrouwen zelf. Vaak zijn zij kleinschalig begonnen door kinderen op te vangen in hun eigen huis of op andere plekken zoals kerken of garages. Nu zijn veel van hun projecten uitgegroeid tot grote organisaties, waar meerdere vrouwen en enkele mannen werkzaam zijn. Zij realiseren met veel ambitie en doorzettingsvermogen een veilige plek voor de kinderen, waar zij begeleiding, liefde en eten krijgen vanaf dat zij baby zijn tot aan hun eerste baan. Kinderfonds MAMAS steunt met behulp van 33 lokale partner-organisaties ruim 2000 van deze MAMAS, die zorgen voor meer dan 50.000 kwetsbare kinderen in Zuid-Afrika. Toen Nelson Mandela president werd, zag hij veel kinderen in Zuid-Afrika in armoede leven. Om deze kinderen te helpen richtte hij een fonds op en maakte hierbij gebruik van zijn persoonlijke contacten. Een van die

contacten was Bas Kardol, die hij vroeg om ook in Nederland geld in te zamelen: ‘‘Help ons om de kinderen uit de gevangenis van armoede te halen.’’ Wat in 1999 resulteerde in de oprichting van Kinderfonds MAMAS. Kinderfonds MAMAS benadert de vrouwen zelf om hen te helpen. “Wij zoeken contact met de organisaties van de vrouwen als we via ons netwerk over hen horen. We steunen organisaties waar veel potentie in zit,” vertelt Joep Verboeket, directeur van het fonds. Het fonds steunt de lokale organisaties financieel, maar in principe met niet meer dan veertig procent van hun totale behoefte. “We willen niet dat de organisaties te afhankelijk van ons worden. Onze doelstelling is om de mama’s te helpen hun organisatie te laten groeien en hun doelen te bereiken. Wij geloven erin dat de vrouwen zelf alle kennis hebben en het best weten wat er moet gebeuren en hoe dit lokaal aangepakt moet worden. Kinderfonds MAMAS is er niet op uit om de vrouwen te vertellen wat zij moeten doen of om hun uit te leggen hoe ze het beter kunnen aanpakken. Zij doen hun werk met zoveel kennis, energie en inspiratie. Wij vragen altijd aan de mama’s wat zij nodig hebben en hoe wij hierbij kunnen helpen. Zij bepalen wat er gebeurt.” Voor meer informatie en doneren: Kinderfondsmamas.nl O OPZIJ 2020

Column Etchica Voorn

L IE

BL I

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man Ko en hun witte herder Luna in Amsterdam.

KLEURLOOS

ijn inschatting is dat ná eten en drinken, aangeraakt worden de eerstvolgende levensbehoefte is. Dáárna “gezien worden”. Ik ken een vrouw die opgroeide met een moeder die haar nooit knuffelde en haar nauwelijks aankeek. De moeder keek langs haar gezicht de verte in. Zonder oogcontact. De vrouw noemt dit haar big trauma, maar heeft van de nood een deugd gemaakt. Ze heeft zich ontwikkeld tot een succesvol theatermaker en podiumbeest met in haar geheime buidel het immer meereizende draakje ‘zie mij’. Het laatste wat ik wil suggereren is dat omroep Zwart vanuit trauma is ontstaan, maar hij vindt wel zijn oorsprong in een noodzakelijke behoefte. De behoefte gezien te worden en mee te doen in de maatschappij waar je onderdeel van bent. Een maatschappij die ruimte biedt voor ideeën die je wilt uitvoeren. Op grond van jouw eigen waarden en niet bij de gratie van een normering door anderen. Die urgentie van representativiteit voel ik zelf ook. Onze samenleving is allang gekleurd en multicultureel. Het is nu tijd om niet alleen te praten over representatie, diversiteit en inclusie in het publieke bestel, maar de koe bij de horens te vatten. En ik ben erg blij dat er mensen zijn opgestaan die dat werkelijk gaan doen. Vorig jaar rond deze tijd was ik in Nieuw-Zeeland. Ik maakte een vier uur durende overtocht van het Zuidereiland naar het Noordereiland en genoot van de Marlborough Sounds. Machtige groene bergen met

hun voeten in de donkere rivier. De groen beboste ruggen weerspiegelden in het rimpelloze water. Regelmatig benam de natuur mij de adem. Ik herinner me mijn vredige gevoel en de stilte van het uitgestrekte onbewoonde stukje wereld. Zelfs het schip leek stilletjes van ontzag door de wateren te glijden, nauwelijks een geluid makend. Na een poosje ging ik van het dek naar binnen om te eten en keek naar de televisie. Een talkshow, een spelprogramma en het nieuws. Zowel de gasten, de deelnemers als de presentatoren kwamen in alle kleuren en genders voorbij. Soms vroeg ik me af: is het een man of een vrouw? De nieuwslezeres was een Maori-vrouw met een moko, een tatoeage, in het gezicht, in de Maori-cultuur een belangrijke uiting van je culturele identiteit. Later vroeg ik aan mijn NieuwZeelandse vriendin of het misschien een speciale dag was? Vanwege alle kleur en diversiteit on telly? Ze keek me stomverbaasd aan. “But Etchica, what are you saying? These are the people living in New Zealand, what’s so special about seeing them on telly?” Wat aan de andere kant van de wereld heel normaal is, brengt hier verhitte discussies teweeg. Aan de gastentafel van Jinek deed de gevestigde orde tv-presentatoren een boekje open over wat ze dachten omtrent nieuwkomer omroep Zwart. We zijn érg benieuwd wat ze gaan toevoegen. Als ze het zo nodig willen… Van mij mogen ze het proberen, we hebben tenslotte een publiek bestel. Als ze voldoende mensen bij elkaar krijgen, wie zijn wij dan om dat niet

goed te vinden? Maar ja, benadruk je juist niet de verschillen? Zo breng je de bevolkingsgroepen in Nederland toch niet bij elkaar? Dit werkt polariserend. We zijn toch allemaal mensen? Zelfs kwam de suggestie om het beeld van ‘Zwart’ op zwart te zetten. De coryfee van het tv-programma Koffietijd verlaagde haar stem en maakte er met haar handen een venijnige wegwezen-beweging bij toen ze zei ‘op zwart zetten’. Op één gast na was men enthousiast noch blij met dit initiatief, waarvan je aan je water kunt voelen dat het weleens zou kunnen leiden tot een metamorfose van het televisielandschap. Opeens zag ik glashelder welke aanname aan tafel werd gedaan. Ik was er zelf met open ogen vol overtuiging ingetuind. Namelijk dat de naam van de omroep verwijst naar zwarte mensen. Vanuit dat perspectief werd de discussie gevoerd. Zwarts campagne met de titel ‘Wakker? Word lid’ toont een divers palet van mensen en gezichten. Ook de website laat niets aan duidelijkheid te wensen over: “Als je alle kleuren op je palet maar goed genoeg mengt, krijg je vanzelf ZWART.” De omroep is bedoeld voor álle mensen die de behoefte hebben aan een nieuw geluid én meer diversiteit. Ik snak ernaar. En, het is een kans om te breken met de negatieve connotatie van een woord dat in al zijn eenvoud niet meer dan een kleuraanduiding is: zwart. Hoog tijd voor een herdefiniëring. En hoog tijd voor een omroep waar iedereen gezien kan worden. O

KUNST & CULTUUR

Met onder andere

BOEKEN

FILM/TV/PODIUM

KUNST

REIZEN

• Ellen Deckwitz • LEFWIJF • Hannah en ik • Het licht is hier veel feller

• De Balie • Mrs. America • Cate Blanchett

• BredaPhoto • Body Language • For Your Eyes Only

• Zuidoost Friesland

OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Interview

perfecte

kandidaat

Haifaa Al Mansour (1974) is de eerste en tot op heden enige vrouwelijke regisseur afkomstig uit Saudi-ArabiĂŤ. In 2012 brak ze door met haar film Wadjda, over een tienjarig meisje dat opgroeit in de de buitenwijken van Riyadh en droomt van een groene fiets. Veel prijzen, waaronder een Oscarnominatie voor Beste Buitenlandse Film, vielen haar ten deel. Voor haar nieuwe film A Perfect Candidate keerde ze na acht jaar terug naar haar geboorteland. Haifaa is geboren in Al Zulfi, in het noordoosten van Saudi-ArabiĂŤ. Ze studeerde literatuurwetenschappen aan de Universiteit van Cairo in Egypte, gevolgd door een master in filmwetenschappen in Sydney. Momenteel woont ze met haar man en kinderen in Los Angeles. DOOR L IS ET T E A LBE RT I

de ambulances minuten op verliezen op weg naar de behandeltafel, tijd die juist op de eerste hulp van levensbelang is.

Perfect Candidate volgt de vrouwelijke arts Maryam Alsafan, gespeeld door Mila Al Zahrani. Als arts wordt het haar niet makkelijk gemaakt in haar werk op de eerste hulp. Mannen weigeren om behandeld te worden door een vrouw, en worden liever door de mannelijke – en minder vaardige – verpleegkundigen geholpen, en managers nemen haar niet serieus. Daarnaast probeert ze een weg naar de eerste hulp aangelegd te krijgen: het is nu een modderpad waar

Hierbij wordt onderstreept wat Maryam eigenlijk al wist: als vrouw is het lastig om serieus genomen te worden in een samenleving die nog steeds gedomineerd wordt door het patriarchaat, of je nu arts bent of niet. Daarom neemt ze het heft in eigen handen en stelt ze zich verkiesbaar voor het gemeentebestuur. A Perfect Candidate is een sobere en bij vlagen absurdistische kijk op het seksisme dat Maryam – en vele andere vrouwen in Saudi-Arabië – dagelijks ervaren. Toch ziet Haifaa de nodige vooruitgang. OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Interview “Toen we in 2012 Wadjda maakten, was het land veel meer segregeerd. Als vrouw mocht ik niet samen met mijn crew de straat op. Daarom was het vaak moeilijk om goed aan de film te kunnen werken,” aldus Haifaa. “Maar nu is de situatie heel erg veranderd. Mannen en vrouwen mogen nu samenwerken. Het was voor mij daarom erg fijn om gewoon bezig te kunnen zijn met mijn vak, zonder belemmeringen. Toch is er nog steeds heel veel werk te doen aan de gelijkheid binnen film, en de sociale infrastructuur die daarvoor nodig is. Maar ik heb het idee dat we op de goede weg zijn.” Hoewel A Perfect Candidate een film over Saudi-Arabië is, zijn volgens Haifaa de thema’s relevant, waar je ook vandaan komt. “Vaak hebben vrouwen, waar ze ook wonen, toch vergelijkbare zorgen. We hebben zoveel dingen die we allemaal, wereldwijd, gemeen hebben. Daarom kunnen we vaak ook makkelijk begrip opbrengen en sympathie voelen voor vrouwen in ogenschijnlijk hele andere omstandigheden. Dat zouden we moeten vieren. Ik werkte eerder aan een film die zich in de late middeleeuwen in Engeland afspeelde.

Wat weet ik daar nou van? Maar toen las ik het script, dat ging over een jonge vrouw die haar eigen weg probeerde te vinden in een wereld die haar niet serieus nam maar om haar leeftijd en gender. Op geen enkele manier lijkt het Engeland van die tijd op mijn eigen ervaring als jonge vrouw in Saudi-Arabië, maar de thema’s komen overeen met die uit mijn eigen leven als jonge filmmaker. Ik weet hoe het is om niet serieus genomen te worden als je je nek uitsteekt. Juist daarom kon ik dat verhaal vertellen, ondanks dat het in eerste oogopslag zo anders leek dan mijn eigen verhaal. Ik herkende deze vrouw, want wat zij meemaakte, is iets universeels.” “Het is voor mij een hele bijzondere ervaring om juist in een personage of verhaal te duiken waar ik ogenschijnlijk niets van weet, en erachter te komen hoe veel ik herken vanuit mijn eigen ervaring. Het is heel bijzonder om te zien hoeveel ervaringen alle mensen delen. Zelfs als we dat proberen te verhullen en proberen te doen alsof we anders zijn. We hebben allemaal dezelfde behoefte om liefde te vinden, om succesvol te worden. We delen al die dingen.” Omdat ze juist die gedeelde ervaringen zo bijzonder vindt, kijkt Haifaa zelf het liefste films die focussen op de groei van de personages. “Voor mij draait het echt om bijzondere en genuanceerde persoonlijkheden. Sommige mensen willen vooral mooie sets of spectaculaire kostuums zien, terwijl ze de personages een beetje vergeten.” In tegenspraak hiermee vertelt ze lachend dat ze de laatste tijd vooral horrorfilms heeft gekeken, een genre waarin ze zelf nog nooit gewerkt heeft. “Ik weet niet precies waarom dat is. Misschien komt het door Covid. Zoiets van: het kan altijd nog erger, ons leven is ten minste nog geen horrorfilm.”

Kunst & cultuur Interview In haar woonplaats Los Angeles, zijn haar ervaringen ook allemaal positief als het over gelijkheid en seksisme gaat. “In de Verenigde Staten is het seksisme subtieler. Bijna meer sophisticated. Dus als je er dan achter komt dat dat ook daar, in die vrije wereld voorkomt, doet het pijn. Want je veronderstelt dat je veilig bent. In het MiddenOosten uit het zich anders, maar mensen hebben ook hier soms vergelijkbare ideeën over vrouwen. Er valt kortom nog op heel veel plaatsen in de wereld het nodige te verbeteren.” Natuurlijk is de in Hollywood begonnen #MeToodiscussie niet aan haar voorbijgegaan. “Er is een gigantisch verschil tussen voor en na #MeToo in Hollywood. Het was echt een opbaring voor veel mensen, die er ook voor heeft gezorgd dat steeds meer vrouwen werk krijgen dat voorheen eigenlijk alleen was weggelegd voor oudere witte mannen. Die zich daar trouwens ook heel erg bedreigd door voelen.” Haifaa kijkt met optimisme naar de toekomst in de filmwereld. Er ontstaat volgens haar steeds meer ruimte voor vrouwen en etnische minderheden in de filmindustrie. Maar dat gebeurt niet vanzelf. Het is (nu nog) hard werken. “Als vrouwelijke filmmaker in Hollywood merk ik wel dat de vraag naar diversiteit en naar afwijkende stemmen steeds groter wordt. Mede dankzij #Metoo. Maar het is voor vrouwen nog steeds af en toe moeilijk om een veilige werkomgeving te vinden. Een werkomgeving waar ze niet op allerlei manieren lastiggevallen worden. We proberen om jonge vrouwen die net in het vak beginnen te helpen en te beschermen. Dat gebeurt in Hollywood, net als in Saudi-Arabië.”

Hoewel haar werk nu nog vooral op festivals en filmhuizen te zien is geweest, droomt Haifaa van een grote kaskraker die in elke bioscoop te zien zal zijn. “Ik denk dat die droom deels komt door het opgroeien in een gesloten samenleving als SaudiArabië. Daardoor voel ik de drang om juist een zo groot mogelijk publiek te bereiken. Maar het is moeilijker voor vrouwen, en zeker vrouwen die niet wit zijn, om mee te werken aan de grote blockbusters. Het indiecircuit is laagdrempeliger. Maar er is al veel veranderd. Er wordt veel meer gekeken naar de vooroordelen die er bestaan en op basis daarvan komen er steeds meer initiatieven voor mensen die in eerste instantie buitengesloten zouden worden. Desondanks krijgen vrouwen nog steeds minder kansen om te werken, hun vaardigheden uit te breiden en te groeien als filmmakers. Ik probeer zoveel mogelijk te werken, of het nou een film is of een tv-commercial. Zodat ik kan blijven groeien als maker. Én ik probeer ik zoveel mogelijk met vrouwen samen te werken, zodat de volgende generatie vrouwelijke filmmakers het hopelijk makkelijker heeft.” O Vanaf 3 december in de bioscopen.

OPZIJ 2020

FOTO MERLIJN DOOMERNIK

Kunst & cultuur Boeken

Ellen Deckwitz Dit gaat niet over grasmaaien De schrijfster en dichteres Ellen Deckwitz maakt in haar nieuwe boek Dit gaat niet over grasmaaien duidelijk waarom poëzie wél iets is voor jou. Ze legt in het boek uit hoe poëzie je kan helpen om jezelf te begrijpen, waarom het helpt om te praten, waarom we massaal gedichten schrijven tijdens de coronacrisis en na andere rampen en hoe poëzie je een betere geliefde maakt.

(Uitgeverij Pluim) €19,99

oe kwam je op het idee deze handleiding voor het lezen van poëzie te schrijven? “Ik kreeg altijd veel mensen op mij af die zeiden dat ze gedichten niet snappen en zich afvroegen of er bepaalde spelregels zijn om poëzie te lezen. In 2016 schreef ik het boek Olijven moet je leren lezen, een cursus om te genieten van poëzie en het beter te begrijpen, maar ook na dit boek waren er veel mensen met vragen over poëzie. Sommigen vroegen zich af of ze literatuurwetenschap gestudeerd moeten hebben om gedichten echt te kunnen begrijpen. Dit inspireerde mij om het boek Dit gaat niet over grasmaaien te schrijven.” Zijn het vooral jongeren die moeite

hebben met poëzie? “Nee, mensen van alle leeftijden begrijpen poëzie niet of denken dat het niets voor hen is. Van middelbaar scholieren hoor ik vaak dat ze bang zijn om te duiden, dat er docenten zijn geweest die iedere interpretatie meteen de grond inboorden. Dit is niet goed voor hun zelfvertrouwen en schrikt hen natuurlijk af om zich ooit nog te verdiepen in poëzie.” In je boek schrijf je over Instapoetry: gedichten die razend populair zijn op Instagram en veel worden gedeeld en gelezen. Zoals je zelf schrijft in het boek zetten critici Instapoëzie weg als literaire selfies. Hoe denk jij hierover? “Ik denk niet dat je dat over zo’n grote groep gedichten kan zeggen. Je kunt het werk van sommige papieren dichters soms net zo goed ‘literaire selfies’ noemen. Een selfie is het centraal zetten van het ‘ik’ in plaats van wat het ‘ik’ te zeggen heeft. Bij papieren dichters denk ik ook soms: wat heb je nu eigenlijk te zeggen? Iemand die haar succes mede aan Instagram te danken heeft is Rupi Kaur van de boeken Milk and Honey en The sun and her flowers. Haar boeken zijn een ontzettend groot succes en worden over heel de wereld verkocht. Critici denken dan vaak: het verkoopt zo goed, dan kan het niet goed zijn. Rupi haar poëzie is op Instagram heel populair en

bekend geworden. Critici kunnen hier geen commentaar geven; hun kwaliteitsoordeel heeft geen enkele invloed op hoe goed haar poëzie gelezen wordt op Instagram. Dit steekt misschien en kan een reden zijn dat critici negatief zijn over instapoëzie. Rupi geeft hun met haar ongekende succes een dikke middelvinger. Het maakt namelijk niet uit wat critici over haar werk zeggen, het wordt toch wel gelezen.” Waar heeft poëzie jou het meest mee geholpen? “Het gaat heel corny klinken, maar het heeft mij geholpen om mezelf te zijn. In gedichten worden taboes bespreekbaar gemaakt. Alles is bespreekbaar in poëzie. Iedereen heeft gedachtes over de dood of heeft negatieve gedachtes over zichzelf. Vaak rust hier een taboe op. Het was voor mij een opluchting toen ik hier gedichten over las en dacht: ik ben niet de enige. Ik voelde me er minder alleen door, het werd ineens bespreekbaar gemaakt. Voor mij was een grote inspiratie de feministische dichter Audre Lorde. Iedereen heeft verschillende uitlaatkleppen en voor mij is dat poëzie.” Heb je al een volgend project? “Wat een leuke vraag! Veel kan ik er nog niet over zeggen, maar ik ben met een groot verhaal bezig. Het gaat over de tijd dat ik op een begraafplaats werkte als tiener.”

LEFWIJF Wat kun je bereiken door tegenslag om te zetten in actie? Vijftig vrouwen vertellen het in het boek LEFWIJF. Het zijn vijftig verhalen van vijftig rolmodellen. De vrouwen delen persoonlijke verhalen uit hun leven die moeilijk of inspirerend zijn geweest, maar waar zij altijd kracht uit hebben gehaald. Het zijn momenten van overwinning en van lef. Lucinda Douglas – Lefwijf, 50 vrouwen, 50 verhalen (Katman Publishing) €23,50

Het leugenachtige leven van volwassenen Na De geniale vriendin komt de Italiaanse literaire sensatie Elena Ferrante met een nieuw boek dat gaat over de dertienjarige Giovanna die een perfect leven leidt. Ze woont in een van de beste wijken van Napels met haar ouders die haar op handen dragen. Giovanna is een gehoorzaam en lief kind dat haar best doet op school. Totdat ze haar vader tegen haar moeder hoort zeggen dat Giovanna steeds meer begint te lijken op zijn zus. Tante Vittoria is het grootste kwaad in hun gezin. Giovanna schrikt hier van, maar is tegelijkertijd nieuwsgierig naar haar tante. Ze besluit haar op te zoeken. Tante Vittoria woont in het arme deel van Napels en blijkt een volkse grofgebekte vrouw te zijn die maar al te graag aan Giovanna wil vertellen over de ware aard van haar ouders. Giovanna balanceert vanaf dat moment tussen haar ouders en haar tante. Elena Ferrante - Het leugenachtige leven van volwassenen (Uitgeverij Wereldbibliotheek) €22,99

Nobele Wilden De vier zusjes Olivier vielen van jongs af aan op en waren hun tijd voorbij: geëmancipeerd, aantrekkelijk, vastberaden en ze volgden hun eigen unieke pad. Margery en Daphne studeerden in Cambrigde toen sommigen nog dachten dat vrouweneducatie slecht was voor de voorplantingsorganen. Noel werkte al tijdens de Eerste Wereldoorlog als arts; Brynhild excelleerde als verbindende schakel met de Bloomburygroep. Schrijver Sarah Watling belicht in het boek de geschiedenis van het vroege feminisme van de vorige eeuw. Nobele Wilden is een portret van zusterschap in al zijn facetten. Sarah Watling - Nobele Wilden. De Oliviers: Vier vrouwenlevens (Athenaeum-Polak & Van Gennep) € 27,50

De XX Economie Vrouwen hebben nog altijd een achtergestelde positie ten opzichte van mannen, dat blijkt uit verschillende onderzoeken. Dit leidt tot vele problemen, van ernstige armoede tot mensenhandel. Linda Scott is een internationaal gerenommeerd expert op het gebied van de economische ontwikkeling van vrouwen. Ze is emeritushoogleraar ondernemerschap en innovatie aan de Universiteit van Oxford. De hoogleraar en activist Linda presenteert in dit boek een totaal nieuwe wereldorde op basis van economische vrijheid en gelijkheid. Melinda Gates – De XX Economie (Thomas Rap Amsterdam) €24,99 OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Boeken

Hannah en ik De nieuwe roman van Pauline J. van Munster gaat over de eeneiige tweeling Hannah en Ada. Ze groeien op in een harmonieus en fijn gezin tot hun vader een keus maakt die verregaande gevolgen heeft voor iedereen uitzonderlijk. Hannah verlaat op jonge leeftijd het gezin en Ada volgt enkele jaren later. Dan begint voor hun het echte leven pas. Eén verkeer gebaar leidt tot een dramatische gebeurtenis. ‘Mijn cel ligt aan de westkant; dus daar waar de zon ondergaat.’ Pauline J. Van Munster – Hannah en ik (Uitgeverij In de Knipscheer) €18,50

Daddy Emma Cline debuteerde in 2016 met haar boek De meisjes, dat een internationaal succes werd. Haar verhalen verschenen eerder in The New Yorker en Granta. Net als in haar geroemde roman De meisjes verkent Emma in Daddy de schaduwkant van de mens. Met buitengewoon inzicht en scherpte toont ze alledaagse misverstanden met levensveranderende gevolgen. In haar roman belicht ze de schurende interactie tussen mannen en vrouwen, ouders en kinderen. Emma Cline – Daddy (Overamstel uitgevers) €22,99

Fresia’s voor mevrouw Brak De ouders van Jannetje Koelewijn leven de laatste jaren van hun leven bij haar om de hoek. Zes jaar lang ziet zij hen bijna dagelijks. In meesterlijk getroffen scènes weet zij twee levens te vangen: van haar vader die als potentaat over zijn gezin regeerde en van haar moeder die was vergeten dat ze was gescheiden. Wat gaat er schuil achter de tragedie van hun mislukte huwelijk? Fresia’s voor mevrouw Brak is een ontroerend portret van een generatie die in volle vaart de sociale ladder beklom. Het toont de worsteling die volgt wanneer uiteindelijk de afdeling wordt ingezet. Jannetje Koelewijn – Fresia’s voor mevrouw Brak (Uitgeverij van Oorschot Amsterdam) €22,50

Het licht is hier veel feller De ooit gevierd bestsellerauteur Maximilian Wenger besteedt zijn dagen onderuitgezakt op de bank. Wanneer hij brieven begint te lezen die aan de vorige huurder geadresseerd zijn, raakt hij gefascineerd door de onbekende vrouw die zo vurig schrijft. Hij weet niet dat zijn zeventienjarige dochter Zoey de brieven ook leest. Wanneer Zoey in een #MeToo-situatie belandt en geen hulp vindt, inspireren de brieven haar tot een radicaal besluit. Tegelijkertijd drijven de brieven Wenger ook tot een keuze waarvan geen weg terug bestaat. Het licht is hier veel feller is een spannende actuele roman over de gapende kloof tussen de generaties en de seksen en tussen Tinder en #MeToo. Mareike Fallwickl –Het licht is hier veel feller (Uitgeverij Nieuw Amsterdam) €22,99 euro 76

Kunst & cultuur Podium

AFRO_VIBES De Balie in Amsterdam trapt het politieke campagneseizoen af met gasten als Lilian Marijnissen, Hans Wiegel en Wouter Koolmees. Daarnaast vieren ze literatuur met verschillende programma’s over boeken. De Balie is dit jaar het hoofdkwartier van alle online activiteiten van het performing arts festival Afro_Vibes 2020. Drie avonden vol state of the art fysieke- en videoperformances, Afrikaanse makers en kunstenaars, online presentaties en talkshows.

Een greep uit deze maand. Maar kijk voor het hele programma op debalie.nl Dinsdag 13 oktober Collectie Nederland: Koloniaal Erfgoed. Het kanon van de koning van Kandy, de Benin-Bronzen of de schilderijen van Raden Saleh. Een aanzienlijk deel van het Nederlands erfgoed heeft een koloniale context. Hoe kunnen we met historisch besef vorm geven aan ons cultureel erfgoed? Met onder anderen voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie Kathleen Ferrier, directeur van Nationaal Museum voor Wereldculturen Stijn Schoonderwoerd en directeur van het Mauritshuis Martine Gosselink. Vrijdag 16 oktober Facing the past. Hoe gaan we om met onze geschiedenis? Gloria Wekker (Witte onschuld) legt een paradox in de Nederlandse cultuur bloot: enerzijds zien we een fanatieke ontkennende houding als het gaat om rassendiscriminatie, en tegelijkertijd een overduidelijk patroon van xenofobe en racistische uitingen. Als het aan Susan Neiman (Learning from the Germans) ligt kunnen we veel leren van het Duitse Vergangenheitsaufarbeiting. Tot welke lessen komen zij samen? Zaterdag 24 oktober In de serie Toonzetters dit maal Sevdaliza, Iraans creatief powerhouse, die met haar genreoverstijgend werk stormenderhand haar stempel op de Nederlandse muziekwereld aan het drukken is. Bovendien schuift Gunifort Uwambaga aan, curator, uitgever en medeeigenaar van MENDO. Zondag 25 oktober Hongaarse stemmen. Spreken wij tegenwoordig over Hongarije, dan gaat het al snel over xenofobie, totalitaire trekjes of is het simpelweg Orbán die de show steelt. Tijd dus voor alternatieve geluiden van andere stemmen. Hedendaagse schrijvers stellen sociaal onrecht aan de kaak en pleiten voor solidariteit en compassie. Met Mari Alföldy, Lieve Joris en Michel Maas. Vrijdag 30 oktober Hans Wiegel en zijn biograaf, Pieter Sijpersma, over het politieke vak, het liberalisme en de naderende verkiezingen. Vlijmscherp politiek historicus en theatermaker Eveline van Rijswijk selecteert en presenteert de meest opvallende en relevante actualiteiten van de afgelopen maand. O OPZIJ 2020

De Australische acteur Cate Blanchett (1969) heeft een complete verzameling Oscars, Bafta’s en Golden Globes verzameld voor haar rollen in onder andere Elizabeth, Blue Jasmine en Aviator. Maar we schrijven niet voor niets ‘acteur’, want zo wil ze worden betiteld.

e acteur is één van de voorvechters van de Time’s Up movement tegen seksuele intimidatie, de in Hollywood opgerichte maar inmiddels wereldwijd actieve organisatie voor een toekomst waarin niemand op het werk wordt lastiggevallen of gediscrimineerd, en die tot stand is gekomen na de schandalen rondom Harvey Weinstein en de #metoo beweging. Cate vertelde dat zij ook lastig is gevallen door Harvey Weinstein. Cate is uitgesproken feminist en zeker in dat licht is het bijzonder dat zij niet alleen de hoofdrol heeft, maar een van de co-producers is van Mrs. America, de nieuwe op ware gebeurtenissen gebaseerde tv-serie, die op Ziggo te zien is. Blanchett is fenomenaal in haar rol als de oer-conservatieve Phyllis Schlafly, aanvoerder van de ‘Stop ERA’-campagne, de Equal Rights Amendment. De negen afleveringen geven ons een stuk geschiedschrijving waar het plezier vanaf spat. Niet in het minst vanwege de aankleding en de sfeer van deze serie. Mrs. America is zowel een verhaal over tegenpolen als over zusterschap. Hoewel Phyllis Schlafly feitelijk een blokkade probeert op te werpen voor de emancipatie, is zij zelf tot in haar vezels geëmancipeerd. Bovendien is ze intelligenter en uitgekookter dan de meeste mannen en vrouwen in

haar omgeving. Als haar tegenstanders zien we Gloria Steinem (Rose Byrne), de eerste zwarte vrouwelijke presidentskandidaat Shirley Chisholm (Uzo Aduba, uit Orange Is the New Black) en Jill Ruckelshaus (Elizabeth Banks) en een weergaloze Tracey Ullman als Betty Friedan. Omdat het hier geschiedschrijving betreft, kunnen we niet van een spoiler-alert spreken als het verloop van de campagne beschrijven. Want hoewel het Congres de ERA in 1973 goedkeurde, stond er een deadline voor de ratificatie in 1979 om 38 staten over de streep te trekken (een meerderheid van driekwart van de Staten). De deadline werd nog een keer verlengd tot 1982, maar de ERA kwam door de campagnestrategie van Phyllis Schlafly drie staten te kort. Dankzij een opleving van de strijd voor deze gelijke rechten ratificeerde Nevada de ERA in 2017, gevolgd door Illinois in 2018. In januari 2020 werd Virginia de historische en cruciale 38ste staat die de ERA ratificeerde. Maar natuurlijk zijn er inmiddels weer juridische procedures aangespannen die tot in het Hooggerechtshof lopen. Wat de vervanging van de onlangs overleden Ruth Bader Ginsburg nog spannender maakt. Tenminste: als zij inderdaad wordt vervangen door de conservatieve rechter Amy Coney Barrett. Maar tot die tijd: zien die serie! Mrs. America | Drama (9 delen) Een serie van Dahvi Waller. Ziggo.nl

Kunst & cultuur Film

Cate Blanchett briljant in

Mrs. America OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Film

Al deze films zijn onder andere te zien bij CineMember.

FILMS VAN CATE BLANCHETT

Blue Jasmine

2013 Woody Allen Deze tragische komedie leverde Cate Blanchett een Oscar op voor haar hoofdrol als Jasmine, een snobistische miljonairsvrouw wier leven verandert wanneer haar man haar inruilt voor de oppas. Uit wraak licht Jasmine de FBI in over de fraudezaken van haar (ex-)man. Niet zonder gevolgen: de schuldeisers nemen Jasmine alles af. Haar luxueuze leven raakt zij kwijt en de enige bij wie ze terechtkan is haar adoptie-zus Ginger, van wie ze geen al te hoge dunk heeft en die ze verwijt uitsluitend foute keuzes te maken in haar leven. 80

Knight of Cups

2015 Terrence Malick Hoofdpersonage Rick is een succesvolle scenarioschrijver en heeft een typische Hollywood levensstijl. Hij gaat op zoek naar de zin van het leven en de liefde op basis van een oosters sprookje dat zijn vader hem vroeger voorlas. In de film bevindt hij zich op plekken in de wereld die hij niet kan begrijpen en als kijker zoeken we met hem mee naar duidelijkheid. Deze arthousefilm kent een minimum aan dialogen met Cate Blanchett en Christian Bale in de hoofdrollen.

Carol

2015 Todd Haynes Deze Brits-Amerikaanse film, geregisseerd door Todd Haynes, is gebaseerd op de roman The Price of Salt uit 1953. Rooney Mara speelt in dit aangrijpende romantische drama de jonge fotografe Therese, die begin jaren vijftig valt voor de wat oudere en getrouwde Carol, gespeeld door Cate Blanchett. Carol is overrompeld wanneer Therese aan haar toonbank verschijnt in het warenhuis in New York. De liefde is wederzijds, maar begin jaren vijftig is een liefdesrelatie tussen twee vrouwen nog taboe. Dit weerhoudt ze er niet van om met elkaar te zijn.

en onze online selectie Song to Song 2017 Terrence Malick De jonge ambitieuze Faye en de songwriter BV, gespeeld door Ryan Gosling, leven in de hippe muziekindustrie van Austin in Texas. Het leven van de muzikanten bestaat uit feestjes, optredens en het produceren van muziek. De filmmaker Malick vertelt met Song to Song een liefdesverhaal over zoekende muzikanten in een onwerkelijke en soms moeilijke wereld

Tarde Para Morir Joven 2018 Dominga Sotomayor Castillo De film Tarde Para Morir Joven (Te laat om jong te sterven) speelt zich af in Chili 1990 waar drie jongeren, de tienjarige Clara, de zestienjarige Sofía en Lucas, opgroeien aan de voet van de Andes. Het einde van hun idyllische jeugd is in zicht door de maatschappelijke onrust die ontstaat in hun woonplaats door bosbranden en bedorven watervoorzieningen. De cast van de film bestaat grotendeels uit niet-professionele acteurs. Veel shots van de film lijken puur toeval en niet ingestudeerd; dit geeft een homevideo-achtige authentieke uitstraling.

Sami Blood 2017 Amanda Kernell Het veertienjarige Sami-meisje Elle Marja groeit in de jaren dertig op in een familie van rendierherders. Elle droomt van een leven in de stad waar ze kan gaan studeren. Een keuze waar haar familie niet achter staat. In Zweden wordt het Sami-volk, een nomadenstam die zij oorsprong heeft in Lapland, veelal als minderwaardig beschouwd. Het herdersvolk de Sami werd aan het begin van de vorige eeuw systematisch gediscrimineerd in Zweden. De filmmaker Amanda Kernell, zelf half Sami, brengt in haar film het pijnlijke verleden van haar voorouders aan het licht. Lene Cecilia Sparrok speelt de standvastige Sami tiener Elle die vervreemd raakt van haar familie.

Después de Lucía 2012 Michel Franco De zeventienjarige Alejandra verhuist met haar vader na de dood van haar moeder naar Mexico-Stad. In haar nieuwe klas valt zij in de smaak bij haar klasgenoten, totdat haar gefilmde vrijpartij op het internet belandt, met veel pesterijen tot gevolg. De film snijdt veel grote thema’s aan: media, geweld, misbruik, rouw en pesten. Después de Lucía was een hit en leidde in Mexico tot veel discussie.

Raw 2016 Julia Ducournau Studente diergeneeskunde en vegetariër Justine wordt tijdens haar ontgroeningsritueel gedwongen om een rauwe konijnenlever op te eten, met als gevolg dat zij steeds meer trek krijgt in mensenvlees. Een sensationele horrorfilm van de debuterende regisseur Julia Ducournau, winnaar van de FIRPESCI Award (de prijs van de filmkritiek) op het festival van Cannes in 2016.

Nico 1988 2017 Susanna Nicchiarelli Nico 1988 is een portret van de Duitse zangeres Nico (Christa Päffgen) tijdens haar laatste levensjaren. De rock-‘n-roll artiest Christa Päffgen wordt vertolkt door de Deense actrice Trine Dyrholm. Het is een treurige film waarin we Nico zien als een knorrige zangeres die met tegenzin optreedt voor halfvolle zaaltjes. Het is een verfilming van de laatste twee jaar van haar leven waarin zij internationale optredens doet – soms gênant, soms geniaal – terwijl zij een band probeert op te bouwen met haar suïcidale zoon en zelf verslaafd is aan de heroïne.

The Lesson 2014 Kristina Grozeva, Petar Valchanov Nadezhda is een lerares Engels op een kleine school in Bulgarije en probeert van haar salaris te overleven en voor haar gezin te zorgen. Op een dag is er geld uit haar portemonnee gestolen in de klas. Dit is nog maar het begin van de vele problemen waar zij mee te maken krijgt. Uit wanhoop doet zij een poging om aan geld te komen en wordt dan geconfronteerd met de dief uit haar klas. De kracht van The Lesson zit vooral in de kleuring van het milieu, de details en de authenticiteit van de karakters.

Daphne 2017 Peter Mackie Burns De 31-jarige Daphne is een echte liefdescynicus, gevangen in een existentieel vacuüm. Met de uitspraken van filosoof Slavoj Žižek in de hand pareert ze gevat en succesvol elke vorm van emotionele toenadering. Doelloos banjert ze rond in haar weinig enerverende leven dat bestaat uit werken in een hip restaurant, haar zieke moeder afbekken, terloopse seks en veel drank, waarmee ze steeds dringender opkomende levensvragen en gevoelens op afstand houdt. Als Daphne op een dag getuige is van een overval zet dit haar leven op zijn kop, maar het zorgt ook voor meer verbinding met zichzelf en sturing in haar leven. OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Musea

Eye on you Mobile €20,95 store.moma.org

BredaPhoto: the best of times, the worst of times WAAR? Breda WAT? Dit is de negende editie van het grootste fotofestival in de Benelux. Er is veel te zien, heel veel. Te veel voor één dag. Er zijn tentoonstellingen op zes verschillende locaties, de zevende moest helaas gesloten worden. Daar was Destroy my face van Erik Kessels tentoongesteld. Zo’n 60 foto’s van samengestelde, verminkte gezichten van vooral vrouwen die cosmetische chirurgie ondergingen, uitgerold over een skatebaan die ook gebruikt werd, dat was juist de bedoeling. Zo ontstonden er krassen op de toch al niet erg fraaie gezichten. Maar er kwamen zoveel negatieve reacties dat de organisatie deze locatie sloot. De installatie was gewelddadig en vrouwonvriendelijk volgens velen. Kessels wilde met zijn kunstwerk juist het streven naar lichamelijke perfectie ter discussie stellen. Tevergeefs dus. Gelukkig blijft er nog genoeg spraakmakende kunst over. Bijzonder zijn bijvoorbeeld de metershoge fotocollages van Raquel van Haver (1989). WAAROM? De in Nederland opgegroeide Van Haver is teruggekeerd naar haar geboorteland Colombia om daar te zoeken naar verhalen van sterke vrouwen. Ze maakte speciaal voor BredaPhoto acht fotocollages die de acht regio’s in Colombia vertegenwoordigen met verhalen over de inwoners, de folklore en tradities. Het project is een ode aan vrouwelijke sociale leiders in het land, vandaar de titel van het project ‘Ik hou van de koningin’. Het zijn foto’s waar je uren naar kan kijken en van alles in kan ontdekken. De foto’s van Raquel van Haver staan in het Chassé Park en zijn gratis te bezoeken; voor veel andere tentoonstellingen is een ticket nodig. WANNEER? Tot en met 25 oktober 2020 bredaphoto.nl

Raquel van Haver, Amo a la Reina, 2020

Kunst & cultuur Musea Body Language. Het lichaam in de middeleeuwse kunst

Zijdewond van Christus in de vorm van een vagina, Book of Hours, Engeland, ca. 1405-1413. Collectie Oxford, Bodleian Library (op tentoonstelling in reproductie).

Pin it!

Allerlei pins, Magritte, Lichtenstein en een regenboogvlag. €8,95 store.moma.org

WAAR? Museum Catharijneconvent, Utrecht WAT? Het lichaam van Christus, Maria en heiligen vormt het onderwerp van deze tentoonstelling. Een zijdewond van Christus in de vorm van een vagina, een heilige zonder hoofd, de borst van Maria waar melk uit spuit. Zeldzame middeleeuwse kunstwerken tonen een wonderlijke wereld van devotie. WAAROM? Gedurende de middeleeuwen werd de menselijke kant van Jezus, Maria en de heiligen steeds belangrijker. Ook zij hadden een vader, een moeder, een familie en uiteraard ook een lichaam. En dat lichaam werd steeds natuurlijker afgebeeld, steeds menselijker. Die afbeelding, dat kunstwerk, diende als hulpmiddel bij gebed en meditatie. Inleving was belangrijk: hoe echter de afbeelding, hoe intenser gelovigen konden meeleven. Zo kreeg Christus lichaamsbeharing en stroomt het bloed uit de zijdewond. Een illustratie in een handschrift, een miniatuur, toont een non die piemels plukt uit een boom en verzamelt in een mandje. Niet zo realistisch misschien, maar wel prachtig, aandoenlijk, intrigerend. WANNEER? Tot en met zondag 17 januari 2021. catharijneconvent.nl

Hophop Ken je deze nog, van lang geleden? Het Museum of Modern Art in New York verkoopt de Hoptimist. €17,95 store.moma.org

For Your Eyes Only. Blootfotograﬁe in bad, bos en branding WAAR? Kunsthal, Rotterdam WAT? Ruim zeshonderd foto’s, gemaakt door hobbyfotografen van hun vrouw, vriendin, moeder of zus, bloot in de branding, in babydoll naast de kerstboom, met ontblote borst voor een schilderij, bellend in bh. Lief, grappig, gewaagd, ontroerend. WAAROM? Voor het eerst is deze privéverzameling van journalist en fotoverzamelaar Wim de Jong (1957) voor iedereen te zien. Sinds jaar en dag verzamelt De Jong amateurfoto’s van blote of schaars geklede vrouwen. De verzameling begint bij foto’s van omstreeks 1870 en eindigt rond 1985. Nog iets later verdwijnen de donkere kamers bij de amateurfotografen en wordt fotografie een digitaal massamedium. Vergelijk deze foto’s, van vaak onbekende amateurfotografen, met de foto’s die wij vandaag de dag maken van onze geliefden. Door slechts een lichte druk op onze smartphone ontstaat de foto die we vervolgens meteen delen met de rest van de wereld. Indien gewenst natuurlijk. Een wereld van verschil. WANNEER? Tot en met zondag 7 februari 2021 kunsthal.nl › kaartje online boeken.

Duitsland, ca. 1950-1960 OPZIJ 2020

De Reismeiden

zinderend nazomeren

IN ZUIDOOST FRIESLAND

Heeft het coronavirus ons geleerd om beter te kijken naar de schoonheid van het nabije? De Reismeiden gingen naar Zuidoost Friesland, brachten onderweg een bezoek aan een van de elf steden, het pittoreske Sloten, en genoten van de gastvrijheid, de natuur en de rijke historie. En ze ontdekten dat ze niet de enige waren. Het toerisme is ingestort, maar niet in Friesland. D O O R D E R E I SM E I D E N

De Reismeiden

OPZIJ 2020

De Reismeiden

p het bordes-terras van hotel Lauswolt in Beetsterzwaag kunnen we ons geluk niet op. Een aardige jonge ober heeft ons wijn gebracht en een plankje met droge worst en kazen, waaronder de typische Friese nagelkaas, met kruidnagel en komijn. In de gloed van de namiddagzon lichten het gazon en de oude bomen van het landgoed majestueus op. Toen de 25-jarige jonker Augustinus Lycklama à Nijeholt hier in 1867 een landhuis liet optrekken – waarin het huidige hotel is gevestigd – wist hij drommels goed wat hij deed. Zijn oudere broer Tinco was op reis door het Midden-Oosten, maar hij gebruikte het familiekapitaal om een pand te bouwen waarin je je ook als gast een bevoorrecht mens voelt. De grandeur van het landgoed is niet verloren gegaan nadat de laatste adellijke bewoonster het in 1954 had verkocht. Verscholen in de bossen is Lauswolt nog altijd een pleisterplaats voor de happy few; Mick Jagger

logeerde er, Bill Clinton dineerde in het sterrenrestaurant en Jan Peter Balkenende formeerde in het koetshuis in 2007 zijn vierde kabinet. Pas als de zon achter de bomen zakt, en het frisser wordt, stappen we op. We worden verwacht voor het diner in restaurant Prins Heerlijck in het centrum van Beetsterzwaag. Op hotelfietsen rijden we in tien minuten van Lauswolt naar de dorpskern. De doorgaande (drukke) Hoofdstraat is omzoomd door monumentale herenhuizen, tuinen en zelfs een tropische kas. Het is de nalatenschap van een handvol adellijke families die eeuwenlang vanuit dit lustoord op de hooggelegen zandgronden van de Friese Wouden de scepter zwaaiden over de weidse omgeving. We krijgen in Prins Heerlijck een tafeltje in de voorkamer waar de open haard brandt. Na ons hoofdgerecht, – rib-eye van Schotse hooglander – maakt de dame van

Turfwinning was voor grootgrondbezitters lucratieve

FOTO DIRK ZUIDERVELD

Hoewel we dus niet de enige toeristen zijn, werden we die ochtend met open armen ontvangen door vrijwilligsters van de plaatselijke historische vereniging. Maar liefst drie vrouw-sterk gingen ze van monument naar monument en van dorpskerk naar begraafplaats. Daar hielden we halt bij de graven van Saco, Etta en Oeno van Teyens, de laatste nazaten van een steenrijk geslacht. Na de dood van de laatste ongehuwde broer Oeno in 1866 raakten de dorpsroddelaars oververhit toen bleek dat hij bij gebrek aan erfgenamen vrijwel het hele familiebezit had nagelaten aan zijn huisarts Tonckens. Er waren vermoedens dat de dorpsdokter hem had vergiftigd. Verre nazaten procedeerden ruim honderd jaar om het testament nietig te laten verklaren. Maar Tonckens, die in het patriciërshuis woonde waarin nu restaurant Prins Heerlijck is gehuisvest, bleef in bezit van alle landerijen, huizen, boerderijen en bossen, die vijf generaties Van Teyens hadden verworven dankzij grondbeheer en het winnen van turf.

business. Dat gold voor de Lycklama’s van Lauswolt, grootaandeelhouders in de Opsterlandse Veencompagnie, en voor baron Reinhard van Lynden, getrouwd met baronesse Marie van Pallandt. Zij woonden in Den Haag, maakten maandenlange buitenlandse reizen, maar zomers resideerden ze in huize Lyndenstein, eveneens gelegen aan de Beetsterzwaagse Hoofdstraat. Dit miljonairskoppel behoorde tot de vijftig rijkste Nederlanders van hun tijd, maar was niet gelukkig. Kosten noch moeite hadden ze gespaard om van hun enige kind Cornelia een keurige aristocratische huwelijkskandidate te maken die vloeiend Frans sprak en prachtig kon handwerken. Maar tot hun grote verdriet stierf ze twintig jaar jong aan tuberculose. Na haar dood in 1880 werd het vrome ‘freuletje’ dat een kruidenapotheekje had, en getrouw haar adellijke stand aan liefdadigheid deed, verheerlijkt als ideale vrouw. Haar vader besloot dat zijn erfenis in haar geest moest worden besteed. Er werden miljoenen ondergebracht in de Corneliastichting, om zieke kinderen uit de streek te helpen. Huize Lyndenstein werd een gratis kinderziekenhuis voor tbc- en poliopatiëntjes. Het is nu een algemeen revalidatiecentrum. In de prachtige overtuin maken we een wandeling en komen zo nu en dan een rolstoelgebruiker tegen.

FOTO DIRK ZUIDERVELD

het tegenoverliggende tafeltje een praatje. “We zouden naar Bonaire gaan,” zegt ze. “Maar vanwege corona zijn we hier.” Eigenlijk hadden ze in Lauswolt willen logeren, maar alle 59 kamers waren volgeboekt. We zijn een beetje verrast: dat het in het naseizoen op een doordeweekse dag zo druk zou zijn in Friesland hadden we niet verwacht.

Pakweg vijf kilometer verderop is het land woester en kaler. Als we aankomen in het dorp Nij Beets doet niets denken aan het lommerrijke OPZIJ 2020

De Reismeiden Lyndenstein waar de jonge Cornelia van Lynden haar zomers doorbracht. Toch waart ook hier de geest rond van haar puissant rijke vader. In 1861 kreeg hij toestemming van koning Willem III om nieuwe stukken grond te vervenen, en zo ontstond hier een nieuw dorp van veenarbeiders. De baron exploiteerde de winning van het laagveen in de moerassen niet zelf, maar verpachtte de grond aan veenbazen die het vuile werk voor hem opknapten. Ook in Nij Beets wordt de historie in ere gehouden, zij het vanuit het perspectief van de underdog. In het verzorgde Openluchtmuseum It Damshûs, worden we hartelijk verwelkomd door twee toegewijde vrijwilligers met zelfgemaakte tomatensoep en Fries suikerbrood. Om een indruk te geven van de onvoorstelbaar armoedige omstandigheden waarin de veenarbeiders tot 1920 leefden, zijn een paar houten huisjes, een kerk en werf nagebouwd. Aanvankelijk waren de verdiensten van de arbeiders goed, maar door de opkomst van steenkool en petroleum stortte de turfhandel in en tuimelden de lonen. De grote held van de veenarbeiders was niet baron Van Lynden of zijn dochter, maar socialist Domela Nieuwenhuis. De veenstekers luisterden liever naar dit charismatische Kamerlid ‘Us Ferlosser’ dan naar de dominee, die zijn kerk alleen vol kreeg omdat hij na de dienst erwtensoep uitdeelde. Ondanks de ‘snertpreken’ staakten de arbeiders geregeld, en lieten ze zich vollopen in het café waar ze hun loonzakje kregen. Wij kennen eigenlijk geen gebied In Nederland waar de negentiende eeuwse standenmaatschappij zo scherp wordt verbeeld als in dit Friese land. En de scheidslijnen zijn er nog steeds: in zowel Nij Beets als in Beetsterzwaag wordt de keerzijde van de plaatselijke geschiedenis onderbelicht. Pas als we een paar dagen later rondlopen in museum Opsterland in Gorredijk, zien we de Friese haves en 88

have nots samen in beeld. Het is geen toeval dat dit hier gebeurt, omdat in dit dorp een middenklasse was die in de andere twee dorpen grotendeels ontbrak. Van oudsher streken ambachtslieden en handelslui neer in Gorredijk aan de Opsterlandse Compagnonvaart, een kanaal dat vanaf 1630 werd gegraven om turf te vervoeren. Ook hier ontmoeten we een hartelijke vrijwilliger, bestuurslid van het museum, wiens Pake turfschipper was. Nu wordt het kanaal voornamelijk nog gebruikt door de recreatievaart en is het onderdeel van de zomers geopende ‘Turfroute’. We zijn getroffen door de talloze vrijwilligers die zich energiek inzetten voor het behoud van de geschiedenis van Zuidoost Friesland. Ze zijn allervriendelijkst, en dat geldt voor iedere Fries de we zullen ontmoeten. Onze volgende nacht brengen we door in Bakkeveen, op landgoed Nieuw Allardsoog. Het is een conferentieoord met groepsaccommodaties, maar in 1932 werd hier ter verheffing van het volk in de bossen de allereerste Volkshogeschool opgericht. De 27-jarige ambitieuze Andele Zijstra staat er aan het roer. Ze groeide hier op tussen de heidevelden en zandduinen, en heeft het complex dit jaar overgenomen van haar ouders. Haar vriend is met

De Reismeiden haar meeverhuisd vanuit de stad Groningen, en vindt het zo midden in de natuur wel héél erg rustig. Maar Andele is vastberaden: “Mijn idee is dat we het op termijn samen gaan doen.” Ondanks de corona heeft ze het druk. “We hebben hier ruimte, anderhalve meter afstand houden is geen probleem.” En weer verschijnt er een vrijwillige gids die ons deze keer meeneemt op de fiets. De vriendelijke zeventiger stopt bij een herdenkingssteen met tien namen; dit hadden we in ons eentje nooit ontdekt. Het is een monument voor de mannen die hier net voor de bevrijding op 10 april 1945 zijn geëxecuteerd. Ze worden nog ieder jaar herdacht door vele dorpsbewoners. Bakkeveen ligt op een kruispunt met Groningen en Drenthe, en we maken ‘s middags nog een uitstapje naar het nabijgelegen Drentse Veenhuizen. We bezoeken het uitgestrekte

terrein dat begin negentiende eeuw werd ingericht als een van de zeven (landbouw-) Koloniën van Weldadigheid, met de bedoeling om van stadse paupers beschaafde hardwerkende mensen te maken. Als we over de lange kaarsrechte lanen lopen langs de panden met stichtelijke teksten, stemt het lot van landlopers, wezen en arme gezinnen die zonder proces werden opgepakt en afgevoerd naar Veenhuizen, ons een beetje treurig. Net als in het geval van de veenarbeiders in Nij Beets viel er aan hun plattelandsleven ondanks de frisse lucht en het natuurschoon, niet veel te romantiseren. Ze leidden een loodzwaar onvrij bestaan, en gingen gebukt onder de strenge maatschappelijke hiërarchie, waarin anderen uitmaakten hoe zij leefden. Pas in 1953 werden er geen ‘kolonisten’ meer naar Veenhuizen gestuurd, en werden de gestichten in gebruik genomen als gevangenis, wat het deels nu nog is.

We vrolijken weer op bij bezoek aan de voormalige gebouwen van de zelfvoorzienende landbouwkolonie die een moderne herbestemming hebben gekregen. Wat is alles met veel zorg gerenoveerd. In de voormalige molen staat in cafetaria Piepers en Paupers stoofvlees op het herfstmenu. In de oude zuivelfabriek die is getransformeerd tot kaasmakerij, proeven we uitstekende eigen kazen, en in de voormalige graanmaalderij drinken we het eigen gebrouwen bier van brouwerij Maallust. Het is de perfecte opmaat voor ons diner in het voormalige hospitaal: in hotel-restaurant Bitter en Zoet sluiten we ons reisje smakelijk af. Als we opstaan worden we aangeschoten door een andere restaurantgast: “Zag ik jullie gisteren niet in Lauswolt?” Vakantievieren in deze streek schept onherroepelijk een band. O

OPZIJ 2020

Man over vrouw

BEZORGDE

MACHO H

Zeg je Genua, dan zeg je Ilja Leonard Pfeijffer 1968 . OPZIJ ontmoette de Grand Hotel Europa-auteur op â&#x20AC;&#x2DC;zijnâ&#x20AC;&#x2122; Piazza delle Erbe, voor een gesprek over de vrouwen in zijn leven â&#x20AC;&#x201C; zoals zijn moeder, zijn partner Stella en Ellen ten Damme â&#x20AC;&#x201C; maar ook over Italiaanse gewoonten, toerisme en taaie taalkwesties. Vlak voor het interview liep Pfeijffer FvD-leider Thierry Baudet tegen het lijf, die hem uitnodigde aan zijn tafel. Maar ja, er stond een afspraak met OPZIJ. â&#x20AC;&#x153;Te mooi om waar te zijn. Hij is in wezen een fascist, racist en anti-feminist. Ik denk dat het best gezellig met hem had kunnen zijn, zolang het niet over politiek was gegaan.â&#x20AC;? D O O R N OĂ&#x2030; M I P R E N T

oe kijk je terug op jouw aflevering bij Zomergasten, afgelopen augustus? â&#x20AC;&#x153;Het is om te beginnen een grote eer om voor Zomergasten te worden uitgenodigd. Het is tenslotte een legendarisch programma, misschien wel het enige echt legendarische programma. Het is een luxe om de tijd te hebben om enige diepgang te bewerkstelligen en om je omringd te weten door zoveel professionaliteit. Ik was vooral onder de indruk van Roos van Ees, mijn redactrice, met wie ik enkele maanden tamelijk intensief heb mogen samenwerken om de uitzending vorm te geven. Het plezier duurde voor mij dus aanzienlijk langer dan die drie uur die live op televisie te zien waren. Ik was ook onder de indruk van de impact die dat programma heeft. In de dagen daarna had iedereen het erover. Dat geeft je het plezierige gevoel dat je het niet allemaal voor niets hebt gedaan.â&#x20AC;? En nu weer terug in Genua, hoe gaat het hier, post-lockdown? â&#x20AC;&#x153;Wij zaten 68 dagen opgesloten in huis en mochten alleen naar buiten voor de noodzakelijke boodschappen. Het was echt uitgestorven op straat en er heerste angst. Dat is nu niet meer zo, maar je kunt ook niet zeggen dat het normaal is.â&#x20AC;? Het Italiaanse toerisme is deze zomer flink stilgevallen. â&#x20AC;&#x153;ItaliĂŤ is heel zwaar getroffen door de pandemie. Het economisch effect ervan moet eigenlijk nog komen. Toerisme is belangrijk voor ItaliĂŤ. De coronacrisis is een enorme economische schadepost geworden. De crisis heeft aangetoond dat het niet zozeer een probleem is dat er geen toeristen komen, maar dat er geen alternatief is voor toerisme.â&#x20AC;? ItaliĂŤ heeft geen plan B. â&#x20AC;&#x153;Nee, eigenlijk niet. Het is tijd dat daarover wordt nagedacht. ItaliĂŤ moet zichzelf opnieuw uitvinden en dat geldt in zekere zin voor heel Europa.â&#x20AC;?

Man over vrouw

Man over vrouw Toerisme, en in het bijzonder Venetië, was een belangrijk thema in Grand Hotel Europa. Is het ergens niet mooi dat Venetië voor even weer ‘van Italië’ is? “Dat is lastig. Venetië is het schoolvoorbeeld van een stad die haar ziel heeft verkocht aan het toerisme. Het is lastig om dat terug te draaien. Je merkt dus ook dat de stad geen enkel alternatief heeft. Er wordt al decennialang niets meer geproduceerd. Zonder toerisme gaat de stad al helemaal ten onder. Dan wordt het een spookstad, een openluchtmuseum waar niemand heen gaat.” Je woont nu twaalf jaar in Italië, in Genua. Ervaar jij Italië als macholand? “Genua is van oudsher een linkse stad. Dus minder macho dan andere delen van Italië. Het zuiden is wat emancipatie betreft de Middeleeuwen. Veel femicide. In het noorden is de situatie een stuk beter – hier is doorgedrongen dat femicide niet zo netjes is – maar ook hier is nog een lange weg te gaan. ” Even terug naar vroeger. In Brieven uit Genua schrijf je over je jeugd. Volgens mij ben jij best beschermd opgevoerd.

‘Een superleuk zusje. Wat je je daarbij voorstelt, dat is zij. Zij is beter dan ik. Socialer dan ik. Praktischer dan ik. Concreter dan ik. Had ik maar iets van haar geleerd.’ “Ja, dat denk ik wel. Daar ben ik dankbaar voor. Mijn beide ouders leven nog. Mijn moeder was niet blij dat ik hier ging wonen. Inmiddels heeft ze het geaccepteerd, vooral sinds ik Stella heb. Mijn moeder begrijpt de keuze nu beter en voelt 92

dat ik in goede handen ben. Ze neemt haar beroep van moeder serieus.” Hoe kijk je terug op je opvoeding? “Ik zou niet zeggen dat ik feministische waarden heb meegekregen. Maar ook niet het tegendeel, geen machowaarden. We waren een vrij traditioneel gezin. Mijn moeder is gestopt met werken toen ik geboren werd, ze was altijd thuis. Het was geen feministisch modelgezin. Tegelijkertijd heb ik ook niet meegekregen dat de man per se moet werken en de vrouw thuis moet blijven. Het was gewoon hoe het was, het waren andere tijden.” Bespreek je alles met je moeder? “Nee, er zijn ook dingen die ik voor mezelf houd. Sommige onderwerpen zijn niet het meest voor de hand liggend in een gesprek met mijn moeder. Ik zou hele persoonlijke dingen over relaties niet zo snel delen, tenzij er iets heel erg mis is. Maar ik heb dat nooit als een gemis ervaren. Er waren geen taboes bij ons thuis.” Je hebt ook een zus. “Een superleuk zusje. Ik vind dat een hele goede beschrijving, een superleuk zusje. Wat je je daarbij voorstelt, dat is zij. Zij is beter dan ik. Socialer dan ik. Praktischer dan ik. Concreter dan ik. Had ik maar iets van haar geleerd. Ik spreek haar niet dagelijks. Dat is ook helemaal niet nodig. Als we elkaar zien, gaat het gesprek verder waar we gebleven waren.” Vind je jezelf een feminist? “Ik zie mezelf als feminist. Ik ben denk ik meer feminist dan de meeste Italiaanse vrouwen in deze stad.” Vertel. “Het lijkt me heel vanzelfsprekend, dat er gelijkheid is tussen de seksen. Dat is niet zo en dat vind ik een onrechtvaardigheid.” Vind je het soms lastig om de grenzen van seksisme te bewaken? “Ik vind het in principe een heel simpel onderscheid. Maar we kunnen vast situaties verzinnen waarin het moeilijk wordt. Dat je soms dacht, ik kan de grens opzoeken bij een vrouw. En later denkt: dat had ik anders gedaan. Je maakt soms fouten. Volgens mij is het punt niet zozeer dat je geen fouten mag maken, maar je moet er wel iets van leren. Dat is een voortgaand proces. Ik ben nog steeds aan het leren.” Wanneer werd je je als witte man bewust van je eigen privileges? “Dat weet ik niet meer precies. Ik werd me er wel opnieuw bewust van in Italië. Ten opzichte van Nederland ga je hier een paar stappen terug. Ik heb het er vaak over met Stella. Dingen waar zij tegenaan loopt, die het voor een vrouw moeilijk maken in de maatschappij.

Man over vrouw “Zij werkt in een galerie. Klanten die binnenkomen nemen voetstoots aan dat zij een winkelbediende is, omdat ze een vrouw is. Daar kan ik me heel erg aan ergeren. Stella is niet bang om iemand aan te spreken, maar het is de vanzelfsprekendheid in de houding van mensen die me stoort.” Wordt Stella niet gillend gek in Italië? “Ze is hier opgegroeid. Vaak ben ik degene die haar moet zeggen dat ze daar gillend gek van moet worden. Ze is misschien te snel geneigd om het te accepteren als een gegeven van deze maatschappij. Ik zeg: dat is niet normaal.” Hoe moet het verder dan? “In Noord-Europa zijn we een heel eind op weg ten opzichte van dertig jaar geleden. We zijn er nog niet. We hebben wel laten zien dat het mogelijk is om verbetering tot stand te brengen. Italië heeft meer tijd nodig. Dat komt ook door de remmende werking van de kerk. Die ervaar ik. De kerk is echt een machtsfactor hier in Italië. Dat helpt niet met dit soort thema’s. Genua was de eerste stad die een gay pride had, daar was ik bij. Mijn eerste jaar in Genua, twaalf jaar geleden. Dus niet zo heel lang geleden. “Ook #MeToo heeft in Italië nauwelijks gevolgen gehad. Italië loopt in dat opzicht erg achter. Het wordt gezien als iets normaals dat je bijvoorbeeld seks hebt om je carrière vooruit te helpen. Zowel vanuit mannelijk als vrouwelijk perspectief. Drie jaar na #MeToo is er haast geen opbrengst hier. Maar langzamerhand komt die verandering wel. Italië kent ook een vrouwenbeweging.” Wat is volgens jou het grootste verschil tussen Italiaanse en Nederlandse vrouwen? “Italiaanse vrouwen zijn zich veel meer dan Nederlandse vrouwen bewust van het feit dat ze vrouw zijn op een traditionele manier. Italiaanse vrouwen zijn er beter in om zich te kleden zoals mannen ze graag zien. Dat uit zich op zo’n manier dat Italiaanse vrouwen meer dan Nederlandse vrouwen geneigd zijn om een ondergeschikte rol te accepteren. Geen van beide is positief.” In je boeken schrijf je behoorlijk liefdevol over Italianen. Is er ook iets wat je na twaalf jaar écht begint te storen aan de Italianen? “Dat Italianen geen afscheid kunnen nemen. Bijvoorbeeld als we bij Stella’s moeder hebben gegeten. Vervolgens willen we gaan. ‘Dank voor het eten, dank voor de mooie avond.’ De deur open. En er begint een nieuwe conversatie. We zouden toch gaan, denk ik dan. Ik kan er nog steeds niet tegen. “Over ergeren gesproken, het is grappig om na te denken over woorden die je wel in het Nederlands hebt en niet in het Italiaans. Er is geen Italiaans woord voor overzicht. Het fenomeen bestaat hier niet.”

Waar was je eigenlijk terechtgekomen als je niet verliefd op Genua was geworden? “Het is interessant om over na te denken. Ik heb erover nagedacht, maar het is onmogelijk om antwoord op te geven. Ik heb van jongs af aan een verlangen naar het zuiden gehad.

‘Over ergeren gesproken, het is grappig om na te denken over woorden die je wel in het Nederlands hebt en niet in het Italiaans. Er is geen Italiaans woord voor overzicht. Het fenomeen bestaat hier niet.’ In eerste instantie naar Griekenland. Ik voel me daar thuis, maar ik zou er niet willen wonen. Ik moet in een stad wonen, en dat is niet de sterke kant van Griekenland. Een weekje buiten de stad kan ik aangenaam vinden, maar daarna begin ik me te vervelen. Ik heb stimuli nodig.” Meestal werk je solo, maar voor artieste Ellen ten Damme, die ik een paar jaar geleden sprak voor OPZIJ, maakte je een uitzondering. Hoe is het om samen te werken met haar? “De samenwerking is heel bijzonder, ik mag haar heel graag. Ik bewonder haar. We zijn vrienden. Het is leuk om iets samen te doen, voor mij iets heel anders. Ik moet begrijpen wat zij wil zingen en dat dan maken. Op zo’n manier dat het geloofwaardig is als zij het zingt. “Om me in te leven in haar wereld breng ik veel tijd met haar door. Dat is niet zo makkelijk, want ze heeft nooit tijd. Ze is ook niet heel erg gestructureerd. Meestal benadert ze me wanneer ze een show aan het plannen is. Dan heeft ze allerlei ideeën qua vormgeving. Wat OPZIJ 2019

Man over vrouw voor jurk ze moet hebben, wat voor sfeer er moet zijn. Vervolgens bespreken we: wat wil je eigenlijk zeggen? “Een van de leukste keren dat we samen zo’n proces ingingen was op Ibiza. Daar had ze tenminste de tijd. ’s Ochtends, als zij yoga ging doen, sliep ik uit. Vervolgens hadden we de rest van de dag om te werken. Werken is dan praten. Over wat ze wil. Ik schrijf mee met wat ze zegt – soms hele grappige dingen. Die komen vaak regelrecht in de tekst terecht. Als ze een stuk of elf liedjes nodig heeft, schrijf ik er minstens twintig. De rest belandt in de la, misschien voor ooit.” Welke vrouwelijke artiesten bewonder jij verder? “Dat zijn er veel. Het begint voor mij bij Sappho, de oudste dichteres die we kennen. Ik heb haar poëzie bestudeerd toen ik nog in de wetenschap werkte. Zij is in het lyrische genre misschien wel de beste. We hebben helaas maar weinig van Sappho over.” En nu? “Bijvoorbeeld dichteres Radna Fabias, als je kijkt naar jonge generaties. Zij heeft echt iets te zeggen en ze trapt niet in de val om daar pamflettistisch over te schrijven. Het is heel ambigu. Dat is wat literatuur moet zijn, tot nadenken aanzetten. In plaats van dat je makkelijke conclusies wilt opdringen. Verder is het hele originele poëzie. Dat maakt haar een urgente schrijfster.”

genoemd wil worden, daar houd ik me aan. Als ik dat niet zou weten, zou ik kiezen voor de vorm ‘schrijfster’. Ik zie dat niet als negatief.” Kunnen schrijvers middels taal niet juist bijdragen aan emancipatie, door bijvoorbeeld voor één aanspreekvorm te kiezen? “Ik ben over het algemeen geen voorstander vanbovenaf opgelegde taalregels, ook omdat het nooit werkt. Taal zie ik als volgend in plaats van leidend. Je moet het van geval tot geval bekijken en op een elegante manier oplossen. Je kan niet per politiek decreet verordenen dat een woord als chirurg een andere connotatie heeft.” Chirurg associëren we nu meestal met een man. Zou je bij het woord prostituee ‘mannelijk’ ervoor plaatsen als het een man betreft, omdat de connotatie vrouwelijk is? “Ja. Dat is niet goed, dat klopt. Daar heb je gelijk in. Misschien heeft dat ook een statistische reden. Er zijn minder mannelijke prostituees. Maar het is ook connotatie. Het omgekeerde van het geval van de chirurg. Als je wilt dat connotaties veranderen, moet je actief beleid voeren dat er meer mannelijke prostituees komen. Dan zijn over een tijdje die connotaties veranderd. “Als schrijver stel ik de vraag of het belangrijk is voor het verhaal of iemand man of vrouw is. Als het niet gaat over gender, hoeft het ook niet benadrukt te worden in het geval van beroepen. Zo zou je taal meer gendergelijk kunnen maken. Ik moet trouwens denken aan J.K. Rowling.”

‘Een menstruerende persoon’ is geen goede uitdrukking. Dat is taalverloedering. Daar gaan we de wereld niet mee verbeteren.’

Zijn er ook vrouwelijke artiesten van Italiaanse komaf die je in de gaten houdt? “Ik was vorig jaar naar een concert van Gianna Nannini, een beroemde rock-'n-roll zangeres hier. Volgens mij is ze al zestig, maar onvermoeibaar jong. In Italië is ze heel populair. Ze is stoer op een on-Italiaanse manier. Lesbisch, een kind geadopteerd. Omdat hier veel kritiek op kwam, is ze vertrokken uit Italië, naar Engeland. Zij blijft Italië bestoken met verwijten hierover. De liedjes zijn zó beroemd dat mensen ze ook meezingen zonder iets te weten van haar achtergrond. Tegelijkertijd is ze ook juist populair vanwege die achtergrond. “Bij een concert in Genua in 2018 viel ze van het podium. Ze brak haar been. Dat was een historisch optreden. Ik was erbij. De ambulance moest haar ophalen. Drie dagen later had ze het volgende concert op de agenda. Ze hadden een enorme troon voor haar gebouwd en ze trad zittend op.” Even wat anders, de taaldiscussie. Schrijver, schrijfster of vrouwelijke schrijver? “Ik probeer de vorm te kiezen waar de schrijver, schrijfster of vrouwelijke schrijver zelf het liefst voor kiest. Hoe zij 94

Vertel. “Zij kreeg de transgender-community over zich heen, omdat ze kritiek uitte op de term ‘menstruerende persoon’. Zij twitterde toen iets in de trant van: ‘Volgens mij hebben we daar al eeuwenlang een woord voor: vrouw.’ En dat viel niet goed. Ik begrijp haar volledig. Ik begrijp óók iedereen die boos wordt. Maar ik vind het een voorbeeld van hoe taal verminkt wordt tot een afzichtelijke soort constructie, uit angst om incorrect te zijn. ‘Een menstruerende persoon’ is geen goede uitdrukking. Dat is taalverloedering. Daar gaan we de wereld niet mee verbeteren.” Is het niet lelijk omdat we het niet gewend zijn? “Nee, het is gewoon lelijk. Om heel veel redenen. Het is niet efficiënt. Een rare manier om een totaal ingeburgerd synoniem te vermijden. Het is niet de manier om te strijden tegen uitsluiting van transgender-personen.” Terug naar Genua. Voor jouw vriendin Stella

Man over vrouw schreef je de besteller Grand Hotel Europa. Zij bracht je op een nieuw spoor. “Dat is echt zo. We zijn nu vijfenhalf jaar samen.” Wat heb je van haar geleerd? “Wat heel erg nieuw voor mij is, is om alles samen te doen. Alles samen te delen. Wat ik van haar heb geleerd, is hoe leuk dat eigenlijk is.” Moet je binnen een relatie alles delen? “Dat hoeft niet per se. Maar ik kan het iedereen aanraden. Vanaf het begin dat we samen zijn, doen we alles samen. Ik ben vanwege haar gestopt met drinken en daar had ik het in het begin best moeilijk mee. Ze kon mij niet alleen laten, want dan zou ik weer gaan drinken. Daarna is het altijd zo gebleven, dat we alles samen doen. “Wat geweldig is, is dat we onder elke omstandigheid lol hebben. Van moeilijke en onaangename dingen weten we zelfs een spel, grap of project te maken. Het feit dat je zoiets samen deelt, maakt het draaglijker. Een van de mooiste projecten die we nu samen hebben, is het huis dat we hebben gekocht hier aan Piazza San Lorenzo. Het is te vergelijken met samen een kind maken. Het is écht iets van ons samen. Voorlopig heb ik geen plannen om uit Genua weg te gaan.”

niet gewerkt. Een combinatie van beide. Het is trouwens ook geen keuze die je één keer maakt, maar een keuze die je elke dag maakt. Er is niet een moment dat je haar ‘hebt’. Telkens investeer je opnieuw. Een relatie is hard werken, maar leuk werk.” Het geheim van een goede relatie volgens Ilja. “Ik hoef jou niets meer te vertellen volgens mij.” O

Hoe verdelen jullie de taken thuis eigenlijk? “Stella en ik hebben geen taakverdeling. We doen bijna alles samen. We gaan vaak uit eten. Toen dat niet kon, tijdens de lockdown, kookten we min of meer om beurten voor elkaar. We hebben er nooit afspraken over hoeven maken.” Het klinkt of de relatie vanzelf gaat. “Je moet er ook voor kiezen. Dat is misschien wel het belangrijkste. Onze relatie werkt omdat zíj het is, maar het werkt ook omdat ik er heel erg aan toe was. Als ik haar tien jaar geleden had ontmoet, had het misschien

Quarantainedagboek

Tijdens het uitbreken van de coronapandemie bevond Ilja Leonard Pfeijffer zich in zijn woonplaats Genua. Noord-Italië was een van de zwaarst getroffen gebieden ter wereld. Als schrijver kon hij niet anders dan de dagelijkse beslommeringen beschrijven vanuit Genua. Zijn publicaties voor het NRC Handelsblad en de Belgische krant De Standaard zijn nu gebundeld in Quarantaine - Dagboek in tijden van besmetting. Het boek verschijnt op 24 november 2020. Ilja Leonard Pfeijffer – Quarantaine € 22,50 (De Arbeiderspers)

OPZIJ over mannen Mannen om wie we niet heen kunnen in deze tijden. Voor sommige van deze helden zijn we al begonnen met het aanvragen van een lintje, en helaas zijn er ook van die mannen die geheel conform hun reeds bestaande imago handelen, zich onderwijl afvragend hoe het toch komt dat ze niet op ons aller sympathie mogen rekenen.

Willem Engel

Andreas Voss

Leraar cultuurgeschiedenis Herr Voss is hoogleraar infectiepreventie in Nijmegen en lid van het Outbreak Management Team (OMT), maar nog belangrijker, hij is opgegroeid in Duitsland. Daarom kon hij in het Algemeen Dagblad ons haarfijn uitleggen waarom de Duitsers het zoveel beter doen dan wij. Want bij bijna vijf keer zoveel inwoners zijn er inmiddels in Duitsland 9600 mensen overleden en in Nederland bijna 6400. Ook het aantal besmettingen stijgt zo’n zeven tot acht keer sneller bij ons dan bij onze buren. Voss: “Hier discussiëren we maar door. Ik denk dat we het draagvlak voor het coronabeleid in Nederland daardoor echt kapot kunnen praten. We moeten stoppen met twijfel zaaien.” Die twijfel wordt ongetwijfeld ook veroorzaakt door de vaak onduidelijke communicatie door het kabinet, maar hij wijst ook op de eindeloos aan de tafels van Jinek, Op1 en Nieuwsuur gevoerde discussies met al die virologen en andere kennisinhoudelijken die Nederland opeens rijk bleek te zijn. En werd de twijfel gezaaid over het nut van welk besluit van het kabinet en/of OMT dan ook. Maar het valt niet te ontkennen: Duitsland doet het beter dan wij. Met nagenoeg hetzelfde pakket aan maatregelen - al kozen de Duitsers wel al eerder voor het mondkapje. Maar er werd veel meer getest en de ic-capaciteit is niet te vergelijken. Maar Voss noemt vooral ook het cultuurverschil. “Als je een Duitser zegt dat hij moet springen, dan zal hij je vragen: hoe hoog? Een Nederlander vraagt: waarom? Als er in een hotel een scherm van plexiglas voor de receptie staat en klanten moeten ook een mondkapje dragen, dan doet een Duitser dat gewoon. Een Nederlander zal zeggen: waarom moet ik met een mondkapje voor een glaswand gaan staan? En vervolgens gaat hij in discussie welke van de twee barrières er weg moet,” aldus Voss in het AD-interview. Hij heeft gelijk, maar Befehl ist Befehl zit er bij ons gewoon niet in. 96

Sekteleider Deze viruswaarheidwaanzinnige dansleraar weet op slimme wijze gebruik te maken van de onzekerheid en de angst van veel mensen in dit toch best wel bizarre coronatijdperk. Met pathetische toespraken over samenzweringstheorieën, waarbij gesuggereerd wordt dat ‘Big Pharma’ corona heeft ontwikkeld en dat Bill Gates ons allemaal gaat chippen, heeft deze Engel toch de nodige mensen achter zich gekregen. En lastiger nog: ook wat BN’ers die hun niet onaanzienlijke social mediakanalen daarmee ook voor hem openstelden. Famke Louise en Tim Douwsma, die zich aanvankelijk achter hem schaarden, zijn weer op aarde – hoe besmet ook – beland. Maar het is wel duidelijk dat we hier met een toch redelijk gevaarlijke gek te maken hebben. Zo gaf hij PowNed-redacteur Dennis Schouten een ‘officiële waarschuwing’ omdat hij het waagde Engel aan te spreken over het opruien en bewust uit de hand laten lopen van de demonstratie van #ikdoenietmeermee op het Malieveld in Den Haag. Erger waren de bedreigingen die een woonzorgcentrum in Goirle kregen, na een Facebook-oproep van de man met de pijpenkrullen. (Waarom heeft niemand die man nog aangesproken op culturele toe-eigening?). Ook in het feit dat de door hem onderwezen dansvorm Zouk niet heel Nederland heeft veroverd, ziet deze ijdeltuit trouwens een complot. Advocaat Jan Vlug vindt dat Engel goed in de gaten gehouden moet worden door het Openbaar Ministerie. Volgens hem liggen sommige van Engels acties dicht bij opruiing en daarvoor moet hij vervolgd worden. Willem Engel wil, op zijn beurt, hem vanwege deze uitspraak voor de tuchtraad brengen. Hij vermoedt vast een complot. Laten we hopen dat met het virus ook deze Engel uit ons vizier zal verdwijnen. Voor serieuze vragen is altijd plek. Voor mensen die mondkapjes met een Jodenster vergelijken niet.

OPZIJ over mannen

Mark Rutte

Linda-idool Waar we vorige keer schreven dat we bij de premier enige vermoeidheid zagen doorschijnen, lijkt daar nu geen sprake meer van te zijn. Deze zomer werd hij gesignaleerd op Terschelling terwijl hij met zijn goede vriend Jort Kelder een frisse duinwandeling maakte, en dat heeft hem kennelijk goed gedaan. De tienduizenden lezeressen van Linda lopen in ieder geval met hem weg. ‘Waarom we Mark Rutte zo aantrekkelijk vinden: lengte en pak werken mee’, kopte het blad. De zondag voorafgaand aan de persconferentie waarin Rutte - in pak - verscherpte coronamaatregelen aankondigde, werd hij vastgelegd in spijkerbroek en T-shirt met en appeltje op de fiets op weg naar het Catshuis voor kabinetsoverleg. Linda drukte de foto af op de Instagrampagina. Het blad dat de laatste tijd erg druk is met het promoten van body-positivity, vroeg de lezeressen wat ze van vonden van Ruttes weekendoutfit. Het regende ruim 1110 reacties, overwegend juichend: ‘In één woord geweldig’, ‘Gymshark, Diesel, All Stars, goed bezig’, ‘Hoe krijg ik een date met deze man?’ Af te meten aan de stemming onder de Linda-lezeressen is Rutte volop in de race voor een volgende ronde als premier. Maar de Linda-trend om ook mannelijke politici vooral op hun uiterlijk te beoordelen, geeft te denken. Is dit nu een uiting van emancipatie of juist helemaal niet?

Ernst Kuipers

Gelegenheid maakt de ehh minister Kuipers is MLD-specialist, grote baas van het Erasmus MC maar vooral voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, het coördinatiecentrum dat coronapatiënten verdeelt tussen ziekenhuizen in verschillende delen van het land. Dit moet de druk op de zorg zo draaglijk mogelijk houden. Want het aantal coronapatiënten op verpleegafdelingen en intensive cares loopt, zoals we weten, weer stevig op. Ernst kwam op 1 oktober, nadat het kabinet op maandag 28 september de noodklok had geluid en met aangescherpte maatregelen kwam, met zijn eigen persconferentie. Wellicht vond hij dat-ie nu vaak genoeg had gezegd dat het kabinet te laat had ingegrepen. Kuipers is groot voorstander van nog verdere aanscherpingen dan die het kabinet eind september instelde. Hij weet niet te zeggen of die aangescherpte maatregelen wel voldoende zullen zijn. “Dat moeten we snel gaan zien. Een week na de invoering moet je al effecten gaan zien. Anders moet je nog rigoureuzere maatregelen gaan nemen. Gebeurt dat niet, dan komt het systeem nog verder onder druk." Ziekenhuisbestuurder Ernst Kuipers zou ‘serieus overwegen’ minister van Volksgezondheid te worden als hij gevraagd wordt voor die functie. Hij vindt dat ons zorgsysteem anders moet, onder meer om beter voorbereid te zijn op een toekomstige pandemie. Dat betekent in beeld blijven, meneer Kuipers.

Diederik Gommers

IC-held met nieuwe liaison De inmiddels overbekende prof. dr. Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care en ic-arts in het Erasmus MC in Rotterdam, is inmiddels een gevestigde corona-BN’er. Niet in de laatste plaats omdat hij in staat is om zichzelf telkens opnieuw uit te vinden. Terwijl Andreas Voss, hoogleraar infectieziektenpreventie bij het Radboud MC, niet wist wat hij zag toen zangeres Famke Louise aan tafel zat bij Jinek als zegsvrouw van de hastag-campagne #ikdoenietmeermee, stal zijn collega Gommers de harten door serieus met haar in gesprek te gaan. Dat vergde diplomatie want Famke hield een onsamenhangend verhaal over waarom ze het had gehad met het coronabeleid. Voss, lid OMT, noemde het ‘een dieptepunt’ om influencers in talkshows een podium te geven als zelfbenoemde experts. ‘In Duitsland absoluut ondenkbaar.’ Maar de aaibare Gommers dacht daar anders over en vroeg Famke hoe hij haar leeftijdgenoten zou kunnen bereiken. Deze benadering werkte, althans in het geval van Famke. Ze ging op bezoek bij Gommers in het Erasmus MC, die ‘heel lief’ voor haar was, na de geruchtmakende Jinek-uitzending. Binnenkort komen ze samen met een anti-coronacampagne die waarschijnlijk live te volgen zal zijn op het YouTube kanaal van Famke die 1 miljoen followers heeft. Gommers maakte - vermoedelijk mede op haar aanmoediging – een eigen Instagram account aan. Binnen de kortste keren had hij 200.000 followers. Hij zei dat hij niet wist wat hem overkwam. Zou het echt? O OPZIJ 2020

I O JULIE BL

FOT

Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Take care Carin Gaemers

INSCHATTINGSFOUT

et is dom om naar buiten te treden onder #Ikdoenietmeermee. Even werkte de leus ‘Free the people’ op mijn lachspieren. Daarna werd ik boos. De coronaepidemie is geen feestje, maar het is ook geen Moria. Famke Louise schoof aan bij Jinek en werd algemeen weggezet als dom. Ook dat maakte me boos. Ik zag een zenuwachtige jonge vrouw die waarschijnlijk pas vlak voor de uitzending had beseft dat zij het op onbekend terrein moest opnemen tegen door de wol geverfde heren. En misschien daarom de punten die ze niet wilde vergeten snel op papier had gezet. Wat opviel in de commentaren was de vrouwonvriendelijkheid. De alom herhaalde vragen, of zij het briefje wel zelf had geschreven en door wie zij was begeleid, kan ik niet anders zien. Tim Douwsma kon dezelfde boodschap bij Op1 evenmin overbrengen. Toch werden dergelijke opmerkingen over hem niet gemaakt. Ik weet niet wat ik erger vond: het neerbuigende mededogen of opmerkingen over de inhoud van haar lippen, die vele malen groter zou zijn dan de inhoud van haar hersens. Inderdaad formuleerde Famke Louise niet helder. Het is ook niet erg handig dat zij zich op sleeptouw liet nemen door een dwangmatige provocateur. Maar dat betekent nog niet dat zij dom is. Ik zag iemand die zich oprecht zorgen maakt en wordt afgestraft omdat zij zich niet uitdrukt volgens de normen van politiek Den Haag en Hilversumse talkshows. Wel heel dom is het botweg negeren van de vragen die #ikdoenietmeermee aan de orde wilde stellen. Wie niet snapt dat het grootste deel van de bevolking met deze vragen worstelt, heeft de afgelopen maanden onder een steen gezeten. Niemand kan met zekerheid zeggen welke maatregelen zinnig zijn en welke niet. Daar zit nou net het probleem. Wetenschappers zijn het oneens. Het kabinet zegt het advies van de experts binnen het OMT te volgen, maar wijkt daar diverse malen vanaf onder druk van de publieke opinie. Enkele OMT-leden stappen uit hun rol door in de media uit te leggen dat het kabinet daar onverstandig aan doet. Famke Louise is heus niet de enige die het dan niet meer kan volgen. Gelukkig was daar Diederik Gommers. Als enige nam hij Famke Louise serieus. Hij ging vragen stellen. Dit gesprek is inmiddels voortgezet en zij willen samen een mediacampagne starten met YouTube-filmpjes waarin jongeren vragen stellen aan experts. Ik hoop vurig dat het

niet bij een voornemen blijft en dat we dit ook op tv te zien krijgen. Want niet alleen jongeren en andere gebruikers van sociale media zitten met deze vragen. Als je het ‘samen moet doen’ terwijl er zoveel onduidelijk is, dan moet je er rekening mee houden dat niet iedereen vertrouwd is met het taalgebruik in de politiek en aan talkshowtafels. Juist dan is het belangrijk dat iedereen kan begrijpen wat we wel weten. Tijdens een buitengewone crisis vormt onbegrip een aanzienlijk risico, dat weet iedere historicus. Wanneer degenen die aan de knoppen draaien gevoelens die in de maatschappij leven niet serieus nemen en wanneer burgers niet meer snappen waarom aan bepaalde knoppen wordt gedraaid, dan kan wantrouwen heel snel omslaan in verwijt, wrok en muiterij. Een crisis van de omvang waar wij nu mee te maken hebben, kan alleen worden bedwongen vanuit saamhorigheid. Daarvoor is zelfdiscipline nodig in woord en daad. Ons houden aan maatregelen die we niet fijn vinden. Elkaar niet verketteren of voor dom uitmaken, maar proberen elkaar te begrijpen. Het beproefde recept in een grote crisis is je richten op de hoofdzaken. Maak het niet persoonlijk. Neem het zekere voor het onzekere. Blijf kritisch vanuit begrip voor elkaars vragen, angsten en frustraties. Erken dat noodzakelijke maatregelen sommigen heel zwaar vallen. Aanvaard dat waar zoveel onzeker is ministers, wetenschappers, influencers en wie al niet meer onvermijdelijk zo nu en dan vanuit goede bedoelingen de plank kunnen misslaan. Dus onophoudelijk handen wassen, anderhalve meter afstand houden, niet de drukte opzoeken en wanneer dat laatste onvermijdelijk is een mondkapje dragen. Blijven zoeken naar antwoorden en oplossingen. Ook voor de niet medische gevolgen van het virus. Bij alle maatregelen rekening houden met de negatieve effecten. Snappen dat sociaal isolement vooral voor ouderen, jongeren en kwetsbaren nauwelijks te verdragen is. Niet op de persoon spelen wanneer beslissingen verkeerd uitpakken. Begrip hebben voor de pijn van eenzaamheid, het verlies van inkomen of van een bedrijf. Elkaar daarin te hulp schieten in het groot en in het klein. Famke Louise heeft een inschattingsfout gemaakt. Dat doen we allemaal wel eens. Vervolgens deed zij iets wat tegenwoordig maar weinigen doen. Zij erkende onomwonden dat ze ernaast zat, bood haar excuses aan en greep de uitgestoken hand van Diederik Gommers. Voor mij is het duidelijk. Al beheerst Famke Louise de taal van politiek en talkshow niet, zij is absoluut niet dom. O

DE OPZĲ VROUWENAGENDA 2021 Ook voor 2021 komt OPZIJ weer met een prachtig uitgevoerde agenda. Met voldoende ruimte per week voor alle afspraken, een maandplanner, gedeelte voor adressen en allerlei handige info. En met als thema Boeken, boeken en nog eens BOEKEN

De favoriete boeken van Hedy d’Ancona, Hanna Bervoets, Saskia Coster, Minke Douwesz, Cisca Dresselhuys, Carin Gaemers, Mariëtte Hamer, Roxane van Iperen, Wanda de Kanter, Angela Maas, Lilianne Ploumen, Manon Uphoff, Etchica Voorn, Niña Weĳers en onze eigen lezeressen. Deze onmisbare agenda is vanaf medio september verkrijgbaar in de boekhandel of

GA NAAR OPZĲ.NL

De ene zorgverzekering is de andere niet. We lijken soms best veel op elkaar. Toch zijn we allemaal net een tikje anders. De een heeft genoeg aan een bitje. Een ander zit jarenlang vast aan slotjes. Ook elke zorgverzekering is een tikje anders. Bij Independer zie je eenvoudig wat die verschillen zijn. Wij vinden er een die haarfijn bij jouw beugelbekkie past. Straks als eerste de nieuwe zorgpremies ontvangen? Scan de QR-code voor onze gratis Zorgpremie Alert of kijk op independer.nl

autoverzekeringen, energie, hypotheken, woonverzekeringen, mobiele telefonie, internet, zorgverzekeringen en meer