Çava?-wandeling in geel rond geestelijke gezondheidszorg
geel
de barmhartige stede
• • • •
de legende van de heilige dimpna wandeling over de campus van het openbaar psychiatrisch zorgcentrum weetjes over geel mooie prijzen te winnen
Meer info op www.cava-magazine.be
1
Wat is çava? WWW.FACE BOOK.COM HET MAGAZINE DAT
DEUGD DOET • ZOMER
2015
WAARSCHUWING: DIT NUMM
ER BEVAT FILOSOFISCHE
GEDACHTEN! · DE MANT
/MAGAZIN ECAVA
ELZORG DER LIEFDE
SPECIAL PUBERS
Çava? is het gratis huis-aan-huisblad van CM Midden-Vlaanderen, CM regio MechelenTurnhout en CM Antwerpen. Het blad probeert op een aangename manier moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken.
CATH LUYTEN:
Çava? kan ook gratis gedownload worden op www.cava-magazine.be. Op die site vind je ook alle artikels van çava magazine van de voorbije jaren terug.
“MIJN KIND ZIT IN DE ÜBERTEIT ”
EEN UITGAVE VAN CM
REGIO MECHELEN-TURNHOU
T • EDITIE 12
Bezoek (en like) ons ook op Facebook: www.facebook.com/ magazinecava
WWW.FACEBOOK.CO HET MAGAZINE DAT
DEUGD DOET • NAJAAR
2014
SPECIAL 7 OP 10 WORDT
GEPEST · OPGEPAST: PEUTER
M/MAGAZINECAVA
S IN ACTIE! v
+
ENQ UÊTE
HEB NOG JIJ VR TIJD? IJE DOE MEE !
T • EDITIE 9
SSST, HIER SLAAPT EEN NACHTRAAF
EEN UITGAVE VAN CM
MECHELEN-TURNHOU
RADIOPRESENTATRICE BIORITME FREDERIKA DEL NERO VOLGT HAAR
cm26_MT_LIJNTJES_CC.indd
2
24/07/14 10:42 1
van harte welkom op deze çava-wandeling in geel Geel geniet internationaal bekendheid omwille van de unieke manier waarop er sinds eeuwen psychisch kwetsbare mensen verpleegd worden. Nog altijd worden deze mensen hier liefdevol opgevangen door heel gewone gezinnen, zonder dat ze op enige psychologische scholing kunnen terugvallen. Hun groot hart voor ‘onze zieken’ leverde Geel de eretitel op van ‘Barmhartige Stede’. De oorsprong van de gezinsverpleging is te zoeken in de verering van de heilige Dimpna. Zij was een Ierse koningsdochter die volgens de legende omstreeks het jaar 800 in Geel door haar waanzinnige vader vermoord werd, omdat zij weigerde met hem te trouwen. Haar verhaal lees je op pagina 9. In het çava? magazine van mei kon je al lezen dat CM volop begaan is met het psychisch welzijn van de leden en niet-leden. Daarom werkten we deze çava-wandeling voor jou uit. Zo vestigen we op een aangename manier de aandacht op de geestelijke gezondheid van iedereen. Naast de heilige Dimpna komen tijdens deze wandeling enkele instellingen en monumenten aan bod die zich doorheen de geschiedenis inzetten voor de gezinsverpleging.
praktisch: • De wandeling is ongeveer 6 km lang en is rolstoeltoegankelijk. • Doe mee aan de wedstrijdvraag die je vindt op de laatste pagina van deze brochure, er zijn mooie prijzen te winnen. • In het midden van deze brochure vind je een plan van het eerste deel van de wandeling. l en ontdek enkele pareltjes die deze Barmhartige Stede rijk is! Hier en daar kom je in Geel nog de oude verkeersborden tegen die de gezinsverpleging vermelden.
3
geel?! Geel situeert zich in de zuidoosthoek van de Antwerpse Kempen. Met een oppervlakte van 10 978 hectaren is het één van de meest uitgestrekte gemeenten van het land. Bijna tweederde van de ruim 37 000 inwoners woont in de stedelijke kern. De anderen hebben hun thuis gevonden in de acht omringende plattelandskernen.
De stadswandeling begint op de Markt, aan Toerismehuis De Waag, het infokantoor van Toerisme Geel. Het infokantoor is gevestigd in het vroegere gemeentehuis dat uit de tweede helft van de 15de eeuw dateert. Oorspronkelijk was het een lakenhalle en een verkoopcentrum. Geel was in die tijd bekend om zijn lakenwevers en blauwververs. De beroeringen van de 16de eeuw en de concurrentie uit Engeland liggen aan de basis van de teloorgang van de nijverheid. Bijgevolg was er geen weefnijverheid meer en ook geen lakenhalle. Vanaf 1679 werd de Halle als raadhuis ingericht.
In 1724 werd het vergroot met het aanpalende gebouw, de Waag. Het uitzicht van het gebouw werd in 1894 grondig gewijzigd. De rode bakstenen werden met een laag cement bedekt, en het geheel kreeg een Franse stijlvorm. Sinds 1988 zijn alle stedelijke diensten overgeplaatst naar het nieuwe stadhuis aan de Werft. In 2006 werden de grondige restauratiewerken beëindigd. De Halle en De Waag bieden nu onderdak aan (van links naar rechts): cultuurcafé De Halle, de exporuimte van cultuurcentrum De Werft en Toerisme Geel.
Hoofdingang Toerismehuis de Waag
In het toerismehuis kun je tijdens de openingsuren gratis gebruik maken van het toilet in de kelderverdieping.
Als je naar rechts kijkt, zie je op de markt een opvallend beeldhouwwerk staan, wandel ernaartoe. 4
In november 1991 heeft Amoco Chemical Belgium - het huidige BP Belgium - de Markt verfraaid met een beeldhouwwerk in brons van de hand van kunstenares Francien Maas, met als titel ‘Hulde aan de Gezinsverpleging’. De beeldengroep stelt een vader, moeder een twee kinderen voor die de psychish kwetsbare persoon in bescherming nemen.
je hebt nu een mooi zicht op de st.-amandskerk. wandel langs het toerismekantoor naar het hoofdportaal van de kerk. De Heilige Amandus was missiebisschop en stichter van diverse kloosters en kerken. De St.-Amandskerk is laatgotisch en is sinds 1899 een beschermd monument. Het huidige gebouw is de derde kerk. De eerste werd vernietigd, de tweede brandde af in 1489. Van deze laatste bleef enkel het gemetste deel van de toren behouden. De huidige kerk werd in 1532 gewijd door de bisschop van Kamerijk. In 1995 werd de torenspits vervangen en in 1996 werden de restauratiewerken van de torenromp beëindigd. De toren heeft een totale hoogte van 59 meter. De St.-Amandskerk bezit een rijk interieur. Het meubilair is hoofdzakelijk barok. Enkele van de vele schatten zijn onder andere de preekstoel, het hoofdaltaar, de Marmeren Tuin, de biechtstoelen en het orgel.
5
wandel verder langs de kerk in wijzerzin en steek over naar het linkervoetpad ter hoogte van café ‘t bakhuis. In café ’t Bakhuis was van 1450 tot 1854 de Latijnse School gevestigd. De voorgevel werd begin 1997 vernieuwd. De Latijnse school was vóór de 19de eeuw een in heel Europa wijd verbreid schooltype, dat leerlingen (uitsluitend jongens, overwegend afkomstig uit gezinnen uit de hogere en de middenklasse) voorbereidde op de universiteit.
je komt op een t-splitsing, sla linksaf de Stationsstraat in, steek het zebrapad over en blijf op het linkervoetpad.
Na 50 meter staat rechts het Van Disselhuis (1901, bouwmeester A. Leurs). Het werd opgetrokken in eclectische stijl, met gebruik van ijzerzandsteen en baksteen. Het deed aanvankelijk dienst als ontmoetingsruimte en als protestantse kerk voor de Nederlandse psychisch kwetsbare personen in verpleging in Geel. De stuwende kracht was dominee Van Dissel, waaraan het huis zijn naam ook te danken heeft.
Het Van Disselhuis
Van 1973 tot 1999 werd het Van Disselhuis gebruikt door het Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis als café en ontmoetingscentrum voor de zieken. Sinds 2000 is het gebouw eigendom van de stad. Eerst werden er tentoonstellingen georganiseerd door Cultuurcentrum de Werft. Sinds 2004 wordt het Van Disselhuis in gebruik genomen door de Academie voor Muziek, Woord en Dans die er orgellessen in geeft.
steek over aan het zebrapad voor de muziekacademie en ga rechts naast de muziekacademie de schoolsteeg in. Na enkele meters zie je rechts in de muur een bruine poort (toegankelijk op afspraak)
6
Achter deze poort wordt bij Huis Manendonckx al vier generaties lang en op dezelfde plek in Geel Kempense koffie gebrand. Slechts één mengeling, van het huis, met zeven soorten Arabica-koffiebonen, wordt trapsgewijs gebrand in een cilindertrommel uit 1933. Het langzame branden tot een maximum van 230°C zorgt voor een ‘mild’ gebrande koffie. Er wordt wekelijks gebrand in de Schoolsteeg , de pakjes Kempense koffie zijn dan ook nooit ouder dan 14 dagen. De typische verpakking uit de jaren ’20 verraadt de lange traditie. Sinds 2011 is koffie ‘De Maan’ erkend als een traditioneel Vlaams streekproduct.
aan het eerste kruispunt sla je af naar rechts naar de straat pallo. op het einde van die straat kom je uit op de nieuwstraat, de winkelstraat. Sla af naar links. steek het kruispunt over, daar verandert de naam van de straat in de billemontstraat. Het Smaterskapelleke staat wat verder aan de linkerkant tegen het hoekhuis van de Molenstraat. De huidige kapel werd rond 1600 gebouwd. De kapel staat mogelijk in verband met de Sint-Dimpnalegende, het zou opgericht zijn als deel van een kruisweg.
Aan de rechterkant van de straat zie je iets verder het vroegere gasthuis (1914-1918, bouwmeester Jozef Van den Plas), nu de School voor Aangepast Individueel Onderwijs (SAIO). In de gevel staat een witstenen beeld van de Heilige Dimpna. Het vroegere gasthuis
vlak voor de verkeerslichten zie je rechts een nis met daarin een beeld van de heilige dimpna die onthoofd wordt door haar vader.
Dimpna en haar vader
7
ga verder tot aan de verkeerslichten en steek over, daar heb je aan de linkerkant de gotische st.-dimpnakerk (1349). wandel naar de kerk. De toren van de St.-Dimpnakerk is in Kempense baksteengotiek opgetrokken tussen 1549 en 1560. De noordelijke zijbeuk dateert uit 1349, kruisbeuk en kooromgang met straalkapellen uit 1470. In 1696 brandde de vieringtoren af en werd hersteld in 1698. Ook deze kerk heeft veel te lijden gehad van de Beeldenstorm. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de kerk gedeeltelijk verwoest. Als bij wonder zijn de kerkschatten gespaard gebleven. Vóór 1950 was alles gerestaureerd. De gebrandschilderde ramen werden gerestaureerd naar de originele versie. In 1990-’91 en nogmaals in 2007-2009 hebben grondige restauraties plaatsgevonden. Bekijk de gotische vensters, de balustrades, De St.-Dimpnakerk de luchtbogen, de steunberen. Bekijk ook de kleine baldakijnen met kruisbloemen, de spuwers in de vorm van drakenbeelden. Aan de noordkant zien we de Heilige Dimpna met kroon en zwaard, evangelieboek en duivel aan de voet. Rechts zien we de H. Gerebernus, Dimpna’s biechtvader en tweede patroonheilige van de parochie. Hij heeft een lederen beurs, het evangelieboek en een staf in de hand. Aan deze kant van de kerk staat telkens het jaartal 1549 in gewone en in Romeinse cijfers. Tegen de westmuur zie je de gebeitelde steen met inscriptie ‘1500’. De St.-Dimpnakerk was eertijds een kapittelkerk, om later de functie van parochiekerk te krijgen. Merkwaardigheden in het interieur zijn o.a. het Passieretabel, het St.-Dimpnaretabel, het marmeren praalgraf van Jan III van Merode, heer van Geel. Het stenen retabel van de Twaalf Apostelen dateert uit de 14e eeuw. Het wordt beschouwd als een unicum in België.
wandel naar de Ziekenkamer, rechts van de hoofdingang. De Ziekenkamer leunt tegen de toren aan. Ze deed dienst als huisvesting voor de pel- Het St.-Dimpnaretabel grims die in de St.-Dimpnakerk hun noveen kwamen doen om van krankzinnigheid gespaard te blijven of ervan te kunnen genezen. In de muur rond de St.-Dimpnakerk en annex kerkhof staat een blauwe hardstenen waterpomp uit 1759.
8
De Ziekenkamer
de legende van de heilige dimpna We hadden dit verhaal kunnen beginnen met ‘er was eens…’. Maar een legende is geen sprookje. Verre van zelfs. De Dimpnalegende is het resultaat van een gebeurtenis die mogelijk gedurende verscheidene eeuwen werd verder verteld. Een overlevering van generatie op generatie die daardoor wellicht niet altijd even kort bij de waarheid bleef. Een mengeling van historische feiten en fantasierijke toevoegsels. Momenteel kent men daarvan geen oudere geschreven bron dan de ‘Vita Sanctae Dimpnae’ van Petrus van Kamerijk, een kanunnik van het kapittel van Sint-Aubert, nu Cambrai in Noord-Frankrijk. Hij pende de legende neer tussen 1238 en 1247. Het was de tijd dat de Berthouts in Geel de plak zwaaiden. Hun man ter plaatse zou een zekere Stefaan van Braine geweest zijn. Zijn familie had banden met de abdij van Kamerijk en men neemt aan dat hij het was die daar de opdracht gaf om Dimpna’s levensverhaal op papier te zetten. Die originele versie van de Dimpnalegende is helaas niet bewaard gebleven. Of beter, niemand weet waar dat handschrift is. Wat zeker nog wel bestaat, is een gedrukte vorm uit 1680.
Volgens de legende moet er rond het jaar 600 in het noorden van Ierland een heidense koning gewoond hebben. Zijn vrouw had zich tot het christendom bekeerd en hun enige dochter, Dimpna, christelijk opgevoed.
Wist je dat... Geel tijdens de vijfjaarlijkse Dimpnadagen de legende van Dimpna herdenkt en hulde brengt aan de wereldbekende en geprezen gezinsverpleging? De laatste editie van de Dimpnadagen vond in 2015 plaats. Op 3 mei was er de historische St.-Dimpna Ommegang en de weken daarna werd het totaalspektakel GheelaMania wel 20 keer opgevoerd voor een volle zaal, goed voor 18 000 toeschouwers.
Dimpna ontvlucht Ierland per boot met haar biechtvader Gerebernus
9
De legende geeft de indruk dat het koninklijke gezinnetje in alle rust en vrede leefde. Helaas is geluk een broos gegeven, wat ze aan dat Ierse hof ondervonden toen Dimpna’s moeder overleed. Dat verlies maakte de koning ontroostbaar. Zijn hovelingen raadden hem toen aan om naar een nieuwe vrouw uit te kijken. De koning was daarmee akkoord op voorwaarde dat men voor hem het evenbeeld van zijn overleden vrouw zocht. Die bleek echter niet te vinden. Tot een van zijn duivelse raadgevers hem erop wees dat prinses Dimpna in alles op haar moeder leek. Gedreven door een satanisch verlangen moet de Ierse koning toen gedacht hebben: waarom niet! Wanneer hij zijn dochter ten huwelijk vroeg, bleek die erg geschokt door dat walgelijke voorstel. De afgewezen vorst wou echter van geen wijken weten. Hij wou en zou zijn zin krijgen en dreigde met geweld wanneer Dimpna zijn aanzoek bleef weigeren. Om aan de woede van haar krankzinnige vader te ontsnappen besloot Dimpna te vluchten, samen met haar biechtvader, Gerebernus, de minnestreel en diens vrouw. Dat bracht hen over zee tot in Antwerpen, van waar zij verder het land introkken. Na veel omzwervingen kwamen ze in het toen nog schaars bewoonde Geel terecht. De legende wil dat ze daar een nederige hut bouwden in de buurt van een kapel. Later ging men die plaats situeren in het gehucht Zammel, waar nu de Dimpnakapel en de waterput staan. Dimpna’s vader was het gevluchte gezelschap echter op het spoor gekomen. De door hem uitgestuurde verkenners kwamen in Westerlo terecht, niet zo ver van Zammel, in de herberg De Ketel. Toen ze daar afrekenden, merkte de waardin op dat ze met net dezelfde munt betaalden als die vreemde jonge vrouw en haar gezelschap die even verderop in de bossen woonden. Zij was zich helemaal niet bewust van haar onvrijwillig verraad toen ze de Ierse soldaten de weg wees naar de verblijfplaats van Dimpna. Volgens de legende kon de waardin daarna haar arm niet meer bewegen.
De waardin wijst de verkenners van de koning de weg naar Dimpna
10
Toen de soldaten de koning dat nieuws brachten, besloot hij om Dimpna zonder dralen te gaan zoeken. Op het moment dat hun Zammelse verblijfplaats ontdekt werd, vertoefden Dimpna en Gerebernus echter in het centrum van Geel. Het was daar dat de koning Dimp-
na opnieuw voorstelde om met hem te trouwen. Opnieuw kreeg hij echter een vastberaden neen te horen, waardoor hij zo woedend en waanzinnig werd dat hij Gerebernus liet ombrengen door zijn hoflieden en eigenhandig zijn dochter onthoofdde. Dat zou gebeurd zijn op 30 mei van het jaar 600. Het waren de toenmalige inwoners van het in die tijd nog amper bewoonde Geel die de twee martelaren met de nodige vroomheid begroeven. De plaats waar dat gebeurde, werd al snel een bedevaartsoord waar men om de voorspraak van de martelaren kwam bidden om van allerhande kwalen verlost te geraken. Toen de overblijfselen van Dimpna en Gerebernus later werden opgegraven om ze over te brengen naar de inmiddels gebouwde kerk, vond men ze in twee witstenen kisten. Dat materiaal was in de Kempen volkomen onbekend wat de Gelenaars deed geloven dat de twee martelaren door engelen begraven waren.
rgrond Dimpna sterf t de marteldood. Op de achte kijkt de duivel toe.
Intussen had de toenemende verering van Dimpna, van Geel een vermaarde bedevaartplaats gemaakt. Aanvankelijk werd de heilige vooral vereerd als de reine maagd die door haar marteldood de duivel overwonnen had. Later werd ze steeds aanroepen in geval van krankzinnigheid. Het feit dat Dimpna door haar waanzinnige vader vermoord was, vormde daarvoor de aanleiding. Vanaf de dertiende eeuw nam de devotie tot Dimpna nog sterk toe. Aanvankelijk werden de zieken ontvangen en behandeld door de geestelijkheid van de Sint-Dimpnakerk. Meer dan eens gebeurde het dat de kerk dan dienst deed als verblijf- en slaapplaats voor de zieken. Dat was trouwens de reden waarom in de loop van de vijftiende eeuw een ziekenkamer werd aangebouwd. Toen die te klein werd, ging men een beroep doen op de Gelenaars die in de omgeving van de kerk woonden. Op die manier ontstond de wereldvermaarde en unieke Geelse gezinsverpleging. Tot slot willen we er toch maar op wijzen dat wetenschappelijk onderzoek van de relieken intussen heeft uitgewezen dat de in de Sint-Dimpnakerk bewaarde beenderresten toebehoorden aan een jonge vrouw en een minstens twintig jaar oudere man die ergens tussen het jaar 700 en het jaar 800 aan hun eind gekomen waren... Uit ‘Ter Ere van Dimpna’ (2005)
11
rie bloemstr
Heid e
Technische
hoogtepunten van de รงava-wandeling
Ro lo Pal
Stationsstraat ter
h Ac
pad
eeg
lst hoo
Sc Lebo
2
Pallo
traat
er r.-V tstr D s nd aa wae l
ze
1. Start - St.-amandskerk 2. van disselhuis 3. smaterskapelleke 4. nis met beeld dimpna 5. St.-dimpnakerk 6. gasthuismuseum 7. nis burgemeester le bon 8. wandeling over de opzLecampus, zie pagina 17 bons
nnike Kanu
Fab
nstra
at
traat
str
Paling
ws Nieu
ijgstr
kr Boeren
7 1
Werft
e Diestsew
ries
Peperstr
Kam
eine
stra a
t
K
Pas
Pos
g
sd son
12
8
ers
S
tt chu
ud
r
es
ri d e s
nblok
nnike
Kanu
rp
e ntw
A
Alb Wes ert terli nck str
k enblo
Gerststraat
a str omme
’h
Vo s
str
Mo
3
De-Billemonts
en
De
len
str
Kortestr
us
Gasthuis blok
Log
er k k nsa Ga Am an d
aat
St.Dimpnaplein
4
6
5
Neyle
nstr
at
P. Va n
Doelenstraa t
tra
Gas
thui
sstr
aat
r
Ko
Laa
str llege
J.B
.S
tes
se
ns
str
aa
t
f
sho
13
Wandel vanaf het kruispunt met de verkeerslichten rechtdoor de Gasthuisstraat in, blijf op het linkervoetpad Links aan de muur van het St.-Dimpnacollege hangt een modern Dimpnabeeld.
steek aan het volgende zebrapad over en ga rechts het binnenhof van het oud gasthuis op Het Oud Gasthuis biedt nu onderdak aan het Gasthuismuseum. Dit museum vertelt twee verhalen: het ontstaan van de gezinsverpleging enerzijds en de ziekenzorg door de eeuwen heen anderzijds. De unieke collectie van het museum is te danken aan de Gasthuiszusters Augustinessen die in 1552 de ziekenzorg op zich namen. Door de eeuwen heen bewaarden zij alle gebruiksvoorwerpen. Aan de indeling van het gebouw werd al die tijd amper geraakt zodat de geest van het kloosterleven er bewaard bleef.
ga terug naar de Gasthuisstraat en ga rechtsaf de Kollegestraat in en volg deze straat tot aan de doelenstraat (2e zijstraat rechts). Het hoekhuis (broodjeszaak Quadratura) aan de linkerkant van de straat werd in 1905 door architect August Leurs gebouwd in echte art nouveaustijl. Even verder rechts staat het vroegere ouderlingentehuis, nu de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten (1906, F. Vergouts).
14
In deze straat vind je restaurant ‘Het fornuis’, waar je een 5-gangendiner voor twee kunt winnen. Onthoud zeker het huisnummer!
sla rechts de doelenstraat in. na 100 meter in de straat kun je links afslaan naar de ‘paddekens van den deken’. tegenover huisnummer 24 kies je het linkse paadje. even verder steek je de inrit van de parking rechtdoor over en ga je verder door de paddekens van den deken. deze paadjes kregen deze benaming omdat ze vroeger grensden aan de achterkant van de oude dekenij. In de muur ontdek je rechts een nis met daaronder een steen. Hier werd burgemeester Le Bon door de geesteszieke Xhenceval vermoord in 1844.
volg de paddekens verder tot aan de achterkant van hotel corbie, ga dan naar links zodat je terug aan de kollegestraat uitkomt. De architect van het herenhuis, gelegen aan de Kollegestraat 13 was architect Jozef Van den Plas. Dit herenhuis werd gebouwd in 1912 en bevat art nouveau-elementen. Typisch voor deze Geelse architect is het gebruik van glazuurtegels.
Sla rechtsaf en volg de kollegestraat tot aan de diestseweg, sla linksaf, steek het zebrapad over en volg de diestseweg op het rechtervoetpad tot je aan de rechterkant na huisnummer 39 een straatje tegenkomt dat naar een parking leidt. aan de rechterkant van de parking zie je een enkelrichtingstraat die onder een appartementsblok loopt, die neem je naar de pas. sla linksaf naar de pas en ga aan de lichten langs de zebrapaden rechtdoor op de pas.
15
wandel op het linkse voetpad na de verkeerslichten verder. op enkele honderden meters na de verkeerslichten, zie je aan de linkerkant de dokterswoningen van het openbaar psychiatrisch zorgcentrum (opz) van geel, vroeger ook wel de ‘Sano’ of de ‘kolonie’ genoemd. In de periode 1880-1890 werden aan de Pas dokterswoningen opgericht. De in 1850 opgerichte Staatskolonie rekruteerde haar dokters en administratief personeel buiten Geel en zo was het noodzakelijk om aangepaste huisvesting te voorzien. De architect van deze woningen was Victor Besmé, de favoriete architect en urbanist van Leopold II. De werken werden uitgevoerd door August ‘Gusje’ Leurs, die in Geel en ruime omgeving openbare gebouwen, kerken en villa’s gebouwd heeft, vaak in een getemperde art nouveaustijl.
na twee dokterswoningen kom je aan het vroegere hoofdgebouw van het opz, de infirmerie. De infirmerie is een typisch voorbeeld van 19de eeuwse psychiatrische architectuur. Het monumentale gebouw werd opgericht in 1861 door de Gentse architect Adolphe Pauli volgens de opvattingen van zijn stadsgenoot dr. Joseph Guislain, één van de voorlopers van de moderne psychiatrie. Het gebouw bestaat uit een U-vormige voorbouw, een middenbouw en een achterbouw. Alles was met elkaar verbonden door buitenmuren en galerijen, zodat er talrijke binnenpleinen waren. De architect Pauli wou in zijn ontwerp rust, orde en voornaamheid uitstralen. De infirmerie, opgericht in een Romaans-Byzantijnse stijl, straalt monumentaliteit uit. Overal vinden we symmetrie terug, zowel in de plattegrond, als in de gevelindelingen en de raampartijen. De bakstenen speklagen en de grote rondboogvensters creëren een sterk horizontaal accent.
16
je wandelt verder langs nog twee witte doktershuizen en naast het huis met nummer 204 draai je linksaf naar een zandpaadje. In deze woning aan de Pas in Geel werd wijlen kunstkenner en -curator Jan Hoet geboren. Zijn vader was psychiater in Geel. Jan Hoet bracht er zijn jeugdjaren door. In 2001 was het huis de locatie van Y.E.L.L.O.W., een grote tentoonstelling waaraan Jan Hoet zelf meewerkte. Door het grote succes van de tentoonstelling werd het kunsthuis Yellow Art opgericht. In het huis kunnen kunstenaars met psychische problemen hun creativiteit kwijt. Nu is het Kunsthuis ergens anders op de OPZ-campus gevestigd. Het ouderlijk huis van Jan Hoet wacht nog op een nieuwe invulling.
wandelroute op de opz-campus
204
1004
17
Je komt nu op de bewoonde campus van OPZ Geel. respecteer de rust en de privacy van de bewoners en blijf op de aangeduide weg. Het is met het oog op de privacy en het medisch geheim van de bewoners verboden foto’s te nemen op de campus of gebouwen te betreden (uitgezonderd ‘t vooruitzicht, zie pagina 22). volg het zandpaadje en sla daarna af naar rechts, daar zie je het bezoekerscentrum van het opz.
Om aan de stijgende vraag naar informatie over de Geelse gezinsverpleging te kunnen beantwoorden opende er in mei 2015 een nieuw bezoekerscentrum. Hier wordt het verhaal van de Geelse gezinsverpleging en psychiatrische zorg verteld door ervaringsdeskundigen. Het bezoekerscentrum wil niet alleen informatie geven, maar ook de taboes tackelen die nog steeds rond psychiatrie hangen. Het bezoekerscentrum is enkel open voor groepen op afspraak. Meer info: Bert Boeckx, archivaris van het OPZ, 014 57 92 45 of bert.boeckx@opzgeel.be.
Op één site toont het OPZ Geel een uniek overzicht van 150 jaar psychiatrische architectuur. Sinds 1850 is het OPZ een trendsetter op het vlak van psychiatrie en architectuur. Hoewel nieuwe inzichten en therapieën steeds andere eisen stelden aan de architectuur, is er één constante: het OPZ Geel was altijd een zo open mogelijke instelling met een sterke relatie met de gemeenschap en het stedelijke weefsel.
18
de geelse gezinsverpleging In de legende van de heilige Dimpna las je al dat psychisch kwetsbare personen door familieleden in grote getale naar Geel gebracht werden om er negen dagen lang boete te doen in een noveen. Na hun verblijf keerden niet alle zieken terug naar hun plaats van herkomst: een deel van hen werd in Geelse gezinnen ondergebracht. Dit was het begin van de psychiatrische gezinsverpleging in Geel en van een eeuwenlange traditie, uniek in de wereld en tot op vandaag een actuele vorm van psychiatrische verpleging. Het feit dat psychiatrische patiënten binnen een gezin werden opgevangen, werd door velen als ‘zeer controversieel’ gezien – zelfs tot ver over onze landsgrenzen heen. Toch is de gezinsverpleging door de eeuwen heen uitgegroeid tot een monument: de Geelse gezinsverpleging wordt vandaag de dag beschouwd als een bijzonder succesvol behandelingsmodel voor psychiatrische patiënten. Een model met een bijzondere ethische waarde. Het succes van dit model is terug te brengen op twee elementen: de uitzonderlijke tolerantie van de Geelse gemeenschap én het systeem zelf. Het systeem koppelt de opvang van de patiënt los van het psychiatrisch behandelingsmoment. Hierdoor voelt de patiënt zich in het gezin veilig en geborgen. Naast een succesvolle integratie binnen het pleeggezin, wordt er voor elke patiënt een zinvolle dagindeling gezocht. Ruwweg de helft van de patiënten blijft overdag thuis of werkt binnen een pleeggezin. De andere helft werkt of verblijft overdag buitenshuis. De patiënten die buitenshuis werken of verblijven kunnen beroep doen op het dagactiviteitencentrum van het wijkcentrum of de dienst Arbeidszorg van het OPZ. De leidraad is ‘zorg op maat’. Ze garanderen die zorg door een ruimer aanbod en door meer homogene groepen.
pleger, Mijnheer de hoofdver een briefje te schrijven om Ik kom uw een klein n omdat ik de deuren beetje opslag te vrage en rhoud, want ze hebb en vensters goed onde hoop dat gij mij die dat goed nodig. In de en zijt gij op voorhand gunst niet zult weiger ien maar 50 fr. om de bedankt. Want ik verd veertien dagen.
Het briefje is een van de vele briefjes met vragen om loonopslag die bewaard worden in het OPZ-archief. Er was een kleermakerij, een schoenmakerij, een hofploeg. Patiënten hielpen bij het poetsen, in de wasserij, in de keuken en zelfs op de ziekenzaal. Het loon varieerde tussen 25 en 125 frank per twee weken.
19
volg de weg langs de bocht naar links en vervolg de route, je ziet links gebouw 1004, vroeger was dit een opnamepaviljoen, nu gebeurt hier de administratie van de gezinsverpleging. De architectuur van het psychiatrische ziekenhuis bepaalt voor een deel de uitstraling van het gebouw, maar weerspiegelt in de eerste plaats de steeds wisselende opvattingen over de therapeutische betekenis van de fysieke en sociale omgeving van de cliënt. Het psychiatrisch ziekenhuis, als gebouw, ontstaat uit de wisselwerking tussen maatschappij, psychiatrie en architectuur.
Tot de 2e helft van de 19de eeuw werden psychiatrische patiënten rechtstreeks bij de Geelse bevolking geplaatst; eerst door de geestelijkheid, later, sedert 1836, door het Geelse gemeentebestuur en door de vertegenwoordigers van steden en gemeenten die in Geel de belangen van “hun” zieken behartigden. Voor de oudere Gelenaar is niet het OPZ, maar de Kolonie nog altijd de instelling die de gezinsverpleging organiseert. Het woord heeft een wat negatieve bijklank. Volgens het woordenboek is een kolonie een
20
wingewest buiten de eigen natie, een groep vreemdelingen in een stad of een stichting voor landontginningen waarheen landlopers en bedelaars gestuurd worden. De term Kolonie kent zijn oorsprong in de krankzinnigenwet van 1850. De gezinsverpleging wordt erkend, alle facetten van de verpleging worden geregeld en elk gebouw of elke woning waar een patiënt verblijft, is voortaan een ‘gesticht voor krankzinnigen’. Geel wordt één grote instelling, de ‘Colonie d’aliénés à Gheel’. De professionalisering doet haar intrede en vanaf dan rust de gezinsverpleging op twee pijlers: de pleeggezinnen, die zorgen voor kost en inwoon, en een centraal ziekenhuis, dat zorgt voor de organisatie van de gezinsverpleging en de medisch-psychiatrische behandeling van de patiënten.
vervolg je weg en dan zie je links de achterkant van het vroegere hoofdgebouw verschijnen. Het ontbreken van een centraal ziekenhuis, mét medische dienst, was een van de grote troeven van de tegenstanders van het systeem. Met de wet van 18 juni 1850 werd de gezinsverpleging erkend en onder staatstoezicht geplaatst (ministerie van Justitie). Het Bijzonder Reglement voor de Staatskolonie van Gheel (1851) regelde o.a. de inrichting van een medische en sanitaire dienst en de bouw van een infirmerie of centraal ziekenhuis. Na jarenlang getouwtrek tussen gemeente en staat – over hoeveel de gemeente zou bijdragen - werd in 1858 bij Koninklijk Besluit beslist dat de infirmerie op staatskosten zou worden gebouwd. Er werd een terrein gezocht en gevonden, gelegen iets buiten het centrum van Geel. De Gentse stadsarchitect Adolphe Pauli was al in 1855 gecontacteerd om een terrein en een ontwerp voor te stellen. De infirmerie moest dienen als centraal ziekenhuis voor de gezinsverpleging en daarom werd gekozen voor een instelling bestemd voor kort verblijf.
21
wandel voorbij het hoofdgebouw en dan zie je aan je linkerkant ontmoetingscentrum ‘t vooruitzicht. ‘t Vooruitzicht is een ontmoetingscentrum waar iedereen welkom is. Er is een wekelijks aanbod aan activiteiten. ‘Ont-moeting’ staat centraal. Niets moet, veel mag. Heb je dorst gekregen van deze wandeling? Drink dan gerust iets aan de democratische prijs van 1 euro in ‘t Vooruitzicht. Bestellen doe je aan de toog. Aan de voorkant kun je in de veranda eigentijdse geschenkjes kopen, gemaakt door patiënten van het OPZ.
Hier kun je gratis naar het toilet gaan.
hier eindigt de wandeling over de opz-campus. verlaat de campus naar de stelenseweg en sla linksaf. wandel terug naar de verkeerslichten en steek over naar de straat pas. Als je die straat volgt, kom je uit op het marktplein, het eindpunt van de wandeling. De hoogste tijd om in één van de horecazaken van de Markt een frisse pint Zeunt te drinken. Dit delicieuze, maar lichtjes verraderlijke Geelse streekbier werd voor het eerst gebrouwen naar aanleiding van de Sint-Dimpnaommegang van 2000. De naam ‘Zeunt‘ is dialect voor zonde. Hiermee verwijst het bier naar de legende van Dimpna, die in een vlaag van waanzin door haar vader onthoofd werd. De Vliet is ook een Geels bier dat steeds meer wordt gedronken. Deze tripel is een blond bier met hoge gisting en een alcoholpercentage van 8,5 %. Benieuwd naar nog meer Geelse streekproducten en waar je ze kunt kopen? Neem eens een kijkje op www.lekkergeel.be.
22
CM doet meer Naast het promoten van een gezonde voeding en levensstijl, is CM ook begaan met het psychisch welzijn van mensen. Daarom biedt CM infoavonden, workshops en cursussen aan rond geestelijke gezondheid zoals: • cursus mindfulness • cursus ‘Anders denken’ • assertiviteitscursus voor jongeren en volwassenen • sociale vaardigheidstraining voor kinderen • infoavond rond piekeren • infoavond ‘Van stress naar energie’ • project rond slaap • project rond burn-out • campagne Pluk je geluk Voor de scholen heeft CM twee educatieve pakketten ontwikkeld die werken aan de geestelijke gezondheid van de leerlingen: 3e graad lagere school: ‘Vlieg erin!’, dat werkt aan het welbevinden op school (mentale veerkracht, het geluk en het welbevinden van de leerlingen) 2e graad secundair onderwijs: ‘de Gelukzoekers’, dat werkt rond positieve psychologie. Dit pakket is gebaseerd op de 7 gelukslijnen van Pluk je geluk. CM geeft een tegemoetkoming psychotherapie voor kinderen en jongeren die recht hebben op kinderbijslag op datum van de eerste sessie. CM komt 50% van het betaalde honorarium tegemoet met max. 30 euro per sessie en dit voor maximum 12 sessies. Leden met verhoogde tegemoetkoming krijgen 75% van het betaalde honorarium met max. 45 euro per sessie. Daarnaast kan elk CM-lid met al zijn vragen rond dit thema terecht bij de maatschappelijk werker van CM. Zij zoeken samen met het CM-lid naar de meest geschikte hulpverlening voor de hulpvraag en verwijzen door naar de juiste instantie als het nodig is. Zo zie je maar, CM doet meer dan je doktersbriefjes terugbetalen. Voor meer info, surf naar: • CM-activiteiten: www.cm.be/agenda • Campagne Pluk je geluk: www.plukjegeluk.be • Algemene info over CM: www.cm.be
23
wedstrijd - wedstrijd - wedstrijd - wedstrijd - wedstrijd
Win één van de deelnemersprijzen ! wedstrijdvraag: Op welk huisnummer in de Kollegestraat is restaurant Het Fornuis gelegen? Deelnemen kan op twee manieren: 1. Stuur het antwoord op de wedstrijdvraag naar cava.rmt@cm.be, uiterlijk op 30 september 2015. Zet in je e-mail: je naam, adres en telefoonnummer, met hoeveel mensen je de wandeling hebt gemaakt + jullie mening over deze wandeling. 2. Of je steekt een briefje met deze informatie in de CM-brievenbus. Adresseer de enveloppe aan: CM regio Mechelen-Turnhout t.a.v. dienst Beweging. Je maakt dan kans op één van de mooie prijzen: • Een bon voor een overnachting voor twee personen in de Geelse B&B Hooglandhoeve met een welkomstdrankje en -hapje en een lekker ontbijt • Een 5-gangendiner (inclusief aangepaste wijnen) voor twee personen bij restaurant Het Fornuis • Een van de manden met streekproducten
B & B Hooglandhoeve
Het Fornuis
De winnaars worden persoonlijk verwittigd.
Samenstelling en realisatie: Kris Alen - Dienst Toerisme Geel, Bert Boeckx - OPZGeel, Annelies Vervoort en Wim Van de Perre - CM regio Mechelen-Turnhout Lay-out: Annelies Vervoort - CM regio Mechelen-Turnhout en Rob Segers - CM Antwerpen Met onze hartelijk dank aan: •
Dienst Toerisme Geel voor het ter beschikking leggen van de brochure
•
Hilde Daniels (OPZ Geel), Dienst Toerisme Geel en Willy Peeters voor de foto’s.
v.u.: Tonnie Steeman - Korte Begijnenstraat 22 - 2300 Turnhout
24
oplage: 5 000 ex. - uitgave juni 2015 - gedrukt op 100% gerecycleerd papier