Fryslân Markant - maart 2016

n â n l s â l y s r FFry T N A K R A M m

ers € 2,50

e numm

6 • Loss aart 201

maart

2016

ndagen la s ie r f t e doen m e t t a w d Altij

da.nl

Way of living

Rudolf de Jong houdt zich sinds 1985 bezig met het vormgeven en het realiseren van diverse producten zoals: keukens, trappen, kastenwanden, schouwen, badkamermeubels etc. Alles wordt op ambachtelijke wijze in eigen werkplaats gemaakt en daarna bij u thuis geplaatst.

Bezoek onze modelwoning!

Open: za. 13.30 tot 17.00 uur, ma. t/m vr. op afspraak

Schoterlandseweg 94

2

|

8413 NE Oudehorne

|

Tel 0513 541430

|

Fax 0513 542545

|

www.interieurbetimmeringen.nl

|

www.rudolfdejong.nl

Hond en hout

Inhoud Stokers liggen onder vuur

4

Goed stoken voor schone lucht

6

Niet aan te slepen: 1,5 miljoen pakjes 9 Bijzondere producten, Fryske streken

10

Kiezen voor de Streekboer

12

Lazyblocks: onderhoudsvrij en mooi

15

Emanuel Lemmer

16

Van Schroot naar Vloot

18

De Nieuwe Onderneming

19

Leeuwarden in prent en kaart

24

De Friese pareltjesroute

26

Van vuilstort naar jungle

28

‘Elts mei graach ris wedstriidfiskje’

30

Fryske Hounen: de Wetterhoun

33

Pup in huis!

35

In het komende nummer: • Rijk worden als noodslachter van de zuivelindustrie • Fietsmakers en vluchtelingenhelpers in De Fabriek • Dijkstra-Draaisma blijft Cambuur trouw.

Of niet?

• De Friese natuur is hartverscheurend • Is dit kunst? Een aap kan het beter

Acquisitie en ondersteuning Eddie Ferbeek, Milja Roosjen Drukwerk Veldhuis Media BV (foto) Redactie: Klaas Jansma, Martsje de Jong, Milja Roosjen Vormgeving Kees Klip Fotografie Kees Klip

Er ligt een wereld beschaving tussen deze romantiek en de moderne werkelijkheid. Ten eerste is hij tegenwoordig ook vaak een vrouw. En ten tweede mag je niet zomaar kappen. Het is al lang mooi als je mag stoken, want de buren kunnen er last van hebben.

En dan die hond. Die schop je niet zo maar. Zelfs met stemverheffing moet je oppassen. Honden die daartegen kunnen, zijn doof of deugen niet. Alleen op het Friese platteland vind je hier en daar nog zo’n pre-historisch exemplaar.

Simon van der Meulen uit Warten heeft er twee, beide Wetterhounen.

Als ze van het stamboek zijn, mag je er niet méér voor betalen dan achthonderd euro per stuk. Maar de fokker bepaalt of je een pup mee krijgt, want er is een wachtlijst. Als je het goed doet, is zo’n hond ontwormd en wordt hij of zij op cursus getraind. Het inentingsschema wordt bijgehouden in een hondenpaspoort.

Het argeloze leven van de simpele romanticus is voorbij. We leven in een tijd van orde en regel. Alleen vluchtelingen kunnen nog zonder documenten een grens oversteken, maar dan lopen ze ook echt vast. Voor de rest geldt dat iedereen een chip in zijn oor krijgt, of je dat nou leuk vindt of niet.

De hond van straks is een gediplomeerde hond. De nieuwe houthakker heeft een stookcertificaat.

Zelfs in de hel kan het niet meer zonder.

Klaas Jansma

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

www.uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl

Colofon

Fryslân Markant is een uitgave van Uitgeverij PENN.nl Postbus 633 8901 BK Leeuwarden Tel 058 284 94 10 Fax 058 212 94 36 www.uitgeverijpenn.nl www.skutsje.nl www.frieslandagenda.nl

Het romantisch ideaal blijft toch de houthakker in een oud manchester pak met een gebreide wollen trui en een hond die z’n eigen weg gaat. Een stabij liefst, die geleerd heeft uit de buurt van de voeten van de baas te blijven, want soms schopt hij. Hout wordt gekapt voor de kachel, van bomen die je zelf hebt geplant.

33

STOKERS LIGGEN ONDER TUSSEN VLAM EN ZWAM

Schoon en rendabel

De kettingzaag brult, hout kraakt, bomen vallen. Maar vanaf zondag 15 maart is de vrije natuur voor de vogels en is verstoring niet meer toegestaan. Dan mag er alleen nog gekloofd en gestapeld worden. Zo lang het duurt, want stokers liggen onder vuur.

Er zijn ook in Fryslân veel enthousiastelingen met zaag, bijl, klover en haard.

Vooral in het buitengebied zie je overal grote houtstapels en ruik je de geur van verbrand hout. Voor de liefhebbers is er nu zelfs een soort evangelie, waaruit druk wordt geciteerd.

Geen wonder, want in februari van dit jaar waren er al meer dan 300.000 exemplaren verkocht van Lars Myttings boek ‘De man & het hout’.

Volgens Maarten ’t Hart is dit ‘de bijbel van de houtstoker’. Om met het goede nieuws te beginnen: alle hout is volgens Lars bruikbaar, mits snel gekloofd en na de kap goed gestapeld en tegen inwatering beschermd. Want anders komt er zwam in en stopt het drogingsproces abrupt.

4

Droog hout stookt relatief schoon, met een hoog rendement. Dat geldt niet alleen voor populaire soorten als eiken, beuken en essen, maar ook voor ‘week hout’ als els, wilg, den en zelfs populier. Er zijn speksteenkachels te koop met verfijnd verbrandingssystemen die volgens Mytting nog maar heel weinig schadelijke stoffen in de open lucht lozen. Een rendement van 80% of meer is geen uitzonde-

ring. Daarvoor heeft, schrijft Mytting romantisch, de stoker het genot van mooi werk in de vrije natuur, voldoening van gezonde en nuttige arbeid en een financieel voordeel dat kan oplopen tot wel 2500 euro per jaar, belastingvrij!

Anderen koesteren zich geregeld in de infrarode warmte van levende vlammen bij open haard of vuurkorf.

Thermisch levert deze warmte bij de barbecue weinig op, want het rende-

VUUR ment daalt dan tot minder dan 20%.

Maar het is gezellig. Totdat een buurman of –vrouw komt klagen, maar daar schrijft Mytting weinig over.

Nut en ergernis Volgens tevreden stokers is het maatschappelijk nut van hun hobby niet te onderschatten. Ze houden boomgroepen jong en vitaal, verschaffen een actuele functie aan levend groen en maken zich onafhankelijk van fossiele brandstoffen. Lars wijst erop dat een rottende boom net zoveel CO2 afgeeft als een boom in de kachel.

Om te kunnen stoken, moet je eerst kappen. En je kunt in onze wereld pas kappen als je eerst hebt geplant. Die aanplant zet CO2 om in CO, meer dan een stoker in omgekeerde richting kan vervuilen.

Iedereen tevreden? Nee. Sinds kort bestaat er in ons land een formeel ingeschreven actiegroep met website, de Stichting Houtrookvrij. Deze hanteert het adagium ‘stoken is een keuze, ademen niet.’ Met veel instemming citeert de stichting het Kamerlid Yasemin Cegerek (PvdA), die oktober vorig jaar vragen aan haar partijgenoot Sharon Dijksma stuurde over overheidsbeleid jegens stokers en klagers. Er zijn momenteel naar schatting 1 miljoen houtgestookte installaties in woningen en hun aantal stijgt met de dag. Daar staat tegenover dat volgens de actiestichting 12,5% van de mensen last hebben van de ‘stank’ van houtstook.

Wie zich ergert aan een kronkelende rookkolom uit een schoorsteen, of allergisch is voor fijnstof, kan maar beter naar Zwitserland emigreren. Want in dit land wekken klagers eerder lachlust dan empathie op.

Tot nog toe konden stokers dan ook vrij hun gang gaan. Maar die tijd lijkt af te lopen. De Stichting Houtrookvrij komt op stoom. We zullen er nog van horen!

MENS EN HOUTSTAPEL

Hout stapelen is een kunst. Tijdens het droogproces verdwijnt wel 30 tot 35% vocht uit het hout, waardoor het sterk krimpt. Wie niet goed stapelt, ziet een mooie hoop dan instorten. Wie het wel goed doet, ziet in droogescheurtjes hoe goed het proces verloopt.

Je kunt rond stapelen en vierkant.

Belangrijk is droogte onder en boven: hout moet op pallets worden gestapeld en waterdicht afgedekt. De wind moet erlangs en erdoor kunnen spelen. In een goede stapel kan de muis wegvluchten maar kan de kat niet doordringen.

Aan de stapel herken je volgens Lars Mytting de mens. Kijk wanneer je als vrouw een man zoekt, eerst naar zijn houtstapel. Slordig? Drinker. Niet af? Lui. Te kantig? Neurotisch. Te klein? Geen anticipatievermogen.

Een goede stapel levert na twee jaar uitstekend brandend hout. Behalve eik, die moet vanwege de tanine vier jaar staan. Dan moeten wilg en populier op zijn, anders droogt de kracht eruit.

www.uitgeverijpenn.nl

5

Kunst als blijvende herinnering Echte kunst vergaat niet. Jan Adamse maakt weergaloze kunstwerken, die een ereplaats verdienen.

Het grijs dat hij in zijn kleurenpalet gebruikt, is as.

Het is de herinnering aan een overleden dierbare, die nooit vergaat. Dat kan een mens zijn, een dier of een lang gekoesterd voorwerp.

Als u zelf via een kunstwerk vereeuwigd wilt worden, overleg tijdig met de schilder. Overtuig u van zijn kwaliteit, bepaal uw voorkeur.

‘Ars longa, vita brevis est.’ Het leven is kort, de kunst duurt.

Jan Adamse Kunst- en Decoratieschilder Bothniakade 52a 8601 EM Sneek 0515-421659 / 06-52457173 info@janadamse.nl

6

Houtbouw en Houthandel Talen

Wetterkant 19 8401 GC Gorredijk

info@houtbouw-talen.nl 0513-688861

GOED STOKEN VOOR SCHONE LUCHT

Moderne houtkachels hebben een hoog rendement en een lage uitstoot. Daardoor zijn ze niet te vergelijken met oude stooktoestellen, die als allesbrander een slechte naam hebben gekregen.

Maar gewone openhaarden en vuurkorven leveren nog veel slechtere energetische prestaties.

De kwaliteitskachels van nu leveren een bijdrage tot een duurzaam energiegebruik. Stoken met hout is, ook binnen de Europese Unie, erkend als duurzame verwarmingsmethode, mits de juiste haard wordt gekozen.

Immers, als het goed gebeurt, raakt de brandstof nooit uitgeput. Die vult zichzelf door de boomgroei voortdurend aan.

Kachelspecialisten houden, ook uit welbegrepen eigenbelang, rekening met trends en gevoeligheden.

Ook bij Tjeerdsma Sfeerhaarden in Boornbergum is men van mening dat verouderde open haarden niet meer van deze tijd zijn. Daarom mogen daar volgens deze onderneming gerust strengere regels voor worden opgesteld en gehandhaafd. In ons dichtbevolkte land groeit, zeker binnen bebouwde kommen, bij mensen met gevoelige longen en reukorganen de weerstand tegen de stank en hinder van slechte houtstook. Daar moet door de inmiddels meer dan 800.000 houtstokers in Nederland rekening mee worden gehouden, aldus Tjeerdsma.

De belangrijkste oorzaak van overlast is naast een ondeugdelijke, verouderde installatie vooral verkeerd stookgedrag. Vochtig of vers hout, of ouderwets geverfd hout, is uit den

boze. Maar dat gebruiken goede stokers al lang niet meer. Een totaalverbod van houtstook is daarom volgens de bonafide kachelhandel irreëel en onnodig. ‘Dan kunnen we net zo goed vuurkorven en barbecues verbieden, en Paasvuren. Als je zo door redeneert, kom je bij scooters en auto’s uit.’

Het advies aan de consument: kies voor installaties die van een keurmerk zijn voorzien. Brand met goed

gedroogd, schoon hout. En weet wat je doet. Een stooktraining volgen is zo gek nog niet. Het leidt tot een beter rendement en draagt bij tot schone lucht voor een goede gezondheid. Bij Tjeerdsma geeft men deze trainingen.

En uiteraard zijn daar de goede haarden te zien en te kopen.

Een bestaande open haard upgraden is vaak vrij eenvoudig. Dan schiet het rendement omhoog, van 15-20% naar wel 75-85%. Van overlast is dan meestal geen sprake meer en de langzaam draaiende gasmeter verhoogt de feestvreugde.

10 MAART 11 MAART 12 MAART

www.uitgeverijpenn.nl

7

Waddengoud Dik Trom groene erwten soep Ingrediënten 400 gram Dik Trom 2 Liter water 80 gram runderpoulet 60 gram speklapjes 1 verse rookworst 300 gram Berlikumer Gieltjes 50 gram wortel 100 gram ui 100 gram prei Snufje waddenzout en peper naar smaak

Bereidingswijze 1. De Dik Trom 1 nacht laten weken in het water 2. De volgende dag de erwten in het weekwater koken met de runderpoulet en speklapjes 3. Laat het geheel sudderen en roer het af en toe door 4. Snij de wortel, prei en ui in kleine reepjes en schil de Berlikumer Gieltjes in snij ze klein 5. Na 1 uur de verdere ingrediënten toevoegen 6. De worst klein snijden en toevoegen 7. Op smaak brengen met waddenzout en peper

Eet smakelijk

17 thematuinen  cadeauwinkel  IJstijdenmuseum  tuincafé  kinderroutes  educatieve speeltuin plantenverkoop (gratis toegang)  rondleiding op afspraak Geopend van april t/m oktober  maandag gesloten  Museumjaarkaart geldig

Botanische Tuin De Kruidhof Schoolstraat 29B • 9285 NE Buitenpost • (0511) 54 12 53 info@dekruidhof.nl • www.dekruidhof.nl

8

HET GEHEIM VAN EEN MARKANT MAN ‘Dat is het contact met de gasten’, antwoord Wim Postma. Dat hij een markante ondernemer is kunnen de gasten van restaurant ’t Stasjons Kofjehús niet ontgaan.

Zodra je de oprit oprijdt word je meegesleurd in een wolk van enthousiasme die Postma oproept.

Sinds 2000 is Wim eigenaar en chefkok van restaurant 't Stasjons Kofjehús dat hij samen met z'n vrouw Sippie heeft gebouwd. Postma;'Ik wilde perse hier bouwen, een daalders plakje, midden in het groene waterschapsland, nabij de Fluezen en Molkwar. De ganzen vliegen regelmatig over omdat wij met ons restaurant precies onder de vliegroute zitten.

Dat ik hier in m'n element ben, breng

ik over op mijn gasten. Ik zoek naar een binding door een praatje hier en daar, maar vooral door goed te luisteren naar de wensen van de gasten.

Ze moeten vooral genieten van lekker eten in een gastvrije omgeving. Dat is de kern van mijn werkwijze.'

Stationswei 22a 8722 HB Molkwerum 0514-68 11 57 www.stasjonskofjehus.nl www.facebook.com/stasjonskofjehus

Staan de aardappelen, groente, fruit en peulvruchten van Greydanus al bij u op tafel?

Heerlijke & gezonde kant- en klaarmaaltijden

to n Zonder kleur-, geur- en smaaks ffe Va n a m b a c h t e l i j k n a a r c u l i n a i r • g r e y d a n u s . e u D e K u i n d e r 1 2 • 8 4 4 4 D C H e e r e n v e e n • 0 5 1 3 - 6 8 1 2 6 8 • i n f o @ e a r l i k i t e . n l • w w w. e a r l i k i t e . n l

www.uitgeverijpenn.nl

9

BIJZONDERE PRODUCTEN Fryslân herbergt drie verschillende streken. Deze drie Friese streken hebben hun eigen typische streekproducten: www.streekproducten.nl.

In dit nummer lichten we van elke

streek de typische zuivel-, vleesen tarweproducten uit die de streekkeurmerken Wâldpyk, Waddengoud of De Marren dragen.

Producten met de streekkeurmerken zijn landelijk erkend.

De Fryske Wâlden - Streekkeurmerk Wâldpyk Gagelkaas van It Fryske Hiem & Gagelbier van Brouwerij De Hoge Stins Hans en Klaartje van Wijk van It Fryske Hiem in Bakkeveen ontdekten bij toeval dat er gagel groeide op het erf. Gagel is een struik dat vooral bij pingo’s in De Friese Wouden is te vinden. “Gagel telen we nu op ons erf en van de eigen melk laten we er een heerlijke gagelkaas van maken”, vertellen Klaartje en Hans. Te koop in hun eigen boerderijwinkel en in Cadeauen Streekproductenwinkel Op ‘e Stâl in Buitenpost (www.itfryskehiem.nl).

Gagel (Fries: Galjes) werd in de middeleeuwen i.p.v. hop ook gebruikt in bier. Op 7 april wordt het Kâld Kletske Galjes bier gelanceerd. Dit donkergekleurde bier is met passie gebrouwen door Brouwerij ‘De Hoge Stins’ in Aldtsjerk en wordt verkocht door Mitra Slijterij, Restaurant De Pleats in Burgum, Op ‘e Stâl en Tuincafé De Kruidhof in Buitenpost en Wijnhandel CRU68 (www.brouwerijdehogestins.nl).

een kaas van rauwe melk van de eigen gehoornde koeien en het zelf geteelde Parnaskruid. Zij verkopen het via Bioweb Fryslân en Op ‘e Stâl in Buitenpost. Ook Restaurant ’t Jagertje in Drachten proefde de kaas en was verkocht. “Bij hen prijkt dit Wâldproduct op de menukaart”, aldus Jan en Thomaske.

www.waldpyk.com

Waddengebied - Streekkeurmerk Waddengoud

Parnastsiis van De Kompenije Dat De Fryske Wâlden nog veel meer bijzonders in huis heeft, getuigen Jan en Thomaske van biologisch-dynamische kaasboerderij De Kompenije in Drachtstercompagnie. Zij maken

10

Amelander zuivel en lamsvlees Bij Kaasboerderij Ameland in Hollum maken Robert van der Meulen en Siplonia Vaas op ambachtelijke wijze kaas en ijs van boerenmelk van Ameland. Een andere zuivelmaker is de familie Blokker van Zuivelboerderij Ameland in Ballum, die op ambachtelijke wijze yoghurt en kwark bereidt.

De melk is afkomstig van de eigen blaarkopkoeien. Verderop in Nes maakt George de Jong van Bakkerij & IJssalon De Jong van Amelander boerenmelk heerlijk roomijs in vele lekkere en verrassende smaken.

Een andere specialiteit op Ameland

is het lamsvlees van het kwelderlandschap Nieuwlandsreid. Ambachtelijke slagerij Dennis Ytsma in Buren en Vleeshouwerij De Jong in Nes verwerken en verkopen dit bijzondere lamsvlees. Zie www.amelandsprodukt. nl voor de verkoopadressen.

Terschellinger schapenkaas van De Zeekraal Volgens kaasfijnproevers behorend in de top van beste kazen, te koop in Londen, Amerika en België, maar afkomstig uit het pittoreske Waddengouddorp Oosterend op Terschelling: schapenkaas van de biologische

UIT DE DRIE FRYSKE STREKEN

schapenkaasboerderij De Zeekraal.

Van eigen schapenmelk maken Gerben en Jolanda van de kaasboerderij diverse harde en zachte schapenkazen. Hun specialiteit is schapenkaas met zilte zeekraal. De kazen van De Zeekraal zijn te koop in hun eigen Waddengoud Boerderijwinkel en in diverse natuurvoedingswinkels en kaasspeciaalzaken in Nederland (www.dezeekraal.nl).

www.waddengoud.nl

Fries Roodbont Rundvlees van Rispens State In de Middeleeuwen waren bijna alle Nederlandse koeien roodbont. Op dit moment zijn er wereldwijd nog slechts 600 Friese roodbonte runderen. Met een grootschalige herintroductie van de Friese roodbonten wil biologisch fokbedrijf Rispens State in IJlst samen met andere veehouders de Nederlandse veestapel weer verrijken. Het Fries Roodbonte vlees afkomstig van Rispens State van de familie Beerda staat op de menukaart bij Lokaal 55 in Sneek, Stadsherberg Het Wapen van IJlst en Strandpaviljoen De Potvis in

De Fryske Marren - Streekkeurmerk De Marren

Stavoren. “Ook verkopen we het vlees op bestelling aan particulieren” zegt Petra Beerda (www.friesroodbont.nl)

‘Heamiel’ Pankoeken van de familie Ketelaar Gebakken op de boerderij van Haye en Akke Ketelaar aan de Alde Skatting te Heeg: de Heamiel Pankoek.

In Friesland kregen de boeren rond 1800 de pannenkoek als ‘heamiel’ (hooimaal), de feestelijke maaltijd als het hooi van het land was. Deze pannenkoek is terug van weggeweest en wordt gemaakt van verse koeienmelk, scharreleieren en tarwe van boeren uit de streek. Molen ’t Lam in Woudsend maalt de tarwe tot meel.

De pannenkoek is te koop bij Coöp Gerritsma in Heeg (www.heamiel.frl)

Kaas van Buurvrouw Durkje Tryntsje van Kouterik en André & Durkje Brouwer de Koning hebben samen de kaasmakerij Buurvrouw Durkje in Vegelinsoord en Nij Beets. De koeien staan bij André & Durkje, de kazen rijpen bij Tryntsje. “Mei leafde makke”, vertellen ze en dat proef je in de heerlijke kaassoorten als fenegriek, Italiaanse kruiden, gember, komijn, nagel, Goudse kaas en ‘gouden Beetster turfkes’. Te koop bij de kaasmakerij zelf in Vegelinsoord en Nij Beets en diverse horeca en speciaalzaken in Friesland. (www.buurvrouwdurkje.nl).

www.demarren.nl www.uitgeverijpenn.nl

11

KIEZEN VOOR DE STREEKBOER RUNDVLEES UIT DE RUIGE NATUUR

Nynke runt samen met haar ouders het bedrijf en ook de rest van het gezin helpt regelmatig mee. Foto:Willeke Bijker.

Achter elk streekproduct zit een verhaal. Dit jaar vertelt een Streekboer in elke editie van Fryslân Markant zijn of haar verhaal.

Nynke de Jong van het familiebedrijf Oer de Wiel trapt af.

‘Dit initiatief past bij ons en bij ons bedrijf’, dat wisten we direct toen we hoorden van De Streekboer. Daarom levert Nynke de Jong van familiebedrijf Oer de Wiel vanaf eind vorig jaar vlees van de eigen kleinschalige kudde Herefords aan klanten van De Streekboer in Leeuwarden. Daarnaast vertelt de familie graag over het bedrijf, de dieren en hun visie.

Oer de Wiel Oer de Wiel is genoemd naar het gelijknamige natuurgebied tussen Feanwâlden en Mûnein waarin het bedrijf is gelegen. Dit bijzondere gebied in het Bûtenfjild is in 2010 heringericht en onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. Vader en moeder Marten en Annie de Jong kozen een aantal jaren hiervoor al voor het houden van Herefords, omdat deze dieren goed passen bij het gebied. Herefords

12

houden namelijk van ruige natuur. Ze eten het liefst ruige grassoorten, riet en andere ruige gewassen die de meeste graasdieren laten staan. Herefords kunnen in ons klimaat zonder problemen het hele jaar door buiten lopen.

Om de rijkdom aan plantensoorten te vergroten is het waterpeil in natuurgebied Oer de Wiel hoger dan in het omliggende landbouwgebied. Om te voorkomen dat tijdens het natte seizoen de grond kapot wordt gelopen, wordt de kudde gedurende een korte winterperiode op stal gehouden.

De dieren verblijven dan in ruime groepshokken die zoveel mogelijk worden gestrooid met hooi van eigen grond. De ruige stalmest die hierdoor ontstaat wordt later weer uitgereden over het land.

Deze mest is erg waardevol voor het bodemleven en weidevogels. Het gewas dat vervolgens weer groeit is het voer voor de koeien, waardoor een mooie kringloop ontstaat.

Door alleen de ruige stalmest van het eigen bedrijf en geen kunstmest te gebruiken wordt de diversiteit aan kruiden, planten en daardoor ook dieren in het gebied verder vergroot.

Er wordt pas na het broedseizoen gemaaid, om de weidevogels in het gebied niet te verstoren.

Langzaam groeiend Dit voorjaar worden er in de kudde naar verwachting 15 kalfjes geboren. Herefordkoeien hebben bij het krijgen van een kalf bijna nooit hulp van mensen nodig en zijn goede moeders. De kalfjes blijven gezellig bij de kudde en zogen ongeveer negen maanden bij de koe.

Foto: It Fryske Gea.

Foto: De Streekboer.

‘De Hereford is een bijzondere koe. De koe heeft een witte kop en een rode romp. De vacht van de koe is vrij dik en ook het vlees van de Hereford is bij de kenners beroemd. Door het vlees lopen kleine vetadertjes waardoor het een gemarmerde structuur krijgt.’

De koekalfjes worden de nieuwe generatie moederdieren binnen de kudde en ook stierkalfjes mogen nog een hele tijd blijven. Herefords groeien in vergelijking met andere vleesrassen langzaam en zijn pas op een leeftijd van 2 á 3 jaar slachtrijp. Herefords van Oer de Wiel worden na een onbezorgd leven in het natuurgebied geslacht door een ambachtelijke slager in de regio. Hiermee wordt voorkomen dat de dieren lange transporten moeten afleggen. Krachtvoer heeft de oersterke Hereford niet nodig en antibiotica wordt alleen gebruikt bij een dodelijk ziek dier. Zulke situaties komen gelukkig bijna nooit voor. Het vlees is een puur natuurlijk weiderundvlees en door de lokale verwerking en afzet een echt streekproduct.

De familie De Jong spreekt met trots over de manier waarop ze koeien houden en het bedrijf runnen. Vandaar dat ze het vlees van de Hereford koeien ook alleen lokaal, aan huis en via De Streekboer, verkopen. Op deze manier kunnen ze de klant precies uitleggen wat voor stukje vlees ze

krijgen en kunnen ze het verhaal van Oer de Wiel uit blijven dragen.

Meer weten over Oer de Wiel? Op de website van De Streekboer vind je meer informatie over Oer de Wiel: https://leeuwarden.destreekboer.nl/ featured_item/oerdewiel/

De kudde bestaat op dit moment uit 32 Herefords in verschillende leeftijden. Foto:Willeke Bijker.

Nynke met haar moeder. Foto:Willeke Bijker.

Wandelen langs de schapen Naast de koeien hebben ook schapen een rol binnen het bedrijf. De schapen worden onder andere ingezet voor de begrazing van de dijk die door het gebied loopt. Deze dijk is naast een waterkering ook een mooie plek om te wandelen en te genieten van alles wat dit gebied te bieden heeft. Er zijn meerdere wandelroutes die het hele jaar door zijn opengesteld. Via de website van It Fryske Gea kunt u de wandelroutes bekijken om het gebied vervolgens met eigen ogen te zien.

www.uitgeverijpenn.nl

13

ZEILEN, JAGEN EN BOMEN TURFRACE DOOR SMALLINGERLAND

De vloot passeert Opeinde. De mast is gestreken vanwege de vele vaste bruggen. Foto: Henk Jansma

Met vracht in het ruim door Smallingerland. Zeilend, jagend of bomend, wie het eerst terug is in de Drachtsterfeart, die wint.

Op zaterdag 23 april aanstaande vindt dit spektakel voor skûtsjes voor de tweede keer plaats. De eerste editie was in 2013 en werd gewonnen door Jelle Talsma met ‘De Jonge Jan’.

Opeinde, Rottevalle en Smalle Ee worden activiteiten georganiseerd voor de skûtsjes die tijdens de race deze dorpen aandoen. Dat maakt de wedstrijd extra spannend en is voor de toeschouwers een leuk spektakel om naar te kijken. De mast moet een aantal keren gestreken worden in het centrum van Drachten en in Opeinde.

Kortom een mooi evenement die je

De Turfrace is weer ter hand genomen vanwege de opening van de Drachtsterfeart, die door de gemeente tot nog toe vrij hardnekkig Drachtstervaart genoemd wordt. Dat is fout, want volgens een afspraak met de provincie zijn de toponiemen van binnenwateren in Friese gemeenten Friestalig, Bildts of Stellingwerfs, tenzij ze een anderstalige historische naam hebben.

Start en finish zijn in de Drachtsterfeart, aan het Moleneind. De race voert langs de dorpen Oudega, Smalle Ee, Opeinde, Rottevalle en het buurtschap Buitenstvallaat. Tijdens de wedstrijd moet op een aantal plaatsen vracht van of aan boord worden gezet. In de dorpen Oudega,

Turfrace 2013. Foto: Henk Jansma

14

niet wilt missen!

De eerste editie in 2013 was een mooi succes.

Skûtsjes van SKS en IFKS voeren langs Smallingerlandse dorpen, waar van alles te doen was. Hier kregen ze turf aan boord, daar dronken ze een slokje. Prachtig was het bij Rottevalle. En bij de lastige knik vlak bij Buitenstvallaat. Er was zelfs wat schade, en na afloop was er in de tent een prachtige prijsuitreiking. Daar stond Jelle Talsma met zijn crew op het podium.

Ook dit jaar hebben zich een flink aantal skûtsjes opgegeven. Niet alleen uit de wedstrijdvloot, maar ook uit de chartervloot komen ze naar Drachten om dit evenement mee te maken.

Het moet een traditie worden, vinden Jeroen van Keulen en Haiko van der Werff. Zij zijn bestuursleden van de nieuwe stichting Turfrace Smallingerland. Haiko kennen we van de werf op Buitenstvallaat en de ‘Jonge Trijntje’. Jeroen van Keulen heeft een grafzerkenbedrijf en een nautisch bemiddelingsbureau en hij stond ook aan de wieg van de ‘Hearen fan de Feart’, een gezellig gezelschap varende mannen.

BLOKKEN: ONDERHOUDSVRIJ EN TOCH MOOI

Sinds 2012 zijn er ‘ouderwetse’ blokken op de markt van een mengsel van vermalen hout en polypropuleen. Hoewel ze dus voor het grootste deel van hout zijn en authentiek ogen, vragen ze geen onderhoud. Ze kunnen het hele jaar door in de mast blijven hangen.

De gepatenteerde Lazyblocks zijn vervaardigd uit een mengsel van 60% hout en 40% kunststof. Wat men tijdens de levensduur aan lak op een houten blok smeert, doet Lazyblock er, bij wijze van spreken, tijdens het

productieproces in één keer in. Geen last meer van inwatering, uitzetten of krimpen van het hout, geen vastlopende lagers ook.

De wangen en dammen worden in het spuitgietbedrijf FKD van Koos Bruinsma in Purmerend geproduceerd, net als de schijven en het buitenbeslag van nylon/glasfiber.

De lagers van de kleinste 9 cm blokken zijn uitgevoerd als teflon lagers.

De grotere blokken van 13,5 cm tot 19 cm voor lijnen tot 24 mm hebben RVS 316 zelf smerende kogellagers. De RVS assen zijn opgehangen in een eveneens roestvrij binnen beslag.

Koos Oudhuis en de in 2015 overleden Karel Blauw bedachten in 2010, na jarenlang zelf houten blokken te hebben gemaakt, dat het beter en makkelijker kon. Zij hadden in de winter wel wat anders te doen dan schuren en lakken. Zo kwamen ze op het nieuwe procédé. Beiden waren bekend in de chartervaart, Koos door de slanke, snelle tjalk Gouden Reaal, die in 1986 is opgevolgd door de tweemastklipper ‘Vriendschap’. Frans

Zaal, die veel mijlen heeft gemaakt in de charter- en zee(zeil)vaart, haakte in 2012 bij Lazyblock aan. Uit ervaring weten ze hoeveel werk er normaliter in het onderhoud van ‘gewone’ blokken steekt en hoeveel schade je hebt als je dat achterwege laat.

Bij tests kwamen de ‘Lazyblocks’ goed uit de bus. Op de trekbank van BSB in Hoorn werd een 13,5 cm enkelschijfsblok in een destructieve test belast tot 4,8 ton, een kracht die normaal gesproken in de zeilvaart niet voorkomt. Hierbij begaf de trekband het, maar ook het blok vertoonde toen eindelijk sporen van het woeste geweld. Het lager liep niet soepel meer. Ook de RVS as was licht verbogen.

Het blok kon echter eenvoudig m.b.v. een inbussleutel en de benodigde onderdelen weer worden gerepareerd tot zo goed als nieuw, doordat het hele blok modulair is opgebouwd. Hierdoor zijn verschillende uitvoeringen mogelijk: met/zonder hondsvot, als hakkeblok en van enkeltot drieschijfs blok.

Voor meer informatie zie:

www.lazyblock.nl

www.uitgeverijpenn.nl

15

‘EMANUEL’, LEMMER TIJDGEEST BIJLSMA, WARTEN, 1914.

Opdrachtgever: Pieter de Vries, Akkerwoude Registratienummer: L 1393 N / G 5450 N Huidige Eigenaar: Kuipers Funderingstechniek, Lemmer Schipper: Merijn Olsthoorn Lengte: 20,13 Breedte: 3,78 Holte: 1,21 Tonnage: 44 Gebruik: Wedstrijd / Charter

Als het woord ‘revelatie’ bij het skûtsjesilen gebruikt mag worden, dan geldt dat voor Merijn Olsthoorn en zijn jonge ploeg in de jaren 2012-2015. Met de door Gerhard Pietersma voor het SKSwerk afgedankte ‘Emanuel’ vocht hij zich in vier seizoenen vanuit het niets naar de top van de IFKS. In 2015 werd hij er derde mee in de klasse A-groot.

Natuurlijk was dit mede te danken aan de jonge schipper, die zijn maatjes op zeilschool Het Vossenhol had leren kennen. Zijn instelling wordt getypeerd door de plaatsing van het

16

zeilteken KL (Kuipers Lemmer), dicht tegen de mast. Dan ziet de wedstrijdleiding het minder goed als je eens te vroeg bij de start bent, is zijn verklaring.

Het was bijzonder wat de ‘Emanuel’ in 2015 vanaf de seizoensopening bij Langweer presteerde. En helemaal mooi dat de gebroeders Kuipers met hun bedrijf in fundatietechniek er zo goed op passen.

Oudere skûtsjevolgers verbazen zich hier minder over. Zij weten hoe Jeen Ulbes Zwaga in 1982 en ’83 SKS-kampioen werd en ondanks een verloren protest in 1984 derde. Dat hij daarna verder afzakte kwam door verschillende oorzaken, maar niet doordat het

schip het ineens niet meer deed.

Naar de Lege Wâlden Pieter de Vries uit Akkerwoude had dikke pech dat hij zijn schip in 1914 liet bouwen, het jaar waarin de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Nederland bleef daarin wel neutraal, maar het economisch leven raakte in de nazomer van 1914 totaal ontregeld. Veel mannen moesten opkomen voor de mobilisatie. Beide factoren zullen een rol hebben gespeeld in de late registratie, die pas op 16 maart 1915 plaatsvond, en de opmerkelijke naamgeving: ‘De Tijdgeest’. Het schip was lang: 19,28m, en 3,76m breed.

Gerben Bijlsma in Wartena was de bouwer. Onder zijn leiding waren al meerdere snelle schepen van de helling gegleden. In Earnewâld zeilt

Meeter was toen schipper op Earnewâld, waar hij met ‘De Jonge Jan’ in de achterste regionen verkeerde. Zo ontstond het idee om ‘De Poep’ in te ruilen voor de ‘Emanuel’. Voor Hidzer werd het er niet veel beter op, want hij bleef achterin hangen, totdat hij in 1980 werd bedankt. Als binnenschipper had hij niet genoeg tijd om te oefenen en ideeën over hoe het anders moest, had hij niet meer. Jeen Zwaga volgde hem op en kreeg de steun van familie, onder wie zijn beroemde vader Ulbe. In schip en tuigage werd flink geïnvesteerd, wat leidde tot de successen in de jaren 1982 tm 1984.

Jeen vertrok kort nadat een verlenging met 96 cm (mei 1994) niet de verhoopte successen opleverden. Anderen investeerden toen namelijk ook.

Zo werd Pieter Sietzes Brouwer schipper in 1997. De gedreven binnenschipper gaf het helmhout in 2004 over aan de felle sportman Gerhard Pietersma, die bij zijn komst al wist dat hij met dit schip geen kampioen zou worden. Hij zocht naar een verloren gewaande Piipster, en kwam bij de Buitenstvallaatster ‘Twee Gebroeders’ uit. De Firma Kuipers uit Lemmer ontfermde zich toen over de ‘Emanuel’.

Matthijs Kuipers mocht het eerst een jaar proberen, waarna in 2012 Merijn Olsthoorn kwam.

Als nieuwe breedte kwam in de boeken te staan 3,78, wat flink aan de maat is voor een goed schip.

daarvan nog de ‘Lytse Earnewâldster’ van Sjoerd Kleinhuis. Ook de ‘Elisabeth’, die Karel Kuiper opknapte van woonark tot wedstrijdskûtsje, is op de Wartenser werf gebouwd.

Lang had de Akkerwoudster schipper geen plezier van zijn nieuwe bezit.

In 1919 werd de 51-jarige Tjeerd Thomas Engelsma uit Terkaple de nieuwe eigenaar. Hij en Antje Hoekstra hadden twee kinderen, van wie de oudste, Nieske, dit voorjaar 1919 trouwde.

De jongste, Gerrit, verloor zijn vrouw kort na hun huwelijk in 1926. Toen Tjeerd Thomas Engelsma het schip op 5 juni 1919 opnieuw liet meten, was het 7 cm korter, namelijk 19,21m. Dit is te verklaren uit een ingreep die kennelijk nodig was om in de omgeving van Terhorne te kunnen varen. Daar, rond

het Sneekermeer en de Goïngarijpster Poelen, waren verschillende kleinere sluisjes. De christelijke Tjeerd Thomas koos voor de bijbelse naam ‘Emanuel’, letterlijk ‘Hij die komt’, een populaire aanduiding van ‘de Verlosser’.

Gerrit nam het schip in 1940 over toen zijn vader 72 was en hij bijna 41.

Engelsma senior zou in september 1942 overlijden. Toen Gerrit zelf op 15 februari 1955 op 55-jarige leeftijd stierf, ging het schip naar Amsterdam om als woning te dienen. Door de handelaar Dries Hamstra uit Akkrum kwam het in Vollenhove terecht, waarna skûtsjeliefhebber-scheepsbouwer Lodewijk en zijn geëmigreerde broer Eildert Meeter uit Canada het samen kochten. Daar hadden ze een bedoeling mee. Zoon Hidzer van Lodewijk

www.uitgeverijpenn.nl

17

‘VAN SCHROOT NAAR VLOOT’ OVER OUDE SKÛTSJES Bijna vijfhonderd skûtsjes en nauw verwante klassieke schepen zijn overgebleven van de hausse in de noordelijke scheepsbouw in de jaren 1884-1934. Ze worden gebruikt in wedstrijden, de relatievaart, voor de recreatie of als woning. Hun geschiedenis wordt nageplozen. Zo ontstaat een unieke verzameling verhalen.

Tientallen oude, vervallen skûtsjes wachten op een opknapbeurt. Die is kostbaar als vakmensen het werk moeten doen. Maar het is dankbaar werk, om schroot dusdanig op te waarderen dat het weer een plaatsje in de vloot krijgt. Want aan elk oud schip zit een verhaal. Soms is dat een ruim vol geschiedenissen. Gezinnen woonden op de skûtsjes en verdienden er hun brood mee. Ze deelden er lief en leed, bescheiden rijkdom en soms ondraaglijke armoede.

In de vijftig jaar van ijzerbouw op dertig Friese werven werd de beurtvaart gemotoriseerd. De turfwinning in Friesland en Drenthe maakte in deze tijd haar laatste fase door, net als de handel in vruchtbare terpaarde.

De toekomst was aan steenkool, olie of aardgas, aan kunstmest en aan vrachtverkeer over de weg.

Bij de start van Skûtsjesilen 2016 zal een boek gepubliceerd worden met verhalen over opgeknapte skûtsjes. Eigenaren zelf leverden daartoe een bijdrage. Onmisbaar is de inbreng van kenners van toen en nu, zoals meesterschilder Simon van der Meulen uit Warten. Ook de medewerking van Frits Jansen, redacteur-samensteller van de documentaire site skutsjehistorie.nl, bleek in dit verband onmisbaar.

Bijgaand een deel van een van de hoofdstukken.

Ruim vol verhalen Des te meer waarde hechten we aan het verleden, toen vaklieden de mooiste schepen bouwden. Ze werden geverfd, geteerd en gepotlood en voorzien van een hanteerbare tuigage. De racemachines die tegenwoordig de lakens uitdelen bij SKS en IFKS lijken slechts in de verte nog op hun originele voorgangers. Maar ook zij zijn eens onderbouw van een woonark geweest, of nog erger, een hoop oud roest. Er is soms voor tonnen in verspijkerd om er een toonbaar schip van te maken.

Dat leidde wel tot opzienbarende successen. Maar voorbeelden van een bittere teleurstelling zijn er ook, zoals bij de Nynke, die na grote investeringen werd uitgesloten bij de IFKS.

18

In 1903 wordt er op de scheepswerf van Johannes Bos hard gewerkt aan het bouwen van een roefschip in opdracht van J. Feddema uit het Overijsselse Oldemarkt. Het skûtsje krijgt de naam “de Koophandel”, een naam die wel vaker aan een skûtsje werd gegeven. Door de niet erg economische lengte van 12 meter, werd binnen een jaar het schip verlengd tot haar huidige lengte van 16 meter en 56 centimeter.

‘NIEUWE ONDERNEMING’, GAASTMEER (DE) ONDERNEMING ALLE BERENDS BARKMEIJER, BRILTIL (ENUMATIL). 1911 In opdracht van Klaas Wiersma uit Heeg bouwde Alle Berends Barkmeijer in 1911 het roefschip ‘de Onderneming’. Met een lengte van 16,35m en een breedte van 3,54m was het geschikt voor het binnenwater in de omgeving van Heeg. Alleen de holte, 1,21m, wijkt daar wat van af. Dit schip, na een ingrijpende verbouwing in gebruik bij Waterrecreatie Syperda in Gaastmeer, is gedetailleerd beschreven door de zoon van de schipper. Hij geeft allerlei details die voor ons onderwerp van belang zijn.

Zo wordt ons meteen duidelijk waarom veel skûtsjes tot 1921 een geringere holte hadden dan 1,20m, hoewel er met een grotere inhoud van het ruim per reis meer vervoerd kon worden. De holte is de afstand tussen de denkbeeldige deklijn en het vlak.

Deze lijn wordt verkregen door op tekening of in het echt een strakke lijn te trekken tussen de aanhechtingspunten van het dek en de boorden aan de zijdkant. Een dek is doorgaans iets rond namelijk, zodat buiswater eraf loopt. Het jaartal 1921 is een markeringspunt in de tijd omdat er toen, na de ingebruikstelling van het Woudagemaal in Tacozijl bij Lemmer,

Opdrachtgever: Klaas Wiersma, Heeg Registratienummer: S 1015 N / L 2226 N Eigenaar: Waterrecreatie Syperda Schipper: Peter Syperda Lengte: 16,35 Breedte: 3,54 Holte:1,21 Tonnage: 43 Gebruik: Charter / recreatie Douwe Remery, bekend in schipperskringen als schipper en koper en verkoper van schepen, zet zijn ‘Onderneming’ in lak en teer met kwast en bokkepoot. (Foto Eke Zwerver-Brouwer, nakomelinge van Douwe Remery). andere regels voor de waterbeheersing in de provincie Friesland gingen heersen. Bovendien deed de concurrentie van gemotoriseerd vrachtvervoer op de wal zich toen gelden Door de grotere holte had de schipper meer laadvermogen, maar hij kon door de grote diepgang volbeladen soms moeilijk bij de wal komen.

Terpaarde voor landerijen in Lytshuzen onder Heeg moest hij geregeld vlotten, oftewel in pramen overslaan.

Het was er te ondiep voor een schip.

Elders was Klaas Wiersma met zijn grote, relatief diep stekende schip afhankelijk van een ander met motorvermogen om het ‘met een gejuichje’ naar de wal te sleuren, zodat hij via

een lange post met de kruiwagen op het droge kon komen. We weten dit uit de tussen 1980 en 1985 opgeschreven aantekeningen van Hylke, de zoon van Klaas Hylkes Wiersma en zijn echtgenote Sjoerdje Baukes Veenstra. Heit en mem stammen beiden uit oude Friese schippersgeslachten. De Wiersma’s zijn in de verte nog verwant aan Douwe Albertszoon en Douwe en Albert Jappieszoon Visser, die sinds 1995 veel prijzen wonnen bij de SKS. De link tussen Wiersma’s en Vissers ligt in 1837 bij Maike Haitzes Visser, de 26-jarige dochter van Haitze Klazes Visser die toen trouwde met de 39-jarige Foppe Uiltjes Wiersma uit Oosthem.

Deze Foppe Wiersma was aanvankelijk arbeider, maar hij raakte betrokken bij de handel in terpaarde. Deze moet toen commercieel aangepakt zijn. Foppe kocht, zelf en met anderen, meerdere percelen land in de omgeving van Abbega. Hun zoon Haitze Wiersma, schipper van beroep, was aanvankelijk getrouwd met de jong gestorven Pie(r)tje Syperda (‘Sijberda’) – waarmee een andere familiaire cirkel weer rond is.

Een kleinzoon van de rond 1810 levende Haitze Visser, ook een Haitze Visser, moet als visserman al een uitstekend zeiler zijn geweest, die in 1865 bij Lemmer met zijn schuit ‘De Goede Vangst’ de prijs won bij het akenzeilen.

Een prachtig, groot schip

De ‘Nieuwe Onderneming’, ingericht voor de recreatievaart bij Waterrecreatie Syperda in Gaastmeer

Hylke, geboren in 1907, verwonderde zich over het grote roefschip, met een laadvermogen van 37 ton, toen hij het voor ‘t eerst zag. Het kwam in 1911, toen hij dus vier jaar was, in de plaats van een houten scheepje van

www.uitgeverijpenn.nl

19

Zeilpracht verzorgt zeiltochten met een bijna 100 jaar oude platbodem (tjalk / skûtsje). De zeiltochten zijn mogelijk met een duur vanaf 2 uur en op elke gewenste locatie binnen Nederland.

Het mooie van een zeilcharter is dat alles -in overleg- mogelijk is. Het is mogelijk om een ronde te zeilen maar het is ook mogelijk om van A naar B te varen / zeilen. Bijvoorbeeld vanaf uw bedrijf naar een restaurant. Wilt u alleen een middag zeilen of alleen een avond zeilen. Geen probleem. De hele dag zeilen is uiteraard ook mogelijk.

www.zeilpracht.nl SKÛTSJESILEN VLAK BIJ AMSTERDAM Op minder dan 20 kilometer van Amsterdam liggen de Westeinderplassen, de Braasemmermeer en de Kagerplassen. In dit Hollands Plassengebied kun je fantastische zeiltochten maken op skûtsje de Nooit Volmaakt.

06-48672791

www.varenmetdenooitvolmaakt.nl

Vanaf de spits Formosa verkopen wij bronzen, aluminium en messing patrijspoorten, lichtranden en scheepsramen; zowel nieuw als gebruikt.

Schip Formosa Javakade 73 1019 SZ Amsterdam tegenover huisnr 284 tel. 020-4185663 mobiel: 06-2622 2586 petramunneke@gmail.com

FRIESEVLOOT FrieseVloot Sjouke van der Lei, Eva Diercks Stationsweg 5 Postbus 24 8715 ZH Stavoren 0514-681161 info@friesevloot.nl www.friesevloot.nl

Zeilmakerij Rolf de Jong DE ZEILMAKERIJ VOOR:

- boottenten - jachtzeilen - verandazeilen

Singel 16 9001 XP Grou Tel. 06 – 81133883

Nieuwbouw - Restauratie - Timmerwerk IJzerwerk - Techniek - Rondhouten

w w w. r o l f z e i l m a k e r i j . n l 20

Leeuwarderstraatweg 121b, Heerenveen - 06-22781260 - www.deonrust.nl

Interieur van de roef van een skûtsje, zoals opgesteld in het Skûtsjemuseum De Stripe te Earnewâld. Foto Marten Sandburg.

29 ton. Hij vond ‘De Onderneming’ (zo stond het volgens hem op de naamplank, maar het werd zonder lidwoord geregistreerd) een prachtig schip, met een roef van wel 2,50 bij 3 meter en een hoogte van een halve meter boven het dek.

Over de bouw en inrichting schrijft hij: ‘Er waren aan iedere kant twee raampjes waarvoor een klein bloempotje kon staan en die we aan de buitenkant dicht konden doen, met een ijzeren schuif. (...) Om naar beneden te komen moesten we de kap naar achteren schuiven en door de deurtjes met een trapje naar beneden. Achter het trapje in de hele breedte was een bank waar de zitting af kon (om ook) als bergplaats (te dienen). Achter de bank waren twee bedsteden met een deurtje en achterin iedere kooi een patrijspoortje. Tegenover de bank stond een tafel met aan iedere kant twee stoelen.

Boven de tafel hing een olielamp en daarboven was een klein kapje dat open kon voor de frisse lucht.

Achter de stoelen, onder het gangboord, waren aan beide kanten kastjes , en aan de rechterkant, tussen de kastjes, was een klein cabinetje met twee deurtjes die op slot konden.

Tussen roef en ruim was een ijzeren

schot, waarin links een ijzeren deur zat die doorgang tot het ruim gaf en (die) ook (diende) om voorin te komen. In het midden, achter de tafel, stond een klein fornuis. Rechts was een klerenkast en voor de ijzeren deur stond een (peter)oliestel.’

Op het voordek was een luik dat in de herinnering van Hylke ongeveer 25 cm hoog was, het durkslûk. Dit kon aan één kant opgetrokken worden.

Aan de opstaande rand zat van voren een klein schuifje, dat open en dicht kon ‘voor een beetje lucht.’

‘Om beneden te komen stapten we eerst op een klos en dan op de bank. (...)

Voor in de kop van het schip, achter de bank, zaten twee kastjes. Naast de bank aan beide kanten waren twee tweepersoons bedsteden en daaronder een bergruimte. Het voorste slaapvertrek, (...), de durk, (...) was (...) misschien 125 bij 150 cm. Tegenover de bank, naar achteren, was een ijzeren schot met een schuifdeur die toegang gaf tot de ‘kisten’. Dat was een gang van ongeveer 1 meter breed en 2 meter lang, met aan het eind de mastkoker. Daar stond de mast in als hij opstond.

Er zat een stapel ijzeren platen onderaan om de mast in balans

te houden bij het op en neer laten.

Het was levensgevaarlijk voor ons als kinderen om beneden in de kisten te zijn als de mast opgezet werd, want als je tussen de mast de koker kwam, werd je platgedrukt.

Aan beide zijden van de mast waren schotten geplaatst voor het afsluiten van het ruim en de kisten.

Als het schip leeg was, konden de schotten voor de doorgang naar het ruim worden weggenomen. Naast het gangetje aan beide zijden was een bergruimte voor gereedschappen en brandstof. Boven op het dek, voor de mast, lagen twee luiken van ijzer op de kisten van ongeveer 8 cm hoog (het ‘kistelûk’ en het ‘kokerslûk’).

Op het dek tussen kisten en durk stond de drinkwaterbak. Die was van ijzer en ongeveer 75cm in het vierkant.’ (Als deze bak 60 cm hoog was, kon hij maximaal 337 liter water bevatten, maar omdat een schip altijd wat schommelt, misschien 250 liter.

www.uitgeverijpenn.nl

21

Schetsen van Jelmer Kuipers in het Lexicon Skipperstaal, ook afgedrukt in ‘Troch de Wyn’.

Roefinterieur 1. hurdstee 2. kast(je) 3. kammenet of slotspyn 4. spyn 6. trochgong

5. stapklos 7. paneeldoarkes (koai-) 8. larings 9. stapbank

Vooronder of durk in boven- en zijaanzicht.

1. kopkoai of kopspyn 2. seilkoai of sliepkoai 3. kisten 4. durkslûk of klap 5. mêst 6. útwip (waar niets mocht liggen of staan) 7. durksskud of foarskud

22

Dat was dan voor een gezin met 5 kinderen, want de twee oudsten waren van het schip toen de jongsten geboren werden).

Hylke schrijft dat hij achterin sliep toen hij nog klein was. ‘Later, toen er meer kinderen kwamen, moesten de oudsten naar voren. Ik sliep de laatste jaren naast Bauke en aan de andere kant van de durk sliepen Klas, Gels en Sjoerdje. Als het schip leeg was, konden we met regen, storm en kou binnendoor gaan naar voren. Als het geladen was, moesten we buitenom, en dan was er ook nog vaak een hoge last van turf of takken op het dek. Dan was het moeilijk, vooral als het donker was en koud, maar dan bracht vader ons met een lantaarn naar voren.

Voorin kon het in de winter erg koud zijn, want er was geen verwarming.

Als het vroor, konden we het ijs met de nagels van het hout krabben.

Maar wij kregen dan van moeder een warme steen of strijkijzer mee naar bed. Wij hadden ook een plaatstoof, dat was een grote stoof van ongeveer 30 bij 45 centimeter met een ijzeren plaat erop, waaronder een grote test

kon staan met een kooltje vuur.’

Van koers verlegd Toen Klaas en Sjoerdje met hun kinderen in 1920 naar Apeldoorn verhuisden, werd ‘de Onderneming’ verkocht aan Sjoerdjes tien jaar jongere broer Hendrik Baukes Veenstra.

Die was in 1911 getrouwd met Antje Attema. Rinze, een andere broer, voer later samen met zijn zoon Wessel op het motorschip ‘Jacoba’. Ze brachten goederen van de Lankhorst zuivelfabriek in Osingahuizen naar Sneek en Leeuwarden, en namen retourvracht mee naar IJlst, Osingahuizen en Heeg.

Wessel kocht in 1928 een Opel vrachtwagen, die acht ton kon vervoeren.

Samen met zijn broer Tjeerd bouwde hij van daaruit een transportbedrijf op dat nog bestaat, Veenstra Transport in Heeg. De kaasopslag van Lankhorst aan de Wide Wimerts werd later omgebouwd tot werkplaats voor de scheepsbouwers Allard en Peter Syperda en na hen, van 2003 tot 2015, Jelle Talsma. Die vertrok nadat klagende buren hem het bestaan praktisch onmogelijk hadden gemaakt. Maar hij bleef actief als scheepsbouwer in

Franeker en Groningen Zo vormden schepen indirect een aanzet tot later gevormde, bloeiende ondernemingen.

In 1927 is de ‘Onderneming’ verlengd tot 18,90m. Zo is het in 1931 ook geregistreerd, met een laadvermogen van 43,632 ton. Het skûtsje is later door Douwe Remery, als schipper uit Leeuwarden de volgende eigenaar, teruggebracht naar de originele lengte. De Remery’s genoten nogal bekendheid in Friese schipperskringen doordat ze schepen kochten en verkochten. Egbert Remery was fokkenist bij Jan van Akker op de eerste Sneker Pan, een bolscheepje oftewel ‘boltsje’.

In 2000 werd deze platbodem naar de eisen van de nieuwe tijd gerestaureerd en ingericht voor de verhuur als recreatieschip. Het zo opgepimpte en blinkend geverfde skûtsje ‘Nieuwe Onderneming’ heeft een luxe opbouw gekregen met een ruime kuip.

Het is ingericht voor 10 personen en heeft een aparte hut met een tweepersoons bed.

www.uitgeverijpenn.nl

23

LEEUWARDEN IN PRENT EN MEINDERT SCHROOR EN DE HOOFDSTAD De stad met de meeste schrijfwijzen in kaart en document is Liwwadden – Ljouwert – Leeuwarden. Vooral sinds 1994 is de Friese hoofdstad sterk gegroeid.

Maar het begin blijft nog steeds herkenbaar: drie terpdorpjes langs de Middelzee.

Pas gepromoveerd zet geograaf Meindert Schroor nog een stevige eindsprint in. Recentelijk verschenen een historische beschrijving van Harlingen én een ‘Historische Atlas van Leeuwarden’. De laatste is uitgegeven door Vantilt in Nijmegen. De ondertitel geeft aan waarom dit boek nu verschijnt: ‘van terpdorp tot culturele hoofdstad’.

Op 80 bladzijden, groot formaat, staan honderden kaarten en foto’s met een soms (zeer) gedetailleerde toelichting van Schroor, zelf woonachtig in de Friese hoofdstad. Het gaat, blijkt al gauw, om de structurerende elementen in een amalgaam van een drietal terpdorpjes, die eerst

24

gestaag en nadat ze waren samengesmolten veel sneller zijn uitgegroeid tot een echte provinciehoofdstad.

Deze eenvoudig opgemaakte, rijk geïllustreerde atlas is ingedeeld in 35 thema’s, van ‘Prehistorisch en Romeins Leeuwarden’ (met reconstructiekaarten en –afbeeldingen) tot de nieuwe stad met kansen en bedreigingen. In het laatste hoofdstuk neemt de auteur de uitbreiding van Leeuwardens grondgebied met een flinke lap Boarnsterhim mee.

Schroor toont zich een betrokkene, die geen poging doet om zijn grote detailkennis te verbergen. Sterker, in zijn vele verwijzingen naar huidige straatnamen laat hij zelfs geboren Leeuwarders af en toe verdwalen. Hij gispt als commentator de eeuwenoude neiging in de provincie om ‘middelen en krachten zoveel mogelijk te verdelen over meerdere centra’. Die

spreidingsdrift ging volgens Schroor ‘zelfs’ zover dat de Staten in 2009 voorstelden ‘om niet Leeuwarden, maar geheel Friesland kandidaat te stellen als Culturele Hoofdstad.’ Maar daar stak Europa een stokje voor, gelukkig (!?).

Dit is wat eenzijdig belicht. Veel Liwwadders voelden in 2009 niet zo veel zin voor de miljoenen kostende status van Culturele Hoofdstad. Huub Mous en het digitale stadsblad Liwwadders braken er de staf over. Als Gedeputeerde Jannewietske de Vries uit Raerd niet zo had doorgedramd, was het wellicht nooit wat geworden. Dat het besef van onvermogen Leeuwarden (‘ut sal nooit wurde en ut het nooit wat weest’) nog sterker typeert dan de neiging tot spreiding en versnippering in Fryslân, staat niet in dit boek.

Toch is vroeg in de jaren negentig een belangrijk convenant tussen stad en provincie over de gewenste demografische ontwikkeling gesloten, waardoor grootse uitbreidingen naar Zuid en Noord konden worden gepland en uitgevoerd.

Er staat nog iets niet in deze atlas, namelijk de herinrichting tijdens de Duitse bezetting. In de omgeving

KAART van Bij de Put, waar voorheen joden woonden, en bij Fliegerhorst Leeuwarden waren de gevolgen wel heel dramatisch. Jammer voor wie na ‘Laarzen op de Lange Pijp’ en ‘De Wuttelhaven del’ ook wel eens de geografische werkelijkheid achter deze boektitels wil verkennen.

Maar Meindert Schroor wist met hulp van het Historisch Centrum Leeuwarden wel tal van intrigerende kaarten uit het stof te vissen, waaronder de eerste uitgave van de Falkplan Stadsplattegrond. Die wordt hierbij afgebeeld.

Klaas Jansma

Al 10 jaar een begrip

2006 - 2016

* Prachtige kade (+/- 1,5 km lang) * Aan mooi verzorgde camping met vele faciliteiten * Overnachten in een tent op de kade is toegestaan * Elektriciteit aansluitpunten tot 10 ampere * Campingfaciliteiten onder andere ruime en schone douches, toiletten en wastafels

Aan vaarwater tussen Sloten en Slotermeer!

Meer info? www.campingdejerden.nl

* Kamperen * Recreëren * Genieten

www.uitgeverijpenn.nl

25

DE FRIESE PARELTJES-ROUTE en drinkdobben. Aan de rand van het gebied loopt een deltadijk. Deze geeft uitzicht op het Noarderleech, de Waddenzee en bij helder weer zelfs op Ameland. Aan de andere kant van de dijk liggen de uitgestrekte akkerbouwlanden.

Het Noarderleech is een gebied dat heel veel rust en ruimte biedt voor verschillende vogels.

In het gebied komen dan ook verschillende soorten steltlopers voor als kluten, wulpen, tureluurs en bontbekplevieren, maar ook zijn er kok- en zilvermeeuwen, visdiefjes en Noordse sternen te vinden. Verder komen er zo’n 1500 soorten geleedpotigen voor als bijvoorbeeld insecten, kreeften en garnalen. Zeekraal, melkkruid, zeealsem en zeeweegbree zijn enkele plantensoorten die in het gebied groeien.

Beklim de hoogste terp van Nederland | Hegebeintumterp

ROUTEkaart markant friesland.

In het noordoosten van Friesland valt van alles te ontdekken. Het barst er van de volksverhalen, markante geschiedenis en eigenzinnige figuren. Dit alles in het decor van een mysterieus landschap.

Het Buitendijksgebied | Seedykstertoer, Marum Het Noard-Fryslân Bûtendyks is een enorm natuurgebied dat grotendeels bestaat uit buitendijks land. Het deelgebied Noarderleech valt hieronder en bestaat uit zomerpolders, kwelders

Wist u dat noordoost-Friesland tot de oudste bewoonbare gebieden van deze prachtige provincie behoort?

Dan zult u begrijpen dat we niet voor niets omringd worden door maar liefst drie Nationale Landschappen, te weten de Noordelijke Friese Wouden, het Lauwersmeer gebied en Werelderfgoed de Waddenzee (Unesco)!

Om het u makkelijk te maken is er een speciale kunstroute die de verbinding vormt tussen de musea van Markant Friesland die samen het grootste museum van deze regio vormen. Deze keer lichten we de Noordwestelijke hoek voor u uit.

Buitendijks gebied. Bron: Friesland Holland.

26

Deze terp van Hegebeintum werd reeds bewoond vanaf 600 voor Christus. Het dorp rondom de terp wordt reeds in de 9e eeuw genoemd als 'Bintheim'. De eerste en oudste bodemvondst (600 jaar v.Chr.) ligt in de vitrine van het bezoekerscentrum. Hier kunt u meer ontdekken van de bijzondere geschiedenis van dit gebied. Ook kunt u de bijzondere kerk met wel heel bijzondere rouwborden bezichtigen. Wist u dat de toren van Hegebeintum tijdelijk op één been

Verkrijgbaar bij Kleine-Lijn. staat? Dat is een noodzakelijk – en spannend – onderdeel van het werk om het scheefzakken van de Beintumer toer tegen te gaan. Het werk is zo uniek dat het bezoekerscentrum Hegebeintum iedereen de mogelijkheid wil geven het werk te bekijken. U bent van harte welkom om deze ‘poepetoer’ van een operatie te komen bezichtigen!

Ambachtelijke katoendrukkerij Kleine-Lijn | Blije In Blije vind u de ambachtelijke katoendrukkerij, hier gaan traditioneel vakmanschap en hedendaagse vormgeving samen. Het atelier is een combinatie van een levendige werkplaats en winkel voor unieke handbedrukte stoffen. Je kunt hier ook gezellig koffiedrinken en bij mooi weer is de prachtige theetuin open. Dit atelier is een van de weinige katoendrukkerijen die Nederland rijk is.

Bij een bezoek aan Kleine-Lijn krijgt u de mogelijkheid om een kijkje te nemen in het atelier, waar textielmotieven op linnen, katoen en zijde worden gedrukt. Kleine-lijn is gespecialiseerd in handbedrukte stoffen, voor zowel mode en interieur, seriematige producten en unica. In de winkel verkoopt Nynke Runia een breed assortiment artikelen die in het atelier zijn ontworpen en vervaardigd, o.a. cadeau artikelen, linnen kleding, shawls van zijde en woonaccessoires.

dorpje ligt aan de Dokkumer Ee, het bekende vaarwater tussen Leeuwarden en Dokkum waar zich ook Bartlehiem aan bevindt. In Bartlehiem bevindt zich het bekende bruggetje van de Elfstedentocht. Maar voor u doorreist naar het bekende bruggetje, is het voormalige woonhuis van Ruurd Wiersma een must see.

In het voormalig woonhuis, wat nu museum is, ziet u een prachtig staaltje naïeve schilderkunst. Hier woonde tot zijn overlijden op 15 december 1980 de oud-melkvaarder Ruurd Wiersma. Hij maakte van zijn woonkamer een groot, kleurig panorama.

Wanden, plafond, meubilair …. niets in het huis ontsnapte aan het penseel van deze gedreven zondagsschilder.

We kunnen zeggen dat een oliekachel de oorzaak van Wiersma’s bekendheid is. Want toen zijn kachel in 1965 ontplofte, voorzag dit de woonkamer van een dikke, vette laag roet. Op advies van een huisschilder beplakte hij de zwarte kamerwanden met wit behangpapier. Maar de zo ontstane grote, witte oppervlakte smeekte hem om kleur. Dus kocht hij

penselen en potjes fietslak en schilderde – de zestig reeds gepasseerd – in vijf jaar tijd zijn veelkleurige levenswerk ‘de vier jaargetijden’. Door dit unieke kunstwerk werd Ruurd Wiersma bekend bij liefhebbers van naïeve kunst.

OOSTBLOKTREFFEN 4 en 5 mei (Hemelvaartsdag) t/m zondag 8 mei 2016 is het oostbloktreffen. Een treffen voor bezitters van motorfietsen van Oost-Europese herkomst, zoals: MZ, Jawa, CZ, Ural, Dnepr, Simson, Jupiter, WSK. Dit is een evenement voor liefhebbers van Oost-Europese motoren. Ook andere excentrieke vehikels zijn welkom. Het gaat hier om een gezellig semi-ongeorganiseerd treffen, geschikt voor de hele familie. Zet je tentje op in de wei en geniet van de Friese rust en ruimte. E.e.a. wordt gehouden op boerencamping de Seedykster toer te Marrum.

Om enthousiast te worden: zie www.seedykstertoer.nl.

De camping hanteert de gangbare boerencampingtarieven, het kost je geen vermogen.

Eigenzinnig melkkoopvaarder en naïef schilder Ruurd Wiersma | Burdaard Reist u even verder dan komt u in het prachtige Burdaard. Dit prachtige

Ruurd Wiersma: stranddames.

www.uitgeverijpenn.nl

27

VAN VUILSTORT NAAR TIMERTSMAR

een natuurgebied. Dat was op een moment dat rond een derde van het meertje onder een dikke laag afval verdwenen was. Maar wat resteerde was voor Staatsbosbeheer de moeite waard.

Kampioen in de jungle

Een paring van de wilgenwespvlinder (Synanthedon formicaeformis). De voorvleugels van de wilgenwespvlinder hebben een rode top en het zwarte achterlijf heeft één oranje band. Komt vooral voor in het rivierengebied, in de duinen en in veengebieden.

De inrichting duurde even wat de natuur de kans gaf of zelf een invulling te maken. Wat al meteen ontstond was een uniek bos, of eigenlijk een geheimzinnige jungle van gigantische Reuzenberenklauwen. Nu is deze gigant, ook wel Perzische berenklauw genoemd, van zichzelf al groot. Met gemak haalt ie de twee meter. Maar op de onvoorstelbaar rijke vaaggrond van de stort werden kampioenen geboren. In de nazomer, als de groei en bloei op z’n hoogtepunt is, verandert het oude hart van de Mar in een vrijwel ondoordringbaar oerwoud van dikke, harige stengels met fraaie bloeischermen van wel meer dan honderd stralen. De plant sterft na de bloei en de kolossale stelen en uitgebloeide enorme schermen leveren in herfst

(foto Buizerd, toppredator en broedvogel van de Timertsmar) De buizerd is waarschijnlijk wel de bekendste Nederlandse roofvogel. Het is een stevige vogel, niet erg goed toegerust op het vangen van snel bewegende prooien zoals bijvoorbeeld valken dat kunnen. Buizerds moeten het dan ook meer hebben van muizen, zieke konijnen, wormen en aas. en winter materiaal voor ongekende creativiteit! Slakken in velerlei soort en kleur en insecten bewonen dit paradijs. Onder de laatste groep de opvallende Wilgenwespvlinder met

Het ligt daar wat verborgen, en eigenlijk ook wat verloren: de Timertsmar, tussen grote-broer De Alde Feanen in het oosten en de kaarsrechte A32 in het westen.

Halverwege Grou en Warten/Wergea. In It Leechlân en daarmee is geen woord teveel gezegd. Want laag (en ook leeg) is het daar.

Net aan de oostkant van de Leechlânsdyk ligt het diepste punt van de provincie Fryslân. De agrarisch gebruikte Auke Hinnesmar, waarvan de graszode ligt op min twee meter tien! De Timertsmar vormde daarmee eertijds een geheel. Vanaf de mid-vijftiger jaren tot 1969 werd het meertje door de Gemeente Idaarderadeel, met hoofdplaats Grouw, gebruikt als stortplek voor huisvuil. Maar vanaf het jaar 1985 veranderde de status volslagen: van vuilstort werd het

28

Het is nu nauwelijks voorstelbaar dat de grauwe gans nog geen drie decennia geleden een zeer zeldzame broedvogel is geweest, die plaatselijk zelfs werd uitgezet om te voorkomen dat de soort uit Nederland zou verdwijnen. Inmiddels broeden er in Nederland meer dan 25.000 paren en vestigt de soort zich nog steeds op nieuwe plaatsen.

JUNGLE een enkele Berk en Lijsterbes, Es en Esdoorn, ja zelfs een eenzame Zomereik, zorgden voor een snelle successie naar een bosachtig geheel.

Vanaf het aangelegde parkeerterrein loopt een pad het terrein in. Op de driesprong onder hoge Wilgen leidt links én rechts naar een kijkscherm dat uitzicht biedt over het restant van het meertje, met de mogelijkheid om vanaf het scherm een rondgang te maken naar het beginpunt. In de zoom rond het meertje broedt onder andere de Grauwe gans, en de bekende watervogels als Fuut en Meerkoet.

Territoria voor rietzangers De citroenvlinder (Gonepteryx rhamni) is een dagvlinder uit de familie Pieridae, de witjes en luzernevlinders. De mannetjes zijn meer geel, de vrouwtjes meer groen van kleur maar dit is in het veld niet altijd even eenvoudig te zien. Ze vallen zowel in vlucht als bij bezoek aan bloemen goed op. De vrouwtjes zijn ook veel bleker van kleur en worden soms verward met de witjes. Beide zijn te herkennen aan een oranje stip op iedere vleugelpunt. veel rood, die weliswaar inderdaad een nachtvlinder is, maar eigenlijk veel meer lijkt op een sluipwesp.

De Reuzenberenklauw (Heracléum mantegazziánum; de accentjes geven de plek van de klemtoon aan) komt weliswaar overal in Fryslân wel voor, maar ik ken geen vergelijkbare plek met zo’n enorm uitgebreide vegetatie als juist in dit voormalige veenmeertje, nu natuurgebied. Het hele reservaat ademt de geur van deze wonderlijke Aziatische gast.

Na de overname door Staatbosbeheer was een allereerste maatregel het aanbrengen van een laag klei van rond een halve meter om de vuilstort, letterlijk, te bedekken. Binnen de kortste keren raakte het open, vrij kale gebiedjes begroeid met wat je op een dergelijk plek mag verwachten als er weinig beheer meer is.

Divers soorten Wilgen, de Zwarte els,

Maar in het intieme meertje werd niet lang geleden ook de zeldzame Stekelstaarteend gezien door Avion Eizenga uit Grou! In het voorjaar zorgt de rietzone langs het meertje voor territoria voor alle rietzangers tot en met de Koekoek. Het derde pad, rechtdoor vanaf de driesprong voert de nieuwsgierige gast de verleidelijke jungle van Reuzenberenklauwen binnen.

Maar, pas op de juiste kleding. Het furocumarinezuur in de korte stekelige brandharen is verraderlijk; sommige kinderen en volwassenen reageren met een felle allergische reactie die wonden oplevert die aan brandwonden doen denken. Zonnestralen verergeren de zaak alleen maar.

Het onschuldigste seizoen is de vroege zomer. Dan zingt het bos, dan klinkt het meertje met zijn rietzoom, en dan vertoont zich een grote massa, soms wonderlijke bloeiende planten en fladdert en zweeft een grote verscheidenheid aan libellen en dagvlinders in dit opmerkelijke natuurpareltje.

Voor mij als Grouwster betekende het gebied vroeger een oase in het eierzoekgebied van mijn jeugd en, enkele jaren geleden vooral, een heerlijke inspiratiebron voor mijn Friestalige boek over de libellen. Het was het gebied waar ik voor het eerst de bijzondere libel Glassnijder ontmoette, die de mooie, toepasselijke Friese

w w w . s t a a t s b o s b e h e e r. n l naam Maitiidsbiter draagt. Een paring was het zelfs, die zich voltrok op de dikke, dode stengel van een berenklauw, vlakbij de driesprong. De libelle –het is de vroegste én de kleinste van de groep van de glazenmakers- is onmiddellijk te herkennen aan de fijne haartjes waarmee het borststuk is bezet. Het is een fraaie soort van dit rijke gebiedje met zijn opmerkelijke historie en vreemde kostgangers.

Tekst en foto’s Sake P. Roodbergen, Akkrum

De glassnijder is één van de kleinste van de glazenmaker familie. Hij is herkenbaar aan de groene tot gele banden aan de zijkant van het borststuk. Bij het mannetje is deze zijstreep blauw en is de bovenkant van de ogen ook blauw.

www.uitgeverijpenn.nl

29

ELTS MEI GRAACH RIS

Wedstrijdparcours de Heafeart, Gersloot

Langs het kanaal zit een lange rij sportvissers. Uiterst geconcentreerd houden ze hun dobber in de gaten. Het zijn wedstrijdvissers, voor het merendeel mannen, maar er zitten ook vrouwen tussen. Sportvissen is immers allang niet meer alleen voor kerels. Ook meiden staan hun mannetje.

Op de steiger yn’e Heafeart

30

Ze houden de lange vaste hengel van 11 meter probleemloos met de onderarm op de knie gedrukt, terwijl de andere hand lokvoer met wat maden en muggenlarven tot een balletje kneedt. “Daarmee houd je de vis gretig”, krijgt een toeschouwer te horen. En of dat nog niet genoeg is, wordt de dobber regelmatig een stukje naar links, rechts of omhoog getrokken, zodat het aas even van de bodem komt. Wedstrijdvissen is duidelijk meer dan alleen maar wachten totdat de dobber onder gaat.

Even verderop vist iemand met een matchhengel.

Met deze lange, slanke werphengel is de speciale werpdobber helemaal aan de overkant van het kanaal ingeworpen. “Verstandige keuze”, fluistert een kenner.

Daar loopt immers niemand langs de waterkant en zijn er dus ook geen trillingen die de schuwe brasems verjagen. Iets verderop wordt een grote vis gehaakt. Het topelastiek vliegt zeker twee meter uit de vaste stok. Elastiek is onmisbaar als je met een 6/00 onderlijntje en haakje

maat 20 vist. Groot zijn de opluchting en het applaus als even later een bronskleurige brasem van zeker 2 kilo in het schepnet glijdt. Wedstrijdvissen is zó kicken!

In de huid van de vis Wedstrijdvissen is helemaal het einde voor sportvissers die meer uit hun sport willen halen en van competitie houden. Die behalve uit zichzelf vooral ook alles uit de kast willen halen om te zorgen dat de vis wil bijten. Die het stadium van “ze doen het vandaag weer eens niet” allang zijn gepasseerd. Die houden van uitproberen, allerlei trucjes met het hengelmateriaal, aas en voer tot het in de huid kruipen van een vis om niet alleen die vis, maar vooral ook andere wedstrijdIn Fryslân zijn 33 hengelsportverenigingen, die alle aangesloten zijn bij de provinciale federatie ‘Sportvisserij Fryslân’, gevestigd te Grou.

Een ieder die in het Friese water wil sportvissen, moet in het bezit zijn van een VISpas. Deze VISpas behoort bij het lidmaatschap van een hengelsportvereniging. Naast de zorg voor het viswater en de visstand organiseren ze velerlei activiteiten zoals vislessen voor de jeugd, workshops, excursies en natuurlijk ook wedstrijden.

WEDSTRIID FISKJE

Zeevissen Roptazijl; het Open FK Zeevissen op de zeedijk bij Roptazijl. ’s avonds na het eten Sportvisserij Fryslân en op doordeweekse Lijkt wedstrijdvissen jou een dagen. Individueel, als fantastische nieuwe uitdaging, kijk koppel of zelfs met een dan eens op de website van jouw team. Wil je gewoon eigen hengelsportvereniging. De gezellig een wedstrijdmeeste verenigingen hebben wel WK dames 2012; in het Van Harinxmakanaal, Leeuwarden. je vissen met de leden een speciale wedstrijdafdeling en de van de hengelsportvereniging of mishengelsportzaak in de buurt kan je vissers te slim af te zijn. schien wel deelnemen aan de Friese ook altijd op weg helpen. Wil je meer Wedstrijdvissen is een voortdurende of Nederlandse kampioenschappen? weten over de wedstrijdvisserij of over uitdaging waarbij je best wat geluk Het is maar hoe hoog je de lat wilt sportvissen in het algemeen kijk dan kunt gebruiken, maar waarbij doorleggen. Om top-wedstrijdvisser te op de site van Sportvisserij Fryslân; gaans wel de beste wint. En wie weet worden moet je allereerst lid zijn van www.sportvisserij.frl wordt diegene ooit wel Fries Kampieen hengelsportoen, Nederlands Kampioen of zelfs vereniging. Je doet Wereldkampioen! mee aan clubwedstrijden, misschien Er zwemmen meer in de zee wel een zomer en/ Zeevissen in wedstrijdverband geof wintercompetitie beurt vanaf de kant, maar ook vanaf en gaandeweg leer boten. Menig wedstrijdvisser beoefent Molenend zz 15 • 9203 ZW Drachten • 0512-512708 je het wedstrijdviszelfs beide disciplines. Dat er verschilsen. Je schrijft je len zijn tussen zoete en zoute viswedWij zijn uitgebreid gesorteerd in hengelsport een keer in voor strijden moge duidelijk zijn. Alleen al artikelen van veel bekende merken. een wedstrijd in het de aassoorten verschillen als dag Bij inlevering van deze advertentie open circuit of voor en nacht. Vaak moet bij het zeevisontvangt u 10% korting op het gehele regionale (federasen met een zwaar werpgewicht tot tieve) selectiewedvoorbij de horizon worden geworpen hengelsport assortiment. strijden. Daar kun je om vis te vangen, terwijl het er bij de w w w. d s z j a n j o n k m a n . n l je immers plaatsen zoete wedstrijden heel wat subtievoor deelname aan ler aan toe gaat. Maar pas op; ook bijvoorbeeld het wedstrijdvissen aan zee heeft alles Wedstrijdagenda FKs 2016 Friese Kampioente maken met een hoge mate van 07 mei FK Teams Helomavaart, Munnikeburen schap of Nederkennis en vaardigheid.

10 mei FK 55+1 Prinses Margriet Kanaal, Spannenburg lands Kampioen21 mei FK Senioren Workumer Trekvaart schap.

Bepaal je eigen lat 04 juni FK Junioren Industrieterrein Frisia, Grou Iedereen kan wedstrijdvissen, jong en 11 juni FK Feeder Prinses Margriet kanaal, Blauforlaet/Reahel 21 juni FK 55+ 2 Langesloot, Lemmer oud, man en vrouw. Wedstrijden wor01 okt. FK Zeevissen Roptazijl den gevist in het weekend, maar ook

IM

www.uitgeverijpenn.nl

31

Hoek Zilverstraat / Leeuwarderend te Franeker โ ข Tel. 0517 390 853

Waddensport Waddensport verzorgt een dagje uit op de Waddenzee met skรปtsje Twee Gebroeders.

U kunt bij ons sportvissen, en.of een dagtocht naar Terschelling of Vlieland, een rondvaart, zeehondentocht of waddenspektakel maken.

www.waddensport.nl 32

RASSTANDAARD WETTERHOUN

Algeheel beeld Een eenvoudige hond, vanouds de hond voor de otterjacht, die zonder plomp of log te zijn, fors gebouwd is.

Een forsere, grotere en meer gedrongen verschijning toont dan de Stabijhoun. Een hond wiens huid goed gespannen is en die dan ook geen keelhuid, noch hanglippen vertoont.

van de spieren matig ontwikkeld zijn.

De overgang van de schedel in de snuit (stop) gaat geleidelijk en wordt slechts in geringe mate aangegeven.

De snuit is krachtig en wordt maar weinig smaller naar de neus toe (zonder enige schijn van spitsheid en goed afgeknot). De neus is recht, dus van opzij gezien geen bolle en ook geen holle lijn tonend. Neusrug breed, neus goed ontwikkeld met goed geopende neusgaten. De lippen goed gesloten (niet overhangend), een krachtig en scharend gebit.

Ogen De ogen zijn middelmatig groot, eirond, met goed aangesloten oogleden, zonder bindvlies te laten zien. Zij liggen iets schuin in het hoofd, waardoor de wat grimmige uitdrukking ontstaat. Zij puilen niet uit en liggen ook niet diep. De kleur is donkerbruin voor honden met een zwarte grondkleur en bruin voor honden met een bruine grondkleur.

Oren De oren zijn vrij laag aangezet met een niet sterk ontwikkelde oorschelp, zodat de oren goed gevouwen en zonder enige draai vlak tegen het hoofd worden gedragen. De oren zijn middelmatig lang en hebben de vorm van een troffel. De beharing is een typische eigenschap van het ras.

Zij is gekruld, bij de basis van het oor vrij lang en neemt naar beneden in lengte geleidelijk af, terwijl het onderste 1/3 deel met kort haar is bezet.

Aard

IM

JJ Stitches Schoterlandseweg 42 Hoornsterzwaag 0516 462998

www.jjstitches.nl anneke@jjstitches.nl

Neus

Rustige hond met een onafhankelijk (eigenzinnig) karakter, enigszins gereserveerd voor vreemden. Waaks en dus een ideale erfhond.

Zwart voor de honden met zwarte grondkleur en bruin voor honden met een bruine grondkleur. Niet gespleten en de neusgaten zijn goed geopend.

Neusspiegel goed ontwikkeld.

Hoofd

Hals

Een ‘droog’ hoofd, dat in verhouding tot het lichaam fors en krachtig is.

De snuit en schedel zijn even lang.

De schedel is licht gewelfd en geeft meer de indruk van breed dan lang.

De schedel gaat met een lichte ronding over in de wangen, waar-

De hals is kort, krachtig en rond in een zeer stompe hoek overgaand in de ruglijn, zodat het hoofd doorgaans laag gedragen wordt. De hals is licht welvend en geen keelhuid of wammen.

www.uitgeverijpenn.nl

33

V.l.n.r. bruinbonte hond zonder schimmel, effen bruine hond, zwartbonte hond met veel schimmel en een effen zwarte hond

Borst

Voorhand

Van voren gezien breed, meer breedte dan diepte tonend en dientengevolge de voorbenen vrij ver van elkaar staande, onderborst gerond en niet dieper reikend dan tot de ellebogen.

De schouder is goed aangesloten aan het lichaam. Het schouderblad is schuin geplaatst en goed gehoekt.

Benedenarm krachtig, goed recht, voorvoeten recht, niet doorgezakt. De voeten zijn rond, tenen goed ontwikkeld en gebogen met krachtige voetzolen.

Lichaam Het lichaam is zeer krachtig. De ribben zijn goed gerond met goed ontwikkelde achterribben. De rug is recht en kort met een weinig afvallend kruis.

De lendenen zijn krachtig en de buik is maar matig opgetrokken.

Staart De staart is lang, matig hoog gedragen en tot een spiraal opgerold, gebogen over het kruis, zodat de spiraal naast het kruis komt te hangen.

Achterhand Krachtig, matige hoeking van darmen dijbeen en van dijbeen en schenkelbeen. Schenkelbeen niet te lang.

Hiel dicht bij de grond geplaatst, achtermiddenvoet is dus kort. Achtervoeten rond met goed ontwikkelde voetzolen.

Beharing Behalve op het hoofd en de benen, overal bedekt met dichte krullen. Het zijn vaste, stevige krullen van bundels

34

haar. Enkelvoudige krullen of krullen van te dunne haarbundels geven de hond een wollig aanzien en dat mag dus niet! Het haar zelf is vrij grof en voelt iets vettig aan.

Kleuren Eenkleurig zwart of bruin, alsmede zwart-witte en bruin-witte aftekening, waarbij het wit schimmel en/of spikkels mogen voorkomen.

Grootte De ideale maat voor reuen is 59 cm en voor teven is dit 55 cm.

Historie “Raspunten van den Wetter-houn” De eerste, officiële rasstandaarden van zowel de Wetterhoun als de Stabijhoun zijn in 1944 door de Raad van Beheer gepubliceerd.

PUP IN HUIS! EEN KLEINE STABIJ- OF WETTERHOUN. Als er een puppy in huis komt is dat geen kleinigheid. Een pup is nog geen volwassen hond, net zoals een kind nog geen volwassen mens is. Beiden hebben bijzondere verzorging en aandacht nodig. Als u nog nooit een hond in huis hebt gehad, is goed advies erg belangrijk.

Het opvoeden van een Stabij- of Wetterhoun doe je niet zo maar, daar moet u als baasje tijd in steken. De hond heeft recht op deze intensieve aandacht. Door het in huis nemen van een pup, die alles nog moet leren, neemt u ook een grote verantwoordelijkheid op u.

voorpublicatie Het eerste jaar is de belangrijkste periode om van de pup een fijne gehoorzame hond te maken. De extra tijd die u in deze periode aan de hond geeft, betaalt zich later dubbel en dwars terug.

Zorg ervoor dat er met alle gezinsleden vooraf een lijst met huisregels is samengesteld.

Wat mag de pup wel en wat mag

niet. Mag hij op de bank, mag hij naar boven, mag hij naast de ontbijttafel zitten, heeft u kauwspeeltjes in huis, enz enz. Het is belangrijk dat de huisregels consequent worden gevolgd.

Uw hond krijgt een duidelijke structuur en weet waar hij aan toe is.

Meegaan met het nieuwe baasje Eindelijk is het zover en de pup mag mee naar huis. De pup heeft de laatste maaltijd overgeslagen, zodat hij tijdens de reis niet zo snel over zal geven. Vaak moet de pup een flinke trip maken. Zorg ervoor dat u een ruime doos meeneemt met wat doeken/kleedjes erin. Vergeet de keukenrol of handdoeken niet om eventuele ongelukjes op te ruimen.

Voor de pup is het een hele gebeurtenis. Hij wordt opeens weggehaald uit zijn vertrouwde omgeving, waar hij zo fijn met zijn broers en zussen heeft gespeeld. Stel de pup dus op zijn ge-

mak. Ga naast hem in de auto zitten, of neem hem op schoot en praat met hem. Probeert hij uit de doos te klimmen; zeg dan rustig: ‘nee’ en zet hem weer terug. Direct hierna is hij weer hartstikke braaf.

Zijn nieuwe thuis De hond doet de eerste dag vele indrukken op. Geef hem ook de tijd om het allemaal te verwerken. Laat hem de eerste dagen rustig aan zijn nieuwe woonomgeving en gezinsleden wennen. Zorg er dus voor dat u de eerste dag geen belangstellende vrienden, familie en kennissen uitnodigt. Het maakt de pup alleen maar verward. De pup moet eerst weten bij wie hij tegenwoordig hoort.

Vervolgens wijst u hem wat zijn plaats is. Vaak krijgt u bij de fokker een speeltje of een doekje mee met de nestgeur eraan. Leg dit in zijn bench of mand. Zo is er in die vreemde omgeving toch nog een vertrouwd geurtje.

Al vanaf de eerste dag is het belangrijk dat u consequent bent en niet uit medelijden dingen toestaat die u eigenlijk niet wilt. U zult merken dat de eerste dagen/ weken volledig in het teken staat van de nieuwe huisgenoot. Gelukkig slaapt uw puppy ook veel, want dan pas heeft u even tijd om wat voor u zelf te gaan doen.

Gun hem ook zijn rust. Hij heeft het nodig! u Pag. 37

www.uitgeverijpenn.nl

35

TALSMA

Okuma Baitcasterset plus reel

set N

€7

U

9,99

PETS&CO TALSMA | Raai 1, Drachten | T (0512) 512 494

webshop4dieren.com Uw adres voor • Snacks • Blikvoer • Droogvoer brokken • Diepvriesvoeding • Kennels • Accessoires Goede voeding is ook voor uw huisdier net zo belangrijk als voor mensen.

Wij richten ons op de betere voeding voor hond en kat.

36

De eerste nacht De eerste nacht zal voor de pup heel eenzaam zijn. Hij was gewend om heerlijk met zijn broertjes en zusje te slapen.

Overdag heeft hij genoeg afleiding gehad, maar ‘s nachts voelt hij zich wel heel erg eenzaam. Ga er maar bij slapen op de bank. Zorg er wel voor dat hij opgesloten zit in een bench of een kinderbox. Een kartonnen doos is minder geschikt. De pup ziet niets, en kan hierdoor nog onrustig worden, en ze kan zich er gemakkelijk uit bevrijden.

Onderschat uw slimme Stabij- of Wetterhounpup niet.

Geef de hond voordat hij gaat slapen een pensstaafje of iets dergelijks, dan zit hij heerlijk te kluiven waar hij ook moe van wordt en als het op is, zal hij snel gaan slapen.

Gaat de hond piepen, steek dan uw hand uit bij de pup zodat hij weet dat hij niet alleen is. Spreek hem nooit troostend toe, u mag zijn gejank niet belonen. Is de hond daarna weer stil, dan spreekt u hem belonend toe en aait hem, omdat hij dan braaf is. Is de hond na een paar nachten aan z’n nieuwe omgeving en baasjes gewend, dan verplaatst u de pup naar zijn eigen slaapplaats. Uw pup de hele nacht laten janken is echt geen optie. Het is namelijk tegennatuurlijk om hem op 8 weken uit zijn omgeving te halen.

Verschijnt begin april 2016 en is te verkrijgen via www.nvsw.nl OP DE BRES VOOR DE WETTERHOUN

Al jarenlang komen er steeds vaker problemen in de fokkerij van de Wetterhoun voor. Teven die leeg bleven, reuen die niet of moeizaam dekten. Immuniteitsproblemen, hartproblemen en ook nog enkele andere zaken, die alle hun weerslag hebben op de gezondheid van het ras. De gemiddelde leeftijd daalt, en dat is een slecht teken. Gezien het feit dat er wereldwijd slechts rond de duizend dieren zijn van dit mooie Friese ras is het onvermijdelijk dat de mensen, die deze honden fokken, dat doen door inteelt.

Dat zoiets op den duur negatieve gevolgen heeft, is inmiddels bekend.

Daarom heeft de rasvereniging na intensief onderzoek in samenwerking met de universiteiten van Utrecht en Wageningen en met medewerking van de stichting Zeldzame Huisdieren een plan opgezet om hier iets aan te doen.

Rasloze Wetterhoun look-a-likes worden voortaan in een Bijlage-stam-

boek opgenomen om zo de fokkerij in te stromen. In dat plan staat ook dat er in de toekomst eventueel vers bloed mag worden ingefokt, met een maximum van zes rassen. Dit infokken is niet willekeurig, maar gedoseerd en gecontroleerd, zodat na verloop van enkele generaties kan worden gezien of de resultaten van deze kruisingen ook daadwerkelijk in de verdere populatie terecht mogen komen. In november 2014 werd het eerste outcross nest geboren.

FARM FOOD

Farm Food stelt als sponsor van het hele OutcrossProgramma al het voer ter beschikking en is ook nu met raad en daad beschikbaar voor alle voedingsvragen, want vele pups laten groeien en tegelijkertijd de moederhond in goede conditie houden is geen sinecure. Het is voor de fokker een grote steun dat Farm Food op elk uur van de dag bereikbaar is voor aanvullend advies.

www.uitgeverijpenn.nl

37

HONDEN VAKER BESMET MET DARMINFECTIE GIARDIA...

38

Tsjûkemarwei 6c Sint Nicolaasga (Fr.) 8521 NA Sint Nicolaasga Accessoires

Lease en huur

Onderhoud en service

Met een ruime keus in accessoires kunt u uw scootmobiel helemaal op maat maken.

Huren of lease is bij ons eveneens mogelijk. Verder ruim keus uit tweedehands modellen.

Ook voor reparaties en onderhoud. En met onze pechhulp geen vervelende verrassingen!

Brochure aanvragen?

Demonstratie thuis?

Accuspecialist

Wilt u meer weten over alle mogelijkheden? Vraag de gratis brochure aan!

Kunt u niet naar onze showroom komen? Wij komen graag bij u thuis voor een demonstratie.

Optimale vrijheid: voor elke wens en elk verbruik hebben wij de juiste accu!

Tel.: (0513) 41 96 69 • mob.: 06 23 56 58 43 • info@scootmobiel-stnyk.nl

www.scootmobiel-stnyk.nl www.uitgeverijpenn.nl

39