n â n l s â l y s r FFry T N A K R A M mmers Losse nu ei 2016 •
€ 2,50
m
mei
2016
ndagen la s ie r f t e doen m e t t a w d Altij
da.nl
FM16-2
Kunst als blijvende herinnering Echte kunst vergaat niet. Jan Adamse maakt weergaloze kunstwerken, die een ereplaats verdienen. Het grijs dat hij in zijn kleurenpalet gebruikt, is as. Het is de herinnering aan een overleden dierbare, die nooit vergaat. Dat kan een mens zijn, een dier of een lang gekoesterd voorwerp. Als u zelf via een kunstwerk vereeuwigd wilt worden, overleg tijdig met de schilder. Overtuig u van zijn kwaliteit, bepaal uw voorkeur.
‘Ars longa, vita brevis est.’ Het leven is kort, de kunst duurt.
Jan Adamse Kunst- en Decoratieschilder Bothniakade 52a 8601 EM Sneek 0515-421659 / 06-52457173 info@janadamse.nl
2
Inhoud Voorbij het stenen tijdperk
4
Frisian Fisher droomt van opgraving
26
Dokkum, centrum van de wereld
10
Kinderen aan de wieg
28
Matchracing in Rotterdam
20
Bijzondere streekproducten
30
De wereldtop damt frysk
24
Van laborant naar geitenboerin
33
In het komende nummer: FEEST! 35 jaar IFKS
• Klaar voor de start! • Wisseling van generaties • De debutanten • De jeugd en de toekomst Acquisitie en ondersteuning Eddie Ferbeek, Milja Roosjen Drukwerk Veldhuis Media BV (foto) Redactie: Klaas Jansma, Martsje de Jong, Milja Roosjen Vormgeving Kees Klip Fotografie Kees Klip
NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.
www.uitgeverijpenn.
nl www.uitgeverijpenn.nl
Colofon
Fryslân Markant is een uitgave van Uitgeverij PENN.nl Postbus 633 8901 BK Leeuwarden Tel 058 284 94 10 Fax 058 212 94 36 www.uitgeverijpenn.nl www.skutsje.nl www.frieslandagenda.nl
33
VOORBIJ HET STENEN HAAK, AS EN FLY-OVER
Afstanden bestaan niet meer. We vliegen in no-time rond Leeuwarden en naar Dokkum. De N351 leidt ons van Drachten naar Drenthe en Duitsland. Lemmer, na 1967 al groot geworden door de A6, raakt door Rondweg N359 eindelijk verlost van obstipatie. In westelijk Leeuwarden staat het Europaplein op z’n kop. Het wordt compleet nieuw ingericht voor verkeer tussen de nieuwe wegen naar het noorden, het westen en het Leeuwarder centrum. Hier lijkt alles bij elkaar te komen. Een groot contrast daarmee bevindt zich in bijna de verste uithoek van Fryslân, Holwerd. Het leek probleemgeval numméro 1, met stip op de krimplijst, waar je een huis kon kopen voor zestigduizend euro. Als je verandering wilt aanschouwen, moet je daar nu heen. De weg naar Hallum en verderop naar Leeuwarden is sterk opgewaardeerd. Holwerders zijn bezig hun straten te verfraaien. Er is zelfs een grensverleggend plan voor een nieuw Holwerd aan Zee. Dat zou zo maar gerealiseerd kunnen worden als de economie nog even verder davert en danzij vluchtelingen de vergrijzing wordt gematigd.
Leeuwarden Vrij-Baan In een moment van overmoed hebben Gedeputeerde Staten van Fryslân in hun evaluatie uitgesproken dat de grootste investeringen in de infrastructuur nu wel gedaan zijn. Het vorige college van GS zou tot 2015 zelfs meer hebben gedaan dan was beloofd. Het accent zou daarom de komende tijd worden verlegd van vernieuwing en uitbreiding naar goed onderhoud. Dat laatste relativeert Sytske Poepjes, hoofdverantwoordelijke voor de
provinciale inspanningen. Zij weet dat er nog veel gedaan moet worden voordat we qua infrastructuur in het paradijs leven. ‘Dingen feroarje, dat giet troch.’ Verkeer en milieu zitten in een ontembare dynamiek, betoogt de gedeputeerde. Het gaat om 159 kilometer snelweg en een veelvoud daarvan aan autowegen.
Grote projecten Er zijn momenteel diverse grote projecten in uitvoering. Een kort overzicht. 1. Leeuwarden Vrij-Baan De N31 Haak om Leeuwarden is op 18 december 2015 in gebruik genomen. Aan de westkant van de Friese hoofdstad ligt een nieuwe westelijke invalsweg. Een aquaduct verbindt de stad met deze weg. De haak sluit aan op de Traverse Harlingen. De Drachtsterweg wordt dubbelbaans met ongelijkvloerse kruispunten tussen het Drachtsterplein en Hemriksein. Er komt een aquaduct, een ongelijkvloerse kruising met Zuiderburen en als laatste de fiets- en sloepenroute Wiarda.
Aanleg van rondweg Garyp. Foto: Aerovisio Luchtfotografie.
4
2. Verruiming Prinses Margrietkanaal Het vervoer over de Hoofdvaarweg
TIJDPERK MISLEIDING DOOR TOMTOM
Navigatieprogramma; s kunnen het tempo niet bijbenen. Bij veel wegen staan bordjes met het verzoek om de pratende wegwijzer tijdelijk uit te schakelen. Geen overbodige luxe. Bij Garyp loop je dankzij de computerstem chronisch vast in de wegafsluitingen. Verbijsterde chauffeurs uit andere landsdelen vragen er geregeld de weg naar Burgum of Sumar. In de kakofonie van gele bordjes hebben ze één exemplaar gemist. Moeten ze keren! Elders is het zaak om de nieuwste versie van de automatische piloot te downloaden. Zelfs dan kan het je gebeuren dat je op de weg van Sneek naar Lemmer over Balk wordt geleid, omdat iemand met te veel verstand dat heeft bedacht. Knooppunt Joure Lemmer-Delfzijl blijft groeien. Fryslân en Groningen en Rijkswaterstaat werken samen aan verbeteringen van de vaarweg, die wordt verbreed en verdiept. Elf bruggen worden vervangen. De grootste knelpunten worden tussen nu en 2020 aangepast: de bruggen Burgum, Skûlenboarch, Kootstertille, Zuidhorn, Paddepoelsterbrug en de Gerrit Krolbrug in Groningen-Stad. In 2025 moet de hele vaarweg zijn opgewaardeerd tot CEMT-klasse Va, voor vierlaags containervaart en beperkt tweebaksduwvaart. 3. De Centrale As De dubbelbaans autoweg Centrale As loopt vanaf de noordelijke rotonde Dokkum (Lauwersseewei) tot aan Nije-
DRUKTE ALOM
Het drukste snelwegtraject is de A7 tussen Joure en Heerenveen met 54.000 voertuigen per etmaal. De A7 van Heerenveen naar Groningen wordt met 40.000 voertuigen wel frequent bereden, maar is niet bijzonder druk. Andere snelwegen zijn vaak rustiger: circa 30.000 voertuigen rijden over de A6 richting Joure. Het rustigste punt ligt bij knooppunt Zurich met circa 16.000 voertuigen.
ga in Smallingerland. De rondwegen Hurdegaryp en Garyp zijn onderdeel van dit project. Een gebied ter grootte van ongeveer 7000 hectare krijgt een flinke impuls op de thema’s landbouw, recreatie, veiligheid, water en natuur. 4. Investeringen in Drachten en Heerenveen Doel is om de bereikbaarheid van beide kernen te verbeteren. Daar is een programma van 15 projecten voor samengesteld op de gebieden wegenbouw, spoor, economie, duurzaamheid en recreatie & toerisme. Daarbij hoort verbetering van de treinverbinding (Zwolle – Heerenveen). 5. De Nieuwe Afsluitdijk Het icoon van de Nederlandse strijd tegen het water is aan vernieuwing toe. De Afsluitdijk wordt drastisch vernieuwd met inzet van bedrijfsleven, onderwijs en de politiek. Thema’s zijn duurzame energie, ecologie, recreatie en toerisme en ruimtelijke kwaliteit.
Menging en scheiding Verkeerskundigen uit alle windstreken verbazen zich over de schijnbare anarchie in het centrum van Drachten. Verkeerskundige Hans Monderman
(1945-2008) mocht hier dromen vrij baan geven toen bleek dat er op het plein voor De Lawei onrustbarend veel ongelukken gebeurden. Zo lanceerde Monderman zijn ‘shared space’, dat sindsdien over vele grote steden is uitgerold. Het principe is dat mensen beter opletten als niet alles schijnbaar perfect is geregeld. Menging van auto’s, fietsers en voetgangers hoort daarbij. Elders doet zich een tegenbeweging voor. Scheiding van verkeer, door de aanleg van nieuwe fietspaden. Je ziet ze werkelijk overal. En het einde is nog lang niet in zicht, want er doet zich weer een nieuw probleem voor. Ben je net gewend aan elektrische ondersteuning voor fietsende senioren, vliegen schoolkinderen je met 25km per uur op electromotor gedreven fietsen voorbij. En nu stuiven pseudowielrenners op professionele fietsen met hulpmotor links en rechts langs de 45km autootjes van rijbewijsloze bejaarden. PvdA-kamerlid Jan Vos draaft misschien door met zijn pleidooi om benzine- en dieselauto’s te verbieden. Het onderwerp zal niet van de agenda verdwijnen zo lang fijnstof onze gezondheid bedreigt en het klimaat
º7
www.uitgeverijpenn.nl
5
HET NIEUWE SCHADEHERSTELLEN Voor veel consumenten is autoschade gelukkig een zeldzame maar altijd vervelende gebeurtenis, waardoor er snel onduidelijkheid over het proces kan ontstaan. Bij ABS autoherstel noemen we het herstellen van de schade een ‘moment of truth’: ontzorgen en de verwachtingen van de klant overtreffen in het hele proces. Dit proces is in afstemming met de verzekeraars ingeregeld, waarbij de klant altijd centraal staat. Daarnaast proberen we het voor de klant zo praktisch mogelijk te regelen. Met keuze uit verschillende vervangende vervoersmiddelen en de afhandeling van al het papierwerk met de verzekeraar. Over kwaliteit en duurzaamheid hoeft onze klant zich niet druk te maken. Dat heeft ABS autoherstel geborgd in een kwaliteitscertificering voor alle aangesloten bedrijven. Daarmee is gewaarborgd dat de hele keten de afgesproken kwaliteit levert
en dat alle processen volledig transparant en uniform zijn ingericht. Tenslotte is er altijd de factor mens. Een vriendelijk gezicht aan de balie, een goede en heldere calculatie, duidelijke afspraken maken en deze ook nakomen en vakmanschap in de werkplaats. Daar staan wij voor bij ABS autoherstel. We zijn niet voor niets gekozen als Beste Schadeherstelketen van 2016!
ABS Kalsbeek Stiens: Beste Autoschadebedrijf Fryslân Tijdens het evenement ‘Disruptie en Innovatie in de Schadesector’ op 22 maart 2016 in Bunnik heeft ABS Autoherstel Kalsbeek Stiens de award gewonnen voor Beste Autoschadebedrijf in de provincie Friesland. De uitslag is het resultaat van een klantenonderzoek op initiatief van Automotive Insiders en Opiness. ‘Wij zijn heel trots op ons bedrijf en onze medewerkers. Iedereen heeft kwaliteit en klanttevredenheid hoog in het vaandel staan dus deze award
is een mooie bevestiging en beloning van het harde werken’, aldus Harry Strampel, directeur van ABS Autoherstel Kalsbeek.
www.absautoherstel.nl/kalsbeek
DE NIEUWE WERELD VAN KLEUR ‘We hebben in het universum van automotive afwerking en schadeherstel aanzienlijke vorderingen gemaakt sinds Henry Ford zei: Ze kunnen de T-Ford in iedere kleur krijgen die ze maar willen, zolang het maar zwart is.’ De autokleurendatabase van AkzoNobel bevat nu meer dan 800.000 formules. AkzoNobel maakt essentiële producten die inspireren en het dagelijks leven prettiger maken. Als internatio-
6
naal vooraanstaande verf- en coatingsonderneming en een belangrijk producent van specialistische chemicaliën leveren we essentiële ingrediënten, essentiële bescherming en essentiële kleuren voor consumenten en industrie wereldwijd. Onze innovatieve producten kunt u tegenkomen op uw muren, in het voedsel dat u eet, op uw mobieltje of laptop, uw meubels, in uw verlichting of op auto’s, vliegtuigen en boten waarmee u reist. Sikkens is een kwaliteitsmerk van AkzoNobel en staat al jaren bekend om zijn innovatieve karakter. Hierdoor bestaat het assortiment uit producten waarmee auto’s sneller hersteld kunnen worden, dit beperkt zich niet alleen tot de verf, maar ook de tools
die nodig zijn voor het herstellen van een auto. Sikkens introduceerde als eerste een mengmachine en kleurenmeetapparaat (de spectrofotometer) waarmee autoschadeherstelbedrijven makkelijker autokleuren kunnen meten. AkzoNobel en Sikkens streven ernaar onze impact op de planeet terug te dringen en onze klanten duurzamere producten en oplossingen te bieden, die tegemoet komen aan de groeiende behoeften van onze snel veranderende planeet en tegelijkertijd het leven makkelijker maken.
www.sikkensvr.com
TREKKER EVEN AAN DE KANT
Tussen Buitenpost en Blauforlaet (N358) legt de provincie twee landbouwpasseerstroken aan van minstens 125 meter, onder het motto ’De tractor maakt ruimte voor u vrij. Laat u hem er dan ook weer bij?’ Op de wisselstrook moeten tractoren even van de weg af om ruimte te maken voor sneller achteropkomend verkeer. Na het afwegen van verschillende mogelijkheden werd voor de passeerstroken gekozen. Flevoland en Zeeland legden deze al eerder aan. Fryslân past ze nu voor het eerst toe. De stroken in Fryslân zijn wel langer dan hun voorgangers elders. Daardoor hoeven tractoren hopelijk niet op de strook te wachten, maar slechts snelheid te minderen.
een actueel thema blijft. Het merk Tesla rukt onweerstaanbaar op, VW moet milieubewust door de bocht om na het schandaal met sjoemelsoftware het vertrouwen van consumenten terug te winnen. Maar er hangt ons nog heel wat boven het hoofd. De rotonde van Joure kan zonder grote fly-overs nooit voldoen aan de eisen van het snelverkeer in deze tijd. Hier komen de twee grootste autowegen van het Noorden samen, de A6 en de A7. De eerste verbindt Leeuwarden met de Randstad, de tweede Amsterdam met Groningen. Joure blijft een vast punt in de filemeldingen, totdat werkelijk afdoende oplossingen zijn doorgevoerd. Dat zal nog jaren vergen.
Drachten naar Beilen. Ze stomen door, ver voorbij de kruisingen bij Donkerbroek en Oosterwolde, waar stoplichten vroeger de stroom onderbraken. Bij Lemmer is de rondweg aangepakt en er volgt nog meer om de verdeling tussen zuid en noord te matigen. Terwijl rond de Skieding bij Surhuisterveen tegenstanders van nieuwe rijbanen zich roeren, zijn we met onze
‘ruim’ 860 kilometer provinciale weg van Sytske Poepjes al lang voorbij het Stenen Tijdperk. Geluidsarm open asfalt bedekt een groeiend deel van de provinciale wegdekken. Nostalgische klinkers worden ondertussen op gemeentelijke straten in vernieuwde dorpskommen gelegd om een maximumsnelheid van 30km acceptabel en geloofwaardig te maken.
Swingend tempo De Friese wegenkaart van 2016 is niet goed te vergelijken met die van 2014. En de kaart van 2018 ziet er weer heel anders uit. De veranderingen in ons wegennet zijn voor de ANWB en de kaartenmakers nauwelijks bij te houden. Je kunt dat overal in Fryslân waarnemen. Terwijl de Haak om Leeuwarden al klaar is en tunnels onder het Van Harinxmakanaal worden gegraven, zoekt Heymans nog naarstig oplossingen voor de brug in de Drachtsterweg. Dat kost tijd en tonnen. Maar de trein davert door. September 2016 moet over de Centrale As alle verkeer vanuit het zuiden ongestoord tot het parkeerterrein achter de IJsherberg in Dokkum kunnen doorsteken. Auto’s rijden nu al vlot van
www.uitgeverijpenn.nl
7
DE UITLIJNSPECIALIST
Om uw banden op topniveau te houden en veilig te rijden, is het belangrijk om uw voertuig regelmatig te laten uitlijnen. Bij Lammert van der Meulen nemen ze hiervoor alle tijd, want het moet perfect. Lammert zit al zo’n 40 jaar in het uitlijnvak, en met succes. Hij heeft z’n eigen kijk op het uitlijngebied. De meeste wagens worden niet teruggezet op fabrieksinstelling. De auto, het gebruik en de wens van de klant staan centraal.
Wij adviseren u om uw auto minimaal 1x per jaar te laten controleren of een sporingscontrole te laten uitvoeren. U herkent een verkeerde uitlijning als u merkt dat uw banden aan de binnen- of buitenkant sneller dan gebruikelijk slijten. Het kan ook voorkomen dat uw auto naar één kant ‘trekt’ of dat hij zwaarder stuurt. Een auto is goed uitgelijnd als hij goed en soepel zonder handen aan het stuur, op een rechte weg rechtuit rijdt. De stand van het onderstel kan veranderen als u een stoeprand raakt, door een kuil rijdt of een aanrijding krijgt.
Lammert van der Meulen Beurtvaart 11 9101 RB Dokkum Tel. 0519 - 22 14 64
www.uitlijnspecialist.nl info@uitlijningsspecialist.nl 8
Voordelen van een correcte uitlijning 1. Minder bandenslijtage 2. Lager brandstof verbruik door minder rolweerstand 3. Veiliger door een betere wegligging met minder zijwind-effecten en beter bochtengedrag.
FOARÚT OER DE SINTRALE AS De Sintrale As is een project van de provincie Fryslân, de gemeenten Dongeradeel, Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Smallingerland.
Nieuwe adviesroute Dokkum – Leeuwarden In het najaar kan het autoverkeer over de Sintrale As tussen Dokkum en Nijega. Naar verwachting is de nieuwe autoweg in oktober open. De openstelling van rondweg Hurdegaryp volgt eind december 2016.
De oplettende weggebruiker heeft het al gezien: op de ANWB-borden rondom Dokkum word je al naar de Sintrale As verwezen als je naar Leeuwarden wilt. Wanneer de Sintrale As en rondweg Hurdegaryp klaar zijn, is deze route 2 kilometer langer, maar wel sneller.
Dokkum
huidige route
Rinsumageast
Damwâld
adviesroute
De Westereen
Oentsjerk
Gytsjerk Feanwâlden
Noardburgum
Quatrebras
Hurdegaryp Tytsjerk
www.uitgeverijpenn.nl
9
HET WONDER VAN DE BRON DOKKUM ´DOCCHINGYRIA´
In het noordoosten van Friesland ligt één van de 11 steden die Friesland rijk is: Dokkum! Wie de Elfstedentocht een beetje kent, weet dat de schaatsers in het hart van Dokkum, op het water van de Zijl, na hun stempel via hetzelfde water de stad weer verlaten op weg naar Leeuwarden. Dat punt in Dokkum wordt daarom het keerpunt van de Elfstedentocht genoemd. Dit prachtig historische stadje met een gemoedelijke ‘dorpse’ sfeer kent eigentijdse voorzieningen en een gezellig winkelhart. De historische bolwerken worden zomers omringd met watersporters. Dit alles gecombineerd met een rijke geschiedenis, maakt Dokkum een trekpleister.
Admiraliteitsstad In 1598 werd in Dokkum een bloeiende Admiraliteit gevestigd die zorgde voor de beveiliging van de scheepsvaart en de bescherming van de kust van de provincies Friesland en Groningen in oorlogstijd. Dokkum had in die tijd een directe verbinding met zee waardoor er een levendig handelsverkeer met onder meer de Scandinavische landen, Noord-Duitsland en zelfs Rusland ontstond. Door het dichtslibben van het Dokkumer Diep en de Lauwers werd het steeds moeilijker voor deze grote schepen om Dokkum te bereiken. De
admiraliteit werd in 1645 naar de zeehaven van Harlingen verplaatst. Het in 1618 gebouwde Admiraliteitshuis en de scheepshelling daar tegenover, zijn overblijfselen van het maritieme verleden van Admiraliteitsstad Dokkum. Een zeehavenfunctie heeft Dokkum niet meer, maar nog altijd is er een prima vaarverbinding tussen Dokkum en het Lauwersmeer. Boten kunnen in Dokkum aanleggen rond de prachtige bolwerken. In september worden in Dokkum de jaarlijkse Admiraliteitsdagen georganiseerd. www.admiraliteitsdagen.nl
Evangelisch licht gedoofd De oorsprong van Dokkum is de Europese pelgrimage naar de noordelijkste stad van Nederland. Naar de martelaarsplek van Bonifatius om precies te zijn. De aanslag op de vermaarde bisschop en missionaris Bonifatius door heidense Friezen op 5 juni 754 na Christus, maakten de plaats ´Docchingyria´ (Dokkum) bekend in heel Europa. De Paus in Rome verklaarde Bonifatius onmiddellijk heilig. Schepen
10
uit verre windstreken trokken naar Bonifatius’ gedachtenisterp in het kweldergebied aan de Waddenzee. De vondst van een enorme zoetwaterwel bij de martelaarsplek in deze zilte omgeving werd letterlijk en figuurlijk de ‘bron’ van de noordelijkste havenstad. Bonifatius’ beeld bij de bron en de pelgrimskapel verwijst naar het drama van 754: ‘Hier werd Bonifatius het levenslicht ontnomen, hier ging voor Friesland het licht van het Evangelie op.’ Midden in het historische centrum van Dokkum vindt u in Museum Dokkum het ‘Bonifatiusmuseum’. In een voormalig pakhuis van rond 1800 is in Museum Dokkum een permanente tentoonstelling over Bonifatius te zien, die een goed beeld van het leven van Bonifatius geeft. In de stad vindt u naast de expositie in het museum ook de Bonifatiuskapel met –bron, de Bonifatiuskerk met enkele relikwieën (oa. een stukje van zijn schedel) en de Bonifatiusterp, waar zijn reisgezelschap begraven ligt en waar later een Klooster op gestaan heeft.
De kapel Dokkum kent een fraai gelegen kapel.
Voor wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van de kloosters in Friesland, is een bezoek aan Museum Claercamp in het net buiten Dokkum gelegen Rinsumageest een aanrader. Het museum verteld de rijke geschiedenis van de oude kloosters en kerken hier in de omgeving. Het museum is geopend van april t/m oktober, op zaterdag en zondag van 13:00-17:00 uur.
Toeristisch Informatie Punt van Dokkum
Deze kapel kent naast een verwijzing naar Bonifatius nóg een martelaarsnaam. De Friese pater Karmeliet Titus Brandsma zorgde met Dokkumer parochianen voor een herleving van de Bonifatius bedevaarten in de 20e eeuw. De middeleeuwse kloostersfeer van de half-open gebouwde kapel verwijst naar het eeuwenoude erfgoed van de Romaanse kerken in Dokkum en de terpdorpen van het noorden. Titus Brandsma werd wegens zijn antifascistische houding tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1942 vermoord in het Duitse kamp Dachau. Hij werd in 1985 door de RK-kerk zalig verklaard. De Bonifatiuskapel biedt kennis over de begintijd van het christendom in West-Europa en de betekenis van pelgrimage voor de stad Dokkum. Voor bezoekers zijn er rondleiding en op afspraak, een expositie in de vorm van informatiepanelen en een filmdocumentaire (Nederlands, Engels en Duits) over Bonifatius, Titus Brandsma en de oorsprong van de binnenstad van Dokkum. Het Processiepark bij de kapel met de 14 kruiswegstaties is vrij toegankelijk. De Bonifatius kapel zelf is dagelijks open in het zomerseizoen van 1 juni tot medio september van 13:00 tot 17:00 uur.
Dit jaar wordt in het weekend van 10-12 juni de Bonifatiusdagen georganiseerd. Kijk voor meer informatie: www.bonifatiuskapel.nl.
Het startpunt voor uw bezoek aan Dokkum is het TIP, gelegen in Museum Dokkum. U vindt hier informatie over de stad en omgeving, maar het is tevens ook de opstapplaats voor rondvaarten rond Dokkum en startpunt voor een wandeling met stadsgids. U kunt hier ook de stadswandeling met het thema Bonifatius afnemen. Een bezoek aan de Bonifatiuskapel enbron is dan inbegrepen.
foto's: Marcel van Kammen / Dwaande
Museum Dokkum met Bonifatiusmuseum- Diepswal 27- 9101 LA Dokkum tel. 0519-293134 www.museumdokkum.nl info@museumdokkum.nl open: maandag – zaterdag 10:00 tot 17:00 uur koopzondagen open: 13:00 tot 17:00 uur
www.uitgeverijpenn.nl
11
Een dag heerlijk spelen? Dat doe je bij: Dokkum
Koophandel 4c
9101 WZ Dokkum 0519 724666 www.bombidokkum.nl
PoerbĂŞste Ferve foar in moai pryske! www.ferve.frl Eindeloos spelen voor kinderen tot 11 jaar Softplay/apenkooi Verjaardagsfeesten Eerste vrijdag van de maand kinderdisco
Boonstra Dokkum Brood en gebak van Bakker v/d Berg Ambachtelijk vlees van Smit en Weidenaar Verse maaltijden Belegde broodjes BBQ service Bezorgservice En al uw andere boodschappen! Online bestellen: www.boonstra.spar.nl Ma t/m do: 8.00 tot 20.00 Vr: 8.00 tot 21.00 Za: 8.00 tot 20.00 Zo: 12.00 tot 17.00 Graag tot ziens bij de beste buurtsuper van Friesland!
12
‘VAN SCHROOT NAAR VLOOT’ OVER OUDE SKÛTSJES Bijna vijfhonderd skûtsjes en nauw verwante klassieke schepen zijn overgebleven van de hausse in de noordelijke scheepsbouw in de jaren 1884-1934. Ze worden gebruikt in wedstrijden, de relatievaart, voor de recreatie of als woning. Hun geschiedenis wordt nageplozen. Zo ontstaat een unieke verzameling verhalen. Tientallen oude, vervallen skûtsjes wachten op een opknapbeurt. Die is kostbaar als vakmensen het werk moeten doen. Maar het is dankbaar werk, om schroot dusdanig op te waarderen dat het weer een plaatsje in de vloot krijgt. Want aan elk oud schip zit een verhaal. Soms is dat een ruim vol geschiedenissen. Gezinnen woonden op de skûtsjes en verdienden er hun brood mee. Ze deelden er lief en leed, bescheiden rijkdom en soms ondraaglijke armoede. In de vijftig jaar van ijzerbouw op dertig Friese werven werd de beurtvaart gemotoriseerd. De turfwinning in Friesland en Drenthe maakte in deze tijd haar laatste fase door, net als de handel in vruchtbare terpaarde. De toekomst was aan steenkool, olie of aardgas, aan kunstmest en aan vrachtverkeer over de weg.
Bij de start van Skûtsjesilen 2016 zal een boek gepubliceerd worden met verhalen over opgeknapte skûtsjes. Eigenaren zelf leverden daartoe een bijdrage. Onmisbaar is de inbreng van kenners van toen en nu, zoals meesterschilder Simon van der Meulen uit Warten. Ook de medewerking van Frits Jansen, redacteur-samensteller van de documentaire site skutsjehistorie.nl, bleek in dit verband onmisbaar. Bijgaand een deel van een van de hoofdstukken. verkrijgbaar op
www.uitgeverijpenn.nl
Ruim vol verhalen Des te meer waarde hechten we aan het verleden, toen vaklieden de mooiste schepen bouwden. Ze werden geverfd, geteerd en gepotlood en voorzien van een hanteerbare tuigage. De racemachines die tegenwoordig de lakens uitdelen bij SKS en IFKS lijken slechts in de verte nog op hun originele voorgangers. Maar ook zij zijn eens onderbouw van een woonark geweest, of nog erger, een hoop oud roest. Er is soms voor tonnen in verspijkerd om er een toonbaar schip van te maken. Dat leidde wel tot opzienbarende successen. Maar voorbeelden van een bittere teleurstelling zijn er ook, zoals bij de Nynke, die na grote investeringen werd uitgesloten bij de IFKS.
In 1903 wordt er op de scheepswerf van Johannes Bos hard gewerkt aan het bouwen van een roefschip in opdracht van J. Feddema uit het Overijsselse Oldemarkt. Het skûtsje krijgt de naam “de Koophandel”, een naam die wel vaker aan een skûtsje werd gegeven. Door de niet erg economische lengte van 12 meter, werd binnen een jaar het schip verlengd tot haar huidige lengte van 16 meter en 56 centimeter.
www.uitgeverijpenn.nl
13
Wolkom yn Dokkum! Elders in dit magazine las u reeds over onze unieke wijnkelder met de meest bijzondere wijnen. Maar de Abdij van Dokkum heeft u meer te bieden. Kom binnen in dit historische gebouw en geniet van bijzondere gastvrijheid, een goede cappuccino, (h)eerlijke gerechten en klassieke kamers. Kortom: laat u eens compleet verwennen. In ons restaurant wordt een schitterende biologische chateaubriand geserveerd, een ossenhaas van 500 gram, geflambeerd aan tafel. Tevens kunt u kiezen voor een zeven-gangen streekproeverij om volledig kennis te maken met de culinaire kunsten van de keukenbrigade. Maar ook een 3 gangen menu wordt al geserveerd voor €32,50. Probeer ook eens een bijzonder dessert met de moerbei bes. Zelf door ons geplukt van de oudste moerbeiboom van Europa, naast de Grote Kerk, tegenover het hotel. Dit alles kunt u combineren met een wijn welke u zelf heeft uitgezocht in de eeuwenoude wijnkelder. Sinds 2015 isisHet Paviljoen van aan Schreiershoek Recreatie inte decomplementeren zomermaanden Uiteraard een bezoek ons restaurant met een geopend voor lunch hotelarrangement en diner. Voorgaande jarenin gingen u al vele groepen voor, zij één van onze kamers.
Het Paviljoen Schreiershoek Recreatie
genoten al van deze locatie en de versbereide gerechten uit eigen keuken. Dit in combinatie met een rondvaart door Historisch Dokkum. Wat Het Paviljoen zo uniek maakt? Stelt u zich eens voor; onderuithangend in een loungebank op het terras aan het water genietend van de zon die naar je blijft kijken tot ‘s avonds laat. Voordat je wegdroomt door de geluiden en het aanschouwen van schepen die voorbijvaren vragen wij of je een verfrissing zou willen. Heb je trek in iets lekkers? Dan staat de kaart al voor je op tafel. Wil je een sloep huren? Dan maken wij deze ondertussen voor je Markt 30a Dokkum | 7 dagen pergereed. weekFlesje geopend | 0519 - 220350 wijn mee? We zeggen niets voor niets; Genietenwww.abdij.nl op en aan het water!
DE WAEGH
Genieten van Grand Café de Waegh is gevestigd in een monumentaal pand in de binneneen Ulunch, ofen een stad van Dokkum, hartje centrum. bent welkomdiner voor een hapje drankje, maar vooral om te genieten! Wij verzorgen zowel lunch als diner. drankje op het terras. Overdag kan er op het terras, in de serre of in de Waegh genoten worden van een kopje koffie of thee of een lekker wijntje. Boven in de Waegh is een zaaltje voor zakelijke doeleinden. Maar ook voor groepen die een hapje willen eten en iets meer privacy willen. Op onze menukaart kunt u als hoofdgerecht voor onze visspecial kiezen. Deze specials wisselen wekelijks. Een heerlijk voorbeeld hiervan is de kabeljauw met langoustines, tuinbonen, brandade en een vinaigrette van dragon. We werken uitsluitend met verse en biologische producten en beter leven vlees. Graag tot ziens bij Grand Café de Waegh!
Grand Café de Waegh in het centrum van Dokkum staat 7 dagen per week voor u klaar. Grote Breedstraat 1 Tel: 0519-220452 www.dewaeghdokkum.nl
16
14
‘T RAEDHÛS Hotel Eetcafé ‘t Raedhûs is een veelzijdig horecabedrijf gelegen in het centrum van Dokkum met een mooi terras gelegen aan het water op het keerpunt van de Elfstedenroute. Naast een sfeervol café met restaurant, beschikt ‘t Raedhûs over 9 hotelkamers. Al 10 jaar wordt het hotel en eetcafé gerund door de familie Woudman die tevens eigenaar is van Bowling- en Zalencentrum Dokkum. Op de foto de kok Simon Groeneveld en mede-eigenaresse Lydia Woudman met een gerecht van reerugfilet op een bedje van zuurkool.
‘STÊD DOCKUM’, DOKKUM
GOEDE VERWACHTING, HOOP OP ZEGEN, MALPERTUIS, DE KUKEL, WAAKSDOM, JONGE BLOM
HAIKE PIETERS VAN DER WERFF, LANGEWIJK, DRACHTEN, 1913
Opdrachtgever: Hendrik van der Boom, Roden Registratienummer: G 1345 N / G 5714 N Huidige Eigenaar: Ruud Vos, Amsterdam Schipper: Jelmer Bloembergen Lengte: 20,00 Breedte: 3,98 Holte: 1,18 Tonnage: 31,2 Gebruik: Wedstrijd/charter
Het skûtsje dat in het seizoen 2016 bij de IFKS voor Dokkum uitkomt, ziet er prachtig uit. De jonge Jelmer Bloembergen heeft er ook echt zin in om hiermee de oude Friese admiraliteitsstad te vertegenwoordigen. Op vrijdag 8 april werd de ‘Stêd Dockum’ gedoopt door burgemeester Marga Waanders van Dongeradeel en de symboolfiguur Adje de Admiraal.
Bloembergen weet dat het een hele hijs zal worden om zich vanuit de C-klasse naar de top van de klasse A-groot in de IFKS te vechten. Het heeft hem onderhand een klein vermogen aan spaargeld gekost om met dit skûtsje goed aan de start te verschijnen. Gelukkig heeft hij een goeie baan bij de gemeente Tytsjerksteradiel en steunt brandstofhandelaar Romke Postma van Dual Fuel uit Damwoude hem. Ook Bouwbedrijf
Dijkstra Draisma is bij dit nautisch avontuur betrokken. Bij de SKS heeft Jelmer de nodige ervaring als fokkenist op 'd’Halve Maen' van Berend Mink. Bij de doop bleek al hoe belangrijk de kleinste details zijn: de motor deed het niet. Vervolgens kwam het bericht dat het schip niet 20 meter lang is, zoals officieel opgegeven, maar 20,06. Dit kan wel een probleem worden. Maar voorlopig is Dokkum trots op zijn eigen skûtsje. Onwillekeurig gaan onze herinneringen terug naar de oertijd van de IFKS, toen Simon van der Meulen met ‘Dokkum’ in het zeil van de ‘Oude Zeug’ voer.
Waaksdom is groeipijn Het tjalkachtige schip ‘Stêd Dockum’ heeft al veel meegemaakt. Lammert Zwaga uit Grou en Cees Visser uit Jirnsum restaureerden haar in en na 2000, nadat ze het skûtsje van Age Veldboom uit Earnewâld hadden overgenomen. Van oud-schipper Lammert kreeg het bijna vier meter brede schip de naam ‘Waaksdom’. Zijn beroemde hardzeilende vader Ulbe relativeerde met dit woord altijd de spierpijn die zijn zonen van het zwoegen in mest en modder kregen. ‘Waaksdom’ betekent groei, en de spierpijn zou slechts een groeipijntje zijn. In 2014 eindigde chartervaarder Ron Syperda uit Heeg ermee op een knappe vierde plaats. Het schip heette toen ‘Jonge Blom’. Hij promoveerde daardoor naar de B-klasse, waar hij vervolgens met de ‘Ale’ [L 1328N] uitkwam. Tussen het jaar van oplevering na
www.uitgeverijpenn.nl
15
º17
Hanspoort 3 | 9101KB | Dokkum 0519-296823 | www.meubelstoffeerderijdokkum.nl
VAN KLAP-ANKER TOT DUKDALF Roestvrij staal stelen ze
Dukdalven met en zonder pin, Marrekritekikkers, klap- en grondankers: het terrein van Cees Zijsling in aan de Iendrachtwei in IJlst ligt vol attributen. Sommige zijn keurig verzinkt, andere simpelweg gelast. Glimmend roestvrij staal zie je nauwelijks: ‘dat wurdt stellen. It is rôversguod.’ Met drie en in drukke tijden vier mannen maakt Cees Zijsling allerlei ‘dingen’ voor de natte infrastructuur. Je ziet zijn ringen, kikkers en verhaalpennen op menig steiger van Recreatieschap Marrekrite.
Bijzonder bedrijf Zijsling, die zelf graag zeilt en cultureel actief is in de IJlster samenleving, liet scheepsontwerper Heine Deelstra uit Gaastmeer ontwerpen maken voor graspraampjes. Die zijn een slag kleiner dan de genormaliseerde Fryske
16
gedagt in IJlst is op deze wijze voor het nageslacht bewaard gebleven. Ineens is Zysling een soort hofleverancier geworden voor torenrestaurateur Harm Meijer uit Ten Boer, en staat werk uit IJlst te pronk in Eibergen, Bergen op Zoom, Apeldoorn en Rhenen.
sylpreammen van Jelle Talsma. Hij heeft er acht of negen van gebouwd. Wie wil kan een snijpakket bestellen om het zelf in elkaar te lassen. ‘Mar eins kin it foar ús net út’, zegt hij. Dat geldt in nog sterkere mate voor de tjotters, waar hij op aandringen van Deelstra een paar prototypes van bouwde. Veel belangstelling, maar te weinig koopkrachtige vraag. Een nieuwe tak van sport is het creëren van monumentale daken torenconstructies en ijzeren kunstwerken. De oude stoompijp van Nooit-
Cees Zijsling Techniek Iendrachtswei 4 8651CT IJlst 0515-531806 info@ceeszijslingtechniek.nl www.ceeszijslingtechniek.nl
de restauratie, 2003, en de verkoop in 2009 hanteerden drie verschillende schippers op dit skûtsje het helmhout. De bekendste in onze tijd is Gerhard Pietersma, destijds geregeld zeilend bij het bedrijf van Jan Heida, nu schipper op het SKS-skûtsje van Earnewâld. Hij werd knap derde. Ulbe Lammerts Zwaga werd het jaar daarop vijfde. Hij zeilde omdat Gerhard als schipper op Earnewâld werd benoemd, waar hij alles op alles zette om met een beter schip een hogere klassering te bereiken. Mede-eigenaar Jan Heida was in 2006 schipper. Hij werd zesde. Ruud Vos uit Nieuw Amsterdam nam het schip in 2009 over.
Als tjalkschip begonnen Schipper Hendrik van der Boom uit
Roden liet in 1913 dit tjalkschip voor ruim water bouwen bij Haike Pieters van der Werff van de werf op de Langewyk in Drachten. Het mat 21 bij 4,02m en had een laadvermogen van 58 ton. Daarmee was het knap aan de maat voor de grenswateren, maar te groot voor nauwe dorpsvaartjes en hun bijbehorende sluisjes. Vandaar ook dat een Leeuwarder het overnam, Regnerus Jans Seinstra. Bij hem heette dit schip ‘Goede Verwachting’. Een volgende schipper, Sybren Hoekstra, gaf er eind 1952 de christelijke naam ‘Hoop op Zegen’ (of ‘Op hoop van Zegen’) aan. Hij kon toen nog niet weten dat zijn mooie schip in januari 1954 in brand zou vliegen doordat de kachelpijp tijdens zijn afwezigheid oververhit was geraakt. Gelukkig was hij, anders dan de krant
eerst schreef, wel verzekerd. Via via kwam het als woonschip in Amsterdam terecht, waar Henk Kelderman het extreem hoog opbouwde. Omdat het schip daar zacht gezegd niet stabieler van werd, kreeg het de toepasselijke naam ‘De Kukel’, hoewel het nog altijd zes centimeter breder was dan vier meter. Lammert Zwaga en Cees Visser namen het schip zo drastisch onderhanden dat het precies binnen de SKS-normen paste, namelijk 20 meter lang over alles en 3,98 in de breedte. Daarvoor moest dus het model ook worden aangepast. Dit zou wel eens belangrijk kunnen worden voor Jelmer Bloembergen, die waarschijnlijk mooi kan blijven varen als concurrenten vanwege hun te forse maten op de helling moeten.
www.uitgeverijpenn.nl
17
‘JONGE REIN’, WYTGAARD
HOOP OP ZEGEN, NOOIT GEDACHT, HOOP OP WELVAART, MALIAD, EENHOORN DE ROOS EN VAN DER MEIJDEN, LEEUWARDEN, 1907
Erik Jonker blijft het proberen met zijn ferme skûtsje ‘Jonge Rein’. In 2015 werd hij er met een strijdlustige bemanning, waaronder zijn sportieve vader Rein Jonker, tweede mee in het eindklassement van de B-klasse. Wel met forse achterstand op de kampioen Floriaan Zwart, maar toch. Net zo belangrijk voor de liefhebbers is dat Frits Jansen in zijn tijd als fokkenist uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar de geschiedenis van dit schip. Dat leverde behalve een mooie monografie over De Roos & Van der Meijden ook een unieke detailtekening op met de vele verschillen tussen het racemonster ‘Jonge Rein’en het vroegere werk- en woonschip ‘Hoop op Zegen’. Daarnaast staat er een fraai geïllustreerd historisch overzicht op de site van de ‘Jonge Rein’, zoals je dat meerdere schepen zou toewensen. De verplaatsing van de mast is op de tekening zichtbaar, de verlenging, de vergroting van het achterdek door verplaatsing van de roef, Het is indrukwekkend hoeveel details zo zijn vereeuwigd. Maar daar is de helft van het verhaal nog niet mee verteld. Het wordt al wat completer met de
Opdrachtgever: Klaas Joukes Wijkstra, Kubaard Registratienummer: L 1030 N / L 2383 N Huidige eigenaar: Erik Jonker, Wytgaard Schipper: Erik Jonker Lengte: 20,15 Breedte: 3,65 Tonnage: 47 Gebruik: Wedstrijd/charter
De nieuwe ‘Hoop op Zegen’ aan de Tsjerkebuorren in Kûbaard. Het houtwerk en de zeilen zijn overgezet van de ‘Onderneming’. Age Klazes Wijkstra is te zien op het voordek uitgebreide documentatie die aan het schip is verbonden, zodat ook duidelijk wordt waar het de magere tijd van de zeilvaart heeft ‘overleefd’: als woonschip.
Turfschip De ‘Jonge Rein’ is in 1907 als de ‘Hoop
Als woonschip ‘Maliad’ in eigendom van Cees Poppelier uit Vreeswijk. Maagdelijk wit, met een lange houten opbouw.
18
op Zegen’ te water gelaten. Het was in opdracht van de toen 67-jarige turfschipper Klaas Joukes Wijkstra gebouwd op de scheepstimmerwerf ‘De Hoop’ van de zwagers Johannes de Roos en Jan van der Meijden. Hoewel Klaas Joukes dus al behoorlijk op leeftijd was, zag hij toch het belang van een groter schip in. Veel schippers vervoerden in die tijd meerdere soorten lading waaronder de zware terpaarde, maar Klaas en zijn broer Jan waren lange tijd brandstofhandelaren. Voor terpmodder was een ander type schip nodig dan voor de gespecialiseerde turfvaart. Het skûtsje was een compromis tussen gespecialiseerde schepen voor lichte lading en voor zware, voor lange en voor korte reizen. De Wijkstra’s zullen in de latere jaren negentig veel turf uit ‘Boppegrins’ hebben gehaald, de Drentse ‘Monden’. Handel en vervoer van terpaarde was aantrekkelijker als het in de buurt te krijgen was. Dat was het geval in 1906, toen weer een deel van de Kubaarder terp werd aangesneden. Op 9 april 1907 werd het nieuwe skûtsje in Leeuwarden opgemeten. De meetnotities zijn veel later teruggevonden bij de Scheepsmetingsdienst in Rotterdam, onder nummer L 1030 N. De oorspronkelijke afmetingen bedroegen 16,54 x 3,65 met een holte van 1,22 bij 37,6 ton. De ‘Hoop op Zegen’ was daarmee ruim anderhalve meter langer en twintig centimeter breder dan zijn oude, houten tjalkschip ‘Onderneming’. Het laadvermogen, de belangrijkste reden van de nieuwbouw, was met 37,6 ton ruim vijf ton meer. De oude Wijkstra bouwde daarmee ook
voor de toekomst van zijn nog ongetrouwde zoon Age. Enig archiefonderzoek levert opvallende feiten op. Kennelijk had Wijkstra het kapitaal niet om dit schip te laten bouwen, want hij leende een paar keer geld van zijn puissant rijke plaatsgenoot Jouke Osinga, bijgenaamd ‘Gouden Jouke’. Diens kleinzoon zeilde jarenlang bij de IFKS in de klasse a-klein. De derde zoon van Klaas Joukes Wijkstra en Trijntje Andries de Bruijn, Age (*1884), woonde eerst als knecht bij zijn ouders op het schip. Toen Klaas en Trijntje in 1912 in het dorp gingen wonen, werd hij, net als zijn broers Jouke en Andries, zelfstandig schipper. In 1916 trouwde hij met Stijntje Libbenga, met wie hij aan boord van de ‘Hoop op Zegen’ woonde en werkte. Toen een jaar later de handel in turf
zwaar onder druk kwam te staan door de opmars van steenkool, besloot hij zijn schip te verkopen. Op 9 februari 1918 werd Joris Sipkes Bouma uit Harlingen ‘op kwitantie’ eigenaar. Of Bouma zelf schipperda, of dat Age Wijkstra als zetschipper aanbleef, is niet duidelijk. Op 20 november 1919 kocht Age de ‘Hoop op Zegen’ terug, met behulp van een lening van ƒ5000 van de Leeuwarder Kredietbank. Een heilloze onderneming. De turfmarkt was helemaal ingestort en amper drie maanden later verkocht hij, wederom via Joris Sipkes Bouma, het schip voor ƒ4900 aan Wybe Ynses Jelsma uit Anjum. Wybe vertok op 28 december 1936 uit Anjum met zijn skûtsje en gezin naar Leeuwarden. Ze kwamen eerst met hun skûtsje in het Nieuwe Kanaal te liggen aan de Emmakade NZ.
Hier gingen ze later ook aan de wal wonen met het skûtsje voor de deur. In 1949 werd het skûtsje verkocht aan Andries Schippers uit Amsterdam. Net als zoveel oude vrachtschepen werd ook de ‘Hoop op Zegen’ een woonboot. Eerst in Amsterdam, later in Vreeswijk. In 1973 kwam de woonboot, inmiddels gezegend met de naam ‘Maliad’ in Nieuwegein terecht, waar ze werd ontmanteld en gebruikt voor de pleziervaart. Daar kocht Zwollenaar Jan Haverhoek haar in 2005 en sinds 25 maart 2006 is ze eigendom van Erik Jonker, die er in 2016 mee in de A-klasse van de IFKS zeilt.
www.uitgeverijpenn.nl
19
MATCHRACING IN ROTTERDAM PRIMEUR IN SKÛTSJESILERIJ
Ton Brundel met zijn ‘Lytse Lies’ en Fonger Talsma met ‘De Jonge Jan’ zeilen dit jaar in een rechtstreeks duel tegen elkaar.Vorig jaar waren ze ook nog present tijdens Skûtsjesilen Holland. Jelle Talsma was toen nog schipper op ‘De Jonge Jan’. (Foto: Arno van der Wel)
Donderdag 19 mei zeilen vier skûtsjes in twee manches een kleine finale één tegen één. ‘Matchracing’: Ton Brundel tegen Fonger Talsma en Sieb Meijer tegen Sikke Heerschop. Het is een van de spektakelstukken van Skûtsjesilen Holland op de Kralingse Plas. Behalve het matchracing zelf is ook de deelname van vier Olympische troeven een verrassing. Zij zijn Lobke Berghout, Lisa Westerhof, Pieter Jan Postma en Annemieke Bes. Verzekeraar Delta Lloyd bekostigt hun komst. Tot voor kort was Niek Hoek daar de CEO. Die, de broer van ontwerper André Hoek, was de eerste IFKS-kampioen, in 1982.
seerd worden, want het hele circus verhuist van de zuidkant van de Kralingse Plas naar de Noordkant. Daar bevindt zich het Boathouse, het nieuwe hoofdkwartier. Dat is van oudsher een voorname omgeving. Maar of het ook aantrekkelijker is dan de Tuin der Vier Windstreken, moet nog blijken. De acht deelnemers zijn behalve de vier matchracers de ‘Eelkje 2’ van Jeroen de Vos, ‘Dicky van der Werf’
van Martijn Fakkeldij, ‘Ut en Thús’ van Floriaan Zwart en de ‘Yde’ van Noortje Goedhart. Dat is een mooi aantal voor op dat kleine water en bovendien kunnen ze in principe allemaal winnen – op de ‘Dicky van der Werf’ na misschien, hoewel je ook dat niet weet. Een klein wonder is het dat Jeroen de Vos als schipper op de ‘Eelkje 2’ zijn titel kan verdedigen. Vorig jaar raakte hij tijdens de wedstrijd om het IFKS-kampioenschap in Echtenerbrug liep hij bij een aanvaring een schedelbasisfractuur op. Het herstel duurde veel langer dan hij had gehoopt en aangenomen. Sterker nog, de naweeën van de klap zijn nog merkbaar. Zijn concentratie laat nog steeds te wensen over, maar gelukkig is hij er weer bij. Straks ook weer tijdens de IFKS in de grote A, waar de ‘Eelkje 2’ ook in de top mee kan. Als bemanningslid en invalschipper Wander van der Pol er vorig jaar niet bij geweest was, hadden ze de competitie niet uit kunnen zeilen en waren ze gedegradeerd naar de B-klasse. Dit slanke schip, in 2004 nog IFKS-kampioen, bleef dankzij een keurig bezeilde derde plek in de laatste wedstrijd bij Lemmer, in de klasse A-groot.
Mooi feest Het hele feest wordt geleid door Rosalie Fakkeldij-Brundel van ‘De Klassieke
Acht deelnemers Dit jaar doen er niet tien maar acht schepen mee aan Skûtsjesilen Holland op de Kralingse Plas in Rotterdam, vertelt Melanie Post-van Ophem. Zij is een van de organisatoren en al weken druk bezig om alles in goede banen te leiden. Daarbij moet tot op het laatste moment wel geïmprovi-
20
Het wedstrijdwater oogt groter dan het is: het is slechts één kilometer in het vierkant.Tussen de hoge gebouwen door kan de wind verraderlijk zijn. (Foto: Arno van der Wel)
Ton Brundel bleek in 2015 na twee wedstrijddagen de sterkste. De zege in de laatste wedstrijd op zaterdagavond 24 mei was voldoende om Jeroen de Vos (‘Eelkje 2’) en Sikke Heerschop (‘Wylde Wytse’) voor te blijven. (Foto: Arno van der Wel) Rederij’ uit Gaastmeer. Zij is inmiddels gewend aan de spanning van de algehele wedstrijdleiding met een groot aantal onbekende variabelen. ‘Strak organiseren’ is haar parool, en ‘weinig aan het toeval overlaten’. Ze is streng tijdens deze wedstrijdenreeks, zoals ze dat vorig jaar bij Sail Amsterdam ook was. De ruige mannen van de skûtsjes willen nog wel eens doorzakken, maar daar heeft zij geen boodschap aan. Tijd is tijd en gerotzooi wordt niet geaccepteerd. Het moet allemaal soepel verlopen. Dat wil ook de Rotterdamse organisatie, die vorig jaar naast burgemeester Aboutaleb als speciale gast, ook oud-ministerpresident Jan Peter Balkenende en oud-minister van Justitie Ivo Opstelten optrommelde. De in Fryslân niet onbekende Jan van Seumeren heeft een belangrijke rol in de organisatie. Hij was de directeur van Mammoet, die de Russische onderzeeër Koersk ondanks alle risico’s en gevoeligheden bekwaam wist te ontmantelen. Drie dagen duurt het Rotterdamse skûtsjesilen, met verslag van Klaas Jansma in een bootje natuurlijk, en lekker eten en drinken voor alle aanwezigen. Het festijn begint woensdagavond en het eindigt vrijdagavond met een grote finale. Behalve de gasten vallen ook altijd de vele jongere vrouwen op, die in ruil voor een uitnodiging zich wel in aantrekkelijke kleding willen showen. De donderdagmiddag was tot kort voor het begin nog een beetje kaal.
Daar zouden best wat meer Friese bedrijven naar toe mogen komen met hun relaties, vindt ook Melanie, die geregeld in een vakantiewoning in Terherne verblijft. Het wordt er zo onderhand wel tijd voor.
Verre tocht Voor de deelnemers is het een verre reis naar Rotterdam. Ze zijn een week
onderweg, heen en weer, en dan moet er weinig tegen zitten. Dinsdagmiddag worden ze al op de Kralingse Plas verwacht, zodat ze rustig kunnen inzeilen en wennen aan het wedstrijdwater. Dat is geen overbodige luxe, want het is maar één kilometer in het vierkant. En tussen de hoge gebouwen door kan de wind verrassend uithalen. Vorig jaar won Ton Brundel na een zinderende finale, waarbij vanwege de zeer harde wind slechts de helft van het deelnemersveld werd toegelaten. De anderen, onder wie toen ook Peter de Koe, verdeelden zich over de overgebleven schepen. En gastzeilers waren er amper bij, omdat het nauwelijks vertrouwd was. Maar dat maakte het des te mooier natuurlijk. Voor dit jaar is het net zo ongewis wat we van het weer mogen verwachten als in 2015, de tweede editie. In april was het loeikoud. Door de hagel was het af en toe zo glad dat we betreurden dat de winterbanden doorgaans half april al bij de garage worden ingeleverd. De eerste dagen van mei waren tropisch.
Met zeven skûtsjes ‘in de sleep’ van Weesp naar Rotterdam. Op woensdagmorgen om half negen weg, de volgende dag 13:00 op de plaats van bestemming.Voor twee dagen zeilen zijn de skûtsjes en hun bemanning een week van huis. (Foto: Hilda Talsma)
www.uitgeverijpenn.nl
21
GROEN MAAKT BLIJ EN GEZOND SNOEK HOVENIERS VOOR EEN MOOIERE WERELD In deze drukke tijd werken er honderd mensen bij Snoek Hoveniers in Grou. Douwe Snoek, hun 42-jarige aanvoerder, vliegt met twee collega’s door de wereld om Snoeks boodschap uit te dragen. Kort gezegd komt die neer op de stelling: groen maakt blij en gezond, als je het goed aanpakt.
Praten en luisteren
Vijf pijlers symboliseren de missie van Snoek Hoveniers. De groene onderneming steekt veel tijd en energie in samenwerking. Er wordt serieus gewerkt aan innovatie, een voortdurende vernieuwing waar mogelijk. Snoek hanteert verduurzaming als centraal thema. Dat kan goed worden ingevuld dankzij kennis en creativiteit.
22
Douwe Snoek geeft onmiddellijk toe dat dit vijftal niet erg grensverleggend of origineel aandoet. De genoemde topics kom je bij veel meer bedrijven tegen, misschien zelfs wel bij Shell en Unilever. Toch pakken ze in Grou de dingen anders aan dan bij traditioneel werkende collega’s, die dag in dag uit bezig zijn om de groene ruimte te beheersen. Samenwerking bijvoorbeeld gaat veel verder dan met overheden en opdrachtgevers rond de tafel zitten om tot goede plannen te komen. Snoek zit zelf in vele verbanden, van brancheorganisatie tot Fiks, het samenwerkingsverband tussen onderwijs en bedrijfsleven. Hij beleeft
er plezier aan, het ligt hem ook. En hij heeft er, na zijn opleiding Middelbare Tuinbouwschool, voor doorgeleerd met allerlei cursussen. In het bedrijf werken mensen van Caparis volwaardig mee. Ze komen niet met tegenzin, maar werken met plezier, ook als het regent. ‘Dan trekken ze hun regenpak aan. Stoer.’ Dat komt omdat er serieus naar hen wordt geluisterd. Ze komen met ideeën. Als het even kan, worden die uitgevoerd. Zo wordt met Husqvarna overlegd over innovaties die ertoe doen. Lawaaiige, zware zaag- en snoeimachines vervangen door tuinmachines met accu’s. Toepassing van GPS-locatiebepaling en bluetooth om de menselijke geest een handje te helpen. ‘De mensen een veiligheidshelm laten dragen met daarin de smartphone en een signalering wat ze wel en niet moeten doen. Niet maaien tussen twaalf en twee bij een ziekenhuis bijvoorbeeld, want dan slapen de patiënten.’ Vernieuwend is ook de nagestreefde omschakeling op maairobots, zodat de gemotoriseerde maaiservice minder vaak langs hoeft te komen. Dat laatste past goed bij verduurzaming, wat natuurlijk veel meer omvat dan milieubewust werken. Echt recyclen, met doorrekening van energieen transportkosten. Of: haal groen de stad in, als sier en voor de consumptie. Bevorder cyclische processen in groei en waterverbruik. Zorg voor een
goed milieu, ook voor buurman. Dat kan door goed en bewust te stoken, met hout van eigen bomen.
Knap en creatief Douwe Snoek wil met directeur Jannewietske de Vries van Floralia Flevoland praten over een Friese inbreng, want ze hebben de wereld wat te bieden. Hij presenteert ondertussen zijn ideeën bij Van der Valk in Drachten, die hij wil overhalen tot de aanleg van een eigen groenten- en kruidentuin. Zo krijgt hij nieuwe relaties, en die heeft hij met zijn bedrijf veel te bieden. Parkeren kan net zo goed op open blokken als op beton en steentjes. Open blokken zijn beter voor de waterafvoer en het gras kan erin wortelen. ‘Ja’, geeft hij toe, ‘dan is er zelfs op ons eigen erf nog wel wat te verbeteren.’ Zit er niet over in, dat gebeurt!
Kennis is nodig voor de aanleg van een verticale tuin, zoals ze steeds meer in de mode komen. Als je creatief genoeg bent, hoef je voor de planten geen water uit de kraan, maar bevorder je de groei met hemelwater. We kunnen anders, beter leven, is de stellige
overtuiging van Douwe Snoek. En daar worden we niet slechter of armer van.
www.snoekhoveniers.nl www.snoekgroep.nl
Zeilmakerij Rolf de Jong DE ZEILMAKERIJ VOOR:
- boottenten - jachtzeilen - verandazeilen
Singel 16 9001 XP Grou Tel. 06 – 81133883
Rode Kruis District Fryslân Direct en vanuit het hart Bij noodsituaties en rampen in Fryslân Steun ons werk en geef of word vrijwilliger www . rodekruis . nl / afdeling / fryslan
w w w. r o l f z e i l m a k e r i j . n l www.uitgeverijpenn.nl
23
DE WERELDTOP DAMT FRYSK Bijna ongemerkt hebben we er een wereldkampioen bij. Jelle Wiersma uit Wommels won eind maart 2016 in Franeker het WK Frysk! Zelfs regerend wereldkampioen Alexander Georgiev bond hij aan de zegekar. Maar de Frysk dammers willen meer in de aanloop naar 2018.
De bescheiden grootmeester Wiersma moest de maandag na het behalen van zijn titel gewoon weer aan het werk. Dat is, heel prozaïsch, financiële dienstverlening. Veel meer dan een gratis diner hield hij niet aan zijn topprestatie over. En ook internationals uit Tsjechië, België, Frankrijk en Rusland werden niet rijk van hun aanwezig-
Een lange partij maakt hongerig. Chips is een probaat middel tegen hongerklop.
heid in de oude Academiestad. Interim burgemeester Eduard van Zuijlen van Franekeradeel liet echter bij de prijsuitreiking weten dat zijn gemeente er nadrukkelijk naar streeft om bij de viering van Kulturele Haadstêd het Frysk Dammen op de internationale kaart te zetten. Dat vergt meer dan een boeiende, soms flitsende krachtmeting in een geforceerd eindspel met vijf tegen vijf schijven, zwart tegen wit en andersom. Want inmiddels kent de hele wereldtop de regels van het Friese damspel. Volgens promotor Marten Walinga uit Waaksens, die het WK in Franeker samen met predikant Liuwe Westra uit Lollum organiseerde, staan we voor een grote doorbraak. Zelf kreeg hij de afgelopen weken vele tientallen schoolkinderen uit Wolvega en Leeuwarden achter het bord. In het kader van ‘Frysk spul yn de klasse’ kreeg hij daartoe de gelegenheid, zoals fierljeppers, kaatsers en skûtsjesilers die ook krijgen. Het bleek voor de jeugdige liefhebbers nog verslavender te werken dan een computerspelletje. Maar zelfs dat kan bij het Frysk Damjen, met de speciale app 'Fries Dammen'
Uitdaging voor Rus
Voor het polygoonjournaal in 1930 werd een film gemaakt in Witmarsum. Ook de damclub moest in beeld. Links van voor naar achter: Auke Buwalda, Libbe Hoogeveen, Jan Blanksma, Klaas Bruinsma. Staand, de beroemde kaatser Teade Zijlstra. Rechts van voor naar achter: Anne Zijlstra, Jan Bruinsma, Rients de Boer,Willem Zaagemans, Jan van der Zee. Daarachter kastelein Weite Bruinsma, zijn vrouw en hun zoon Jan.
24
Dat de veertigjarige topdammer Alexander Georgiev zich in Franeker liet zien, was een sensatie. De professional uit Sint Petersburg heerst al dertien jaar op het grote bord. Die suprematie wordt op termijn kennelijk vervelend. Eind vorig jaar liet Georgiev zelfs doorschemeren dat hij misschien wel met dammen wilde stoppen. Een economiestudie gaf hij op om in Rusland beroepsdammer te worden. Daar spelen ze massaal Sjaski, het spel op 64 velden, totdat ze zich in de internationale toernooien met andere toppers moeten meten. Dan gaan ze over op het grote bord met honderd hokjes. Georgiev kon dit jaar in maart een lucratief grootmeesterstoernooi scoren. Maar hij ging liever in op de uitnodiging van de Stichting WFD van Westra en Walinga. Want het Friese damspel is intrigerend voor alle grootmeesters. Misschien kan het
enthousiasme is aanstekelijk. Ze geven boekjes uit, houden websites bij, en lanceerden onlangs de app. Zo kan iedereen, tot zelfs een robot, problemen uitspelen. Waar de Terhernster onderwijzer-artiest Roel Bergsma hele reeksen boekjes aan wijdde, is nu op het web te vinden.
Marten is een broer van Siebe; zij zijn zonen de auteur H. Walinga, van wie in 1976 het boekje ‘Geheimen van een Eindspel’ verscheen. Belangrijker is dat ze, met nog een groepje liefhebbers van het edele damspel, deze variant van het dammen van een stoffig imago ontdoen.
zelfs bijdragen tot bevrijding van de internationale damwereld van zijn grootste dreiging, remisedwang. Slechts een paar honderd Friezen beoefenen nu nog de moeilijkste variant van het dammen, waarbij zowel in rechte als in diagonale lijnen geslagen kan worden. Door deze combinatie is het veel moeilijker om ‘op remise’ te spelen dan bij het gangbare spel. En het is ook ingewikkelder om een aantal zetten vooruit te denken. Dat spreekt echte damtoppers aan.
Enthousiaste voorvechters Hoe gering het aantal actieve dammers Frysk Spul ook is, hun
Marten Walinga (l) heeft meerdere malen de titel grootmeester Frysk Damjen op zijn naam.Teake Kooistra is hier zijn opponent.
www.uitgeverijpenn.nl
25
FRISIAN FISHER DROOMT RITMISCH VISSEN MET VLIEGENREELS Met een voorliefde voor het vissen kwam Gerrit van der Meulen zo’n tien jaar geleden in aanraking met de vliegvisserij. De 49-jarige Aldeboarnster, trotse Fries, voorzitter van HSV Utingeradeel (Akkrum, Aldeboarn, Terherne) heeft stiekem een nog grotere passie: vliegenreels bouwen. In tegenstelling tot de traditionele manieren van vissen, waarbij het aas door gewichten en lures wordt geworpen, wordt bij vliegvissen de vlieg geworpen door de lijn ritmisch van voor naar achteren door de lucht te bewegen. Van belang hierbij is dat de lijn zwaar genoeg is om te werpen. Het nadeel van een zware lijn, is dat de vis de lijn ook opmerkt. Om deze reden wordt vaak een zware lijn gebruikt in combinatie met een lichte onderlijn. Om de lijn goed te kunnen bewegen, wordt gebruik gemaakt van langere en lichtere hengels dan bij andere takken van de vissport. De lengte van de hengel wordt daarbij aangepast aan de locatie waar men vist. Bij het vissen in kleinere rivieren en beken worden hengels gebruikt van rond de 2 a 3 meter lang. Vissen in grotere wateren, zoals rivieren, plassen en de zee, waarbij het van
26
Vliegvisstekken die specifiek zijn uitgezocht door Vereniging Nederlandse Vliegvissers (VNV). belang is ver te werpen, worden hengels gebruikt van wel 5 meter lang. Bij het werpen van de lijn wordt eerst naar achter bewogen en daarna naar voren gezwaaid. De truc is om hierbij zoveel mogelijk energie in de tip van de hengel te krijgen. Vanuit de pols wordt vervolgens de lijn zo ver mogelijk geworpen. Deze beweging kan enkele malen herhaald worden, waarbij de lijn en het aas in de lucht wordt gehouden. Het is daardoor
mogelijk om de lijn verder te werpen en eventueel de vlieg te drogen. Eenmaal op het water zal de vlieg blijven drijven of zinken. Door de lijn binnen te halen wordt de vlieg op of in het water bewogen. Het binnenhalen van de lijn is het meest lastige onderdeel van het vliegvissen, omdat hierbij de natuurlijke beweging van het aas geĂŻmiteerd moet worden.
VAN OPGRAVING Interview met eigenzinnige instrumentenmaker
Redacteur Siu de Moor van Fisk & Wetter van Sportvisserij Fryslân ging op bezoek bij deze eigenzinnige instrumentenmaker. Drie jaar geleden wilde de van origine fijnmechanische instrumentenmaker zelf een vliegenreel maken waarmee hij zijn hang naar retro kon botvieren. Vaak gaat het Gerrit hierin zo ver, dat de functionaliteit van een reel op het tweede plan komt. ‘We gaan naar de machinekamer en meteen werd duidelijk dat deze kolossen niet uit de moderne tijd stammen. Zulke oude bakbeesten ken ik van zwart-wit beelden. Het eindresultaat lijdt er niet onder, in tegendeel. Alles werkt perfect en Gerrit kan de machines zelf onderhouden en repareren, daar heeft hij uiteindelijk voor gestudeerd! Ook hier wordt
duidelijk dat blingbling niet bij zijn stijl past. Een klein modern elementje in een ‘oud jasje’ is toch ook niet uitgesloten. Wanneer ik de details beter bekijk druipt de oubolligheid er zeker niet van af. Integendeel. Niets om je voor te schamen. “Gerrit, mag ik concluderen dat je een sportvisliefhebber bent, maar dat jouw interesse voor sportvismateriaal, uiteraard vliegenreels op nummer 1, veel groter is?” “Ja, dat klopt precies.” De droom om een fulltime vliegenreelmaker te worden is er zeker wel, echter zonder concessies. Het product moet duidelijk zijn signatuur hebben. “Men mag wel met verzoekjes komen, maar die moeten wel passen in mijn beeld. Ik werk vanuit mijn passie, dat wil ik zo houden.” Veel reels zijn er nog niet verhandeld omdat Gerrit nog in een opbouwfase zit. Zijn eerste klant was een Amerikaan van Friese afkomst. Dat geeft gelijk de internationale potenties aan, want vliegenreels zijn erg makkelijk te transporteren. De unieke modellen zijn overal ter wereld gewild. Er steken zo’n 50 uren werk in
één Frisian Reel. Als er een slip en anti-reverse bij komt, heb je zomaar 3 dagen extra werk. Regelmatig is juist de technische aanpassing door een creatieve ingeving de grootste tijdverslinder. Als je weinig inspiraties hebt, zou dat een vertraging opleveren, maar Gerrit heeft veel creatieve ideeën. Zodra de reel creatief ontworpen is, staat Gerrit te springen om een nieuwe te maken, waardoor hij zichzelf moet vermannen om de reel eerst goed af te ronden voor levering. Vanaf dit jaar zal er meer tijd besteed gaan worden aan de realisatie van de eerste serie reels, waarbij een herkenbaar logo met Friese elementen niet mag ontbreken. “Heb je nog een droom?” Ook hier een positief antwoord. Gerrit: “Ik zou het mooi vinden als in de nieuwe tijd bij een opgraving een reel van mij wordt gevonden. Na expertiseonderzoek moet dit naar mijn ontwerp en ideeën leiden.” De ontwikkelingen, ervaringen en visvakanties van deze Friese vliegenreelbouwer volgen op Facebook: Frisian Fisher
Auteur Siu de Moor
www.uitgeverijpenn.nl
27
KINDEREN AAN DE WIEG HET LEEUWARDER BOS, EEN SPEKTAKELSTUK
Ransuilen zijn bijzonder onopvallend en worden dan ook zelden gezien. Des te groter is de verwondering wanneer men een roestplaats ontdekt waarin meerdere uilen bij elkaar de dag doorbrengen (roesten), in gestrekte houding een boomstam imiterend.
werden opgenomen, komen in het Bos voor: Boerenzwaluw, Grauwe vliegenvanger, Huismus, Koekoek, Matkop, Nachtegaal, Ransuil, Ringmus en Spotvogel. Een belangrijke broedvogel is de Havik, een toppredator, die het bos annexeerde op het moment dat de bomen hoog genoeg waren voor zijn nest. Een belangrijk stuk van het bos als het gaat om kleine broedvogels is het gedeelte rond de grafheuvel aan de noordkant. Hier broeden bijvoorbeeld de Rietzanger, Kleine karekiet, Rietgors, Bosrietzanger, Sprinkhaanrietzanger en de Blauwborst. De nesten van de eerste twee zijn de plek waar de ‘indringer’ Koekoek graag zijn eieren legt. De vochtige ondergrond zorgt ervoor dat het bos aantrekkelijk is voor allerhande soorten slakken, waaronder veel huisjesslak. Dat is welkom voedsel voor lijstersoorten als Merel, Zanglijster, Koperwiek en Kramsvogel. Op zijn trekroute is dit bos voor de
Houtsnip kennelijk een aangename ‘stepping stone’. In het Leeuwarder Bos zijn negentien van de in ons land inheemse 51 zoogdiersoorten aangetroffen. Voor de monitoring van vleermuizen wordt een bat-detector gebruikt, een apparaatje dat het geluid van een bepaalde vleermuissoort uitzendt en de reacties worden ‘ingewacht’. In april kunnen de Gewone Dwergvleermuis, de Ruige Dwergvleermuis en de Watervleermuis al worden waargenomen. De Laatvlieger meldt zich vanaf mei. Op 1 juli 2013 werd de Rosse vleermuis vastgesteld. Voor reptielen en amfibieën is het Leeuwarder Bos kennelijk (nog) niet erg aantrekkelijk. Kenners ontdekken alleen Roodwang- en Geelbuikschildpadden, maar dan gaat het om ‘ontsnapte’ of ‘vrijgelaten’ soorten. Naast soorten kikkers komt de Kleine watersalamander voor. De door de gemeente aangelegde amfibiepoel trekt deze laatste soort met name aan.
In het jaar 1992 staken kinderen de eerste stekjes in de grond voor wat het Leeuwarder Bos zou gaan heten. Dit gebeurde in een groen weiland aan de noordkant van de Friese hoofdstad. Radio en televisie besteedden er aandacht aan. Het ging om vijftigduizend boompjes, op 140 hectare agrarische grond. In 1996 werd de aanleg afgerond. In Nederland zijn ruim 500 vogelsoorten vastgesteld, de superzeldzame meegerekend. Daarvan zijn er 157 broedvogel. In het Leeuwarder Bos waren dat er 51 in de periode 20122014. In deze drie jaren is bijna veertig procent van alle in Nederland waargenomen soorten waargenomen, van de broedvogels 32%! Negen van de broedvogelsoorten die in 2004 op de zg Rode Lijst van bedreigde soorten
28
Spotvogels zijn zomergasten die ons land slechts 'even' bezoeken om te broeden. Het grootste deel van het jaar brengen deze helder geel en groen gekleurde vogels door in tropisch Afrika. Het leefgebied van de spotvogel is meestal typisch open gebied dat rijk gelardeerd is met bossages en struwelen.
w w w . s t a a t s b o s b e h e e r. n l
Gedurende die drie jaar zijn er in het bos 31 vangnachten geweest waarbij met een lamp en laken op een vaste plaats is gewerkt. In totaal zijn er 202 soorten (macro)nachtvlinders op naam gebracht en zijn bijna 5000 vlinders geteld. De haarbos was de nummer 1 met maar liefst 594 exemplaren. Jeroen Breidenbach en Merel Zweemer hebben daarover een artikel gepubliceerd in het tijdschrift Twirre. nectar voor deze groep van de fraaie Vliesvleugeligen. In ons land komen rond 2400 nachtvlinders voor. Daarvan gaat het om 900 macro-nachtvlinders. In het Leeuwarder Bos zijn daarvan 228 soorten waargenomen. Fryslân kent een goede reputatie voor het kijken naar nachtvlinders Van het enorme totaal noemen we de aardige Lindeknotsvlinder, een soort die -ook al zou de naam anders doen vermoeden- de Eik en Berk als
waardplant kent. Een tweede aardige soort is de Helmkruidvlinder, waarvan de rups graag van Knopig helmkruid vreet. Van de 71 libellensoorten van ons land zijn er ondertussen 21 in de periode 2012-2014 in het Leeuwarder Bos gezien. De meest bijzondere is de Weidebeekjuffer. Deze voor onze provincie vrij zeldzame soort plant zich voort bij de stuw in de Linde ten zuiden van Oldeberkoop. De Zwarte heidelibel, de kleinste van onze inheemse heidelibellen, een soort van vennen en hoogvenen, is in het jaar 2013 in augustus waargenomen in een aantal van rond vijftien exemplaren. De hotspot voor de libellen is dezelfde plek als voor de dagvlinders. Tekst en foto’s Sake P. Roodbergen, Akkrum
Vuursteenvlinder.
Nachtvlinderen Van de 53 soorten dagvlinders in ons land zijn er 23 ook in het Leeuwarder Bos gezien. Met name de zomer van 2013 leverde door de hoge temperaturen veel soorten op. Op 7 augustus van dat jaar werd er door Erwin Walstra zelfs een Keizersmantel waargenomen, een zeldzame soort die zich niet meer in ons land voortplant maar zo nu en dan –maar dan vooral in het nog ietsje warmere zuiden van ons land- wordt gezien. De hotspot voor dagvlinders in het bos ligt aan de westkant, net boven de Vierhuisterweg. Koninginnenkruid en Late Guldenroede zorgen daar voor een aantrekkelijke hoeveelheid
Samen met de nauw verwante bosbeekjuffer behoort de weidebeekjuffer tot onze mooiste juffers. Alle beekjuffers zijn fantastisch metallic gekleurd. De blauwachtige mannetjes zijn goed uit elkaar te houden. De weidebeekjuffer heeft een donkere band over de vleugels lopen, maar vleugeltop en vleugelbasis zijn doorzichtig.
www.uitgeverijpenn.nl
29
BIJZONDERE PRODUCTEN Fryslân herbergt drie verschillende streken: De Wadden, De Wâlden en De Marren. Deze streken hebben hun eigen typische streekproducten. In dit nummer lichten we de
typische vis, schaal- en schelpdieren uit die de streekkeurmerken Waddengoud en De Marren dragen. Producten met dergelijke streekkeurmerken zijn landelijk erkend als echte streekproducten www.streekproducten.nl
Waddengebied - Streekkeurmerk Waddengoud Oesters De Waddenregio had ooit een rijke oestervisserij. Er waren uitgestrekte platte oesterbanken in de Zuiderzee en ten noorden van de Waddeneilanden. De platte oesters boden voedsel, werk en inkomen voor de regio. Helaas nam het aantal oesters sterk af en rond 1860 was deze bedrijfstak geheel verdwenen. Rond 1980 kwam de Japanse oester op het Wad. Deze soort heeft zich spontaan uitgebreid en vormt inmiddels grote oesterbanken, veelal gemengd met mosselen. Sinds 2008 mag een klein aantal vissers bij wijze van experiment de oesters met de hand rapen voor de verkoop. Vissers Jan Geertsema & Barbara Rodenburg van de TS31 Internos rapen de Japanse Waddenoesters en verkopen ze in hun Proeflokaal ’t Ailand in Lauwersoog (www.ailand.nl). Ook Veltman Visservice in Harlingen levert Waddenoesters aan diverse horecabedrijven en verkoopt ze in hun eigen webwinkel: www.eetvis.nl.
Kokkels Met handkracht harken de vissers in Waddengoud
ondiep water kokkels uit de bodem van de Waddenzee. Deze schelpdieren brengen ze zo snel mogelijk bij Meromar Seafoods in Harlingen (www.meromar.nl), die de kokkels schoonspoelt en verpakt. Veltman Visservice heeft de mogelijkheid deze Waddengoud gecertificeerde kokkels te leveren aan horeca en consument.
Strandkrab Kubbenvissers vissen met kubben of korven op strandkrabben die zich ophouden bij mosselpercelen in de Waddenzee. Strandkrabben hebben weinig vlees, maar ’t Ailand Lauwersoog maakt er een overheerlijke verse krabben- of vissoep van.
Scheermessen Scheermessen komen veel voor op het Wad. De langwerpige glanzend bruine schelpdieren heten ook wel mesheften. Vissers van Meromar Seafoods in Harlingen vissen speciaal op deze schelpdieren. Eenmaal aan boord leggen de vissers ze direct in schoon zeewater om ze zandvrij te maken. Meromar verpakt ze. Veltman Visservice kan deze Waddengoud gecertificeerde scheermessen leveren aan horeca en consument.
Harder & zeebaars Met het oog zoeken kustvissers een school harders of zeebaars. Die houden zich op in ondiep water. Als eenmaal een school is gevonden stapt één van de vissers uit de rubberboot om het uiteinde van het net met anker naar de kant te brengen. De ander probeert dan met de boot het net om de vis heen te zetten. Vervolgens spetteren ze op het water
30
Oesters en kokkels. StrAnders/Amelands Produkt Vangst strandkrabben. Fokke van Saane
UIT DE DRIE FRYSKE STREKEN om de school in het net te jagen. Spannend, want de ene keer is het een topvangst en de andere keer een mindere. Max Hoogerman van de HA11 en Jan & Barbara van de TS31 Internos vissen op deze traditionele wijze op harder en zeebaars. Max Hoogerman levert zijn vis aan Veltman Visservice en deze vis is verkrijgbaar via diverse restaurants en www.eetvis. nl. Jan & Barbara verkopen ze in ’t Ailand Lauwersoog.
De Zwarte Haan EĂŠn van de restaurants in Friesland die veel doet met vis, schaal- en schelpdieren is Waddengoud-restaurant De Zwarte Haan (www.dezwartehaan.nl). Liggend aan de Waddenzeedijk nabij Sint Jacobiparochie kan men hier na een heerlijke wandeling langs de dijk heerlijk genieten van oesters en harder uit de Waddenzee. Chef-kok Jacob Jensma heeft speciaal een menu samengesteld voor de mei- en junimaand.
StrAnders/Amelands Produkt
De Fryske Marren - Streekkeurmerk De Marren
Schiermonnikoog Gelegen aan de rand van het dorpscentrum aan de Langestreek op Schiermonnikoog, heeft ook uitbater Co Huijbrechts van Waddengoud-restaurant & -hotel Ambrosijn (www.ambrosijn.nl) in mei en juni een Waddenzeelekkernij op de kaart staan: Waddenkokkels.
Amelander vis In het centrum van Nes op Ameland kun je bij Vishandel Metz (www.vishandelmetz.nl) terecht voor Amelander oesters, harder en zeebaars. Visser Hendrik Oud uit Nes vangt de vis met staande netten en raapt de oesters. Dit doet hij in de Noord- en Waddenzee rondom Ameland. Ook bij Visrestaurant StrAnders (www.restaurantstranders.nl), even buiten het dorp Buren, kunt u genieten van Amelander delicatessen als kokkels en oesters. Ook heeft het restaurant Amelander meerval op het menu, een op Ameland gekweekte vis.
www.waddengoud.nl
Laaxumer bot In het botseizoen, beginnend in juli, varen Jan en Joop de Vries met hun vissersbootje de HL6, de laatste vissersboot van Laaksum, het IJsselmeer op om te vissen op Laaxumer bot. 's Middags zetten ze de netten uit en de volgende dag komen ze terug om de vangst binnen te halen. Jan en Joop vangen hun Laaxumer bot alleen voor de Gaasterlandse kust. Hier leeft
de bot op zandgrond en heeft daardoor een fijne zachte smaak. Door de vangstbeperking op het IJsselmeer is het aanbod beperkt, zodat Laaxumer bot niet altijd meer verkrijgbaar is. Maar als deze platvis er is, dan staat hij op de kaart bij verschillende restaurants langs de IJsselmeerkust.
www.demarren.nl www.uitgeverijpenn.nl
31
ZILVEREN JUBILEUM VOOR VELTMAN VIS Veltman levert landelijk meer dan 500 verschillende producten aan horecabedrijven en instellingen, tot aan de businessclass van KLM toe! Op de open dag van 18 april j.l. kwamen maar liefst 300 bezoekers af. ‘We onderscheiden ons door hoog in te zetten op service en door eigen inkoop op veilingen. We beschikken over een groot assortiment, 80% van het gehele aanbod, verse vis’, aldus een trotse eigenaar Jan Schuil.
Industrieweg 18 8861 VH Harlingen www.veltmanvis.nl Particulieren kijken op www.eetvis.nl
Veltman Vis Service beschikt over een eigen rokerij, hier wordt onze gerookte zalm met een mix van kruiden bereid.
Zeer snelle levering met eigen gekoeld transport, ons brede assortiment van hoge kwaliteit en de persoonlijke werkwijze maakt Veltman Vis Service BV uw visleverancier bij uitstek
Veltman Vis draagt het streekkeurmerk Waddengoud en is 6 dagen per week bereikbaar
32
VAN LABORANT NAAR GEITENBOERIN KIEZEN VOOR DE STREEKBOER DEEL III
Foto's: De Streekboer kazen wordt ook op een natuurlijke manier gemaakt, doormiddel van persen en een pekelbad. ‘Het maken van de korst op een natuurlijke manier is arbeidsintensiever, maar het geeft een veel mooiere uitstraling.’
Boeren met de natuur
De Toggenburgergeit is een rustige, vriendelijke, stevig- en compacte gebouwde geit die prima als melkgeit of als zogendegeit gehouden kan worden. Daarnaast staat het ras bekend om haar dubbeldoel kwaliteiten voor melk en vlees.
Achter elk van onze streekproducten zit een verhaal. Dit jaar vertelt een Streekboer in elke editie van Fryslân Markant zijn of haar verhaal. Deze keer is het de beurt aan Doetie Trinks van Doetie’s Geiten.
elke kaas, heeft zijn eigen authentieke smaak. De geiten grazen rondom de boerderij in graslanden die niet gestrooid worden met kunstmest. In het gras zitten zo’n 50 verschillende soorten kruiden die men terug kan proeven in de kazen.’ De korst van de
Het liefst werk ik zo puur mogelijk. In de geitenkaas zitten alleen natuurlijke ingrediënten: rauwe melk, stremsel, zuursel en een beetje zout. Ook gebruik ik geen kaascoating maar vertrouw ik op wat de natuur doet met de kaas. Dit resulteert in een rauwmelkse geitenkaas, dat een mooi smaakspectrum oplevert. Dus met een natuurgerijpte korst, die je kunt eten én de kaas een hele mooie diepe smaak geeft die zich in je mond minuten lang ontwikkeld. De half-harde kaas wordt Tûne genoemd. Dit is Fries voor tonvormig. Naast de Tûne in pure vorm, de Tûne Poer, maak ik de half-harde kaas ook met kruiden op de korst, zoals rozemarijn en tijm, Tûne Roazemaryn en Tûne Time. Ook produceer ik zachte kaasjes. De Lytse Wite is een klein witschimmel kaasje. De Swarte Toer een piramidevormig as-kaasje volgens Frans receptuur en de Grutte Grize is as-kaasje met een camembert schimmeltje. De jonge kaasjes kunnen in de koelkast in vier tot zes weken uitrijpen tot kaasjes met karakteristieke smaken zoals blauw-schimmel smaaktonen of
Aan de Schoterlandseweg in Jubbega graast een kleine kudde geiten rondom het boerderijtje van Doetie Trinks. Vroeger als boerendochter had ze al binding met het leven op het platteland. Na haar studie is ze op een laboratorium in Engeland gaan werken, maar het boerenleven bleef trekken. Sinds vijf jaar woont ze in Jubbega waar het woonerf is omgetoverd tot een kleine geitenboerderij. In haar zelf gefabriceerde melkstal worden elke dag 16 geiten gemolken. Daarvan maakt ze zelf diverse soorten kaas. ‘De soorten die ik maak zijn uniek in Nederland. Elke soort, eigenlijk zelfs
www.uitgeverijpenn.nl
33
º35
34
paddenstoelensmaak. De recepturen zijn verzameld uit landen als Frankrijk en Zweden, waar we kleinschalige boeren hebben bezocht.’
De Toggenburger Voor WOII werden geiten in Nederland voornamelijk gehouden door mensen die met een klein inkomen moesten rondkomen. Nederland was toen nog een agrarisch land en veel mensen werkten op het land bij de boer,en ze hadden ook vaak een eigen lapje grond. De melkproductie van deze z.g. koeien van de arme lieden was echter van groot belang, de gezinnen waren kinderrijk en de melk was nodig om al die kinderen te laten opgroeien tot sterke landarbeiders. Daarom ging men op zoek naar dieren met een hogere productie. ‘De geiten hebben bij mij de keuze of ze buiten of binnen zijn. Bij vorst of sneeuw lopen de geiten heerlijk buiten, als de wind te koud is blijven ze liever binnen, net zoals bij het eerste spatje regen. Van hitte houden de geiten zeker niet. Het land wordt bemest met de potstalmest uit de
stallen van de geiten, ieder voorjaar komt deze verteerde mest op het land. Er wordt geen gebruik gemaakt van kunstmest. Het weiland waar de Toggenbugers op grazen is zeer biodivers. Het weiland waarop meer dan vijftig verschillende soorten planten groeien zorgt voor mooie melk. De geiten worden niet uitgemolken en geven geen topproductie. Vrijwel alle geiten hebben nog nooit antibiotica of andere medicatie gehad. Uiteindelijk moet een geit zelf sterk en sociaal genoeg zijn om in de kudde te overleven. De dieren zijn veel buiten en bewegen veel. Hierdoor is het vlees heerlijk van smaak en mals
om te eten. Het vlees wordt gebruikt om droge worst van te maken, maar ook koteletten, achterbout, shoarma etc. Als de bokjes ongeveer 6 maanden zijn, gaan ze naar de slager. Op bestelling kun je een half of heel bokje afnemen. Meer weten? Informatie en leuke filmpjes van de geiten van Doetie zijn te vinden op haar Facebook pagina: www.facebook.com/doetiesgeiten. Ook verkoopt ze haar producten in de webshops van De Streekboer:
www.destreekboer.nl
Bij Eindeloos proeft u het lokale seizoen
Streekproducten: Reade Krobbe, Kollumer Zoete Erwt Giele Wâldbeantsjes, Dik Trom en Wâldgieltjes Verkrijgbaar bij uw supermarkt.
Kaas van Doetie is bijzonder. Op Friese en vrolijke wijze maakt Doetie Franse geitenkaas in Friesland. U vindt de kazen van Doetie op onze kaaswagen, naast andere kazen van lokale kaasmakers zoals de Kobunder en de Nijlander. Deze kaaswagen maakt elke dag zijn ronde in het restaurant, geflankeerd door heerlijk speltbrood met krenten en appel en daarbij diverse compotes. Wij zijn zeer enthousiast over de geweldige kazen uit onze regio en al de andere lokale boeren die ons bevoorraden. RESTAURANT EINDELOOS Korfmakersstraat 17 Leeuwarden 058 2130835 info@restauranteindeloos.nl
Van ambachtelijk naar culinair
www.greydanus.nl
www.uitgeverijpenn.nl
35
samen werken.
samen werken en samen vooruit In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl
www.defryskemarren.nl
36