Waardig Afscheid 2017

2017/2018 PRIJS € 2,50

www.fryslanmarkant.nl

WAARDIG AFSCHEID

Waardig Afscheid 2017-2018

1

In de tweede helft van de achttiende eeuw verslonden de Fluezen het oude Elahuizen.

De kerk en het kerkhof verdwenen in de golven en lieten daar een ondiepte achter. Deze wordt tot op de dag van vandaag aangegeven met een zwart-gele kardinale boei, zo ’n honderd meter uit de wal.

Op kaarten staat deze ondiepte soms nog aangegeven als ‘Oude Kerkhof’.

Foto: Remco de Vries

2

www.fryslanmarkant.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

3

Een greep uit de inhoud

WARM WINTERLICHTAVOND 13 NOVEMBER 2017 Op donderdag 23 november wordt voor de tweede keer het Warm Winterlichtavond (herinneringsavond) georganiseerd.

Iedereen, van jong tot oud, is om 19.00 uur van harte welkom om zijn of haar dierbare te gedenken op de algemene begraafplaats Wâldhôf aan deRydwei 3 in Opeinde.

Deze avond is een initiatief van Crematorium Wâldhôf en Cuperus natuursteen in samenwerking met de Gemeente Smallingerland.

Beam me up, Pepper

7

Rommel in de graftrommel

9

Natuurbegraafplaats Ruigahuizen 13, 14 en 19 In rouw gaan de maskers af

23

In kaart: Friesland en Groningen

24

Van regendoek naar spijkerbroek 26 Een Lamborghini of Brum?

pag. 7

41

pag. 19

Deze special in Fryslân Markant gaat grotendeels over Friese initiatieven om de voedselketen te verduurzamen. Hoe krijgen we meer eigen voedsel in de dichtstbijzijnde schappen?

Verschijnt half december 2017.

4

www.fryslanmarkant.nl

Acquisitie en ondersteuning: Eddie Ferbeek, Oelkje Leistra – Van der Leij Drukwerk: Veldhuis Media BV Redactie: Martsje de Jong Vormgeving: Kees Klip Fotografie: Kees Klip tenzij anders vermeld

www.uitgeverijpenn.nl

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

5 Waardig Afscheid 2017-2018

Colofon

Waardig Afscheid is een special van Fryslân Markant / Uitgeverij PENN.nl James Wattstraat 4 8912 AR Leeuwarden Tel 058 284 94 10 info@uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl www.fryslanmarkant.nl www.skutsje.nl

pag. 26

5

HUMANISTISCHE BEGELEIDING: PROFESSIONEEL EN BETROKKEN De sprekers van de Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding bieden ondersteuning bij het vormgeven van een passend afscheid van een overledene. Zij doen dat door het verzorgen van een persoonlijke toespraak tijdens de begrafenis of crematie. Hierin komt het unieke van de persoon tot zijn recht en zijn of haar betekenis voor anderen.

heid tot een gesprek-bij-leven.

Dit kan plaatsvinden als iemand nog in goede gezondheid verkeert of als voorgesprek vlak voor het overlijden.

Met elkaar op een waardige, goede manier afscheid nemen is waardevol.

Je denkt zelf, maar leeft samen en neemt samen afscheid. Omdat je een uitvaart niet over kunt doen.

De stichting heeft twee boekjes uitgegeven met als titel ‘Lieve Opa, ik mis je zo’.

Bij het leven hoort soms verdriet, verlies, afscheid en de dood. Kinderen maken dit net zo vaak mee als volwassenen. Vroeger of later krijgen ze ook te maken met het overlijden van iemand die veel dichter bij ze staat.

Opa, oma, een tante, een oom, een vriendje. Soms zelfs een ouder, een broertje of zusje. Zo’n ervaring met de dood vormt een belangrijk moment in het leven van een kind.

In het humanisme staat de mens centraal. Het gaat uit van de gedachte dat mensen van elkaars ervarin-

gen kunnen leren. Precies dat is de bedoeling van het boekje “Lieve Opa, ik mis je zo”.

Dit verhaal kan een kind helpen te begrijpen wat er aan de hand is.

Het biedt een beetje houvast in een onzekere en verdrietige tijd.

BEAM ME UP, PEPPER

muneris-zorg.nl De sprekers kunnen ook helpen de gehele uitvaartceremonie vorm te geven. Zij kunnen meedenken over muziek, gedichten en eventuele rituelen. Ook bieden zij hulp bij het schrijven van teksten voor de begrafenis of crematie, die de nabestaanden zelf kunnen uitspreken. De sprekers zijn in staat om zoveel tijd en persoonlijke aandacht aan de nabestaanden te geven als zij nodig hebben.

Als je je eigen ideeën voor je uitvaart vast wilt leggen, is er mogelijk-

Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding Fryslân Telefoonnummer coördinatie 0517-417799

www.muneris-zorg.nl De laatste verzorging van de overledene ... ... dit kan door nabestaanden zelf worden gedaan, maar niet iedereen wil, of kan dit zelf doen.

Muneris kan u tijdens de verzorging ondersteunen en voorzien van de juiste materialen en kennis.

Laat u de verzorging liever helemaal aan ons over?

U kunt rekenen op een respectvolle dienstverlening van gecertificeerde medewerksters.

U kunt ons rechtstreeks benaderen of via de uitvaartverzorger.

De uitvaartbranche is booming. Het is pure business geworden. Nu is dat geen trend van het laatste jaar natuurlijk, maar het aantal bedrijven dat zich bezighoudt met uitvaartverzorging rijst de pan uit.

Verreweg het grootste gedeelte, ruim 90%, is een eenmansbedrijf.

De concurrentie in uitvaartland is moordend en dus wordt ook de prijs steeds meer bepalend. Als je even googlet op ‘goedkope’ uitvaart, dan sta je er versteld van wat er kan en waar je op kunt besparen. Daarbij ben je natuurlijk wel afhankelijk van wat je wilt en, vooral, wat je niet wilt. Luxe moet betaald worden en in de emotie rondom het verlies is alleen het beste goed genoeg.

Uitvaartondernemers springen handig op beide situaties in. Ze laten nabestaanden zien hoe ze veel zaken zelf kunnen doen. Thuis opbaren, of rouwvervoer met eigen auto zijn daar sprekende voorbeelden van. Rouwadvertenties worden minder groot geplaatst dan vroeger en kaarten drukken doet de uitvaarverzorger zelf. Digitaal en dus snel.

UITVAARTROBOT De uitvaartsector is ook niet langer veilig voor de vloedgolf aan automatisering die de wereld overspoelt. Voor productiewerk als rouwkaarten is dat

logisch, maar ook de mensfactor moet er aan geloven. Tijdens een uitvaartbeurs in Tokyo, met de veelzeggende naam ‘Life Ending Industry’, werd eind augustus uitvaartrobot ‘Pepper’ geïntroduceerd.

Pepper werd in 2014 ontwikkeld door het bedrijf Softbank en werd in de afgelopen jaren al ingezet als ober, als winkelmedewerker en als hulp in de huishouding. Speelgoedfabrikant Nissei Eco ontwikkelde software waarmee Pepper ook Boeddhistische gebeden kan ‘chanten’ , terwijl hij zichzelf begeleidt op een trommel.

Volgens de directie van Nissei verdienen Boeddhistische priesters in Japan steeds minder, waardoor velen van hen gedwongen zijn een baan te zoeken naast hun verplichtingen in de tempel.

Als ze daardoor verstek moeten laten gaan op een begrafenis, kan Pepper inspringen, zo denkt de fabrikant.

De robot, die qua model wel wat aan ET doet denken, is gehuld in een Boeddhistisch gewaad en zingt met ­ zijn computerstem de Sutra’s. Dat klinkt ingeblikt en alle emotie wordt daarmee om zeep geholpen, maar hij ziet er lief uit en is ook niet duur. Pepper leidt een uitvaart al voor een kleine €400. Spotgoedkoop, vergeleken met de bijna €2000 die een priester van vlees en bloed factureert.

In Tokyo kwam de Boeddhistische priester Tetsugi Matsuo kijken of zijn blikken collega echt potten kan breken, maar vooralsnog maakt hij zich geen zorgen. ‘Het hart is de basis van het geloof en dat kan Pepper niet in de plechtigheid leggen.’

Pepper is vooralsnog door niemand ingehuurd.

Martsje de Jong

In geval van overlijden zijn wij dag en nacht bereikbaar.

Ons werkgebied is Noord-Nederland.

Froukje Bouma 06 - 29 34 83 10

Geertje Hoekstra 06 - 50 93 15 41

info@muneris-zorg.nl

6

www.fryslanmarkant.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

7

Adieu biedt een luisterend oor aan hen voor wie ‘afscheid dichtbij komt’.

Een gesprek, een arm om de schouder, een gebed, een bemoediging. Moeilijke levensvragen rondom het levenseinde gaat Adieu dan niet uit de weg.

Adieu wil heel graag, zeker als de kerk wellicht wat op afstand is geraakt, de overledene een warme, christelijke uitvaart bieden in de context van geloof en God. Adieu is onafhankelijk en niet gebonden aan enige kerk of gezindte, maar levert de funerair spreker die samen met u en de uitvaartverzorger de afscheidsplechtigheid vorm geeft in de geest van de overledene.

De dood raakt ons allemaal, soms heel onverwacht.

Adieu biedt een uitweg, juist in moeilijke situaties!

Als iemand komt te overlijden zijn er veel zaken die beslist moeten worden. Juist in die periode is het fijn om een uitvaartbegeleider te hebben die er in alle rust en met oprechte aandacht voor u is. Samen zorgen we ervoor dat het een uitvaart wordt die aansluit bij uw wensen en die van uw dierbare.

U kunt mij dag en nacht bellen, dan kom ik u helpen: 06 - 123 38 648.

Mijn werkgebied beslaat Noord-Oost Friesland en het grensgebied met Groningen.

www: uitvaartzorgmemoria.nl

Peter Dijkstra Wolweversstraat 31 8091 KN WEZEP T: 06-40163307 E: peterdijkstra@adieu.nl

www.adieu.nl

NOORDERHOF UITVAARTCENTRUM

ROMMEL IN DE GRAFTROMMEL RESTAURATIE LONKT VOOR LAATSTE BLIK Maak eens een wandeling over een oude begraafplaats en geef je ogen goed de kost, dan kom je de mooiste dingen tegen.

Bijzondere grafmonumenten, gedichten en, in mindere mate, graftrommels. Trending tussen pakweg 1845 en 1945, nu is dankzij de niet-aflatende inzet van liefhebbers een klein aantal fraai gerestaureerd weer als funerair erfgoed te bewonderen.

Bloemen horen bij een begrafenis en een begraafplaats. Met hun grote symbolische betekenis zijn ze al vanaf de oudheid in trek om rouwkransen van te maken. Ze zijn echter ook zo vergankelijk als het leven zelf en zelfs een krans met kunstbloemen vergaat relatief snel. Zo moet de graftrommel ontstaan zijn: als extra bescherming van de laatste groet.

IN BLIK EN ZINK Een graftrommel is een trommel, afgedekt met een glasplaat, waarin een bijzondere gift werd gelegd voor de overledene. Meestal in de vorm van een bloemenkrans van metalen bladeren en bloemen van porcelein of steengoed of een krans die geheel van

GRAFTROMMELMUSEUM VEENHUIZEN In 2015 werd de ‘Stichting tot behoud van Drentse graftrommels’ opgericht, mede naar aanleiding van de restauratie van maar liefst 27 graftrommels in Veenhuizen. Het doel van de stichting was in eerste instantie het inventariseren en behouden van de trommels in Drenthe, maar inmiddels restaureert voorzitter Evert-Jan Halkus samen met onder meer zijn vrouw kransen uit heel Nederland.

Uit dat eerste grote restauratieproject is het Graftrommelmuseum Veenhuizen voortgekomen. Door de vele restauratiewerkzaamheden hebben ertoe geleid dat er steeds een wisselend aantal trommels en kransen aanwezig is. Door hieraan de eigen collectie en de trommels van bruikleengevers toe te voegen is een interessante verzameling ontstaan, die dankzij particuliere schenkingen sterk is uitgebreid.

De bezoeker krijgt niet alleen een goed beeld van de diverse onderdelen, waaruit de bloemenkransen werden opgebouwd, maar ook van de diverse verschijningsvormen van graftrommels. glazen kralen was gemaakt. Die krans bepaalde ook meteen de vorm: rond of ovaal. Vierkante en rechthoekige trommels zijn er ook, maar die komen veel minder voor en een kruis of hart is helemaal een zeldzaamheid.

De oudere blikken trommels werden wel voorzien van een laagje tin tegen de corrosie, of ze werden verzinkt, maar die extra bescherming hield op termijn geen stand. Er werden ook wel trommels gemaakt van koper, of van duurdere legeringen als brons en mes-

sing en er zijn zelfs grafdozen bekend van hout, beton of natuursteen.

De eerste graftrommels met kunstkransen zijn waarschijnlijk halverwege de negentiende eeuw verschenen. Ze waren gemaakt van zink of ijzer (blik), materialen die door de industriële ontwikkeling gemakkelijk te bewerken waren en niet duur. Daardoor werd de graftrommel bereikbaar voor de middenlaag van de bevolking: de burgers en kleine zelfstandigen. Voor arbeiders was dat een ander verhaal: een goede

EEN BIJZONDERE LOCATIE VOOR EEN BIJZONDER AFSCHEID Noorderhof, het Leeuwarder Uitvaartcentrum onderscheidt zich door z’n bijzondere sfeer.

Het gebruik van het centrum is niet aan een tijdslimiet gebonden. Het laatste afscheid kan er in alle rust plaatsvinden. Noorderhof is voor een ieder beschikbaar, ongeacht religieuze- of culturele achtergrond. Noorderhof wil door het bieden van een bijzondere accommodatie en dienstverlening een bijdrage leveren aan een goed afscheid.

NOORDERHOF Sem Dresdenstraat 6 8915 BZ Leeuwarden 058 - 212 78 43 www.noorderhofuitvaartcentrum.nl

DUPON EDELSMID & JUWELIER PERSOONLIJK EN UNIEK Sieraden zijn bijna altijd verbonden met bijzondere gebeurtenissen of herinneringen. Denk bijvoorbeeld aan trouwringen, een aanpassing aan een trouwring bij een overlijden van de partner. Die maakt én ontwerpt Dupon Edelsmid & Juwelier in goed overleg met de klant.

Dupon maakt onder meer nieuwe sieraden van erfstukken. Van trouwringen van overleden ouders maken we bijvoorbeeld een mooi nieuw sieraad door het goud te smelten en opnieuw te gebruiken. Of we verwerken bij het verlies van een naaste een vingerafdruk, as of haar in een ring of collier. Zo ontstaan unieke, persoonlijke sieraden. Sieraden met een verhaal.

8

www.fryslanmarkant.nl

Geartsje Dupon Dokter Kijlstraweg 30 9063 JC Mûnein 058-2562884 of 06-27077633 info@dupon-edelsmid.nl www.dupon-edelsmid.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

9

ZINKART HERSTELT EN MAAKT NIEUW Voor het grootscheepse restauratieproject in Veenhuizen hebben de Drenten een beroep gedaan op het bedrijf ZinkArt in Drachten. Terwijl Evert-Jan Halkus en zijn vrouw de inhoud van de diverse trommels in oude luister herstelde, zorgde ZinkArt ervoor dat de trommels zelf weer als nieuw werden. En nog steeds herstelt het bedrijf graftrommels. Bij de meeste trommels zijn de randen, scharnieren en sluitingen door de tand des tijds vergaan. ZinkArt probeert door restauratie of deelvervanging de trommels zo origineel mogelijk in ere te herstellen. Zo werden in Veenhuizen onder meer ringen van deksels, pootjes, scharnieren en sluitingen gerepareerd, vervangen of gerestaureerd.

ZinkArt maakt ook nieuwe trommels in alle kleuren zink en koper, rond ovaal groot ZinkArt klein, maar allemaal op de oude manier uit Janssenlaan 120-5 grootmoeders tijd.

9207 JD Drachten T 088-9465278 info@zinkart.nl

Bijzonder: de grafkrans is ingewerkt in de stèle. Foto uit het boek ‘Graftrommels en (kunst)grafkransen in Nederland’ van Leon Bok en Evert Jan Halkus, 2013.

graftrommel koste bijna een maandloon: ongeveer 25 gulden. En dat was dan alleen nog maar de trommel. Daar kwamen de kosten voor de krans, gemaakt van metaal, steengoed, kralen of stof nog bij.

Pas in de jaren twintig van de vorige eeuw kon ook een arbeider zich een grafkrans in een trommel veroorloven.

En wie echt krap bij kas zat, kon altijd nog een trommel huren bij de uitvaartondernemer.

Opvallend is dat met het gangbaar worden van graftrommels en kunstkransen bij de midden- en onderlaag van de bevolking, de hogere klasse liever koos voor verse snijbloemen. Verschil moest er blijven, kennelijk.

KRANSEN EN BLOEMEN De productie was fabrieksmatig en het binden van de bladeren en de bloemen tot kransen gebeurde handmatig, meestal door vrouwen en kinderen, in speciale werkplaatsen. Er werden ook wel foto’s in de trommel geplaatst. Soms werd er ook nog een tekst in de trommel geplaatst. Bij kinderen was dat vaak een laatste groet van de ouders of klasgenootjes. Jongeren kregen een groet van de

10

www.fryslanmarkant.nl

sportclub of de jongelingenvereniging en volwassenen bijvoorbeeld van het bedrijf waar ze voor werkten.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de interesse voor en het gebruik van graftrommels geleidelijk aan minder.

Daar zijn verschillende redenen voor.

Zo waren er gemeentelijke verordeningen, die het plaatsen van graftrommels op graven verboden. Ambachtelijke beroepen als blik- en koperslager verdwenen en omdat er in de jaren vijftig ook plastic kransen op de markt kwamen, was er geen trommel meer nodig om het bloemwerk te beschermen. De laatste grafkransenfabriek in Frankrijk sloot in 1980 definitief de deuren.

onderhoud kan een graftrommel lang meegaan.

Door licht, lucht en vocht verkleurt en verweert de inhoud van de trommel. Op zonnige dagen zet de trommel uit en ’s avonds krimpt het materiaal weer. Als de glasplaat eenmaal niet meer goed sluit, kan er vocht in de

trommel komen en dat tast het materiaal van de krans en letterlinten aan.

Er zijn fabrikanten geweest die kleine gaatjes onder in de trommel maakten, om ervoor te zorgen dat het vocht weg kon lopen. Afgedicht met een stukje gaas, dat wel, maar dat gaas verging ook snel, waardoor insecten de trom-

mel inkropen en daar hun bijdrage leverden aan de teloorgang van de laatste groet.

De zwaar vervallen trommels zijn vaak een doorn in het oog van de beheerder en bij het ruimen van een graf wordt zo’n trommel weggegooid. Tot nog toe is er slechts een enkele beheerder die zich het lot van het verweerde erfgoed aantrekt en op eigen houtje probeert te redden wat er te redden valt. De trommel openmaken, alles goed schoonmaken en de glasplaat opnieuw afdichten met kit, of zelfs een nieuwe glasplaat laten zetten. Dat is genoeg om de graftrommel voorlopig van verdere achteruitgang te vrijwaren.

In de afgelopen jaren zijn door heel Nederland tientallen graftrommels gerestaureerd. Er zijn in totaal nog een duizend graftrommels over, waarvan Fryslân met zo’n driehonderd kransen de meeste heeft. Steeds vaker doen gemeenten een beroep op de restaurateurs van het Graftrommelmuseum in Veenhuizen, waar ze in een eigen atelier de bijzondere kleinoden weer in oude luister herstellen. In 2017 werden bijvoorbeeld een achttal graftrommels uit Elsloo ter restauratie aangeboden.

Een nieuwe ring moet worden gemaakt met een gezonde speling voor het goed openen van het deksel.

Deelrestauratie van de trommel: er is een nieuwe ring met scharnier en sluiting geplaatst en een gedeelte van de bodem opnieuw gesoldeerd.

Nieuwe ring met pees en sluiting.

ERFGOED IN VERVAL Veel graftrommels, naar schatting zo’n negentig procent, zijn inmiddels verdwenen. Ze zijn beschadigd geraakt door werkzaamheden op de begraafplaats, weggewaaid,weggedreven bij overstromingen, of moedwillig vernield. Maar zijn ze in weerwil van deze factoren toch blijven liggen, dan zijn ze onderhevig aan verval. De omstandigheden waarin ze zich bevinden, zijn immers slecht. Alleen met regelmatig

Een nieuwe zinken Walsblank graftrommel specifiek gemaakt voor een klant.

Waardig Afscheid 2017-2018

11

Wies Paulusma Dragersteam

Als iemand die je lief hebt overlijdt, overheerst vaak het gevoel van onmacht, verdriet en pijn.

Tijdens de uitvaart kan iedereen op eigen wijze afscheid nemen, maar ook vieren dat iemand een leven heeft geleefd. Dat geeft kracht en inspiratie om door te gaan.

Hoe beter dit afscheid past bij de overledene en de naasten, hoe sterker en mooier het de herinnering zal maken.

Het is zinvol om je wensen met je naasten te bespreken. Mocht het zover zijn, dan kunnen zij veel steun hebben aan de ideeën die je zelf hebt aangedragen. Als je wensen vastliggen op papier, geeft dat een stukje rust en zekerheid.

Je naasten hebben iets om op terug te vallen.

Een gesprek over je uitvaartwensen is bij mij vrijblijvend en kosteloos!

DE LÊSTE REIS myn lêste reis sil ienris oer bewende paden gean

Elingsloane 11 • 9251 MN BURGUM 06 36152019 • 0511 844358

it hynder en de koets fine as fansels de wei nei ’t âlde hôf dêr sil ik rêste mei myn foarfaars en by mannich freon en âlde kunde

Polderboskdyk 13 - 8501 ZJ Joure - tel. 06 266 97 274 Polderboskdyk 13 nnyspoelstra.uitvaartzorg@hotmail.com info@rennyspoelstra-uitvaartzorg.nl 8501 ZJ Joure IBAN nr. NL 73 RABO 0170 0472 10 K.v.K. 54366259 RENNY SPOELSTRA UITVAARTZORG 06-26697274

www.rennyspoelstra-uitvaartzorg.nl

STALHOUDERIJ STÛKHÚSTER, WARTEN

‘Met eer en respect dragen wij de kist van de overledene. Tevens zorgen wij voor uitvaartassistentie en doen we de laatste verzorging.’

RENNY SPOELSTRA UITVAARTZORG

Polderboskdyk 13 - 8501 ZJ Joure - tel. 06 266 97 274 rennyspoelstra.uitvaartzorg@hotmail.com info@rennyspoelstra-uitvaartzorg.nl IBAN nr. NL 73 RABO 0170 0472 10 K.v.K. 54366259

WAARDIG AFSCHEID MET PAARD EN WAGEN

wiespaulusma-uitvaartondersteuning.nl

Stalhouderij Stûkhúster in Warten verzorgt de uitvaart voor de laatste reis per rouwkoets, boerenwagen of Miedemawagen. Een speciaal en stijlvol afscheid, met soberheid en rust als kenmerk.

Eigenaar en koetsier Gaele Landheer is boer, met als hobby paarden. In 1994, nadat de oude koetsier was overleden, werd Landheer officieel koetsier voor de uitvaartvereniging in Garyp. Daarvoor was Landheer al vervanger voor de oude koetsier van de vereniging. De koets was ook van de vereniging.

In 2012 was de eigen koets van de familie Landheer klaar, gebouwd door Jaap Veenstra uit Kollum. Het is een eenvoudige, zwarte rouwkoets, zonder opsmuk. Met twee Friese paarden ervoor, die voorzien zijn van traditionele rouwkleden en mutsen met pluimen, is het een indrukwekkend geheel.

Twee boerenwagens bezat Familie Landheer al. Later werd er nog een derde, grotere bij gekocht. Deze wagens hebben geen bok, dus loopt Landheer er naast, met het paard in de ‘losse strengen’. Hij volgt daarbij het oeroude ritueel dat bij het plaatsen van de kist op de wagen, het paard uitgespannen wordt en samen met zijn begeleider achter de wagen wacht.

Het hoofd als eerbetoon naar de kist gericht. ‘Uiteraard mogen mensen zelf zeggen hoe ze het willen hebben, maar wij vertellen wel altijd wat de traditie is,’ zegt Landheer.

De kleinste boerenwagen wordt ingezet voor kinderen of jongeren. Daar loopt geen Fries paard voor, maar een kleine, witte pony. Die combinatie ontstond bij toeval, vertelt Harma Landheer, toen er een aanvraag voor de boerenwagen werd gedaan voor de uitvaart van een heel jong kindje. Zo’n klein kistje op zo’n grote wagen, dat voelde niet goed, maar ineens dachten

dêr sil myn bern en al myn neisten en goekunde ticht om de iepen kûle stean dêr sil ‘t âlde wurd fan treast klinke oer ’t stille hôf út ierde bisto nommen ta d’ierde silsto ek wer hinne gean dat is de ein fan al ús dwaan en litten sa hat it libben op ierde syn bestean Sipke Veenstra ze aan dat kleine wagentje en de pony van zoon Johannes. In overleg met de familie vielen de puzzelstukjes op z’n plaats.

Het klinkt gek, maar dit bijzondere rouwvervoer is de hobby van Gaele Landheer. De dankbaarheid van nabestaanden die hun dierbare op een bijzondere manier de laatste eer hebben kunnen bewijzen maakt het voor hem ‘mooi werk’.

Stalhouderij Stûkhúster Familie Landheer Stûkloane 6 9003 XR, Warten mobiel: 06 – 27 36 28 44 bgg: 058 – 255 17 46 info@stukhuster.nl

www.stukhuster.nl 12

www.fryslanmarkant.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

13

NATUURBEGRAAFPLAATS RUIGAHUIZEN Sinds kort is het proces van aanpassing van het bestem­ mingsplan voor de aanleg van een natuurbegraafplaats bij Ruigahuizen –in het Fries Rûgehuzen genoemd- vol­ tooid. Een gebied van acht hectare groot, de oppervlakte van een normaal graslandperceel van de jaren vijftig.

Een en ander betekent dat binnen niet al te lange tijd een alternatieve vorm van begraven een nieuwe plek in de provincie krijgt. Naast de al bestaande locatie bij Nieuwehorne nu een tweede, in een ander deel van de provincie, namelijk Gaasterland.

Op dit moment bestaan buiten Fryslân al natuurbegraafplaatsen op drie plekken in ons land. De stichting die een en ander probeert te bevorderen werkt nauw samen met de Vereniging Natuurmonumenten. Tegelijk lopen op nog een zestal plekken onderzoeken om te komen tot nieuwe plaatsen. Een belangrijke overweging van ‘Natuurmonumenten’ is dat realisatie moet

14

www.fryslanmarkant.nl www.uitgeverijpenn.nl

leiden tot een meerwaarde voor de natuur.

Natuurbegraven, een nieuw woord.

Naast cremeren en ‘gewoon’ begraven op een begraafplaats of kerkhof, nu begraven worden in de ‘vrije natuur’. En nu, een nieuwe locatie tussen Sondel en de Bremer Wildernis, een natuurgebied met veel opslag van houtige gewassen, bomen en struiken.

Een gebied dat valt onder de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) voor natuurgebieden. De bosgeluiden zullen de natuurbegraafplaats bereiken. De zang van de voorjaarsvogels, in de vroege ochtend en de avondschemer, het schallen van de rustige Merelzang.

Overdag de geluiden van weidevogels vanuit de omringende agrarische velden. Hoeveel ‘natuur’ krijgt de nieuwe begraafplek? Komt er van alles wat, bomen, struiken en kruidachtige planten? In hoeverre wordt de ontwikkeling van het leven op de nieuwe dodenakker begeleid? Of laat men de natuur echt over aan de natuur? Mogen zich statige bomen ontwikkelen uit de houtopslag die ongetwijfeld zal gaan groeien?

Natuurbegraven is een nieuw trend.

Tekst en foto’s Sake P. Roodbergen

www.staatsbosbeheer.nl

Waarom is het een beetje een hype aan het worden? Welk aspect ervan appelleert aan de moderne mens? Waarom zoeken mensen naar een alternatief voor het traditionele begraven of cre-

meren? Waarom een laatste rustplaats midden in de natuur? Is het de vrijheid van de keuze van de plek? Niet na het leven in een beperkte ruimte van een toegewezen graf willen komen te liggen maar op een plek van eigen keuze, onder de brede kroon van die oude eik? Of de prachtige de kastanje met zijn weelderige meibloei, of die berk met z’n opvallende, reinwitte schors, of daar bij die esdoorn die zo’n mooie bladverkleuring heeft in de herfst? Is de tamelijk plotselinge populariteit van natuurbegraven het resultaat van een ‘terug naar de natuur’-beweging in de maatschappij? Een romantisch verlangen van de West-Europese mens naar de vrijheid van ‘vroeger’?

Heeft men vroeger als kind dan die vrijheid beleefd? Wat voor type mensen zijn het die verlangen naar een doodsrust op een meer natuurlijke plek dan op een vredig kerkhof. Daar is toch ook natuur? Daar staan toch ook mooie bomen en groeien vele struiken? Ook daar op dat kerkhof zingen de Merels in de vroege morgen. De heerlijke Merel die zich in de afgelopen eeuw zo snel ontwikkelde van bosvogel naar stadsvogel. En ook dáár, op een gewone begraafplaats fladderen in de zomer vrolijke vlinders rond, nectar snoepend bij de bloemen? Zijn het mensen van het platteland die de geneugten van de vroegere ruimte

nimmer zijn vergeten? Of zijn het juist mensen van de stad die eigenlijk nooit die ruimte zo hebben ervaren? Of is er eigenlijk helemaal geen duidelijk type mens aan te wijzen met een voorkeur voor natuurbegraven?

De nabijheid van het dorp Sondel op -historisch gezien- vrij nieuwe, alluviale grond en de aan de overkant de diluviale Bremer Wildernis op golvend ‘oeroud zand’ maakt de plek bij Ruigahuizen tot een bijzondere. Ook qua

vegetatie en andere natuur. Hier komt oud en nieuw bij elkaar. Het is een van de aantrekkelijkheden van heel Gaasterland als woongebied. Wellicht dat dit type van overweging ook een rol speelt bij de keuze voor natuurbegraven.

De gemeente en provincie hebben groen licht gegeven, maar er loopt nog een bezwaarprocedure bij de Raad van State. Inmiddels is de eerste drie hectare ingericht. Nu verandert een agrarisch gebied in een terrein met een heel andere bestemming. Dan nemen de eeuwige geluiden van de natuur het tijdelijke geronk van de tractormotor over.

Waardig Afscheid 2017-2018 FM17-2

15

EEN MONUMENT MET EEN ZIEL Informatie over afscheid, rouw en herinnering.

17 MAART 2018 Martinikerk | Groningen van 10.00 - 16.00 uur Voor meer informatie:

www.memores.nl

GR ATIS TOEGANG

Wilt u als exposant deelnemen?

Neem contact op met Fedde Kingma, tel. (088) 800 57 00

Samen afscheid nemen, ieder op zijn eigen manier…

Afscheid nemen van een geliefde of dierbare, iedereen komt er een keer voor te staan. Uitvaartverzorging H.J. Tijsma begeleidt u in regelen van dit afscheid.

De wensen het de overledene worden gerespecteerd, maar de achterblijvende familieleden moeten er ook een goed gevoel van overhouden. Dit helpt hen bij het verwerken van het verlies.

Veelal wordt de uitvaart nog vanuit een kerk geregeld waarbij dan de dominee de dienst leidt. Hierin is ook vaak een taak van de familie weggelegd om actief een steentje bij te dragen d.m.v. een ‘in memoriam’ , het aansteken van kaarsen of een gedicht voordragen.

Zelf actief meedoen geeft voldoening bij het afscheid. Naast dat uzelf een steentje bijdraagt bij het afscheid van uw dierbare, is het inhuren van een uitvaart-

U i t va a rt v e r z o r g i n g H.J. T i j s m a , B a l k

16

www.fryslanmarkant.nl

spreker of spreekster ook een mogelijkheid.

Daarbij verliest Uitvaartverzorging H.J. Tijsma ook het financiële deel niet uit het oog. Aan elke wens hangt vaak een prijskaartje. Het moet voor iedereen betaalbaar blijven. Het is onwenselijk dat de nabestaanden na afloop in de financiële moeilijkheden komen.

Vraag ons advies voor uw wensen.

Afscheid nemen doet ieder op zijn eigen manier.

w w w . t i j s m a u i t va a rt . n l

Als ik sterf, wil ik een eiken masttop op mijn graf met een vleugeltje als windwijzer. Die heb ik al, gekregen van Roel van Geffen. Het is een stuk mast van een tjotter, die nu bij ons in het land staat.

Maar mag dat wel? Het kostte me tijd en inspanning om mijn vrouw ervan te overtuigen dat het gemeend was, en niet ongepast grappig bedoeld.

Om het echt serieus te maken, belde ik kerkhofbeheerder Lubbert van der Laan. Die was enthousiast. ‘Ik hâld fan grêfstiennen mei in siel’, zei hij. ‘Dat krigest op ’t heden gelokkich hieltyd mear.’ Zo’n masttop vond hij precies bij mij passen. Maar hoger dan een meter mag hij niet zijn. En dit ding is 2,50 meter hoog. Zelfs als ik de sokkel tot op de maximale diepte van 0,45cm zou ingraven, blijft er nog een meter te veel over. De mastwortel eraf levert een besparing op van dertig centimeter; dan komen we al dichterbij.

Die avond bracht Lubbert me het huishoudelijk reglement van de Petrushof in Garyp. De maximale breedte van een tweepersoons grafsteen is 1,40m, las ik daarin. En de maximale hoogte inderdaad 1 meter.

DOODSVERACHTING Al puzzelend kwam ik bij Jeroen van Keulen uit, de baas van Jorna Gedenktekens in Drachten. Ik kom daar vaker.

Altijd snel een bakje koffie, een mooi schaakspel van marmer op tafel en veel hout om te stoken naast de loods.

Dat hout komt uit India of China. Het is vergast om invasief exotische insecten te doden. Omdat het gas meestal niet goed is afgefakkeld, is dit hout bij uitstek geschikt om in een wintervoorraad brandstof alle kevers en houtwurmen op de vlucht te jagen. Dat doe ik dus, met ware doodsverachting.

Onderweg naar Jeroen werd ik bij Opeinde van de weg geplukt door een politiecontrole. Er mankeerden wel zeven dingen aan mijn aanhangertje.

Zonder nieuwe noodkoppeling mocht ik er geen meter meer mee rijden.

‘Even bij de Bouwmarkt halen,’ zei een vriendelijke ­politievrouw na het uitdelen van 99 euro boete. ‘Vraag maar naar varkensoren, dan weten ze het wel.’

Zo kwam ik te laat bij Jeroen aan, die in gesprek was over een urn voor crematie-as. Zijn telefoon ging en omdat ik toch niks te doen had, nam ik op.

Was Lubbert van der Laan uit Garyp aan de lijn, net zo verbaasd als ik.

Die avond kwam buurvrouw Willemke Pebesma met een lijst voor de Nierstichting. Dat spreekt me altijd aan, want bij mijn vader is in 1991 een ­aangetaste nier operatief verwijderd. Dat was een hele ingreep, weet ik nog. ‘Oars litst dy mêst stean en litst dy op it lân begrave’, suggereerde ­Willemke.

Dat leek me wel wat, maar hoe dan straks met het stoffelijk over-

schot van de vrouw? Daar moet een boek op, want ze leest veel.

Misschien moet ik toch echt zaken zien te doen met Jeroen van Keulen.

Die maakt pas mooie bezielde grafmonumenten, ook van het soort dat je vaker op begraafplaatsen ziet. Daar kan dan ook best een mast op geplaatst worden, met een windwijzer lager dan 1 meter. Uit het goede hout gesneden, of uit Indiase natuursteen gehakt, komt er dan geen insect in de buurt.

Klaas Jansma

Waardig Afscheid 2017-2018

17

ZOALS ZE WAS

TWEEDE NATUURBEGRAAFPLAATS IN FRYSLÂN BEGRAVEN IN GAASTERLANDSE BOSSEN STUIT OP WEERSTAND

HERKENBAAR NA JE OVERLIJDEN

De eerste inrichting van de natuurbegraafplaats in de Bremer Wildernis bij Ruigahuizen is klaar. Je kunt er echter nog niet worden begraven. Dat zou in het voorjaar van 2018 wel mogelijk moeten zijn.

Verzorgd, Misschien altijd wat make- up, krullen of mooi geföhnde haren, gelakte nagels.

Juist iemand die overleden is, wil je graag herkennen als de persoon die hij of zij was.

Tetje Sprietsma van Unicum Cosmetics in Burgum verzorgt deze postmortale zorg . ‘Ik doe mijn werk met mijn hoofd, handen en hart’, zoals ze zelf zegt.

Drie jaar geleden bracht Sprietsma voor het eerst make-up aan bij een overledene. Het was een vaste klant van haar studio, die haar dat al ver voor haar overlijden gevraagd had.

Omdat het resultaat zo mooi was en de familie zo dankbaar, besloot Tetje Sprietsma de bijbehorende opleiding te gaan volgen. Ze verzorgt nu niet alleen de laatste verzorging, maar doet ook make –up camouflage , haarverzorging, knippen, verven en zelfs reconstructies en restauraties ‘Ik vraag altijd een paar foto’s waar de persoon in verschillende situaties op staat,’ vertelt de Burgumse. ‘Als iemand bij leven geen make-up op heeft, zal Tetje Sprietsma daar rekening mee houden. Ze kan met een lichte camouflage bij zowel volwassenen en kinderen het gezicht een wat natuurlijker aanblik geven. Bij mannen is het belangrijk om goed te scheren.

De huid van een overledene vergt een heel andere aanpak dan die van

een levende klant. Doordat het vocht eruit gaat, trekt de huid zich terug, waardoor bij mannen de baardgroei weer zichtbaar wordt en de huid ook gemakkelijker beschadigt. Dan is het zaak de juiste producten te gebruiken en uiterst voorzichtig te werken. Eventueel met Airbrush: waarmee je de visagie van afstand aanbrengt en dus de huid niet aanraakt.

Sprietsma werkt zelfstandig, de familie kan dus rechtstreeks contact met haar opnemen. Maar ze werkt ook veel samen met uitvaartondernemer Iepie Lindeboom-Hospes uit Drachtster Compagnie, met wie ze samen op school zat. ‘Zij was de eerste die de meerwaarde erkende van postmortale make-up en daar ben ik haar erg dankbaar voor. Het is namelijk iets waarvan de mensen vaak niet weten dat het kan, en soms schrikken ze zelfs van

die mogelijkheid. Totdat ze het resultaat zien en zich realiseren dat ze hun vader, moeder, opa, oma of kind echt herkennen als de persoon die hij of zij was.

Duur is de zorg van Tetje Sprietsma niet. ‘Een volledige laatste verzorging van de overledene , invasieve handeling tot en met haar- en gezichtsverzorging en eventueel ook manicure, kost €160. Reconstructie of restauratie ben ik veel langer bezig , dan wordt het wel wat duurder, maar dat overleg ik dan eerst.’

Unicum Cosmetics Tetje Sprietsma Ademastrjitte 6 9251 RA Burgum 0511 46 19 44 / 06 223 673 67 www.unicumnails.nl tetje@unicumnails.nl

www.fryslanmarkant.nl

dat er geen burchten zijn. En dus kan alles volgens plan worden doorgezet.

Helemaal klaar is de natuurbegraafplaats nog niet. Er worden nog wandelpaden aangelegd en hier en daar komt nog weer nieuwe aanplant. Ook de toegangsweg naar de Bremer Wildernis baart nog wat zorgen. De auto’s zullen langs het ‘Krúspaed’ moeten, dat halverwege Nijemirdum en Sondel richting het bos loopt. Het is een voormalig B-weggetje en dus erg smal. Elkaar passeren is nagenoeg onmogelijk.

Het parkeerterrein, achter de tuin bij de Bremer Wildernis, is ook krap. Dus moeten mensen mogelijk langs de weg parkeren. ‘Daar moet nog wat aan gedaan worden,’ zegt Van Middelkoop, ‘dat gaat wel lukken.’

Eigenlijk had hij de ingang liever aan de andere kant van het terrein gehad.

Aan de kant van Ruigahuizen. Maar daar wil de gemeente niet aan meewerken.

Vanaf het parkeerterrein is het nog bijna zeshonderd meter lopen naar de begraafplaats. Over het fiets- en wandelpad, dwars door het bos. Lastig voor wie slecht ter been is, maar ‘daar regelen we dan wel wat voor’.

Van Middelkoop ziet het niet gebeuren dat de Raad van State nog roet in het eten zal gooien en verwacht hij in het voorjaar van 2018 de eerste begrafenis te kunnen inplannen.

EEN BEWUST VAARWEL Het bedrijf ONORA heeft een totaal nieuwe type uitvaartkist gemaakt. Een kist met een zachte vormgeving, verkrijgbaar in diverse aarde kleuren en volledig gemaakt uit natuurlijke materialen als aardappelzetmeel en mais. Het is daardoor de meest milieuvriendelijke uitvaartkist op de markt met een prijs vergelijkbaar met die van een standaard houten grafkist.

Ondanks dat er nog een procedure loopt bij de Raad van State, mocht ondernemer Ab van Middelkoop van de voorzieningenrechter op eigen risico beginnen met het ‘begraafrijp’ maken van het acht hectare grote terrein.

Dat gebeurt in fases. De eerste fase van drie hectare is inmiddels klaar. De Robiniabomen zijn gerooid, er is een extra watergang gegraven en de grond is opgehoogd. Tenslotte is er nog drai-

18

nage aangebracht om te voorkomen dat in een te natte periode de grond omhoog komt.

Dat er nu nog een procedure tegen de ontwikkeling van de natuurbegraafplaats zou lopen, had Van Middelkoop niet verwacht. Ook wethouder Frans Veltman was verrast. De weerstand kwam op het allerlaatste moment, terwijl al een jaar of drie bekend is wat de bedoeling is van het perceel in de Bremer Wildernis. Het zijn de gebruikelijke bezwaren. De angst voor verkeersbewegingen en de verstoring van flora en fauna. Een omwonende trekt zijn schouders op, als ik er naar vraag.

Verkeersbewegingen? Nee hoor, daar maakt hij zich niet druk om. ‘Wij kunnen elkaar hier al jaren niet voorbij. Ik heb liever dat ze in protest gaan tegen dat allemachtig grote landbouwverkeer dat hier langs jaagt.’

Voordat er ook maar een boom gerooid mocht worden, is er onderzoek gedaan naar de flora en fauna op het terrein. In Nieuwehorne had Van Middelkoop extra onderzoek laten doen naar de poelkikker en de ringslang.

Bovendien was daar een das, die zijn bijburcht op het terrein van de begraafplaats had. ‘Dat had ik hier in de Bremer Wildernis ook zeker verwacht,’ zegt Van Middelkoop. Onderzoek wees uit dat er op het terrein wel gefoerageerd wordt door dassen, maar

Onora Benelux BV De Gruyter Fabriek Unit: 1108 Veemarktkade 8, 5222 AE ’s-Hertogenbosch www.onora.eu

Waardig Afscheid 2017-2018

19

LAATSTE REIS UIT HET BUITENLAND REISVERZEKERING BIEDT UITKOMST

UITVAART IN HET BUITENLAND

Per dag komen er gemiddeld 2,5 Nederlandse toeristen om in het buitenland. Het totale aantal Nederlanders dat in het buitenland overlijdt, is twee keer zo hoog. Het gaat daarbij niet alleen om toeristen, maar ook om zakenreizigers, expats en pensionado’s. Soms loopt het dodental op tot meer dan vijf Nederlanders op een dag.

Soms heeft iemand van tevoren al aangegeven dat de uitvaart in het buitenland moet plaatsvinden. In principe hebben andere landen geen regels die stellen dat alleen inwoners met de nationaliteit van dat land er begraven of gecremeerd mogen worden. Het is dus ook niet nodig dat de overledene een dubbel paspoort of permanente verblijfsvergunning heeft. Een lokale uitvaartondernemer kan het beste de uitvaart verzorgen.

Stel je voor dat je dierbare op reis is naar het buitenland en daar overlijdt.

Of je bent samen op vakantie en je reisgenoot overlijdt, wat doe je dan?

Er komt heel wat regelwerk bij kijken voordat het lichaam teruggebracht kan worden naar Nederland. Een goede reisverzekering is onontbeerlijk.

AANGIFTE EN LIJKENPAS Net als hier in Nederland, moet je ook in het buitenland aangifte doen in de gemeente van overlijden. Daarvoor moet een arts wel eerst een officiële doodverklaring afgeven. Hierbij is er een schouwarts, die vaststelt of de doodsoorzaak natuurlijk was, of niet. Een niet-natuurlijke doodsoorzaak is het wanneer er sprake is van een ongeluk of een misdrijf. In dat geval moet ook de lokale politie worden gewaarschuwd en wordt er vrijwel altijd autopsie verricht door een patholoog. Zodra het onderzoek naar de doodsoorzaak is afgerond, wordt het lichaam vrijgegeven.

Met de ‘verklaring van overlijden’, opgemaakt door de schouwarts, kun je aangifte doen bij de gemeente.

Daar wordt een definitieve akte van overlijden opgemaakt, waarvan je een uittreksel moet hebben om allerlei formaliteiten af te handelen. Ook in Nederland heb je dit nog nodig, voor het aangeven van het overlijden bij de burgerlijke stand van de gemeente waar de overledene woonde.

De lokale overheid geeft ook een ‘laissez-passer’ af: de internationale

20

www.fryslanmarkant.nl

ERFENIS Hoe de erfenis verdeeld wordt, hangt af van de nationaliteit van de overledene en of er een en ander is vastgesteld in een testament. In dat testament mag je aangeven hoe de erfenis wordt verdeeld, maar ook of de Nederlandse of de lokale wetgeving wordt gevolgd. Staat dit niet in een testament en heeft de persoon een dubbele nationaliteit, dan wordt de lokale wetgeving gevolgd. Heeft de overledene alleen de Nederlandse nationaliteit, dan is het Haags Erfrechtverdrag van kracht. Daarin staat dat wanneer de persoon langer dan vijf jaar in het land woont, de lokale wetgeving bepaalt wie de erfgenamen zijn en hoe de erfenis verdeeld wordt. Zo niet, dan geldt de Nederlandse wetgeving. Per land zijn er grote verschillen in het erfrecht, dus als je als Nederlander emigreert, is het verstandig de verdeling van de erfenis in een testament te regelen. lijkenpas die toestemming geeft om het lichaam naar Nederland, of het land waar de uitvaart plaatsvindt, te vervoeren. Soms komt het voor dat de autoriteiten dit document niet willen of kunnen afgeven. De Nederlandse ambassade of het consulaat in het betreffend land kan dan helpen. Het beste is om een uitvaartverzorger ter plekke in de arm te nemen. Die kan al deze formaliteiten regelen.

Het adres is te vinden op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Binnen de Benelux is geen Laissez-Passer nodig, dan is een ‘verlof tot begraven of cremeren’, afgegeven door de gemeente van overlijden, voldoende. Wel moet het vervoer altijd in een officiële rouwauto plaatsvinden.

REPATRIËRING Wanneer de overledene in het land van herkomst begraven of gecremeerd wil worden, moet het lijk gerepatrieerd worden, oftewel: teruggebracht naar het vaderland. Als nabestaande kun je de

reis- of uitvaartverzekering van de overledene hiervoor in stelling brengen. Zij weten precies wat er geregeld moet worden en wie ze daarvoor in kunnen schakelen. Zij onderhouden ook de contacten met de lokale uitvaartverzorger. Die kan, zoals gezegd,

IM

de wettelijke formaliteiten ter plaatse regelen en die zal het lichaam prepareren voor vervoer. Wanneer de overledene per vliegtuig vervoerd wordt, regelt deze uitvaartverzorger ook de formaliteiten op het vliegveld.

Is er geen verzekering, dan moet je als nabestaande zelf contact zoeken met een lokale uitvaartverzorger en een officieel repatriëringsbedrijf in Nederland.

INTERNATIONAAL VERVOER Voor het transport terug naar Nederland wordt het lichaam meestal gebalsemd, maar dit kan verschillen per land. Balsemen is noodzakelijk omdat de tijd tussen het overlijden en de uitvaart aanzienlijk langer is dan bij een overlijden in eigen land.

Als de terugreis per vliegtuig gaat, moet het lichaam in een zinken kist worden gelegd. Deze lucht- en water-

dichte kist wordt volledig afgesloten en na controle door instanties verzegeld. De zinken kist wordt dan in een houten kist geplaatst en soms wordt het geheel dan nog verpakt in bijvoorbeeld plastic of karton. Daarna wordt de kist door de douane uitgeklaard en mag het vliegtuig in. Op Schiphol is een speciaal mortuarium, waar de eigen uitvaartondernemer het lichaam ophaalt. Eenmaal in Nederland wordt het lichaam overgeplaatst in een gewone kist, lijkwade of op een draagplank. De overledene mag niet in de zinken transportkist worden begraven.

Bij vervoer per auto gelden in principe dezelfde regels als bij transport door de lucht. Alleen verschilt het per land of de overledene ook in een zinken kist vervoerd moet worden. Meestal is een waterdichte kist of plastic hoes voldoende.

In de regel is het zo dat binnen een afstand van 1500 kilometer er vrijwel altijd voor transport per auto wordt gekozen. Je zou denken dat transport per vliegtuig sneller gaat, maar schijn

bedriegt. Bij vervoer door de lucht moet rekening gehouden worden met vaste vertrektijden, extra controles en tijdrovend papierwerk.

IN DE TUSSENTIJD De tijd tussen het overlijden en het moment waarop het lichaam terug is in Nederland kan variëren van slechts enkele dagen tot weken en soms zelfs maanden. Vaak willen nabestaanden graag bij de overledene in de buurt blijven, maar in de praktijk kun je in de tijd tussen overlijden en vrijgeven niet of nauwelijks bij het lichaam komen.

Daarom wordt meestal geadviseerd om toch maar vast naar Nederland te vertrekken en daar eventueel te helpen bij de voorbereiding van de uitvaart.

Voor je vertrekt is het belangrijk om kostbaarheden van de overledene mee te nemen uit het ziekenhuis of het mortuarium. In veel landen loop je namelijk een groot risico dat sieraden van het lichaam worden gestolen.

Wel moet (een kopie van) het paspoort en een eventueel vliegticket bij het lichaam blijven.

KOSTEN De kosten voor repatriëring, de eventuele autopsie, het prepareren voor vervoer: alles bij elkaar kan het oplopen tot tienduizenden euro’s. In de meeste gevallen wordt de repatriëring geregeld vanuit de reisverzekering.

Ook via een aanvullende zorgverzekering kunnen de kosten geheel worden gedekt. Zelfs een uitvaartverzekering kan de kosten hiervoor uitkeren, maar dat gaat dan wel ten koste van de vergoeding voor overige diensten bij de uitvaart zelf.

Waardig Afscheid 2017-2018

21

Afûk Fryske boek- en kadowinkel

GERRIT BRETELER ZINGT TIJDENS ROUWDIENSTEN

Bûterhoeke 3 - Ljouwert (058) 2343070 - www.afuk.nl Tomke – Leave pake Durk, € 6,50

Op een dag drink je geen ­Grolsch meer / Loop je nooit meer door je stad / Op een dag komt er geen dag meer / Ook al ben je ’t nog niet zat

Auck Peanstra en Luuk Klazenga Op in dei wurdt pake Durk siik en stjert … Tomke-boekje oer de lêste reis fan pake nei it krematoarium, de plechtichheid, it fuortglydzjen fan de kiste en it kofjedrinken nei ôfrin.

Foar bern fan 2 jier ôf.

De fertelbeam, € 12,50 Britta Teckentrup Foks hat in lang en lokkich libben hân, mar no is er wurch. Hy sjocht noch ien kear nei syn dierbere bosk en docht syn eagen ticht.

Foks falt yn 'e sliep. Foar altyd.

Printeboek mei in leaf, treastend ferhaal en prachtige yllustraasjes oer oantinkens dy’t efterbliuwe as der ien dy’t wy leafhawwe deagiet. Foar bern fan 4-8 jier. In moai boek om te lêzen mei dyn bern en om der tegearre oer nei te praten.

Foar altyd yn ús hert Gedichten en wurden fan treast € 8,95 Gearstalling Dieuwke van der Meer-Posthumus In treastend kadootsje of in ynspirearjend boekje foar dysels. Achteryn is in list opnommen mei faak brûkte teksten foar kaarten en advertinsjes.

Soms is der safolle wat wy fiele, mar sa’n bytsje wat wy sizze kinne.

Een persoonlijke plek om te gedenken Steenhouwerij Fransen beschouwt het als een voorrecht om u bij te mogen staan in het vormgeven van een persoonlijk gedenkteken na het overlijden van een dierbare. Ons doel is om samen met u tot een waardig gedenkteken te komen, passend bij de overledene. Zo creëren we een betekenisvolle plek om uw dierbare te gedenken.

Tastbare herinnering Door het markeren van een graf met een persoonlijk gedenkteken ontstaat er een plek met een tastbare herinnering aan uw dierbare. Een veelgehoord vraagstuk na het verstrooien van de as, is het ontbreken van een plek om af en toe te bezoeken. Vandaar dat in een graf niet alleen wordt begraven. Hierin kan na een crematie ook de as van uw dierbare worden bijgezet. Door het markeren van een zogeheten urnengraf creëren we een bijzondere plek om te gedenken.

Respectvol Na een overlijden vragen wij u om, wanneer u daar klaar voor bent, naar onze ruime toonzaal te komen. Daar kunnen wij in alle rust samen met u een passend gedenkteken samenstellen. Steenhouwerij Fransen biedt u vele mogelijkheden om dit gedenkteken vorm te geven. Wij werken onder andere met het beste graniet, marmer, leisteen, RVS en glas. Hierdoor is elk gedenkteken persoonlijk en uniek. Uw wensen staan altijd centraal.

Steenhouwerij Fransen Passie voor natuursteen sinds 1919

Herenwal 177 - 8441 BG Heerenveen - Tel. 0513-622305 - www.steenhouwerijfransen.nl 22

www.fryslanmarkant.nl

IN ROUW GAAN DE MASKERS AF

Het was die tekst waarmee Gerrit Breteler uit Nes zijn naam vestigde ­ als zanger en schrijver van liederen die zich bij de luisteraars onder de huid nestelen. Vooral in tijden van rouw, wanneer iedere porie openstaat voor de ander en voor troost, zoals hij dat zelf verwoordt.

Het lied ‘Op een dag’ schreef ­Breteler in 2003 voor zijn overleden vader. Een Twent, net als Willem Wilmink, van wie die eerste twee regels geleend waren. ‘Op nen dag dreenk iej gin Grolsch meer, loop iej nich meer deur de stad (...)’ dichtte Wilmink in 1993.

Breteler besloot het lied, samen met nog een aantal andere nummers uit te brengen op de CD ‘Lit ús dêrom ­drinke’, een verzameling liedjes met een beschouwelijke en filosofische inslag, die enorm aansloeg bij het publiek.

LIEFDE VOOR WAT WAS Het was een periode dat de individualisering van de maatschappij maakte dat mensen zich steeds solitairder gingen opstellen en de secularisatie ­ meer dan ooit toesloeg. Behoefte aan een dominee heeft men steeds minder, ook bij het verscheiden. Dus wordt er bij de afscheidsdienst geen psalm of gezang meer gezongen, maar gezocht naar passende alternatieven. ‘En dêr passe myn ferskes dus hiel goed by,’ verklaart Breteler.

Zijn teksten kenmerken zich door een zekere nostalgie, zonder onder te gaan in sentiment. De verandering van het leven en landschap als gevolg van de industrialisering zijn een blijvende inspiratiebron voor de zanger. ‘Der is aanst in generaasje, dy hat noch nea in skries of in ljip yn it lân sjoen. No al witte de bern net mear dat kij eartiids in namme hienen. Dat besef, dy feroaring, makket wat los. Net allinnich by âlderen, likegoed ek by de jongerein.’

OPEN VOOR MYSTIEK Het gaat om een stuk respect voor het boerenleven zoals dat was, benadrukt Breteler. Niet een verheerlijking van hoe het was, maar wel een besef van het rentmeesterschap dat wij mensen over de aarde hebben en dat inmiddels op een heel laag pitje staat, ten faveure van het kapitaal. Weer die secularisatie, beseft hij, want rentmeesterschap is toch wel een bijbels begrip. Breteler bezingt het met vuur.

Net zoals zijn liederen ook de mystiek bezingen. Noem het het wonder van leven en dood. In tijden van nood, als de maskers afvallen en mensen helemaal teruggeworpen worden op wie ze zijn. Dan ook is er oog en oor voor dat wat we niet kunnen zien en verklaren, aldus de kunstenaar. ‘En de generaasje dy’t yn oanmerking komt foar myn muzyk, dy fiele har yn dy teksten thús.’

overlijden kennismaakt met de persoon zelf en samen met hem of haar één of meer nummers kiest uit zijn repertoire. ‘Dat is hiel persoanlik, want dan wit ik foar wa ’t ik sjong.’

Dat zijn muziek geassocieerd wordt met sterven en verdriet en niet met een feestavond in de plaatselijke kroeg, vervult hem met trots. ‘De oanlieding is fansels tragysk, mar wat fiel ik my ryk dat ik mei myn muzyk treast jaan mei en de minsken harren fertriet en gefoel mei my diele wolle.’

Boekingen en verdere informatie: Anke Bijlsma 06 – 41 60 58 98 info@gerritbreteler.nl

LIVE BIJ DE UITVAART De muziek van Gerrit Breteler wordt mede door die indringende teksten al sinds het begin veel gedraaid bij uitvaarten. Mensen weten niet altijd dat hij ook gerust zelf komt, om zijn liederen live ten gehore te brengen. Dat doet hij met pianiste Clara Rullman. In overleg met de nabestaanden wordt het programma ingevuld. Wat ook wel voorkomt, is dat de zanger al voor het

Waardig Afscheid 2017-2018

23

Funeraire Dienstverlening Visser Oosterbierum

De Draei 13 • 8621 CZ Heeg• 06 - 53 77 77 53

www.heslinga-uitvaartverzorging.nl

Sybren Klaas Visser Keatsebuorren 1 8854 AE Oosterbierum 06-53842374 info@fdvo.nl www.fdvo.nl

Els Breimer

06 - 203 963 22 Vossenburcht 32 • 9254 AN Hurdegaryp

www.finesuitvaartzorg.nl UITHUIZEN

95 jaar vertrouwd afscheidnemen”

Treast troostgeschenken, boeken, urnen, kaarten, assieraden en meer...

www.treast.nl

Bezoekadres Harinxmalaan 1 - 8602 CN Sneek T (0515) 416 114 E info@deboeruitvaart.nl

deboeruitvaart.nl

Skoallestrjitte 16 9271 BV De Westereen

DE WESTEREEN OOSTERBIERUM

HARDEGARIJP

DROGEHAM

GRONINGEN

GARYP DRACHTSTER COMPAGNIE

Buorren 23, 9012 DK Raerd

VEENHOOP

RAERD

0514 56 28 59

DRACHTEN

AKKRUM SNEEK

LANGEZWAAG HEEG

KOUDUM Voor een uitvaart met respect en aandacht

06-45 46 35 38 Dag en nacht bereikbaar

Ljippenstal 61 • 9263 RJ Garyp • 06 137 708 59

Anne Joosse, Koudum

www.frieslandgrafstenen.nl LEMMER

Willy Dijkmeijer Uitvaartzorg

Bjirkestrjitte 2, 8531 ZC Lemmer

Jister 40 8404 GZ Langezwaag 06 - 50 81 97 86

0514 56 28 59 WWW.WILLYDIJKMEIJER-UITVAARTZORG.NL

24

www.fryslanmarkant.nl

Uitvaartverzorging Friesland Overstesingel 1 • 9204 KJ Drachten 0512- 515 827

Iepie Lindeboom – Hospes De Goudberch 5, 9222 LL Drachtstercompagnie

www.dle-drachten.nl

06 479 279 67 Waardig Afscheid 2017-2018

25

VAN REGENDOEK NAAR SPIJKERBROEK IN DE LAATSTE MODE OF DE DOOD MISLEIDEND? Tegenwoordig zie je weinig verschil tussen iemand die een middag gaat shoppen en iemand die onderweg is naar een uitvaart. Je trekt aan waar je je lekker in voelt. Een pak voor een man, of een stijlvol mantelpakje voor een vrouw?

Dat dragen de mensen die de uitvaart mee verzorgen. En de naaste familie. ‘Kom zoals je bent,’ is het voorschrift van de 21ste eeuw.

Toch is het nog niet zo heel lang geleden dat nabestaanden hun rouw nog lange tijd lieten zien in hun kleding en sieraden. Een traditie die niet zozeer ontstond uit verdriet om de overledene, maar uit angst voor zijn of haar ziel.

Daar moest je je voor vermommen.

Al van oudsher leeft de gedachte dat de geest van de overledene levende naasten met zich mee wilde trekken naar het dodenrijk. Daarom was het zaak de aandacht van de vertrekkende ziel af te leiden, door onherkenbaar te worden. Omdat de dood lijnrecht tegenover het leven staat, werd de kleur van de kleding van de nabestaanden ook lijnrecht tegenover de dagelijkse dracht gesteld in de overtuiging dat je veilig bent als je je kleedt als de dood zelf. De periode dat rouwkleding gedragen werd, werd bepaald door de tijd die men dacht dat de ziel nodig had om het hiernamaals te bereiken.

Pas dan waanden ze zich veilig en durfden ze hun dagelijkse gewoonten weer op te pakken.

Foto’s: Geheugen van Nederland

oplegde in het zwart gekleed te gaan, kwam de kleur zwart bij alle lagen van de bevolking in zwang.

Toch is wit niet helemaal verdwenen.

In Staphorst is wit nog altijd de kleur van de diepste graad van rouw en ook de vrouwelijke leden van het Koninklijk huis hullen zich vaak in wit tijdens een uitvaart. Deze traditie werd ingezet door Koningin Wilhelmina, bij de begrafenis van haar man Prins Hendrik.

Dit uit de geloofsovertuiging dat de dood ‘de ingang is tot het Leven’ is en als zodanig een bron van vreugde.

TRADITIES IN KLEDING

Vrouw die naar een begrafenis gaat omstreeks 1780. Ze draagt een zogeheten ‘Duitse muts’ met daaroverheen een rouwfalie.

stierf en zijn vrouw Anna van Bretagne zwarte rouwkleding droeg. Deze kleur vond in de allerhoogste kringen in heel Europa navolging. Halverwege de negentiende eeuw, toen Prins Albert van Engeland stierf en Koningin Victoria niet alleen zichzelf, maar ook haar hele hofhouding lange tijd

In de Europees-christelijke cultuur zijn van oudsher veel tradities en gebruiken rondom de kleding die tijdens rouw gedragen wordt. Niet alleen de kleur lag vast, ook de gebruikte stoffen en het al dan niet dragen van sieraden was aan regels gebonden. Voor vrouwen waren die regels een stuk strenger dan voor mannen. Dat komt voort uit de wetenschap dat de vrouw het leven doorgeeft, maar ook nog uit de aloude nederige positie van de vrouw, die zichzelf lang geleden zelfs offerde om de goden tevreden te stellen.

In de vroege middeleeuwen droegen zowel mannen als vrouwen rouwmantels die leken op de gewaden van

26

www.fryslanmarkant.nl

monniken en nonnen in het kloosters.

Vrouwen droegen daarbij een wijde kap, die huik of sloof werd genoemd.

Dit bleven ze de rest van hun leven dragen, of tot het moment dat ze hertrouwden. Mannen droegen een hoed met daaromheen een tulen sluier, die als een sjaal geknoopt naar beneden hing: de lamfer. De lengte van de lamfer werd bepaald door hoe dicht je bij de overledene stond en ook hoe lang de sterfdag geleden was. Hoe zwaarder de rouw, hoe langer de lamfer.

Daarbij speelde toen ook al de behoefte aan uiterlijk vertoon en zodoende kwam het zover dat de overheid paal en perk ging stellen aan de lengte.

Het gebeurde namelijk dat de lamfers langer waren dan de man die ze droeg en zodoende voor gevaarlijke situaties zorgden. De zwarte band om de hoed van dragers is nog een overblijfsel van de lamfer.

STOF VOOR DAMESBLAADJES

WITTE ROUW De dagelijkse kleding was vroeger donker. De oorspronkelijke rouwkleur is dan ook wit. Germanen, Romeinen, Egyptenaren, de dood ging bij ieder gehuld in het wit. Niet voor niets dus dat spoken en geesten op plaatjes altijd wit zijn. Pas aan het einde van de vijftiende eeuw veranderde dit, toen koning Karel VIII van Frankrijk

Deze houten broche werd in de eerste helft van de twintigste eeuw als rouwsieraad gebruikt.

Omstreeks 1920 gingen in Wieringen de vrouwen nog in een zogeheten ‘regenkleed’ naar een begrafenis. Dat was een grote zwarte doek, waar ze zich volledig in konden verhullen. Op het platteland bleven de oude kledingvoorschriften het langst in stand.

Toen in de negentiende eeuw rouwkleding in alle lagen van de bevolking gangbaar werd, werd het ook modegevoelig. Met name aan de kleding voor vrouwen werd veel aandacht besteed.

Damesbladen gaven de voorschriften voor aangepaste kleding volgens de laatste mode. Daarbij werden ook sieraden, naalden, zakdoeken en horlogekettingen op zwart afgestemd. Want juist wat rouw betrof, oordeelde de wereld streng, zo stond in de etiquetteboeken.

Omdat lang niet iedereen de financiële middelen had om over diverse setjes passende kleding te beschikken en men wel in ‘rouwmantel’ op de uitvaart verwacht werd, kwamen er winkels die

Mevrouw De Vries uit Molkwerum, 1944. Ze draagt een floddermuts voor lichte rouw.

De rouwband die sporters soms dragen is nog een laatste overblijfsel van de tijd er, buiten de uitvaart om, in de kleding blijk van rouw werd gegeven.Tijdens de 17de etappe van de Tour de France van 2014 kamen de renners van de Nederlandse ploegen Belkin en Giant-Shimano met een rouwband aan de start. Zij herdachten daarmee de slachtoffers van de ramp met de MH17.

rouwkleding verhuurden voor familie en dragers. Toen Europa economisch opbloeide, ontstonden zelfs enkele grote, gespecialiseerde warenhuizen.

DE TRADITIE VERBLEEKT De rouwdracht is in heel Fryslân lang in gebruik geweest. Tot in de Tweede Wereldoorlog was aan de kleding te zien wie in de rouw was en ook wat de relatie tot de overledene was. Lichte of zware rouw kwam ook tot uitdrukking in de mutsen die over het oorijzer werden gedragen. De speciale rouwmutsen waren van effen witte neteldoek, zonder kant, met een brede zoom.

Hoe breder de zoom, hoe zwaarder de rouw. Daaroverheen een oorijzerhoedje (kieps), in dezelfde stof als de voile die buitenshuis voor het gezicht gedragen werd. In eerste instantie waren die sluiers, net als de lamfers bij de mannen, zo lang dat ze tot op de grond hingen. Later werden ze steeds korter, tot bijna op de schouders.

Op alles wat gedragen werd had de rouw invloed, dus droeg men zwarte handschoenen en kleine rouwspelden in de floddermuts. Bij het kostuum werden speciale rouwsieraden gedragen, zoals een broche, armband en oorhangers van gitten.

De mannen gingen gekleed in een pak van zwarte, lakense stof met een vest erbij en daaronder een zwart frontje. Daarbij droeg men een zwarte hoed en een zilveren horloge, geen goud.

In de tweede helft van de twintigste eeuw verdween ook op het platteland de invloed van de rouw. Het belemmerde simpelweg het functioneren voor wie buitenshuis werkte en boven-

dien was een uitgebreide rouwgarderobe ook een dure aangelegenheid. De vrouwen droegen niet langer sluiers en ook het dragen van floddermutsen raakte uit de mode. Toch bleef de drang om uiting te geven van rouw.

Daarom ging men rouwbanden om de arm dragen, of werd een ‘wiebertje’ van zwarte stof op de linkermouw genaaid. De zwarte band om de arm wordt in de sport nog steeds gedragen als teken van rouw. Daarbuiten wordt de kleding alleen tijdens de uitvaart aangepast. Soms staat er een uitdrukkelijke wens in de kaart of advertentie om kleurig gekleed te komen, of juist in het wit. Maar zoiets is een uitzondering.

IM

Waardig Afscheid 2017-2018

27

VAN AS TOT AS, VAN STOF TOT STOF… ORTHOMETALS RECYCLET METALEN NA CREMATIE

Tekst: Alfred Lehmann

Wat gebeurt er met de metalen die overblijven als iemand gecremeerd wordt? Worden sieraden, kostbare protheses en mogelijke edelmetalen hergebruikt? Van as tot as, van stof tot stof. Of niet…

Het is een trend. Nabestaanden geven tegenwoordig van alles mee in en op de kist. Tekeningen, knuffels, boeken, de reservesleutels van de auto, een telefoon - je weet immers maar nooit - of een specifiek aandenken aan de overledene… Je kunt het zo gek niet bedenken. De meeste spullen verbranden tijdens het crematieproces, ook de kist, maar metalen niet. Die overleven de ovens van het crematorium. Denk aan schroeven en spijkers van de kist, de mogelijke restanten van edelmetalen, maar ook implantaten zoals kunstknieën en kunstheupen. Die zijn namelijk gemaakt van roestvaststaal, titanium en kobaltchroom. Die vind je over duizend jaar nog terug. Die vergaan niet.

De XRF-scanner wordt ingezet om absolute zekerheid te krijgen over de legering van een implantaat.

Het familieteam achter Orthometals, met van links naar rechts: Jan Willem Gabriëls, Hidde Verberne, Anna Gabriëls, Ruud Verberne, Nienke Verberne en Hilgo Gabriëls.

IMPLANTATEN OrthoMetals uit Meppel recyclet al bijna 20 jaar alle metalen die overblijven na crematie. Deze metalen worden zorgvuldig gesorteerd en vervolgens verkocht aan smelterijen om ze om te smelten, zodat de implantaten

niet meer herkenbaar zijn. Ze worden dus niet als zodanig hergebruikt. Het overgrote deel van de metalen is ijzer, dat levert relatief weinig op, maar ook meer hoogwaardige legeringen worden er gesorteerd. ‘Kijk, dat is een knieprothese en dat is een kunstheup’,

zegt Jan-Willem Gabriëls terwijl hij op een bak met gesorteerde metalen wijst. ‘Chirurgisch materiaal en edelmetalen, dat heeft van de opgehaalde metalen de hoogste waarde’, zegt de oudste zoon van Jan Gabriëls, een van de twee oprichters van OrthoMetals.

De eerste sortering van de metalen vindt bij het crematorium plaats. Daar wordt het overgebleven metaal, na de crematie, die bij een temperatuur van ongeveer 850 graden plaatsvindt, gescheiden van de as. Jan-Willem: ‘Vrijwel altijd bevinden zich schroeven en nieten van de kist in de as en regelmatig ook metalen protheses. De handvatten van de kist zijn al voor de crematie verwijderd van de kist.’

De metalen worden in containers bewaard en op regelmatige basis door OrthoMetals bij het crematorium opgehaald. ‘Dat gebeurt uiterst discreet.

Daar heeft niemand last van.’

NIEUWE HEUP

In Meppel worden de metalen overblijfselen per crematorium gesorteerd, gewogen en gedocumenteerd.

28

www.uitgeverijpenn.nl www.fryslanmarkant.nl

Wie is er eigenlijk op het idee gekomen om OrthoMetals te beginnen?

Jan-Willem: ‘Mijn vader. Die was orthopedisch chirurg. Samen met Ruud Verberne heeft hij zijn plannen verder uitgewerkt en het concept van ons bedrijf bedacht.’

‘Het begon eigenlijk toevallig… Ergens in het begin van de jaren 90 bracht mijn vader een nieuwe heup bij

een vrouw aan. Drie dagen later overleed de dame geheel onverwachts. M’n pa vroeg zich af wat er met die metalen heup ging gebeuren. Daar had hij nog nooit eerder bij stil gestaan.

Uiteindelijk bleek dat het implantaat na crematie op de schroothoop zou belanden of begraven zou worden.

Zonde. Dat moest anders kunnen dacht hij… Nu biedt OrthoMetals een ­milieuvriendelijke oplossing en leveren de metalen dankzij recycling een waardevolle bijdrage aan de maatschappij.

Zo help je de wereld na je dood toch nog een beetje. Als je wordt begraven, verdwijnen de metalen mee in de grond. Dan heeft niemand er iets aan.’

750 CREMATORIA Klein begonnen, is OrthoMetals inmiddels flink gegroeid. Samen met de crematoria in Nederland maken zo’n 750 crematoria wereldwijd gebruik van de diensten OrthoMetals. Van Polen en Amerika en van IJsland tot Australië.

Knap voor een bedrijf met slechts een handvol werknemers. Oprichter Jan Gabriëls is in 2012 overleden, zijn compagnon Ruud Verberne is vorig jaar met pensioen gegaan en zijn kinderen Hidde en Nienke runnen de zaak nu samen met Jan-Willem en broer Hilgo.

‘Het is echt een twee familiebedrijf’, zegt Jan-Willem.

De een z’n dood is de ander z’n brood

is niet van toepassing op OrthoMetals. Het mooie aan het bedrijf is de maatschappelijk betrokkenheid. ‘Het overgrote deel van de opbrengsten van de in Nederland opgehaalde metalen komt ten goede aan het Dr. C.J. Vaillantfonds. Dat is het goede doelen fonds van de Landelijke Vereniging van Crematoria (LVC). Vanuit dit fonds wordt een breed scala aan goede doelen in heel Nederland ondersteund.

Per jaar is dat een behoorlijk bedrag, daar kun je heel wat mee doen.’

GROENE TREND Het gaat OrthoMetals nog steeds voor de wind, maar Jan-Willem ziet dat er een ‘groene trend’ waarneembaar is.

‘Je merkt aan alles dat er aan het milieu wordt gedacht. Veel kisten worden met milieuvriendelijke lijm verlijmd in plaats van geniet en geschroefd en metalen handvaten worden bijvoorbeeld vervangen door touw of hout.

Ook wordt er onderzoek gedaan naar protheses van lichaamseigen materiaal en zie je een verschuiving van de gebruikte metaalsoorten. Ondanks deze ontwikkelingen blijft het gebruik van metaal in de chirurgie nog wel even. Als bedrijf hebben we voorlopig nog bestaansrecht. Daar maak ik me geen zorgen over.’

Waardig Waardig Afscheid Afscheid 2017-2018 2017

29

ALLES VOOR EEN KLANTWAARDIG AFSCHEID CREMATORIUM EN UITVAARTCENTRUM NOORDOOST FRYSLÂN Op 1 april 2017 heeft Respectrum Crematoria B.V. ­ de dienstverlening overgenomen van Begrafenis- en Crematievereniging ‘Dokkum en Omstreken’. Daarmee brak een drukke periode aan.

Zo werd het oude uitvaartcentrum ingrijpend verbouwd en tevens werd een crematorium aangebouwd. Op 15 augustus jl. startte Crematorium en Uitvaartcentrum Noordoost Fryslân met haar dienstverlening.

‘Crematorium en Uitvaartcentrum Noordoost Fryslân is de nieuwe naam van het bekende witte gebouw aan de Rondweg’, vertelt manager L ­ inda van der Deen. ‘Wie wel eens in het oude gebouw is geweest, herkent het niet meer terug. Na de verbouwing beschikken we nu over een ruime ontvangsthal, een grote ceremonieruimte, drie opbaarkamers, een familiekamer en een foyer.’ Als Van der Deen een rondleiding geeft, valt gelijk de moderne en toch sfeervolle inrichting op. ‘Onze gasten komen hier altijd om een verdrietige reden. We willen er alles aan doen om hen een waardig welkom te heten. Daar past geen uitbundig interieur bij, maar een inrichting die rustgevend is. Ik vind dat we daar goed in geslaagd zijn.’

vertrouwde omgeving afscheid nemen van een overleden dierbare. En ja, we hebben bewust gekozen voor een wat kleiner en intiem crematorium. Dat heeft alles te maken met ons streven naar een – wat wij noemen – klantwaardig afscheid. Onze insteek is niet zoveel mogelijk crematies te verzorgen. Wij willen nabestaanden juist alle tijd en ruimte bieden om een uitvaartplechtigheid zo waardig mogelijk te laten verlopen. Onze eerste vraag aan nabestaanden hoort niet te zijn voor welke uitvaartplechtigheid ze komen.

Liever heten wij onze gasten welkom met een respectvol uitgesproken condoleance.’

FABELS Hoezeer je ook zou denken dat mensen tegenwoordig goed zijn geïnformeerd over cremeren, toch word je in de praktijk nog wel eens geconfronteerd met fabels daarover’, aldus Van der Deen. ‘Bijvoorbeeld over vrijkomende rook en geuren. Of dat er soms meerdere overledenen tegelijk worden gecremeerd. Beide fabels zijn niet waar. Om te beginnen gelden er strenge milieueisen voor crematoria.

Daarom ook hebben crematoria uitgebreide installaties om de gassen die bij de verbranding vrijkomen te filteren en te reinigen. En wat die tweede fabel betreft, dat is gewoon bij wet

verboden. Net zomin wordt de kist in een grote vuurzee geschoven. De oven wordt vooraf verhit tot ongeveer 800 graden. Door die enorme hitte gaat de kist dan vanzelf branden.’

ASBESTEMMING De onherroepelijke vraag bij cremeren is wat er met de as moet gebeuren.

Van der Deen tot slot: ‘De Nederlandse wetgeving schrijft voor dat de asbus minimaal één maand in het crematorium moet blijven. Daarna mogen de nabestaanden kiezen wat er met de as moet gebeuren. De mogelijkheden daarvoor zijn legio. Naast onze ondersteuning en advisering bij uitvaartplechtigheden en crematies, willen we nabestaanden uiteraard ook graag bijstaan als het gaat om de keuze voor een sierurn, een sieraad of wat er nog meer mogelijk is.’

ALLE TIJD EN RUIMTE Nieuw is ook het crematorium, dat tegen het bestaande pand is aangebouwd. Van der Deen: ‘Net als in andere delen van ons land, neemt ook hier de vraag naar crematies toe. Met de komst van ons nieuwe crematorium hoeven mensen daarvoor niet meer ver te rijden, maar kunnen zij in een

Rondweg-West 158 • 9101 BG Dokkum • (0)519 – 23 50 02 info@crematoriumnoordoostfryslan.frl www.crematoriumnoordoostfryslan.frl

EEN KINDERUITVAART Kinderen en de dood, het blijft met de toekomst. Op veel begraafeen moeilijk onderwerp. Je plaatsen kunnen kinderen bij elkaar hoort als ouder geen afscheid liggen, op een zogenaamd ‘kinderhof’.

Als ouder kun je hiervoor kiezen, maar te moeten nemen van je kind. wil je te zijner tijd bij het graf van je Maar wat als het je wel over- kind komen te liggen, kies dan voor komt? Terwijl je overspoeld een familiegraf. wordt door emoties, moeten WENSEN er allerlei praktische zaken ge- Er is een toenemende behoefte van regeld worden. Van het ene op ouders om het afscheid van hun kind het andere moment moet je persoonlijk vorm te geven. In de afgaan nadenken over de invul- gelopen jaren zijn de mogelijkheden daarvoor toegenomen. Ouders kunnen ling van het afscheid. Wat zijn nu zelf een keuze maken die past bij de mogelijkheden? Hoe wil je de leeftijd en de wensen van hun kind. het afscheid vorm geven? Zijn Bijvoorbeeld: een kist beschilderd met alle ideeën ook uitvoerbaar? het logo van FC Groningen, een paardenmeisje dat door haar paard naar de Heeft je kind wensen vastge- begraafplaats gereden wordt, ouders legd? Wat zijn de kosten? die zelf het grafje dichten, een tijdelijk Een van de eerste beslissingen die genomen moet worden is de keuze voor begraven of cremeren. Voor sommige ouders is het al duidelijk, voor andere ouders een bijna niet te nemen beslissing. Laat je goed informeren wat de mogelijkheden zijn en houd rekening

grafdoek plaatsen, live muziek bij het graf, crematorium of thuis? Bijna alles is mogelijk.

BIJ LEEFWERELD BETREKKEN Betrek eventuele broertjes en zusjes ook bij de voorbereidingen van het afscheid. Vaak vinden volwassenen het moeilijk om met kinderen over de dood te praten, omdat ze niet weten hoé. Kinderen zelf hebben daar meestal minder moeite mee. Door hen te betrekken bij het afscheid, kunnen ze ervaren dat een verdrietige periode tegelijk ook heel bijzonder kan zijn en voelen zij zich niet buitengesloten.

Familie, vrienden, en alle anderen die dichtbij het kind staan, kunnen ook veel betekenen voor jou als ouder in de periode na het overlijden tot aan de uitvaart. Ze kunnen je steunen en taken op zich nemen zodat jij zelf nog veel bij je kind kunt zijn.

Overweeg of je klasgenoten, vrienden en teamgenoten van de sportclub wil betrekken bij het afscheid. Zij horen ook bij de leefwereld van je kind.

PASSEND & TROOSTEND Een mooi afscheid hoeft niet te betekenen dat het een duur afscheid is.

Door creatief te denken kan de uitvaart veelal goedkoper en toch heel

30

www.fryslanmarkant.nl

mooi, passend en troostend zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: een afscheidsbijeenkomst in het clubhuis van de voetbalvereniging waar je kind lid was, de afscheidsbijeenkomst thuis, je kind zelf vervoeren naar de begraafplaats of crematorium, de kist zelf maken en beschilderen, of zelf de rouwkaart ontwerpen en maken.

KINDERUITVAARTONDERNEMER Als ouder kun je ook een (kinder)uitvaartondernemer inschakelen om samen het afscheid stap voor stap vorm te geven. Je bent niet verplicht om de verzekeraar de uitvaart te laten verzorgen. Kies voor een uitvaartondernemer die betrokken is en het afscheid regelt naar jouw wensen. Het is belangrijk dat je keuzes maakt die goed voelen. Waarbij je niet gehinderd wordt door wat ‘hoort’ bij een uitvaart, maar dat je zoekt naar een afscheid dat bij jullie als gezin past.

Een mooi afscheid geeft troost voor de toekomst.

Claudia Geenen www.kleurkinderuitvaart.nl www.lichtjesdaggroningen.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

31

EEN HERINNERING OM VAST TE HOUDEN

Grafonderhoud Er kunnen verschillende redenen bedacht worden waarom u het graf van uw dierbare niet kunt onderhouden. Veel mensen vinden een begraafplaats bijvoorbeeld geen fijne plek om te zijn. Het onderhoud van het grafmonument van uw dierbaren kan worden uitbesteed aan grafonderhoud.nl.

Op deze manier weet u zeker dat het monument wordt onderhouden en kunt u uw dierbaren herdenken op uw eigen manier.

Het is een geruststellende gedachte dat het grafmonument tot in de puntjes wordt verzorgd en een waardige uitstraling krijgt. Bij het onderhoud van het graf wordt het grafmonument nauwkeurig gereinigd en kunt u naar eigen wens een bloemstuk door ons laten verzorgen.

We zorgen ervoor dat het grafmonument met respect en kunde onderhouden en verzorgd wordt.

U kunt onze service heel eenvoudig online aanvragen, er staat een bestelformulier op onze website. De onderhoudsmomenten die u op die manier kunt bestellen bedragen enkel oppervlakkige reiniging. Voor een dieptereiniging, impregneren of herstelwerkzaamheden kunt u vrijblijvend een offerte bij ons opvragen.

Ook wanneer u de grafverzorging voor meerdere jaren aan ons wilt toevertrouwen kunt u vrijblijvend contact

opnemen en zullen we u een offerte toesturen.

Uit ervaring kunnen we zeggen dat in de meeste gevallen vier onderhoudsmomenten per jaar voldoen om het graf er verzorgd uit te laten zien.

Wanneer het onderhoud aan het grafmonument heeft plaatsgevonden, krijgt u d.m.v. een foto bevestiging dat het graf met kunde en respect is gereinigd.

www.grafonderhoud.nl Jort Kuipers jort@grafonderhoud.nl 06 - 83 22 84 77

AFSCHEIDSFOTOGRAFIE VAN ONSCHATBARE WAARDE Geboorten, verjaardagen, jubilea, vakanties, diploma-uitreikingen, eigenlijk worden b ­ ijna alle momenten in ons leven vastgelegd op de foto. Maar hoe zit dat met een uitvaart?

Is het nog een taboe om daar foto’s van te maken?

Steeds meer mensen zijn er zich van bewust dat het belangrijk is om foto’s te laten maken tijdens een uitvaart. Het wordt ook steeds gewoner. En waarom ook niet? Wist u dat dit soort foto’s van grote waarde zijn bij de rouwverwerking? En zeker ook voor kinderen die te jong zijn om alles wat er gebeurt te begrijpen, laat staan te onthouden.

Wat wij ook vaak horen, is dat het fotoboek bekeken wordt met de visite.

Het is een prettige manier om samen nog eens terug te blikken op deze ingrijpende gebeurtenis.

EEN PROFESSIONELE FOTOGRAAF INHUREN?

Derk Siebbeles

Samenwerking met Veilinghuis Methusalem Gratis en vrijblijvend intakegesprek Werkgebied ca. 40 km rondom Assen

0592-747627 06-4896 9176

office@dwhuisontruiming.nl

Voor altijd dichtbij Gedenksieraden bieden de mogelijkheid het rouwproces te plaatsen, in de vorm van een tastbare herinnering.

Zo heeft u uw geliefde op een symbolische wijze toch nog dichtbij u. Dit op een manier en in een vorm die u zelf wenst.

U kunt bij ons al vanaf €14,95 gedenksieraden bestellen.

Wij bieden een assortiment van maar liefst 925 zilveren en edelstalen sieraden. Er zijn ashangers, dieren ashangers, asbedels, asarmbanden, mini urnen, colliers, oorbellen, gedenktekens en een speciale herencollectie Bekijkt u gerust eens onze site!

32

www.fryslanmarkant.nl

Voordelige Ashangers Floris Pool en Angelique Pool-Boers 033-7520905 / 06-40774337 pool-boers@voordeligeashangers.nl www.voordeligeashangers.nl

Wij zijn gespecialiseerd in deze vorm van fotografie. Zo gebruiken we bijvoorbeeld geen flits, maar kunnen toch die speciale momenten voor u vastleggen. We letten goed op details, zoals bijvoorbeeld die arm die iemand om uw

schouders legt, of de hand die nog even de kist streelt als laatste groet. Maar ook de momenten die de familie zelf niet kan zien: de volle kerk, de lange rij met mensen voor de condoleance. Allemaal momenten die het beeld en de beleving compleet maken.

Ons doel is voor u een herinnering maken die u troost. Daarom leggen wij de liefde vast en niet het verdriet. Er wordt wel gezegd dat er op een uitvaart meer liefde gevoeld wordt dan op een bruiloft. Men kijkt samen terug op het leven van de overledene en deelt dit met degenen die mee afscheid nemen.

Vaak wordt er dan samen gelachen, maar ook de traan ontbreekt niet tijdens deze momenten.

Wij worden soms rechtstreeks benaderd door families en andere keren loopt het contact via de uitvaartverzorger. We bespreken welke momenten voor de familie belangrijk zijn om vast te leggen. Beiden krijgen we na afloop vaak de vraag: “Heb je wel fo-

to’s gemaakt? Ik heb je helemaal niet gezien!” Dat is ook precies onze bedoeling: we stellen ons zo op, dat we haast onzichtbaar aanwezig zijn, maar toch die foto’s kunnen maken die het afscheid verbeelden.

Wij maken voor u een herinneringsboek. Misschien heeft u de eerste tijd na het overlijden moeite met het bekijken van de foto’s, maar is het idee dat de foto’s in de kast liggen voldoende. Op elk gewenst moment kunt u ze immers tevoorschijn halen. Dat is toch een fijner idee dan achteraf spijt hebben dat er geen foto’s zijn gemaakt.

Want net zoals geboorte, verjaardagen en vakanties maakt ook de dood onderdeel uit van ons leven. En al deze momenten maken ieders levensverhaal compleet en verdienen het ook om vastgelegd te worden.

Waardig Afscheid 2017-2018

33

Voor uw aanvullende uitvaartverzekering www.twenthe.nl

Info

UITVAARTVERZEKERING TWENTHE N.V. Uitvaartverzekering Twenthe N.V. uit Enschede is al sinds 1942 gespecialiseerd in uitvaartverzekeringen in natura. Twenthe verkoopt uitsluitend eigen uitvaartverzekeringsproducten, die rechtstreeks zijn af te sluiten via de website, een medewerker of vertegenwoordiger.

De uitvaartverzekering zorgt ervoor dat de rekening van de uitvaartverzorger en/of uitvaartvereniging wordt betaald (uitkering in natura) tot maximaal het door u gekozen verzekerde bedrag. Dat bedrag kan worden gebruikt voor alle uitvaartkosten, waarbij u niet gebonden bent aan een pakket. Heel flexibel dus.

U kunt bij Twenthe bijvoorbeeld kiezen voor een individuele uitvaartverzekering, maar ook voor een gezinsverzekering. Daarnaast kunt u eventueel ook een uitvaartverzekering op twee levens of een grafmonumentverzekering afsluiten. Wat het beste bij uw wensen past.

H. Schreiber

Twenthe werkt samen met meer dan 200 uitvaartverenigingen in Nederland. Aanvullend op het lidmaatschap van een uitvaartvereniging kunt u via een aanvullende uitvaartverzekering van Twenthe eenvoudig de uitvaartkosten verzekeren die niet onder het lidmaatschap van de vereniging vallen. Maar ook wanneer u geen lid bent van een uitvaartvereniging, kunt u zich bij Twenthe uitstekend verzekeren.

WAARUIT BESTAAT DE DIENSTVERLENING VAN TWENTHE Op de website van Twenthe vindt u informatie over de uitvaartverzekering(en). U kunt er ook een ‘uitvaartwaardemeter’ invullen, waarmee u zelf de kosten voor uw uitvaart kunt inschatten op basis van uw persoonlijke situatie en wensen. U kunt bepalen welk bedrag u wilt verzekeren en raadplegen wat de daarbij behorende premie is. Vervolgens heeft u de keuze om geheel vrijblijvend een offerte

06-17498509 info@twenthe.nl

bij Twenthe aan te vragen. Maar u kunt uiteraard ook direct online de verzekering afsluiten. Deze digitale vorm van dienstverlening is uitermate geschikt als u weet welke uitvaartverzekering u wilt afsluiten en voor welk verzekerd bedrag.

Indien u een verzekering afsluit, krijgt u de polis(sen) zo spoedig mogelijk thuisgestuurd en heeft u altijd een bedenktijd van 30 dagen na polisontvangst. U bent dan wel distributiekosten en eventuele advieskosten aan Twenthe verschuldigd. Meer informatie hierover vindt u in de productwijzer / verzekeringskaart.

Mocht u echter behoefte hebben aan nadere productinformatie of heeft u specifieke vragen over de uitvaartverzekering die het beste aansluit op uw wensen, neemt u dan gerust contact met Twenthe op. Dit kan telefonisch 053-4312732, per e-mail info@twenthe.nl of via internet www.twenthe.nl.

EEN UITVAART ZOALS U DAT WENST Wij zijn er voor u – zonder winstbejag

34

ÂLDEGEA - Uitvaartvereniging “De Laatste Eer” 0512-372619 – DLE.OUDEGA@live.nl

BURGUM - Uitvaartvereniging “Eendracht” www.uitvaarteendrachtburgum.nl

EASTERMAR - Uitvaartvereniging “De Laatste Eer” www.eastermar.nl/verenigingen/de-laatste-eer.nl

GARYP - Begrafenisvereniging “De Eendracht” www.begrafenisvereniging-garyp.nl

HURDEGARYP - Uitvaartvereniging “De Laatste Eer” www.de-laatste-eer-hurdegaryp.nl

JISTRUM - Uitvaartvereniging “Gedenk Te Sterven” www.uitvaartvereniging-jistrum.nl

NOARDBURGUM Uitvaartverzorging 06-29233087 – uitvaartnoardburgum@gmail.com

OPEINDE-NIJEGA-DE TIKE www.delaatste-eer.nl Uitvaartvereniging “De Laatste Eer”

OENTSJERK - Uitvaartvereniging “Trijnwouden” www@uitvaartvereniging-trijnwouden.nl

SUMAR - Uitvaartverening “De Laatste Eer” www.uitvaartvereniging-sumar.nl

SUWALD - Begrafenisvereniging “Momento Mori” 0511-431496 – t-h-struiksma25@hotmail.com

TYTSJERK – Uitvaartver. Samenwerking 0511-431697 uitvaartverenigingsamenwerking@gmail.com

www.fryslanmarkant.nl

GEWOON EEN KIST NAAR WENS DE KISTEMAKKER, POPPENWIER In een kleine werkplaats te Poppenwier worden de meest mooie uitvaartkisten gebouwd. Hendrik Ype de Vries, die in juni 2014 het bedrijfje startte, is nu een belangrijke schakel geworden in de steeds groter wordende behoefte naar persoonlijke handgemaakte uitvaartkisten.

En hij gaat ver, echt ver. Vandaag gebeld en morgen besteld, ja dat gebeurt soms. En dan ook nog bijzondere modellen. ‘Nee’ verkopen doet hij liever niet. Meerdere unieke uitvaartkisten worden hier nu wekelijks gemaakt, ja drukte zat. Er is al veel verandert sinds de start drie jaar terug. Wat niet verandert en ook niet veranderen zal is de liefde voor het vak, en de aandacht en zorgvuldigheid waarmee de Kistemakker te werk gaat.

De Kistemakker maakt het verschil tussen massaproductie en uniek werk.

Graag wil hij weten, om wat voor persoon het gaat. ‘Hoe was hij, waar hield zij van.’ Deze gegevens gebruikt hij bij het kiezen en het maken van de juiste kist. De meest uiteenlopende soorten hout liggen hier op de werktafel. Want alles kan en alles mag. Prachtige ruige en brede schaaldelen, maar ook zacht en gladgeschuurd blank hout. De be-

kleding van katoen, jute, stro, bladeren, of een stofje naar wens.

Naast de speciale kisten heeft de Kistemakker de meest gangbare modellen nu ook altijd op voorraad: Douglas of eiken natuurkisten. Deze ook bijzonder mooie kisten zijn speciaal ontworpen voor natuurbegraafplaatsen. Mooie gebieden in de vrije natuur met een eeuwige grafrust. Natuurkisten van de Kistemakker worden stuk voor stuk met de hand gemaakt uit prachtige ruige ongeschaafde schaaldelen van bijvoorbeeld een dikke Douglas spar of een oude eikenboom. De houtverbindingen zijn zo veel mogelijk d.m.v. deuvels en milieuvriendelijke lijm. De hengsels zijn gemaakt van Manilla natuurvezeltouw, of mooie dikke houten grepen, vaak met de boomschors er nog aan.

Vraag naar een kist van de Kistemakker en de prijs zal u meevallen. Een eerlijk product voor een eerlijke prijs.

Elke maandagavond is er open huis in de kerk te Poppenwier, en op elke andere dag op afspraak. Wilt u uw wensen vast leggen, en alvast een afspraak maken over de prijs en het model? Dit kan nu en zonder aanbetaling bij de Kistemakker. Kisten van ‘de Kistemakker’ zijn er voor elk budget, en worden normaal door uw verzekeraar vergoed.

‘Een kist naar wens is eigenlijk best normaal’.

De Kistemakker Hendrik Ype de Vries 06 – 14 825 677 www.dekistemakker.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

35

‘CHANGE OR DIE’ UIVAARTVERENIGINGEN MOETEN DE KRIMP TE LIJF

Uitvaartverenigingen in het noorden slaan alarm over het dalende aantal leden. Nieuwe aanwas is er niet of nauwelijks.

Ouderen zijn uit gewoonte nog lid, de jongeren regelen zelf hun zaakjes wel. Een ongewilde sterfhuisconstructie dus.

Kan het tij nog gekeerd worden?

De Kneedbare Steen is een moderne pottenbakkerij, waar het ambacht en de liefde voor het werk centraal staan.

Jorien van Heuvel heeft zich gespecialiseerd in het ontwerpen en vervaardigen van met de hand gedraaide urnen.

Een bijzondere plek in de collectie wordt ingenomen door de baby- en kinderurnen.

De urnen vallen op door helder

kleurgebruik en speelse vormen Het is mogelijk om een urn naar eigen ontwerp te laten maken en bijvoorbeeld een afbeelding van de rouwkaart in de decoratie te laten verwerken.

Neem geheel vrijblijvend contact op voor informatie of een prijsopgave.

U kunt ook langskomen in het atelier of via www.kneedbaresteen.nl de bestelling doorgeven.

Jorien van Heuvel Harkereed 8 9863 TT Doezum 06 – 361 608 73 info@kneedbaresteen.nl

Zo’n honderd jaar geleden kwamen de huidige uitvaartverenigingen in de plaats van de burenplicht. Bode, dragers, doodgravers en afleggers werkten voortaan in dienst van de vereniging en alle overledenen werden met dezelfde zorg en eerbied naar hun laatste rustplaats gebracht. Tot op de dag van vandaag verzorgen de uitvaartverenigingen ongeveer de helft van de uitvaarten in de noordelijke provincies. Rouw in eigen dorp voelt vertrouwd, met een bode en dragers die je vaak goed kent en een uitvaart die volgens een door traditie ingegeven patroon verloopt. Maar de jongere generatie heeft minder met traditie.

Ze willen vrijheid, ook bij het vormgeven van hun afscheid. Daarbij kijken ze over de grenzen van de eigen woonplaats heen. En dat wringt met de gewoonten van de uitvaartverenigingen..

SAMEN STERK Freerk Jan Rijpkema, directeur van ‘De Laatste Eer’ in Drachten denkt dat verenigingen meer steun bij elkaar moeten zoeken. ‘Omdat de betrokkenheid van de leden niet groot is, is het vaak ook lastig om kundige bestuurders te vinden. Als je als verenigingen de krachten in dezen bundelt in de regio heb je genoeg aan een klein aantal capabele mensen.’

Het team van ‘De Laatste Eer’ zou juist op het bestuurlijke- en administratieve vlak ondersteuning kunnen bieden. ‘We ontlasten de verenigingen daar waar dat nodig is. Binnen het eigen dorp houd je dan de diensten die je al had. Dragers, een baar, een grafdelver.

Daarmee houden ze bestaansrecht.’

Bodes zijn vaak toch al werkzaam voor

36

www.fryslanmarkant.nl

meerdere verenigingen. Een eventueel overkoepelende dienstverlening kan aanvullen van hetgeen er niet in het dorp zelf te realiseren is. Zo sta je ook sterker in onderhandelingen met commerciële partijen als het gaat om rouwvervoer, bloemen, kist en dergelijke.

Daarnaast zijn er mogelijkheden om de financiële – en ledenadministratie daar waar nodig te kunnen ontlasten.

‘Je moet investeren in je bestaansrecht,’ aldus Rijpkema. ‘Als je niet met de jeugd in gesprek gaat, krijg je ze niet.

Misschien moet je een avond organiseren in hun eigen jeugdhonk? Een gastles verzorgen op school? De jongere generatie weet vaak van geen uitvaartvereniging, terwijl het toch relatief gezien vaak de grootste vereniging is van het dorp.’

Je gezicht laten zien dus. Maatschappelijk betrokken zijn. Het is ook één van de belangrijke adviezen die de ‘Werkgroep Noaberschap’ in een rapport schrijft voor de federatie van uitvaartverenigingen in Groningen. Het is juist deze investering bij ‘De Laatste Eer Drachten’ die maakt dat het een kerngezonde vereniging is, die niet gehinderd wordt door krimp.

LAAT JE GEZICHT ZIEN Kom je bij de jeugd, dan kom je ook bij het feit dat ze zich niet in een traditioneel keurslijf laten dwingen. Ze willen hun eigen uitvaartverzorger kiezen, live muziek, of met de koets naar de begraafplaats. Als vereniging moet je lenig met die wensen om kunnen gaan en dat ook kunnen leveren. Zonder winst te willen maken, benadrukt het Groninger rapport. Want juist daarmee onderscheid je je als lokale vereniging van de grote verzekeraars. En dat is wat veel uitvaartverenigingen belangrijk vinden. Niet het slachtoffer worden van de commercie, maar via een eenvoudige verzekering de leden in natura tegemoet komen op de manier die zij willen. Daarbij moet je ook flexibel zijn, aldus Rijpkema. ‘De pakketwaarde die je met de ledenbijdrage opbouwt is nooit genoeg voor de uitvaart en dus is er een aanvullende verzekering nodig.’ Verenigingen

kunnen daarvoor heel goed terecht bij ‘De Laatste Eer’, die naast uitvaartverzorger ook verzekeraar is. De laatste ­Friese verzekeraar waar mensen zich kunnen bijverzekeren voor die kosten die door de eigen vereniging niet gedekt worden.

Het is niet alleen de teruggang van het aantal leden, dat de vereniging in problemen brengt. Het gevaar komt van twee kanten. Er komt minder lidmaatschapsgeld binnen, maar omdat de rente zo verschrikkelijk laag is, levert het bankkapitaal niets meer op. Juist die reserve heb je nodig om de nota’s te betalen zonder dat je gedwongen wordt tot een contributieverhogen, of verlaging van de pakketwaarde. Wanneer je als verenigingen je krachten bundelt, zou je zelfs het kapitaal kunnen bundelen en zo samen een belegging kunnen doen tegen de meest gunstige condities. Bij de uitvoering hiervan kan een overkoepelend orgaan als de federatie een grote rol spelen.

De federatie levert nu al belangrijke ondersteuning aan de lokale verenigingen, maar in de toekomst moet het zeker anders, wil de kleinere uitvaartvereniging bestaansrecht houden. ‘Groter denken waar het moet en klein houden waar het kan. Zoek de leden op en ga met je tijd mee,’is het eensluidende advies van Freerk Jan Rijpkema en de Werkgroep Noaberschap. Het is ­‘change or die’.

IM

jeenplantingavideoproducties.nl jeenplantinga@hotmail.com 0511-521851 of 06-30823354

Waardig Afscheid 2017-2018

37

Liefdevol loslaten

AFSCHEID NEMEN: LOSLATEN VANUIT VERBONDENHEID

AANDACHT VOOR IEMANDS LEVEN EN VERHAAL Een uitvaart gaat misschien wel meer over het leven dan over de dood.

Het gaat over delen van ervaringen. Levensverhalen. De betekenis die iemand had. Zijn passies en eigenheid. Maar ook over het delen van pijn en verdriet.

Samen met u staan we stil bij de mens die de overledene was en geven we vorm aan de uitvaart. Met een open blik. Zo wordt een afscheid een liefdevol loslaten.

OVERLIJDEN MELDEN? 24 UUR PER DAG BEREIKBAAR OP 0512 – 515 827.

Bezoekadres: Overstesingel 1 | 9204 KJ Drachten | 0512 - 515 827 info@dle-drachten.nl | www.dle-drachten.nl

38

www.fryslanmarkant.nl

Liefdevol loslaten. Woorden die meteen blijven hangen bij bezoekers van de website van uitvaartonderneming De Laatste Eer Drachten.

“Een uitvaart gaat misschien wel meer over het leven dan over de dood”, zegt directeur Freerk Jan Rypkema. “Samen met de nabestaanden staan wij stil bij de mens die de overledene was en geven we vorm aan de uitvaart.”

VERTROUWDE ZORG In de loop der jaren is er op het gebied van uitvaartzorg heel wat veranderd. Bij De Laatste Eer Drachten staat de wens van de klant centraal. De uitvaart wordt vormgegeven met aandacht voor iemands leven en verhaal en een open blik naar tradities, levensovertuigingen en persoonlijke wensen. Daarom is het belangrijk deze wensen al voor je overlijden vast te leggen en dat kenbaar te maken bij je nabestaanden.

“AANDACHT VOOR IEMANDS LEVEN EN VERHAAL”

VERBONDENHEID EN LOSLATEN In het logo visualiseren vorm en kleur samen het warme, open en persoonlijke karakter van De Laatste Eer Drachten.

Het staat symbool voor liefdevol loslaten uit verbondenheid.

De Laatste Eer Drachten Overstesingel 1 9204 KJ Drachten 0512-515 827 info@delaatsteeerdrachten.nl www.dle-drachten.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

39

EEN LAMBORGHINI OF BRUM?

Uitvaartcentrum Oost Groningen,

een begrip in de regio Oldambt Uitvaartcentrum Oost Groningen is een multifunctioneel uitvaartcentrum waar u, vanaf de opbaring tot aan de uitvaartdienst, de mogelijkheid heeft gebruik te maken van onze faciliteiten, service en dienstverlening.

Gezien onze jarenlange ervaring, kunnen wij nabestaanden ondersteunen in meerdere stadia van het rouwproces.

Het modern ingericht gebouw, welke volgens de huidige maatstaven voorziet in de diverse behoeften vanaf het moment van sterven tot en met de asbestemming, biedt u middels ruim ingerichte opbaarkamers, meerdere aula’s, een sfeervolle koffiekamer en een uitgebreide toonkamer de mogelijkheid om alles onder een dak te kunnen regelen.

Een van de voorbeelden hiervan is onze familieaula waarin we naast de mogelijkheid om in de grote aula een plechtigheid te houden, ook in kleine informele sfeer een plechtigheid

kunnen laten plaatsvinden. Beide aula’s zijn voorzien van een modern muzieksysteem, waarmee we naast muziek uit onze eigen collectie, de door de familie aangeleverde muziek kunnen afspelen, tevens is er in beide ruimtes de mogelijkheid om presentaties te tonen.

Het aanleveren van eigen muziek en presentaties is vereenvoudigd door gebruik te maken van Wetransfer middels een link op onze website. De familie kan zo vanuit huis de bestanden uploaden en zich daarmee een extra bezoek aan het crematorium besparen.

Na de plechtigheid is er de gelegenheid om voor de condoleance gebruik te maken van onze koffiekamer. Wij bieden u de mogelijkheid om bijvoorbeeld koffie/thee met cake, koekjes, bonbons of broodjes te gebruiken.

Onze mogelijkheden reiken echter veel verder. Onze catering biedt een verscheidenheid aan consumpties, warme en koude hapjes.

Met betrekking tot de asbestemming zijn er vele mogelijkheden, van verstrooien tot het laten bijzetten van de as. Onze medewerkers kunnen u hierover uitgebreid adviseren en informeren. We beschikken over een ruime collectie gedenkvoorwerpen (urnen, sieraden, etc.) , welke u in onze toonkamer vrijblijvend kunt bekijken.

Uitvaartcentrum Oost Groningen is lid van de Landelijke vereniging Crematoria, de LVC is een “brancheorganisatie”, waarbij alle crematoria in Nederland zijn aangesloten.

In 1997 heeft de LVC het Dr. Vaillantfonds opgericht, een goede doelen fonds waarin de opbrengsten worden samengebracht van metalen welke na een crematie overblijven (bijv. protheses). Hiermee ondersteunt het Dr. C.J. Vaillantfonds een breed palet aan goede doelen en waardevolle initiatieven.

Ieder (bij voorkeur als ANBI Erkende) organisatie kan het fonds om financiële ondersteuning vragen.

Einde van een werkdag, nog even eten koken en daarna lekker televisie kijken. Om 19.00 uur word ik gebeld door Sjaak.

Hij vertelde met een gebroken stem dat zijn zoontje zojuist is overleden. Wat een intrieste mededeling.

‘Zal ik direct naar het ziekenhuis komen?’

‘Ja graag, want Anne en ik willen ons zoontje vanavond thuis brengen.’

Elke keer heb ik weer een knoop in mijn maag als ik naar ouders rijd. Niet omdat ik zenuwachtig ben, maar door het besef dat ze vanaf die dag zo’n groot verlies met zich mee moeten dragen.

De ouders van Pim zitten in de ouderkamer op de kinderafdeling. Eigenlijk zijn ze nog zo overdonderd door het overlijden van hun zoontje, dat ze op het eerste gezicht heel rationeel overkomen. Nadat ik kort met ze heb gesproken over hoe we Pim zo snel mogelijk thuis kunnen krijgen, vraag ik: ‘Mag ik jullie manneke even zien?’.

‘Ja, natuurlijk,’ zegt moeder. Samen staan we naast Pim zijn bedje. Het is een mooi jongetje van 2 jaar oud die heel erg hard gevochten heeft om te mogen blijven leven.

Wat zijn vader direct in het korte gesprek al laat weten: ‘Pim moet in een kist met een auto-look komen te liggen.’

Natuurlijk. Als dit de wens van de ouders is, doe ik mijn

uiterste best om dit te kunnen realiseren.

Maar ik denk wel, waar haal ik zo’n kist van- column daan? Wat is google dan een uitkomst, maar ook mijn ‘kistenleverancier’. Samen hebben we gezocht en gevonden: een kist met de uitstraling van een Lamborghini. Blij dat ik íets heb gevonden, ga ik de volgende dag bij de ouders op bezoek. Vader is zeker tevreden, maar ikzelf eigenlijk niet. ‘Is dit nu een kist waar jij in wilt liggen, of is dit een kist voor Pim?’ vraag hem maar recht op de man af.

Uiteindelijk ben ik weer verder gaan zoeken en heb ik een kist gevonden met een ‘Brum-uitstraling’: een aanslingerauto met hele grote, vriendelijke koplamp-ogen. Zijn moeder Anne vertelt dat Pim ook vaak gekeken heeft naar de kleuterserie over deze auto die allerlei avonturen beleeft.

Wat heeft Pim ook nog zijn best gedaan in die week thuis.

Hij bleef zo natuurlijk Pim, dat zijn ouders, familie en dierbare vrienden nog rustig afscheid hebben kunnen nemen.

Het kleine manneke lag in zijn eigen bedje met zijn knuffels om zich heen. Elke avond voor het slapen gaan gingen Sjaak en Anne nog even bij hem langs om welterusten te wensen en het muziekdoosje aan te doen.

Tijdens de afscheidsbijeenkomst staat hij in zijn Brum-kistje voor in de kerk. Met op de nummerplaten groot zijn naam: PIM. Daar omheen zijn speelgoed, knuffels en mooie fleurige bloemen. Hij heeft in zijn korte leventje veel voor mensen betekent met zijn lach, zijn vrolijkheid en ondernemendheid. Wat een mannetje.

Claudia Geenen, Uitvaartbegeleider Kleur Kinderuitvaart www.kleuruitvaart.nl

Nieuwe collectie 3-luik rouwkaarten van Amco, waarin we het afscheid nemen in een mooi ontwerp hebben vormgegeven.

Houten Hekje

Lieveheersbeestje

Orchidee

Stenen

Zandafdruk

Sunset

Uitvaartcentrum Oost Groningen Acacialaan 61 9674 AB Winschoten 0597-413100 www.uitvaartcentrumoostgroningen.nl info@crematoriumwinschoten.nl

40

www.fryslanmarkant.nl

Vraag uw uitvaartverzorger naar de mogelijkheden. www.amco-tbr.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

41

‘IEDERE KLUS IS DE MOOISTE’

HESLINGA EN DE VRIES BUNDELEN KRACHT

DIE NIE VE, RESTAURATIE VAN GRAFMONUMENTEN

HEEG / WINSUM – Heslinga Uitvaartverzorging te Heeg en Eelco de Vries Uitvaartverzorging te Winsum zijn per 1 januari 2017 gefuseerd.

Onder de naam Heslinga & De Vries Uitvaartzorg hebben beide ondernemingen hun jarenlange ervaring in de uitvaartbranche gebundeld.

‘Met deze fusie vergroten we onze flexibiliteit en wordt de continuïteit van onze dienstverlening in Friesland voor de toekomst gewaarborgd’, stelt Meindert Heslinga. ‘De wachttijd bij meerdere aanvragen tegelijk wordt sterk teruggedrongen.’ Het kantoor en het uitvaartcentrum van de nieuwe combinatie is gevestigd aan de Draei 13 te Heeg. Deze locatie is centraal gelegen in het groeiende verzorgingsgebied van de onderneming. De groei van het aantal aanvragen voor onze dienstverlening ontstaat mede doordat steeds meer mensen beseffen dat men, ongeacht welke uitvaartkostenverzekering men heeft afgesloten, vrij is om een uitvaartverzorger naar eigen keuze in te schakelen. In Zuidwest-Friesland zijn wij bij inmiddels 21 begrafenisverenigingen aangewezen als uitvaartverzorger. Het respecteren van de gebruiken en omstandigheden in de deze dorpen, gemeenschappen en begrafenisverenigingen is van groot belang. Wij merken dat met name de omgang en de samenwerking met collega-vakgenoten steeds belangrijker wordt, het versterkt de mate waarin je optimale dienstverlening kunt blijven garanderen.’

VRIJE KEUS Uitvaartverzorging/begeleiding met als visie: niet de commercie, maar het belang van de mensen staat voorop.

‘Je komt bij mensen binnen op een heel intiem moment, wanneer ze heel kwetsbaar zijn, omdat ze iemand los hebben moeten laten. Daar moet je op

De Draei 13

42

een juiste manier mee omgaan’, aldus Heslinga. ‘Onze belangrijkste drijfveer is, dat de mensen voelen dat ze menselijk worden behandeld. Door de juiste indruk en een goede herinnering achter te laten en ervoor te staan dat iedere uitvaart perfect verloopt mogen we dat vertrouwen genieten, dat is onze kracht! Dat maakt het tot een bijzonder waardevol en dankbaar vak ’.

Er is door de jaren heen veel veranderd in de uitvaartbranche. ‘Tradities veranderen’, geeft Eelco de Vries aan.

Er is steeds meer mogelijk en het afscheid wordt steeds persoonlijker ingevuld. Heslinga: ‘Soms hoor je, tijdens een uitvaart-regelingsgesprek, nabestaanden andere dingen zeggen, dan ze willen. Bij jezelf blijven en niet dingen doen ‘omdat het zo’ hoort is een belangrijk advies, dat we klanten meegeven.’ De Vries merkt daarnaast op, dat steeds vaker een voorgesprek gewenst is om uitvaartwensen vast te leggen. ‘Dan is het maar geregeld en hoeven mijn nabestaanden het niet meer te doen’, is een vaak gehoord argument. Een andere reden kan zijn dat door ziekte een levenseinde of beëindiging in zicht komt en het juist een geruststelling is om de persoon te ontmoeten, die later de uitvaart zal

verzorgen en te weten dat de laatste wensen zijn vastgelegd.

Heslinga en De Vries zijn van mening dat de menselijkheid en de rust om afscheid te nemen de belangrijkste kernwaarden in hun werkwijze zijn. Een eigen opbaarruimte met een huiselijke sfeer, waar nabestaanden 24 uur per dag toegang tot hebben en de ruimte die wordt gegeven voor het helpen met de laatste verzorging van de overledene, dragen bij aan een waardig afscheid. In ons nieuwe beeldmerk symboliseren we de weerspiegeling van het leven in een traan, een vogel karakteriseert ongrijpbaarheid en vrijheid, het kwetsbare eerbiedige sneeuwklokje is net als een herinnering die altijd weer komt en gaat.

Samen komen tot een goede herinnering!

• 8621 CZ Heeg • info@heslinga-uitvaartverzorging.nl • www.heslinga-uitvaartverzorging.nl

www.fryslanmarkant.nl

Grafstenen staan vaak vol symbolen en informatie. In de loop der jaren slijt dit echter weg. Weer en wind laten zelfs van het hardste steen weinig over. Totdat ze door een restaurateur in oude glorie hersteld worden. Hendrik Heerschop uit IJsbrechtum bijvoorbeeld, van Die Nie Ve. ‘Geen enkele klus is de mooiste. Elke geslaagde restauratie is prachtig. Het mooiste is dat ik werk met de emoties van andere mensen en als die mensen dan blij zijn met het resultaat, dan ben ik een tevreden mens’. Hendrik Heerschop uit IJsbrechtum is restaurateur van grafmonumenten en begraafplaatsen in het algemeen. De naam van zijn bedrijf Die Nie Ve levert altijd gefronste wenkbrauwen op. ‘Dienen.

Niet Verdienen. Dat betekent het. Ik moet er een beetje van kunnen leven, maar doe dit werk hoofdzakelijk voor de overledenen en hun nabestaanden’.

Heerschop begon al jong met zijn werk. Eerst in Tsjalhuzum, een buurtschap vlakbij Sneek, waar hij opgroeide. Hij onderhield de graven van familie. Verf bijwerken, kleine reparaties,

gaandeweg leerde hij hoe hij zelfs de meest vervallen monumenten weer hun oude glans terug kon geven.

Steeds meer mensen kregen oog voor zijn werk en zo kwam er vraag naar zijn vakmanschap.

‘In eerste instantie schreef ik hier in de buurt mensen aan die het beheer van de begraafplaatsen regelden. Een paar jaar later breidde ik mijn actieradius uit. Eerst een straal van tien kilometer rondom IJsbrechtum. Nu kom ik overal in de provincie.’

Bijzondere projecten zijn er. Zoals de monumentale beeldengroep en bijbehorende priestergraven op de Calvarieberg van de Rooms Katholieke begraafplaats in Sneek. Of de liggende zerk van Eise Eisinga in Dronryp, die finaal afgesleten was, maar nu weer voor iedereen leesbaar is.

‘Het eerste wat ik doe als ik bij een steen kom die restauratie nodig heeft, is kijken ‘wat moet ik vooral niet doen’. Dat is het belangrijkste als je het mij vraagt. Je kunt in een poging om de zaak te herstellen meer vernielen dan je lief is. Vaak zijn stenen gescheurd of zelfs

helemaal geknapt. Dat kan, het is tenslotte een natuurproduct en de bodem werkt altijd, dus er komt nogal wat kracht op zo’n monument te staan. Ik probeer de losse delen zo onzichtbaar mogelijk weer aan elkaar te zetten.

Een klein lijntje blijf je trouwens altijd zien, daar ontkom je niet aan.’

Ornamenten en teksten zijn, vooral bij liggende zerken, door de jaren, soms eeuwen heen, vaak grotendeels versleten. Heerschop stempelt de steen stukje bij beetje met een halve aardappel en probeert zo het origineel af te drukken op papier. Wanneer hij het volledige monument zo in beeld heeft gebracht, begint de lange weg van herstel. De oude symbolen en tekst worden langzaam maar zeker teruggebracht. Het uiteindelijke resultaat is verbluffend: eeuwenoude zerken worden als nieuw en kunnen weer jaren mee.

‘Het is een stuk erfgoed waar ik met veel liefde aan werk. Ik vind het altijd erg jammer wanneer oude stenen en zerken voorgoed verdwijnen. Dat geldt ook voor de begraafplaatsen. Vaak is het toch wat ‘suterich’. Dus als er nieuw grind op de paadjes moet, doe ik dat ook en met net zoveel plezier.’

Hendrik Heerschop Visserleane 4, 8633 KG, IJsbrechtum 0515 – 42 48 65 www.dienieve.nl

Waardig Afscheid 2017-2018

43

GEEN TESTAMENT, WAT DAN? OPMAKEN EN TIJDIG AANPASSEN IS BELANGRIJK

t H e H e a r s e & L I m o C o m Pa N y

Europees marktleider in uitvaartmobiliteit

In een testament is vastgelegd hoe uw nalatenschap wordt verdeeld wanneer u overlijdt.

Maar wat gebeurt er wanneer u overlijdt zonder testament, of wanneer het testament verouderd is?

Van staatsievervoer tot limousines, nieuw of jong-gebruikt, uitvaartondernemers in binnen- en buitenland weten onze dienstverlening al jaren te waarderen.

HEARSES.EU +31(0)413 24 10 40 info@hearses.eu

SALES

de grootste voorraad

LEASE

SERVICE

BIJ de sPeCIaLIst

derks Uitvaartmobiliteit, the Hearse & Limo Company maakt deel uit van:

aLLes IN eIgeN HUIs

Belgenlaan 7 | 5406 XN | Uden (the Netherlands)

Ad 91x126 MusicaRosa

Mariska Oostijen - van der Kooi (zang) en Hans Kaldeway (piano) brengen live muziek tijdens de uitvaartplechtigheid.

Live muziek raakt en maakt een uitvaart persoonlijker.

Het biedt troost aan de nabestaanden en draagt eraan bij dat de plechtigheid een dierbare herinnering wordt.

Voor uitvaartondernemers: wij verzorgen ook live muziek bij herdenkingsdiensten.

WANNEER EEN TESTAMENT OPMAKEN?

“… onder de indruk van jullie muzikale professionaliteit, gevoeligheid en kwaliteit. Jullie bijdrage was van onschatbare waarde. Bedankt voor jullie betrokkenheid en fijne samenwerking.”

Voor een uitvaart met respect en aandacht

06 - 45 46 35 38 Dag en nacht bereikbaar

Clary Leegstra, Nes-Akkrum & Anne Joosse, Koudum

www.uitvaartfryslan.nl www.fryslanmarkant.nl

In grote lijnen zijn een aantal perioden in iemands leven aan te wijzen waarin het verstandig is om een eerder gemaakt testament aan te passen.

Vaak wordt er een testament gemaakt als jonge mensen gaan samenwonen en bijvoorbeeld een van hen het woonhuis aankoopt waarin zij gezamenlijk gaan wonen: het is belangrijk dat bij overlijden van de eigenaar van de woning de partner in de woning kan blijven wonen.

Het testament dient hierop te zijn ingericht door opname van een legaat van de woning of erfstelling ten behoeve van de partner.

Als de partners kinderen krijgen is het raadzaam om een langstlevende testament te maken, zoals de wettelijke verdeling welke in het Burgerlijk

•

www.musicarosa.nl info@musicarosa.nl 06-15443968

44

Als iemand komt te overlijden zonder testament, wordt de wettelijke regeling voor het erfrecht toegepast. De wet geeft dan de volgorde aan waarin de vererving zal plaatsvinden: eerst de echtgenoot en de kinderen, vervolgens de ouders van de erflater tezamen met broers en zusters, dan de grootouders en tot slot de overgrootouders.

Wanneer een erflater de wettelijke erfgenamen niet als erfgenamen wil, of als binnen deze groep een andere verdeling moet worden gemaakt, is een testament noodzakelijk.

Het actualiseren van het testament bij belangrijke ontwikkelingen in uw leven is ook van belang. Notaris Peter van Dijk van De Haan Advocaten & Notarissen: ‘Cliënten denken vaak dat een eenmaal gemaakt testament voldoende is voor hun situatie. Helaas is dat meestal niet het geval.’

•

Wetboek is op genomen, met een aantal aanvullingen. Die aanvullingen zijn bijvoorbeeld een executeursbenoeming, een voogdijvoorziening of een beschermingsbewind op de goederen van de kinderen tot de leeftijd van bijvoorbeeld 23 jaar.

Wanneer de kinderen de deur uit zijn en de partners vermogen aan het opbouwen zijn of hebben opgebouwd past een flexibel estate-planning-testament. Dat geeft aan de langstlevende echtgenoot als afwikkelings-bewindvoerder de mogelijkheid om de nalatenschap van de eerst overleden echtgenoot af te wikkelen op de wijze die fiscaal het meest wenselijk is.

Verschillende wijzen van afwikkeling hebben een verschillend kostenplaatje op fiscaal gebied door gebruikmaking van fiscale instrumenten als een opvul- en afvullegaat, rente bijschrijven op geldvorderingen van de kinderen en legaten van het voor de erfbelasting vrijgestelde bedrag aan kleinkinderen. Met het oog op opname in een verpleegtehuis kan worden opgenomen dat vorderingen van kinderen op de langstlevende echtgenoot wegens het erfdeel van de eerst overleden ouder opeisbaar worden; een dergelijke bepaling vermindert de eigen bijdrage van de langstlevende ouder aan het CAK.

•

echtgenoot door echtscheiding wordt ontbonden.Tijdens het echtscheidingsproces is het zinvol om de aanstaande ex-echtgenoot bij testament alvast uit te sluiten.

Een laatste voorbeeld waarbij een testament wenselijk is, is indien de erflater een zwaar gehandicapt kind achterlaat waarvoor na het overlijden van de erflater dient te worden gezorgd.

Wilt u meer weten over uw testament of zijn er naar aanleiding van dit artikel vragen ontstaan? Dan kunt u een vrijblijvende afspraak maken bij ons kantoor in Leeuwarden of in Groningen.

Mr. P.A. van Dijk, notaris De Haan Advocaten & Notarissen Tesselschadestraat 10 8913 HB Leeuwarden Tel. 058 - 215 1 115 info.notaris@dehaanlaw.nl

www.dehaanlaw.nl

VOOR BIJZONDERE SITUATIES Een testament is in een groot aantal bijzondere situaties van belang. Wanneer de erflater geen kinderen heeft, kan een testament worden gemaakt waarin het vermogen aan goede doelen wordt nagelaten. Goede doelen betalen meestal geen erfbelasting!

Veel testamenten worden gemaakt als het huwelijk van de erflater en zijn

Waardig Afscheid 2017-2018

45

Marise den Oudsten: ‘Opgroeiend in een sociaal nest, met een vader in de politiek en een moeder bij de vakbond werd maatschappelijke verantwoordelijkheid mij met de paplepel ingegoten.

Het werken vóór en mét mensen, dat is waar mijn passie ligt!’

‘Als uitvaartverzorger vind ik het belangrijk om onzichtbaar zichtbaar te zijn. Weten wanneer je een stapje naar voren moet doen om je kennis toe te passen, maar ook weten wanneer je een stapje naar achter doet als het moment daarom vraagt.

Ik wil alle ruimte geven om het unieke van de overledene tot zijn recht te laten komen, waarbij de keuzes die gemaakt worden aansluiten bij de wijze waarop deze persoon in het leven stond. De tijd nemen, betrokkenheid en creativiteit, staan hierbij centraal.

‘Het gaat er bij een afscheid niet om wat gebruikelijk is maar vooral om wat past bij degene om wie het gaat.

Door de tijd te nemen en creatief mee te denken komen we samen tot een passend en waardig afscheid.’

Bovendien is het een enorme eer om een stukje mee te mogen lopen op het levenspad van de familie.

Om samen een mooi afscheid te organiseren, waar ze met warmte op terug kunnen kijken.’

‘Ik vind het erg belangrijk dat nabestaanden, ondanks het verdriet, goed worden geïnformeerd over de mogelijkheden. Maar ook wil ik ­transparantie bieden in de kosten. Een persoonlijke uitvaart hoeft echt niet vreselijk duur te zijn.’

‘Een aantal jaren geleden verloor ik een dierbare vriend. Een keurige uitvaart, volgens het boekje, volgde. Echter bleef ik naderhand met het gevoel achter dat het afscheid geen recht deed aan dit mooie mens en aan het bijzondere leven dat hij heeft geleefd. Een mooi afscheid kan troost geven en een belangrijke bijdrage zijn in de rouwverwerking en daar doe ik dan ook écht mijn best voor.’

Door op mijn website al aan te geven wat de kosten voor de uitvaart zijn wil ik rust bieden, zodat men vooral bezig kan zijn met afscheid nemen’.

Uiteraard is dit geheel naar de persoonlijke wensen aan te passen, geen mens is immers gelijk.

Meer weten over de werkzaamheden van Marise den Oudsten?

Neem dan contact op met Fender Uitvaart op telefoonnummer: 085 - 016 13 13 of e-mail: info@fenderuitvaart.nl.

‘Ik heb gekozen voor een kleinschalige, onafhankelijke uitvaartonderneming, waar mensen met iedere verzekering maar ook zonder ­verzekering terecht kunnen.’

Kijk op de website: www.fenderuitvaart.nl

Hutting natuursteen • Ambachtelijke kwaliteit • Persoonlijk contact • Beste materialen • Snelle levering

Uitvaartbegeleiding Clara Sijtsma Melden van overlijden ongeacht uw verzekering

06 - 37 27 53 48 Dag en nacht bereikbaar ...

• Onderhoud en verzorging

om u voor, tijdens en na een overlijden bij te staan

Kom gerust eens kijken in onze showroom met maar liefst 500 monumenten !

Met liefde, zorg en respect passende keuzes maken die leiden tot een waardevolle herinnering!

Archimedesweg 9 8912 AK Leeuwarden 058 - 2130 180 info@huttingnatuursteen.nl Openingstijden: Maandag t/m vrijdag: 9:00 tot 17:00 5252-C4D Hutting_Env. A4 11-06-12 13:43 Pagina 1 Zaterdag ook open van: 9:00 t/m 17:00

Trust Praktijk voor bemiddeling en begeleiding Zorgzaam en betrouwbaar wanneer steun nodig is

AL 4 GENERATIES VERTROUWD

Gerard Venhuizen: 0521-381732

is t

e r -m e di a

t

te

aa

r

www.huttingnatuursteen.nl www.grafstenendirect.nl

r-o

el

eg

or

ch oa c

is

-c on flict

D

Reg

www.fryslanmarkant.nl

er

R

gi

st

CERTIF IE LL FU

D

D

Re

46

CERTIF IE LL FU

hutting steenhouwerij natuursteen b.v.

ADR register conflictcoach, mediator & onderhandelaar CERTIF IE LL FU

sinds 1930

nderhan

d

Waardig Afscheid 2017-2018

47

In het Uitvaartcentrum & Crematorium Sneek bieden wij u alle tijd en ruimte voor een waardig afscheid

Harinxmalaan 1, Sneek Tel. 0515 - 416 114 Spoedlijn 0515 - 411 000 www.deboeruitvaart.nl

In het Uitvaartcentrum & Crematorium Sneek bieden wij u alle tijd en ruimte voor een waardig afscheid

Harinxmalaan 1, Sneek Tel. 0515 - 428 700 www.crematoriumsneek.nl