Fryslân Markant 2018 Zomer-editie

2018 PRIJS € 2,50

www.fryslanmarkant.nl

Wie redt de Wadden?

De zegen van zilt IFKS Skûtsjesilen 2018 Kunst langs de kust

Nietig de mens bij de slenk. Ameland lijkt onder handbereik. Zwarte Haan was eeuwenlang haven voor beurtschippers die voeren op Terschelling en Ameland.

Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw vertrok hier de veerdienst naar Ballumerbocht. Na de aanleg van de Afsluitdijk slibden de vaargeulen dicht. De kwelder werd een geliefd hondenuitlaatgebied.

Foto: Remco de Vries 2

FM18 - 2

3

4

Een greep uit de inhoud Lutz Jacobi hijst rode vlag Sense of Place zoekt individuele toerist Friese Geuzen hielpen de Turken Ellen Bruins Slot nieuwe wethouder op Ameland Wad Lekker: zilte streekproducten Alles over het IFKS Skûtsjesilen van 2018 Kunst langs de Waddenkust 100 jaar multikunstenaar Jan Loman Fryske Literatuer yn it Wyld

6 9 11 12 16 21 38 46 53

Cover: Aan de waterkant in Harlingen (foto Remco de Vries)

Colofon

Fryslân Markant is een uitgave van Uitgeverij PENN.nl James Wattstraat 4 8912 AR Leeuwarden Tel. 058 284 94 10 info@uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl www.fryslanmarkant.nl www.skutsje.nl

Acquisitie en ondersteuning: Jan Boonstra, Eddie Ferbeek, Martsje de Jong Drukwerk: Veldhuis Media BV Redactie: Klaas Jansma, Martsje de Jong, Sake Roodbergen, Gerhild van Rooij en Marije Blacquière Vormgeving: Kees Klip Fotografie: Kees Klip, Tom Coehoorn en Gerhild van Rooij tenzij anders vermeld

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

FM18 - 1 2

5

LUTZ JACOBI HIJST RODE VLAG WADDENDROST KAN NATUURGEBIED REDDEN Sinds 2009 heeft de Waddenzee, als enige natuurgebied in Nederland, de status van Werelderfgoed en werd in 2016 verkozen tot mooiste natuurgebied van Nederland. Als grootste aaneengesloten wetland op aarde is het wereldwijd uniek.

Toch gaat het niet goed en heeft kersverse directeur van de Waddenvereniging Lutz Jacobi al in de tweede week van haar nieuwe functie de rode vlag gehesen.

‘Het beheer is gewoon niet goed,’ steekt Jacobi strijdlustig van wal. ‘Iedereen bemoeit zich ermee, elk met zijn eigen ideeën en belangen. Alleen al in Nederland gaan er zeven ministeries over het waddengebied, drie provincies en ruim twintig gemeenten. De samenhang is totaal weg. We hebben behoefte aan één autoriteit die alle belangen behartigt, boven de partijen staat en de diverse verhalen aanhoort en samenbalt in eenduidig beleid en beheer waarmee het waddengebied de diverse bedreigingen, inclusief de klimaatverandering, het hoofd kan bieden. Een soort Waddendrost, zoals er ook een Deltacommissaris is.’

BEDREIGING Voormalig Tweede Kamerlid Lutz ­Jacobi weet als geen ander waar ze het over heeft. In de elf jaar dat ze voor de PvdA in Den Haag zat, was ze woordvoerder Wadden en bij elke nieuwe periode kwam ze met een nieuw Waddenpuntenplan, waarin ze aandachtspunten voor het gebied beschreef. Die betrokkenheid bij de Wadden heeft ze al sinds de middelbare school, toen ze zich, pulkend in het slib, bewust werd van het rijke bodemleven. Het licht, de ruimte, de planten en dieren, in de jaren die volgden, nestelde het waddengebied zich in haar hart. Niet alleen de eilanden, maar juist ook de Friese waddenkust, waar natuur, historie, cultuur en kwelder samenkomen.

6

En nu wordt haar Waddenzee bedreigd als uniek natuurgebied. De stijgende zeespiegel aan de ene kant, de bodemneergang als gevolg van zouten gaswinning aan de andere kant, het is maar zeer de vraag of het gebied die dynamiek aankan. Want al is diezelfde dynamiek één van de redenen waarom het waddengebied op de Werelderfgoedlijst van UNESCO werd opgenomen, het aanpassingsvermogen van flora en fauna houdt een keer op.

STAAT VAN DE WADDEN Nederland is niet alleen verantwoordelijk voor de Wadden. Samen met Duitsland en Denemarken moet dit uitgestrekte gebied, met een oppervlakte van maar liefst 10.000km2, beheerd worden. De VN-organisatie UNESCO verwacht dat deze landen goed voor hun werelderfgoed zorgen, waarbij natuurbeheer hand in hand gaat met bijvoorbeeld visserij, scheepvaart en toerisme.

Een keer in de vier jaar organiseren de drie landen samen een conferentie waarin de ontwikkelingen rondom de Waddenzee worden besproken, de laatste keer was in mei van dit jaar.

De conclusies van het Quality Status Raport 20018, de Staat van de Wadden, dat voorafgaand aan deze conferentie door meer dan honderd wetenschappers werd opgesteld, liegen er niet om: met de broedvogels gaat het, door overstromingen en predatie, slecht. Trekvogels zijn er ook steeds minder. Dit heeft te maken met de dalende visstand, maar ook met het verdwijnen van beschutte plekken. Gezien de cijfers van het vismeetpunt in het Marsdiep bij Texel wordt er nog slechts 10% van het aantal kilo’s vis gevangen ten opzichte van een halve eeuw geleden. Het zeegras verdwijnt gestaag en het lukt de kwelders maar amper om de zeespiegelstijging bij te benen. Het bodemleven doet het echter goed en de zeehond zelfs uitstekend.

90% MINDER VIS ‘De visstand, dat springt het meest in het oog, maar daar moet wel bij ge-

zegd worden dat er al bijna zestig jaar slechts op één punt gemeten wordt,’ verklaart Lutz Jacobi. ‘Er staat een fuik in het Marsdiep, maar als je echt wilt weten hoe het er met de vis voorstaat, moet je veel meer onderzoek doen, op veel meer plaatsen. Ook de vissers moet je daarbij betrekken. Natuurlijk is de visstand flink achteruitgegaan, maar de soorten zijn ook veranderd.

Dat heeft onder meer te maken met de bijna twee graden die het zeewater warmer is geworden in de afgelopen vijfenveertig jaar.

VERSNIPPERD In de voorbije jaren werd wel vaker aan de bel getrokken en diverse instanties kwamen met ideeën om het tij te keren, maar het beleid is te versnipperd om een vuist te maken tegen de verschillende bedreigingen. ‘Er moet gewoon één goede regisseur komen, die de diverse partijen hoort en het hele verhaal bij elkaar kan brengen in een beleid waarmee het hele gebied vooruit kan. Waar iedere instantie en overheid een stukje aan meebetaalt.

Nu doet iedereen z’n eigen dingetje.

Kijk nou naar de vaargeul naar Ameland. Die wordt dagelijks, jaar in jaar

VOOR DE WADDENZEE uit, door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat uitgebaggerd, voor een bedrag van vele miljoenen euro’s. Het slib dat ze uit die geul trekken, gooien ze slechts een klein eindje verderop weer neer, want men moet zich houden aan de strenge richtlijnen van Natura 2000 en dus mag je het slib niet ‘zomaar’ een heel eind verderop neergooien. Het gevolg is dat het weggebaggerde slib binnen de kortste keren weer terugspoelt de vaargeul in en de veerboot dus weer vast komt te liggen.

Op Ameland stelt men voor dit slib toe te voegen voor kweldervorming. Typisch zo’n probleem waar we niet uitkomen, omdat iedereen een ander idee heeft en we vastlopen in formaliteiten.

Daar hebben we echt een regisseur voor nodig, want zolang er geen overleg is, werkt iedereen bij elkaar langs.’

WADDENDROST Jacobi pleit ervoor dat ook bedrijven

betrokken worden bij het beheer van het waddengebied. Samen met Duitsland en Denemarken zette Nederland een handtekening onder een convenant voor duurzame havens, waarin alle bedrijven de fossiele brandstoffen gedag zeggen en zich voortaan bedienen van blauwe diesel, LPG en waterstof en waarbij men de beschikking heeft over duurzame energie.

De directeur van de Waddenvereniging wordt op haar wenken bediend. In het najaar van 2018 wordt bekendgemaakt hoe de Waddenautoriteit eruit gaat zien. Alle betrokken partijen zijn hierover bevraagd. ‘Maar alsjeblieft, laat het geen schaamlap worden,’ besluit Jacobi. ‘Niet het zoveelste nieuwe orgaan, met nog meer bureaucratie, maar één autoriteit met hart voor en kennis van het wad, die in staat is iedereen mee te krijgen in zijn plannen.

Zodat we onze Werelderfgoedstatus kunnen blijven waarmaken.’

FM18 - 2

7

De Ward 21 8701 MB Bolsward Tel.: 0515-577 215

Schoonheidssalon SUS Galamagracht 13 8651 EB IJlst Tel. 0515 856 214 mail: info@schoonheidssalonsus13.nl website: www.schoonheidssalonsus13.nl

Wooden Boat Service Wooden Boat Service maakt zich sinds 2003 sterk voor het onderhouden, restaureren en repareren van houten boten. Wij zijn met name gespecialiseerd in de Riva boten. Bij ons kunt u terecht voor het repareren van een beschadigingen tot aan een complete restauratie, het reviseren en plaatsen van mo-

toren en onderhoud en reparatie van elektrische installaties.

U bent bij ons aan het juiste adres wanneer u uw boot wilt laten stallen of vervoeren. We halen uw boot uit het water, stallen hem veilig en vorstvrij en laten hem ook weer schoon en na een servicebeurt voor u in het water.

Wooden Boat Service It Butlân 19 a 8621 DV Heeg 0515-336907 www.woodenboatservice.nl

8

Ons bedrijf zit dicht aan het water waardoor we gemakkelijk kunnen proefvaren. Ons bedrijf is voorzien van een spuitcabine en een aparte ruimte voor stalling en opslag. Ook zijn we voorzien van een uitgebreid magazijn met een ruim aanbod aan nieuwe en gebruikte onderdelen.

• In- & verkoop • Transport • Restauratie • Stalling • Onderhoud

‘SENSE OF PLACE’ ZOEKT INDIVIDUELE TOERIST BEWUST VAN DE SCHOONHEID VAN DE WADDEN Terp van de toekomst

de klimaatverandering en zeespiegel­ stijging, de schoonheid van Nederlands grootste kwelder ‘It Noarderleech’, het inspireert Mulder tot de kunstwerken die hij graag wil realiseren. Bijvoorbeeld de ‘Terp fan de Takomst’, die door Sense of Place samen met de inwoners van Blija wordt ontwikkeld. De terp moet buitendijks komen te liggen.

Bezoekers zijn omringd door water en zien ook uit op de kwelder. Ze zien het domein van vee en mensen, maar ook hoe het eruit ziet als de kwelder onder water staat. Het maakt ze bewust van de noodzaak het gebied te beschermen.

Bij Holwerd komt over een lengte van 100 meter een gedaante van een vrouw op de dijk te liggen. Met gras overgroeid, zodat de figuur opgaat in het landschap. Het moment is er om zoiets te doen, nu de dijken overal breder en zachter gemaakt worden om de klimaatverandering het hoofd te bieden. ‘Een dijk van een wijf’ is de veelzeggende titel van het kunstwerk

Het kunstproject ‘Sense of SLOW-TOURISM Place’ moet mensen bewust Het klinkt paradoxaal: vrij ademhalen maken van de schoonheid van in een gebied dat zich kenmerkt door weidsheid en stilte en daar dan de de Friese waddenkust. Door toerist naar toe willen lokken, die met middel van kunst en cultuur zijn rommel en lawaai voor verstoring wil Joop Mulder de verhalen, zorgt. Dat is dan ook beslist niet de blootgelegd in overleg met de bedoeling van ‘Sense of Place’, aldus Joop Mulder. ‘Het gaat niet om Giet- HET TIJ KEERT bevolking, van het gebied in hoorn-achtig massatoerisme, maar Het zijn slechts twee van de kunstbeeld brengen. De individuele juist om wat ik ‘slow-tourism’ noem: werken die Joop Mulder met ‘Sense of toerist wordt met accenten in de individuele toerist die wandelt en Place’ in de toekomst hoopt te realihet landschap gewezen op hoe fietst en geniet van de schoonheid seren. Het project trekt belangstelling van het gebied. Door een extra accent uit Duitsland en Denemarken, die ook bijzonder het gebied is. aan te brengen, wordt men zich meer ieder een stuk waddenkust bezitten.

Dat Mulder, Terschellinger en 35 jaar lang directeur van het festival Oerol, koos voor de Friese waddenkust wekt geen verbazing. Hij is dol op het waddengebied, naar zijn zeggen de enige plek in Nederland waar je nog normaal kunt ademhalen. ‘Ik wil kunst en cultuur inzetten om mensen zich bewust te laten worden van de schoonheid van dit unieke gebied. De Friese waddenkust is een krimpgebied, het loopt leeg. Met cultuurtoerisme kun je het gebied stimuleren, een nieuwe economie op gang brengen.’

bewust van het landschap. Als je een gebied als heel mooi ervaart, wil je ook dat het beschermd wordt. Het komt dus ook in dat opzicht het waddengebied ten goede.’

STRIJD TEGEN WATER

Het realiseren van de kunstwerken is een proces van lange adem. Het verwerven van de benodigde vergunningen vraagt veel onderzoek en tijd, de besluitvorming is complex en budget is er ook nog steeds niet, maar, aldus Joop, het gaat lukken!

Maar liefst vijftig procent van F ­ ryslân ligt op de vroegere zeebodem. De strijd tegen het water is overal in het landschap terug te zien. Het typische Friese landschap met terpen, dijken en uit zee gewonnen land, is door mensenhanden gemaakt en wezenlijk onderdeel van onze cultuur.

Die bescherming tegen eb en vloed,

FM18 - 2

9

WIEBE KRIST VS ANNEKE DOUMA 60 JAAR IN HET VAK!

Een Fryske artiest is ook maar een mens. Jong of oud, zij hebben allemaal een ding gemeen: ze zingen in het algemeen beter dan ik. Daarom worden ze uitgenodigd om het daar eens over te hebben, maar vooral ook over dingen die ze daarnaast doen.

Als ik bel, chat of mail om een datum te plannen voor een gezellig uurtje Frysk FM, gaat dat tot nu toe altijd van een leien dakje. Anneke Douma stond als eerste, met grote letters, op mijn verlanglijstje. Zij is per slot van rekening de Koningin van het Friese lied en verdient het de lijst aan te voeren.

Op haar veertiende was ze al professioneel zangeres. Dat is al dus al zestig jaar! Wat er sinds die eerste optredens allemaal gebeurde, dat is een boek meer dan waard. Dat komt er wellicht ook, maar daar is ze nu nog niet aan toe, zegt ze. Bekend werd ze als zangeres van de S ­ ambrinco’s en jodelen kon ze ook. Haar grote doorbraak was echter de hit ‘It Woanskip’, in 1996, die nog altijd grijs gedraaid wordt bij de fans van SC Cambuur. Een jaar later volgde zelfs landelijke bekendheid, toen ze een Elfstedenkneiter uitbracht.

Bonke-, bonke-, bonke-, bonkefeart, we zingen het allemaal nog uit volle borst mee. Omrop Fryslân maakte, voor de crisis, al twee documentaires over haar, waarin een groot deel van haar leven voorbij komt. Ze zijn ook te vinden op YouTube.

Als kroon op haar geweldige carrière bracht Anneke in oktober 2017 de cd ‘In Libben fol Muzyk’ uit, die lovende recensie kreeg.

Anneke geniet tegenwoordig van alles wat op haar pad komt. Naast hondje Boy heeft zij het ‘smoardrok’ met onder meer het Sjongersgala, zingen met dochter Agnes, vriendin Griet Wiersma, de Fryske Jûn en de meest uiteenlopende optredens en andere randverschijnselen, zoals bijvoorbeeld een optreden als jurylid.

Omdat ik voor het woensdagmorgenritueel geen draaiboek heb met standaardvragen, loopt het programma in no-time naar 11.00 uur en is er geen tijd meer voor een overzichtelijk gesprek, want er wordt natuurlijk ook muziek gedraaid. Al met al heeft Anneke zich uitzonderlijk vermaakt en komt graag zo snel als het kan terug voor deel 2. Omdat ik pas kort geleden op het idee kwam om standaard Friese klompmagneetjes als dank te geven, kreeg Anneke, in Fries papier gehuld, haar favoriete douchemerk mee naar huis.

10

FRIESE GEUZEN HIELPEN DE TURKEN EEN VERGETEN GESCHIEDENIS De laatste grote zeeslag die de Islamieten van de Christenen verloren, was op 7 oktober 1571 bij Lepanto. Daar werden de Turken verslagen. Het machtige Venetië kreeg toen nog hulp van Genua, Rome, Savoye en Spanje. Daarna niet meer.

Tussen 1572 en 1612 had de vrome Roomse koning Filips II van Spanje het te druk met protestantse opstandelingen in zijn Nederlandse provincies om een vloot naar het Oosten te sturen.

Dit was de eerste fase in ‘onze’ Tachtigjarige Oorlog, die Spanje verloor. Dat kwam vooral door de blokkade van de Zuiderzee door Watergeuzen en andere piraten in lenige bootjes. Zij konden op het Wad met zijn vele zandplaten veel behendiger manoeuvreren dan de grote Spaanse zeekastelen en koopvaarders vol granen uit het Oostzeegebied. Mede daardoor werden Hoorn, Enkhuizen en Amsterdam gedwongen partij te kiezen voor Oranje. Zo verloor Filips II niet alleen machtige bondgenoten, maar ook zo veel inkomsten dat hij niet meer kon investeren. Een bankroet was het gevolg.

Door schermutselingen met een zoootje ongeregeld tussen Texel en Ameland verloor Spanje dus de slag om de Zuiderzee en mede daardoor de Tachtigjarige Oorlog. Daardoor kon hij Genua en Venetië niet helpen in de strijd tegen de Turken. Die profiteerden van het vacuüm door in korte tijd een Ottomaans Wereldrijk op te bouwen tussen Andalusië, noordelijk ­Afrika en Polen. Kleine oorzaken, grote gevolgen, en zoals zo vaak, beginnend langs de Friese kust.

VERGETEN GESCHIEDENIS Anne Doedens en Jan Houter beschrijven in hun nieuwste boek ‘De Watergeuzen’ (Walburg Pers) deze ‘vergeten geschiedenis’ in de jaren 1568-1575.

Opnieuw is hiermee het belang van de Zuiderzee voor de Europese en daar-

mee de wereldgeschiedenis onderstreept. Na de studieuze werken van Michael Pye (The Edge of the World) en Stéphane Lebecq (Marchands et navigateurs frisons….) over de zeevaart op de Noordzee illustreert het opnieuw dat we maar niet te bescheiden moeten denken over de Friese maritieme geschiedenis.

De Turkse leider Erdogan had waarschijnlijk nooit zo’n grote mond tegen Israël kunnen opzetten als er in de zestiende eeuw geen Friese piraten en watergeuzen waren geweest om de Spanjaarden te bekampen. Het wordt tijd dat we eens wat zelfbewuster terugblikken. Dat is ook goed voor een eerlijke waardering van onze cultuur.

Hopelijk helpt het dat Fryslân door de correspondenten van Lonely Planet is uitgeroepen tot een onontdekte parel, op twee na de mooiste van Europa.

Je kunt hier, bleek ook ons deze voorzomer van Lemmer Ahoy tot Turfrace Smallingerland, kilometers varen zonder een schip tegen te komen. De dappere reiziger kan ook overal stuiten op onverwachte verwikkelingen met aanvaringen, averij en blessures, en een slokje na. Want feesten zijn er vooral, zeker in dit jaar van Kulturele Haadstêd 2018.

them’. Onder hen was aartsbisschop Giovanni Bruni van Bar, zeer hoog geplaatst in de kerkelijke ­hiërarchie, die door de Ottomaanse leiders tot de galeien was veroordeeld.

Met Malcolms boek krijgen we onbedoeld een inkijkje in de geopolitieke gevolgen van de geuzenpiraterij langs de monding van de oude Zuiderzee.

Terwijl Malcolm de Watergeuzen niet eens noemt – want Albanië en Venetië waren veel belangrijker voor hem dan Willem van Oranje.

Ineens begint geschiedenis te leven. Want het beroven van lijken, deden de geuzen dat ook al niet? En de Koudumers bij de scheepsramp op het ­Feitenszand op 31 januari 1877?

En wat moest Klaas Adema, om maar weer heel wat anders te noemen, op 25 en 26 mei 2018 met zijn ‘Verandering’ bij de Turfrace Smallingerland? Ook bij dat optreden van de oude IFKS-er vielen gewonden.

Zo zijn cirkels rond voor je er erg in hebt, en word je voortdurend geconfronteerd met wat hier vroeger gebeurde – van het jaar 1 tot zes weken geleden. Dat is het feest van Fryslân, in en na de warmste mei sinds 1718.

GEEN LIEVERDJES Doedens en Houter beschrijven de rauwe strijdmethoden van zowel de Watergeuzen als hun tegenstanders. De Britse historicus Noel Malcolm doet daar nog een schepje bovenop in zijn in 2015 verschenen boek ‘Agents of Empire’. Dat gaat niet alleen over ‘Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in the Sixteenth-Century Mediterranean World’, zoals de ondertitel belooft. Ook het droeve lot van de d ­ epressieve katholieke leidsman Filips II wordt er uitgebreid in beschreven. Zijn manschappen ontzagen zich niet om bij de Slag van Lepan- Een geuzenschip, getekend door Frans Schot. Uit: Anne to ‘many poor Christian sla- Doedens en Jan Houter, De Watergeuzen, Een vergeten ves’ te doden ‘in order to rob geschiedenis, 1568-1575.

FM18 - 2

11

ELLEN BRUINS SLOT: NIEUW WETHOUDER VERRUILT VASTE LAND VOOR WADDENEILAND

De veerdienst kan beter, aldus de nieuwe wethouder. Amelanders met een afspraak aan de wal houden al standaard rekening met vertraging.

Ellen Bruins Slot uit Gytsjerk heeft het naar haar zin als wethouder. In Tytsjerksteradiel kwam er na acht maanden een einde aan die functie binnen haar partij PvdA, toen de partij na de verkiezingen van 21 maart j.l. niet in de coalitie kwam. Maar ze vaart wel bij die baan en straks ook letterlijk: ze mag aantreden als wethouder op Ameland. ‘Het lijkt me heel bijzonder om beleid te maken op een Waddeneiland.’

Elke week stapt Ellen Bruins Slot (52) op de ‘Fostaborg’, de nieuwe snelveerdienst tussen Holwerd en Ameland. In twintig minuutjes is ze aan de overkant. Ze zal er één of twee nachten per week doorbrengen en verwacht dat vanaf oktober in een eigen huisje te kunnen doen. ‘Mijn man heeft een baan op het vaste land en van onze drie dochters is er nog één schoolgaand, dus echt verhuizen naar Ameland zit er op dit moment niet in,’ vertelt ze.

Haar gezin is erg blij voor haar. ‘Mijn

12

man en dochters vinden het het heel leuk voor mij dat ik een nieuwe kans krijg als wethouder. Ze hebben gezien hoeveel voldoening het mij geeft.’

Dat ze wat vaker van huis zal zijn en zal moeten reizen, nemen ze voor lief.

‘Vanaf Gytsjerk is het goed te doen.

In ongeveer een uur ben je op het gemeentehuis van Ameland.’

De ‘gewone’ veerdiensten naar Ameland zijn momenteel niet je-van-het, merkt Ellen ook zelf als reiziger. ‘Dat is één van de dingen waar iets aan moet gebeuren. Amelanders die afspraken hebben op het vaste land, of andersom, moeten kunnen rekenen op goede dienstregelingen. Ze houden nu al per definitie rekening met vertraging.’

Duurzaam Ameland gestart, waarover de wethouder erg enthousiast is.

Met het initiatief wil de gemeente ervoor zorgen dat het eiland volledig in zijn energiebehoefte kan voorzien met duurzaam opgewekte elektriciteit en groen gas. ‘Ook wil Ameland vijftien tot twintig jaar voorop lopen in de energietransitie,’ melden de initiatiefnemers op de website www.duurzaamameland.nl. ‘Het eiland vormt als afgegrensd gebied immers een prachtige omgeving om nieuwe technieken en slimme systemen te testen in real life. De Amelander bevolking denkt actief mee over haar energievoorziening.

Het eiland is dan ook een ideaal startpunt voor verandering.’

Gedacht wordt aan zaken als zonnepanelen, brandstofcellen, warmtepompen en biogas. Via een ‘innovatief netwerk’ willen de initiatiefnemers die technieken aan elkaar verbinden. ‘Dat netwerk brengt straks vraag en aanbod met elkaar in balans en kan energie voor korte tijd slim opslaan,’ aldus de website. ‘Het houdt de energievoorziening betrouwbaar en betaalbaar.

VOOROP IN ENERGIETRANSITIE Wat er verder moet gebeuren op Ameland? Ellen gaat het aan den lijve ondervinden. ‘Ik kom er nieuw in en moet in die zin nog kennismaken met Ameland. Ik weet wel bijvoorbeeld dat Ameland erg bezig is met het klimaat.

Dat vind ik mooi, want dat had ik in Tytsjerksteradiel ook in mijn porte­ feuille.’ Het eiland heeft de ambitie om in 2020 zelfstandig in zijn energievoorziening te zijn. Daartoe is het initiatief

Wethouder Ellen Bruins Slot zet zich ook op Ameland actief in voor een overgang naar duurzame energie.

OP AMELAND

Door Marije Blacquière

Op allerlei plaatsen wordt daar onderzoek naar gedaan. Op Ameland ook, maar daar gebeurt dat in het echt! De oplossingen die nu op ­Ameland worden ontwikkeld kunnen straks een voorbeeld zijn voor de rest van ­Nederland.’

Ellen Bruins Slot is als nieuwe wethouder van Ameland blij dat duurzaamheid zo belangrijk is op het eiland en enthousiast over het initiatief dat getoond wordt. ‘Om in 2020 zelfstandig te zijn in energievoorziening is een lastige opgave, maar zeker het streven waard.’

KLEINE GEMEENSCHAP ‘Verder ben ik benieuwd hoe een kleine gemeenschap als Ameland zijn sociaal domein inricht,’ zegt de wethouder.

‘Als er niet heel veel mensen in de participatiewet zitten, maar slechts een aantal, hoe regel je dat dan? Als er heel veel ouderen zijn, dan zet je daar voorzieningen voor op met volume.

Maar hoe doe je dat als er niet zo héél veel ouderen zijn? Het lijkt mij echt een uitdaging hoe je dan kwalitatief goede zorg organiseert. En hoe je er bijvoorbeeld voor zorgt dat ouderen of mensen die een beperking hebben, toch op het eiland kunnen blijven wonen.’

Een ander gevolg van een relatief kleine gemeenschap is dat het ‘ambtelijk apparaat’ niet heel groot is, vertelt ze. Mede daardoor werkt ­Ameland samen met andere gemeenten. ‘­Vooral met de andere Waddeneilanden en de DDFK-gemeenten ­ Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland. Een keer in de zoveel ­ tijd is er overleg met deze andere gemeenten. Dat vind ik prima, want door die contacten aan de wal en op de andere eilanden blijf je op de hoogte van wat er speelt. Je kunt van elkaar leren en elkaar versterken.’

EIGEN MANIER Niet dat Ameland het dan net zo moet doen als andere gemeenten, benadrukt ze. ‘Ik begrijp dat Ameland dingen graag op zijn eigen manier doet.

Misschien wel anders dan aan wal.

Op Ameland ligt sinds 2016 in een hoek op het vliegveld van Ballum het grootste zonnepark van Nederland, met maar liefst 23.000 zonnepanelen. Daarmee worden alle 1500 eilander huishoudingen van eigen stroom voorzien.Voor de toeristen in hotels en vakantiehuisjes is nog energie ‘van de wal’ nodig.

Op een eiland ben je meer op elkaar aangewezen, zeker in de winter, als de veerboten minder vaak varen en er minder toeristen zijn. Dat heeft ook iets moois: ik heb begrepen dat de mensen op Ameland er zijn voor elkaar. In het Fries zouden we zeggen dat er ‘mienskipssin’ is.’

De Friese taal verwacht Ellen overigens niet heel veel te hoeven gebruiken op Ameland, dat een eigen dialect heeft. ‘Net nu ik het Fries onder de knie heb, hoeft het niet meer,’ lacht ze. ‘Ik ben geboren in de Zaanstreek en woon nu ongeveer twintig jaar in Fryslân.’

Daarvan was ze elf jaar lang raadslid voor de PvdA in de gemeente ­Tytsjerksteradiel. De switch naar wethouder is haar goed bevallen. ‘Je zit als wethouder vroeger in de cyclus dan als raadslid. Je krijgt eerder de kans om mee te denken, soms zelfs al vóórdat de ambtenaren ermee aan de slag gaan. Ik vind het belangrijk om goed beleid te maken.’

Toen er na de verkiezingen van 21 maart bleek dat er in het college geen ruimte meer was voor de PvdA, vond ze dat jammer; de PvdA kwam niet aan bod bij de formatie en ze was juist mooi ingewerkt. ‘En ik vind besturen hartstikke mooi! Ik heb me toen opgegeven bij de PvdA voor de ‘pool’ van potentiële wethouders.’

Er bleek een vacature te zijn op Ameland. ‘Ze waren bezig een college te vormen uit de partijen AmelandEén en PvdA. Na een paar gesprekken kwamen wij tot de conclusie dat wij het met elkaar zien zitten.’

TOEKOMSTPLANNEN Voor Ameland is ze ook blij dat haar partij deel uitmaakt van de formatie.

‘De politieke situatie op Ameland is de afgelopen tijd wat rommelig geweest.

Ik ben blij dat AmelandEén, die vijf van de elf zetels kreeg, de PvdA erbij heeft gevraagd, omdat de PvdA de laatste jaren een stabiele factor is geweest in de raad van Ameland.’ Er komen twee wethouders: naast Ellen Bruins Slot is dat Theo Faber van AmelandEén. Samen gaan ze voor een ‘vernieuwend, slagvaardig en stabiel bestuur’.

Niet alleen bestuurlijk, ook persoonlijk heeft Ellen plannen op Ameland. ‘Ik ben er bekend als toerist, iets wat overigens ook wel handig is in mijn nieuwe functie. Ik ben gek op het strand en op de Waddeneilanden. Vroeger heb ik altijd gezeekanood en ik denk erover om dat weer op te pakken. Het zijn wilde plannen, we zullen zien of dat lukt.

Ik ben in ieder geval van plan om in de toekomst veel tijd op het eiland te gaan doorbrengen.’

FM18 - 2

13

PAREL IN HET SNOER KUNSTMAAND OP AMELAND Parel in het snoer van Waddeneilanden langs onze noordelijke kust. Vroeger, in de jaren vijftig, toen de lichtexplosie van stad en platteland nog niet tot uitbarsting was gekomen, zagen wij vanuit ons huis aan de Stationsweg in Grouw, door het dakvenster ’s avonds de lichten van de vuurtorens.

Schiermonnikoog, Ameland, Terschelling, ieder eiland in zijn eigen ritme.

Voor mij lonkende lichtbundels in het verre noorden. Nu sta ik op het einde van de pier, bij de aanlegsteiger van de veerboten naar Ameland. Over het blikkerende water voor mij ligt het eiland, links Hollum met de hoge vuurtoren, rechts Buren en dan een heel eind niks, en dan Het Oerd met op de achtergrond, in de Noordzee, het silhouet van een boortoren. Vlakbij Buren, net oostelijk, moet camping Klein Vaarwater liggen. Nu een enorm recreatiecomplex, eind zestiger jaren van de vorige eeuw een kampeerterreintje met wat eenvoudige huisjes

Zonsondergang met kieviten

14

Voor een strandloper heeft de steenloper opvallend korte poten en een stevige snavel. De vogel zoekt het voedsel, in tegenstelling tot veel andere strandlopers, dan ook niet in het water of in de modder, maar tussen rotsen en steentjes.Tijdens het foerageren beweegt de vogel zich enigszins waggelend voort, terwijl met de snavel steentjes omgedraaid worden op zoek naar schelpdieren en kleine kreeftachtigen. In de zomer verlaat de vogel de kust en dan worden voornamelijk insecten en zaden gegeten. en ruimte voor tentjes, gewoon tussen de duintjes. De konijnen huppelden en speelden toen nog tussen de accommodatie. Ik reed om de zomer van ‘65 met de opzichter Timmer van It Fryske Gea mee, achterop zijn Batavus-brommer, over het schelpenpad

naar het Oerd. Hij deed zijn werk als toezichthouder, ik leidde gasten rond op excursies langs de vele nesten in de Zilvermeeuwenkolonie en van de Scholekster, en naar een goed verborgen nestplek van de bijzondere Velduil. Ook toen had ik al oog voor de natuur, sterker, ik werd onstuitbaar naar de natuur getrokken.

Op Ameland is november jaarlijks de Kunstmaand, afgelopen jaar voor de twintigste maal. Ons vaste patroon is een driedaags verblijf op het eiland, met Nes als uitvalsbasis, om met vrienden te genieten van de rust van het eiland, de late natuur en van de aangeboden kunst in de Amelander dorpen. Onze eerste stop is de eendenkooi en zijn omgeving aan de Kooiweg, oostelijk van Buren. Dit gebied leent zich fantastisch als decor voor fraaie vormen van kunst. Staande op de hoge duinen rond de kooi is bij helder weer Holwerd aan de overkant van het Wad goed te ontdekken.

Heerlijk onderdeel is de fietstocht –ja, toegegeven: elektrisch aangedreven- op de tweede dag naar Hollum, door de duinen. De stops die we dan maken om de fraaie paddenstoelen

riet en gagel, of het horen van het merkwaardige, hoge gillen van de geheimzinnige Waterral, boven de aanzwellende en weer aflopende bas van de nabije Noordzeebranding.

De Kunst wordt ook aangeboden bij de overgangen (‘slagen’) naar die Noordzee.

DRUK GEDOE

Aardsterren hebben een bol in het centrum van de stervormig openspreidende vruchtlichamen, waaruit bij rijpheid door opvallende regendruppels of aanraking, door één centrale of meerdere verspreid staande openingen, droge, bruine sporen in wolkjes worden verspreid. In Nederland komen 20 soorten Aardsterren voor. onderweg te bewonderen liggen net zo vast in het programma als de Kunstmaand zelf. Een bijzondere is de opvallende Forse aardster, vaste begeleider van schelpenpaadjes in de duinen. Een vast onderdeel is de tussenstop halverwege Ballum, naar een lichte verhoging links van het fietspad, de Ballumer Blinkert, die een fraai uitzicht biedt over de kletsnatte Zwanewaterduinen. Bijna even zeker is het zien van de imposante Blauwe kiekendief op doortrek, jagend boven dit uitgestrekte natuurgebied met

Hollum is ook zonder Kunstmaand van een grote schoonheid met zijn straatjes die ver teruggaan in het verleden, bijvoorbeeld naar de markante historie van de walvisvaart. Vanaf het westelijke uiteinde van het eiland aan de zoom van het Borndiep, de historische verbinding van Waddenzee naar Noordzee en met een naam die verwijst naar de oer-rivier de Boorne die vanaf het Drents Plateau smeltwater vervoerde dwars door het oude Friezengebied, heeft men de keus eenvoudig rechttoe, rechtaan ‘binnendoor’ terug te fietsen naar Nes, of langs de buitenkant van de Waddendijk, met de westenwind mee, genietend van de vogels die foerageren op de Feugelpôle of de aangeslibde wad-kwelder. Daar is het gedurende het hele jaar een interessant en druk gedoe van vogels. In voorjaar en vroege zomer met broedvogels, nu met wintergasten en doortrekkers. In ondiepe plasjes vlakbij de dijk scharrelen Bergeenden rond, vaak paarsgewijs. Wulpen en Kanoeten zoeken Kokkels en Nonnetjes, tere schelpjes in de slikbodem. Steenlopers keren steentjes om, Turnstone noemen de Engelsen hem dan ook. Kieviten staan

w w w. s t a a t s b o s b e h e e r. n l vaak te slapen, in groepen. En, als de motoren van de vissersschepen niet teveel herrie maken, hoort men van alle kanten de kleine geluidjes van

Vuurtoren Hollum het verborgen leven van de honderdduizenden wad-beestjes: zeepieren die in hun U-buis het water naar binnen slurpen of juist weer uitblazen, krabben en schelpdieren die hun zachte smakgeluid maken dat miljoenvoudig wordt versterkt. En met een beetje geluk, dan beleeft men onderweg, in het westen, de betoverende kleuren van een prachtige zonsondergang boven een bladstille, vogelrijke Waddenzee. Dit is Waddeneiland-beleving op z’n best, in een setting van stille natuur gecombineerd met de Kunstmaand November. Een prachtig, duurzaam initiatief van de eilanders.

Holwerd over het Wad, met eendenkooi op voorgrond

FM18 - 2

15

WAD ’N STREEKPRODUCTEN! LEKKER ZILT BIEDT KANSEN ZILTE LANDBOUW IN BANGLADESH

Ruim 125.000 hectare grond in Nederland wordt in de nabije toekomst steeds zilter.

Wereldwijd zijn door verzilting al grote gebieden onbruikbaar geworden voor gangbare landbouw. Voor de gebruikelijke landbouwgewassen is zout water schadelijk. De reguliere landbouw is erop gericht verzilting zo veel mogelijk te voorkomen. Dat wordt steeds duurder, áls er al voldoende zoet water beschikbaar is.

Oplossingen voor zowel de korte als de lange termijn zijn nog niet gevonden of resulteren op termijn zelfs in sterkere verzilting. Zilt Proefbedrijf, Tested on Texel, draait de zaken om. Zij gaan niet uit van het bestrijden van verzilting, maar zoeken juist naar kansen voor de landbouw om verzilting te benut­ ten. Samen met projectpartners Texel ­Saline (Marc Foods) en Biomygreen BV

Bangladesh staat algemeen bekend als één van de meest kwetsbare landen op het gebied van klimaatverandering. Zo’n 30% van de landbouwgrond in Bangladesh bevindt zich in de kustgebieden. Circa 53% van dit gebied heeft te maken met een door zout aangetaste bodem. Door de verzilting is het steeds moeilijker voor de boeren om gewassen te verbouwen. De productie van de gewassen loopt steeds verder terug. Een studie, uitgevoerd door de Wereld Bank in 2015, laat een gemiddelde toename van 26% in verzilting in 2050 zien, met uitschieters van meer dan 55% in de meest getroffen gebieden.

Samen met ICCO werd door Zilt Proefbedrijf het project De Zoutoplossing gestart, waarmee zilte landbouw geïntroduceerd werd. Na uitgebreide testen werden een aantal gewassen geselecteerd die geschikt zijn om in Bangladesh te telen. Er zijn teeltstrategieën opgesteld en met een financiële injectie van de Nationale Postcode Loterij konden maar liefst 5000 boeren geholpen worden om hun verloren gewaande landbouwgebieden weer productief te maken. De meest verzilte en uitgeputte landbouwgronden in deze gebieden zijn weer in gebruik, waardoor de voedings- en inkomenszekerheden van de meest kwetsbare boerengezinnen aanmerkelijk toegenomen zijn.

In februari van dit jaar werden in Bangladesh de eerste zilte wortelen, kolen en koolrabi geoogst.

onderzoekt Zilt Proefbedrijf of de sterk verminderde groei van gewassen door verzilting kan worden tegengegaan met behulp van goedaardige bodem­ schimmels en bodembacteriën. Uit­ gangspunt is dat de natuurlijke verzil­ ting wordt geaccepteerd, maar niet de verzilting door toedoen van de mens.

Inmiddels is er een manier gevonden om bepaalde gewassen te laten groeien

op afgeschreven, zilte landbouwgrond.

Een ware innovatie, want voedselpro­ ductie op verzilte grond werd altijd voor onmogelijk gehouden. Specifieke aard­ appelrassen, wortels, rode uien, witte kool en broccoli blijken prima te gedij­ en als zij op een speciale manier aan de wortel met zout water worden geïrri­ geerd. Hiermee is bewezen dat duurza­ me en rendabele landbouw in gebieden met zout kwelwater mogelijk is.

Naast zilte gewassen, als zeekraal, zeeaster en ijskruid, wordt er in dit pro­ ject ook gewerkt met aardappel. Zout­ tolerante aardappels zijn al gevonden, maar kan de kwaliteit en opbrengst nog verder omhoog door gebruik te maken van de juiste schimmels en bac­ teriën? Ook zijn er nieuwe smaakvol­ le producten denkbaar: naast de zilte aardappel een zilt biertje? Een kruidige zilte salade van jong strandbietblad?

Allerlei nieuwe combinaties dienen zich aan waarmee topkoks verrassende smaakervaringen kunnen realiseren.

Zilte aardappelen, boordevol vitamines en mineralen. Foto Marc Foods.

16

Marc Foods 06 - 23 97 27 61 www.marcfoods.nl Uit Eigen Streek (webwinkel & markten) Kerkplein 23 1777 CD Hippolytushoef 06-20010072 Waddendelicatessen Roptawei 18 9123 JB Metslawier 0519-241525 www.waddendelicatessen.eu

deze bijzondere groente. In de winter­ maanden heeft Marc Foods dagverse zeekool voor u.

ZILTE GROENTE EN KRUIDEN

Zilte groente groeit op de zoute kwel­ ders. Hierdoor heeft het een bijzon­ dere smaak. De sappige stengels van zeekraal hebben zelfs een zeezoute smaak. Ambachtelijke producenten weten hier wel raad mee. Resultaat: heerlijke lichtpittige producten van de hoogste kwaliteit.

HARDER, ZEEBAARS EN KOKKELS

Veel bekender dan de zilte aardappelen en zilte groenten De zilte aardappel van Marc Foods uit de Waddenregio zijn natuur­ (Texel) is heerlijk romig, puur en 100% lijk de vis, schaal- en schelp­ biologisch. Ontwikkeld en geteeld op dieren. Delicatessen die je niet de zilte grond van Texel en bemest met dagelijks eet, zoals harder en zeewier van het wad. Daardoor zijn zeebaars, scheermessen en deze aardappelen rijk aan mineralen en kokkels worden in diverse spe­ natuurlijke vitamines. Het is een tafel­ cialiteitenrestaurants aange­ aardappel met een vaste structuur, die boden. Wel even letten op het gewassen in de schil wordt gekookt. Je keurmerk Waddengoud! kunt ze ook prima bakken in de oven De TS 31 vist met staand of koekenpan. De smaak is herkenbaar, want op harder en zeebaars in maar toch verrassend anders. de Waddenzee en op de Noord­ Zilte aardappelen zijn verkrijgbaar zeestranden van de eilanden. van augustus tot en met april.

Jan en Barbara Geertsema kie­ zen bewust voor deze metho­ 1 KILO VOOR 1 KILO de waarbij met de hand netten Met de aankoop van een kistje zil­ worden uitgezet en binnen­ te aardappelen steun je onderzoek gehaald. Ook rapen ze oesters naar zilte landbouw en de zilte land­ op het Wad, vangen ze strandkrab en bouwprojecten in Afrika, Azië en Zuid-­ verwerken zeewier (bijvangst) in hun Amerika. Voor iedere verkochte kilo gerechten en producten. Tevens verko­ zilte aardappels reikt Marc. Foods 1 pen ze diverse visproducten van colle­ pootaardappel geschikt voor verzilte ga Waddengoud gecertificeerde kust­ grond uit te reiken. Met 1 pootaardap­ vissers. pel kan een boer ongeveer 1 kilo aard­ In hun eigen Proeflokaal’t Ailand appels oogsten. Van iedere kilo kan een in Lauwersoog en op boerenmarkten gezin eten èn weer nieuwe aardappels in Utrecht en Amsterdam (Noorder­ planten voor nog meer opbrengst. Van markt) verkopen ze hun eigen wad­ de volgende kilo’s kunnen ze eten en denvis. In het Proeflokaal serveren ze meer aardappels planten, enzovoort. de verse waddenvis. In Fileerlokaal ’t Op deze manier geven we mensen let­ Ailand verwerken ze hun vis tot vispro­ terlijk tools in handen om op verzilte ducten en kunnen mensen workshops landbouwgrond voedingsrijk voedsel te vis fileren krijgen. verbouwen. Hoe meer kilo’s zilte aard­ ’t Ailand heeft ook mogelijkheden om appels we verkopen hoe meer mensen een volwaardige catering aan te bieden we redden van hongersnood. van diverse verse vis, schaal- en schelp­ dieren.

ZEEKOOL Diklipharder uit de Waddenzee is een De nieuwe zeegroente van het Wad is delicate vis en fijn van smaak. De vis­ zeekool. Marc Foods verbouwt biolo­ grond bepaald de smaak door wat de gische zeekool op zilte grond op Texel. vis eet. Op het wad kan de harder lekker Van de plant worden de stengels en grazen van de bodem op algen, wier en spruiten gegeten. Topkoks zijn dol op resten in de ongerepte natuur.

De smaak van zeebaars uit de Wad­ denzee is zoetig en mild. Het vlees is stevig en heeft een fijne structuur.

Vanwege de fijne smaak en het sappige vlees dat toch niet uit elkaar valt is zee­ baars een geliefde restaurantvis.

De kokkel heeft een belangrij­ ke plaats in de voedselketen van het Waddengebied. Voor veel wadvogels, zoals de steltloper en de scholekster zijn deze schelpdieren de belangrijkste voedselbronnen.

De TS31 vist met de hand op kokkels in de Waddenzee. Het vlees van de kok­ kel is mager en zeer smaakvol.

ZILTE AARDAPPEL

Jan en Barbara Geertsema vangen harders in de Waddenzee. Foto Fokke Saane.

Jouke Visser (kokkelvisser) Koningsweg 19a 8861 KN Harlingen jouke.visser@kpnmail.nl Meromar Seafoods (productie) Celciusstraat 15 8861 NE Harlingen 0517 434067 www.meromar.nl TS 31 Internos & proeflokaal ‘t Ailand Haven 49A Lauwersoog (naast restaurant Pierenend) 06-51063180 www.ailand.nl www.goedevissers.nl Veltman Visservice (verkoop) Industrieweg 18 8861 VH Harlingen 0517-418338 www.eetvis.nl

FM18 - 2

17

18

FM18 - 2

19

Vaar op zeker U kunt pas écht zorgeloos van uw schip genieten als u daarvoor een goede verzekering heeft. Door onze

zeer ruime ervaring in het verzekeren van pleziervaar-

tuigen zijn wij specialisten op dit vakgebied. Wilt u een

passende offerte? Bel ons, of bezoek onze website www.kuiperverzekeringen.nl

Postbus 116

8440 AC Heerenveen

Tel. (0513) 61 44 44 Fax (0513 ) 62 37 42

www.kuiperverzekeringen.nl

SKÛTSJEBEHANG Een mooie skûtsjefoto als behang! Tover een saaie muur om in een prachtige fotowand.

Het fotobehang is geen gewoon behang, maar bestaat uit één deel, is supersterk, scheurt niet en is gemakkelijk af te nemen.

Eenvoudig zelf aan te brengen.

MAATWERK MOGELIJK TOT OP DE CENTIMETER!

Voor formaten en prijzen ga je naar: www.thomasvaer.frl ‘afdruk bestellen’

Een foto van je eigen/favoriete skûtsje aan de muur?

www.thomasvaer.frl

Volg Thomas Vaer op Facebook: www.facebook.com/thomasvaerfotografie 20

KLAAR VOOR DE START WEL ACHT TITELKANDIDATEN Ton Brundel deed het uitstekend bij Heeg. Sikke ­Heerschop excelleerde in Langweer. Bij Lemmer Ahoy waren Sietse Broersma, Merijn Olsthoorn en Arend Wisse de Boer de beste IFKS’ers. Wordt een van hen de nieuwe kampioen? Nee, zeggen ouderen. Dat wordt Ulbe.

Niemand is tegenwoordig bij de IFKS zijn leven veilig, zei Sikke Heerschop enigszins dramatisch. Hij bedoelde niet dat je lijfelijk wordt bedreigd.

Maar wel dat vrijwel iedereen kan degraderen. De keerzijde van die medaille is dat er ook steeds vele titelkandidaten zijn. Vorig jaar waren het er in de ‘superfinale’ bij Lemmer nog zes!

De 65-plusser Ton Brundel heeft een nieuw grootzeil gekocht. Die kan in 2018 best zijn achtste IFKS-titel binnenslepen. Maar dan moet hij wel regerend kampioen Merijn Olsthoorn verslaan – en die vertoont nog geen tekenen van verzwakking.

In de wacht staat Arend Wisse de Boer, schipper op de ‘Drie Gebroeders’.

Jaar in, jaar uit toont hij zich een geweldig skûtsjesiler, vooral sterk in de taktiek. In 2018 staat hij voorlopig voor het laatst aan het helmhout. Dus wil hij absoluut nog één keer vlammen.

En wat te denken van Jaap Hofstee?

Hij werd met zijn ‘’t Swarte Wief’ twee keer tweede in het eindklassement en dat smaakt naar meer.

Merijn Olsthoorn en Tony Brundel, hier strijdend tegen elkaar tijdens de Slach om Heech. De regerend kampioen en de oud-kampioen geven elkaar geen duimbreed toe en behoren ook in 2018 tot de absolute favorieten.

DE BESTE ZEILERS Een van de beste zeilers van beide vloten is geen schipper. Dat is Baint Kramer, die bij de SKS Johannes Meeter als adviseur naar de voorste gelederen helpt en bij de IFKS Sikke Heerschop.

Als ze het eens zonder hem moeten doen, merk je dat meteen.

Baint respecteert Ulbe Rienks Zwaga, de oude meester. Kampioen werd hij met Leeuwarden in 1998 en 1999, en eigenlijk ook in 2002. Maar die ti-

Ulbe Zwaga wordt ook getipt als titelkandidaat. Het hele voorseizoen heeft hij laten zien dat hij met de allerbesten mee kan en ze ook kan verslaan.Tijdens Lemmer Ahoy was hij de beste IFKS-schipper en werd tweede achter SKS’er Johannes Meeter met ‘It Doarp Huzum’.

tel werd hem weer afgenomen omdat hij samen met Peter de Koe en Meine Haringsma een handigheidje had bedacht om de mast wat te versterken.

De makkelijkste is hij niet, maar Ulbe zit nu met het door ‘omke Lammert’ en Cees Visser gerestaureerde skût-

sje ‘Waaksdom’ wel in de A-klasse groot. Daar wordt hij gevreesd door veel tegenstanders. Zijn eigen bemanning heeft hem leren kennen als een groot inspirator, die zelfs de droogste landrot in korte tijd tot hardzeiler kan opvoeden. En anders haalt hij er hulp-

FM18 - 2

21

en Daan van der Meer wordt het zaak om te overleven. Van der Meer heeft zijn handen vol aan de ‘Westenwind’, die een meter korter en aanmerkelijk lichter is dan de ‘Singelier’, waarmee hij promoveerde. Het aanspringen bij de start en bij het overstag gaan, kan nog beter, maar daar wordt aan gewerkt. Fonger Talsma heeft met de ‘Jonge Jan’ in principe één van de snelste skûtsjes, maar door een vervelende knieblessure moest hij in het voorseizoen langere tijd rust houden, omdat het hangen aan een helmhout nu eenmaal zwaar werk is. Vader ­Jelle, meermalen kampioen, trekt zich steeds meer terug. De jongens moeten het nu zelf toen.

Jaap Hofstee, Froukje Osinga-Meijer en Jeroen de Vos horen ook alle drie bij de kanshebbers. Helemaal links op de foto zeilt ook nog Walter de Vries, die met de ‘Goede Verwachting’ de laatste jaren heen en weer pendelt tussen de A- en de B-klasse.

ADEMBENEMEND

De laatste jaren zijn de competities bij de IFKS in alle klassen adembenemend. Dat is mede te danken aan het promotie-degradatiesysteem in de drie grote klassen. Vanuit de A-Groot kun je niet promoveren, want dat is de hoogste klasse. Vanuit de C-klasse kun je niet degraderen, omdat het de laagste is. De a-klein staat op zichzelf, zonder promotie en degradatie.

De spanning zit ’m vooral in het aantal degradanten en promovendi: dat zijn er doorgaans drie, soms vier. De afgelopen jaren is het steeds tot de laatste dag een open vraag geweest wie de tweede en de derde is die naar een andere klasse opklimt, of daaruit wegvalt.

Dat kan een gevolg van mistaxaties zijn, zoals de inmiddels gestopte Arnold Veenema vorig jaar overkwam na het maken van een paar fouten in de laatste wedstrijd. Domme pech is natuurlijk ook mogelijk: als je uit de strijd gevaren Wytse Heerschop woont en werkt nu in Dubai. Dat zal het trainen niet ten goede komen. Niettemin wordt door een ander. wil hij dit jaar terugpromoveren naar de A-groot.

Eenzijdige schade, doordat de tuitroepen bij, zoals Frank Oerlemans of familie wordt er op hem gelet, mede gage niet tegen de soms zware omJelle Los, of een andere oude kennis ook omdat in de C-klasse ineens de standigheden opgewassen is, komt die wel wil helpen.

‘Sterke Jerke’ met schipper Pieter-­ weinig meer voor. Vroeger was het aan Klaas Kuperus werd in 2016 ‘vanuit Jilles ­ Tjoelker als grote tegenhanger de orde van de dag dat er een schijf het niets’ zomaar kampioen met het naar voren spat. knapte, een blok losraakte of er aveMakkumer skûtsje ‘Zes Gebroeders’.

Dan is er nog Jeroen de Vos, die zich rij ontstond aan zwaard, mast, giek Dat het verleden geen garantie is voor bij Rotterdam dit jaar liet kennen als of opsteker. Dat is tegenwoordig veel succes in de toekomst, bewees hij vo- een uitstekend zeiler en een groot minder het geval, omdat er meer met rig jaar. Komen de Makkumers in 2018 tacticus. Maar dat hij kwetsbaar is, de schepen wordt getraind en ze beter terug, of gaan ze Walter de Vries en bewees hij vijf dagen later op de zon- worden onderhouden. Als ze al ergens Wytse Heerschop achterna in de de- overgoten Loosdrechtse Plassen. Nog zwak zijn, komt dat wel eerder aan het gradatie? altijd de naweeën van de aanvaring licht.

Daar moet dan Lucas Bouma van met Michael Kalsbeek in 2015? Of geEn uiteraard kan de spanning ook profiteren met de ‘Grutte Pier’, ook woon een beetje pech? moordend zijn voor schipper en beeen kampioensskûtsje tenslotte. In de Voor nieuwkomers Fonger Talsma manningsleden, waardoor ze onder

22

hun kunnen presteren. Was dat de afgelopen twee jaren het probleem van Froukje Osinga-Meijer, op het prachtige skûtsje ‘Jonge Jasper’? Tot vlak voor de finalewedstrijden bij Lemmer zat ze in de favorietenrol. Maar in de laatste fase ging het net niet goed genoeg. Je moet, net als Merijn Olsthoorn, vrijwel elke wedstrijd van start af voorin zitten, anders win je de titel niet. En voorin, is tegenwoordig een bekend gegeven, is het erg druk.

DE MINDERE GODEN Floriaan Zwart is met zijn ‘Ut en Thús’ te goed voor de B-klasse. Hij hoort bovenin bij de A’s, maar dan moet er natuurlijk wel scherp gestart en goed gezeild worden. De matige klassering van afgelopen jaar past niet bij de kundige professional die hij is. Maar als het even tegenzit…

Geldt dat ook niet voor Wytse Heerschop, tot vorig jaar nog een serieus bedreiger van de aspiraties van zijn eigen vader Sikke? Die zakte met de ‘Woeste Ånne’ ook door de vloer. En geloof maar niet dat ze bij zijn werkplek in Dubai veel zeilwedstrijden met platbodems hebben om te oefenen. Wytse moet dus wel super goed presteren wil hij in 2019 weer de kans krijgen om vader Sikke te verslaan. Die heeft al laten doorschemeren dat hij het wat rustiger aan wil doen. Misschien doet hij vrijwillig een stapje terug en treedt hij net als Sieb Meijer alleen af en toe bij ceremoniële wedstrijden nog eens op.

Dat geeft dan kansen aan een jongere garde.

NAAR HET MAXIMUM Met 63 deelnemers zit de IFKS op een historisch maximum. In de grote klassen kan er met goed fatsoen geen schip meer bij, want dan wordt het op de Hegemer Mar en de Sleattemer Mar te vol op het water.

Een extra klasse erbij kan ook niet, want elke dag is het voor de organisatie al razend druk. Zo komt met het herstel van de economie het moment dichterbij dat het IFKS-bestuur wederom een Salomonsoordeel moet vellen. Hoe houdt je het open karakter van de organisatie in stand, zonder de vrijwilligers te overbelasten?

Uitbreiding van de zeilweek met de zondag helpt al iets. Maar als de groei van de laatste jaren doorzet, zullen aan dit vraagstuk nog wel een paar moeilijke vergaderingen worden gewijd.

Walter de Vries is een verhaal apart.

Hij was al eens kampioen en hoort daarom in de klasse A-Groot. Maar nu lijkt de Sleattemer geknipt voor een rol in het spel ‘heen en weer’: van A naar B, van B naar A, van A terug naar B. En dan nu vanuit de B’s weer promoveren? Dat wordt een zware opgave met alle kwaliteit die daar zeilt.

Sijmen Kalsbeek wil hogerop en kan dat met zijn ‘Raerder Roek’ natuurlijk ook, in navolging van Fonger Talsma en Daan van der Meer. Dat geldt voor meer schippers die pas promotie hebben gemaakt naar de B-klasse.

DE ALLERSNELSTE Dat Pieter-Jilles Tjoelker een uitstekende schipper is, weten we al sinds het moment dat hij in de klasse a-klein op de ‘Engelina Smeltekop’ stapte. Nu hij promotie maakt naar de grote schepen, lijkt hij met de ‘Sterke Jerke’ niet

Sijmen Kalsbeek promoveerde in 2017 naar de B-klasse. Met de ‘Raerder Roek’ zou hij ook in dit veld hoge ogen kunnen gooien.

te bezeilen. Eigenaar Pieter Kooi is er zelf beduusd van, zo goed gaat het.

Overal waar dit schip aan de start verschijnt, zo lijkt het, verbleekt de concurrentie.

Oké, kosten noch moeite zijn gespaard om dit fraaie schip gereed te maken voor de grote strijd. Door een stukje van de stevens af te flexen, blijft de ‘Sterke Jerke’ net binnen de twintig meter. En de bemanning is tot het uiterste gemotiveerd. Collega’s van elkaar, velen werkend bij Kooi Security, en betrokken bij het opkalefateren van dit prachtige schip, dat zelfs een aanslag met siliconen overleefde.

Van de ‘Sterke Jerke’ ziet de concurrentie de komende twee jaar waarschijnlijk alleen de achtersteven, want Tjoelker is tactisch ook nog eens goed genoeg om steeds snel te starten en de goede koers te volgen.

De a-klein lijkt dit jaar erg open, nu de ‘Engelina Smeltekop’ niet meer door Pieter-Jilles Tjoelker wordt bezeild, maar als ‘Lytse Famke’ door het leven gaat en de 18-jarige Herke Boskma aan het roer heeft. Hij wil dit jaar vooral veel leren en heeft nog geen aspiraties voor een prijs.

FM18 - 2

23

‘STERKE JERKE’ FAVORIET IN DE C-KLASSE PIETER-JILLES TJOELKER DOMINEERT VOORSEIZOEN

De ‘Sterke Jerke’ bleek het hele voorseizoen de sterkste, ook tijdens Lemmer Ahoy, waar de B- en C-klasse van de IFKS samen een competitie zeilden.

ALLES GEWONNEN Toen hij in 2016 debuteerde ZOEKTOCHT Het schip dat ze voor ogen hadden was Een jaar lang werd volop geklust door als schipper op de ‘Engelina groot, breed en met een fraaie zeeg. Tjoelker en zijn bemanning. De prachSmeltekop’, werd hij meteen Een schip dat de potentie in zich had tige lijn van het onderwaterschip werd kampioen in de a-klein. Een om ook in de grote A mee te kunnen zichtbaar en langzaam maar zeker jaar later herhaalde hij dat doen. Er werden veel IFKS-skûtsjes kwam er een dijk van een wedstrijdkunstje. In zijn achterhoofd bekeken. De ‘Opsjitter’ van Willem schip tevoorschijn. ‘It is in susterskip spookte toen al de droom van Zwaga, de toenmalige ‘Frisia’ van Ro- fan de ‘Oeral Thús’, der sit dus wol bert de Jong, de ‘Roos van Dekema’, snelheid yn,’ aldus de schipper. Hans een groot skûtsje, waarmee die nu voor Blauwhuis uitkomt, stuk Boersma leverde een nieuwe mast en ook de A-Groot binnen bereik voor stuk werden ze van de lijst afge- van Molenaar kwam er een nagelnieuw streept. Te smal. De ‘Oude Zeug’ werd wedstrijdtuig, waarmee de ‘Sterke zou zijn.

Deze zomer debuteert Pieter-Jilles Tjoelker met de ‘Sterke Jerke’ in de C-klasse van de IFKS. Het voorseizoen verliep veelbelovend.

Zelf een wedstrijdschip kopen zat er voor de Earnewâldster schipper niet in. Maar Pieter Kooi, eigenaar van Kooi Security, had die mogelijkheid wel en die wens ook, dat had hij al meerdere malen geventileerd bij de bemanning van de ‘Engelina Smeltekop’. Samen met zijn vrouw Margot Kooi-Norbart en de driemansformatie Pieter-Jilles Tjoelker, Sander Hasper en Erik Beets sprong hij in het diepe.

24

bekeken, maar hoewel die groot en breed was, stond die destijds nog niet opgenomen in de lijst van goedgekeurde IFKS-skûtsjes en met dispensatie zeilen, dat zag Tjoelker niet zitten.

Het skûtsje dat ze uiteindelijk kochten, was bepaald niet voor de hand liggend. Een tot tweemaster verbouwd recreatieschip, dat nog nooit een meter als wedstrijdschip gezeild had. Ze vonden het in Lemmer, na een tip van Henk Regts. Het bleek een Buitenstvallaatster van 4 meter breed. Ze vonden deze ­‘Rikalina’ terug in de bouwlijst van de pake van Haiko van der Werff. De IFKS keurde het skûtsje vervolgens goed.

J­ erke’ klaar was om de competitie aan te gaan.

De traditionele seizoensopening Skûtsjesilen Langwar op 14 en 15 april kwam nog te vroeg, maar tijdens de Princenhoftocht op Koningsdag was de ‘Sterke Jerke’ voor het eerst te bewonderen tijdens een wedstrijd. In een veld waarin onder meer ook de SKS-skûtsjes van Earnewâld, Akkrum en Leeuwarden meestreden, gaf Tjoelker iedereen het nakijken.

Na de eerste echt grote krachtmeting tijdens Lemmer Ahoy, op 10, 11 en 12 mei, spraken andere schippers uit de C-klasse met onverholen bewondering

over de nieuwkomer. ‘Van dat schip zien we in augustus alleen de achterkant’, luidde de algemene conclusie, nadat Tjoelker de overwinning in het algemeen klassement van de Tweede Klasse van Lemmer had opgeëist. De eerste wedstrijd, op donderdag, verliep met een achtste plaats nog even lastig, doordat ze aan de verkeerde kant van de Lemster baai begonnen.

De wedstrijden op vrijdag en zaterdag werden in klinkende zeges omgezet en dat was genoeg om B-klasser Wietse Bandstra met de ‘Redbad’ naar de tweede plaats te verwijzen.

Twee weken later volgde de Turface Smallingerland. Jagend, bomend en zeilend werd het traject van De Veenhoop naar Drachten en van Drachten naar Leeuwarden afgelegd en opnieuw kwam de ‘Sterke Jerke’ als overwinnaar uit de strijd.

Het beeld dat de concurrenten volgens kenners het meest zullen zien: de kont.

SLACH OM HEECH De laatste serie wedstrijden voordat het kampioenschap begint, werd gezeild tijdens de Slach om Heech op 16 en 17 juni. Tijdens het jaarlijkse ­trainingsweekend voor IFKS-skûtsjes zeilen de deelnemers in de eigen klasse en van de C-klasse waren negen skûtsjes aanwezig. Het was een uitstekende gelegenheid om de nieuwe fok uit te proberen en ook nu bleek de ‘Sterke ­Jerke’ onverslaanbaar.

Een nooit eerder vertoonde prestatie was het, omdat Tjoelker alle wedstrijden wist te winnen. Als dit zich zo doorzet, krijgen de kenners gelijk en davert de ‘Sterke ­ Jerke’ rechtstreeks af op het kampioenschap.

Tjoelker en zijn bemanning gebruikten de Slach om Heech om de nieuwe fok uit te testen. Dat verliep prima, want ze wonnen alle wedstrijden die er in dat weekend gezeild werden.

Maar de strijd in de C-klasse van de IFKS is competitief. Een paar kleine foutjes en je ligt er met een lading punten uit, weten de schipper en het team.

MAZZEL

Pieter-Jilles Tjoelker beseft dondersgoed dat hij geluk heeft gehad met Pieter Kooi als geldschieter achter dit project. Zelf hadden zijn bemanningsleden en hij het zich nooit kunnen permitteren om een skûtsje, zo tot in de puntjes, naar eigen smaak wedstrijdklaar te maken. Omdat de bemanning van de ‘Engelina Smeltekop’ in wezen intact is gebleven, gingen veel sponsoren mee in het nieuwe avontuur. Voor de familie Van der Meulen was het eerst wel even slikken, maar ze gunnen het Tjoelker en zijn team van harte. ‘It wie ek wol skande fansels, de ‘Engelina’ wie krekt wer hielendal up-to-date en de resultaten wienen super.’ Maar het feit dat Annet van der Meulen, zus van Johan, als bemanningslid meezeilt op de ‘Sterke Jerke’ zegt genoeg.

MASTEN ZWAARDEN RONDHOUTEN SCHEEPSBETIMMERING SCHEEPSSERVICE (De Werf 20)

Telefoon 06 5510 4706

De Werf 18 8401 JE Gorredijk

FM18 - 2

25

Mondhygiënepraktijk Westerhoff Verlengde Hereweg 140 9722 AK Groningen tel: 050-5291935 mob: 06-23225036 info@mondhygienepraktijkwesterhoff.nl

Sandstra RVS Nederland en Sandstra RVS België zijn toonaangevend in de advisering, engineering, productie en installatie van maatwerk afwateringssystemen en aanrijdbeveiligingen voor met name de food en pharma.

“only the best should be good enough” Sandstra RVS Molenkap 15 8521 MH Sint Nicolaasga

MENSEN DICHTER BIJ WERK

WERK DICHTER BIJ MENSEN

0512 510 500

Pack & Zo

Pack & Zo

Werkbedrijven

STAPnaarWERK

PACKENZO.NL

Projectmatige Dienstverlening met maatschappelijk Karakter

Fietstechniek

26

Logistiek

www.sandstra-rvs.nl info@sandstra-rvs.nl

DRACHTEN & FRANEKER

In- en ompakken

Houtbewerking

0512 543 755 STAPNAARWERK.NL

Arbeidsmatige Dagbesteding Leer- werktrajecten

ICT - Computers

Sport

WORKUM TROTS OP ‘DE BRIJBEK’ JEROEN SYTSMA ZINT OP PROMOTIE GROOT ONDERHOUD De degradatie was jammer, maar de Workumers tillen er niet zwaar aan.

Van voren af aan beginnen en dan omhoog kijken. Want het skûtsje is van zichzelf een prima wedstrijdschip, al is ze dan wat smal. Ze namen ‘De Brijbek’ afgelopen winter flink onder handen.

Er kwam een nieuwe fok, het houtwerk werd opgeknapt, het roer verbouwd, er kwam een nieuwe giek en de zwaarden zien er ook weer goed uit. De mast was nog prima. ‘Alles om ’e romp hinne is no klear,’ aldus de schipper. ‘Letter dit jier moat it casco dien wurde.’

OPTIMISME

Tijdens de Slach om Heech zeilde ‘De Brijbek’ naar een verdienstelijke vierde plaats. Schipper Jeroen Sytsma aast dan ook op promotie.

Eerder dit jaar maakte Cees besloten de aankoop van het schip, dat Riezebos uit Hindeloopen be- voortaan als ‘De Brijbek’ te boek staat, kend te stoppen als schipper te financieren. bij de IFKS. Hij gunde het schip WISSELENDE SCHIPPERS aan zijn bemanning, die er een Jeroen Sytsma is de schipper van ‘De stichting rond oprichtten. Zo Brijbek’. Hij was al twaalf jaar bemanwerd de Hindelooper ‘Nooit ningslid bij Cees Riezebos en had zijn vaste plek aan de grootschoot. Ze zeilVolmaakt’ ‘De Brijbek’ van den met wisselend succes, ook omWorkum, met Jeroen Sytsma, dat het team geregeld van stuurman die al stuurman was, als schip- wisselde. Zo kon het dat in 2016 Sytze Brouwer tijdens de IFKS-week aan het per.

Het kon ook bijna niet anders dan dat de ‘Nooit Volmaakt’ voor Workum zou gaan zeilen, want de bemanning bestond nagenoeg geheel uit Workumers. Alleen Peter Abma uit It Heidenskip en natuurlijk Cees Riezebos zelf, kwamen niet uit die stad.

De Hindelooper ondernemer gaf al langer aan dat hij ‘de jongens’ het schip graag zag overnemen en dat proces kwam in een stroomversnelling toen Cees Riezebos en zijn bemanning in 2017 degradeerden naar de C-klasse.

Twee bemanningsleden, Minne Okkema van Okkema Workum Betonbouw, en Bouke-Jan de Jong, transportbedrijf E.J. de Jong uit Workum/Parrega,

De eerste wedstrijdresultaten van dit seizoen brengen een bescheiden optimisme naar boven. Bij Skûtsjesilen Langwar eindigde ‘De Brijbek’ als derde in haar lengteklasse, achter Ton Brundel met de ‘Lytse Lies’ en Jan Visser met de ‘Zeldenrust’ maar voor bijvoorbeeld Floriaan Zwart met de ‘Ut en Thús’ en Lucas Bouma met de ‘Grutte Pier’. Tijdens Lemmer Ahoy zeilden Sytsma c.s. naar de middenmoot en bij de Slach om Heech werd zelfs een vierde plaats gehaald. ‘Netsjes genôch,’ zegt hij zelf. ‘Ik fernim dat dy nije fok echt in soad bringt. It doel is al om fan ’t simmer drekt te promovearjen nei de B-klasse. It skip is goed genôch om heech yn dy B-klasse te silen.’

helmhout van de ‘Nooit Volmaakt’ zat. Hoewel het toen nog niet bekend was dat hij een jaar later schipper op het SKS-skûtsje ‘Gerben van Manen’ zou worden, wilde hij al wel ervaring opdoen als wedstrijdschipper.

Jeroen Sytsma stuurde de wedstrijden in het voor- en naseizoen. Ideaal was al dat gewissel aan het roer niet, de continuïteit ontbrak en dat was in de klasseringen terug te zien, met de degradatie naar de C-klasse De bemanning bestaat bijna geheel uit Workumers. in 2017 als resultaat.

FM18 - 2

27

In goede handen bij MULTISHIP HOLLAND De meest voorkomende werkzaamheden binnen Multiship zijn stralen en conserveren. Dit jaar werd er een woonschip naar binnen gereden van maar liefst 175 ton. Ook heeft één van de werknemers zich opgewerkt tot bedrijfsleider binnen de werf.

Multiship Holland, het bedrijf waar men terecht kan voor scheepsreparatie en onderhoud, onder leiding van voormalig IFKS-skûtsjesiler Sieb Meijer. Met vijf vaste krachten en een handje vol ZZP-ers, van wie enkele met een vaste taak en deels allrounders, wordt de scheepswerf draaiende gehouden.

De werf is te vinden aan de Kanaalweg 33 te Harlingen, of via het water in de buitenbocht tegenover de Oostpoorthaven.

De werkzaamheden die worden uitgevoerd binnen Multiship zijn onder meer scheepsreparatie, onderhoud aan schepen, jacht refit, onderwaterschip-behandeling, stralen en conserveren. De laatste twee begrippen, stralen en conserveren worden er op het moment het meest uitgevoerd.

Naast Sieb schuilen er nog twee bekende gezichten uit de skûtsjewereld achter Multiship Holland. Wiecher Kocken is één van die gezichten. Hij is begonnen als klein zelfstandig ondernemer, maar tegenwoordig runt hij de werf. ‘Toen Sieb met het idee kwam de werf te kopen hebben we bedacht dat ik de werkzaamheden onder mijn hoede zou nemen.’ vertelt Wiecher.

Sinds 2017 heeft Froukje Osinga -Meijer zich tussen het duo gevestigd. Zij is al enkele jaren werkzaam binnen het bedrijf en heeft zich opgewerkt tot bedrijfsleider/ aandeelhouder.

Op de vraag hoeveel schepen er jaarlijks ongeveer worden behandeld beginnen Wiecher en Froukje te lachen. ‘Kunnen de vragen niet wat makkelijker’ antwoordt Wiecher. ‘Het is erg moeilijk om een gemiddelde aan te geven. Ieder jaar is weer anders. In 2017 zijn er 65 schepen behandeld.’

‘Maar dit jaar willen we daar

28

overheen’ vult Froukje aan. ‘De vorige jaren lagen er enkele skûtsjes op de werf voor onderhoud. Deze winter is het nieuwe wedstrijdskûtsje ‘Sterke Jerke’ door ons gestraald en daarna door de bemanning zelf geschilderd.’

SAMEN WERKEN & SAMEN HOBBYEN Dit jaar is Wiecher gestopt op het skûtsje ‘Jonge Jasper’, waar Froukje aan het roer zit. ‘Niet vanwege mijn werk hoor. Maar ik wil gaan genieten van mijn tjalk in mijn vrije tijd.’ vertelt Kocken. Toen Froukje in 2012 het helmhout van haar vader overnam heeft zij Wiecher benaderd als adviseur op het skûtsje. Zij hebben zes jaar samen gezeild op de ‘Jonge Jasper’. Vanuit de samenwerking op het skûtsje is Froukje aan het werk gekomen bij Multiship Holland.

VAN OUD BINNENVAARTSCHIP TOT WOONSCHIP Steeds vaker werken de mannen bij Multiship aan woonschepen. Dit zijn vaak oude binnenvaartschepen die worden omgebouwd tot ‘woning’, vandaar ook de naam woonschepen. Het zijn grote schepen tot wel 40 meter, deze gaan al snel naar de 100 ton. Veelal worden werkzaamheden zoals stralen en coaten gebruikt, soms wordt daar nog ijzerwerk aan toegevoegd. Dit allemaal wordt in overleg gedaan met de klant. ‘Mochten wij enkele dingen ontdekken aan het schip, of loopt het anders dan gepland, dan wordt de eigenaar op de hoogte gesteld. Eventuele extra werkzaamheden gaat allemaal in goed overleg met de klant.’

‘Vorig jaar hebben we een schip gehad van 175 ton’ vertelt Froukje. ‘Deze moest gelift worden in combinatie met een

telekraan. Dit woonschip moest compleet gestraald en gecoat worden’.

Op de foto rechtsboven wordt het schip, na alle behandelingen, weer te water gelaten.

WERKEN OP DE WERF Wiecher geeft aan dat het leuk is om op de werf te werken.

‘De faciliteiten zijn goed voor elkaar, dat maakt het werken een stuk makkelijker. Hierdoor heb je veel plezier in je werk.’

Froukje fronst haar wenkbrauwen, ‘Ik vind het werk op de werf veel leuker dan verwacht. Het contact met klanten vind ik erg leuk en het is heel dynamisch. We moeten soms snel schakelen of dingen tegelijk doen.’

Ooit had Froukje ergens wel is iets voor haar zelf willen beginnen, maar wist niet waarin.

‘Wie had ooit gedacht dat ik samen met Wiecher een werf zou runnen, ik niet,’ schatert ze uit.

Op dit moment is Multiship opzoek naar een ‘alleskunner’ : iemand die graag zijn handen uit de mouwen steekt. Helaas is het vinden van goed personeel steeds lastiger. ‘Hier maak ik mij toch wel wat zorgen over’ gooit Kocken op tafel.

Even heeft de crisis er behoorlijk ingehakt. Niet alleen in de scheepsbouw maar overal, iedereen heeft het meegekregen. Op het moment hoor je vaak dat mensen zeggen ‘Gelukkig merken we dat de crisis voorbij is’. Is dat bij Multiship ook het geval? Wiecher en Froukje beginnen wat te lachen. ‘Dat is zeker te merken bij ons op de werf’ zegt Kocken.

‘We hebben steeds meer klandizie en de klant heeft geld om te investeren in leuke dingen.

Dingen die niet moeten maar kunnen.’

‘Om in zeiltermen te blijven: de mensen gaan sneller overstag.’ besluit Froukje.

DE LEDEN ZIJN DE BAAS NIEUWE STATUTEN BIEDEN DUIDELIJKHEID

ding om tegen aanname van de Afgelopen voorjaar heeft de helderder moet. Anders weet je niet nieuwe statuten te stemmen? Nee, IFKS duidelijkheid geschapen precies wie de baas is. zegt hij, het ging hem om de uitzonover de zeggenschap. De lederingstoestand die aan de ‘Oude TOCH WEL ORIGINEEL den zijn de baas over de ver- Volgens de nieuwe statuten is de LeZeug’ is verleend. Dat schip moet met eniging. De schippers blijven denvergadering het hoogste orgaan een meter worden ingekort. over de uitrusting van de skût- in de Vereniging IFKS – zoals het hoort.

Maar: voor het organiseren van wedVOLGENDE STAPPEN sjes gaan.

Voorheen waren er bij de IFKS drie gremia, die elk autonoom beslissingen konden nemen. Schippers beschouwden zichzelf onaantastbaar in hun schippersvergadering, want zo was de IFKS immers ooit opgericht. Maar de Commissie Generaal hield zich het recht voor om aan de deelnemers gestelde eisen strak te handhaven. En dan was er nog de ledenvergadering, in feite het hoogste orgaan in elke vereniging.

Als deze drie partijen het onderling altijd eens waren, hoefde er geen probleem te zijn. Maar dat was niet altijd zo, en je kunt er ook niet op rekenen dat het altijd zo zal zijn. Denk maar aan de kwestie-‘Nynke’, dan begrijp je waar een bestuur hoofdpijn van kan krijgen.

De commissie van kundige adviseurs, die de hele IFKS op onderdelen heeft doorgelicht, kwam ook tot de conclusie dat de zeggenschap

strijden en kampioenschappen zijn er drie commissies: Wedstrijd-, Technische en Sponsorcommissie.

Daarbij gaan de schippers, volgens de nieuwe structuur, over de Omschrijving Scheepsuitrusting (O.S.). Zij zouden in theorie op het idee kunnen komen om de ouderwetse skûtsjes te veranderen in moderne racemachines, met polyester en carbon onderdelen. Maar het is de Technische Commissie die in zulke gevallen besluit of zo’n voorstel op de agenda van de Schippers Ledenvergadering komt. En achter die Technische Commissie zit ook nog altijd het bestuur, dat er wat van kan vinden.

Deze bescherming van de originaliteit lijkt solide. Bestuurslid Harm Kuipers, voorheen voorzitter van de Commissie Generaal, is er wel content mee. Maar sommige critici wijzen erop dat er geen sluitende definitie is van een ‘origineel skûtsje.’

Was dat voor Frits Jansen aanlei-

Met de nieuwe statuten heeft de IFKS een belangrijke stap gezet op de weg naar een overzichtelijke organisatie.

Met de financiën wordt het steeds beter beheersbaar. Op professionele wijze wordt elke dag van de IFKS-competitie een druk programma afgewerkt, van de vroege ochtend tot de late middag.

Door toepassing van een gewichts­ norm zijn de skûtsjes beter dan ooit aan elkaar gewaagd. Het grote risico is onstuimige groei. Want met 64 skûtsjes heb je wel een maximum bereikt op kleinere wateren als bij Sloten en Heeg. Om nog maar niet te spreken van de belasting van de vele vrijwilligers, die van achten tot soms achten in touw zijn.

Dat mogelijke probleem wacht op nadere uitwerking, stelt Harm Kuipers.

Maar voorlopig kan de IFKS-organisatie statutair wel weer even vooruit.

Frits Jansen stemde tijdens de extra ledenvergadering van 17 maart 2018 als enige tegen de nieuwe statuten. Niet omdat er geen sluitende definitie is van een ‘origineel skûtsje’, maar omdat aan de ‘Oude Zeug’ dispensatie werd verleend.

FM18 - 2

29

Zeilschool Enkhuizen Jong of oud , ervaren of onervaren, bij CWO & VDWS Zeilschool Enkhuizen is er voor ieder niveau een passende zeilcursus. Wij geven les aan personen van 8 t/m 70 jaar. Vanaf het Enkhuizerzand, vlakbij het oude centrum van Enkhuizen, worden de zeillessen in verschillende sportieve zwaardboten gegeven.

De boten liggen afgemeerd aan onze eigen steiger, vanwaar de lessen worden gegeven. De waterdiepte van ons lesgebied ligt tussen de vijftig centimeter en twee meter diepte. Een prachtig, natuurlijk en veilig gebied om te (leren) zeilen.

Kooizandweg 6 1601 LK Enkhuizen info@zeilschoolenkhuizen.nl www.zeilschoolenkhuizen.nl 06 448 48 334

Kom proeven!

ONZE NIEUWE AANWINST

Noordmans Maaiservice werkt zowel voor bedrijven als voor particulieren. Door gebruik te maken van ons brede netwerk kunnen wij elke klus voor u tot volle tevredenheid uitvoeren. Hieronder een greep uit onze werkzaamheden.

- Maaiwerk bedrijfsterreinen, sportvelden, kerkhoven, particuliere gazons, etc.

- Grondverzet, aanleg en onderhoud van tuinen of gazonnen. Paardenbakken renoveren (cultivateren, frezen en egaliseren) - Groenwerk, snoeiwerkzaamheden en boomkap.

Aanleggen van heggen of planten van bomen.

- Gladheidsbestrijding, ijs en sneeuwvrij maken van bedrijfsterreinen en parkeerterreinen.

O. Noordmans Kromwal 12, 8636 VD Britswert Mobiel: 06 - 23 18 90 69 E-mail: info@noordmansmaaiservice.nl

voor Nog Meer Service

30

De nieuwste aanwinst bij Noordmans MaaiService ‌ een Antonio Carraro Tony 9800 SR met Seppi M. SMO 225 en hydraulische aangedreven taludbak.

Een nieuwe manier van maaien ‌

De eerste in Nederland van dit type.

De nieuwste aanwinst bij Noordmans Maaiservice is een Antonio Carraro Tony 9800 SR met Seppi M. SMO 225 en hydraulische aangedreven taludbak.

Een nieuwe manier van maaien, de eerste in Nederland van dit type.

Noordmans Maaiservice Kromwal 12 8636 VD Britswert Telefoon: 06 23189069 E-mail: info@noordmansmaaiservice.nl

STADSSKÛTSJE DEBUTEERT BIJ DE IFKS OPNIEUW ‘DRIE HARINGEN’ VOOR ENKHUIZEN

Het wedstrijdzeilen kan beginnen. Onder grote publieke belangstelling werd ‘De Drie Haringen’ op zondag 10 juni 2018 gedoopt en werd het wedstrijdteam onder leiding van schipper Thomas de Boer voorgesteld.

In maart van dit jaar werd be- FAN VAN DE IFKS en Jorrit Jouwsma werd besloten dit De 29-jarige Thomas de Boer heeft saproject op te pakken. Het oog viel op kend dat het skûtsje ‘Oude men met zijn vrouw Marieke de zeil- de ‘Oude Zeug’ van Peter Fokkens.

Zeug’, waar Koos Lamme mee en surfschool in Enkhuizen en staat Met de naam ‘De Drie ­Haringen’, de zeilde, verkocht was naar Enk- aan het hoofd van een enthousiast bijnaam van de ‘Hollandse Nieuwe’, huizen. Daar had een groep team zeilers. Als jongen van zestien wordt Jan Bakker geëerd en tegezeilfanaten een wedstrijdver- schipperde hij op de familietjalk ‘De lijk verwezen naar het wapen van de ­Gooische Boer’. Later was hij beman- stad Enkhuizen. Leuk detail is dat de eniging opgericht, om met het ningslid bij Cees Riezebos en fokkenist ­“Deinemeid’ ook een oud schip van Jan grote schip deel te gaan ne- bij Remy de Boer op de ‘Eenvoud’. In Bakker is. men aan de IFKS. De nieuwe 2012 stopte De Boer als skûtsjebemanning, omdat de oprichting van de eigen KNALLEN KOMT LATER naam van het schip luidt ‘De zeilschool te veel drukte met zich mee- De verwachtingen voor de toekomst Drie Haringen’ en schipper is bracht. Samen met zijn vrouw bleef hij zijn hoog, ‘De Drie Haringen’ is tenThomas de Boer. Op zondag de IFKS actief volgen en het skûtsje- slotte een voormalig kampioensschip.

10 juni j.l. werd de ‘De Drie silen was dan ook vaak onderwerp van Toch gaat het dit eerste jaar vooral gesprek. Wedstrijdzeilen bleef hij wel om samen het schip te leren kennen, ­Haringen’ onder grote publie- doen; aan boord van de klipper ‘Deine- een goed en enthousiast team op te ke belangstelling gedoopt. meid’ van Jorrit Jouwsma, als co-schip- bouwen en de zaken technisch goed De wedstrijden in het voorseizoen moest het team aan zich voorbij laten gaan. Het schip kreeg een grote onderhoudsbeurt waar de nodige tijd in ging zitten en onervaren aan de start verschijnen was geen optie.

Het was een flinke operatie, daar op de jachtwerf van Stofberg en Zn. in Enkhuizen. Het schip werd schoongemaakt en opnieuw geschilderd, mast en giek werden kaal gehaald, het dek geschuurd, er kwam een nieuw roer en de tuiglier werd grondig gereviseerd.

Verder werd een aantal slechte spanten vervangen.

per voer hij meerdere wedstrijden zoals de ­ Klipperrace, Beurtveer en de ­Pieperrace. Tijdens de wedstrijden op de ­‘Deinemeid’ kwam steeds vaker de fantasie om een wedstrijdteam te formeren voor een skûtsje ter sprake.

ERFGOED JAN BAKKER Gezien de roemruchte geschiedenis van Jan Bakker, die begin jaren tachtig met de ‘Hollandse Nieuwe’, tegenwoordig het ‘Wâldwiif’ van Tim ­Roosgeurius, bij de IFKS zeilde, leek het De Boer schitterend om nogmaals een wedstrijdskûtsje naar E ­ nkhuizen te halen. Samen met zijn vrouw ­Marieke

op orde te krijgen. Daarna moet de weg omhoog worden ingeslagen. De wedstrijdvereniging is nog in de slag met de gemeente om het schip in de buitenhaven te mogen leggen. Van daaruit kan wekelijks getraind worden op het IJsselmeer met het wedstrijdteam, maar wordt ook gestart met de opleiding van een jeugdteam, zodat Enkhuizen ook in de toekomst een wedstrijdskûtsje kan afvaardigen. Aan het enthousiasme van de Enkhuizers zal het niet liggen, er is een club, er is een schip en er zijn donateurs en sponsoren.

FM18 - 2

31

STRONTRACE: DÉ ZEILMARATHON EEN CHEMISCHE REACTIE IN JE BREIN

22 - 26 OKTOBER 2018 VOORBEREIDINGEN

Het wedstrijdzeilvirus heb je of je hebt het niet. Je hebt het al, als je even een schip over vaart en er iemand harder dreigt te gaan dan jij: toch de piek iets verder doorzetten en vooral kijken of het je lukt om voor te blijven…..

De IFKS gaat natuurlijk een stapje verder. Sommige ploegen trainen het hele seizoen door, sommige schepen worden voorzien van nieuw materiaal, dat net vlakker getrimd kan worden of zwaarden die net beter sporen.

Vervolgens vaar je met de hele vloot verschillende meren langs om rond boeien zo snel mogelijk weer bij de finish te zijn. Goeie start, maar niet te laag; scherpe kruisrakken, maar niet te hoog; snel naar de finish, liefst over bakboord. Het is een schitterend evenement, uniek in zijn vorm, opzet en uitvoering.

Van een heel ander kaliber is het ‘marathon’ zeilen. De Mattenschippersrace en de SLAK zijn al lange afstand wedstrijden, maar dé marathon voor skûtsjes, tjalkjes en klippertjes is natuurlijk de Strontrace: een ‘Oefening

32

onder zeil’. Elk jaar in de herfstvakantie van het Noorden vanuit Workum naar Warmond en terug. De lading bestaat heen uit gedroogde koemest en op de terugweg krijg je bloembollen mee.

Zeilend, bomend, jagend en soms zelfs roeiend leg je de route af. Bij de Strontrace draait het allemaal om het ‘varen zonder motor’ en als je dan ook nog als snelste terug bent, is dat natuurlijk wel onwijs gaaf….

Ook nu beginnen de voorbereidingen al eerder dan in oktober. Een goed team, een goed schip en zo nodig wat aanpassingen. Er zijn lange lichte vaarbomen nodig, een strijkbare mast (liefst) met een contragewicht en jaaglijnen. Je moet weten hoe de route loopt. Wat is de slimste tactiek, heen over Haarlem of juist niet. En natuurlijk het eten. Er is geen hulp van de wal toegestaan, dus je zal ervoor moeten zorgen, dat je in ieder geval vijf dagen selfsupporting bent. Een goede (warme) hap na uren jagen of bomen is iets waar je heel gelukkig van wordt! En dat had je voordat je aan dit avontuur begon nooit gedacht.

GRENZEN ZOEKEN De route gaat ver buiten de ­ Friese meren over het IJsselmeer, het Markermeer en het binnenwater van Noord- en Zuid Holland. Waar normaal gewacht moet worden voor bruggen en sluizen wordt nu alle medewerking verleend om op de hand of gewoon vol tuig te kunnen passeren. Onder luid gejuich los je zo snel mogelijk de stront in Warmond, om daarna te proosten op een behouden terugreis. Wie boomt er nu midden in de nacht dwars door Amsterdam, terwijl je wordt gadegeslagen door een enkele zeer late (of vroege) kroegbezoeker?! En wat te denken als je met je halfwinder omhoog langs mensen op de fiets zeilt, die vervolgens verbaasd bijna het water inrijden?! Het geeft je de vrijheid om je met de rauwe herfstige weersomstandigheden en de uitdagende route te meten en uiteindelijk een nog betere zeiler te worden.

Het ‘échte schipperen’. Eén van de weinige marathon zeilavonturen die je in Nederland kunt beleven…

SUCCESSEN Al 45 jaar strijden verschillende schepen om de eeuwige roem en de felbegeerde zilveren brijlepel, waaronder inmiddels ook veel IFKS-ers.

Beroemde schepen zoals de ‘Lutgerdina Smeltekop’, ‘Swanneblom’ en de ‘Eelkje 2’ hebben de Strontrace al op hun palmares bijgeschreven. De ‘Eenvoud’, nu van Remy de Boer, destijds van Kees Koornstra, houdt altijd nog het record van de allersnelste tijd. In 1987 hadden zij slechts 34 (!) uur nodig voor de route van Workum naar Warmond en terug. En uiteraard zon-

EEN KLEINE VRAGENRONDE ONDER EEN AANTAL SCHIPPERS LEVERT DE VOLGENDE ‘QUOTES’ OP. - Wat trekt je aan in de Strontrace: ‘Prachtige traditie waarbij je met je team non-stop varen combineert met goed schippers schap, rekening houdend met ieders energie, de juiste beslissingen nemend snel moet schakelen tussen de elementen in de verschillende situaties.’

- Hoe zou je de Strontrace omschrijven: ‘De perfecte combinatie van traditie en wedstrijdzeilen in één race, zowel mentaal als fysiek.’

- Als je iets van een andere deelnemer zou willen lenen, en dat mag alles zijn, wat zou je dan meenemen: ‘WIND! Een maststrijklier waar je je mast snel omlaag en omhoog mee kunt doen en natuurlijk Jelmer’s hardloop broek (bemanning van de Verwisseling, winnaar 2017).’

- Wat is jouw uitdaging tijdens de race: De 10de pannenkoek weg krijgen, nee geintje. Zo goed mogelijk zeilen zo dat je zo weinig mogelijk hoeft te lopen. En het timen van de bruggen zó dat je er vol tuig door heen kan.

- Wat zou je nog beter willen doen of zou je hebben willen doen in de stront­race: We verbeteren elk jaar wel wat dingetjes, maar met een kletsnatte Breafok met windkracht 1 proberen te zeilen en er achter komen dat ie dan zo zwaar is dat ie niet eens bol gaat staan en we dus totaal niet voor uit gaan, is wel wat een jammer puntje! En dat ie dan 3 uur later aan flarden scheurt, omdat het veel te hard waait…’

der het gebruik van hun motor.

Maar ook schepen als ‘De Lege Wâlden’, de ‘Rust na Arbeid’ en de ‘Verwisseling’ en nog vele anderen, hebben een rijke historie in de ­Strontrace.

Soms met successen, maar altijd met een enorme hoeveelheid aan ervaringen bij de finish in Workum. De geest

van de wedstrijd is om zeemanschap te vergroten, daarbij hoort respect en saamhorigheid met en voor andere deelnemers. Na de finish worden de verhalen uitgewisseld. Materialen worden vergeleken. Tips en trucs worden gedeeld om mee te nemen naar het volgende jaar.

FM18 - 2

33

ZEILEN MET DE STERNA SKÛTSJESILEN OF EILANDHOPPEN DEZE ZOMER! Volg het skûtsjesilen vanaf de ‘Sterna’, met een VIP-verzorging, inclusief koffie, lunch, borrel en veel gezelligheid.

De catering wordt verzorgd door restaurant ‘It Ferhaal’.

Kosten: €95 p.p., minimaal 8 en maximaal 12 personen.

Met de prachtige ‘Stofberg’ Lemsteraak ‘Sterna’ kunt u heerlijk een dag uitwaaien op het IJsselmeer met vrienden, familie of bedrijfsuitje.

Liever een paar dagen weg? Dat is ook mogelijk, want aan boord van de ‘Sterna’ is slaapplaats voor zeven personen en een volledig ingerichte kombuis.

Ideaal voor een weekendje richting de Waddeneilanden.

Geheel verzorgd zoals u dat graag wilt en heen waar u maar wilt. U kunt de ‘Sterna’ huren met of zonder schipper.

Neem voor prijzen en mogelijkheden contact op met info@zeilenmetdesterna.nl.

Vaste ligplaats van de Sterna is ‘het Friese Museumdorp’ in Allingawier, een ideale uitvalsbasis voor tochten naar het IJsselmeer, de Waddenzee en de randmeren.

Zeilen met de Sterna Meerweg 4 8758 LC Allingawier info@zeilenmetdesterna.nl www.zeilenmetdesterna.nl 06-51512181

sinessclub Als lid van de bu sen van het IFKS wen en wij alle schippers toe! cces bemanning veel su Johan Verschoor | Villa Novalaan 6 | 8531 HS Lemmer 06 - 25092527 | info@sleepboot-tijma.nl

WWW.SLEEPBOOT-TIJMA.NL

HEGOSTEEN DRAAGT HAAR “STEENTJE” BIJ AAN HET SKUTSJESILEN IN FRIESLAND.

HEGOSTEEN.NL HEGO | JELTEWEI 244 | 8622 DC HOMMERTS | (0515) 44 25 04

34

SKÛTSJEHISTORIE VOOR ALLE ZINTUIGEN SKÛTSJEMUSEUM EARNEWÂLD 20 JAAR Het was 1 juni j.l. alweer twintig jaar geleden dat de oude Lodewijk Meeter op een skûtsje door kinderen in de beage voor de kade van het huidige skûtsjemuseum werd gesleept. Jong bracht oud naar het museum, om daar voort te leven tot in lengte van dagen.

Inmiddels hoorden ruim honderdduizend bezoekers de verhalen van lang en hard werken, van veel kinderen in een klein roefje en van spectaculaire wedstrijden, waarbij vooral in het verleden ook nog een knappe bijverdienste viel te behalen.

Voor jong en oud is er genoeg te beleven. Foto’s en video’s, maar ook aan levende lijve ondervinden wat het is om in de jaaglijn te lopen, een fok te hijsen, een kruiwagen te duwen, of een touw te knopen. Er kan zelfs gezeild worden met de prachtige miniaturen van de veertien SKS-skûtsjes die het museum kreeg van de skûtsjecommissie van Sneek. Enthousiaste modelbouwers werken tot in de details aan de kleine scheepjes. Mini-blokjes, mini-klootjes, een zwaardje, een liertje, alles werkt, het tuig is zelfs trimbaar. Met een klein afstandbestuurbaar motortje erin, is het voor de jeugd, maar ook voor de volwassenen, een feest om met deze unieke vloot te varen.

De wisselexpositie staat in 2018 in het teken van het beurtschip ‘Dorp Grouw’, dat als werk-leerproject helemaal wordt gerestaureerd. Het ijzerwerk van het ruim honderd jaar oude beurtschip werd in Drogeham gedaan, nu ligt ze bij het Skûtsjemuseum voor

de afwerking. Die wordt overigens niet door de vrijwilligers gedaan, maar onder leiding van Age Veldboom uitgevoerd als leer-werktraject. De oude ‘Dorp Grouw’ werd in 1910 in opdracht van Wiebe Peekema gebouwd, als opvolger van het houten beurtscheepje ‘Ebelina’, die later door de vrijwilligers van het Skûtsjemuseum is nagebouwd en nu als varend museum met gasten door Fryslân zeilt.

De agenda van het Skûtsjemuseum zit ook dit jaar al flink vol. Jaarlijks komen er zo’n zesduizend bezoekers in het museum, nog los van de groepen die een tocht maken met de ‘Æbelina’. Dit jaar komt daar ook nog eens de decorbouw bij van het openluchtspektakel ‘Myn Skip’, dat eind september zes keer wordt opgevoerd op het Earnewâldster Wiid. Het stuk, een initiatief van Age Veldboom en Cathrienus Herrema, brengt honderd jaar skûtsjehistorie in muziek, beeld, dans, theater en verhalen. Het SKS-skûtsje van Earnewâld doet mee, maar ook de ‘Æbelina’ en diverse IFKS-skûtsjes uit het dorp.

‘Wy ha it drok genôch,’ aldus voorzitter Harm de Vlas.

Wat dat betreft kan het Skûtsjemuseum nog jaren vooruit!

De originele roef van het Zwagaskûtsje, zoals de ‘Twee Gebroeders’ van Langweer wel wordt genoemd, is geschonken aan het skûtsjemuseum en daar weer helemaal opgebouwd. Hier krijgen bezoekers een beeld van hoe krap de leefruimte op een skûtsje bemeten was.

Kinderen mogen zelf varen met de miniaturen van de SKS-skûtsjes.

De wisselexpositie van 2018 is gewijd aan het ijzeren beurtschip ‘Dorp Grouw’, dat momenteel wordt gerestaureerd en tijdelijk naast het museum ligt.

Kijk voor mogelijkheden, openingstijden en tarieven op: www.skutsjemuseum.nl De speeldata voor het theaterspektakel ‘Myn Skip’ vindt u op: www.mynskip.nl

FM18 - 2

35

36

RESTAURANT ‘IT FERHAAL’ EEN EETBELEVENIS OP EEN IDYLLISCHE LOCATIE

In het prachtige authentieke terpdorpje Allingawier ligt, onberoerd door de tijd, het enige originele kleine openlucht­ museum van Friesland.

Een plek waar de geschiedenis van Friesland tot leven komt en waar je de verhalen van vroeger voelt rondzingen. Onderdeel van dit museum zijn onder meer een rond het jaar 1700 gebouwde kop-romp boerderij ‘De Izeren Ko’, een bakkerij, een smederij en een schilderswerkplaats.

Te midden van deze oude ambachten vindt u sinds kort ook restaurant ‘It Ferhaal’, een sfeervolle eetgelegenheid in een compleet verbouwde vrijstaande dubbele schuur, met een prachtige serre en uitzicht rondom.

Volgens eigenaar Peter van der Wal een unieke horecabeleving op een unieke locatie.

STREEKGEBONDEN KEUKEN Vanuit de open keuken worden verrassende nieuwe gerechten geserveerd die gebaseerd zijn op de Nieuwe Friese Keuken; lekker, lokaal en streekgebonden. Er wordt voor u gekookt met respect voor de ingredienten, de herkomst, producenten en mensen.

Verse groenten uit ‘onze tuin’ spelen de hoofdrol en vlees en vis worden als garnituur gebruikt. Gezond, vers en eerlijk eten, bereid zonder chemische

hulpmiddelen, in de traditie van de Nederlandse eetcultuur, gecombineerd met internationale ingrediënten. Dat én de idyllische locatie zorgen ervoor dat u als gast optimaal kunt ontspannen en ondertussen kunt genieten van een fantastische eetbelevenis.

Daarbij is It Ferhaal de perfecte locatie voor een vergadering, bedrijfsui�tjes, presentaties of voor uw eigen feestelijke gelegenheid. Museumdorp Allingawier biedt talloze faciliteiten waarbij het restaurant steeds garant staat voor een gezellig ontvangst en natuurlijk ‘lekker ite en drinke’. Denk naast het museum bezoeken bijvoorbeeld aan familiefeestjes, trouwerijen, teambuilding, workshops of tentoonstellingen. Uiteraard kunnen dergelijke arrangementen ook buiten de vaste openingstijden van het museum om geboekt worden.

VEEL TE ONTDEKKEN Nieuw is de mogelijkheid tot het maken van een dagtocht met het schip De Sterna. Deze bijna veertien meter lange Lemster Aak ligt in de opvaart bij het museum en kan zowel los of als onderdeel van een (eet)arrangement geboekt worden.

Natuurlijk is er ook voor de kinderen genoeg te beleven. Buiten het ontdekken en kunnen leren over oude ambachten is er ook genoeg ruimte voor ander vertier. Het kabouterpad, een speelweide, de mogelijkheid om vlotten of hutten te bouwen, of lekker een stukje roeien zorgen voor urenlang speelplezier.

Openingstijden museumdorp: di t/m zo van 10.00 – 17.00 uur.

Website restaurant: www.itferhaal.nl Website De Sterna: www.zeilenmetdesterna.nl

FM18 - 2

37

BELEEF DE FRIESE WADDENKUST WERELDERFGOED IN AL ZIJN FACETTEN De Friese waddenkust loopt AFSLUITDIJK WADDEN CENTRE, IR. LELY In Lelystad staat op het Stadhuisvan Kornwerderzand tot aan KAZEMATTENMUSEUM De Wadden, UNESCO Werelderfgoed plein sinds 2004, bovenop de Van Zoutkamp. Daartussen is een met unieke geschiedenis, staan in het ­ Houwelingens Lelyzuil, een kopie keur aan tentoonstellingen, op 22 maart 2018 geopende Afsluit­ van de staande ir. Cornelis Lely. Maiconen en kunstwerken te be- dijk Wadden Centre (AWC) in Korn­ rius ­ Andriessens iconische bronzen wonderen en te beleven. Ze werderzand centraal. AWC brengt origineel is op Lely’s 100ste geboorgeven een beeld van het leven tentoonstellingen, digitale, interactie­ tedag, 23 september 1954, bij de ve presentaties, Waddenverhalen over ­ Stevinsluizen in Den Oever onthuld. aan en met de zee, in verle- de bouw van de Afsluitdijk, verruimde De sculptuur van de geestelijke vader den, heden en toekomst. Een schutsluizen, te renoveren spuislui­ van het Zuiderzeeproject staat waar zen en toekomstbestendige Afsluitdijk de ­Afsluitdijk is gedicht. bloemlezing. met vismigratierivier. De totaalbeleving met ir. Lelykamer, AquaVista bioscoop, Stormtheater, kijkdozen, horeca en informatiecentrum biedt in tien talen informatie. Het naastgelegen Kaze­ matten Museum geeft in zeven, meest onder zand gelegen, Kazematten met metersdikke muren een duidelijk beeld van de meidagen 1940. Als enige plek in Europa is hier de Duitse Blitzkrieg een halt toegeroepen, ondersteund door de marine: indrukwekkend, even­ als de film en monumenten.

Historische aquarel van Roeland Koning (18981985): Arbeiders bij uitwateringssluis den Oever (Afsluitdijk, 1932). Koning schilderde arbeiders in actie en trof hun houding, koppen, kleding en ruwe handen goed. In 1931 kreeg hij samen met enkele andere kunstenaars opdracht van de staat om een schilderijenserie te maken over de Zuiderzeewerken. In deze aquarel vallen naast de arbeiders de betonnen staketsels van de sluis in aanbouw op en dat één van de vanachter weergegeven kunstenaars zijn werklaarzen over zijn schouder draagt en er centraal werklieden in actie zijn.

DE BLIJE VIS

Mensen en organisaties die miljoenen trekvissen, die zoet én zout water no­ dig hebben voor hun levenscyclus, wil­ len laten zwemmen, herkennen de mo­ numentale metalen silhouetlogo’s voor het AWC als De Blije Vis-logo. Vissen ruiken voor de spuisluizen zoet water, maar kunnen niet tegen de stroming opzwemmen en wachten. De toekom­ stige vismigratierivier heft deze abrupte overgang van zout naar zoet water op.

Het nieuwe Afsluitdijk Wadden Centre bij Kornwerderzand, met op de voorgrond het logo van De Blije Vis.

38

ICOON AFSLUITDIJK

Icoon Afsluitdijk, design-innovatiepro­ ject van Daan Roosegaarde en zijn team ontwerpers, technici en ontwikkelaars, versterkt met subtiele lichtlagen ver­ leden en toekomst van dijk, mens en landschap. De futuristische Lichtpoort aan de Afsluitdijkuiteinden omvat zestig gerestaureerde monumentale heftorens uit 1932 van architect Dirk Roosenburg, voorzien van retro-reflec­ terende laag, die in koplampschijnsel oplicht, geïnspireerd op vlindervleugels.

Tijdelijk projecten van Icoon Afsluitdijk waren de poëtische installatie Waterlicht (2016) met de dijk versus gepro­ jecteerde overstromingen, Windvogel, met de energie-opwekkende Windvlie­ gers die Wubbo Ockels eerden, Glowing Nature (in bunker) over de schoonheid van water en Spiegelstenen, van oude basaltblokken van de dijk, als ode aan de 5000 werknemers die in 5 jaar tijd de 32 kilometer dijk steen voor steen met de hand hebben opgebouwd.

In De Noordhoren in Holwerd zie en voel je het leven buitendijks.

BELEEF DE WADDENKUST

Het Grote Grutto Theater is nog te beleven tot en met 2 september van dit jaar.

DE NOORDHOREN, PLASTICSOEP EN WANDELEN

De Noordhoren, sinds 2016 open, is een Werelderfgoed-Waddenbeleving in de verbouwde hervormde kerk in Hol­ werd. Tegen het grootste, 4 x 15 me­ ter beslaande Friese waddendiaroma staan dieren, vogels en schelpen, even­ als in vitrines. In de slikbak, met ieder uur eb en vloed, leven kleine wadbewo­ ners. Algjes en diertjes uit het slik wor­ den door de microscoop bekeken. In de kleine aquaria leven jonge visjes, zee­ sterren, anemoontjes, krabbetjes en kreeftjes. In het zeeaquarium tarbot, zeebaars, kabeljauw en wijting. Kinde­ ren mogen helpen voeren en in de tij­ delijke expositie Plasticsoep zoeken wat niet in het zand hoort. Er zijn infor­ matiezuilen en medebeheerder Maja Kunst vertelt prachtig. De wandelingen over wad en slenken of, niet getijde-af­ hankelijk, over kwelders, schorren en slikken, zijn ook geschikt voor kinderen.

FRIES NATUURMUSEUM EN GRUTTOTHEATER

Wadkennis opdoen kan live, online via Waddenzeeschool.nl én in musea. De Alles zoemt–expositie in Natuurmuse­ um Fryslân van Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties (SNNC), over ook in het waddengebied bedreig­ de wilde bijensoorten, is heel leerzaam voor elke leeftijd.

Het museum trok met LF-2018 Hoofdprogramma Het Grote Grutto Theater al ruim 30.000 bezoekers. De originele theater-installatie-tentoon­ stelling is onder regie van theatermaker Theun Mosk ontwikkeld, samen met burgerinitiatief Kening fan ’e Greide, dat boerenbedrijven en ecologisch be­ heer wil combineren. Elke drie kwartier kunnen 30 bezoekers liggend, klim­

Een overzicht van een aantal locaties die de moeite van een bezoek zeer waard zijn. Verderop in dit magazine is er ook nog aandacht voor onder meer de vlasroute en de kunstenaars in de voormalige gemeente ’t Bildt.

1 https://afsluitdijkwaddencenter.nl Kornwerderzand, nieuw!

2 Ir. Lely, beeld op Afsluitdijk én in Lelystad, historisch 3 Icoon Afsluitdijk, rijd erheen in het donker, lichtkunst 4 Kazemattenmuseum.nl Kornwerderzand, Tweede Wereldoorlog 5 www.natuurmuseumBruinenberg.nl Veenwouden, o.a. diorama’s 6 www.natuuurmuseumfryslan.nl Leeuwarden, LF2018 Gruttotheater 7 htps://natuurmusea.nl Natuurhistorische Collecties (SNNC), wilde bij 8 www.kingofthemeadows.eu Kening fan ’e Greide: weides vol vogels 9 www.conferenceofthebirds.nl Leeuwarden, muziekdanstheater 7-18 juli 10 www.denoordhoren.nl Holwerd, waddenbeleving o.a. eb-en-vloedbak 11 www.wadlopen-holwerd.nl wandel over wad/slenken, kwelder/schorren 12 www.waddensea-worldheritage.org/nl bezoek unieke wadden 13 www.waddenzeeschool.nl Ontdek online ’t Wad for kids 14 www.hannemahuis.nl Harlingen, o.a. Kofschip de Jonge Seerp 15 www.Frieschscheepvaartmuseum.nl Sneek, nautische spreekwoorden 16 www.hetfriesemuseumdorp.nl Allingawier historisch dorp in bedrijf mend, met het oor tegen de wand of in een hut met beeldscherm, de biotoop van onze nationale vogel, de grutto, veelzijdig beleven. Het Grote Grutto Theater is nog tot en met 2 september te beleven.

ADMIRALITEIT IN FRYSLÂN

De werf, prachtige wandschilderingen in de trouwzaal van Gemeentehuis Dokkum en de gevelsteen bij Museum Dokkum verwijzen alle naar de Admi­ raliteit, die toen de zeearm in Dokkum dichtslibde naar Harlingen verhuisde.

Daar in Harlingen toont Gemeentemu­ seum het Hannemahuis in Het Friese kofschip de Jonge Seerp hoe schipper Johannes Leenderts en bemanning in 1791 naar de Oostzee vertrokken en in de baai van Gdansk met hun Friese kof bij storm in aanvaring kwamen met een Engels schip. De bemanning werd gered, het schip verging en is in 1985 door duikers ontdekt. De opgedoken scheepsonderdelen, huisraad en per­ soonlijke voorwerpen als de zegelring van de kapitein zijn tastbare herinne­ ringen aan de enorme Friese kustvaart in de 17de-18de eeuw.

umdorp-belevenis voor alle leeftijden.

Onder de gebouwen en attributen van 17de tot 19de eeuw, zijn pronkstuk mu­ seumboerderij Izeren Ko, en de smede­ rij, bakker-kruidenierswinkel en meer, allemaal bemand. In twee verbouwde nostalgisch ingerichte schuren biedt It Ferhaal moderne, fijne Friese horeca en weids uitzicht.

Aldtsjerk/ Waddengebied © Gerhild van Rooij, tekst en foto’s

MUSEUMDORP ALLINGAWIER

Directeur Hilda van der Meulen zet­ te in voormalig vissers- en terpdorp Allingawier, in de Middeleeuwen aan ­ een randmeer gelegen, in op een muse­

Gevel met ingemetselde wapensteen van de Friese admiraliteit in Dokkum in museumhof van Museum Dokkum.

FM18 - 2

39

’T ANDERE MUSEUM VAN OLDTIMER TOT KANT

Unieke schatkamer van Leeuwarden: ‘‘t Andere Museum van Oldtimer tot Kant’, een museum voor jong en oud.

Er is een bijzondere oldtimercollectie met reis en rally verhalen en de nieuwste aanwinst is Baker Queen Victoria uit 1907, de eerste elektrische auto ter wereld en het enige exemplaar in Nederland. Bijzonder is dat de originele laadpaal óók nog bij de auto aanwezig is.

Het museum bevat een spectaculaire treinbaan van grootspoor, een

­collectie radio’s en Meccano.

De permanente tentoonstelling ‘kantreis door Europa’ laat u kennismaken met kant. De merklappen/ stoplappen tonen handwerkonderwijs van eeuwen terug en is er een collectie antiek naaigerei te bewonderen.

Het museum organiseert wisselende exposities. Tot 4 november 2018 Mata Hari ‘lady of Fashion Hari’. Deze tentoonstelling vertelt het levensverhaal van Mata Hari en laat kleding uit haar tijd zien. Vanaf 18 juli ‘Dutch design’, een tentoonstelling waarin u o.a. Escher in kant kunt zien. Speciaal voor Leeuwarden culturele hoofdstad 2018 zijn er twee bijzondere tentoonstellingen in het museum. Te weten: ‘300 jaar vrijmetselarij’. en de expositie : ‘borduurlint voor de vrede’: een herinnering aan prinses Maria Louise van Hessen Kassel, prinses van Europa, geborduurd door meer dan 300 dames.

OPENINGSTIJDEN: Woensdag tot en met zondag van 13.00 - 17.00 uur In de maanden juli/augustus/ september ook open op dinsdag van 13.00 - 17.00 uur Entree €5,- , (kinderen van 4- 12 jaar €2,50)

’t Andere Museum 8921 GA Oostersingel 8, Leeuwarden 058-2151664, b.g.g. 058-2998021 mjdominicus@hotmail.com www.museumpakhuiskoophandel.nl

ONTDEK HET WADDENGEBIED DIJKSTRA WADLOOPTOCHTEN, PIETERBUREN

Er is een mogelijkheid voor u om met het waddengebied kennis te maken door te gaan wadlopen.

Deze milieuvriendelijke vorm van recreatie brengt u in een ongekend weids landschap, op een moment dat de natuurelementen ons daar toelaten. Zij bepalen op het wad het levensritme en een ieder die zich in dit getijden landschap wil begeven zal zich hier aan moeten aanpassen.

U loopt met de gidsen van Dijk40

stra’s Wadlooptochten, de grootste en oudste wadlooporganisatie van Nederland. U kunt kiezen uit diverse educatieve tochten, Zwerftochten en diverse oversteken naar de waddeneilanden. Tevens bieden wij de mogelijk om een tocht te organiseren voor u op een zelf te bepalen datum en is er de mogelijkheid om een compleet wadloop-arrangement voor u te verzorgen. Lijkt het je leuk om een keer te gaan wadlopen? Bezoek onze website www. wadloop.nl voor meer informatie en boekingen!

Dijkstra wadlooptochten CV Hoofdstraat 118 9968 AH Pieterburen Tel: 0595-528345 Email: info@wadloop.nl

DE ONGESCHOREN MAN Op de wadden kun je mensen verdelen in de liefhebbers van de Noordzeekant en de Waddenzeekant. Ik behoor tot de Waddenzeekanters. De geur van het Wad, het droogvallend slib, het opkomende water, de vaarbewegingen van klippers, tjalken, botters en andere schepen en bij helder weer het zicht op de walkant, ze drijven mij elke keer eerder naar de zuidkant dan de noordkant van een Waddeneiland.

Henk Tameling Op Vlieland heeft de Waddenzeekant iets bijzonders in de aanbieding als je het dorp uitloopt via de Postweg. Na een paar honderd meter blijf ik uit een vorm van respect stilstaan bij de moestuinen aan de rechterkant van de weg. De eilanders met groene vingers hebben hier heel wat obstakels te overwinnen voordat zij een struikje spruiten of boerenkool op het fornuis kunnen zetten. Wind, zand en zout doen een behoorlijk beroep op het doorzettings-en uithoudingsvermogen van de moestuiners. De tuinen van de oprechte amateurs zijn uitbundig versierd en aangekleed met het resultaat van jarenlang noest jutterswerk.

In alle vroegte zie je hem over het verlaten strand rijden. De noordwesten wind trekt al lekker aan. De ongeschoren man laveert in zijn SUV op het strand tussen aangespoeld plastic, netten, hout, touw en zeehondjes.

Deze jutter verlangt in stilte heimelijk naar storm, hevige storm. Schepen in nood, voorraad over boord, wie weet hoeveel timmerhout, sigaretten, speelgoed, borrelnootjes, sterke drank of schoenen er straks weer aanspoelen. Is het verslaving, sport, hobby of dat extra zakcentje? De jutter zwijgt.

Het toerisme is nog maar zo’n vijftig jaar oud op de Wadden, anno nu leeft zo’n 90% van de bevolking van de welvarende toerist. Jaren geleden

was jutten voor de ongeschoren mannen bittere noodzaak om het geringe inkomen aan te vullen met wat de zee en de windstorm brengen. Op de wal staan de kranten vol over ZZP’ers die het hoofd moeilijk boven water kunnen houden in de ratrace van de 24-uurs­ economie. De eilander heeft altijd het hele jaar door zichzelf voorzien in zijn onderhoud met vissen op het wad, met eieren rapen, konijnen vangen, een paar stuks vee, wat kippen en met zijn moestuin.

De ongeschoren man geniet van zijn vrijheid, van het strand, van de oerelementen vuur, water, licht en aarde. Alleen turen, kijken, mijmeren, misschien zoiets als Nescio beschreef in De uitvreter: “…Niks doen. Jelui kerels zijn zoo akelig wijs: alles moet een reden en

een doel hebben. Ik ga naar Friesland, niks doen. Zonder reden.”

Diep in mijn hart ben ik stinkend jaloers op de ongeschoren man. Hij gaat zijn eigen gang, rijdt over het eiland als ik in de file sta, hij geniet van de ondergaande zon in de zee als mijn horizon rood en groen kleurt van de verkeerslichten. Ik laat al een tijdje mijn baard staan, maar veel verder kom ik ook niet als burgerman van de wal. Ik geniet ondertussen wel van het verlangen om weer met mijn kop in de wind op de Postweg te lopen. Te beginnen aan de Waddenzeekant bij de moestuin van de ongeschoren man.

Uit: Over ’t wad. Drieëntwintig belevenissen. (Flevomedia, 2016)

HENK TAMELING (GRONINGEN, 1952) Studeerde Nederlandse taal-en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, was jarenlang docent Nederlands en (interim-) schoolleider in Groningen, Friesland en Noord-Holland. Tameling was directeur van de Waddenvereniging, uitgever en hij publiceerde twee bundels over zijn liefde voor de Waddeneilanden: Geluksvogel (2015, Brave New Books)en Over ’t wad (2016, Flevomedia). In 2018 verschijnt bij Flevomedia van zijn hand De zwaardschede, waddenfeuilleton. Hij is bestuurslid van de Stichting Vrienden van het West-Fries Museum in Hoorn.

Henk Tamling schrijft wekelijks over de Waddeneilanden op www.beleefdewadden.live.

FM18 - 2

41

HET BILDT ALS KUNSTBEDRIJF OUDEBILDTDIJK 12KM LANG LINT VAN CULTUUR Stormvloed en overstromin- Bildtzijl vertelt museaal met vondsten, gen vergen slachtoffers en kaarten en teksten hoe uit de, ooit brengen enorme schade aan diep in Friesland reikende zeearm, de Middelzee, Het Bildt ontstond. mensen, onderkomens, gewas, dier en natuur. Dijken JABIKSPAAD bieden bescherming en ver- Hollanders bedijkten het opgebilde anderen het landschap. De (aangeslibde) land vanaf 1505. Ze bleven er. In het hier ontstane dorp Sint grootste ingreep is de Afsluit- Jacobiparochie opende staatssecretadijk, belangrijk sluitstuk in een ris Geke Faber in 2000 het Jabikspaad eeuwenlange ontwikkeling van (Jacobspad) bij Rusmans metalen startpunt. De stenen ruitvormige voet bedijking en inpoldering.

van de driehoekspoort (1998) van een oneindig lijkende weg, symboliseert Moeder aarde zoals al eeuwen in Friese terpschatten. De vorm verwijst ook naar ruitvormig opdrogende Bildste klei en naar Friese ruitvormige vrouwenschilden. De pelgrimsroute naar Santiago de Compostella is verbonden met Karel de Grote: hij droomde van een hemelse sterrenweg van de Friese Zee door Gallië, Aquitanië, en Gascogne naar Baskenland en Galicië aan de Atlantische Oceaan in Spanje, waar het lichaam van apostel Jacobus rustte. Jacobus verscheen aan Karel en beloofde: ‘Tot het einde van de tijd zullen pelgrims van zee tot zee trekken.’ De Zwarte Haan, 6 kilometer van Sint Jacobiparochie, is het ultieme begin van de pelgrimsroute: hier zou in 1872 en op 18 februari 1931 Maria zijn verschenen.

’s Werelds goed is eb en vloed, uitgestald in ‘De Aerden Plaats’ in Oudebildtzijl.

BILDTSE AARDAPPELWEKEN

Markering van het startpunt van het Jabikspaad bij de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie, gemaakt door Henk Rusman.

Voor de jaartelling werden al poldertjes aangelegd, later volgden binnendijken zoals in Het Bildt. In dit zeekleien dijkenlandschap met dijkdorpen en Bildtse winkelhaakboerderijen, met woonhuis haaks op bedrijfsgedeelte, spreken Bilkerts hun eigen taal, het Bildts. Gemeente Het Bildt is sinds 2018 deel van de nieuwe fusiegemeente De Waadhoeke. Fries archeologisch steunpunt ‘De Aerden Plaats’ in Oude

42

De teelt van pootaardappelen als Doré, Borger, Bildtstar en Rode Star, afgewisseld met graan-, biet- en uiverbouw op Het Bildt, is indrukwekkend, evenals de kennis, technologie en handwerk die dat vraagt. Tijdens De Bildtse Aardappelweken / Potatoes Goes Wild toonden 44 kunstenaars uit West-Friesland, Fryslân, Ost Friesland en Nord Friesland kunst in zeven schuren, waarin agrarische bedrijven hun kennis deelden. Het gewassenveld met vijftig nieuwe en historische gewassen en de beeldenroute langs historische boerderijen brengen kunst, bedrijf en archeologisch erfgoed in beeld. De Aerden Plaats toont naast historie -

Gerecycled plastic door Kirsten Zwijnenberg, in het horecagedeelte van ‘De Aerden Plaats’.

ook hedendaagse kunst. Dit culturele centrum brengt in de oude, doopsgezinde Julianakerk klassieke en eigentijdse muziek en in het horecadeel komt gerecycled plastic in beeld.

In het kader van de verbinding tussen die andere Culturele Hoofdstad, Valletta in Malta, en Het Bildt, gaan al ruim 150 jaar ieder jaar eind september de eerste pootaardappelen naar Malta.

In maart komen de daaruit gegroeide nieuwe aardappelen, de Malta’s, terug.

Tussen 2014 en 2018 gingen er als deel van Lân fan Taal ook gedichten in de eigen taal over en weer.

ESCHER IN HET GRAAN Beeldhouwer, ruimtelijk vormgever en landschapskunstenaar Henk Rusman is initiator van ‘Escher in het graan’, deel van Sense of Place en participatieproject Planeet Escher (Fries Museum). Langs de Oude Bildtdijk 14 tot 1018 en de Stadhoudersweg sieren tekeningen van platgedrukt graan de wuivende groen-gouden-graanvelden.

Ze verleiden om kunst, graankleurgradaties én het landschap te ondergaan.

Rusman, Bowe Roodbergen, Marco Goldenbeld en niet-Bilkerts Rinus Roelofs, Hans Kuipers, Roland de Jong en Ria Groenhof ontwierpen graantekeningen. Hun beeldtaal smelt samen met die van Escher.

1. www.terpenLand.nl: op vier locaties wad/archeologie 2. www.aerdenplaats.nl: Kunst én 1e zondag t/m oktober, Ouwesylster Markt, Oude Bildtzijl 3. www.vanharenskerk.nl: t/m september iedere zaterdag geopend, Sint Annaparochie 4. www.sense-of-place.eu/ project/escher-in-het-graan-2: t/m 15 augustus, Oude Bildtzijl/de Westhoek/Nij Altoenae. Zie ook YouTube.

5. www.henkrusman.nl en www. bildtseaardappelweken.nl: beeldenroute t/m 2 september 6. www.jabikspaad.nl:

Graantekening geïnspireerd op het werk van M.C. Escher van Ria Groenhof. Nog tot eind juli te bezichtigen tussen Oudebildtzijl en Westhoek.

schop van Utrecht hun kerkje van hout en stro niet inwijden: onderhoud van geestelijkheid en gebouw waren niet geregeld. Keizer Karel V, die Het Bildt bezat, liet zijn rentmeesters zes jaar lang 30 Carolusguldens aan de pastoor, 10 aan de koster/schoolmeester en 50 voor noodzakelijke reparaties aan het gebouw betalen op voorwaarde dat Stadhouder, Raden en Pastoor zorgden dat parochianen en ingezetenen hun aandeel bijdroegen voor een stenen kerkgebouw met harde dakbedekking. In 1526-1532 kreeg Sint Anne, voluit Sint Annaparochie, haar tweede kerk, met vermoedelijk een Griekse kruisvorm (schip evenwijdig aan zijbeuk). In deze kerk werd op 2 juli 1634, volgens de Juliaanse kalender die toen nog in Friesland geldde was het 22 juni, het huwelijk ingezegend van Rembrandt van Rijn en Saskia van Uylenburgh, die in het dorp bij haar zuster woonde. Hiernaar verwijst het bronzen beeld buiten de kerk, van Suze Boschma-Berkhout.

pelgrimsroute, Sint

VAN HARENSKERK

Jacobsparochie/De zwarte

Een epische verhaal van Willem van Haren (1626-1708), diplomaat, grietman, reiziger en schrijver, vormde de basis voor Altyd seumer (Altijd zomer) van Bouke Oldenhof (tekst) en Egon Kracht (muziek). Dit stuk over verspilling is onder regie van Sjouke-Marije Wallendal met 150 spelers/muzikanten uitgevoerd op de Bildtpollen bij de Oude Bildtdijk en Zeedijk (Zwarte Haan). Willem was bouwheer van het derde, en huidige, kerkgebouw op die

Haan

REMBRANDT EN SASKIA Op 22 mei 1505 startten Hollandse aannemers de grootste zee-inpoldering van de zestiende eeuw, ruim 5400 morgen. De eerste rechthoekige geometrische verkaveling is toegepast op Het Bildt. Arbeiders bleven op het nieuwe land. In 1511 wilde de wijbis-

De Van Harenskerk in Sint Annaparochie, het eerste voorbeeld van centraalbouw in Fryslân.

centrale plek in Sint Annaparochie.

De achthoekige kerk uit 1682-83 was de eerste centraalbouw in Friesland en moest de voorgaande kerk, die te klein geworden was voor het gestaag groeiende dorp, vervangen. De buitenhoeken van de Griekse kruisvorm lijken verbonden: op de binnenhoeken staan vier pilaren wellicht op oude fundamenten. Willem en rijke boeren betaalden 17.536 Carolusgulden voor de kerkbouw. In de grafkapel uit 1686 (noordzij) rusten Van Harenfamilieleden. De kerk, een rijksmonument, is in 2012 overgedragen aan Stichting Alde Fryske Tsjerken.

©Gerhild van Rooij FM18 - 2

43

VLASROUTE FOLLOW THE BLUE LINE VLASMUSEUM HET BRAAKHOK HEROPEND

Het Mienskipsproject Vlasroute Follow the blue line verbindt de regionale historische vlasteelt en -verwerking met de huidige. In het Waddengebied is eeuwenlang vlas geteeld.

Dit prachtige ecologisch product wordt weer op bescheiden schaal geteeld in Marrum, Blije en Ee. Er is geen gewasbestrijdingsmiddel nodig en relatief weinig water.

Foto’s en tekst 2018, ©Gerhild van Rooij

Bloem en zaadbollen van blauwbloeiend vlas (Linum utisatissimum). Foto Rasbak CC.

hebben in Friesland en andere provincies het vlas verdrongen. Gerda van Wageningen beschrijft deze ontwikkelingen realistisch in haar trilogie Hoeve Sofie, De vlasfabriek en Bloeiend vlas (uitgeverij Z&K). Voor historische streekromanlezers is het een aantrekkelijke kennismaking met de arbeidsintensieve vlascultuur.

VLASROUTE EN SOUVENIRS

Bij ‘Kleine-Lijn’ in Blija wordt onder meer tafellinnen ambachtelijk bedrukt en wordt gebak geserveerd op vlasservies.

In de zeventiende eeuw huurden gardeniers een jaar een stuk grond van een boer die dat vanwege vruchtwisseling niet gebruikte. In de negentiende eeuw wordt Fryslân Nederlands belangrijkste vlasteeltgebied. De industriële en economische revolutie in de jaren ’20 en ’30 van de twintigste eeuw, de opkomst van katoen en toenemende monocultuur in de landbouw

Nynke Runia (De Kleine Lijn) bedacht ‘Follow the blue line’ naar blauw bloeiend vlas dat, net als witbloeiers, al zesduizend jaar langs de zeedijk voorkomt. Social design lab ‘It Erfskip’, inwoners, ondernemers en het vlasmuseum sloten aan. It Erfskip-bewoners maakten in co-creatie met een kunstenaar/vormgever LF2018-Erfskipsouvenirs. Dit deze ze in oplagen vanaf achttien stuks, met een bijgevoegd verhaal over de maker, de toegepaste Friese materialen en het verhaal dat ze vertegenwoordigen. Andere partijen verwerkten vlas tot vezel. Mede dankzij het Cultuur Participatie Fonds zijn oude technieken anders toegepast.

Ambassadeur van het oude vlechtwerkambacht, Gjalt de Groot, vlecht

Follow the blue line, t/m augustus zaterdag 10 tot 17 uur, deels ook door de week www.vlasroute.nl 06 - 29173519, info@kleine-lijn.nl, vijf locaties.

Noordfriese Winkeltjesroute: vijftien winkels/ateliers:

http://www.noordfriesewinkeltjesroute.nl/

44

Hein Sterk teelt al jaren 12 oude rassen op zijn akker tussen Ferwert en Marrum.

in Holwerd van vlas en riet eendenkorven, niet om eendeneieren te kunnen rapen, maar als beschermde nestplaats of decoratie.

VLASPRODUCTEN Klein, glad vlaszaad wordt na het zaaien met klompen aangestampt. Vlas bloeit één dag. Na honderd dagen wordt met de hand vlas getrokken (geoogst). Vlak daarna volgt het roten: het circa tien dagen nat houden van vlas om houtige delen te scheiden van stengel en wortel en linnenvezel te be-

houden. Bij te kort roten laten houtige delen niet los, bij te lang roten verrot de vezel. Vroeger had men nog wel warmwaterroterijen, tegenwoordig dauwroot men op het land. De vlasvezel wordt gekaard en gesponnen.

1 hectare vlas levert 20.000km vlasgaren, goed voor 3.750m² geweven linnen. Daaruit kunnen 2.200 linnen hemden gehaald worden of duurzame couture en chirurgisch hechtdraad.

Vlas wordt verwerkt in eendenkorven, plaatmateriaal voor isolatie, meubels, linoleum, carbonfietsen, auto-onderdelen, brandslangen, touw, fietspaddenstoelen, hockeysticks en bioplastic.

Het lijnzaad levert lijnolie en diervoeding-lijnkoeken.

LINNEN EN VLASSERVIES In Blije biedt de ambachtelijke linnen-/ katoendrukkerij ‘Kleine-Lijn’ de mogelijkheid om workshops te volgen in het maken van zeefdruk op linnen en vlaspapier. Nynke Runia bedrukt onder meer tafellinnen met vlasmotieven.

Pottenbakster Dineke Taal, Atelier Taal Klei, Mooi Werk Dokkum is met Kleine-Lijn deelnemer van de Noordfriese winkeltjesroute. Zij ontwierp een vlasservies in blauwe en okeren vlastinten met verdiepte vlascontouren, waarop in de theetuin bij het atelier zelfgemaakt gebak wordt geserveerd.

De Waard van Ternaard van Michael Roest biedt hierop zijn vlasroute-arrangement een driegangenlunch of -diner aan. Wie dit boekt, krijgt een van de honderd vlasserviezen mee naar huis (beker, klein en groot bord).

Max de Winter en Nynke Runia exposeren hier vlaskunst.

De 93-jarige Jaap Broersma, vooraan, heropende op 27 april 2018 het vlasmuseum in Ee. Foto Historische Vereniging Noordoost-Friesland (www.hvnf.nl)

BIODIVERSITEIT In de loods van Hein Sterk in Ferwert staan historische vlasgereedschappen en vlastrek- en vlasverwerkmachines, waar hij met passie over vertelt. Vader Sterk teelde het wereldproduct vlas waaraan de Friese Maatschappij van Landbouw haar groei dankte. Topsoorten als Concurrent bleken na de intrede van machinale bewerking waardeloos.

Anders dan later gekweekte soorten konden ze alleen handmatig bewerkt worden. Met 12 gram zaad per m2 teelt Sterk als enige in Nederland al enkele jaren oude vlassoorten. Soorten verdwijnen. Er moet zaad getrokken worden en zaad wordt zelfs gekoeld op de Noordpool. Op Sterks akker tussen Ferwert en Marrum zaaide hij in mei 12 historische vlassoorten in evenveel vakken. Soortvoorloper Concurrent staat naast Concordia en Friese Witbloei, gevolgd door Natasja, Merke, Sascha, Noblesse, Berber, Rembrandt en soorten die opdoemden in een zaadbaal in Polen en Rusland: Alba en Bella. Hein Sterk wil zo vlaszaden van de plantendatabank van Wageningen University & Research behouden als cultuurerfgoed.

BRAAKHOK

Het schilderij, in 2000 gemaakt door ‘Siemen’, hangt in het kantoor van Hein Sterk en laat het drogen en oogsten van het vlasras ‘Elise’ zien.

Aan de rand van het beschermde dorpsgezicht van Ee is Vlasmuseum Het Braakhok gevestigd in het enige overgebleven braakhok van de zestien uit de toenmalige gemeente Oost-Dongeradeel. Mensen zonder werk repelden er op de repelbank zaadbolletjes van de vlasstengels.

Ze braakten (kneusden) de stengels en zwingelden ruw vlaslinnen met

de zwingelmolen, een snel draaiend schoepenrad waar de vezels voor de schoepen werden gehouden om houtrestjes uit de vezels te verwijderen. In 2002 is er weer vlas verbouwd in Ee, deels voor demonstraties van deze machines en het tweejaarlijkse Nederlands kampioenschap vlas repelen in het museum.

VLASMUSEUM HEROPEND In 2015-16 ontving het museum ca. €10.000 van de provincie voor verbouw. In 2017 stalden ‘museumburen’ Evelien en Florian de collectie. Deze werd deels gedigitaliseerd. Anton Rolink van Artitude uit Leeuwarden maakte een ontwerp voor het vlasmuseum, Borte Hart uit Westergeest tekende voor de entree en vitrines en Klasina van der Werf verzorgde alle teksten en zocht de expositie-foto’s uit. Op Koningsdag 2018 zong troubadour Onno Loost een speciaal geschreven lied en hield voorzitter Ruud van de Hel van de Dorps-Ontwikkelings-Maatschappij een enthousiast verhaal. De 93-jarige vlaswerker Jaap Broersma opende Vlasmuseum Het Braakhok daarna in stijl door met vlasproppen te schieten.

Het veertigjarige museum is onbemand 365 dagen per jaar te bezoeken. Dankzij vier Dreamprojects verwelkomt Jaap Broersma bezoekers nu digitaal. Er is een introductiefilm en de voorwerpen staan achter glas.

Het museumbestuur en subsidies van diverse instanties maken het voortbestaan van dit kleine, nostalgische en educatieve museum mogelijk.

FM18 - 2

45

GEÏNSPIREERD DOOR DE WADDEN 100 JAAR MULTIDISCIPLINAIR KUNSTENAAR JAN LOMAN

Tijdens het Lomanjubileumjaar 2018 brengen vele organisaties de artistieke, literaire nalatenschap en het leven van Jan Loman onder de aandacht.

Hij is op 28 februari 1918 in Bolsward geboren en overleed op 88-jarige leeftijd op 12 november 2006 in Beetsterzwaag, waarna zijn as is uitgestrooid tussen paal 14.200 en 14.400 op Schiermonnikoog.

Loman groeide op in Gorredijk, voltooi­ de de hbs in Heerenveen, wilde naar de kunstacademie maar studeerde, zoals zijn vader wenste. Hij voltooide in Delft in 1941 de opleiding tot geodeet (land­ meter), dook onder, vertrok na de oor­ log vrijwillig naar Indië en vond daar zijn vrouw Sofie Selma (Sjouk) van Hutten.

Ze kwamen naar Nederland, woonden in Arnhem, Haren en Beetsterzwaag.

Jan werkte als geodeet, maar was naast en na zijn werkzame leven kunstenaar, vormgever, haikudichter, documentair fotograaf en aimabel gastheertentoon­ stellingsmaker. Hij maakte schilderijen, tekeningen, collages, vlieseline, grafiek, assemblages, objecten, beelden, foto’s en haiku.

GEOMETRISCH ABSTRACT

Loman hield van de sfeer van de wad­

46

den. In zijn geboortestad Bolsward hin­ gen in juni van dit jaar drie ijle, krachtige zeefdrukken uit de zesdelige Wadden­ serie uit 1987, waarbij een eveneens in zeefdruk uitgevoerd blad met colofon, inleiding van Loman en haiku voor elke zeefdruk hoort.

Stichting 4+ organiseerde de ten­ toonstelling Essinsje/Essentie, abstract geometrische kunst in Rijksmonument de Broerekerk. Door het dak van glas vingen Lomans, door Aldrik Salver­ da uitgevoerde, waddenprenten extra veel licht, wat de beleving van ruimte in deze Waddenserie versterkte. De titels Simonszand, Paal XVI, Griend, Paerde­ marckt, Scholbalg, en Kupersbult ver­ wijzen naar zandbanken, maar Loman schrijft: “Geen van deze (zeefdrukken) heeft topografische pretentie, slechts heb ik, naar eigen aard, getracht sferen weer te geven die zich in mijn herinne­ ring hebben vastgezet.”

De horizon bestaat nergens uit een vaste lijn, maar je beleeft die horizon wel. Er is geen vaste contour van een zandbank, geen wateroppervlak waar­ aan je die kunt aflezen, en geen realis­ tische lucht die de weersgesteldheid en het tijdstip van de dag of de overgang naar land of water aangeven. Het wad en de specifieke zandbanken zijn ge­ abstraheerd en hier tot hun essentie teruggebracht in losse geometrische vormen, de witruimten daartussen, en de leegte erboven en onder.

WADDENZEEPRENTEN

De prenten bestaan uit een luchtige, zorgvuldige compositie van blokjes in kleuren van het wad: donker- en licht­ blauw, grijsgroen en gedempt bruin.

Het totaal geeft onmiskenbaar een waddensfeer weer, alsof je in de stilte en tijdloosheid naar de branding luis­ tert. Loman is in deze abstrahering schatplichtig aan kunststroming De Stijl. Als 17jarige HBS-scholier (Heer­ enveen) bezocht hij familie in Den Haag om ook het nieuwe Gemeentehuis te bekijken. Ineens ontdekte hij daar een werk met drie gele banen in een vlak.

Dit schilderij van Mondriaan pakte hem meteen. Het was iets nieuws, totaal anders dan de tot nu toe ge­ toonde werken. Hij zag er meteen de schoonheid van in. Veel van zijn werk wortelt in De Stijl en daaruit voortgekomen kunststromingen, maar met een speelse invalshoek.

Museum Belvédère in Oranjewoud bracht in samenwerking met Kun­ struimte Wagemans, op verzoek van Cultbee, dit voorjaar een ode aan Loman met een Lomankabinet met unica: sobere, vrije, geometri­ sche vlieselines en de plaksels die aan de Waddenserie zeefdrukken voorafgingen. Witte vellen papier met opgeplakte vlakjes van dik pa­ pier of dun karton, die bijna los lijken te komen van het papier. De serie is gro­ ter dan de zeefdrukserie en met meer tinten en kleuren, bijvoorbeeld zacht­

geel. De vlakjes vangen door hun dikte het licht anders dan op de zeefdruk. De lichtreflectie in combinatie met ragfij­ ne schaduwranden geven de contouren meer reliëf, mede omdat de dikte per kleur verschilt. Net als bij de zeefdruk­ serie is er geen vlakje recht, waardoor het werk levendig blijft.

TREASUREWALL-CONTAINERS

Loman woonde vanaf 1963 tot zijn dood in 2006 in Beetsterzwaag. De kunstenaar en zijn vrouw kregen geen kinderen. Ze richtten Stichting Paer­ demarckt Fundatie op waarin Loman een groot deel van zijn werk onderge­ bracht dat later in overleg met de ma­ ker is verkocht aan Fred Wagemans. De

Paerdemarckt Fundatie heeft sinds de oprichting tot 2010 bijna 70.000 euro aan schenkingen en donaties verricht, voor het merendeel aan verengingen en instellingen op cultureel ge­ bied, kunst, muziek en litera­ tuur, in Schiermonnikoog. Het paar kwam er graag, eerst met de veerdienst vanaf Zoutkamp, later vanaf Lauwersoog, zoals te zien in Lomans werk. Tresoar ver­ wierf zijn foto’s en negatieven als schenking. In het kader van Leeu­ warden Culturele Hoofdstad zijn in de Treasurewall Lomans Con­ tainerfoto’s opgenomen. Ze ver­ schijnen als monumentale paren op grote ledschermen, je hoort in gedachte de geluiden, ruikt de zilte lucht en ziet vrije geometrie met slagschaduwen en letters, zoals ook in zijn assemblages van strandvondsten.

HAIKU

Beetsterzwaag heeft een permanen­ te Lomanwandeling uitgezet, in no­ vember worden in Schiermonnikoog Lomanwandelingen gehouden, beide langs Lomans haiku-tegels en kunst in

de openbare ruimte en locaties waar hij woonde, werkte, verbleef, exposeerde of regelmatig kwam, van gemeentehuis tot strandpaal en park tot straat. In Ga­ lerie Bloemrijk Vertrouwen in Aldtsjerk, waren als start van Loman100jaar 2018 op Nationale Gedichtendag Lomans haiku te horen en fraai vormgegeven bundels te zien, waaronder de naviga­ tor, die begint met: ‘Vijf dagen na het vergaan van de Navigator bij Schier­ monnikoog werd / Jan Loman gebo­ ren. Hoewel een oorzakelijk verband tussen / deze gebeurtenissen nooit is aangetoond, was het voor hem later aanleiding / regelmatig de plaats van de stranding te bezoeken. De lange weg / erheen bood alle gelegenheid gedach­ ten de vrije loop te laten: enkele / hier­ van vindt u hierna verzameld.’ Die tekst citeert Buddy Hermans in Stiller om de Noord, het filmportret over Lomans band met Schiermonnikoog en zijn beeldende en literair werk, die 26 sep­ tember op Schiermonnikoog te zien is, met expositie en lezing.

Tekst @Gerhild van Rooij Foto’s @Gerhild van Rooij en John Stoel

Expositie/wandeling: Kunstruimte Wagemans, kunstruimte.nl, 0651552333, Beetsterzwaag Expositie/lezing/film/wandeling, Landal Vita Maris: kom-op-verhaal-agenda/stiller-om-de-noord-jan-loman, Schiermonnikoog, vitamaris@landal.nl, 0519-531 840 Tresoar Treasurewall Leeuwarden, tresoar.nl JAN LOMAN (1918-2006) EN HET WAD, LOMAN100JAAR 2018 Exposities, lezingen, film en wandelingen

FM18 - 2

47

48

VAN VERHUISKAART NAAR ONTWERP LOGO WADDENVERENIGING RUIM HALVE EEUW OUD

De verhuiskaart uit 1962 was de aanzet van het huidige logo van de Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee (Waddenvereniging), die sinds 1967 bestaat. Met dank aan John Stoel en Fred ­Wagemans, Galerie Wagemans voor dit historische beeldmateriaal.

Het door Jan Loman ontwor- ontwerp uit 1967 horen sinds 2016 tot pen logo van de Waddenver- de collectie van het Fries Museum. Het eniging hoort tot de bekend- logo-ontwerp komt terug in latere versies. Bij de officiële opening van Leeuste logo’s in Nederland en is warden Culturele Hoofdstad 2018 inmiddels ruim een halve eeuw in Post Plaza is daarvan de zeefdruk oud. Als geodeet (landmeter) ­Beachcomber uit 1993 (50x65cm, opkon de kunstenaar-dichter de lage 25) als ‘beeldmerk ­Loman100jaar 2018’ gepresenteerd. diepte van de aardlagen en het oppervlak meten. Dat was WEES WIJS zijn referentiekader.

In vergelijking tot de honderden miljoenen jaren oude rotsformaties in bijvoorbeeld Noorwegen, waar Loman ook inspiratie vond voor beeldend en literaire werk, was het 4000 jaar oude waddengebied van Texel tot Denemarken een piepjong watergebied.

Dat ‘plasje’ zat wel barstensvol leven en dynamiek en was zo uniek dat Loman met anderen vond dat het behouden en beschermd moest worden. Inmiddels is het wad UNESCO Werelderfgoed.

VERHUISKAART Loman en zijn vrouw verhuisden in 1962 uit Haren naar Beetsterzwaag.

Het verhuisbericht was een aanzet voor het latere Waddenlogo. In 1962 ontstond een staande sjabloondruk: een vogel, daarboven een zon, eronder summier een walkant. In 1963 maakt hij een horizontale versie, met horizon boven in plaats van wallekant onder.

Deze studies, het verhuisbericht en

In 1966 riep de 16-jarige Kees Wevers op tot verzet tegen het plan om het Amelander Wad in te polderen, waarna op 17 oktober de Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee werd opgericht. Met de leus ‘Wees wijs met de Waddenzee’ kwam er actie tegen de polderplannen. Hieruit is de Waddenvereniging ontstaan die sinds 1967 officieel het door Loman geschonken logo als beeldmerk voert. De blauwe gestileerde meeuw, met rode zon asymmetrisch in de zee geprojecteerd onder een gebogen horizon, is zijn bekendste werk. Zelf hoopte Loman dat er meer herinnerd zou worden dan alleen dat logo: ‘Anders is ’t wel erg smal’, vond hij.

gels, vaak schenkingen voor openbare, voor hemzelf bijzondere, plekken. Die haiku worden gelezen, gezien, zoals de ingemetselde granieten haiku-tegel bij het baken voor scheepsvaart bij Kobbeduinen, Schiermonnikoog en de pendant in de Zuid-Noorse plaats Nesvag. Op beide staat een Noorse en Nederlandse haiku onder kenmerkende horizonstreep met dezelfde oosterlengte erboven, die verbindt de plaatsen. De Nederlandse haiku bij het baken verwijst naar Nesvag: de ruimte is leeg / achtergebleven alleen / sporen in graniet. Naast haikutegels en kunst in de openbare ruimte, en ondanks vele exposities van zijn werk blijft het waddenlogo het scharnierpunt voor Lomans bekendheid.

©Gerhild van Rooij

HAIKU Hij kon met weinig middelen een idee of waarneming weergeven, Ook in de zeefdruk ‘Beachcomber’, in een oplage daarvan getuigen het logo, ander van slechts 25 stuks als beeldmerk gebruikt voor het beeldend werk en zijn haikute- ­‘Loman100jaar 2018’, is het Waddenlogo te herkennen.

FM18 - 2

49

NIEUW PAND GEOPEND NAAST DE FABRIEK De bedrijven Acquaint en HDM Pipelines hebben op 3 juli j.l. hun nieuwe pand aan de Zwettestraat in Leeuwarden geopend. Beide bedrijven groeiden op hun oude locatie in Wommels uit hun voegen.

Ze hebben zich nu gevestigd in bedrijvenpark De Zwette, naast De Fabriek.

Zowel wethouder Friso Douwstra van de gemeente Leeuwarden als Wetsus directeur Johannes Boonstra heetten beide bedrijven tijdens de feestelijke receptie van harte welkom.

HDM Pipelines B.V. is opgericht in 2011 met als doel het adviseren en ontzorgen van kabel- en leidingeigenaren en beheerders op het gebied van leidingbeheer, inspectie en onderhoud. Zij zorgen ervoor dat leidingen zo effectief en efficiënt mogelijk worden aangelegd en beheerd.

HDM heeft aantoonbare ervaring in diverse sectoren zoals mijnbouw, drink- en afvalwater, chemie & utilities, duurzame energie en glasvezel & breedband.

Acquaint is opgericht in 2014. Het bedrijf is ontstaan vanuit een samenwerking met HDM Pipelines. Acquaint ontwikkelt en vermarkt inspectie-

Acquaint B.V. Zwettestraat 27B 8912 AV Leeuwarden info@acquaint.eu +31 853032782

methodieken en -technieken voor buisleidingen. Acquaint heeft de robotsystemen Aquarius I en II ontwikkeld waarmee (water)leidingen aan de binnenkant kunnen worden gecontroleerd op lekkages en zwakke plekken.

Overheden, instanties en bedrijven kunnen daar hun voordeel bij doen bij het beheer van hun leidingennetwerk.

Beide bedrijven hebben bijna dezelfde directie, werken onafhankelijk en ook gezamenlijk. In het nieuwe pand wordt het nog gemakkelijker voor medewerkers, opdrachtgevers en samenwerkingspartners om kennis uit te wisselen. Hierdoor ontstaat een vanuit nature innovatief klimaat.

HDM Pipelines B.V. Zwettestraat 27A 8912 AV Leeuwarden info@hdm-pipelines.com +31 85 1301944

INTEGRON AANDRIJFTECHNIEK Integron is een technische dienstverlener en ontzorgt haar industriële en maritieme klanten gedurende de hele levenscyclus van een machine, apparaat, installatie en besturing. Ondersteund door onze technische kennis, vaardigheden en jarenlange ervaring engineeren wij innovatieve oplossingen voor klantspecifieke vraagstukken.

Integron biedt engineering, werkplaatsmontage, componententoelevering, onderhoud en revisie, alsmede klantgerichte consultancy en servicediensten.

Installatiebedrijf De Jong Fabrykswei 7 8734 HV Easterein 0515-331512 www.dejonginstallatiebedrijf.nl

Integron Aandrijftechniek Zwettestraat 27C 8912 AC Leeuwarden 058 – 2886535

www.integrongroup.nl

06-81801991 Klaas van der Leest Lemmer

Vredeman de Vriesstraat 29 8921 BR Leeuwarden 058 213 3153

DE BEDRIJVEN IN DE FABRIEK FELICITEREN DE NIEUWE BUREN 50

Mannen van het duurzame dak Daken, duizenden meters dak op industrieterreinen, bedrijvenparken en woonwijken.

Het dak is het vakgebied van de specialist,die de vele soorten daken, dakbedekkingen en bijbehorende goten kan onderscheiden. In gesprek met een specialist met passie die daken maakt, vernieuwt en onderhoud, Richard Kienstra van Alkimon Daken en Goten.

Witte daken of groene daken; het zijn duurzame ontwikkelingen die sterk in de belangstelling staan.

Witte daken omdat die veel warmte weerkaatsen en het gebouw koeler houden, groene daken omdat ze hetzelfde effect hebben en bovendien de waterhuishouding op een dak ook reguleren en bijdragen aan een gezonder klimaat. Voor Richard Kienstra die het grootste deel van z’n leven in de bouw en op daken werkt, is het dak z’n lust en z’n leven. ,,Het mooiste is de vrijheid, dat hebben we allemaal. Daken bedekken is een vak geworden, waarin de ervaring van wat jij met je handen kunt maken gecombineerd wordt met steeds meer kennis, van bouwwijze, van het gebruik van materiaal, dampremmers, bouwfysica en de toenemende duurzame ontwikkeling zoals isolatie en besparing. We zijn professioneel geworden met opleidingen op alle niveaus.”

Een trotse dakdekker en ambassadeur van z’n vak. Vanuit z’n bedrijf in Dronrijp werkt Kienstra met acht man in Friesland, zoals op De Zwette. ,,Dit is onze regio, want ik wil niet uren per dag reizen en mijn mensen doe ik dat ook niet aan.

Normale dagen draaien in de omgeving waar je je thuis voelt, je veilig kan werken en je klanten kunt ontzorgen met maatwerk en dakonderhoud.” ,,Veel van ons werk zit in renovatie en onderhoud

zeker nu het belang van isolatie van gebouwen sterk toeneemt. Is je dak niet goed geïsoleerd, dan verlies je heel veel energie; het is zaak de juiste keuzes te maken. Voor mij is het daarom van belang met de eigenaar van een gebouw de vraag centraal te stellen wat hij of zij wil de komende jaren met een gebouw. Als je dat weet, kun je afwegingen maken in de keuze en kosten van de oplossing. Zo is de keuze voor het vervangen van een zwart bitumen dak door een wit bitumen dak in combinatie met zonnepanelen een op termijn sterk kostenbesparende oplossing, omdat naast de bekende voordelen, een wit dak de effectiviteit en opbrengst van de zonnepanelen versterkt. Dat is interessant voor de eigenaar die z’n pand een complete facelift wil geven om het weer optimaal in de markt te kunnen zetten voor de komende decennia.” alkimon.nl

FM18 - 2

51

Musea, huizen, scholen en alles wat met bouwen te maken heeft In elk ontwerp speelt functionaliteit een grote rol. Daarom leren we de omgeving en de ruimte waarin we gaan bouwen op ons duimpje kennen en kruipen we in de huid van de opdrachtgever. Plezier in het werk staat daarbij altijd voorop.

Natuurlijk, een architect heeft een grote verantwoordelijkheid. Meer nog is het een prachtig vak.

De Ikker 4 | 9062 HN Oentsjerk | 058-215 88 11 info@marten-atsma.nl | www.marten-atsma.nl

52

k P rizen en nije boeken k Fryske literatuer yn it wyld

LF2018 MAKKET IN SOAD WEKKER Lang hat der de eangst west dat der by de útfiering fan de ferskate projekten yn it ramt fan Kulturele Haadstêd 2018 net genôch omtinken wêze soe foar de Fryske taal en dan benammen de Fryske literatuer.

Grutte, suver hast megalomane, projekten fan leafst bûtenlânske keunstners oerspielden de ynwenners fan Fryslân as in tsunami. Sinten wienen der blykber as wetter en hoe ‘bûtenlânsker’ hoe better, like it devys te wurden. De taal, njonken byldzjende keunst en muzyk dochs de grutste wize fan uterjen fan minsken, moast it dwaan mei in beskieden plak. Letters op in fiadukt, of op in gebou, te lyts om sizzenskrêft te ­hawwen. Noch ferkeard skreaun ek.

Hjir en dêr in iepenloftspul, of in lytsskalige opfiering foar eigen folk, dêr moast it mei ta. As sobber kaam it gebou ‘Obe’ en it talepaviljoen MeM. En wat blykt: de taal, de minderheidstalen, libbet folop. Net allinnich skoallen witte it paad te finen nei de Prinsetún, ek toeristen skarrelje troch it grutte ferskaat oan talen dat ús wrâld ryk is. De Europeeske minderheidstalen

ALLEGEAR BARTELJE! It liket wat op de ‘Lama’s’, dy’t de measten wol kenne sille fan tillefyzje. Yn Baskelân hyt it ‘Bertsolaritza’ en yn it Frysk bestiet it fenomeen sûnt koart ûnder de namme ‘Bartelje’, in knypeach nei it Ingelske ‘Battle’ en it Fryske ‘Boartsjen’.

It giet om in iuwenâlde poëtyske keunstfoarm, dy’t de Basken yn it bloed sit, sa’t it liket. Yn ’e kroech, op in jierdeifeestje, op skoalle, samar op in plein: rûnom geane de ‘Bertsolari’s’ de striid mei elkoar oan. Se krije in ûnderwerp oanrikt, der klinkt in Baskyske meldij út ’e boksen en dêr giet it hinne. Sjongend ymprovisearje oer dit ûnderwerp en de bêste wint. ‘Poetry Slam’, mar dan noch folle grutter en ienris yn ’e fjouwer jier wurde der grutte kampioenskippen holden, foar sa’n 15.000 útsinnige besikers en it wurdt live útstjoerd op tillefyzje.

Fiif Fryske entûsjastelingen, Mirjam Vellinga, Bart Kingma, Gerard de Jong, Syds Wiersma en Elmar Kuiper, ha de koppen by elkoar stutsen en wolle dit fenomeen ek yn ’e Fryske woartels bebakt sjen te krijen. Dêrom hat der yn ’e earste wike fan july in Baskyske Bertsolari yn Ljouwert west om workshops te jaan. Nei de grutte fakânsje moat der in lesmetoade ûntwikkele wurde om op skoallen workshops jaan te kinnen en fan ’t hjerst wurdt der in Barteljûn hâlden. De krekte details dêroer komme letter noch.

ha allegear harren eigen wike yn MeM, mei lêzingen en optredens dy’t goed besocht wurde.

Fryske dichters ha lang om let besluten de noazen deselde kant út te stekken en as kollektyf har sterk te meitsjen foar de eigen taal, mar ek foar it eigen wurk.

Efter it buro yn dy stille, tsjustere keamer wei en de dyk út, om yn ’e iepenbiere romte optredens wei te jaan.

Oaren ha ûntdutsen dat jo sjongend en ymprovisearjend dichtsje kinne. Bartelje, neffens de Baskyske ‘Bertsolaritza’-kultuer. Ferskate dichters ha har dêr al oan weage. Op in positive wize mei elkoar de striid oangean, wat in pracht.

Sutelkroaden ride troch ferskate doarpen en bringe alle wykeinen foar tûzenen euro’s Fryske literatuer oan ’e man. De organisearjende ferienings spekke sa prachtich de klupkas.

It liket derop dat de tsjinnichheid yn al dy Ingelske wurden en bûtenlânske kassaknallers fan LF2018 yn elts gefal de Fryske skriuwers wekker skodde hat.

Derút blinder, oars wurde wy fergetten!

Jolanda Miedema Bartelet

FM18 - 2

53

HANNEKE DE JONG SKRIUWT AKSJEBOEK FOAR BERN 2018 Op fersyk fan Boeken fan Fryslân skriuwt Hanneke de Jong it Aksjeboek foar Bern 2018, de yllustraasjes sille makke wurde troch Linda de Haan. It wurdt in boek foar bern yn de ûnderbou, geskikt om foar te lêzen of om sels te lêzen. It boek slút oan by it tema Freonskip fan de Berneboekewike 2018.

It Aksjeboek sil yn de perioade fan 29 septimber oant en mei 31 oktober te keap wêze foar de aksjepriis fan € 4,95 en wurdt útjûn troch útjouwerij Bornmeer.

Hanneke de Jong (1952) skriuwt berne- en jeugdboeken yn it Frysk en it Nederlânsk, lykas De lêste brief/De laatste brief (2001, mei in earfolle fermelding fan de ‘Zoenjury’), Trettjin dagen om in spetterjend feest te organisearjen/Dertien dagen om een spetterend feest te organiseren (2013, Simke Kloostermanpriis), Wês net bang (2016, it wier barde ferhaal oer in santjinjierrich famke dat flechtet út Syrië fanwege de oarloch) en Heksegrytta (2017).

Linda de Haan (1976) yllustrearret foar printeboeken, tydskriften, les- en lêsboeken en it berneprogramma Fratsen fan Omrop Fryslân.

Sels makket se ek printeboeken wêrfan it boek Kening & Kening dat se tegearre makke mei Stern Nijland yn tsien talen ferskynd is.

WILLEM SCHOORSTRA WINT RINK VAN DER VELDEPRIIS De Rink van der Veldepriis 2018 is op 15 juny útrikt oan Willem Schoorstra fan Ternaard. Hy krige de priis foar syn nijste roman ‘De Nacht fan Mare’, dy’t ein oktober 2017 ferskynde. De skriuwer mocht in bedrach fan €2000 yn ûntfangst nimme en in byld fan Anne Woudwijk.

‘In boek dat tagelyk spannend en dramatysk is. As je ienkear begûn binne te lêzen, lit it ferhaal je net mear los. De skriuwer wit in sfear op te roppen dy’t nijsgjirrich makket. Hy skriuwt rjocht foar de raap mar is tagelyk byldzjend en poëtysk. It ferhaal is prachtich opboud en stilistysk sterk,’ sa skriuwt de sjuery.

De Rink van der Veldepriis wurdt ienris yn de twa jier útrikt oan in Frysk boek, of in boek yn ien fan de Fryske streektalen, dat bedoeld is foar in breed publyk. De eardere Friese Pers Boekerij hie der as betinkst ek noch by dat it boek stylistysk by Rink van der Velde syn wize fan skriuwen passe soe, mar dy eask hat men falle litten. Nei it fallyt gean fan de FPB is it útrikken fan de ‘Rink’ in taak wurden fan it Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum (FLMD).

De sjuery krige dizze kear 26 boeken te lêzen, fan 21 skriuwers.

De kwaliteit fan ’e ynstjoerings wie net altyd like goed, liet de sjuery neitiid noch witte. Om’t winners fan de priis net wer meidwaan meie en der net folle nije skriuwers bykomme, wurdt it tal boeken dat meidocht hieltyd minder.

Oare nominearren wienen dit jier Geart Tigchelaar mei ‘Bêste Jonge’ en Nyk de Vries mei syn roman ‘Renger’.

Willem Schoorstra wint de Rink 2018. Foto: Fokke Westra

IM

DEBÚTROMAN ‘SKULD’ By de KFFB is de roman ‘Skuld’ útkommen, debútroman fan de Kollumer skriuwster Jikke Olivier.

Mei it boek ‘Skuld’ trochbrekt Jikke Olivier it taboe dat rêst op in selskeazen dea. In heit en dochter bliuwe efter nei de selskeazen dea fan har frou en mem. Yn it grutte fertriet dat dit mei him meibringt, libje se by elkoar lâns, elk mei har eigen skuldgefoel.

Pesten, ferlies, skuldgefoel en leafde, it binne de grutte tema’s yn dizze roman. Jikke Olivier hat in boek skreaun dat net tsjinsteande de tematyk tagonklik is foar jonge en âldere lêzers. It is dêrmei ek in oanwinst foar de Fryske ­jeugdliteratuer.

Skuld, Jikke Olivier Utjouwerij KFFB €16,00

54

De Kollumer skriuwster Jikke Olivier kriget it 1e eksimplaar fan har roman Skuld útrikt troch Joh. Bakker, de foarsitter fan de KFFB (1)

> FAMKE FAMKE > Ale S. van Zandbergen > FAN 22,50 AKSJEPRIIS

17,50

JULY/AUGUSTUS

In útsjitter! Moai tiidsbyld. Humor. Djipte.

Spannend. Dramatysk.

425 siden!

‘STIENKEAL’: NIJE BONDEL FAN ELMAR KUIPER Op 2 juny hat Elmar Kuiper syn nijste dichtbondel presintearre. It is in ‘yntime’ bondel, sa as syn útjouwer Bornmeer witte lit, dêr’t er mei in skerp each yn werom sjocht op de jierren dy’t efter him lizze. Hy skriuwt oer syn heit, syn eigen jongesjierren en syn wurk yn de psychiatry.

In stienkeal is in kealtsje dat al betiid yn ’e ko stoarn en mummifisearre is, ûnfolgroeid, en wurdt net altyd troch de natuer ôfdreaun. De ko kin der slim siik fan wurde en sels fan stjerre.

Stienkeal is byldzjend, waarm en persoanlik, in bondel dy’t je oangrypt en beethâldt.

Elmar Kuiper is net allinnich aktyf as skriuwer, hy is ek byldzjend keunster, performer en filmmakker. Mei de ‘Tigers fan Greonterp’ jout er geregeldwei optredens.

Hy publisearret yn it Frysk en it Nederlânsk, mar der is ek wurk fan him oersetten yn it Dútsk. Kuiper waard nominearre foar ûnder mear de Fedde Schurerpriis en de Cees Buddinghpriis en wûn ferskate kearen de Rely Jorritsmapriis.

Stienkeal, Elmar Kuiper Utjouwerij Bornmeer €15,00

WERÚTJEFTE ‘BEAFEART’ FAN RINK VAN DER VELDE By útjouwerij Bornmeer yn Gorredyk is de roman ­‘Beafeart nei Saint-Martin’ fan Rink van der Velde opnij útbrocht. It boek kaam foar it earst út yn 1965 en wie de tredde roman fan Van der Velde.

De roman is opnij útjûn yn it ramt fan de Rink van der Veldewike, dy’t fan 14 oant en mei 22 juny hâlden waard yn Drachten. Yn dy wike wienen der ek ûndermear in kroechferhalewedstryd, de útrikking fan de Rink van der Veldepriis en in boekemerk. Utjouwerij Bornmeer wol tenei om it jier, as de Rink van der ­Veldepriis útrikt wurdt, ek in boek fan de skriuwer opnij útjaan.

‘Beafeart nei Saint-Martin’ waard omstavere troch Martsje de Jong.

Beafeart nei Saint-Martin, Rink van der Velde Omstavering: Martsje de Jong Utjouwerij Bornmeer €15,00

RÊDBÂD IN HET NEDERLANDS De roman ‘Rêdbâd’ van Willem Schoorstra is vertaalt in het Nederlands en van de Friese versie is een herdruk uitgebracht.

De roman over de Friese koning Redbad is hot news, sinds er door Klaas de Jong een film met diezelfde naam is uitgebracht. Een miljoenenproductie met veel geschreeuw en geweld, die door de recensenten is afgebrand en mede daardoor flopte.

De film heeft niets met het boek te maken, benadrukte Willem Schoorstra in de media, die zijn roman ook niet wilde laten gebruiken door De Jong, omdat het script het verhaal omtrent Redbad zoveel geweld aandeed, dat de Ternaarder schrijver de filmmaker nul op het rekest gaf. De hausse aan publiciteit rondom de film gaf echter de verkoop van het boek wel een flinke boost.

Wel stelde hij de roman beschikbaar om er een openluchtspektakel rondom te laten produceren.

In de teatertún in Broeksterwâld was de voorstelling avond aan avond stijf uitverkocht.

Redbad, Koning van de Friezen Willem Schoorstra Utjouwerij Het Nieuwe Kanaal €24,50

‘IN SOARTE FAN BÛGJEN’, GEERT NAUTA By útjouwerij Elikser is de earste ferhalebondel fan de Wergeaster skriuwer Geert Nauta ferskynd. Hy wûn al trije kear in Rely Jorritsmapriis en publisearret ek wol yn it literêr tiidskrift Ensafh, mar ‘In soarte fan bûgjen’ is syn earste folsleine útjefte.

Poëtysk, humoristysk, absudistysk en soms mei in hast wat makabere ynslach. De ferhalen fan Geert Nauta, bondele yn dit boek, jouwe in bysûndere skets fan it minsklik ferlet en tekoart. de subtile satire en de gauris ûnferwachte selskennis fan de haadpersoanen meitsje it lêzen fan dit boek ta in apart, ferrifeljend en meinimmend aventoer.

In soarte fan bûgjen Geart Nauta Utjouwerij Elikser €17,50

FM18 - 2

55

56