Fryslân Markant - iistiid by Uitgeverij PENN.nl

IISTIID

MARKANT OPWARMING STAGNEERT

IJWC’S AAN DE BAK BIJ GRILLIGER WINTERS

post-it

NAGELHOUT HOORT HET MEER PRATEN

WETTERSKIP: TROCHPAKKE! MET VROEG IJS-OVERLEG

KNOOPPUNT EARNEWÂLD: FEEST OF LIJEN WESTSTELLINGWERF, IJS ZONDER GRENZEN Hoe koud het was en hoe ver

UW TOCHT

ONS WERKTERREIN

www.wetterskipfryslan.nl

IISTIID IJsmeesters aan de macht Een Nederlandse winter is nergens zo mooi als in Fryslân. Deze iistiid-editie van Fryslân Markant laat zien hoe ijzige kou juist hier een bron van energie en inspiratie is. Nog voor de wind bij nieuwe maan ruimt naar het oosten start het Draaiboek IJs. IJsmeesters en rayonhoofden krijgen de macht. Vorst is net als de liefde, als het zich voordoet ‘moat je fuort tapakke!’. Het verbroedert Friezen en niet-Friezen, jong en oud. Schaatsers laven de onvoorwaardelijke ontmoeting, met elkaar en met de vrijwilligers van de 22 IJswegencentrales. De schaatshandel draait overuren. En de schaatsmakers van weleer, de Mannen van Staal, werden kunstenaars en maken Fryslân steeds mooier. Jacob de Hoop (eindredactie)

Inhoud

(Wâldsein) kijkt met al zijn zintuigen naar het ijs. Onder het ijs kan hij zelfs het weer voorspellen.

13 KNSB Gewest Friesland speurt met nieuwe voorman Eelke Lok naar nieuw ijstalent.

14 Het moet niet gekker worden, Grou organiseert WK Klunen, ijs en weder dienende.

15 IJs transplanteren is ook voor brandweer Sneek ijskoud precisiewerk.

17 Van maalverbod tot toertocht. Er zijn tegenwoordig zelfs vluchtplannen nodig voor als er een straaljager neerstort.

32-35 IJswegencentrales in beeld van Weststellingwerf tot Oostergo. Weststellingwerf is de oudste en de rijkste.

36-37 Jachthaven Warten is altijd in beweging. Het was hier ooit in winterse dagen zelfs een overslaghaven van sledes met meel.

38-40 Gemeente Súdwest Fryslân kijkt er elk jaar reikhalzend naar uit, de Elfmerentocht en het Belslydzjen.

42-43 Smakelijk Fryslân! 44-47 De stalen Slachtetille over de

Rispens: ‘Tapakke’ zodra het kan. We laten geen kans voorbij gaan om maximaal te kunnen schaatsen.’

snelweg bij Franeker is design, beeldbepalend in het Friese landschap. Vroeger kon een dorpssmid zijn creativiteit kwijt in schaatsenmaken. De ambachtelijke Mannen van Staal, maken functionele architectuur.

Friesche IJsbond is ontstaan uit volksprotesten met woedende stenengooiers tegen oprukkende stoomboten.

Elfsteden-invasie, ijsmeester Jan Oostenbrug en voorzitter Wiebe Wieling willen het beste voor hun organisatie.

aan de ambachtelijke reedmakkers van Wergea. Schrijfster Hilda Talsma uit zich gevoelig in haar wintercolumn.

18-21 Wetterskipsbestuurder Aaltje

26-27 De

5 Klaar voor de

28-29 IJzig Earnewâld is een knoop-

6-7 IJs-overleg kent vele gezichten, Piet Paulusma brengt perspectief in, de klimaatopwarming is gestopt, we houden nog zeker 10 jaar schaatswinters.

punt van aandacht, ‘t is feest of lijen.

30 Friesche IJsbond op werkbezoek

48 80 jaar baanbrekend.

bij IJWC Sleat.

31 Eerbetoon van Hedman Bijlsma

Acquisitie en ondersteuning Eddie Ferbeek, Wiesje Lemsma Drukwerk Veldhuis Media BV (foto) Redactie: Jacob de Hoop, Klaas Jansma, Hedman Bijlsma en Meindert Seﬃnga. Vormgeving Kees Klip Vormgeving/Fotograﬁe

50-51 Zomer in het Aquaverium.

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

Colofon

IISTIID is de wintereditie van de serie Markant Een uitgave van Uitgeverij PENN.nl Postbus 633 8901 BK Leeuwarden Tel 058 284 94 10 Fax 058 212 94 36 www.uitgeverijpenn.nl www.skutsje.nl

9 Rayonhoofd Catharinus Nagelhout

KEES KLIP vormgeving/fotografie

Idzerdaleane 15 9024 EE WEIDUM 058 251 87 87 06 41 46 88 69

www.keesklip.nl kees@keesklip.nl

Pallet Recycling Friesland Onbetwist uw pallet specialist!

In-en verkoop van alle soorten en maten pallets

contante betaling mogelijk. De beste prijs/ kwaliteit verhouding. Pallets uit voorraad leverbaar dus een snelle levering gegarandeerd. Herenweg 88, 8536 TV, Oosterzee (FR) aan de A6 afslag 18, Tel. 0514-541404/ 06-53570121 Fax, 0514-541044

www.palletrecyclingfriesland.nl, info@palletrecyclingfriesland.nl

KLAAR VOOR INVASIE COMMUNICATIE IS DE GROTE UITDAGING

Meer dan anderhalf miljoen gasten zullen bij een volgende Elfstedentocht Fryslân overstromen. Hopelijk wordt het gezellig. Maar om de massa te keren kunnen de bruggen bij Lelystad en Kornwerderzand worden opengezet. In de draaiboeken voor een komende Elfstedentocht wordt rekening gehouden met stevige maatregelen, die deze provincie één dag kunnen afsluiten van de rest van de wereld. Zeecontainers worden achter de hand gehouden voor het blokkeren van de steden. Alleen de routes naar ziekenhuis en politiebureau blijven dan open. Het Elfstedenbestuur heeft zorgen over de communicatie. Daar lag in de aanloop naar de bijna-tocht in 2012 al een probleem. Het is voor Elfstedenvoorzitter Wiebe Wieling moeilijk uit te leggen dat zijn ijsmeester Jan Oostenbrug twee functies in zich verenigt. De Friesche IJsbond, waar hij voorzitter van is, hanteert 12 cm ijsdikte als minimum voor tochten. Als ijsmeester van de Friese Elfsteden moet hij een ijsvloer van 15 cm eisen. Logisch, want er komen veel meer mensen op af. Maar leg het maar eens uit aan haastige, enthousiaste journalisten. Er verandert deze winter veel meer in de Friese ijswereld. Doekle Terpstra is geen voorzitter meer van de KNSB. De snedige journalist Eelke Lok, ent-

housiast pleitbezorger van Thialf als grote nationale ijstempel, werd voorzitter van het Gewest Friesland. Hij is de aanvoerder van de Friese ijsclubs, die nu wel assertiever zullen worden.

Conflict snel bijgelegd Wieling heeft een voorkeur voor een strakke, moderne aanpak. Hij bedankte snel als voorzitter bij sc Heerenveen toen daar de processen te stroperig bleken. In dezelfde tijd, op 4 november bij het rayonhoofden overleg in Sneek, kwam hij bij de Friese Elfsteden in aanvaring met zijn rayonhoofden. Inzet was de positie van IJsbondvoorzitter Jan Oostenbrug uit Gytsjerk, hun aanvoerder. Die werd, vanwege de gewenste transparantie, door Wieling c.s. onder druk gezet om voortijdig te vertrekken. Zijn afscheidsbrief was al geschreven, toen de rayonhoofden en assistenten van de Elfstedenvereniging 10 november

bijeen kwamen. Doordat zij even hun tanden lieten zien, dwongen ze het Elfstedenbestuur om snel bij te draaien. Oostenbrug en Wieling willen het beste voor hun organisatie. Na de massaal bezochte ledenvergadering van De Friese Elfsteden op 13 december leek alles weer pais en vree. Maar er blijft genoeg schuren. Rayonhoofden laten zich hun eigen verantwoordelijkheid niet afnemen. En de KNSB zit nog lang niet in Almere. Misschien komen ze straks met hangende pootjes bij Konst terug, die ondertussen ook behoorlijk verwond is geraakt.

IJsplezier Vlak voor de kerstdagen van 2013 lag de temperatuur in Fryslân boven de 10 graden. In de vele vergaderkamers waar over ijssport werd gesproken, liep de maanden daarvoor de temperatuur tot veel grotere hoogte op. En toen moesten de Olympische winterspelen in Sotzji nog komen, met het verzet tegen het anti-homobeleid van de Russische autoriteiten. Maar op Thialf trainen de bikkelaars alweer. Ruige helden rijden hun marathons, de jongste jeugd oefent en geniet in Heerenveen en Leeuwarden. Het ijsplezier laat zich niet verdringen door bestuurlijke verwikkelingen. Alleen het weer, dat hebben we niet in de hand. En uiteindelijk bepaalt dat hoe ver we deze winter kunnen schaatsen. En of de massa uit Holland werkelijk deze kant op komt.

www.uitgeverijpenn.nl

‘DE NATOER BLIUWT BAAS’ IJS-OVERLEG KENT VELE GEZICHTEN Dinsdag 12 november jl, daags na de eerste nachtvorst, is bij Wetterskip Fryslân het earste IJs-overleg van deze winter. Nergens in Nederland is een protocolaire voorbereiding op natuurijs zo strategisch geregeld als in Fryslân. Toch is het vooral afwachten. ‘De natoer bliuwt fansels baas’, relativeert de rasoptimist Jan Oostenbrug. Hij spreekt zoals de meeste rayonhoofden, uit decennia van ervaring. Oostenbrug is voorzitter van de Friesche IJsbond, met daarachter 22 ijswegencentrales, hij staat een slordige 42 jaar aan het roer van de ijsclub Âldtsjerk. En Oostenbrug maakte zich in 2012 onsterfelijk als gezaghebbende ijsmeester bij de Vereniging Friesche Elfsteden. Bij het afgelasten van de Elfstedentocht keerde hij de treurnis, door vol enthousiasme het halve land uit te nodigen direct naar Fryslân te komen, omdat de banen er zo mooi in lagen. Gastheer van het vroege winteroverleg is boezembeheerder Pier Schaper van Wetterskip Fryslân. Het Wetterskip haalt vooraf aan iedere winter alle betrokken gezagsdragers bij elkaar, van Friesche IJsbond, KNSB gewest Friesland en IJswegencentrales tot Provinciebestuur, Rijkswaterstaat en weerman Piet Paulusma. Het ijs-draaiboek moet helder zijn, wie is waar te vinden in geval ‘Jûkelburd’ zich onverwacht aandient. Schaper geniet van het ritueel. ‘Dit is best bijzonder. Onze reguliere taak is waterbeheer door bemaling. Bij vorst doen we het tegenovergestelde, dan zetten we de gemalen uit.’

Tegenstrijdig Het overleg kent wel meer tegenstrijdigheden. Aan tafel zitten ook Klaas Rozendal en Eddie Huisman van de provincie. Zij hebben een spilfunctie in het nautisch beheer, zoals bediening van sluizen en bruggen. De Willem

Lorésluis bij Dokkumer Nieuwe Zijlen en de Tjerk Hiddessluis bij Harlingen zijn belangrijke ‘provinciale sluizen’ die op verzoek van Wetterskip Fryslân ook open kunnen worden gezet als ondersteuning van de reguliere bemaling bij een extra hoge boezemstand. Klaas Rozendal is beleidsadviseur Scheepvaart van gedeputeerde Sietske Poepjes. Een gevoelige functie, waarin de economische belangen van onder meer vrachtvervoerders worden afgewogen. Maar nog ernstiger: ‘Ik meld in dit gezelschap tegelijk dat ik ook vice-voorzitter ben van de Friesch Groningsche Vereniging tot IJsbestrijding.’ Rozendal vertegenwoordigt zo’n vijftig leden, zoals Koopmans Meelfabrieken. Ze houden de route van de beroepsvervoerders met ijsbrekers bevaarbaar, breken ook doelbewust ijs op het Van Harinxmakanaal om de schepen te kunnen blijven afmeren. Het Prinses Margrietkanaal bij Earnewâld en Grou is het meest spannende deel, daar komen ze in het ‘vaarwater’ van enthousiaste ijsclubs als Lyts Begjin en IJsclub Grou, waar Johannes de Vries, hier ook aan tafel, de scepter zwaait. Ze staan vaak voor een duivels dilemma. Een binnenvaartschipper kan in sommige gevallen worden betaald om het weekend maar niet meer verder te gaan varen. Een geruststelling is wellicht dat Rozendal zijn naaste collega Eddie Huisman de ijsbrekers operationeel aanstuurt of aan de ketting kan leggen.

Kansberekening

IJsmeester Jan Oostenbrug van de Koninklijke Vereniging Friesche Elfsteden stond dit najaar in Wyns met een veehouder bij het hek naar een van zijn koeien te kijken. Het dier lag rustig te herkauwen. De boer sprak: Hoe langer het dier blijft liggen, hoe groter de kans dat ze gaat staan. ‘En dat’ zegt Oostenbrug, ‘dat geldt ook voor de kans op een Elfstedentocht…’ af 1 januari dus wel een nadrukkelijke belanghebbende. Schaper maakt duidelijk dat het Wetterskip bij serieuze vorst de eerste initiatiefnemer tot overleg is. ‘Wij duiden het moment van stopzetten van de bemaling en zijn daar verantwoordelijk voor. De grootste uitdaging is de informatie van alle betrokkenen hier aan tafel, zo snel mogelijk bij elkaar te krijgen en het liefst als eerste in Nederland de bemaling stop te zetten. ‘ De afgelopen ijswinters bleek

Nieuwe baas Sophia Dingenouts wijst er op dat de vaarroute Lemmer-Delfzijl vanaf 1 januari niet meer onder de Provincie, maar onder verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat komt. De schuivende verantwoordelijkheden over die grote vaarroute zullen wellicht weinig de schaatsroutes belemmeren, maar Rijkswaterstaat is in dit ijs-overleg van-

Vrijwilligers van de IJWC aan het werk: Kwalster steken. Foto IJWC Sleat.

dat anticiperend op de vorst vooraf het boezempeil al extra omlaag kan worden gebracht om een buffer te vormen.

Acties Zodra de gemalen stil staan, komt de Friesche IJsbond in actie. Oostenbrug zegt dat deze actie vooral de achterban betreft. De bond bestaat uit maar een vijftal bestuurders. Veel indrukwekkender is dat daarachter alle rayonhoofden en assistenten van de 22 ijswegencentrales in de hele provincie in actie komen zodat de Friezen ‘vertrouwd’ het ijs op kunnen. En om de nakende hype van met name Randstedelijke ijsmedia het hoofd te bieden deelt Johannes de Vries uit Grou een jaar rond met lezingen zijn ervaring met media en ijsregelgeving . De Vries is/was bestuurder bij de KNSB gewest Fryslân en is voorzitter van de IJswegencentrale Idaarderadeel.

Wat doen de IJswegencentrales in Fryslân? De 22 ijswegencentrales in de provincie Fryslân, verenigd in De Friesche IJsbond, vormen tezamen een organisatie die zich ten doel stelt het recreatieve schaatsen te bevorderen. Dit geschiedt in hoofdzaak door het aanleggen en onderhouden van veilige ijsroutes op de waterwegen en door het organiseren van toertochten. Als het ﬂink gaat vriezen, zijn overal in de provincie vrijwilligers van de ijswegencentrales paraat om de dikte van het ijs te meten en de kwaliteit en de draagkracht ervan te beoordelen. Zodra het ijs voldoende betrouwbaar is, worden de banen uitgezet. Waar nodig worden wakken en zwakke plekken in het ijs afgezet en bebakend. Bewegwijzering wordt geplaatst. Zonodig worden de banen geveegd en klúnplaatsen aangelegd. Om het toeristisch schaatsen te bevorderen worden schaatstoertochten georganiseerd. De routes worden bewegwijzerd en EHBO-en contrôleposten worden uitgezet. Aan de deelnemers die de tocht volbrengen, wordt als bewijs daarvan een medaille uitgereikt. De Friesche IJsbond

coördineert of bemiddelt daar waar het organiseren van verschillende tochten conﬂictsituaties kan opleveren. De Friesche IJsbond werkt samen met de K.N.S.B. en de VVV Sneek. Dat komt tot uiting in de landelijke uitgave van een ‘Schaatstoertochtwijzer’ en informatie op o.a. Teletekst over alle tochten die door of onder auspiciën van de ijswegencentrales worden gehouden. In landelijk verband functioneert De Friesche IJsbond als dé organisatie ‘ter bevordering van het schaatstoerisme’ in Fryslân. De Friesche IJsbond en de ijswegencentrales waken daarnaast over de algemene belangen van het schaatstoerisme, zoals bij veranderingen in de infrastructuur (creëren en behouden van doorgaande routes, voldoende hoogte onder bruggen en aanleg van klúnvoorzieningen.)

Opwarming? Tenslotte hangt het anticiperen en voorbereiden voor een groot deel af van betrouwbare vorstvooruitzichten. Piet Paulusma kan begin november niet de vorstdagen aankondigen. Maar hij heeft zoals men van hem gewend is wel een hoopvolle boodschap. De klimatologische modellen wijzen erop dat de opwarming boven Europa lijkt te stagneren. Bij de huidige zonactiviteit zou dat volgens Piet kunnen betekenen dat we de komende tien jaar nog wel wat relatief koude winters kunnen houden. ‘Het mooie is dat we met de nieuwste weermodellen vanuit Engeland en Duitsland steeds langer vooruit kunnen voorspellen. En met die extra informatie kunnen we steeds beter inzoomen op kleine stipjes, zoals Fryslân. Tegelijk zien we dat die lange termijn verwachtingen in die nieuwe modellen steeds minder rekening houden met onverwachte grilligheden, terwijl het duiden van die grilligheden voor ons vaak het interessantste weer oplevert.’

Sleat als ijzig decor, ook buiten de winter: Opnames van de ﬁlm De Hel van ’63. Foto IJWC Sleat.

www.uitgeverijpenn.nl

FRL brengt het dichtbij Post & mAiLiNgs HUis-AAN-HUis vERsPREiDiNg PAkkEt DistRibUtiE Groepen op afspraak na 30 september

( 058 215 41 57 • LEEUWARDEN

Houtbouw en Houthandel Talen

Wetterkant 19 8401 GC Gorredijk

Flexwurk is dé specialist op het gebied van personeel en arbeid.

info@houtbouw-talen.nl 0513-688861

Diensten: Uitzenden-Payroll-Werving & Selectie-AssessmentRe-integratie-Outplacement-Schuldhulp Flexwurk Herenwal 34 8441 BA Heerenveen 0513 – 626314 info@flexwurk.nl

Flexwurk Zuidergrachtswal 1 8933 AD Leeuwarden 058 – 7630944 info@flexwurk.nl

www.flexwurk.nl Wonderlijke winterdeals o.a.: • Gevoerde laarzen • Thermokleding • Skibroeken • Zandstra schaatsen • Sportartikelen (warme) U bent welkom!

www.itbeaken.nl

Raadhuisstraat 1-3 9001 AG Grou 0566 - 62 14 41

Meer dan 1100 m2 mode & sport plezier in het midden van Friesland! 8

VOELEN AAN HET IJS

Als kind maakte Catharinus Nagelhout al inspectierondjes met zijn vader over het eerste ijs van 4 -5 cm. Heit was, net als de inmiddels gepensioneerde Catharinus na hem, rayonhoofd te Woudsend. De ‘âlde’ had altijd een vuistbijl mee. Sloeg op het ijs. Ging hij er niet door. ‘Dan wie it fertroud.’ Nagelhout is een gevoelsmens. Hij laat zich niet leiden door weermodellen en computervoorspellingen, want ‘it komt dochs oars’. IJs is pas te beoordelen als je ter plaatse onder het ijs hebt gekeken. ‘IJs groeit aan de onderkant. Daar kom je te weten wat je kunt verwachten. Ze mogen 10 graden vorst voorspellen, maar als het water onder het ijs in beweging komt, weet je dat de wind binnen 12 uur gaat draaien. Dan begint het meer ‘te praten’ en ontstaan de kistwerken. Water gaat de wind vooruit. Ik ben hier in een nacht met strenge vorst wel eens een centimeter ijs kwijtgeraakt. Terwijl je bij stil weer en minder vorst ook anderhalve cm erbij kunt krijgen.’ Zijn rayon is zo’n negen kilometer

lang. Het strekt uit zich over tweederde deel van de Sleattemer Mar tot de kruising Wijmerts/Jeltesleat. Sneeuw kan een drama zijn, maar als er 11 cm ijs onder ligt, is het snel te bewerken met goed uitgeruste auto’s en quads. Bovendien is het bij het familiebedrijf Nagelhout Woudsend BV tegen die tijd minder druk en zit er ook personeel in de vorstverlet. ‘Je klapt twee keer met je handen en hebt 25 enthousiaste vrijwilligers. Dat is altijd al zo geweest.’

Afsluitdijk De krachten van uitzetten en krimpen van ijs en ook de druk van kwel als er een tijdje niet meer wordt bemaald, worden gemakkelijk onderschat door al te fanatieke schaatsers die al bij 4 cm ijs de Afsluitdijk overtrekken. Gevaarlijk, vindt Nagelhout. Woudsend kent bijvoorbeeld extreme krachtenvelden. Met name ter hoogte van de brug, is een wijkpunt van twee afstromingsgebieden. Vanuit de rakken gaat het water richting Stavoren, maar vanaf het Kruiswater en de ‘Sleattemer kant’ voert de afstroom richting Lemmer. De brug is bovendien een versmalling en heeft

een stroomversnellend effect. Zorgelijk voor de ijsgroei dus. Zodra groepjes schaatsers passeren zal het hier als eerste breken. Een wak biedt uitkomst. ‘IJs kan prima buigen, maar dan moet je het water de ruimte geven. Wij maken zodra het kan naast de brug, in een inham een bit van vijf bij vijf in het ijs. Dat deed mijn pake vroeger ook al. Dan kan bij passages het water meebewegen. De sneeuwranden rond het bit worden een buffer. Bovendien lokken we er met voer eenden naartoe, zodat die het bit voor ons open houden en dat niet doen op plekken die lastig zijn in de routes.’

Alles is veranderd

De mediagekte sloeg vanaf de midden jaren tachtig toe. Er moest en zou een Elfstedentocht komen. En die kwam gelukkig eindelijk. Maar sindsdien lijkt alles veranderd. ‘Vroeger gaf je eerst de baan vrij voor voor recreanten, dan volgden de gemeentelijke toertochten, dan de grote Súdwesthoektocht, de 11-Merentocht en pas dan de Elfsteden. Tegenwoordig heeft de Elfstedentocht de eerste prioriteit.’

www.uitgeverijpenn.nl

Zeilmakerij Rolf de Jong Singel 16 9001 XP Grou Tel. 06 â&#x20AC;&#x201C; 81133883

w w w. r o l f z e i l m a k e r i j . n l

MANNEN VAN STAAL De Mannen van Staal stralen uit wat ze zijn, een kleurrijk consortium van 25 artistieke vakmensen in metaalbewerking. Mannen en vrouwen met specialisaties in kunstvormen, bending, constructie en ontwerp.

Grondleggers zijn de techneut Theunis en zijn vrouw Lize Bakker. Ze begonnen in 1985 in de eerdere smederij van Bakker senior in Winsum met Bakker Metaalbewerking. Met dank aan de economische dip in 2005 besloten ze het inmiddels te Leeuwarden gevestigde constructiebedrijf op te schalen naar vier richtingen: Art, Bending, Construction en Design (ABCD). Zo formeerden de metaalbewerkers een artistieke koppeling van ambachtelijk constructieen restauratiewerk aan kunst en design voor breed publiek. De Mannen van Staal hebben de afgelopen jaren een spoor van design achtergelaten

in kunstwerken, maar ook in tuinhekjes en trappen, passend gemaakte ontwerpen voor de omgeving, in de stijl van de klant. Er wordt samengewerkt met artiesten, kunstenaars en ook worden eigen design in de markt gezet, zoals de tuinmeubellijn Life is Great van ontwerper Louise Cohen, met meervoudige toepassingen van zonnestroom tot haardvuur. De Mannen van Staal maken het liefst iets dat afwijkt of zelfs onmogelijk lijkt. Zoals kunstenaars ook altijd bezig blijven met nieuwe vormen en ontwerpen. Meer inspiratie en webshop is te zien op de artistieke website www.mannenvanstaal.nl zie ook pagina 44-47

Art: Elastisch Perspectief te Barendrecht Buigwerk: Afscheidingen voor stalinrichting Constructie: Restauratie Amerikaanse windmolen Design: Wandbeplating met trappen

AMBACHT EN KUNST ONDER ÉÉN DAK Ambacht en kunst komen in Earnewâld samen in één markant pand. Galerie Koopmans heeft boven een permanente collectie van de Friese expressionistische schilder Klaas Koopmans en het veelzijdige werk van diens zoon Gosse Koopmans. Beneden ontwerpt en vervaardigt ambachtelijk meubelmaker Hindrik Wester uniek en sfeervol houten meubilair, van tuinbank tot eethoek, van boombank tot dressoir. Bezoekadres: De Stripe 14 Earnewâld. www.galeriekoopmans.nl www.meubelmakerijwester.nl 0511- 529235 06 - 53 72 77 93 / 06 - 20 82 62 21

www.uitgeverijpenn.nl

LANGE TOCHT, HETE DRANK BELGISCHE PRODUCTEN VEROVEREN DE SCHAATSWERELD Wat drinken ze toch, die schaatsers? Misschien wel de Sport Drink van 3Action met drie soorten suikers. Je wordt en blijft er energiek van, belooft Caroline Noeyens uit Tessenderlo, België.

Luked Bvba is een betrekkelijk onbekende naam in de Nederlandse schaatswereld. Maar de gels, repen en (poeder)dranken van 3Action kennen velen al wel. ‘Onze Sport Drink is de enige die ook heet gedronken wordt,’ zegt de 36-jarige product-manager Caroline. Samen met acht collega’s bedient zij een groeiende

athletenmarkt, waar ook steeds meer liefhebbers bij horen. Die kunnen de drankjes zelf bereiden, met oplosbare poeders.

Geen kramp, wel energie In de Sport Drink en Energy Mix van 3Action zitten verschillende suikers, waaronder Palatinose. Dit is een energiebron op basis van fructose en glucose, die door bewerking is omgevormd tot een langzame suiker, voor gespreide aanlevering van energie. Het koolhydraatrijke drankje smaakt naar citroen, sinaasappel of perzik, net wat je lekker vindt. De drinks zijn krampwerend, isotoon (snelle opname in het bloed) en goed verteerbaar. De snel werkende suikers geven een energieke oppepper. Na een uur schaatsen profiteer je van de middellange suikers. En echte duursporters krijgen een extra impuls van de lang

werkzame palatinose bestanddelen, die kramp door verzuring tegengaan. Na het schaatsen, bevordert de Energy Mix een snelle recuperatie. Deze drink is, zegt Caroline, niet te vergelijken met het in sommige kringen populaire rode bietensap, waartegen door medici gewaarschuwd is.

Spieropbouw Voor veel zware arbeid, het rijden van een lange schaatstocht of een marathon, moeten de spieren net als bij krachtsporters, opgebouwd en/of hersteld worden. Ook daarvoor heeft Luked een speciale drank, namelijk 3Action Muscle Constructor. Ook deze, naar chocola of vanille smakende drank, kan warm genuttigd worden. Door de combinatie van eiwitten en koolhydraten is dit eveneens de ideale hersteldrank om vlak na de zware inspanning te gebruiken.

INDOOR SKIËN FRYSLÂN INDOOR SKIËN IN FRIESLAND – LEEUWARDEN, DRACHTEN EN JOURE beginners als gevorderden geschikt. Meerdere personen van hetzelfde niveau kunnen tegelijk afdalen van de “eindeloze” piste. Door te trainen in kleine groepen profiteer je van een hoge lesintensiteit, veel individuele begeleiding en directe feedback van de instructeurs. Door een grote spiegelwand zie je direct wat je doet, wat het leereffect verhoogt.

In Friesland kun je op 3 mooie locaties indoor skiën en snowboarden. Deze skicentra beschikken over rollerpistes voorzien van skigras met sneeuwgelijkwaardige eigenschappen voor glijden en grip. Op de rollerbaan leer je de techniek vele malen sneller en veiliger aan dan in de echte sneeuw. Door de verstelbare hellingshoek en snelheid zijn de trainingen zowel voor

Groepen Voor groepen vanaf 6 personen hebben we speciale arrangementen samengesteld. Sluit de dag af met een heerlijk buffet of fonduen of geef een Tiroler knalfeest in de après ski hut met een karaoke, drive-in show en de foutste krakers.

Jeugd Voor de jeugd is er de mogelijkheid om kennis te maken met het skiën

en snowboarden door middel van kinderfeestjes en/of skiteams. Afhankelijk van de locatie is er aanvullend vermaak in de vorm van een sleehelling en/of klimmuur. Voor kinderen die nog beter willen leren skiën en snowboarden zijn er naast de gewone lessen verschillende skiteams. Je krijgt super gave skikleding, kunt diploma’s halen, meedoen aan wedstrijden en trainingen in de sneeuwhallen.

Materiaal - check Ook voor verkoop en verhuur van ski’s, snowboards, schoenen en protectie ben je hier aan het juiste adres. Het prepareren van de materialen wordt verzorgd in eigen werkplaatsen.

www.skischooldrachten.nl www.skicentrumjoure.nl www.snowcentrum.nl

NATUURIJSTALENT GEZOCHT KNSB Gewest Friesland speurt met nieuwe voorman Eelke Lok naar nieuw schaatstalent. Op natuurijs komt het talent links en rechts voorbij schaatsen. In het bidbook van Gewest Fryslân staan de stappen om deze talentvolle sporters optimaal te kunnen dienen en te herkennen voor een bloeiende sportcarriëre. Nagenoeg de helft van de 230 Friese natuurijsclubs is geen lid van de KNSB Gewest Friesland. Maar de belangstelling van de natuurijsclubs ligt juist wel bij de verrichtingen van de KNSB. Dat werd duidelijk tijdens de perikelen rondom het benoemen van de topsportbaan in Almere, toen enkele Friese leden hun lidmaatschap uit protest hebben opgeschort.

Verbinding De belangstelling voor alles van en rondom het schaatsen zit nu eenmaal in de cultuur van juist die natuurijsclubs verborgen. Het beeld is volgens de bond dan ook niet alleen

negatief. Veel mensen, voortgekomen uit de natuurijsclubs, zijn nu werkzaam in andere delen van de intussen gemaximaliseerde ijssporten. De bond wil daarom meer verbinding maken op het gebied van ijssporten. Het gaat immers om al die Friezen die gebonden zijn door ijs. Gewest Fryslân wil wat gaan doen met die ijsclubs. Er bestaan veel breedtesportactiviteiten die heel goed in combinatie met de natuurijsclubs kunnen worden gedaan. Niet voor niets heet het bidboek: ‘Iis ferbynt alle Friezen, wy ride foarop!’

Achteruit schaatsen In ijsloze winters wil Gewest Fryslân gezamenlijk op de kunstijsbanen in Heerenveen en Leeuwarden activiteiten organiseren. Voorbeelden hiervan zijn: kwartetwedstrijden, pupillen 50 meters, afloswedstrijden, achteruit schaatsen enzovoorts. Eigenlijk zou een deel van de talentherkenning daar ook gespitst op moeten zijn. Er zijn veel talenten die goed kunnen schaatsen maar dit slechts alleen op natuurijs doen. Tevens kunnen natuurijsclubs zomeractiviteiten ondernemen die verwant zijn aan ijstrainingen. Hierin kan Gewest Fryslân een belangrijke rol spelen. Tegelijkertijd wil de bond zich

hard maken voor juridische zaken of eventueel helpen bij de aanleg van natuurijsbanen, skeelerbanen en bij overleg met overheden.

Ledenraad De natuurijsclubs dienen ook goed vertegenwoordigd te zijn in de Gewestelijke ledenraad. Het belangrijkste voor de bond is om de verbinding met de natuurijsclubs weer levend te maken. Want Fries schaatstalent, heeft groot aanzien in de wereldwijde schaatssport, dat beeld mag niet verloren gaan.

www.uitgeverijpenn.nl

w w w. s t e y l 1 3 . n l 0566 620268

info@steyl13.nl

24-uurs service wind- en zonne-energie electro, gas, water, C.V., sanitair

Halbertsma’s plein 13 • 9001AH Grou

06-25531568 www.sloepenbouwers.nl

Zeilmakerij Rolf de Jong Singel 16 9001 XP Grou Tel. 06 – 81133883

www.rolfzeilmakerij.nl 14

Kerkstraat 30 9001 AB Grou Tel: 0566-621388 schiffartgrou@planet.nl

www.schiffartgrou.nl

Kapsalon Bertina Halbertsmaplein 10 9001 AH Grou 0566-620466

www.kapsalonbertina.nl

IJSKOUD PRECISIEWERK

Heroïsch werken bij de brandweer van Sneek in de winter van 1996. Foto Frits Zweed.

Open vogelwakken op strategische plekken en stromingsplekken bij stuwen en bruggen zijn een obstakel bij een schaatstocht. Een ijstransplantatie ligt voor de hand, of niet. Het komt nogal ‘krekt’, zo weet de geestelijk vader van professionele ijstransplantaties, Wieb Cnossen. Voor Cnossen, deze winter scheidend rayonhoofd van de IJswegencentrale Sneek-Wymbritseradeel-IJlst. (SWIJ) , is de titel ‘geestelijk vader’ teveel eer. ‘Het was mijn pake Melis Walsweer die hier als eerste ijstransplantaties uitvoerde.’ Pake en beppe Walsweer woonden in Twellegea aan de overkant van het water. Na de eerste echte nachtvorst zaagde pake Melis stukken ijs verderop uit dezelfde vaart en schoof die schotsen met

een pikhaak onder het dunne ijs. Zo maakte hij versneld een sterke ijsvloer waar ze konden oversteken. ‘En eigenlijk doen we het nog steeds zo.‘ Schaatshistoricus Hedman Bijlsma ontdekte dat deze ‘techniek’ in december 1890 al eens werd toegepast bij internationale wedstrijden op de Tsjalberter Petten. In 1996 werd eind januari mede onder het bewind van Cnossen, in Sneek de grootste ijstransplantatie ooit uitgevoerd. De halve wereld keek mee. Een Elfstedentocht leek in zicht, maar in Sneek was de Geau wel over 350 meter lengte, open water. De meeste ogen waren gericht op knelpunt Sneek. Meer dan 1000 ton ijs is door de brandweer uit het Prinses Margrietkanaal gezaagd en met vrachtwagens in het wak gestort. ‘Toen die schotsenbende aan elkaar was gevroren, hebben we met een walfreesmachine, aan een hijskraan, het ijs vlak gefreesd. ‘ Op kleinere oppervlaktes is het vooral precisiewerk. ‘We werken met lengtes ijs van ongeveer 50 cm, die we er pas 1 dag voor de tocht inschuiven. Beslist niet dikker dan 15 cm, want te zware stukken vriezen tijdens het verplaatsen al vast. Daar

hebben ze in Balk ervaring mee, toen ze stukken van 25 cm wilden gebruiken. En je moet stukken ijs hebben uit de omgeving, van gelijkmatige dikte. Als de onderkant niet vlak is, krijg je werveling in het water en slijt je ijsvloer gelijk weer weg. De naden tussen de schotsen zijn geen enkel probleem. Daar is alleen maar kou, ze vriezen direct aan elkaar vast.’

‘Te vroeg’ In 1997, ging de tocht alsnog door. Wederom lag half Sneek, ondanks vele ijstransplantaties, aan open water. Niet alleen bij de Laatste Stuiverbrug en de beruchte Noorderpoort. Veertig bussen gingen rijden met schaatsers, bij twaalf bruggen werd geklúnd. De stempelpost stond nagenoeg buiten Sneek. ‘Op de Kolk lag die zaterdag slechts 12 cm ijs. Het was te vroeg, maar de Elfstedenkoorts was hoog. We hadden beter een paar dagen kunnen wachten. Op de woensdag erna lag er 22 cm…’

Schotsen storten in de Geau. Foto Schaatsmuseum Hindeloopen

ALLES BEVROREN IN KAMELEONDORP De boerderij in het centrum van Kameleondorp Lenten (Terherne), is deze winter decor van het wintersprookje “het Bevroren Vuur”. Tot medio maart kan iedereen elke vakantie en ieder weekend helpen het mysterie te ontrafelen. ‘Sprookje dekt misschien niet de hele lading’ zegt betrokkene Nop de Graaf. ‘Je kunt beter spreken van een winterbeleving –een experience- voor het hele gezin. Er wordt namelijk, in de

geest van de Kameleon, ook een actieve rol verwacht van het publiek. Het sprookje gaat over ijsprinses Katinka, die in een koude winter vastgevroren in het ijs wordt gevonden door de inwoners van Lenten. Ze kan alleen ontdooid worden met het Bevroren Vuur. Het publiek helpt het mysterie op te lossen en gaat op zoek naar het Bevroren Vuur.’ Terherne als Kameleondorp groeit en trekt per seizoen meer dan 35.000 bezoekers. Nu dus ook open in de wintermaanden.

www.uitgeverijpenn.nl

O N T D E K D E K R A C H T VA N

BEZOEK HET GROOTSTE NOG WERKENDE STOOMGEMAAL TER WERELD

Het Woudagemaal, uniek in de wereld Ontdek de kracht van stoom in het bezoekerscentrum en beleef het mee in 3D. De rondleiding voert je langs de fascinerende techniek van het grootste, nog in werking zijnde stoomgemaal ter wereld. Een indrukwekkende kathedraal van stoom gebouwd in de architectuur van de Amsterdamse School. Dat móet je gezien hebben. Oog in oog met de beschermende kracht tegen het water. Zonder het Woudagemaal zag Nederland er heel anders uit! Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag zondag

10.00 - 17.00 uur 13.00 - 17.00 uur

Voor openingstijden tijdens feesten bijzondere dagen zie op www.woudagemaal.nl

- Unesco Werelderfgoed - Spannende 3D-film - Educatieve activiteiten - Prachtige architectuur - Technisch hoogstandje - Gezellige koffie- en theeschenkerij - Verkozen tot Leukste uitje van Friesland 2013 - Rolstoel- en rollatorvriendelijk

ELD

ER FG

Bezoekadres: Gemaalweg 1a, 8531 PS Lemmer

•

ER R LD H

N D I AL

United Nations Educational, Scientiﬁc and Cultural Organization

•

PA T R I M

Ir. D.F. Woudagemaal Werelderfgoed sinds 1998

Magistrale beleving van stoom, architectuur en water

KOORTS BIJ IEDEREEN VAN MAALVERBOD TOT TOERTOCHT

Voor schaatsliefhebbers vriest het ’s winters niet gauw te hard. Als zij de ijzers onderbinden, draaien vrijwilligersorganisaties op volle toeren. Maar ijsbestrijders zijn er ook, al lijken ze in het defensief gedrongen. Gewichtige organisaties met een roemruchte historie en een leger van vrijwilligers houden zich elke ijswinter bezig met het uitzetten van banen voor een bloeiend ijstoerisme. Maar hun tegenhangers waren van oudsher niet minder actief. ‘IJsbestrijder’ was een functie bij Koopmans Meelfabrieken in Leeuwarden. Binnenschippers haten nog steeds de vorst, die ongerief brengt en grote verliezen. Voor meel- en voerfabrieken aan het water bracht de moeizame aanvoer van grondstoffen sterke prijsverhogingen met zich mee. Tegenwoordig zijn natuurbeschermers verdrietig bij langdurige vorst. Vogels sterven in strenge winters van honger en dorst. Tot de komst van waterleiding en centrale verwarming op aardgas kampten ook mensen en vee geregeld met watergebrek. In veel Friese dorpen bestonden dorpseendenclubs om wakken open te houden. ‘Einekuorren’ werden geplaatst om de dorpseenden tijdens het broeden de noodzakelijke rust en veiligheid te gunnen. In Ryptsjerk bestaat, als restant van die eendencultuur, nog zo’n vereniging.

Pro iis Wetterskip Fryslân, dat sinds 2004 in zijn huidige vorm bestaat, bevordert de ijsvorming zodra het serieus gaat winteren. Van te voren is doorgaans het waterpeil in de polders verlaagd. Daardoor is het verantwoord om de gemalen stop te zetten, zonder dat de boeren last krijgen van hoog grondwater. Er vloeit dan geen warm grondwater in de boezem en de stroming wordt beperkt. Zet de vorst door, dan stellen Gedeputeerde Staten van Fryslân een vaarverbod in. Meestal worden daar

Foto: IJWC Sleat.

in het begin de hoofdvaarwegen van uitgezonderd. Dan varen sterke schepen op PM- en Van Harinxmakanaal en de belangrijkste aftakkingen de groeiende ijsvloer aan flarden. Dat leidt geregeld tot felle reacties van schaatsers. In 2012 werd in Earnewâld nog een schip aangevallen door mensen die niet begrepen waarom binnenschepen via de Wartenser Krúswetters en de Headamsleat naar Drachten moesten varen. Vrijwilligers van 22 IJswegencentrales zorgen ervoor dat het ijs zo nodig wordt schoongeveegd. Wakken en andere onveilige plekken worden met takken gemarkeerd. Hier en daar worden ijswegwijzers geplaatst. Gemeentebesturen, die zich verantwoordelijk voelen voor de veiligheid, houden bij de IJswegencentrales een vinger aan de pols. Vergunningen zijn nodig voor het organiseren van tochten. Daarvoor worden uitgebreide draaiboeken opgesteld. Doordat zich ook in Nederland een claimcultuur ontwikkelt en gemeenten overal rekening mee houden, worden die draaiboeken steeds dikker. Er wordt hier en daar al rekening gehouden met vluchtplannen voor als er een straaljager op het ijs neerstort. Als dat ijs er ligt, veilig is en goed begaanbaar, kunnen allerhande organisaties (de ijswegencentrales zelf en ook andere organisaties, waaronder ijsclubs) er tochten op organiseren. Er zijn 104 ijsclubs lid, dit is ca. de helft van het totale aantal ijsclubs in Fryslân.

De ijsmeester van de IJswegencentrale houdt 24 uur per dag met zijn ‘prikkers’ de groei en de slijtage van het ijs in de gaten. Bij een eventuele Elfstedentocht gelden andere procedures, omdat meestal op het laatste moment een ‘go’ of ‘don’t go’ wordt gegeven. De Elfstedentocht is een niet geregistreerde “wilde” tocht. De vergunningen worden verleend door de gemeenten waar de route doorheen gaat. De IJswegencentrales geven advies aan het bevoegd gezag of het ijs vertrouwd is om de tocht te kunnen laten doorgaan.

Anti iis Voor boeren is een maalverbod bij sneeuwval vervelend. Als de dooi invalt, moet er dan immers veel smeltwater worden afgevoerd. Een blijvende doorweekte bodem is slecht voor een vitale graszode. Voor schippers, die huren soms samen met afnemers een ijsbreker in, waar ze in konvooi achteraan varen. Elke dag van gedwongen stilliggen, kost bij de grote schepen van tegenwoordig een vermogen. Voor veel dieren is langdurig watergebrek levensbedreigend. Daarom houden eenden, ganzen, talingen en andere waterdieren met vereende krachten wakken open. Echte dierenliefhebbers zijn niet blij met rayonhoofden die met ijstransplantatie de wakken dicht proberen te krijgen.

www.uitgeverijpenn.nl

GEMALEN BEPALEN WETTERSKIP FRYSLÂN SPEELT CRUCIALE ROL BIJ IJSAANGROEI

De sluis van Dokkumer Nieuwe Zijlen.

In winters met langdurige vorst haalt Wetterskip Fryslân het draaiboek ‘waterbeheer bij aanhoudende vorst’ uit de kast. In de volksmond ‘draaiboek ijs’ genoemd. Daarin staat onder welke omstandigheden de gemalen worden uitgezet en de sluizen bij Harlingen, Dokkumer Nieuwe Zijlen en Zoutkamp worden gesloten. Allemaal voor maar één doel: het tot stilstand brengen van het water in Fryslân zodat het ijs snel kan aangroeien, met de hoop op veel schaatsplezier.

lingen, Dokkumer Nieuwe Zijlen en Zoutkamp te sluiten, komt het water in de kanalen, vaarten en meren tot rust. Het duurt dan een etmaal totdat de stroming uit het water is. De volgende stap is het uitzetten van de poldergemalen. Dit gebeurt meestal binnen 48 uur nadat de Friese boezem tot stilstand is gekomen. In het beheergebied van Wetterskip Fryslân zijn ruim duizend poldergemalen, grote en kleine. Tijdens een vorstpe-

riode gaan de meeste gemalen uit. Bij een aanzienlijke kwel (grondwater dat uit de bodem omhoog komt) blijven in sommige gebieden de gemalen aan om het water af te voeren.

Water stilzettten Voor de aangroei van ijs is het noodzakelijk dat het water tot stilstand komt, met name in de Friese boezem. Wetterskip Fryslân begint met het verlagen van de waterstanden zodra er matige tot strenge vorst verwacht wordt. Deze lagere waterstand is nodig om de aanvoer van water uit de polders en eventuele neerslag te kunnen opvangen. Door vervolgens het Hooglandgemaal in Stavoren uit te zetten en de sluisdeuren bij Har-

Een medewerker van Wetterskip Fryslân zet het gemaal uit.

Keerpunt Dokkum, bij de Zijl. Foto Kees Klip.

Anticiperend peil Afgelopen november, toen de temperaturen nog ruim boven het vriespunt lagen, zat Wetterskip Fryslân om tafel met vertegenwoordigers van de Friesche IJsbond, de provinsje Fryslân en Piet Paulusma Meteo Service. Met dit ijsoverleg bereiden de partijen die te maken hebben met ijs in Fryslân zich voor op het komende vorstseizoen. Zo weten ze elkaar bij een verwachte aanhoudende vorst snel te vinden. Ondertussen wordt de waterstand in de polders en op de boezem in de dagen voorafgaand aan de vorst al zoveel mogelijk extra omlaag gebracht. Daar wacht het Wetterskip Fryslân niet mee totdat het vriest. Door te anticiperen met een extra lage waterstand kunnen de gemalen eerder uit en kan het ijs al bij de eerste vorst sneller aangroeien. Zodra Wetterskip Fryslân met de waterafvoer stopt, is er elke ochtend een ijsoverleg over de weersverwachting en de toestand van het water en het ijs.

‘Tapakke’, zodra het kan

De missie van wetterskipsbestuurder Aaltje Rispens is klip en klaar. ‘Werken met het ijsdraaiboek is een bewuste beleidskeuze. ‘Tapakke’ zodra het kan. We laten geen kans voorbij gaan om maximaal te kunnen schaatsen. Bij vorst willen we ons graag oprekken om iets meer risico te nemen.’ Aaltje Rispens rijdt dagelijks van het akkerbouwbedrijf thuis in Kollumerpomp naar het hoofdkantoor van Wetterskip Fryslân in Leeuwarden. Als Rispens onderweg ijs waarneemt op de Zwemmer, weet ze dat het serieus winter wordt. ‘Daar ben je toch alert op. Het KNMI houdt ons ook voortdurend op de hoogte en als het ernst wordt, is Piet Paulusma de eerste die belt.‘ Rispens heeft het watersysteem in landelijk gebied in portefeuille. Ze bestuurt ruim duizend gemalen, een kwart van alle gemalen in Nederland. ‘Die zet je niet zomaar even uit, maar dat is aan schaatsers soms lastig uit te leggen. Het liefst hebben wij een duidelijke winter, heftige vorst zonder sneeuw. Dan bevriest de ondergrond snel en komt de Friese boezem het snelst tot rust.’ Vooral de ondergrondse kwelstromen zijn hardnekkig. In het zuidoosten komt water vanaf het Drents plateau. In het noorden is er bij laag peil zoute kwel vanonder de zeedijk. ‘We zijn heel blij met onze meren.

Wetterskipsbestuurder Aaltje Rispens Maar dat is dus wel een badkuip van 15.000 hectare water, die minimaal twee dagen nodig heeft om tot rust te komen, wil dat water kunnen bevriezen. De Luts blijft ook lang in beweging, dat is een krachtige afstroming richting Sleattemermar. En als de wind aanhaalt of verandert van richting, komt de stroming in die hele bak water opnieuw in beweging.’ De kennis en ervaring van de recente winters liggen voor het oppakken in het draaiboek. Alle betrokkenen zijn persoonlijk met elkaar bekend. ‘Bij naderende vorst kunnen we snel handelen en anticiperen. Iedereen hier wil hetzelfde, want mensen die dagelijks werken met water, zijn ook de liefhebbers van goed ijs.’

www.uitgeverijpenn.nl

Droge voeten Het waterschap kan zodra het vriest niet meteen met de afvoer van water stoppen. Boezembeheerder Pier Schaper legt uit: ‘Veel mensen denken dat wij zodra het vriest meteen de gemalen uitzetten. Maar zolang er dagelijks twee miljoen kubieke meter water in de polders omhoog komt, stromen wij nog af. Dat is te vergelijken met de inhoud van een bak van een kilometer lang, een kilometer breed en een hoogte van twee meter. Pas als er een paar dagen matige tot strenge vorst is, komt het kwelwater niet meer door de bevroren grond omhoog. Dan wordt de watertoevoer naar de gemalen minder en zetten we waar mogelijk de gemalen uit. Daar waar er nog druk is en het water blijft komen, draait ook het gemaal door omdat anders de waterstanden in de polders oplopen.’ Volgens Pier kennen de 31 rayonbeheerders van het waterschap de eigenschappen van een gebied het beste. ‘Zij bepalen dan ook of een gemaal uitgezet kan worden of niet. Met de ervaring van de afgelopen drie winters is de rayonbeheerder hier nog beter toe in staat. Zo werken we

niet alleen aan een mooie ijsvloer, maar houden we bovendien onze voeten droog.’

Schaatstochten Tijdens de vorstperiodes bericht Wetterskip Fryslân via de website

en Twitter over de maatregelen die genomen worden om de ijspret te bevorderen. De ijsveiligheid en de organisatie van schaatstochten is een verantwoordelijkheid van de Friesche IJsbond en de plaatselijke ijsverenigingen.

Winters gemak voor muskusrattenbestrijders

Een mooie zwarte ijsvloer maakt het speuren naar muskusratten een stuk eﬃciënter. De muskusratttenbestrijders van Wetterskip Fryslân kammen met quads grote gebieden uit. Aan de luchtbellen die de muskusratten achterlaten onder het ijs en de voerresten die achterblijven in het ijs kunnen de bestrijders goed zien waar de dieren zich schuilhouden. Ook komen de bestrijders op plekken die anders moeilijk te bereiken zijn, omdat ze over het ijs kunnen lopen. Hierbij staat veiligheid natuurlijk voorop. Zolang er geen sneeuw valt, maken de muskusrattenbestrijders gebruik van de omstandigheden.

Bemonsteren op ijs

De ijzige kou trotserend bemonsteren medewerkers van het laboratorium van Wetterskip Fryslân vanaf het ijs. Terwijl ze de kwaliteit van het oppervlaktewater normaliter vanuit een bootje onderzoeken, lopen ze nu op het ijs. Met een bijl of boor maken ze een gat van circa 10 bij 10 centimeter in het ijs. Daarna scheppen ze met een monsterschep water in een emmer. Het watermonster nemen ze voor nader onderzoek mee naar het laboratorium in Leeuwarden.

Dagelijks bestuurslid Aaltje Rispens van Wetterskip Fryslân staat de pers te woord.

Communicatie ‘IJs is emotie. Zeker in Fryslân. Daarom is goede communicatie van groot belang’, benadrukt Hanneke Nieuwenhuis, communicatieadviseur bij Wetterskip Fryslân. ‘Tijdens een vorstperiode brengen we regelmatig een ijsbericht uit en vertellen we onze volgers via Twitter wat we doen en laten. We merken dat de media in Nederland de ontwikkelingen op het ijs in Fryslân op de voet volgen. We grijpen deze kans aan om ons waterschapswerk aan het grote publiek te laten zien.’

vaak enkele uren over de vijzels zodat het vastgevroren ijs loslaat. Pas als alles los en vrij is, wordt de elektrische pomp van het gemaal aangezet. De waterstand wordt mondjesmaat weer op streefpeil gebracht, om schade aan de omgeving te voorkomen.

Gemalen weer aan Gemalen stopzetten is één ding, het opstarten van gemalen is niet gedaan met één druk op de knop. Veel gemalen zijn vastgevroren of staan onder water. Dat vraagt om niet-alledaagse maatregelen. Medewerkers van het waterschap gaan op sommige plaatsen het ijs te lijf met hakbijlen en motorzagen om de gemalen ijsvrij te maken. Uit sloten bij andere gemalen wordt met een dompelpomp het ‘warme’ water onder de ijslaag omhoog gepompt. Dit water loopt

www.uitgeverijpenn.nl

Foarstrjitte 37 9271 KE Zwaagwesteinde

0511- 44 29 00

www.sakestore.nl

Kerkstraat 30 9001 AB Grou Tel: 0566-621388 schiffartgrou@planet.nl

De Kromten 12 8401 JJ Gorredijk 0513 – 46 05 36 www.ontourtweewielers.nl

www.schiffartgrou.nl

KLAP Dracht 144 8442 BZ Heerenveen T. 0513 – 62 00 02

Art. 3550

Art. 3592

DOKKUM Zuiderschans 1A

(nabij Gamma en Karwei) 0519-767272 info@sport2000dokkum.nl www.sport2000dokkum.nl

@sport2000Dokkum

Art. 3166

vrijheid van keuze; vast of klap

Langebuorren 16 9051 BG Stiens 058-2574200

info@haijmastiens.nl

www.haijmastiens.nl

Boppewei 17 0511-443180 w w w. groenr i jk.nl

Belangrijkste eigenschappen Ving Klapnoor

Technische specificaties

* Laagste klapschaats op de markt * Uiterst betrouwbaar * Minder vermoeiend bij lange tochten * Aantrekkelijk prijsnivo * Spierpijn behoort tot het verleden * Geschikt voor geoefende schaatsers * Dankzij de “Locking Pin” ook als vaste noor te gebruiken

Buis Epoxy Zwart Kwaliteit Alu 7000 legering Dikte glijstaal 1.25 mm Hardheid RVS 60 Rc Totale hoogte staal 22 mm Ronding af fabriek 25 meter

Winkelcentrum Camminghaburen Leeuwarden

058 - 266 33 30

www.enormwieberdink.nl

Plat IJzerwaren

Van Harenstraat 20 9076 BW St. Annaparochie Telefoon 0518-401437

Sud 21 8711 CR Workum

0515-541738

w w w. p l a t s t a n n e . n l

De iisbaan 2 8731 DW Wommels 0515 - 332 565

www.tweewielersdejong.nl

FAST Skilwyk 8 8701 KN Bolsward 0515-572404

www.rijwielhandeldekroon.nl Art. 1292

zijribben

Art. 1250

spacers

bevestiging door de buis.

De bevestiging van de buis onder de schoen gaat via “zijribben”. De ribben zijn in de zool van de schoen geïntegreerd. Tussen de zijribben en de buis zitten spacers (afstandshouders). Dit voor een optimale sterkte, stabiliteit en bevestiging.

Hasker Utgongen 7 8465 SJ Oudehaske 0513 – 67 72 34 info@haicobouma.nl

www.haicobouma.nl

Een comfortabele en kwalitatief uitstekende lage noor Belangrijkste eigenschappen Ving Fast

Technische specificaties

* Bevestiging door de buis * Weinig onderdelen dus uiterst betrouwbaar * Onderhoudsarme aluminium buis * Aantrekkelijk prijsnivo * Spierpijn behoort tot het verleden * Zeer geschikt voor zowel kunst- en natuurijs

Buis Epoxy Zwart Kwaliteit Alu 7000 legering Dikte glijstaal 1.25 mm Hardheid RVS 60 Rc Totale hoogte staal 22 mm Ronding af fabriek 25 meter

Schans 49-50 Stavoren Schaatsenverkoop en Slijpen Ook voor uw ijshockeyschaatsen

www.poltechniek.nl

PENN Communicatie wenst alle wederverkopers een ijskoude winter

TWEEWIELERS www.deboertweewielers.nl

JACHTTECHNIEK VAN DER POL BV

Bergumerdam 8 9251 GD Burgum

Midstraat 39 8501 AD Joure

0511 – 46 13 88

0513 – 41 26 47 www.uitgeverijpenn.nl

FIETSSERVICE APPELSCHA

Jonker Watersport Willem Barentszkade 45 West-Terschelling

0562-442224

Piet & Saakje de Boer

Hoofdstraat 64 9001 AN Grou 0566 - 62 13 53

Boerestreek 12 8426 BP Appelscha tel. 0516-431607

www.fietsservice.nl

www.itbeaken.nl

Cross Country

De Buorren 45 9137 RP Oosternijkerk

0519 – 24 12 30

Combi SE

Combi SKS

Het nieuwe schaatsen Postma Tweewielers Fricoweg 1 E 9005 PC Warga

058 – 255 28 16

Voordelen van de Cross Country noren * Gemakkelijk los en vast te klikken bij bijvoorbeeld klûnen, of gewoon voor een kopje koffie onderweg. * De schaatsen zijn laag. Hierdoor stabiel en betrouwbaar. * De schoen geeft veel steun en stabiliteit. * De schoenen zijn voorzien van Thinsulate. Warm en zeer comfortabel. * Geen blaren en koude tenen * Bij tochten op natuurijs komen de voordelen van de Cross Country en Back Country goed tot hun recht.

ZEELEN RIJWIELVERHUUR Lies 45 8995 KB Lies Terschelling 0562 – 44 81 65

www.zeelenfiets.nl 24

Uitgeverij PENN.nl hoopt op veel tochten en weinig ongevallen Jade 34 9207 GL Drachten Tel. 0512 – 51 82 05

www.deboerdrachten.nl

KLEINE IJSTIJD ZOUTE IJSVLOER IN KLEINE IJSTIJD Tussen 1450 en 1850 was er in Nederland sprake van een “Kleine IJstijd”. In deze eeuwen was het niet ongewoon dat de Waddenzee en de Zuiderzee (toen ook nog zout water) bevroren waren. In het Fries Scheepvaart Museum herinneren meerdere voorwerpen aan heroïsche overtochten in de 18e en 19e eeuw over zee Klaas Hinloopen (met Peert en Slee) ondernam op 21 januari 1716 een tocht naar Enkhuizen. Ook in de winters van 1740 en 1763 werden oversteken gemaakt per slede, over een bevroren Zuiderzee. Helemaal spectaculair was de stadhouderlijke schaatstocht die werd vermeld in de Leeuwarder Courant van 25 januari 1763: “Zeeker Heer van Bolsward is gistermorgen om vijf uur uit Den Haag op schaatsen gereden en dienzelfden avond om half zeven uren te Leeuwarden gearriveerd”. Deze niet nader genoemde heer was Pieter Koopmans uit Bolsward.

Tekst: Meindert Seffinga Foto’s: Fries Scheepvaart Museum

benoemingen van burgemeesters in Friesland. Dat recht was voorbehouden aan de stadhouder. Wellicht bevatte de brief ook de naam van Pieter Koopmans zelf, want hij werd later burgemeester van de stad Bolsward. Aan de schaatsen is te zien dat Pieter Koopmans niet onbemiddeld was: ze zijn prachtig versierd met houtsnijwerk.

In de 20ste eeuw kwamen de eerste auto’s in beeld. Op 2 maart 1929 waagden H.J. en Johannes L. Kerstma zich met een auto op het ijs van de Zuiderzee. Ze reden de route: Lemmer – Urk – Enkhuizen – Urk – Schokland – Kampen. De tocht duurde 3.5 uur. De tocht terug van Kampen naar Lemmer was een barre en duurde veel langer: 9 uur. In datzelfde jaar maakten vele inwoners uit de Dongeradelen en It Bildt op de ﬁets een oversteek naar Ameland.

TU berekent ‘Kunstijs-Elfsteden’

‘As it net kin sa’t moat, dan moat it mar sa’t kin’, denkt de Friese PVV-er Otto van der Galiën. Hij verrastte half november met het snode plan om een Elfstedentocht op kunstijs te organiseren. Tijdelijk 200 km kunstijs aanleggen is technisch gezien best mogelijk, volgens Van der Galiën. Kletskoek of ambitie? Volkskrantredacteur Bard van de Weijer beschrijft een week later in zijn column wat het ‘technisch’ zou betekenen. Er zijn wel wat voetangels en klemmen… De Volkskrant vroeg chemicus Aldo Brinkman van de TU in Delft een en ander eens te berekenen. Brinkman gaat uit van 200 km wakvrij ijs, van vier meter breed en vijftien cm dik. Bij een gemiddelde buitentemperatuur van 4 graden moet het 24 uur op sterkte blijven. Er zal in dit plan 120 miljoen liter water worden afgekoeld van 4 naar 0 graden. Dat kost 2 terajoule aan electrische energie. Van nul graden vloeibaar water naar vast ijs is nog eens 20 keer meer energie nodig: 40 terajoule. Om de buitentemperatuur constant op 4 graden te houden vraagt nog eens 6 terajoule afkoeling. In totaal komt de wetenschapper op 50 terajoule (een vijf met dertien nullen). Als het waait wordt dat minimaal verdubbeld. Dan is er nog de aanschaf en aanleg van 200 km koelsysteem, de invloed van de stroming en het doorkruisen van de meren. Kilometerslange rijen aggregaten zullen voluit moeten brullen, de drooglegging van de Flevopolders zal er bij verbleken, stelt Brinkman. Geen wakken meer bij een Kunstijs-Elfsteden. Foto: IJWC Sleat.

Hij bracht een brief van de in Den Haag residerende stadhouder Willem V naar diens grootmoeder, Maria Louise van Hessen Kassel, die in Leeuwarden woonde. Waarschijnlijk bevatte de brief aanbevelingen voor

www.uitgeverijpenn.nl

Foto: Fries Scheepvaartmuseum

STENIGING

WOEDENDE STENENGOOIERS VERDEDIGEN DE IJSVLOER Grimmige confrontaties tussen beroepsvaart en schaatsminnend publiek zijn van alle tijden, met wisselend succes. In 1932 vindt in Uitwellingerga een steniging plaats van de vrachtboot Sneek VII. Ruim 80 tot 100 mensen keerden het naderende schip met een regen van stenen. In december 2010 probeert rayonhoofd Theo Speerstra gewapend met prikstok in Heeg nog tevergeefs de sleper Arcus met schipper Gerrit den Boer, tegen te houden. Het schip brak voor zijn ogen het perfecte Elfstedenijs in kruiswater de Wimerts. Wiebe Wijnja van de Stichting Museum de Fryske Winter vertelt in de IIsseal van het Fries Scheepvaartmuseum graag het verhaal bij de opstand van Uitwellingerga. ‘De foto is gemaakt in december 1932 op de Brêgesleat. Deze Westerbrugsloot was voor de komst van het Prinses Margrietkanaal een belangrijke noord/ zuid scheepvaart verbinding, maar vormde tevens een obstakel voor de bewoners van de Súdein, het zuidoostelijke deel van Uitwellingerga. De verbinding tussen de Súdein en het dorp werd gevormd door een pontveer. Wanneer het vroor kon deze pont niet varen en raakten de bewoners geïsoleerd. Zodra het ijs het toeliet werd dit als brug en ijsweg gebruikt en werden de bewoners uit

hun isolement verlost. Wanneer de ijsvloer bedreigd werd liepen de inwoners van Top en Twel te hoop om het gevaar te keren en wel met alle middelen die men had. Dit was reeds een paar keer eerder gebeurd, namelijk in december 1889 en ook in januari 1904. Daarbij kwamen, volgens overlevering en krantenberichten, de boten onder vuur te liggen: ze werden bekogeld met stenen, dakpannen enz. Op deze foto is duidelijk de Sneek VII te zien ,die geblokkeerd wordt door boze dorpelingen. Rechts op de foto de boerderij van Jan Hoogland, die bij deze blokkade volgens mijn vader (Jacob Wijnja, 1903-1975) geroepen zou hebben ‘As jimme te min stiennen ha, brekke jimme de pleats mar ôf’. De politie kon de daders van de grootste schade niet achterhalen, het dorp zweeg. Over deze en andere verhalen is veel inspiratie op te doen in de IIsseal van het Fries Scheepvaart Museum te Sneek. In deze IIsseal worden, onder auspiciën van Stichting Museum de Fryske Winter geschriften, afbeeldingen en voorwerpen verzameld, teneinde deze aan het publiek te tonen en voor het nageslacht te bewaren. Een bezoek aan deze IIsseal, waar n.b. de prijzen voor de eerstvolgende Elfstedentocht al op de winnaars liggen te wachten, is zéér de moeite waard.

Voors- en tegens van een vaarverbod Een Fries vaarverbod volgt in het IJsdraaiboek van de wateren scheepvaartautoriteiten binnen 24 uur op het stopzetten van boezemgemaal Stavoren en het sluiten van de sluizen bij Harlingen, Zoutkamp en Dokkumer Nieuwe Zijlen. Alleen de drukke beroepsvaarroutes blijven zo lang mogelijk open. Voordeel vaarverbod: Bespoedigt ijsgroei, dus veiligheid van schaatsers. Bespoedigt dagtoerisme, dat ontstaat door de organisatie van grote toertochten. Voorkomt schade aan kades, waterkeringen en oevers langs die rivieren door losgeraakte ijsschotsen. Voorkomt schade aan afgemeerde (woon)schepen langs de kant, door konvooien die ijsschotsen opzij duwen. Nadeel vaarverbod: Tekort aan grondstoﬀen, bij Koopmans Meelfabriek, Friesland Campina etc. Hogere transportkosten door vervangende aanvoer over de weg. Extra belasting van bevroren wegennet, door tijdelijk groei vrachtverkeer Inkomsten beroepsvaart naar nul. Aan- en afvoer containers stopt als terminal MSC in Leeuwarden aan het Van Harinxmakanaal door ijsgang onbereikbaar wordt.

ONTSTAAN UIT PROTEST FRIESCHE IJSBOND BEGON GRIMMIG

Extreme volksgerichten met stenenregens tegen ijsbrekende stoomboten waren onder meer de aanleiding tot de oprichting van de Friesche IJsbond. Zelfs na de oprichting in 1886 telt de geschiedenis nog meerdere stenigingen, onder meer bij Parrega, Burgumerdam, Domwier, Wartena, Suawoude en Oppenhuizen. De burgers waakten over de ijsvloer, voor schaatsplezier, schaatsinkomsten en omdat de ijsvloer vaak een belangrijkste en gratis ontsluiting was met de rest van de wereld. ‘Kompas, ruiten, ja teveel om op te noemen werden door de stenenregen vernield. Vrouwen droegen in hun schorten stenen aan. Een grote steen raakte de alarmfluit, waardoor deze totaal werd weggeslagen. (uit boek Met Geveegde Kont, 4e druk, p 101) De Leeuwarder zakenman Sjouke Hylkes Hijlkema riep in een ingezonden stuk in de Leeuwarder Courant van 24 februari 1886 de ‘ontevredenen’ op om de handen ineen te slaan. ‘Eendracht maakt macht. Wij moeten een Friesch IJsbond hebben, waar particulieren zowel als elke ijsclub in onze provincie deel van uitmaken’. Op 13 maart 1886 werd door en voor

‘schaatstoeristen’ in Leeuwarden de ‘Friesche IJsbond’ opgericht, met als voornaamste programmapunt het stoppen van afstroming van de Friese boezem zodra er een flintertje ijs lag en de sluiting van bruggen om ‘vernielingen door stoomboten tegen te gaan’. Het was een eerste stap naar betere regulering, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Menaldumadeel was een jaar later in 1887 de eerste gemeente met een verordening die burgemeester en wethouders het recht gaf om gemeentelijke bruggen en sluizen te sluiten als ze dat ‘in verband met voldoende ijsdikte nodig achten.’ De Friese Kamers van Koophandel en het provinciaal bestuur steigerden. Ze gingen in verzet om de beroepsvaarders te beschermen en stapten naar de rechter. Zonder succes. Koning Willem lll wees hun verzoek om vernietiging van het besluit af. In 1891 had de provincie al een andere kijk op ijs. Voor

eigen wateren was er een winters politiereglement, dat de schaatsers ruim baan gaf en de schippers ernstig schade berokkende. Jurisprudentie naar aanleiding van deze aanvankelijke ingreep van de koning, eind 19e eeuw, is feitelijk de grondslag voor de huidige regelgeving. Wanneer de wind bij nieuwe maan naar het oosten ruimt, geeft het afkondigen van het provinciaal vaarverbod vrij baan voor een totale schaatsgekte: Het groene sein voor de Friesche IJsbond met haar 22 ijswegencentrales en voor de 230 Friese ijsclubs, om in het belang van alle schaatsers te handelen. Vanaf het moment dat het provinciaal vaarverbod is ingesteld, krijgen formeel de burgemeesters per gemeente, het directe bevoegde gezag en ‘de zorgplicht’ over ‘hun’ ijswegen. Precies in de lijn zoals Menameradiel dat reeds in 1887 als eerste Friese gemeente had afgedwongen.

www.uitgeverijpenn.nl

FEEST OF LIJEN IJS EN WATER IN HET KNOOPPUNT EARNEWÂLD

Vroeger had Earnewâld een gecombineerde zeil- en schaatsvereniging: Eendracht Maakt Macht. Toen was ijs vervelend voor schippers en vissers en ﬁjn voor rietsnijders. Tegenwoordig is het dorp ’s winters minder verdeeld. Voor het laatst ging het grandioos mis in 1982. Toen kwamen op zaterdag 16 januari bij Sitebuorren en de Rengerspôle stromen schaatsers uit de richtingen van Grou en Earnewâld elkaar tegen. Sommigen klapten tegen elkaar op, maar erg druk kregen EHBO’ers het niet. Oorzaak was een gebrekkige coördinatie tussen de IJswegencentrales van Idaarderadeel en Tietjerksteradeel. Daardoor waren er op één dag twee tochten uitgeschreven voor hetzelfde water. De tochten hadden dezelfde naam. In Grou organiseerden ze de Grote Princenhoftocht en in Earnewâld de derde Princenhoftocht. Earnewâldsters bleken later de lelijke Eend met sneeuwschuiver van de Grousters te hebben gekaapt. De eend werd een beetje gewond bij het dorp in Tytsjerksteradiel teruggevonden. Verder vielen de verwondingen mee. Ze waren vergeten toen Jeen Zwaga bij het Skûtsjesilen met het Earnewâldster skûtsje kampioen werd. In 1983 herhaalde hij deze prestatie, met dank aan broer Lammert – ten koste van Joop Mink van Grou. Dat

gaf toen veel spektakel, zoals vaker tussen deze dorpen in de Lege Midden. Een jaar later was Earnewâld het water van de Alde Feanen kwijt. Bij de gemeentelijke herindeling van 1984 werd het bij Boarnsterhim ingedeeld, de gemeente die nu alweer is opgeheven. Sindsdien worden de manifestaties van grotesk dorpisme bestreden doordat de IJswegencentrales nu wél voor een gecoördineerd programma zorgen. Andere conflicten spelen nog wel op: dierenliefhebbers contra schaatsende natuurverkenners, gerief tegen avontuur en natuurlijk ijsvernielers tegen ijsbeschermers.

Dorst Earnewâld was lang een van de vele waterdorpen in Fryslân met een dorpseendenclub. Beschermde een-

tekst: Klaas Jansma foto’s: Fonger de Vlas

den waren nodig om flinke wakken open te houden om water voor het vee te putten. Zelfs een kleine boer had immers meer dan duizend liter per dag nodig. Eerst was er een aparte vereniging voor de eenden. Later zorgde Doarpsbelang ervoor. Een hele avond werd erover gepraat hoe een woerd onschadelijk gemaakt moest worden. Bij lot werd bepaald dat Gerrit Wester hem de nek mocht omdraaien. Toen hij daar vanaf zag, viel dat buitenkansje te beurt aan ‘Wite Willem’. Winkelman Hendrik Wester leverde eerst oud brood en later voer waarmee de eenden de winter door kwamen. Eenden redden zich aanvankelijk met wat ze zelf vingen, maar ineens toonden ze na een aantal magere dagen belangstelling voor uitgestrooid brood.

Ook al hebben de baanvegers nog geen banen uitgezet, schaatslustigen verkennen al op eigen gelegenheid de bevroren natuur in de Alde Feanen.

Watervogels houden een wak open bij de oude sluis, achter het huis van Piebe Wester.Vroeger was hij hier dé man van de IJswegencentrale. Dorpseenden waren herkenbaar aan een afwijkend verenkleed. Een jager kon zich daarom niet vergissen, stropers vergrepen zich niet aan hun eieren. Ze broedden rustig in korven op palen. Kwam het door de eendenmest in de wakken dat er vroeger op een strenge winter geregeld een cholerauitbraak volgde?

Woede Zaterdag 2 januari 1993 vielen boze schaatsers motorschip Spes Salutus van Cees Nobel aan omdat hij zich door het Earnewâldster ijs boorde. ‘Unbegryplik’, vond Piebe Wester van de IJswegencentrale, die snel een wiebelige pontonbrug legde. Roel de Boer van Provinciale Waterstaat kon wel uitleggen dat een vaarverbod ook nadelen had. Maar zijn woorden werden niet begrepen. Onder de boze mensen waren Hendrik Wester en Age Veldboom. De laatste is voorzitter van IJsclub Lyts

Bigjin, die de laatste jaren geregeld een tocht organiseert op de Jan Durkspolder. Dat leidt tot confrontaties met controleurs die de ijsdikte meten. En vorig jaar werd de verkeersstroom in opdracht van de gemeente Smallingerland zo omgeleid dat geen bezoeker in Earnewâld kon komen. De horeca had daardoor een grote strop. Wat er dit jaar gebeurt, weet niemand. Maar áls het vriest, staat Earnewâld weer in vuur en vlam. Dan komt de ijsmeter van Jeen Wester, die altijd één centimeter te veel meet, weer voor het licht.

www.uitgeverijpenn.nl

KRUISPUNT SLEAT aan de slag. Dat lukt je nooit als je die vanuit Joure of Balk moet oproepen.’ Ook wisseling van taken gebeurt pragmatisch onderling. Nu rayonhoofd Durk Schotanus dit jaar statutair met pensioen moet, neemt zijn jongere broer Cor de taken van hem over. IJsmeester Jan Oostenbrug (met map) van de Koninklijke Friesche Elfstedenvereniging bracht dit najaar een ofﬁcieel werkbezoek aan (v.l.n.r.) Gerben Stegenga, Gosse Haga, en (geheel rechts) scheidend rayonhoofd Durk C.Schotanus van IJWC Sleat.

IJWC Sleat heeft een strategische positie en zal dus nooit opgaan in grote fusieverbanden. ‘Sleat is een kruispunt van land- en waterwegen en daar zijn we trots op. Tot in de vijftiger jaren konden we hier ook nog gerust tol heﬀen over de weg.’ Tol heffen doen ze niet meer, iedereen is welkom. Gerben Stegenga is

secretaris en assistent rayonhoofd bij IJWC Sleat. In tijden van vorst is de gemeenschapszin hartverwarmend. ‘We zijn het kleinste en mooiste stadje van Fryslân, de gemeente ging fuseren, maar de zelfstandige status hebben we in de IJWC altijd hoog gehouden. Wij hebben geen schaalvoordelen bij fusies. Bij de laatste tocht hadden we in een oogwenk ruim 60 vrijwilligers

Kansopvorst.nl

Op de opmerkelijke website www. kansopvorst.nl worden sinds een paar jaar beelden van plaatselijke ijsbanen in zowel warme zomerse als ijskoude winterse toestanden verzameld. Iedere bezoeker van de site wordt uitgenodigd foto’s van de eigen ijsbaan in te sturen. Foto’s komen inmiddels binnen vanuit het hele land. Kans op vorst.nl is een initiatief van uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig.

‘WAKKER WORDEN!’ Een ijswegencentrale slaapt tien maanden per jaar. Maar als de vorst invalt, komt het bestuur in actie. ‘Dan is het hare hari ’, zegt Gerben Terpstra uit Easterein.

Terpstra zit al dertig jaar in het bestuur bij de IJWC Hennaarderadeel. De vijf bestuursleden, die al bijeenkomen zodra er ‘in skyltsje’ ligt, weten zich gesteund door een actief vrijwilligerskorps. Deze IJWC werd opgericht nadat op 23 december 1940 vier jonge schaatsers op de Frjentsjerterfeart tussen Rien en Reahûs door het ijs waren gezakt en verdronken. Het dramatische voorval illustreerde dat een goede ijskwaliteit soms van levensbelang is. Stromend water kan immers binnen één etmaal een sterke ijsvloer compleet vernielen. Het bijzondere bioritme van de gemiddelde IJswegencentrale maakt

dat het geld op raakt als er lang geen tochten worden gehouden. Gemeenten, die vroeger nog wel een flinke bijdrage leverden, zijn veel zuiniger geworden. Maar bij een tocht met een paar duizend deelnemers kan er zomaar vier- tot vijfduizend euro overblijven. En daar kan de vrijwilligersorganisatie dan weer een paar jaar van bestaan. De vrijwilligers, zegt de 69-jarige Terpstra, komen direct in actie als het bestuur de tijd rijp acht. Ze vegen en bemannen stempelposten bij een tocht. Plaatselijke ijsmeesters in de dertien dorpen bepalen of het vertrouwd is om te schaatsen of niet. Eigen materieel heeft IJWC Hennaarderadeel niet meer. De oude machines die zij in bezit had, zijn overgedragen aan een ijsclub. Nu worden quads gehuurd. Couperus monteert er schuiven aan en dan kan het los.

Zodra de eerste schaatsers zich op ‘in skyltsje’ landijs wagen, komt IJWC Hennaarderadeel al bij elkaar. De laatste keer, in 2012, vond Terpstra nog een voorraadje medailles uit 1948, gemaakt door Repko. Die kon toen nog voor 2 cent per letter een passende tekst leveren. Vanuit een gezond streven naar kostenbesparing legde het IJWC-bestuur de medailles tussen de nieuwe, voor mensen die de tocht hadden uitgereden. Ze waren gauw verdwenen.

DE ‘REEDMAKKERS’

Wie bij een wandeling in Wergea zijn ogen goed de kost geeft, ziet op diverse huizen en gebouwen een groen informatiebordje. Het zijn kleine verwijzingen naar eerdere bestemmingen van die panden. Zo kom je een Bakkerij tegen of het Earmhûs uit vervlogen tijden. Eén categorie springt eruit. Het begint al vlak bij de brug in het centrum. Op de Jaeger Bar vind je zo’n bordje: REEDMAKKERIJ Lantinga 1898-1963. Aan de Hilleburen ontwaren we – niet ver van elkaar - REEDMAKKERIJ Lantinga 1871-1898 en REEDMAKKERIJ Westra. En niet te vergeten aan de Nieuwe Hoek REEDMAKKERIJ Hoekstra. Je kijkt er al niet eens meer van op als je onderweg het straatnaambordje De Reedmakker passeert. Het ambacht schaatsenmaker kwam ook elders in de provincie voor. De ‘Fries-om-utens’ Wiebe Blauw inventariseerde in zijn boek Friese Schaatsenmakers (1994) meer dan 170 verschillende ‘reedmakkers’ in de jaren 1850 tot 1950. Vaak waren de schaatsen voor die ambachtslieden slechts een bijproduct in ‘slappe tijden’. Hun hoofdberoep was veelal smid, wagenmaker of timmerman. Een belangrijke werkgelegenheidscomponent is het – provinciaal gezien – nooit geweest. Hooguit in plaatsen als IJlst, Wergea en Akkrum was sprake van enige economische betekenis op lokaal niveau. Achteraf gezien was de sociaal-culturele betekenis veel groter. Vooral de zogenaamde Friese schaatsen en de doorlopers hadden

een roem die uitstrekte tot ver buiten de provincie. In Wergea hebben naar schatting 25 verschillende ‘reedmakkers’ gewoond en gewerkt. Geen wonder dat juist dit dorp (sinds 1985) een wapen kent met een goudgele houten schaats als symbool op een blauwe achtergrond. En op feestelijke dagen waait vanaf menig gebouw de dorpsvlag met daarop in de blauwe baan de uitstekend zichtbare gele houten schaats.

tekst en foto’s: Hedman Bijlsma Hoezo koek-en-zopie?

De term koek-en-zopie komt vrijwel alleen voor in de periode dat er geschaatst kan worden. Iedereen kent de benaming, maar wat betekent zopie eigenlijk? Zopie is een mengsel van bockbier en rum, hier worden eieren, kaneel en kruidnagelen aan toegevoegd. Wanneer dit mengsel verwarmd wordt ontstaat zopie. Tegenwoordig wordt onder de zopie vooral warme chocolademelk, snert en glühwein verstaan, de koek is meestal Molkwarder Koeke, of gevulde koek. Zopie wordt in verschillende streken ook gebruikt als vorm van ‘zuipen’ en heeft altijd wel een lading met alcohol. Dit kan dus ook koﬃe met likeur zijn.

wintercolumn

Ontwaakt!

In een echte winter voel ik me erg verbonden met onze provincie en de natuur maar ook met mijn kindertijd. Er was niets betoverender dan ’s avonds in het donker te schaatsen in het maanlicht. Het is net of Fryslân ontwaakt in de winter en pas dan al zijn schoonheid laat zien. De omgeving is mooier vanaf het ijs, de mensen zijn vrolijk, sportief, energiek en eensgezind. Je wilt naar buiten. Ogen stralen, vingers tintelen, wangen gloeien en de half bevroren bruine koek uit de koek- en zopie tent smaakt lekkerder als nooit tevoren. En wanneer het sneeuwt in het donker dan is de wereld zo helder, wit en vredig, dan lijkt het net een sprookje. Thuiskomen vanuit de vrieskou in een warm huis geeft me ook altijd een groot gevoel van dankbaarheid. Als de kachel brandt en de gordijnen dicht zijn, dan lijkt buiten ineens ver weg, dan kom je dicht bij jezelf en is de blik weer naar binnen gericht. Hilda Talsma *Hilda Talsma uit Warten is schrijfster, getrouwd met IFKS-schipper Jelle Talsma en auteur van de trilogie: De Twadde Hûd, Flammen en op 6 september jl. verscheen: It Geloksbern.

www.uitgeverijpenn.nl

IJS ZONDER GRENZEN VAN ECHTENERBRUG TOT KUINRE: IJ.C.W.

Tekst: Klaas Jansma Foto’s: Kees Klip, archief IJ.C.W.

Het is een groot rayon dat Theo Koning als voorzitter bestiert. Van Kuinre tot Echtenerbrug en van Langelille tot Schoterzijl verzorgt de IJswegencentrale Weststellingwerf ’s winters 120 kilometer ijs. De IJ.C.W. is de oudste én de rijkste binnen de Friesche IJsbond.

vegen. Waarom niet eerder? Onder de sneeuw groeit ijs toch nauwelijks aan? ‘Als je eerder begint, lok je mensen het ijs op. Dat zijn geen enkelingen meer tegenwoordig. Ze komen met honderden, duizenden soms wel, naar een mooi stukje ijs.’ Door die massaliteit en de schrik van de overheden wordt het werk van de IJswegencentrale steeds kritischer, zegt Koning. ‘En je moet tegenwoordig meer moeite doen om vrijwilligers te krijgen. De ijsclubs mochten ons daar wel wat meer bij helpen. Die profiteren immers vaak ook van ons werk. Als die een tocht organiseren, maken wij het ijs klaar.’

Amfibische sneeuwschuivers met zes dikke banden zinken niet. Dat geeft een veilig gevoel aan de vele vrijwilligers van de IJswegencentrale Weststellingwerf, die ‘s winters in touw zijn om routes te vegen voor duizenden schaatsers. Hun werk wordt gewaardeerd, zo blijkt uit de steun van donateurs. Het zijn er 3500, die elk voor 1,50 Euro een kaartje kopen. Sommigen schaatsen al jaren niet meer. Die steun is hartverwarmend. Maar er zijn ook zorgen. De veiligheidseisen worden namelijk steeds verder opgeschroefd. Dat komt, zegt voorzitter Theo Koning uit Wolvega, doordat overheden zenuwachtig zijn geworden na de drukte rond de Elfstedentocht van 1986 en de rampen van Enschede en Volendam. ‘We moeten nu zelfs al rekening houden met

Koning: ‘Het wordt moeilijker om wat te organiseren’

een neerstortende straaljager’, zegt Koning, die al 28 jaar in functie is. ‘En laatst vroegen ze van de gemeente waar de schaatsers de papiertjes van de versnaperingen laten. Ja, dat vragen ze toch ook niet bij een rijwielvierdaagse?’

Steeds scherper De 67-jarige Theo Koning erfde de liefde voor het ijs net als een stucadoorsbedrijf van zijn vader. Omdat hij vele jaren in de raad zat (VVD, Weststellingwerfs Belang), kent hij het klappen van de bestuurlijke zweep. Het is ook niet niks om medeverantwoordelijk te zijn voor een ijsvlakte waar wel 32 tochten op uitgezet kunnen worden. Dat zijn er gemiddeld twee per afdeling, van kort (Lindewijk) tot pittig (Sterrit Wolvega, 110 km). De gemeente is uiteindelijk verantwoordelijk voor de veiligheid op de wegen, dus ook de ijswegen. Die zorg wordt van oudsher goeddeels gedelegeerd aan vertrouwde mensen in het veld. Vroeger, toen directeur Gemeentewerken Johannes Zijlstra nog voorzitter was, stuurde hij werkeloze stratenmakers wel met bezems het ijs op als je er amper op kon staan. ‘Bij hem is nog wel eens een veegmachine door het ijs gezakt.’ Tegenwoordig houden Koning en zijn mensen zich op gezag van hogerhand aan een minimum van 8 centimeter voordat ze beginnen te

Medailles van de Sterrit van Wolvega. De gouden is voor 110 kilometer, de bronzen voor 45 kilometer schaatsen.

De oudste De IJswegencentrale Weststellingwerf is niet alleen de rijkste, het is ook de oudste van Fryslân. Het begon op 18 januari 1939 met een actie van aannemer Koos Lageweg uit Scherpenzeel, die ontevreden was over wat de Friesche IJsbond aan het ijs deed. Nadat op 17 december 1938 de vorst was ingevallen, werden werklozen het ijs op gestuurd om voor hun

‘Theo Koning en Jan Oostenbrug’ zogenaamd aan het baanvegen in 2020 op de Linde. Archief IJ.C.W. uitkerinkje banen te vegen. Ze kregen concurrentie van ‘wilde ijsvegers’, die schooiden om een fooi. In Weststellingwerf werden bepaalde stukken ijs niet of slecht geveegd. Toen dan ook voorzitter J.N. Kingma van de Friesche IJsbond naar Wolvega kwam om donateurs te werven, kreeg hij met Lageweg te maken. Die vond dat het weinig zin had om geld naar Leeuwarden te sturen als de eigen banen niet geveegd werden. Zo ontstond

een beloning voor het schoonvegen van 50 km ijs. Maar feitelijk was dit een mooie manier om een dreigende scheuring binnen de IJsbondgelederen te voorkomen. Het idee sloeg in andere gemeenten aan. Baarderadeel was de tweede IJswegencentrale bij de Friesche IJsbond, Utingeradeel, Rauwerderhem en Idaarderadeel volgden al gauw. Dat was ook prettig voor de bezettende overheid, die uit militaire overwegingen grip wilde houden op het uitzetten van banen en het organiseren van tochten.

Dyslectische pet? De IJ.C.W. in Wolvega en wijde omstreken is dus de oudste ijswegencentrale in Fryslân. Maar een jubileumfeest zit er voor 18 januari 2014 niet in. Stel dat er zo veel ijs ligt dat er een tocht georganiseerd kan worden. Misschien is het dik genoeg voor de Sterrit van Wolvega, waarvan de laatste editie in het Elfstedenjaar 1997 werd verreden. Die trok toen dik vijfduizend deelnemers.

De veertien afdelingen

De 75 jaar oude IJswegen Centrale Weststellingwerf kan haar werk doen dankzij de inzet van vele tientallen vrijwilligers. Zij hebben alle hun eigen rayon, ingedeeld in veertien afdelingen. Deze zijn: Noordwolde start/finish Nijeholtpade De Hoeve (Kontermans) start/finish Oldeholtpade Steggerda start/finish De Blesse (Blessebrug start/finish Oldemarkt start/finish Ossenzijl start/finish Kuinre start/finish Scherpenzeel/Langelille Echtenerbrug/Delfstrahuizen start/finish NIjelamer start/finish Oldelamer Wolvega start/finish merkt voorbij te laten gaan, krijgen de leden in de afdelingen wel allemaal een mooie IJ.C.W.-pet. Die lijkt wat dyslectisch, omdat alle andere ijswegencentrales de afkorting IJWC hanteren. Ook in andere opzichten is de IJ.C.W. wel een beetje apart, ook door het interprovinciale karakter bijvoorbeeld. Maar anders dan in 1939 vormt de club van Theo Koning een stevige pilaar onder het bolwerk Friesche IJsbond. Daar komt geen Elfstedenbestuur tussen!

Telegram met de schenking van Koningin Wilhelmina. een ijswegencentrale in Weststellingwerf. Die zou zich uitbreiden over een gebied dat nu vier gemeenten beslaat, van Steenwijkerland tot De Fryske Marren. Toen Koningin Wilhelmina dat jaar 250 gulden beschikbaar stelde voor georganiseerde baanvegers, maakte de Friesche IJsbond het geld naar Weststellingwerf over. Officieel was het

Als zo’n geschenk uit de hemel komt, hebben de vrijwilligers het te druk om te feesten. Dan maken hun baanveegmachines overuren, waarvan de oudste nog door Anema van Wifo uit Ferwert rechtstreeks uit Amerika zijn geïmporteerd. Daarom wordt het feestje uitgesteld tot in het najaar. Maar om het jubileum niet onge-

Theo Koning in de nieuwe IJ.C.W.-jas, aangeschaft om de kracht van de organisatie te onderstrepen.

www.uitgeverijpenn.nl

DE WINTER WORDT HEET MAAR VEGERS OP IJSWEGEN BLIJVEN KOEL De druk wordt steeds groter. Veiligheid, zorg voor de vogels, massa’s mensen. IJswinters zijn ‘hot’ in dit land. Op de ijswegen moet steeds meer worden geregeld. Bij de IJswegencentrales houden ze het hoofd koel. Maar bestuurslid Willem Dijkstra van de IJWC ‘Oostergo’ wil wel toegeven dat de gekte soms tot gevaarlijke hoogte stijgt. ‘Ik ben na de tocht van 1997 in het bestuur gekomen. Net als onze burgemeester wil ik graag dat de Elfstedentocht eens wordt gehouden. Maar de schrik slaat je om het hart als je de draaiboeken leest.’

Familietocht Ezumakeeg Vorig jaar, op zaterdag 26 januari, or-

ganiseerde ‘Oostergo’ een tocht door een natuurgebied van Staatsbosbeheer, de Familietoertocht Ezumakeeg. De sterksten konden op die ijskoude, winderige dag op het ondergelopen land tien rondjes van 4,5 kilometer schaatsen. De meesten kozen een kortere afstand. Er kwamen 1200 geregistreerde schaatsers op af, plus vele tientallen ‘zwarte’ rijders. ‘It moast allegear wol hiel hastich’, zegt Dijkstra, want Staatsbosbeheer was kritisch. Terecht: voor hongerende vogels kan onrust dodelijk zijn. Een paar keer onnodig opvliegen is in de winter soms al te veel. Gelukkig was er die zaterdag ook een tocht in Earnewâld, zodat de belangstelling binnen de perken bleef. ‘Mear as fyftjinhûndert kinne wy eins

net ha.’ Het is een nieuw fenomeen. Vroeger werd het zo gecoördineerd dat er liefst geen twee tochten op één dag in dezelfde regio werden georganiseerd. Tegenwoordig lijkt het omgekeerde wenselijk, om samen de enorme druk van toerschaatsers op te vangen. In de vijf gemeenten die ‘Oostergo’ beslaat, zijn mooie tochten uit te zetten. Het summum is het stuk Ee op de Elfstedenroute, tussen Bartlehiem en Dokkum.

Wel bij Boazum Druk bereden wordt ’s winters ook de Swette tussen Leeuwarden en Sneek. Een groot deel daarvan ligt in het rayon van Baarderadeel. Deze IJswegencentrale werd in 1940 als tweede

in Fryslân opgericht. Voorzitter is Evert Rodenhuis. Zijn 37 vrijwilligers maken met twee knappe veegmachines en een aftandse Torro een fijnmazig netwerk van ijswegen schoon. Met de collega’s van Hennaarderadeel zetten ze de meer dan 100 km lange tocht van Littenseradiel uit. Dat kan eerder dan de zo veel aansprekender Elfstedentocht, waar een minimale ijsdikte van 15 cm voor nodig is, 3 cm meer dan voor regionale tochten. Van de zoute kwel in de omgeving van Weidum merken ze op de Swette niet zo veel. Maar bij Boazum wordt de ijssterkte wel nadelig beïnvloed

door een wel of bron. Rodenhuis maakt zich er net zo min druk om als om de eenden die her en der wakken open houden. ‘Mar wy freegje minsken wolris om op in oar plak fretten te struien. ’

Goed verzekerd De materiaalman in Baarderadeel is smidszoon Hedzer van der Meer. Hij heeft als 66-jarige met drie kruisjes zijn lidmaatschap van De Friese Elf Steden opgezegd om jongeren een kans te geven. Via Marktplaats kocht hij voor deze winter een Kawasaki veegmachine bij Prins in IJsselmuiden,

de specialist op dit gebied. Als daar straks nog een schuiver aan gemonteerd is, hebben ze het in Baarderadeel goed voor elkaar. Met de verzekeringen is het nu ook collectief via de Friesche IJsbond geregeld. Wanneer water bevriest en ijs wordt is het een openbare ruimte waar het bevoegd gezag de orde en veiligheid moet handhaven. Voor het prepareren van het ijs met machines en menskracht heeft Kuiper Verzekeringen Heerenveen alle veegmachines en materiaal verzekerd. De hordes kunnen komen. Fryslân, althans zijn IJsbond, is er klaar voor.

Mooi hè, Weststellingwerf!

www.weststellingwerf.nl www.uitgeverijpenn.nl

WARTEN BIEDT MEER JACHTHAVEN IN HET OFFENSIEF

winkelman Hansma van Wergea boodschappen te bezorgen bij nieuw aangekomen gasten. Nog even, en dan kunnen die digitaal via de mobiele worden besteld. Deze winter moet de aanzet tot een omslag worden gegeven. Het kan nu, in de luwte en in de wetenschap dat de haven nog altijd heel aardig bezet is.

Meer samen

Vijftig vrije plaatsen zijn er deze winter. Dat is nog geen tien procent van de 630 ligplaatsen in de jachthaven van Warten. Toch verontrust het havenmeester Gerard Schermer een beetje.

moet de bootjeswereld mee concurreren. ‘Wy sille ús op dy feroarings ynstelle’, zegt Schermer. Dat betekent een tweesporenbeleid. Aan de ene kant ouderen vasthouden, aan de andere de jongeren werven.

‘Wy moatte mear oan ‘e wei timmerje’, is Schermers vaste overtuiging. De oude watersporter met een ligplaats voor het leven is een uitstervend ras. Zeer gewaardeerd, dat wel. En de vier medewerkers van Jachthaven Warten willen er ook alles aan doen om de groep senioren te faciliteren. Maar uiteindelijk moet het van de doorstroming en de nieuwe aanwas komen. De jeugd heeft een ander, dynamischer leefpatroon, merkt Schermer elke dag. Zelf is hij net boven de zestig en opgegroeid in Grou. Dus weet hij wat vroeger, rond 1970, normaal was voor hem en zijn leeftijdgenoten. Diehards die elke vrijdag nog voor het avondeten aan boord springen, zijn er nauwelijks meer. De generatie van nu heeft veel meer verplichtingen én mogelijkheden tot vermaak. Daar

Lange wachtlijst

Toen veertig jaar geleden in mei de Wartenser jachthaven werd geopend, waren de 570 ligplaatsen gauw bezet. Vele jaren hanteerde het stichtingsbestuur een wachtlijst. Je was blij dat je boot voor 350 tot 500 euro per jaar (huidig prijspeil) een fatsoenlijk plekje had. Dat gold zeker in Warten, waar op de service nooit werd bezuinigd. Er kwamen vooral niet-Wartensers op af, die de kwaliteit van het vaargebied waarderen. Daarom was en is gekozen voor een royale personeelsbezetting. Met vaste krachten is dat een garantie voor personele kwaliteit. Maar Schermer en zijn mensen moeten nu aan de bak om verdere leegloop te voorkomen. Dat willen ze ook. Aan de ene kant uitstralen dat je niet gauw te oud bent om te varen. ‘Vraag gerust om hulp als je moeite hebt om aan boord of aan de wal te komen.’ Een andere uitdaging is inspelen op de toenemende mobiliteit van jonge watersporters. Meer service bieden door samen met

Warten wil best een initiatief nemen, maar kan het niet alleen. De dorpen in de prachtige vierhoek tussen Drachten, Grou, Wergea, Warten en Earnewâld kunnen beter samenwerken om bijdetijdse bezoekers te verwennen. Elk dorp heeft zijn eigen kwaliteiten. Wergea heeft meer middenstand, Warten twee restaurants. En Earnewâld, met het pontje en een korte wandeling te bereiken, beschikt over een veelheid aan toeristische voorzieningen. Alle partijen die belang hebben bij bloeiende watersport in dit gebied, kunnen elkaar beter steunen. Daar horen de verenigingen voor Doarpsbelang bij. En natuurlijk particuliere bedrijven, zoals de scheepsmakelaar en de werkplaats op het eigen jachthaventerrein. Schermer heeft goede hoop dat de gemeenten Leeuwarden en Tytsjerkseradiel zo’n campagne zullen steunen. ‘Wy hearre no by de Gemeente Ljouwert. Dy moat foar syn doarpen yn ’t spier.’

Klaas Jansma

UIT DE OUDE DOOS ‘WE HADDEN HET AKELIG KOUD’

trekken viel ook niet mee als het land drassig was en wij er met onze klompen in wegzakten. Eens op een keer, toen wij van Sneek naar huis voeren, kwam er al ijs op het water. We hadden een houten hamer aan een lange stok en stonden voor op ons schip om het ijs kapot te slaan, zodat we nog met moeite thuis konden komen. Soms hadden we geluk dat we gesleept konden worden. Heit zei dan: ‘Nog even doorzetten, we kunnen hier niet blijven liggen, dan zijn we morgen allemaal ingevroren.’

Grondijs Zo herinnert Pieter Brouwer zich dat ze op weg naar hun domicilie op de grens van Nij Beets en De Veenhoop bijna invroren in het grondijs van de ‘merjedobbe’ buiten Eernewoude,

wat als een grote tegenslag werd ervaren. Meestal lukte het in de oude tijd van voor de ijzerbouw wel om voor de vorst in de thuishaven te komen, omdat de binnenschipperij traditiegetrouw tussen 5 december en 2 februari stillag. Overwinteren in eigen dorp of stad had als voordeel dat de kinderen naar school konden en de familiecontacten werden aangehaald. Het overwinteren in de buurt van familie en bekenden maakte het verlenen van onderlinge steun in moeilijke perioden met een gebrek aan inkomsten makkelijker. (citaat uit Troch de Wyn, Uitgeverij Penn.nl, derde druk pag 144)

Warten-Reduzum per slee Recente schaatswinters doen denken aan oude Anton Pieck-achtige winterplaatjes met kleurrijk schaatsvolk rondom vrachtschepen. Romantisch onder een sneeuwdek voor de wal. De realiteit was hardvochtiger. Zonder varen had het schip geen inkomsten. En niet iedereen was er tijdig op voorbereid, de winter kwam meestal bij verrassing en ongelegen. Schippers van de wilde vaart overwinterden bij voorkeur in de plaats waar ze thuishoorden. Aan het begin van de winter werd daarom alles op alles gezet om voor het invallen van de vorst de vaste ligplaats te bereiken. Hyke Sophia Kuperus beschrijft in het boek Troch de Wyn (Uitgeverij Penn.nl) hoe het hele gezin zich ervoor inzette: ‘In de herfst hadden wij het al akelig koud op het schip. Als we in de trekzeel moesten of bomen met de kloet, waren onze handen zo koud dat Rintsje ervan huilde. Het schip

De slee is wereldwijd één van de oudste vervoermiddelen uit de geschiedenis. In Fryslân was de door het paard getrokken arreslee vooral voor de pronk en werd aangewend voor passagiers, die om reden van stand, afkomst, of waardigheid niet voor het schaatsen kozen. Voor ‘kleine luiden’ was een ijsvloer vaak een welkome mogelijkheid voor ver familiebezoek, zonder kosten. Maar in de winter moet er ook gewerkt en gegeten worden. Op deze zwaar beladen slee van Auke Spijkstra uit Warten liggen zakken meel van Okkinga uit Reduzum. (foto boek Troch de Wyn, collectie H.D. Visser Poppingawier). De slee is opgetuigd met zeil, zoals die ook door melkvervoerders, voor ‘lytse komelkers’ in het merengebied werd gebruikt. De foto is vroeg in de jaren dertig van de vorige eeuw genomen.

www.uitgeverijpenn.nl

SÚDWEST FRYSLÂN DE ELFMERENTOCHT: ZUIDWESTHOEK OP Z’N MOOIST Vaarverboden, geheime stempelposten, ijstransplantaties, zwartrijders. Schaatskoorts heeft een heel eigen jargon. Een taal waar de meeste Nederlanders iedere winter vol enthousiasme op overstappen. Want, zou de tocht weer komen?

De meeste mensen denken dan aan een Elfstedentocht. Maar de gedachten van Jacob Reitsma gaan allereerst naar de Elfmerentocht. Als burgemeester van voormalig Wymbritseradiel werd hij in 2001 automatisch voorzitter van de ijswegencentrale Sneek-Wymbritseradeel-IJlst en verantwoordelijk voor de organisatie van de Elfmerentocht. ‘Mar ik haw ‘m noch net ien kear organisearje kinnen,’ vertelt hij teleurgesteld. Inmiddels is hij burgemeester af, maar nog wel voorzitter van de Stichting Elfmerentocht. Na de gemeentelijke fusie zijn de ijswegencentrale en de organisatie van de Elfmerentocht van elkaar gescheiden. ‘Foarhinne wie it sa dat ik ferantwurdlik wêze soe foar de organisaasje fan de tocht en dat myn kollega-boargemaster fan Snits op dat momint de hoeder fan de iepenbiere oarde wie foar beide

Alvemarrentacht 1956.

Bolsward

Sneek (start en finish)

IJlst

Workum

Hindeloopen

Sloten Stavoren

gemeenten. No soe dat op de skouders fan ien boargemaster lizze. Dat kin net. Boppedat kloppet it net as in amtner fan de gemeente als organisator by harsels in fergunning oanfreegje moat.’ Reitsma werd de eerste

voorzitter van de nieuwe Stichting Elfmerentocht en hoopt nog steeds de tocht eens te mogen organiseren.

‘Sniebanken’ Reitsma is al sinds 1963 besmet met het virus van de marretocht. ‘Ik wie santjin doe’t ik de swiere tocht fan ’63 ried. Ik mocht fan myn heit net meidwaan oan de Alvestêdetocht, want ik wie noch gjin achttjin. Mar de Alvemarretocht hie dy leeftydsgrins net,’ vertelt de schaatsliefhebber. ‘It wie ien dei nei de swierste Alvestêdetocht yn de skiednis. It stoarme en ik wit noch dat wy oer enoarme sniebanken klauterje moasten. Mar ik haw it helle.’ In totaal zijn er twaalf Elfmerentochten geweest. ‘It binne der minder as dat der Alvestêdetochten west hawwe. Mar ast sjochst nei it tal dielnimmers, dan hawwe mear minsken de Alvemarren riden as dat der Alvestêderiders binne. Dêr bin ik wol grutsk op. It hat fansels der mei te krijen dat riders in tocht fan sa’n 115 kilometer earder oandoarre as in Alvestêdetocht,’ licht Reitsma toe.

Wedstrijd in ere hersteld Het eerste dat Reitsma in ere heeft hersteld, toen hij in 2001 als voorzitter aantrad, was de tocht voor wedstrijdrijders. In 1963 was het de laatste keer dat er naast een toertocht ook een wedstrijd was. ‘De gewoane riders gienen yn Snits it iis op, de wedstryd begûn yn Langwar. Langwar organisearre dat. Dêr is in ein oankaam doe’t iisbrekkers it Prinses Margrietkanaal iepenhâlde moasten. De ferbining mei Langwar wie fuort. Sûnt dy tiid is de rûte oan dy kant fan it kanaal net mear brûkber en waard de tocht foar de wedstrydriders ek net mear organisearre. Dat wolle wy no al wer.’ Eén van de mooiste plekjes op de route vindt Reitsma de finish bij de Kolk en de Waterpoort in Sneek. ‘Mar ek as de riders troch Balk nei de Luts ride is moai. En fansels as tolvetûzen dielnimmers as in lang lint troch de Súdwesthoeke ride. Prachtich,’ mijmert hij. Om er meteen aan toe te voegen: ‘It wurdt wol wer ris tiid. Wy binne der klear foar. De draaiboeken lizze der. Wy hawwe goede ôfspraken mei de gemeente, plysje, brânwacht en de sûnenstjinst. Want feiligens giet boppe alles.’

Limiet Voor de veiligheid van deelnemers en bezoekers is er een limiet van twaalfduizend deelnemers aan de toertocht. ‘De lêste kear wienen der wol tweintichtûzen minsken dy’t meidwaan woenen. Dat is fierstente folle. Dat soarget foar opstoppings en gefaarlike sitewaasjes op it iis. Wy wolle ús gebiet feilich en op syn moaist oan de minsken sjen litte.’ De inzet van vrijwilligers is cruciaal voor het slagen van de tocht. ‘Wy hawwe sa’n tachtich oant hûndert minsken nedich om de dei slagje te litten. Der binne guon dy’t it bestjoer advisearje, minsken dy’t it iis skjin hâlde, de stempelposten beminskje, de ynskriuwing regelje, de hiele organisaasje rûn start en finish dogge en it parkearen en ferfieren fan dielnimmers op har nimme,’ licht Reitsma toe. ‘De bannen tusken de stifting, de iiswegensintrales en de gemeenten binne goed. Dat is wol nedich op sa’n dei en yn de tarieding.’ Ook de banden met de Koninklijke

Waterpoort Elfmerentocht februari 1985.

Vereniging de Friesche Elf Steden zijn nauw. ‘Ik haw yn de dagen dat it spannend wurdt goed kontakt mei harren foarsitter Wiebe Wieling. As it kin hawwe wy fansels it leafst earst in Alvemarretocht, as generale repetysje foar in prachtige Alvestêdetocht. Mar wy passe ús oan. As it fanwege iiskwaliteit, feiligens of iepenbiere oarde net mooglik is, dan giet de Alvestêdetocht foar.’ Van de twaalf Elfmerentochten zijn er maar twee die na de Elfstedentocht zijn verreden (1963 en 1997).

Het meest bijzondere van de Elfmerentocht vindt Reitsma het gebied waar deze plaatsvindt. ‘Al dy marren yn de Súdwesthoeke fan ús provinsje meitsje it ta in bysûnder en prachtich gebiet. It is sa moai om it fan it iis ôf te besjen. En te ûnderfinen hoe oars at it der útsjocht mei iis en snie as dat it gebiet der simmerdeis hinne leit’, vertelt hij. ‘En fansels dat sân fan de alve Fryske steden op de route lizze. Dat is skitterjend.’

Wedstrijd terug van weggeweest

De Elfmerenschaatstocht is een prachtige schaatstocht over de vele meren en poelen in de Zuidwesthoek van Fryslân. Het traject is zo’n 115 kilometer lang. De route gaat langs zeven van de elf Friese steden: Sneek (start en ﬁnish), IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward. De tocht wordt gezien als de generale repetitie voor de Elfstedentocht en vindt vaak een aantal dagen voor de Tocht der Tochten plaats. In het verleden is het ook voorgekomen dat de Elfmerentocht kort na de Elfstedentocht was. Deze ‘klassieker’ werd voor het eerst in 1940 gehouden en is inmiddels twaalf keer verreden. Dit gebeurde in 1940, 1941, 1942, 1946, 1954, 1956, 1963, 1982, 1985, 1986, 1987 en 1997. Tot en met 1963 bestond de Elfmerentocht uit een toertocht en een tocht voor wedstrijdrijders. De latere edities hadden alleen een toertocht. De organisatie wil aan de eerstvolgende editie weer een wedstrijd voor marathonrijders toevoegen.

www.uitgeverijpenn.nl

Meedoen aan de Elfmerentocht Iedereen die mee wil doen aan de Elfmerentocht kan zich aanmelden via

http://elfmerenschaatstocht.nl.

Een inschrijfbewijs kost tien euro. Dit is maximaal drie winterseizoenen geldig. Iedereen met een inschrijfbewijs kan via de website een startkaart aanvragen als de tocht daadwerkelijk is uitgeschreven. De kaarten die eventueel overblijven gaan in de verkoop.

Belslydjeien Natuurijs biedt meer dan schaatstochten alleen. Naast wedstrijden kortebaan, pronkriderij en ijzeilen komen in langere vorstperiodes bij sterk

´hynste-iis´de paarden met slee op het ijs, beslagen met proppen onder de hoefijzers. Het belslydjeien op het IJsselmeer voor de kust van Hindeloopen levert kleurrijke plaatjes met deelnemers in tradionele kostuums op. In februari 2012 genoten duizenden toeschouwers van het spektakel dat door de tientallen menners en hun paarden verzorgd werd. Richting Hindeloopen ontstonden lange files en de auto’s stonden tot ver buiten de stad geparkeerd. Er kwam zoveel publiek op af dat de organisatie via de radio mensen opriep om niet meer te komen…

Foto’s: Gemeente Súdwest Fryslân.

TOP SCHAATSGEBIED SÚDWEST-FRYSLÂN: SCHAATSGEBIED BIJ UITSTEK In de gemeente Súdwest-Fryslân liggen zes van de elf Friese steden. Sneek, IJlst, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward. Wigle Sinnema is hier wethouder. ‘Zijn’ gemeente ligt tussen de Afsluitdijk, Sneek en Stavoren en is in oppervlak de grootste van Nederland. Sinnema: ‘Wetter ferbynt hast al ús 68 doarpen en seis stêden. By ús kinst net allinich oer de dyk, mar ek oer it wetter fan doarp nei doarp en fan stêd nei stêd. Simmers prachtich foar de wettertoerist, winters is itselde wetter foar de reedrider. Súdwest-Fryslân is ek in bysûnder iissportgebiet…’ Zodra het kwik flink onder nul duikt, is Súdwest-Fryslân het schaatsgebied bij uitstek! De vrijwilligers van de ijswegencentrales staan dan op scherp. De wethouder heeft regel-

matig contact met de verschillende besturen. Niet alleen over ijs zelf, maar vooral over alle veiligheidsmaatregelen die genomen moeten worden in voorbereiding op de vele toertochten en wedstrijden. Twee jaar geleden kwam daar ook nog bijna de Elfstedentocht bij. Dat de tochtder-tochten uiteindelijk niet doorging, lag zeker niet aan het ijs en alle voorbereidingen in Súdwest-Fryslân. Sinnema: ‘It iis lei der hjir sa moai by. En it tal frijwilligers dat manmachtich holp mei biezems en snieskowers, dêr binne je dan sa grutsk op! Sa’n grutte gemeente en dochs wiene wy der oeral klear foar.

Fan Snits oant Starum en van Hylpen oant Boalsert. En as wy klear binne foar in Alvestêdetocht, is hast de hiele provinsje dat!’

SCHAATS E VOOR IEN OP MAAT DEREEN! Individuele en persoonlijke aandacht staat altijd voorop

Onze schaatsschool is met recht een school. Alle basisbeginselen van het schaatsen worden aangeleerd en verbetert. Of je nou 6 of 60 jaar bent. Doelgroep en leeftijd maakt niet uit. Onze lessen staan onder zeer deskundige leiding van KNSB trainers. Zij zullen u met al hun kennis, expertise en creativiteit leren schaatsen zodat u er plezier aan beleeft en de schaatstechniek eigen maakt.

Waarom Schaatsschool Eleven:

KIJK SNEL VOOR HET

ACTUELE LES & TRAININGSAANBOD OP

uward • Voor elke leeftijd van jong tot oud shal Lee IJ In een • Gevarieerde les & trainingsopbouw Heerenv & Thialf in winter en zomertraining • 60 minuten of meer schaatsplezier en leren tegelijk • Meerdere lessen & trainingen per week • Personal Training 1 op 1 • Small Group Training 4 schaats(t)ers • Ervaren en gekwalificeerde KNSB trainers • Groepsindeling naar niveau en leeftijd • Leuke activiteiten en uitstapjes • Veel advies over materiaal en schaatsen

www.uitgeverijpenn.nl

SMAKELIJK FRYSLĂ&#x201A;N De IJsherberg Harddraversdijk 1 9101 XA Dokkum Tel: 0519 - 229500

www.de-ijsherberg.nl

Proef de historie...

De spijzenkaart van het gemoedelijke restaurant, gevestigd in het monumentale en nostalgische pand aan de rand van de historische binnenstad van Dokkum, biedt een combinatie van de traditionele vlees- en visgerechten en heerlijke grill- en steakgerechten. Voor zowel lunch, diner als een goed kopje koffie bent u bij ons aan het goede adres.

DĂŠ Koek & Zopie van Dokkum!

uon

Reinaard 4, 9291 AD Kollum 06-10072844

Wijde Noorderhorne 15 8601 EB Sneek Tel: 0515 - 423214

Gelegen in het hart van Sneek, proeft men de sfeer van de "Venetiaanse gezelligheid".

Ook voor snacks

ito

et pp

Bezorglijn: 0515 - 423214

FRYSKE NAGELTSIIS BESTE FRYSKE NAGELTSIIS KOMT VAN DE NYLANDER

In het prachtige ‘It Heidenskip’ staan de koeien van de familie Bokma weer ’smûk’ binnen op stal. Het werk voor de Jerseykoeien zit er echter zeker niet op, in de winter. Deze dames zorgen namelijk het hele jaar voor de meest romige melk om Nylander kaas mee te maken. Dat de melk van biologische kaasboerderij De Nylander de beste is,

blijkt wel uit het feit dat de Bokma’s al meerdere prijzen hebben gewonnen. Kopstuk is daarbij de kruidnagelkaas die eerder dit jaar in de prijzen viel als Beste Fryske Nageltsiis 2013. De Nylander timmert goed aan de weg, want eind november stonden ze in de finale van De Smaak van NL. Een initiatief van Syntens waarbij zij op zoek waren naar ‘de meest ambitieuze producent van authentieke voedingsproducten in Nederland’. De

bevlogenheid van Otto Jan Bokma gaf de doorslag voor nominatie. Als geen ander weet hij over te brengen hoe bijzonder de productie van deze kaas is. De smaak van de kazen doet de rest. De melk van de Jersey koeien geeft namelijk een heel bijzondere smaak aan de Nylanderkaas. Het is niet voor niks dat een topkok als Joop Braakhekke enthousiast over deze kazen twittert. Smaak is moeilijk te omschrijven; daarvoor moet je het geprobeerd hebben. www.nylander.nl

TANDJONG PRIOK: COBA, COBA! Zelfs in de winter schijnt de warme zon van Indonesië en Thailand in Arum. Sicco en Esther Gerlsma serveren er authentieke gerechten onder het motto: ‘coba coba’. Dat is Indonesisch en betekent: probeer het maar.

vonden ze een nieuwe bestemming. En het werkt! Want er zijn fijnproevers genoeg die de reis er voor over hebben om iets te proeven dat je verder weinig tegenkomt. Tandjong Priok, het is een heerlijk culinair avontuur. Wél reserveren, want het is er vaak druk: 051 7 – 641 842.

Volgens recensies is het bijna altijd verrassend en lekker. Nederlanders denken dat ze de Indonesische keuken kennen, vertelt Gerlsma. Maar dat is de Nederlandse vertaling ervan. Het is namelijk geen overdadige rijsttafel, zoals men zou denken. Integendeel, het is verfijning. Weet je hoeveel sateh’s er zijn, hoeveel soorten pisang? Ooit het vlees van een wilde waterbuffel geproefd? Gerlsma was vele jaren op Sumatra vanwege zijn commerciële werk voor een baggerbedrijf. Zijn vrouw Esther is in Lampong, Zuid-Sumatra, opgegroeid. In Fryslân, Arum of all places,

www.uitgeverijpenn.nl

ABC VAN DE VAKMAN ‘MANNEN VAN STAAL’ IN KUNST EN DESIGN

Tekst: Klaas Jansma Archief: Theunis Bakker/Mannen van Staal

De Slachtetille is veel meer dan functionele architectuur, het is design. En de buizenconstructie Uniastate in Beers is een kunstzinnig monument van herinnering. ‘Mannen van staal’ maakten het.

Maar hij is vooral bekend van de Mannen van Staal, met als specialiteit fraai gebogen buizen en kokers. Wie een mailtje naar Lize wil sturen, adresseert dit als ‘lize@vrouwenvanstaal.nl’. Ook leuk en creatief. De naam staat op een pand dat Burggraaff uit Franeker had laten bouwen voor prefab bouw, voor met name gerobottiseerd metselwerk. Hij werd getroffen door de recessie die de bouwsector sterk beroerde. ‘Sa kaam it op ús paad’, zegt Bakker eenvoudig. Dat zijn bedrijf het wél druk heeft, is mede te danken aan het brede spectrum. Want: ‘Wy dogge alles’. En ze doen bijzondere dingen erg goed, dat is aan alles te zien.

De intrigerende naam staat op het zwarte bedrijfsgebouw, dat zich breed presenteert langs de Hendrik Algraweg. Het is een gouden zichtlocatie. Bijna alle auto- en scheepvaartverkeer van Harlingen naar Heerenveen, Groningen en Drachten komt hier langs. Deze plek past de 25 medewerkers van het bedrijf van Theunis en Lize Bakker precies. Het uit vier kleurige hokjes samengestelde bedrijfslogo

maakt melding van Art, Bending, Construction, Design. Dat is het ABCD van een moderne onderneming met een kunstzinnige inslag. Internationaal, daarom dat Engels, al zijn de 53-jarige Theunis en de 52-jarige Lize Bakker zo Fries als het kaatsen. De bekende torens van het Sjûkelân in Franeker vormen de link naar een van de meest prominente werken van hun bedrijf, de Slachtetille. Ze zijn namelijk ontworpen door Rein Hofstra uit Grou, die ook de sierlijke brug over de snelweg tussen Harlingen en Franeker ontwierp. Theunis Bakker maakt zelf deel uit van de Permanente Commissie, die elk jaar de belangrijkste kaatspartij van de wereld organiseert: de PC van Frjentsjer.

Metaalbewerker Frits Hoekstra aan het werk.

ART

Het vak Kunstzinnige vormgeving in hard metaal stelt hoge eisen aan het vakmanschap. Waarom is het buigen van stalen buizen in unieke fantasievormen bijvoorbeeld zo bijzonder? ‘It moat mei gefoel’, zegt Bakker. Als je een dikke buis koud buigt, kun je rimpels aan de binnenkant krijgen. Om dat te voorkomen, zijn de afgelopen jaren gestuurde buigmachines aangeschaft die het materiaal kunnen rekken en stuiken. Maar als daar te grote krachten op worden uitgeoefend, kunnen er scheurtjes in het materiaal ontstaan. Dan komt het vakmanschap om de hoek kijken. Wellen, vroeger het neusje van de

zalm in de smederij, doen ze tegenwoordig niet meer. Daar is het moderne, koolstofarme staal te goed voor. Maar een mooie gevelwand in cortenstaal, zoals gerealiseerd in Harlingen, is een prachtig visitekaartje van de Mannen van Staal. Van buiten roest de legering met onder meer koper, nikkel, fosfor, silicium en chroom. Maar de corrosielaag is zo compact dat het onderliggende staal erdoor wordt beschermd. Volgens de United States Steel Corporation is toepassing in gevelwanden riskant vanwege de geringe dikte, maar Bakker en zijn mannen durfden het wel aan. En het resultaat oogt prachtig. ‘Spierie’ ontworpen en gemaakt door Hein Mader.

Open contouren van Uniastate in Bears. Bep Mulder, 1998.

www.uitgeverijpenn.nl

BENDING

Smidszoon

‘Elastisch Perspectief ’ te Barendrecht in opdracht van Next Architects Amsterdam. Realisatie in 2013.

Bakker leerde de geheimen van vormgeving in ijzer en staal van jongs af aan kennen, net als alle smidszonen. Winsum was in zijn jeugd de bakermat van Friese landbouwmechanisatie in optima forma, met de beroemde boerenwagens van Miedema. Hij weet nog hoe de fierljeppers in de jaren zestig van vlak voor hun woning aan hun aanloop begonnen voor een machtige sprong over, of in, de Frjentsjerterfeart. Ooit had zijn moeder er, net als veel smidsvrouwen, een winkeltje in serviesgoed bij. Later ontwikkelde de handel in witgoed zich, en kwam er een tweede pand bij. Theunis kreeg de kans zijn eigen vakmanschap verder uit te diepen in Wjelsryp en in Sint Jacobiparochie

aan de Oudebildtdijk. In het huis van metaalbewerker Sieb Meijer in Franeker, jarenlang schipper op de ‘Jonge Jasper’ bij de IFKS, staat een door Bakker gemaakte trap van staal en glas. Immers, ook met de schipperij ligt een band. Friese scheepsbouwers excelleerden bij de gratie van gebogen metaal van een zekere hardheid. Zo zijn historie en actualiteit in menig opzicht met elkaar verweven. Bij de Bakkers wordt dat verleden zo waardevol gevonden dat Theunis een metaalbewerkersmuseum heeft gebouwd waar de machines staan waar zijn vader ooit mee werkte. Daarnaast staan verschillende werktuigen van hem in en bij het Skûtsjemuseum in Earnewâld.

Gevelbeplating van cortenstaal aan de Sint Michaelschool aan de Schritsen te Harlingen. Ontwerp Grunstra Architecten Groep BNA. Realisatie in 2009.

CONSTRUCTION 46

DESIGN

Website/Bedrijfsnaam Het concept ‘Mannen van Staal’ begon als naamgrapje, geschikt vooral voor de sociale media. Het bekte beter dan het omineuze ‘Bakker Metaalbewerking’, waar dan natuurlijk ook nog BV bij moest. Er kwamen, nadat op een website het begrip was verschenen, veel positieve reacties op ‘Mannen van staal’. Het wekt de indruk dat alle 25 medewerkers een bijdrage leveren tot het bijzondere bedrijfsprofiel, en in zekere zin is dat natuurlijk ook zo. In grote stapels fotoboeken in de royale kantoorruimte is te zien dat het productenpakket van de Mannen van Staal uitgebreid en soms opvallend is. Het loopt uiteen van speciale trappen tot in massa geproduceer-

de bordessen. Er is veel vakwerk bij dat met behulp van geavanceerde machines wordt gedaan. Het aansturen van lasrobots en verfijnd snij- en slijpwerk is ingericht voor kritische opdrachten, waarbij het op de millimeter aan komt. ‘De 0 wordt steeds kleiner’, zei CCF-directeur Watze de Graaf dertig jaar geleden al over de steeds striktere tolerantienormen. Dat te beheersen vraagt behalve vakmanschap een open oog voor de allernieuwste techniek, tot en met ‘remote control’. En het oog van de meester, natuurlijk. Bij die breedte past, inderdaad, een veelomvattende naam. www.mannenvanstaal.nl

‘Amorproximi’ bij de Bonifatiuskerk, Amelandshof te Leeuwarden. Ontwerpers: Gerard/Tilly Groenewoud/Buij Opdrachtgever: gemeente Leeuwarden. Realisatie in1999

De Slachtetille naar Getswerdersyl bij Franeker. Rein Hofstra, 2007.

www.uitgeverijpenn.nl

80 JAAR BAANBREKEND De Friesch Groningsche Vereniging tot IJsbestrijding (FGVIJ) – opgericht 12 februari 1934 – had en heeft nog steeds tot doel, het breken van ijs ten behoeve van de bereikbaarheid van de aangesloten leden. De leden zijn overwegend bedrijven die gevestigd zijn aan het water en die voor de aan- en afvoer van hun grondstoﬀen, halﬀabricaten of eindproducten afhankelijk zijn van vervoer per schip. De bedrijven liggen per definitie niet aan het de grote kanalen omdat daar het ijs gebroken wordt op kosten van de rijks- of provinciale overheid. De kades die door het ijs voor de scheepvaart bereikbaar moeten zijn worden beheerd door gemeenten of zijn eigendom van de bedrijven zelf. De vereniging heeft ongeveer 50 leden, dit zijn in hoofdzaak bedrijven die veevoer maken, bouwstoffen gebruiken of bijvoorbeeld complete eindproducten bouwen zoals SMST in Drachten. Het belang van de bedrijven is continuïteit van de bedrijfsvoering. Hiertoe behoort het kunnen blijven leveren aan hun klanten, ook in de winter. Voor de bouwsector kan het meevallen als door de vorst ook de

aannemerij komt stil te liggen. Er is dan sowieso geen vraag meer naar grondstoffen. Andere bedrijven zorgen dat de voorraden voor het einde van het jaar zoveel mogelijk zijn aangevuld. Toch is het dikwijls spannend hoe het komt met het ijs, vooral in de omgeving van de Alde Feanen.

Enorme belangen Lijkt er een mooi schaatsweekeinde aan te komen dan is het zaak dat de bedrijven hierover zo vroeg mogelijk worden geïnformeerd en proberen de

mensen van Provinciale Waterstaat die de ijsbrekers coördineren als het even kan op de omstandigheden in te spelen. Voor een bedrijf kunnen de belangen echter enorm zijn. Tijdig en goed overleg kan veel ergernis voorkomen en dan willen de bedrijven ook wel meedenken is de ervaring. De provincies hebben in hun hoedanigheid van vaarwegbeheerder ieder afzonderlijk een aantal ijsbrekers onder contract. Vanuit Provinciale Waterstaat wordt de inzet van de ijsbrekers gecoördineerd en in geval van konvooivaart op elkaar afgestemd. In de regel wordt het water van de grote kanalen zoveel mogelijk ijsvrij gehouden door zogenaamde ‘intensieve scheepvaart begeleiding’. IJsbrekers varen een geul open die door de scheepvaart gebruikt wordt. Als de vorst aanhoudt, dan worden schepen individueel begeleid tot de laad- of loskade. Op de kanalen op kosten van de overheid, en voor leden in de havens op kosten van de FGVIJ. Er is een nauwe relatie tussen Waterstaat en de vereniging. In het bestuur van de vereniging zitten naast mensen uit het bedrijfsleven eveneens ambtenaren van Waterstaat.

ONBEPERKT SPORTIEF Iedereen kan sporten!

het Skûtsjesilen bij Oudeschouw, georganiseerd omdat stadhouder Willem V op visite kwam.

Als er één ding is waarin Fryslân echt apart bleef, dan in zijn sporten. Het oudste door de overheid vastgestelde sportieve reglement in de hele wereld werd in 1773 in Fryslân opgetekend. Dat was bij

Het nieuwste sportboek Onbeperkt Sportief van Uitgeverij PENN.nl beschrijft heel kleurrijk hoe sport in Fryslân een opmerkelijke eigen traditie kent. Schaatsen doen ze hier al sinds de Middeleeuwen. Toen hadden ze glissen van koeienschrinkels, later houtjes met ijzer, nu klapschaatsen. Schaatsers zijn bikkelaars, ze trainen een heel jaar voor een halve seconde tijdwinst. Een boerderij verdienen met sprintjes over 160 meter is tegenwoordig alleen nog weggelegd voor echte toppers als Sven, Ids of Rintje. Vroeger was dat veel normaler. Maar de gekte bij een Elfstedentocht is nooit groter geweest dan in 1997.

Vermaak en competitie vormen de basis van elke sport, ook voor mensen met een beperking. Het Olympische vuur brandt in Fryslân tijdens de Special Olympics 2014. De aandacht voor dit evenement en de prestaties die hier geleverd worden, dragen aan dit fenomeen bij. Juist in de sportbeoefening door mensen met een beperking komt de sociale functie van sporten, nog zo herkenbaar in de Friese volks- of cultuursporten, optimaal tot zijn recht. Meer info: www.uitgeverijpenn.nl

PENN.nl houdt de herinnering levend Lemsterland

€ 12,50

Klaas Jansma

Boarnsterhim met 18 PARELS van dorpen Jelle Roorda & Pier van der Heide

€ 19,-

www.uitgeverijpenn.nl www.uitgeverijpenn.nl

ZOMER IN HET De leeuw is los. Eindelijk. Luider gezang dan op dinsdag 31 juli 1995 had er vanuit het ruim van motorschip Súd Fryslân nooit geklonken. Schipper Ulbe Rienks Zwaga en zijn mannen hadden voor het eerst een SKS-wedstrijd gewonnen, met de ‘Rienk Ulbesz’.

Rienk Ulbesz 100 jaar! In 2014 is het 100 jaar geleden dat Berend Zetzema uit Grou het skûtsje ‘Drie Gebroeders’ liet bouwen. Bouwer was de beroemde Bouke Roorda van ‘De Piip’ in Drachten. Het skûtsje is in 1991 teruggevonden in Amsterdam. Rienk Ulbesz Zwaga heeft het nog persoonlijk goedgekeurd kort voordat hij overleed. Naar hem is dit schip genoemd. Het is nu het Ljouwerter Skûtsje. Over dit schip, zijn bouwers en de bemanningen schrijft Klaas Jansma in opdracht van de Ljouwerter Kommisje een heerlijk skûtsjeboek. De eerste regels staan al op papier. Nu de rest nog.

De Leeuwarder ploeg was als ontketend. Herman Inia, die het hardste kon schreeuwen van de hele vloot, hoorde je boven alles uit. Commissievoorzitter Meine Haringsma danste met een brede grijnslach de polonaise, fokkenist Rinus Woudstra met zich mee sleurend. Roefmeester ‘Joets’ speelde op de accordeon. ‘Omke’ Teake Visser de adviseur rolde lachend een sjekje, liereman Piet de Vreeze met zijn lange baard zag het, zijn handen diep in de zakken van zijn tuinbroekoverall, hoofdsschuddend aan. Ulbes zonen Rienk van 9 en Willem van 7 deelden in de feestvreugde. Zij beheerden de pot van de toto, waar iedereen een gulden in stopte.

AQUAVERIUM

14 jaar!

Het Aquaverium heeft alles wat water en ijs leuk maakt! Avontuurlijk. Gastvrij. En: Gratis toegang!

De Finnen 1 9001 XW Grou Tel. +31 (0)622 98 03 13 E-Mail: info@aquaverium.nl

14 02 2014 Noteer voor 2014

Iedere maand de 14e Zomer 2014 begint in Grou op vrijdag 14 februari. Dan bestaat het Aquaverium 14 jaar. En Grou maakt deel uit van de gemeente Leeuwarden. The Tall Ships races 2014

Het Aquaverium biedt veel…

• 114 jachten te kijk en te koop • Jachtmakelaardij Sneekerhof Grou • Jachtmakelaardij Van der Veen Terherne • Friese Vlag Rubberboten Gezellige bar (geopend vanaf 14:14 uur)

Dan begint een wervelend programma met live muziek en presentaties van Tall Ships Harlingen Ljouwerter skûtsje Rienk Ulbesz 100 jaar Leeuwarden Culinaire Hoofdstad 2015 Sint Piter, Wyt en Swart (swarte Sint Piter mei wite Klaas)

• • • •

(programma onder voorbehoud)

SPECIALE VALENTIJNSAANBIEDING

Romantisch diner voor € 20,14 (inclusief 2 drankjes) www.uitgeverijpenn.nl

Van de schaatstop tot de eerste slagen op het ijs Sponsor en fan van heel schaatsend Nederland KPN is niet alleen hoofdsponsor van de KNSB en het langebaanschaatsen, maar we steunen ook het schaatsen op natuurijs, het marathonschaatsen, shorttrack en lokale ijsbaantjes. En we zijn extra trots op de KPN Junior Schaatsclub, waar kinderen van 6 tot 12 jaar onder leiding van schaatsheldin Barbara de Loor hun eerste slagen op het ijs maken. Zo verbinden we heel schaatsend Nederland. Het netwerk dat geeft om Nederland

Ga naar schaatsen.nl/kpnjuniorschaatsclub en doe mee Ik doe mee

kpn doet â&#x20AC;&#x2122;t gewoon