Waardig Afscheid - november 2015

G I D R A A W D I E H C S AF er 2015

novemb

n 창 l s 창 l y s r FFry n ANT MARK

2

RACE TEGEN DE KLOK De dood. Wat een wonderlijke zekerheid in een mensenleven. Je kunt er niet omheen. Hoe dan ook wordt je vroeg of laat geconfronteerd met het verlies van een naaste.

Uiteindelijk ook met je eigen dood.

Over het algemeen komt de dood onverwacht en slechts zelden komt hij gelegen. Je bent er meestal niet klaar voor. En een onderwerp van gesprek tijdens een gezellige koffie-ochtend of een verjaardagsvisite is het al helemaal niet.

Toch wordt het onderwerp steeds bespreekbaarder. Het taboe werd een aantal jaren geleden hard aangepakt met het programma ‘Over mijn lijk’ van BNN, waarin ongeneeslijk zieke jongeren een kijkje gaven in hun leven, hun ziekte en uiteindelijk ook hun sterven. Met respect gebracht, maar zeker ook met een enorme realiteitszin en een

onverwachte dosis humor.

Tegenwoordig zijn er vele spin-offs van dit programma. Iedere avond kun je meeleven met het aanstaande afscheid van andere mensen.

‘Liefde voor later’, ‘De laatste keer’ en‘Nooit meer naar huis’ zijn nauwelijks meer weg te denken van de buis. Kijkcijferkanonnen, omdat het ook een beetje gaat over onszelf. Er wordt vooral veel aandacht besteed aan de ‘bucketlist’: de wensenlijst die mensen nog voor hun einde willen afwerken. Een race tegen de klok. Tussen de bedrijven door wordt de eigen uitvaart voorbereid.

Wanneer je weet dat die aanstaande is, kun je immers een en ander vastleggen. Maar waarom daar zo lang mee wachten? Wie zegt dat wij tijd krijgen om over ons afscheid na te denken?

Waardig Afscheid laat jullie

kennismaken met de mogelijkheden rondom de uitvaart. Alles kan, bijna alles mag. Maar, wat wil je nu eigenlijk echt? En wat kost zo ’n uitvaart? Als je weet wat je wilt en dat kenbaar maakt, dan scheelt dat je nabestaanden een boel stress als de tijd daar is. Dat is toch een gerust gevoel!

23-25 Uitzonderlijk rouwvervoer: in eigen stijl naar de laatste rustplaats.

43 Je wilt je lichaam ter beschikking stellen van de wetenschap, hoe doe je dat?

27-29 Terug naar de natuur, over Natuurbegraafplaats Fryslân en de groene uitvaart.

45 De burenplicht verdween. Wat kwam was de uitvaartvereniging.

Martsje de Jong

Inhoud 5 Hoe kun je je verzekeren tegen de kosten van een uitvaart?

6-7 Leg je uitvaartwensen vast en zorg zo voor een passend afscheid.

9 Column Thomas Bijlsma

30 Column Ferdinand de Jong

13 Uitvaartleider of – begeleider: wat mag je van de uitvaartverzorger verwachten?

32-33 Crematie en asbestemming

16-17 De Kistemakker: een persoonlijke kist voor de laatste reis.

36-37 Welke formaliteiten moet je regelen en wat kost een uitvaart?

19 Grafrestaurateur Hendrik Heerschop: iedere klus is de mooiste.

39 Testament of levenstestament: wat is het verschil.

20-21 Marne Natuursteen: werken met het oudste antiek van de wereld.

40-41 Rouwdrukwerk door de jaren heen

www.uitgeverijpenn.nl

3

HOOGLAND BV Bezoekadres: Elingslaan 27, 9251 MN Burgum

Rouwgarage, uitvaartkistenshowroom en mortuarium: Hannelswei 7, 9251 MR Burgum 0511 - 461273 info@hooglandburgum.nl

4

uitvaartkisten – uitvaartvervoer

VERZEKEREN, HOE DAN? impulsbeslissingen kan de rekening na de uitvaart vies tegenvallen. Het is echter helemaal niet verplicht om een uitvaartverzorger in de arm te nemen. Zeker wanneer er van tevoren veel zaken goed zijn uitgedacht en geregeld, kun je prima zelf een uitvaart regelen. Het kost wel veel tijd en een goede uitvaartbegeleider ontzorgt je in een moeilijke periode.

Naturaverzekering

Loopkoets in Bolsward.

Een uitvaart kan flink in de papieren lopen. Grote verzekeraars noemen gerust bedragen van €10.000. Daarvoor krijg je veel, misschien wel meer dan je achteraf zou willen, maar niet meer dan wanneer je een zelfstandige uitvaartondernemer vraagt. Moet je je verzekeren en hoe dan?

Bij het regelen van een uitvaart heb je veel meer keuzevrijheid dan je zelf denkt. Toch vragen nabestaanden in de praktijk graag ‘hoe het hoort’.

In een emotionele periode bieden bekende rituelen houvast en een begrafenisondernemer weet van de hoed en de rand. Je wilt echter ook uiting geven aan je verdriet en dat gebeurt vaak door het afscheid te overladen met dure extra’s. Door

Heb je een naturaverzekering dan is er over het algemeen sprake van gedwongen winkelnering. Je verzekert je voor een bepaald bedrag en daarvan wordt bij overlijden de uitvaart geregeld. Kist, bloemen, drukwerk, rouwvervoer, alle diensten worden geleverd door de verzekeraar in kwestie.

Zij hebben hiervoor contracten met diverse leveranciers. Vallen de kosten voor de uitvaart hoger uit dan het verzekerde bedrag, dan krijg je een factuur over het restbedrag. Was het eindbedrag van de uitvaart lager, dan krijg je het resterende bedrag meestal niet op je rekening gestort.

Tegenwoordig bieden veel verzekeraars een basispakket waaruit je vrij mag kiezen welke diensten je wel of niet gebruikt. Je kunt bijvoorbeeld de dragers wegbezuinigen door zelf met je familie te dragen en het bedrag dat daardoor vrij komt besteden aan het bloemwerk of de rouwkaart.

Voor een herinneringsmonument kun je je apart bijverzekeren.

Zelf sparen Het kostenplaatje van een uitvaart kan zo groot en zo klein zijn als je zelf wilt, maar er is wel een vaste basis, die gauw richting de €2000 loopt.

Je moet aangifte doen, er moet een graf, dan wel een crematie zijn. Alles daaromheen is mogelijk, maar je kunt je afvragen of je dat ook allemaal echt wilt.

Koop je je in bij een uitvaartvereniging, dan krijg je ledenkorting op je uitvaart. Dat bedrag is afhankelijk van het dorp waar je woont en het aantal leden en de premie van de vereniging.

Daarmee zijn niet alle kosten van de uitvaart gedekt en een extra verzekering of spaarpot is raadzaam.

Ben je een goede spaarder, dan kun je een vast bedrag reserveren op je eigen spaarrekening. Daar kun je op elk gewenst moment over beschikken en uitgeven waaraan je maar wilt.

Het risico is wel dat je het tussentijds anders uitgeeft. Zelf sparen kost geen premie, maar vergt wel enige discipline.

Een globaal overzicht van de diverse kosten staat op pagina 37.

Kapitaalverzekering Met een kapitaalverzekering krijg je bij overlijden een bepaald bedrag uitgekeerd, waarvan je zelf de uitvaart kunt (laten) regelen. Je bent dan niet gebonden aan bepaalde leveranciers. Een kapitaalverzekering kun je overal afsluiten, dat hoeft niet beslist bij een van de bekende uitvaartverzekeraars. Sterker nog, het is waarschijnlijk goedkoper om dit bij een ‘gewone’ verzekeraar te regelen. De premies van genoemde verzekeringen zijn uiteraard volledig afhankelijk van het bedrag dat je voor de uitvaart nodig denkt te hebben.

www.uitgeverijpenn.nl

5

UITVAARTWENSEN ONMISBAAR

Buiten op straat komt het geluid van klaterende hoefijzers en houten wielen tot stilstand.

Een moment later wordt de deur van het café beheerst open gedaan. Hij zet één afgemeten stap, draait een kwartslag en houdt met zijn linkerhand de deur open. De twee glanzend zwarte schoenen kaarsrecht naast elkaar.

Op het jacquet geen kreukel te bekennen. Een hoge hoed die het voorhoofd deels bedekt.

Onder de rand van de hoed staart een blik strak vooruit als er van buiten een geluid nadert. De doodse stilte in het café wordt doorbroken door

ferme voetstappen van zes plechtig geklede mannen op de krakende houten vloer. Met hun tred nauwkeurig op elkaar afgestemd en een houten kist op de schouders rustend volgen de mannen opgesteld in rijen van twee hun blik dat gericht is op het biljart. Daar zullen mensen even later hun laatste eer bewijzen.

Iedereen kan zich een beeld vormen bij hoe dit ritueel verder gaat: na de gebruikelijke opbaring op het biljart en een paar borrels vervolgen de nabestaanden hun weg langs de kerk en begraafplaats waarna het café nogmaals wordt aangedaan om de dag af te sluiten. Toch zullen er nog weinig Friezen zijn die een begrafenis als deze mee hebben gemaakt.

Hoewel tradities en rituelen nog altijd belangrijk zijn als het gaat om de Friese manier van afscheid nemen is de invulling aanmerkelijk veranderd.

Langzamerhand neemt de persoonlijke uitvaart de overhand en proberen nabestaanden hun laatste eer te bewijzen in de geest van de overledene. Dat is lang niet alleen meer van invloed op de muziek of locatie.

Tegenwoordig bouwen mensen een skûtsje voor hun eigen crematie.

Uitvaart zonder wensen een zware last Dit plan is voor een skûtsjesiler uit Goingarijp vanzelfsprekend. Hij werd in een skûtsje geboren en zal eens in een skûtsje het leven verlaten. Toch is

6

nadenken over uitvaartwensen voor de meeste mensen alles behalve normaal. Het gaat namelijk over de eindigheid van het leven, waar we liever niet bij stilstaan wanneer we nog midden in het leven staan. Maar waar vroeger strikt werd vastgehouden aan de traditionele uitvaart, krijgen nabestaanden nu te maken met allerlei mogelijkheden om op een persoonlijke manier afscheid te nemen van hun geliefde. Keuzes moeten gemaakt worden in een tijdsbestek van een paar dagen waarin het verdriet de overhand heeft. Op dat moment kan alleen al de keuze tussen begraven of cremeren een zware last zijn. Want hoe kunnen nabestaanden weten wat de overledene het liefst had gewild als het nooit is besproken?

Verdriet leidt tot een somber afscheid Het beeld van de traditionele uitvaart spreekt in deze tijd lang niet iedereen meer aan. Men gunt nabestaanden een mooi afscheid dat past bij de persoon die ze altijd gekend hebben.

Een overledene laat met de uitvaart een laatste indruk achter waar familie en vrienden zich aan vast kunnen houden. Als het afscheid tekenend is voor de persoon die ze altijd hebben gekend, helpt het ze bij het verwerken van hun verlies. Daarom zullen veel mensen niet bij voorbaat kiezen voor een sombere uitvaart. Een overlijden is namelijk al verdrietig genoeg en als er geen duidelijke wensen zijn komt dat verdriet terug in de uitvaart. Ze kiezen dan voor koffie en cake terwijl bier en bitterballen misschien beter zouden passen.

Meekijken met eigen uitvaart Wanneer er eigen uitvaartwensen staan beschreven biedt dit de nabestaanden en de uitvaartverzorger houvast. Voor hun gevoel is de overledene er nog een beetje bij om de uitvaart invulling te geven.

Sombere gevoelens maken plaats voor herkenning en concrete wensen weerhouden ze ervan om terug

VOOR EEN PASSEND AFSCHEID te vallen op traditionele keuzes. Stel dat de overledene erbij zou kunnen zijn wanneer familie en vrienden afscheid nemen. Dan wil diegene dat de uitvaart bij hem of haar past. Dat mensen ondanks het verdriet toch met een vertrouwd gevoel naar huis gaan. Het is het laatste dat ze voor ze hun geliefden kunnen doen en voor iedereen zal deze dag een keer komen. Daarom is het nooit te vroeg om stil te staan bij uitvaartwensen. Tijdens het leven geeft het rust en na een overlijden biedt het de unieke kans op een onuitwisbare herinnering.

Op www.nuvema.nl/uitvaartwensen kunt u gratis een wensenformulier downloaden en invullen.

STOF TOT NADENKEN Een uitvaart bestaat uit een aantal vaste onderdelen waarover je bij leven al na kunt denken. Er is geen ‘hoe heurt het eigenlijk’ voor een uitvaart. Misschien wil je bepaalde onderdelen helemaal schrappen. Wil je geen spreker, of geen bloemen. Je kunt een uitvaart helemaal naar eigen wens invullen. Je kunt je wensen vastleggen in een eigen document, waarvan de naasten weten waar ze het kunnen vinden. Vaak biedt de lokale uitvaartverzorger of je verzekeraar ook de mogelijkheid om online een formulier in te vullen. Voordat je je wensen vastlegt, kun je nadenken over de volgende zaken: Soort uitvaart: begraven of cremeren?

Sfeer:

ingetogen rouwen of het leven vieren?

Muziek:

geestelijk, of juist niet, digitaal of live?

Rouwdienst:

kerk, rouwcentrum of bijvoorbeeld thuis?

Kist:

standaard, luxe, kleurrijk of alternatief zoals een lijkwade?

Vervoer:

een zwarte of witte rouwauto,of alternatief vervoer?

Rustplaats:

specifieke begraafplaats of locatie voor asverstrooiing?

Bloemen:

groot bloemstuk, bloemen van aanwezigen of andere decoratie?

Catering:

koffie en cake of drankjes en hapjes?

Uitvaartwensen van uw partner Een partner speelt een belangrijke rol bij het regelen van de uitvaart. Het is daarom verstandig hem of haar te betrekken bij het opstellen van je wensen. Immers, een partner kent je goed en weet dus wat bij je past.

Andersom is het ook goed om te weten wat de wensen van je partner zijn. Maak het bespreekbaar, zodat het afscheid helemaal naar wens van de overledene verloopt en recht doet aan nabestaanden.

www.uitgeverijpenn.nl

7

Grafdecora ies.com Op de site van Grafdecoraties.com hebt u de mogelijkheid om in uw eigen omgeving en in alle rust een mooie decoratie uit te zoeken voor het graf of de gedenkplek van uw dierbare. De producten worden onder andere in Oostenrijk en Italië gemaakt en worden door Arjen Kroes voor u geïmporteerd.

Heeft u belangstelling voor een decoratie, maar u wilt graag een combinatie maken van producten of materialen, vraag dan vrijblijvend naar de mogelijkheden. Tevens bieden wij u de mogelijkheid om oude en verweer-

Decoraties op een graf of gedenkplaat staan dag in dag uit bloot aan allerhande weersinvloeden. De producten van Grafdecoraties zijn oerdegelijk door de ambachtelijke manier waarop de decoraties worden gemaakt en gaan decennialang mee. De gemiddelde levertijd ligt tussen de twee en drie weken. De decoraties zijn vervaardigd uit hoogwaardige materialen: gesmeed brons, gegoten brons, smeedijzer, en rvs.

HERINNERINGEN VOOR HET LEVEN Ook op het gebied van uitvaart worden steeds meer services aangeboden die afgestemd zijn op de persoonlijke wensen van de klant. Procasting edelmetaalgieterij komt al jaren aan deze wens tegemoet via de vervaardiging van vingerafdruksieraden. Sieraden waarin de laatste aanraking van de overledene is vereeuwigd. Een herinnering voor het leven.

Wat is mooier dan het altijd bij je dragen van een aandenken aan je geliefde, je kind of je ouder(s), je broer, zus of beste vriendin of vriend? Door de uitvaartverzorger wordt een vingerafdruk van de overledene gemaakt.

Deze afdruk wordt door Procasting tot een sieraad gesmeed van sterling-zilver of 14 karaat geel- of witgoud.

Ieder van deze sieraden is vanzelfsprekend een Unicaat.

De achterkant biedt plaats voor een persoonlijke gravure. Naar wens kan het sieraad ook van een briljant worden voorzien. Ook in bestaande sieraden kan een vingerafdruk verwerkt worden. Wat dacht u van een vingerafdruk van uw geliefde in uw favoriete sieraad.

8

de grafkruisen en andere decoraties er weer als nieuw uit te laten zien. Ze worden volledig schoongemaakt en waar nodig gerepareerd, verzinkt, gelakt en als nieuw bij u afgeleverd.

Grafdecoraties.com Ludingakerke 42 9202 HK Drachten 06 14 02 71 36 info@grafdecoraties.com

Recent is er een aantal nieuwe modellen aan de collectie van Procasting toegevoegd.

Bij een deel van deze nieuwe sieraden is er ook nog op een onopvallende manier een asreservoir geïntegreerd.

Vraag uw uitvaartondernemer naar de sieraden van Procasting en draag een unieke herinnering voor altijd advertentie90x125_Opmaak 1 8/10/15 14:17 Pagina 1 bij u.

Vingerafdruksieraden Herinneringen voor het leven.

Vraag uw uitvaartverzorger naar de mogelijkheden.

tel. +31(0)46 4494544 www.procasting.nl

SPANNEND OAN ‘E KOFJE TA 1976. Ik wie 26 jier. In grutte jonge eins, doe ’t ik drager waard hjir by de pleatslike útfeartferiening. Ik hie noch mar in pear kear droegen, doe ’t ús boade siik rekke en sadwaande fregen se my, oft ik net boade wêze koe.

It wie eins in funksje dy ’t meast troch âldere manlju ynfuld waard. 65-plussers dy ’t út it wurk wienen. Want je kinne as boade ommers alle oeren fan ‘e dei oproppen wurde? Mar affijn, ik waard boade, al wist ik ek suver hast noch fan neat en hat de earste pear kearen de famylje my holpen, ynstee fan oarsom.

No binne wy al hast fjirtich jier fierder en fan alle útfearten dy ’t ik begelieden mocht, ha ik de roukaarten bewarre. Ik soe der de hiele foarein fan ‘e pleats hast mei beplakke kinne, safolle binne it der sa stadichoan.

En as ik se wer ris besjoch, dan kin ik my fan allegearre noch wol yn ’t sin bringe hoe ’t it om en ta gie.

Boade wêze is in fak mei fariaasje, om sa mar te sizzen. Gjin útfeart is itselde en ik bin altyd pas wer gerêst as alles ta in goed ein brocht is. Der kin samar wat oars rinne as it doel wie en dan moatte jo ymprovisearje. Ik soe

der in boek oer skriuwe kinne, wat der yn dy fjirtich jier foarfallen is.

Sa wie der dy kear dat ik frege wie om in útfeart te begelieden wêrby as alles yn it wyt moast. De kiste wie wyt, de blommen wienen wyt, it hynder fan Geale Landheer ek, dat foar de boerewein rûn. Fansels moasten wy ek allegearre in wyt pak ha. Ynklusyf wite wanten en in wite hoed. Dat foel noch net ta. Gelokkich wisten wy dat de útfeart fan prinses Wilhelmina, yn desimber 1962, ek hielendal yn it wyt wie en sadwaande rekken wy nei Baarn om in wite hoed. Doe noch nei Jan Eringa om wite pakken te passen en te hieren. Wy wienen der klear foar.

Op ‘e dei fan ‘e útfeart wie it striemin waar. Op it hôf en om it grêf wie it troch al it wetter in drekkige boel wurden. It wie oan ‘e ein fan ‘e plechtichheid dat der in kink yn ‘e kabel kaam. Wy stienen om it grêf en de dragers soenen de kiste sakje litte.

It slagge net. It grêf, dêr ‘t noch in sket yn stie om de sydwand te stutten, wie krekt te smel. Dat it sket moast der earst út. Ik die de hoed ôf en de wanten út en pakte it sket út it grêf wei.

Dêr stie ik yn myn hagelwite pak, mei

column

poerswarte hannen, want dat sket wie fansels smoarch. De wanten moasten wer oan en de hoed wer op, mar dat koe ik sa net dwaan fansels. Hiel temûk ha ik doe de hannen mar yn ‘e broeksbûsen dien en dêr efkes goed hinne en wer rost, sadat de slimste smoargens der ôf wie. De kiste koe yn it grêf litten wurde en mei in pear lêste wurden de plechtichheid ta in ein brocht. Ik hie it al justjes benaud hân.

Utfeartfersoarger. Ek nei fjirtich jier wurdt it noait gewoan.

Thomas Bijlsma, Garyp Utfeartfersoarger

www.uitgeverijpenn.nl

9

URNEN

Funeral Products, uw partner in innovatie, is de leverancier

van

unieke

en

betaalbare

uitvaart

producten. Wij leveren onze uitgebreide en constant groeiende collectie aan alle markten in Europa.

Funeral Products B.V. | Industrieweg 10 - 12 | 5627 BS Eindhoven Tel +31 40 248 50 60 | info@funeralproducts.nl | www.funeralproducts.eu

Nu lev

Damesjerbaar: acquet in diverse s toffen

Nieu

Maatpaw: kken van Wilv orst

EXPERT IN 3-DELIG! VELUWE FASHION IS GESPECIALISEERD IN STIJLVOLLE UITVAARTKLEDING. WE BIEDEN ALLES WAT U NODIG HEEFT OM ER REPRESENTATIEF UIT TE ZIEN!

Kostuums voor dames en heren in diverse dessins Overhemden en blouses (ontwerpen mogelijk in gelijke dessins) Dragersjassen ∙ Hoeden Schoenen ∙ Accessoires

Compleet voor dames en heren.

Marchandweg 30 | 3771 MP Barneveld | T. (0342) 44 01 03 | E. info@veluwefashion.nl |

10

veluwefashion.nl

ALLES VOOR DE LAATSTE EER UITVAARTASSISTENTIE NOORD NEDERLAND kunt u zien en voelen, het op u in laten werken en eventueel een besluit nemen. Dat hoeft niet snel: de as kan immers tot een half jaar bij het crematorium bewaard worden.

Kaspersma

Vooraf aan de uitvaart worden veel praktische zaken geregeld.

Onder begeleiding van uw uitvaartverzorger krijgt de overledene een laatste verzorging, wordt hij of zij gekist en eventueel vervoerd. Uitvaartassistentie Noord Nederland (UNN) levert hiervoor de faciliteiten.

Vier bedrijven in de uitvaartsector bundelen hun krachten in het pand van UNN aan de Smidstraat in Sneek.

Kaspersma Dokkum, fabrikant van grafkisten en leverancier van verschillende rouwauto’s, nam het initiatief tot de samenwerking. ‘Want’, zo zegt directeur Peter Kaspersma, ‘wij krijgen zoveel vragen van uitvaartverzorgers en –verenigingen die los staan van kisten en vervoer, dat wij hier eens goed over nagedacht hebben’.

condoleanceboeken en ga zo maar door. Hesselmans en Van Willegen, leveranciers van alle uitvaartbenodigdheden hebben hun bedrijf in Almere en Veen (Brabant), maar nu dus een dependance in Sneek. Omdat het zoveel gemakkelijker is wanneer je de spullen voor het inrichten van bijvoorbeeld een aula dicht bij huis kunt bekijken en ter plekke aanschaffen of bestellen.

Rouwkleding Die gedachte had ook Veluwe Fashion uit Barneveld, een bedrijf gespecialiseerd in maatkleding voor uitvaartpersoneel. Op afspraak kunnen bijvoorbeeld de dragers van een begrafenisvereniging er terecht om pakken te bekijken en aangemeten te krijgen. Duitse maatpakken, die dus, in tegenstelling tot Italiaanse kleding, te allen tijde opnieuw te bestellen is.

Uitvaartbenodigdheden

Asbestemming

Waar regel je als kleine zelfstandige uitvaartverzorger snel een goede koeling voor iemand die thuis opgebaard wordt? Of schermen om de opbaarruimte mee af te schermen van de rest van de kamer of zaal? En wat te denken van benodigdheden voor de laatste verzorging, zoals handschoenen, goede make-up, kinsteunen,

Na een crematie moet er nagedacht worden over een asbestemming. Nabestaanden kunnen nu met de eigen uitvaartverzorger naar de toonzaal van UNN, waar Funeral Products uit Eindhoven een grote variëteit aan urnen en assierraden uitgestald heeft.

Niet alleen het herkenbare model, maar ook ware kunstwerken. Daar

In het pand van UNN is ook een werkplaats waar Kaspersma alle grafkisten naar persoonlijke wens kan aanpassen. Net even een ander handvat?

Een andere bekleding? U kunt het op afspraak in Sneek bekijken en uitkiezen. Het is vaak ook prettig om de kist in het echt te zien en niet alleen af te hoeven gaan op een plaatje in een folder. In Sneek staan ook een zevental rouwauto’s, die overal in de regio kunnen worden ingezet. Omdat lang niet iedere uitvaartondernemer zelf nog één ter beschikking heeft.

Geen winkel Ieder bedrijf binnen UNN heeft zijn eigen ruimte, waardoor mensen heel gericht voor een bepaald product een afspraak kunnen maken. Het is geen winkel voor particulieren. ‘We leveren hier alle fysieke producten die je maar kunt bedenken, maar zijn geen uitvaartcentrum en doen ook niet aan uitvaartverzorging,’ benadrukt Peter Kaspersma. ‘Je kunt hier als vereniging schaarwagens, of rijdende baren kopen. Of rouwrokken voor om die wagens, om maar een voorbeeld te noemen. Maar lijkzakken voor politiegebruik hebben we ook en materiaal voor thanatopraxie. Binnen Fryslân, binnen Nederland zelfs, is UNN uniek. Alle faciliteiten binnen één gebouw en vanuit de hele provincie snel en gemakkelijk bereikbaar. Dat is heel praktisch. Uitvaartverzorgers hoeven geen voorraad aan te leggen en dus zelf geen grote bedragen voor te financieren. Gewoon even een telefoontje naar Sneek, langskomen en meenemen of bestellen.’

UITVAARTASSISTENTIE NOORD NEDERLAND BV

www.uitgeverijpenn.nl

11

‘PERSOONLIJKE AANDACHT STAAT ALTIJD VOOROP’ UITVAARTBEGELEIDER IEPIE LINDEBOOM-HOSPES Het begin en het einde van het leven, de geboorte en het overlijden zijn indrukwekkende en ingrijpende gebeurtenissen. Uitvaartbegeleider Iepe Lindeboom-Hospes uit Mantgum heeft dan ook maar één motto: overledene en nabestaanden verdienen de volledige aandacht.

Even een middag geen tijd? Niet voor te stellen. ‘Daarom houd ik mij maar met één uitvaart tegelijk bezig,’ vertelt Iepie Lindeboom-Hospes. ‘Het klinkt misschien heel logisch, maar lang niet iedere ondernemer werkt op die manier.’

Als haar hulp onverhoopt in dezelfde week nogmaals wordt ingeroepen, dan heeft Iepie in Ina Brinkman-La Roi een vervangster achter de hand. ‘Zij heeft al meerdere uitvaarten namens mij verzorgd en ik weet dat de mensen bij haar in vertrouwde handen zijn.

Voorzorggesprekken Een van de manieren waarop Iepie persoonlijke aandacht geeft is de mogelijkheid tot het voeren van een voorzorggesprek. Dat vindt bijvoorbeeld plaats in het laatste stadium bij ziekte of al eerder, zodat de uitvaart goed geregeld wordt. Iepie komt dan bij mensen thuis langs om te luisteren

12

naar hun wensen. Ze vertelt vervolgens wat er mogelijk is, zodat men daar zelf een keus uit kan maken. ‘We denken samen onder andere na over de laatste zorg voor de overledene, het opbaren, de rouwkaart, bloemen, een thema, de locatie en de rouwplechtigheid. Ook de kosten worden dan besproken. Door dit soort zaken tijdig te regelen, hebben de nabestaanden na het overlijden meer tijd en rust om op een waardige manier afscheid te nemen van hun naaste.

Het helpt het verlies een plaats te geven als je met een goed gevoel terug kunt kijken op deze emotionele gebeurtenis.’

NuNazorg De periode na het overlijden van een naaste is niet minder belangrijk dan het regelen van de uitvaart op zich.

Daarom biedt Iepie tot een jaar na dato recht op gratis, professionele nazorg. Via NuNazorg wordt aan de hand van ieders persoonlijke hulpvraag gekeken waar behoefte aan is. Er wordt een antwoord gezocht op vragen als ‘is het normaal wat ik nu ervaar?’ Maar er wordt ook hulp geboden bij het regelen van de financiële nasleep, of samen teruggekeken op de periode rondom het overlijden en het afscheid.

Tekst: Maaike Kuipers Wensen voor mijn uitvaart Maar weinig mensen hebben hun wensen voor na het overlijden vantevoren vastgelegd, of er zelfs maar over nagedacht. Het boekje ‘Wensen voor mijn uitvaart’ helpt je op een laagdrempelige manier je persoonlijke wensen op papier te zetten. Het boekje is bij Iepie gratis verkrijgbaar.

Als je het hebt ingevuld biedt dat je nabestaanden een veilig houvast in een emotionele periode, je helpt ze een heel eind op weg bij het regelen van jouw uitvaart.

Utfeartbegelieder Iepie Lindeboom-Hospes www.iepieLindeboom-hospes.nl 06 – 479 279 67

UITVAARTLEIDER OF BEGELEIDER? Bij een overlijden wordt de plaatselijke bode of een uitvaartverzorger gebeld om samen met de nabestaanden de praktische zaken te regelen. Het beroep van uitvaartverzorger is vrij, iedereen kan zich als zodanig laten inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Iedere uitvaartverzorger werkt dus ook anders, maar de basisprincipes zijn gelijk. Wat mag je van je uitvaartverzorger verwachten?

Een bode of uitvaartverzorger is dag en nacht bereikbaar. Zo snel mogelijk na het overlijden komt hij of zij langs om de overledene af te leggen, als die persoon thuis gestorven is. Dit mag je als familie uiteraard ook zelf of door iemand anders laten doen.

In het aanname- of regelgesprek worden een aantal basale zaken geregeld. Is er een wilsbeschikking of codicil van de overleden, waar in staat wat de laatste wensen zijn?

Wil de overledene begraven worden of gecremeerd en waar moet de persoon worden opgebaard? Dat kan thuis, maar ook in een uitvaartcentrum, of bijvoorbeeld in het dorpshuis.

Als deze eerste zaken zijn vastgelegd, begint het regelen van alle zaken in aanloop naar de uitvaart: Er moet aangifte gedaan worden bij de gemeente en er moet bepaald worden wanneer en waar het afscheid plaats vindt. Er wordt een kist uitgezocht en de uitvaartverzorger

regelt dat die kist gebracht wordt op het afgesproken moment. Uiteraard wordt ook koeling geregeld gedurende de periode van opbaren. Als de conditie van de overledene tijdens de opbaring achteruit gaat, neemt de uitvaartverzorger maatregelen.

Buiten deze eerste belangrijke punten om, neemt de uitvaartverzorger de familie een hoop werk uit handen.

Dat hoort in goed gezamenlijk overleg te gaan. De vraag ‘hoe hoort het eigenlijk’ bestaat niet, want er kan en mag een heleboel en als nabestaande kun je de uitvaart van je dierbare helemaal naar eigen wens inrichten.

De bode of uitvaartverzorger begeleidt je in dit emotionele proces, maar is daarin niet bepalend. Een goede uitvaartbegeleider geeft je de ruimte en helpt je een uitvaart mogelijk te maken waar je met een goed gevoel op terug kijkt. Welke praktische zaken horen bij het takenpakket van de uitvaartverzorger?

De uitvaartverzorger - regelt de rouwkaarten, de verzending ervan en de eventuele advertentie(s). Hierbij geldt dus ook dat de familie in principe wel eerst een drukproef te zien krijgt; - adviseert de nabestaanden met betrekking tot de eventuele uitvaartverzekering; - regelt de rouwauto en het rouwvervoer; - regelt de dragers;

- regelt de locatie van de uitvaart; - maakt afspraken voor de uitvoering van de uitvaart (grafdelven, crematie, predikant, organist, muziek, bloemen, catering); - zorgt voor een draaiboek of liturgie van de uitvaartplechtigheid; - staat open voor je vragen en helpt je waar mogelijk in de tijd van opbaring tot en met de uitvaart.

Ook na de uitvaart hoort de familie nog een beroep te kunnen doen op de uitvaartverzorger. Een evaluatiegesprek is standaard. Nazorg in de vorm van hulp bij rouwverwerking of bij de afhandeling van praktische administratieve en juridische zaken is soms nodig, maar wordt niet door iedere uitvaartverzorger aangeboden. Het is daarom handig om al voor een sterfgeval te informeren bij verschillende uitvaartverzorgers.

De prijs van een uitvaartverzorger is net zo vrij als het beroep zelf. De ene haalt z’n verdienmodel uit de provisie op kisten, bloemen en drukwerk, de ander zit wat hoger in het uurtarief.

Let wel: het is niet verplicht om een uitvaartverzorger in de arm te nemen. In principe mag je alles zelf regelen. Praktisch gezien kan dat ook, de vraag is of je het wilt, want in een emotioneel zware periode is het prettig om ontzorgd te worden door iemand met verstand van zaken.

AANDACHT VOOR HET AFSCHEID

RIA HARKEMA - GROEN 06 - 514 214 77

info@aandachtvoorhetafscheid.nl

www.aandachtvoorhetafscheid.nl

www.uitgeverijpenn.nl

13

BEELDHOUWWORKSHOPS

Kiezen voor kwaliteit

RVS BEWERKEN GALERIE HAKKEN IN STEEN GEEFT RUIMTE OM JE HEEN VERWERKEN VAN VERDRIET Beeldhouwen geeft je rust en ontspanning. Het helpt je stapje voor stapje op weg, terug naar de werkelijkheid. Als geen ander weet ik wat het is om afscheid te nemen van een dierbare. Ik ben gaan beeldhouwen en heb ontdekt dat dit mij steun geeft om met diverse emoties om te gaan.

Deze ervaring wil ik graag met je delen. Je zult merken dat de combinatie van actief bezig zijn, het praten over je verdriet, je boosheid, het gemis wat je voelt, om kunt zetten in een vorm, waar je vervolgens weer kracht uit kunt halen om door te gaan.

Creativiteit en ervaring zijn absoluut niet belangrijk, het gaat om jouw rouwproces.

Kaspersma uitvaartkistenfabriek is een familiebedrijf dat opgericht is in 1840, en dat zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld tot een hoogwaardige en betrouwbare leverancier van uitvaartkisten en bijbehorende dienstverlening.

Landelijk dekkend netwerk met depots en dealers 24/7.

Vraag naar al onze mogelijkheden.

Het ontstane beeld kan eventueel door ons op een RVS Sokkel of RVS urn geplaatst worden. Deze zijn in vele maten leverbaar en kunnen zowel binnen als buiten geplaatst worden.

Informatie/Aanmelden Anna Akke Fopma Telnr. 06-19051469 Dorpstraat 70a 8759 LE Exmorra info@staalensteen.nl www.staalensteen.nl

Kaspersma Uitvaartkistenfabriek Ind. terrein Hogedijken Bocksmeulen 2 9101 RA Dokkum Tel. +31 (0)519 - 29 54 00 Fax +31 (0)519 - 22 00 54 internet: www.kaspersmadokkum.nl e-mail: info@kaspersmadokkum.nl

sinds 1840

EMOTIES VERWERKT IN GLAS Een keuze maken over een grafmonument is niet gemakkelijk, maar maakt ook deel uit van het rouwproces. Om samen tot een ontwerp te komen dat eer doet aan de overledene, biedt troost.

Een grafmonument van glas is een kunstwerk op zich. FreJa Grafmonumenten verwerkt emoties in glas. Een foto, beeltenis, een kunstwerk of een gedicht: glas biedt veel mogelijkheden.

Freark Huismans: ‘Wij weten hoe belangrijk het is om een grafmonument eigen te maken, om iets te creëren dat past bij degene die er niet meer is.

Het vraagt allereerst om een respectvolle benadering. Je wilt de nabestaanden goed adviseren, want er is zoveel mogelijk, maar het is ook belangrijk dat mensen ruimte krijgen om hun eigen keuzes te maken.’ Jan Douma: ‘We

14

merken ook dat het troost biedt om tijdens zo'n ontwerpproces over de overledene te praten en herinneringen op te halen.’

Werken met glas levert hele mooie monumenten op. Het is te combineren met hout, roestvrij staal of beton. Glas is op vele manieren te bewerken en daarom in elke vorm en kleur te krijgen. Via een speciale digitale printtechniek is het ook mogelijk een foto te verwerken in glas. In samenspraak met de nabestaanden komt FreJa tot een ontwerp. Zelf een ontwerp aanleveren kan natuurlijk ook.

Door een speciale coating zijn de glazen monumenten van FreJa Grafmonumenten onderhoudsarm. www.freja-glas.nl Grafmonumenten en gedenktekens Freark Huismans, 06 – 33 906 144 Jan Tj. Douma, 06 – 50 490 682

DE ENE KIST IS DE ANDERE NIET VAN SPAANPLAAT TOT ITALIAANS DESIGN Bij de uitvaart hoort een kist. De meeste zijn gemaakt van hout.

Vuren, grenen, naaldhout, kersen, noten, mahonie, van eenvoudig tot luxe, goedkoop en duur.

Tegenwoordig kun je ook een kist van sloophout laten maken. Of een rieten mand. Zolang de kist, of het ‘omhulsel’ niet gemaakt is van kunststof of metaal, mag er heel veel. Handvatten, versieringen of spijkers en schroeven kunnen gemakkelijk verwijderd worden, daar geldt die regel niet voor.

De oude Egyptenaren begroeven hun overledenen al in een kist. Deze waren meestal aan de binnenkant beschilderd. Deuren en ogen waren belangrijk, omdat men geloofde dat de overledene in zijn kist leefde als in een huis. In Europa werden vanaf de veertiende en vijftiende eeuw steeds meer mensen in een kist begraven.

Dat waren meestal primitieve kisten, zonder versiering. Het was ook heel normaal om al jaren een doodskist klaar te hebben liggen voor het geval dat. De dood was immers een volkomen geaccepteerd onderdeel van het dagelijks leven.

De belangrijkste mensen hadden een stenen kist: een sarcofaag, waarin ze onder de vloer van de kerk werden begraven, of zelfs in de wand. In Fryslân zijn bij restauraties van kerken vaak sarcofagen, of delen daarvan, gevonden. Ze krijgen een ereplaats in de kerk, of op het kerkhof.

Na de Tweede Wereldoorlog werden vooruitgang en ontwikkeling tijdens het leven belangrijk, de dood raakte op de achtergrond en werd liever verzwegen. Tegenwoordig is de dood weer beter bespreekbaar en zijn er volop ontwikkelingen te zien in het gebruik van doodskisten. Vorm en materiaal, alles kan naar wens worden gemaakt. De bekleding is al lang niet meer de standaard witte satijn, maar veel vaker een biologisch afbreekbare stof in een zelfgekozen kleur.

Een Friese kist verschilt ook van een Nederlandse kist: de Friese kapkist heeft als het ware een dakje, terwijl de ‘normale’ kisten plat zijn.

De meeste mensen worden begraven in een gefineerde, spaanplaten kist. Deze is goedkoop en vergaat redelijk snel. Echt milieuvriendelijk is de kist niet, vanwege de lijmsEen kist van onbehandeld hout kun je met schilderwerk heel oorten die ervoor gebruikt persoonlijk maken. worden. Die komen in het milieu terecht en dat mag van de Een onbehandelde vurenhouten kist overheid. Totale ontlasting van het miwordt tegenwoordig veel verkocht, lieu is niet verplicht, al zijn er uiteraard omdat je deze nog kunt (laten) bewel beperkingen aan het materiaal. schilderen en daarmee heel eigen en Die zijn vastgelegd in de Wet op de uniek kunt maken.

Lijkbezorging.

Wat kost het?

De prijzen van kisten lopen sterk uiteen. Het materiaal en de vorm zijn bepalend, maar ook de leverancier.

De ene uitvaartverzorger krijgt provisie over de kist die hij verkoopt, de andere niet. Een eenvoudige kist van spaanplaatfineer kost, zonder provisie, rond de €350. Kies je voor een kist van eikenhoutfineer, dan ga je richting de €800. Massief hout ligt rond de €1000 en ga je voor een exclusief Italiaans model, dan moet je niet schrikken van een bedrag boven de €4000.

Deze prijzen zijn uiteraard indicaties en per kist kan de prijs ook nog veranderen door persoonlijke wensen.

Bij restauraties van kerken worden nogal eens (delen van) sarcofagen gevonden. Deze kindersarcofaag kreeg in Aldegea (SM) een plaats op het kerkhof.

Emporia, een exclusief model van Italiaanse makelij.

www.uitgeverijpenn.nl

15

PERSOONLIJKE KIST VOOR DE KISTEMAKKER, POPPENWIER

een product dat anders is dan anders. Ik reken werk en materiaal. Qua prijs zitten mijn kisten tussen de €400 en €1500.’

Onconventioneel

Je kunt bij een uitvaart kiezen voor een kist uit één van de grote fabrieken. Meestal wordt de nabestaanden een folder aangereikt met een aantal modellen waaruit gekozen kan worden. Slechts heel zelden wijst de uitvaartverzorger op de mogelijkheid van een handgemaakte kist van De Kistemakker uit Poppenwier. Een kasteelkist, een boek, een Rietveld-model, het is allemaal mogelijk. Custom-made en voor een schappelijke prijs.

‘Ik doe niks met commerciële uitvaartondernemers,’ zegt Hindrik Ype de Vries. ‘Die moeten ook hun provisie hebben en daar worden de kisten veel te duur van. Kleinere uitvaartverzorgers weten me wel te vinden, die verdienen niks aan mijn kisten, maar kunnen zich wel onderscheiden met

16

Hindrik Ype (‘niet De Vries zeggen hoor, dat klinkt zo statig en dat ben ik niet’) is pas anderhalf jaar geleden begonnen met het maken van kisten, toen het bouwbedrijf waarvoor hij werkte door de crisis ten onder ging.

Een kennis attendeerde hem op de mogelijkheid om handmatig grafkisten te maken. ‘Ik ben een mensenmens en daarnaast een handwerker pur sang. Dus heb ik mij wat in het vak verdiept en een paar beurzen bezocht. Ik had het gevoel dat dit wel bij me zou passen en toen de kerk hier ook nog eens vrijkwam, ben ik maar begonnen. ’ De start viel nog niet mee. ‘Ik moest me het vak echt eigen maken. Je maakt niet zomaar een goede kist.’

Gelukkig kreeg de Poppenwierster nuttige tips van vakgenoten. ‘Ja, dat kan. Met mijn maximum van twee kisten per week ben ik beslist geen concurrent voor bijvoorbeeld de fabrieken van Hoogland en Kaspersma. Wat ik maak heeft ook geen enkele relatie met ‘standaard’ kisten, ik bedenk de modellen zelf. De reacties waren trouwens eerst wel wat lacherig. Er werd getwijfeld of de Friezen wel toe waren aan een onconventionele kist. Nu kan ik inmiddels rustig zeggen dat dit juist heel goed bij ons past, al heb ik wel echt een markt open te breken.’

Van eigen boom Het liefst ontvangt Hindrik Ype zijn klanten persoonlijk in de kerk van Poppenwier, die hij gebruikt als showroom en als atelier om de bekleding voor de kisten te naaien. Het is prettig om van tevoren kennis met elkaar te maken. Je weet voor wie je werkt.

‘Er zijn mensen die ongeneeslijk ziek zijn en hier zelf langs komen om met mij na te denken over hun kist. Onder het genot van een kopje koffie komen we tot een ontwerp en een prijs. Als de klant uiteindelijk terminaal is, krijg ik bericht van de familie en ga aan de slag.’

Het gebeurt ook dat nabestaanden naar de kerk komen en een keuze maken uit de kisten die als model in de kerk staan. Of dat mensen uit een hele andere hoek van het land bellen voor een kist die ze op de website hebben gezien. Dan moet er hard gewerkt worden om alles op tijd af te krijgen.

Bijzonder was ook de familie uit de Achterhoek, die langskwam nadat ze een artikel over De Kistemakker gelezen hadden. Een vader en een moeder, met hun kinderen en aanhang.

‘Die hadden thuis in hun achtertuin een paar eiken staan, die ik mocht gebruiken om voor hen ieder een kist te maken. Dat heb ik gedaan en die kisten staan nu bij die mensen op zolder, want ze zijn nog kerngezond.’

DE LAATSTE REIS

Puur natuur Hindrik Ype maakt zijn kisten van onbewerkt hout. Heel af en toe krijgt hij de vraag om een kist in kleur af te leveren. Die gaat dan langs de spuiter. Zelf beitsen doet hij eventueel wel. Toch is het hoofdzakelijk puur natuur wat hij maakt. Soms gebruikt hij de ruwe bast van de bomen om details in kleur en vorm te maken.

Het deksel kan voorzien worden van ingefreesde ornamenten of een tekst.

Kunstschilder Cees Kaspersma zorgt desgevraagd voor een fraai schilderij, bijvoorbeeld een portret van de overledene of een landschap.

Het binnenwerk kan een traditionele bekleding zijn, of gemaakt worden van een lap stof die uitgekozen is door de klant. ‘Maar bladeren gebruik ik ook wel hoor, als bodembedekking. Of stro, of houtkrullen. Dat maakt zo ’n kist nog persoonlijker’.

Het is natuurlijk materiaal, dat is voor Hindrik Ype toch wel heel belangrijk. Scharnieren en handvatten worden eventueel ook van hout gemaakt, of van leer. Dat maakt de kisten ook geschikt voor een natuurbegraafplaats. En wordt er wel gebruik gemaakt van metaal, dan worden ze eerst geloogd, zodat ook die onderdelen in de grond wel vergaan.

De Kistemakker Hindrik Ype de Vries 06 - 148 256 77

www.dekistemakker.nl

www.uitgeverijpenn.nl

17

KOOS FRANSEN AMBACHTELIJK STEENHOUWER/BEELDHOUWER Gedenken van een dierbare overledene gebeurt al heel lang op een vrij traditionele manier.

De laatste tijd ontstaat steeds meer de behoefte daar een persoonlijke herinnering aan mee te geven.

Als steenhouwer, opgegroeid met die traditionele manier van werken, heb ik mij de laatste jaren gespecialiseerd in het maken van kunstzinnige gedenktekens.

18

Wij hebben ons ambachtelijk bedrijf aan huis, thuis werken geeft iets persoonlijks en dat is ook voor klanten belangrijk. In een prettige omgeving kunnen wij mensen beter op hun gemak stellen.

Emotie in steen Een beeld van natuursteen maakt van elk einde een blijvende herinnering.

Samen met u willen wij graag alles in het werk stellen om ter nagedachtenis van uw dierbare het juiste beeld te ontwerpen met een heel persoonlijke uitstraling. Ook kan er in beelden een klein gedeelte van de as op zorgvuldige wijze worden bewaard. De herinneringsbeelden kunnen zowel binnen als buiten worden neergezet.

Wij staan garant voor kwaliteit, wat tot uiting komt door de ambachtelijke manier van werken en persoonlijke begeleiding.

Koos Fransen De Tsjoele 6 8401 BE Gorredijk 0516-462264 beeldendekunst@hetnet.nl www.koosfransen.nl

www.koosfransen.nl

‘IEDERE KLUS IS DE MOOISTE’ DIE NIE VE, RESTAURATIE VAN GRAFMONUMENTEN

Grafstenen staan vaak vol symbolen en informatie. In de loop der jaren slijt dit echter weg.

Weer en wind laten zelfs van het hardste steen weinig over. Totdat ze door een restaurateur in oude glorie hersteld worden. Hendrik Heerschop uit IJsbrechtum bijvoorbeeld, van Die Nie Ve. ‘Geen enkele klus is de mooiste. Elke geslaagde restauratie is prachtig. Het mooiste is dat ik werk met de emoties van andere mensen en als die mensen dan blij zijn met het resultaat, dan ben ik een tevreden mens’.

Hendrik Heerschop uit IJsbrechtum is restaurateur van grafmonumenten en begraafplaatsen in het algemeen. De naam van zijn bedrijf Die Nie Ve levert altijd gefronste wenkbrauwen op.

‘Dienen. Niet Verdienen. Dat betekent het. Ik moet er een beetje van kunnen leven, maar doe dit werk hoofdzakelijk voor de overledenen en hun nabestaanden’.

Heerschop begon al jong met zijn werk. Eerst in Tsjalhuzum, een buurtschap vlakbij Sneek, waar hij opgroeide. Hij onderhield de graven van familie. Verf bijwerken, kleine reparaties, gaandeweg leerde hij hoe hij zelfs de meest vervallen monumenten weer

hun oude glans terug kon geven.

Steeds meer mensen kregen oog voor zijn werk en zo kwam er vraag naar zijn vakmanschap.

‘In eerste instantie schreef ik hier in de buurt mensen aan die het beheer van de begraafplaatsen regelden.

Een paar jaar later breidde ik mijn actieradius uit. Eerst een straal van tien kilometer rondom IJsbrechtum.

Nu kom ik overal in de provincie.’

Bijzondere projecten zijn er. Zoals de monumentale beeldengroep en bijbehorende priestergraven op de Calvarieberg van de Rooms Katholieke begraafplaats in Sneek.

Of de liggende zerk van Eise Eisinga in Dronryp, die finaal afgesleten was, maar nu weer voor iedereen leesbaar is.

‘Het eerste wat ik doe als ik bij een steen kom die restauratie nodig heeft, is kijken ‘wat moet ik vooral niet doen’. Dat is het belangrijkste als je het mij vraagt.

Je kunt in een poging om de zaak te herstellen meer vernielen dan je lief is. Vaak zijn stenen gescheurd of zelfs helemaal geknapt. Dat kan, het is tenslotte een na-

tuurproduct en de bodem werkt altijd, dus er komt nogal wat kracht op zo’n monument te staan. Ik probeer de losse delen zo onzichtbaar mogelijk weer aan elkaar te zetten. Een klein lijntje blijf je trouwens altijd zien, daar ontkom je niet aan.’

Ornamenten en teksten zijn, vooral bij liggende zerken, door de jaren, soms eeuwen heen, vaak grotendeels versleten. Heerschop stempelt de steen stukje bij beetje met een halve aardappel en probeert zo het origineel af te drukken op papier. Wanneer hij het volledige monument zo in beeld heeft gebracht, begint de lange weg van herstel. De oude symbolen en tekst worden langzaam maar zeker teruggebracht. Het uiteindelijke resultaat is verbluffend: eeuwenoude zerken worden als nieuw en kunnen weer jaren mee.

‘Het is een stuk erfgoed waar ik met veel liefde aan werk. Ik vind het altijd erg jammer wanneer oude stenen en zerken voorgoed verdwijnen. Dat geldt ook voor de begraafplaatsen.

Vaak is het toch wat ‘suterich’. Dus als er nieuw grind op de paadjes moet, doe ik dat ook en met net zoveel plezier.’

Hendrik Heerschop Visserleane 4, 8633 KG, IJsbrechtum 0515 – 42 48 65 www.dienieve.nl

www.uitgeverijpenn.nl

19

WERKEN MET HET OUDSTE ANTIEK STEENHOUWERIJ MARNE NATUURSTEEN Wie over een begraafplaats loopt, begeeft zich tussen brokken graniet van wel drie miljard jaar oud.

Gezaagd, geslepen en gepolijst, dat wel. Willem van Gosliga, werkzaam bij Marne Natuursteen in Bolsward raakt er niet over uitgesproken. ‘Mensen hebben er vaak geen weet van, maar met het ontstaan van de aarde, ontstond de steen waar wij nu de gedenkstenen van maken.’

Daarmee zijn we bij een van de oudste ambachten van de wereld, de steenhouwer. Een beroep dat niet zoveel meer voorkomt in Nederland.

Het beroep steenhouwer is een zwaar beroep, zegt Van Gosliga. ‘Vroeger kon je het aan de mensen zien dat ze steenhouwer waren. Ze liepen helemaal scheef omdat ze dag in dag in de steen stonden te hakken.

Zo zwaar is het nu niet meer, er zijn nu machines die veel van het zware werk overnemen’.

In Fryslân zijn nog maar enkele bedrijven waar het echte oude am-

20

bacht wordt uitgeoefend.

De meeste bedrijven hebben alleen een toonkamer, zonder eigen productie. Daarvoor zijn ze afhankelijk van derden en dan moet je maar afwachten hoe het er uit komt te zien.

Marne Natuursteen produceert gedenktekens voor begraven en crematie. Door de toenemende vraag naar crematie wordt er steeds minder begraven in Nederland.

Van maken tot plaatsen Bij Marne Natuursteen is een team mensen actief dat samen zorg draagt voor het hele proces van bestelling tot plaatsing. Dankzij de korte lijnen tijdens de productie is het mogelijk om de wensen van de opdrachtgever tot in de puntjes te verwezenlijken.

De platen marmer en graniet worden veelal nog in de mijnen van België en Italië bekeken, gekeurd en besteld door de eigenaar zelf. In de werkplaats worden de platen op maat gezaagd, in model geslepen en gepolijst. Het pure handwerk blijft belangrijk. Een van de medewerkers is

gespecialiseerd in het maken van de meest mooie gravures ‘uit de hand’.

Complexe versieringen worden met de hand uitgehakt. Tenslotte worden de letters in het monument uitgehakt of gegraveerd.

De Fryske Peal, specialiteit van het bedrijf en vroeger de meest gangbare gedenksteen van Fryslân, wordt door de vakmensen handmatig met een hamer en een beitel net zo lang bewerkt totdat het zo kenmerkende gebutste front klaar is.

Mensen hebben zo hun eigen ideeën over een gedenkteken. ‘Dat is de moderne tijd’, aldus Van Gosliga.

‘Mensen willen zich onderscheiden, ook na hun overlijden, al is het gedenkteken vaak een aangelegenheid van de nabestaanden.’

Alles kan, bijna alles mag Gemeentelijke en kerkelijke begraafplaatsen hebben hun eigen regels wat betreft de afmetingen en uitvoering van de gedenktekens.

Op enkele oude begraafplaatsen

hebben ze de gedenktekens het liefst net te útwrydsk .

Grondplaten, die dus plat liggen, mogen ook niet overal meer. Maar als je je een beetje aan de voorgeschreven afmetingen houdt, dan mag er heel veel.

Niet iedereen kiest trouwens voor een granieten of hardstenen gedenkteken. Brons, staal, glaswerk, alles is mogelijk bij Marne Natuursteen. Friezen houden over het algemeen wat meer van een kwalitatief degelijk en een klassiek, stijlvol gedenkteken.

Natuursteen is en blijft een natuurproduct dat met stijgende en dalende temperaturen uitzet en weer krimpt, altijd in weer en wind buiten staat en dus onderhoud vergt. De grond van een begraafplaats is constant in beweging zodat een gedenkteken wat scheef kan gaan hangen, of er scheuren in het graniet ontstaan . ‘Dat zie je niet aankomen, maar het valt onder onze garantie,’ zegt Van Gosliga, ‘en wordt kosteloos hersteld.’

Schilderwerk aan letters en versieringen bijwerken hoort er ook bij.

‘Restaureren doen we meestal op de plaats zelf, soms halen we het gedenkteken hier naar de werkplaats.’

Van Gosliga zit inmiddels 35 jaar in het vak en beleeft daar nog iedere dag veel plezier aan. ‘Als ik met pensioen ben, zou ik wel als vrijwilliger in een museum als Aldfaers Erf willen werken. Laten zien hoe mooi en bijzonder het vak van steenhouwer is.’

Steenhouwerij – Natuursteenhandel Marne Natuursteen B.V. Bedrijvenpark de Marne 8 8701 PT Bolsward Tel.: 0515-573712 Fax: 0515-574826 Info@marne-natuursteen.nl

www.marne-natuursteen.nl www.uitgeverijpenn.nl

21

PORTRAIT FOR EVER BEN VAN DER GEEST MAAKT HERINNERINGEN TASTBAAR Even dat beeld op je netvlies.

Gedachten de vrije loop laten, een moment herbeleven.

Een gezicht wordt weer tastbaar. Uit het relief vormt zich een portret van een dierbare, zo uniek en bijzonder.

Iedereen verdient een portret. Een portret voor altijd.

Ben van der Geest maakt portretten in brons, ten voeten uit, bustes en reliefs. Voor speciale gelegenheden, om iemand te eren of te herdenken.

Of gewoon als bijzonder cadeau.

www.benvandergeest.nl Verlengde Schrans 113 8932 NM Leeuwarden 058 280 02 30 benvandergeest@live.nl

22

UITZONDERLIJK ROUWVERVOER

Het is een mythe dat men de overledene zelf niet mag vervoeren. Als je een vervoermiddel hebt waarin een kist past, dan mag je deze gebruiken. De overledene moet wel in een gesloten kist worden vervoerd.

Rouwauto’s zijn over het algemeen zwart, grijs of wit. Tegenwoordig kun je echter ook een rouwauto in kleur bestellen, zoals bordeauxrood en blauw.

gelijkwaardige kruisingen. Een rouwstoet met officiële vlaggetjes mag niet doorsneden worden. De boete hiervoor is € 60,- . Door het rode verkeerslicht rijden is ook voor de rouwstoet niet toegestaan.

De Wet op de Lijkbezorging geeft geen enkel voorschrift voor het vervoer van overledenen. Dat betekent dat het niet wettelijk is voorgeschreven een rouwauto te gebruiken.

Dit biedt nabestaanden een grote keuzevrijheid van het rouwvervoer. Het aantal mogelijkheden van alternatief transport is dan ook navenant gestegen. Wij zetten er een aantal op een rijtje.

Een gemotoriseerde rouwstoet (rouwauto met daarachter volgauto’s) heeft speciale voorrangsregels als de officiële herkenningstekens worden gevoerd. Alle auto’s die tot de rouwstoet behoren moeten aan beide zijden voorzien zijn van het voorgeschreven herkenningsteken, in de vorm van een zwarte vlag met witte reflecterende strepen; deze moeten geheel boven de auto uitsteken.

De voorrangsregel geldt alleen op

VW T2 busje Het VWT2-busje is een speciale en originele manier van rouwvervoer. Het busje is in diverse kleuren beschikbaar en wordt op elke gewenst locatie gebracht. Na een korte instructie kunnen de nabestaanden ook zelf de auto besturen. Natuurlijk is er ook een chauffeur beschikbaar. (www.keverevents.nl)

www.uitgeverijpenn.nl

23

De loopkoets Zelf je dierbare naar de laatste rustplaats brengen op een ingetogen manier. Door gebruik te maken van de loopkoets kun je tot het laatste moment dicht bij de overledene blijven. De loopkoets kan tot voor in de kerk komen of tot aan het graf. (www. loopkoets.nl)

Uitvaartbus Het komt steeds vaker voor dat de familie ook tijdens het rouwvervoer dicht bij hun dierbare wil zijn. Samen met de overledene en de familie naar de begraafplaats of het crematorium, daar is de uitvaartbus voor in het leven geroepen. De bordeauxrode uitvaartbus biedt plaats aan 15 personen plus de kist met de overledene.

Deze bus kan alleen besteld worden door je uitvaartverzorger. (www.uitvaartbus.nl)

Rouwharley Een uitvaart mag best in het teken staan van het leven van de overledene. Zijn levenstijl of hobby is dan een wezenlijk onderdeel van de plechtig-

bij deze laatste wens in vervulling kan gaan. De Harley Davidson is te leveren met chauffeur, wat mogelijkheden biedt voor niet-motorrijders. (www. rouwharley.nl)

Amerikaanse truck

heid. Zo kan de liefde voor motoren in het algemeen of juist de klassieke Harley Davidson ertoe leiden dat u op zoek bent naar een passende Harley-Oldtimer om te gebruiken tijdens de Last Ride. Er is een Harley Davidson motor beschikbaar waarbij de kist op het zijspan wordt geplaatst. Het is een unieke manier van rouwvervoer waar-

De Amerikaanse truck maakt veel indruk op mensen vanwege de afmetingen en het typische motorgeluid (er ligt een Caterpillar van 500 PK in en hij heeft 2 high pipes zonder demper). Op de Amerikaanse truck is een frame gemonteerd waarop een uitvaartkist vervoerd kan worden om truckers in eigen stijl naar de laatste rustplaats te brengen. Eventueel kan een nabestaande de truck zelf besturen. (www.truckhuren.nl)

ROUWKOETSEN BIJ STALHOUDERIJ STÛKHUSTER Voor een afscheid met liefde en respect is het van belang dat de uitvaart plaatsvindt op een manier die past bij u en uw dierbare.

Stalhouderij Stûkhuster kan u daarmee van dienst zijn.

Met onze prachtige zwarte rouwkoets kunt u op een waardige manier afscheid nemen.

De koets wordt getrokken door twee Friese paarden met traditionele rouwkleden en mutsen met pluim.

Onze authentieke boerenwagens, in twee verschillende uitvoeringen, kunnen voor een stijlvolle begrafenis worden ingezet. Een boerenwagen wordt op traditionele wijze, in de ‘losse strengen’, getrokken door een Fries paard.

Ook rouwvervoer met de Miedemawagen, getrokken door twee Friese paarden, is mogelijk.

Voor de uitvaart van een kind of jongere hebben we een kleine boerenwagen, getrokken door een witte pony.

24

Stalhouderij Stûkhuster Stûkloane 6 Warten

www.stukhuster.nl

Rouwkoe Veel mensen hebben om één of andere reden een binding met koeien.

Als paardenliefhebbers met paard en wagen naar hun laatste rustplaats gebracht mogen worden, waarom koeienliefhebbers dan niet met koe en wagen? Met de slogan ‘Ook al ben je in de rouw, de koe is en blijft je trouw’ wordt de mogelijkheid geboden gebruik te maken van de rouwkoe Leentje, een goed afgerichte koe voor het rouwvervoer bij uitvaarten. (www.rouwkoe.nl)

een schriftelijke bevestiging van de eventuele opdracht. Zo komt u nooit voor verrassingen te staan. De wachttijden van de auto´s tijdens een kerkdienst of het condoleren worden

altijd in rekening gebracht, vraag hiernaar bij de uitvaartondernemer. Laat dit op de voorlopige kostenbegroting duidelijk zichtbaar zijn.

Kosten van het rouwvervoer De kosten van het rouwvervoer zijn altijd een flinke post op de uitvaartrekening. Welke vorm van rouwvervoer u ook kiest, vraag altijd een offerte en

EEN LAATSTE VAART Wat is er mooier en passender dan als liefhebber van water en watersport in een praam naar de laatste rustplaats gebracht te worden? In Fryslân liggen veel begraafplaatsen op loopafstand van het water.

Ook het crematorium in bijvoorbeeld Marssum ligt direct aan het water.

Uitvaartverzorgers Thomas en Anna Bijlsma uit Garyp en Jorwert zijn eigenaar van de enige uitvaartpraam in Fryslân en maken zo een laatste vaart mogelijk.

Bijlsma is al bijna veertig jaar uitvaartverzorger en zijn dochter Anna, die in Jorwert woont, sinds twee jaar ook. Twee jaar geleden wilde hij zijn oude praam, die in 1905 voor zijn pake werd gebouwd, laten opknappen. Dat was een dure aangelegenheid. Te duur om de Pakepream werkloos voor de wal te pronk te leggen.

‘Mijn eerste idee was om gewoon met groepen mensen te gaan varen.

De opbrengst van die vaartochten was bestemd voor Kika. Later kwam bij mij het idee op om de praam ook te gebruiken voor asverstrooiing op het water. Toen ik als uitvaartverzorger de begrafenis van een skûtsjeskipper deed en hem met een skûtsje naar de begraafplaats bracht, wist ik

ineens dat dát de bestemming van onze oude praam zou zijn.’

Sindsdien vaart Bijlsma met enige regelmaat mensen naar hun laatste rustplaats. Iedereen kan gebruik maken van de uitvaartpraam, dus ook wanneer de uitvaart niet door Uitvaartzorg Bijlsma wordt verzorgd.

Het varen vanuit Garyp naar bijvoorbeeld Leeuwarden neemt uiteraard meer tijd dan de route over de weg, maar Bijlsma heeft het graag voor de mensen over. Voor het gebruik van de uitvaartpraam met schipper wordt een vrijwillige bijdrage gevraagd, die

overgemaakt wordt naar de stichting kinderen kankervrij (KiKa). Onkosten berekenen ze niet, het is goeddeels vrijwilligerswerk. ‘Ik heb in mijn werk als uitvaartverzorger vaak, te vaak, te maken gehad met kinderen die aan kanker overleden zijn. Dat grijpt mij altijd enorm aan. Vandaar de vraag om een bijdrage voor dit goede doel.’

Uitvaartzorg Bijlsma Easterein 3 9263 PA Garijp 0511 - 52 13 36 info@uitvaartzorgbijlsma.nl

www.uitgeverijpenn.nl

25

Glasatelier PIBA Bij atelier PIBA in Nijeveen maakt glaskunstenaar Thea Boonstra onder meer gedenksieraden en gedenkobjecten van glas.

Het basisassortiment gedenksieraden is erg groot.

Daaruit wordt uw persoonlijke aandenken ontworpen.

Dat kan in de vorm van een hangertje, oorbellen, armband, ring, schaal etc.

Dat kan in opdracht, maar nabestaanden kunnen ook samen met Thea Boonstra een herinneringsobject maken.

‘Ik maak altijd een persoonlijk ontwerp. Daarom is het belangrijk dat ik de mensen vooraf ook echt zie. Het liefst samen aan tafel, maar het kan ook via Skype of Facetime. Als ik je in de ogen kijk, kan ik inschatten wat bij je past. Mensen moeten blij zijn met het eindresultaat, een gedenksieraad is immers voor het leven.’

PIBA De Veurdele 14 7948 DN NIJEVEEN 06-21971745 info@piba.nl www.piba.nl

Hand in hand met de natuur

“Het is nooit zo dat de natuur het ene zegt en wijsheid het andere” Juvenalis, Romeins dichter 2de eeuw na Christus

Een natuurgraf is een laatste rustplaats omringd door een passend decor van veranderende seizoenen.

De eerste natuurbegraafplaats van Friesland onderscheidt zich van een reguliere begraafplaats doordat graven niet lang zichtbaar zijn en er uiteindelijk niets rest dan een begraafbos.

Als u kiest voor een begraafplaats in de natuur, kan dat op een zelf uitgekozen plek. Het is mogelijk om bij leven al een (dubbel) graf of familieboom te reserveren in de wetenschap dat het een graf voor altijd is. Er is geen sprake van verlenging van grafrechten. Net zomin is er sprake van verplicht onderhoud; de natuur verzorgt het graf en de natuurbegraafplaats beheert de natuur.

De invulling van een uitvaart wordt steeds persoonlijker en op voorhand bespreekbaar. Bij leven al een mooie plek kiezen om begraven te worden, hoort daarbij. Door de aankleding en de uitvaart van de overledene zo milieuvriendelijk mogelijk te voltrekken, wordt de natuur minder belast. Het is ook om die reden dat er één persoon per 25m² begraven wordt.

Natuurbegraafplaats Friesland draagt bij aan de bescherming en het behoud van het natuurgebied dat steeds gevarieerder en fraaier zal worden naarmate de tijd verstrijkt, omdat het bos van binnenuit vernieuwd wordt.

U bent van harte welkom voor een rondleiding.

Graach oant sjen yn Nyhoarne!

| Achtste Wijk, Nieuwehorne | 06 5040 6467 | info@natuurbegraafplaatsfriesland.nl | www.natuurbegraafplaatsfriesland.nl |

26

TERUG NAAR DE NATUUR NATUURBEGRAAFPLAATS FRYSLÂN

Een bijzondere manier van begraven is de natuurbegraafplaats.

Deze manier van begraven wint opnieuw aan populariteit, maar het is een van oudste manieren van begraven en ook de meest natuurlijke. Ook in Fryslân kan dat nu. Sinds kort is in Nieuwehorne een voormalig productiebos ingericht als natuurbegraafplaats. De eerste belangstellenden hebben zich inmiddels gemeld.

Zoals de mens deel uitmaakt van de kringloop van de natuur, maakt ook het natuurgraf er deel van uit. De materialen en de grafmarkeringen zijn milieuverantwoord. Je mag geen grafsteen als monument plaatsen, maar bijvoorbeeld een struik, boom of zwerfkei. In ieder geval een markering die naadloos opgaat in de omgeving.

Voor kisten en urnen geldt hetzelfde: het materiaal moet volkomen biologisch afbreekbaar zijn. Dit betekent dus dat er geen gebruik gemaakt mag worden van een kist van spaanplaat, maar van onbewerkt hout.

Geen metalen handgrepen, maar

hout, leer of touw. Ook de bekleding van de kist en de kleding van de overledene moet volledig kunnen verteren.

Een urn begraven kan in principe ook maar die urn moet dan wel ongebakken zijn. As verstrooien daarentegen mag weer niet. Niet vanwege eventuele chemische verontreiniging, maar omdat het een vorm van bemesting is, waarmee je de schrale bodemcultuur van de begraafplaats verstoort. De as los begraven in een gat dat net zo diep is als een graf mag wel.

En een bloemstuk op een graf?

Nee, dat past niet bij het principe van de natuurbegraafplaats. Er wordt op het terrein een pluktuin aangelegd met bloeiende planten struiken, waar mensen zelf uit mogen plukken om toch iets tastbaars op het graf te kunnen leggen.

Bij een uitvaart een bloemstuk of snijbloemen meenemen om op het graf te leggen mag wel, maar die worden na een week wel opgeruimd door de beheerder.

Natuurbegraafplaats Fryslân is een

initiatief van Ab van Middelkoop uit het Groninger Oudeschans en Harry Elzinga uit Noardburgum. Van Middelkoop is al eigenaar van de natuurbegraafplaatsen Drenthe in Grolloo en Reiderwolde in Groningen. Als schapenboer zocht Van Middelkoop een tweede tak en vond die in agrarisch natuurbeheer. Dat kostte echter meer dan dat het opleverde aan subsidies en zodoende zocht hij een creatieve middenweg. Samen met een uitvaartondernemer besloot hij een natuurbegraafplaats aan te leggen. u Pag. 29

www.uitgeverijpenn.nl

27

DUURZAAM ALTERNATIEF De belangstelling voor een groene uitvaart groeit. Mensen kiezen voor hun uitvaart vaker producten die zijn gemaakt van natuurlijke materialen.

Landschap. Van elke verkochte kist gaat €100 naar de natuurorganisatie in kwestie. Omdat het hout uit de eigen omgeving komt, is de milieubelasting door transport heel minimaal.

Van der Zwaag Uitvaartzorg in Oranjewoud wijst op de mogelijkheid van een biologisch afbreekbare kist of zelfs een draagbaar van snoeihout met een natuurlijke lijkwade of een wikkelkleed van organisch materiaal.

‘Dat laatste komt nog niet heel vaak voor,’ vertelt mede-eigenaar Arnout de Jong. ‘Maar sommige mensen zijn bij leven heel milieubewust en kiezen dan ook heel specifiek voor een milieuvriendelijke uitvaart.’

Alex de Boer, mede-eigenaar van J.Æ. de Boer Uitvaartverzorging in Sneek, levert als enige in Fryslân een ‘landschapskist’. Deze kist is gemaakt van puur hout, gewonnen uit de natuurgebieden van It Fryske Gea, het Gronings Landschap, of het Drents

Liever hout Bij de keuze van een milieuvriendelijke kist maakt het verschil of je wordt begraven of gecremeerd. Bij begraven zijn kisten van bamboe, riet of wilgentenen prima duurzame keuzes.

Bij cremeren kun je beter voor een houten kist kiezen. Zonder kist lijkt nog milieuvriendelijker, maar je hebt dan meer brandstof nodig voor de verassing van het stoffelijk overschot.

geïmporteerd uit bijvoorbeeld Afrika.

Het transport op zich is al een grote boosdoener, maar ook de koeling om de bloemen vers te houden. Bij een groene uitvaart kies je dus liever voor bloemen uit eigen tuin. En is het winter? Een ervaren bloemist kan ook met andere (natuur)producten uit de voeten.

Rouwwerk voor een natuurliefhebber die graag in zijn moestuin werkte. (Foto: Florem et Art, Marjon Meulenbrugge, www.florem-art.nl)

Groene bloem?

Bloemen zijn toch wel het laatste waarvan je verwacht dat ze belastend zijn voor het milieu. Toch is het opletten geblazen wanneer je een uitgebreid rouwwerk bestelt. Afhankelijk van het seizoen worden veel bloemen

LIJKWADE: BENADERBAAR EN VERANTWOORD Steeds meer mensen willen anders begraven of gecremeerd worden dan in een kist. Sinds 1991 is een kist niet meer bij de wet verplicht. In een wade gewikkeld kan de gestorvene op een baar gelegd worden. Bij de meeste crematoria is dat geen probleem, maar vraag van te voren wel even naar de mogelijkheden.

In een lijkwade wordt de overledene wordt met warmte omwikkeld. Doordat de wade langzaam wordt dichtgevouwen zijn de nabestaanden dagelijks op een liefdevolle manier bezig met het afscheid. De kracht van Wikkelgoed ligt in eenvoud in vormgeven. Dit biedt ook ruimte om het persoonlijk te maken: bijvoorbeeld door bloemen in de wade te steken of er iets op te spelden.

Verantwoord Steeds meer mensen kiezen voor hun uitvaart producten die zijn gemaakt

28

van duurzame materialen. Denk bijvoorbeeld aan een draagbaar met een lijkwade van natuurlijk materiaal.

Lijkwaden van katoen, linnen en zijde zijn kwalitatief hoogwaardig en biologisch afbreekbaar. De takkenbaar is een eenvoudige baar, gemaakt van dikke wilgentakken van Hollandse bodem, samengevlochten door buigzame wilgentenen. Hij wordt gedragen aan de buitenste stokken en kan ook heel goed door de familie gedragen worden, omdat hij zo licht en hanteerbaar is. Er wordt geen boom voor gekapt, het is allemaal snoeihout.

Wikkelgoed wil op een verantwoorde wijze omgaan met de wereld en de mensen die erop leven. Een aantal stoffen van het bedrijf is al duurzaam, fair trade en ecologisch geproduceerd. En dat worden er steeds meer.

Kies je voor een laatste rustplaats op een natuurbegraafplaats, dan kies je natuurlijk voor materialen die niet belastend zijn voor het milieu. Een wade van biologisch afbreekbaar

materiaal is dus bij uitstek geschikt.

Zo’n wade kan ook al ruim voor het overlijden besteld worden, want je kunt ze heel lang bewaren. www.wikkelgoed.nl 06-23740586

‘De overheid was eerst niet enthousiast,’ vertelt Van Middelkoop. ‘In 2007 kwam er in opdracht van het Ministerie van Landbouw een onderzoek of zoiets kon en onder welke voorwaarden. Hoe schadelijk zou de mens zijn voor het bodemleven? Het Alterra onderzoek toonde aan dat je bij begraven op de wettelijk bepaalde 1,30m ruim onder de wortellaag van de vegetatie zit en dat je, door geen onverteerbare of vervuilende materialen de bodem in te laten gaan en een grafdichtheid van minder dan 100 per hectare aan te houden, geen verstoring van het bodemleven krijgt.

Bewuste keuze bestemmingsplan wordt geschreven.

De totale procedure zal nog zeker twee jaar in beslag nemen, denkt Van Middelkoop.

De belangstelling voor de natuurbegraafplaatsen in Groningen en Drenthe was dusdanig groot, dat Van Middelkoop besloot ook in Fryslân een perceel in cultuur te brengen. Zijn oog viel op een voormalig productie-

Natuur voorop

bos van 12 hectare bij Nieuwehorne.

Inmiddels is er 3,5 hectare gereed voor gebruik, goed voor ongeveer 300 graven. De reacties op een informatieavond in het dorp waren positief en de eerste belangstellenden hebben zich inmiddels gemeld. Het zijn overwegend jongere mensen, vertelt Van Middelkoop. ‘Oudere mensen en mensen die kerkelijk betrokken zijn, hebben vaak al graven op een kerkhof. Het zijn gemiddeld genomen zestigers die bewust gaan nadenken over hun laatste rustplaats en die dan eventueel bij ons uitkomen.

Het zijn wel hoofdzakelijk mensen uit de omgeving, want uiteindelijk wil je toch het liefst dicht bij huis begraven worden.’

In Sondel heeft Van Middelkoop ook een perceel opgekocht. Het college van B&W is accoord gegaan met het voorstel daar een natuurbegraafplaats van te maken. Het

Bij de inrichting van de begraafplaats liep Van Middelkoop nog wel tegen een onverwachte concurrent aan.

In het bos heeft zich een dassenfamilie verschanst. Hoewel het om een ‘bijburcht’ gaat en de hoofdburcht een flink eind verderop zit, moet er wel degelijk rekening met het beest gehouden worden. ‘De burcht mag in een straal van 25 meter er omheen niet verstoord worden, maar eigenlijk vind ik dat prachtig. Het benadrukt nogmaals hoe bijzonder dit gebied is.

Het is niet meer dan normaal dat wij rekening houden met de natuur. We hebben ook onderzoek laten doen naar de hazelworm, maar die is niet aangetroffen.’

Het oorspronkelijke productiebos werd flink uitgedund en er werden watergangen gegraven. Het zand dat daarbij vrijkwam is gebruikt om paden mee aan te leggen. ‘Het is woudzand en dat ontwatert erg goed. Het blijft dus zowel in de zomer als in de winter droog en goed begaanbaar.’

Aan het begin van de begraafplaats komt een parkeerterrein voor veertig auto’s en er wordt een ceremoniële plek ingericht. ‘Dat wordt een klein amfitheater, met bankjes in een halve cirkel. Openlucht uiteraard, want er komt hier geen gebouw op het terrein. Hooguit een soort schuilplek voor als de regen echt met bakken uit de lucht komt, maar zo ’n plek

blijft dan ook aan drie kanten open.’

Het terrein is nu zo ver klaar dat er begraven kan worden. Dat kan in principe zeven dagen per week en desgevraagd ook op avond, maar verwacht geen lampen op het terrein.

Elektriciteit wordt er niet aangelegd.

Verlichting op avond door middel van fakkels kan wel, maar hierbij is voorzichtigheid natuurlijk geboden. De natuur mag niet verstoord worden.

Kosten Op de natuurbegraafplaats is eeuwige grafrust verzekerd. Het is vastgelegd dat er minimaal 250 jaar niets of niemand het graf mag verstoren. De kosten voor een graf zijn eenmalig. Je betaalt er €2950 voor een enkel graf en nog eens €495 voor het begraven op zich. Dat lijkt relatief duur ten opzichte van een plek op een kerkhof, maar er zijn geen bijkomende kosten voor onderhoud en omdat er eeuwige grafrust verzekerd is, betaal je ook geen ruimingskosten.

www.uitgeverijpenn.nl

29

OP DE SCHOP De funeraire wereld heeft iets mystieks. Het intrigeert en fascineert. Bij het delven van een graf komen bijna altijd mensen quasi nonchalant een praatje maken, volgens mij in de hoop iets van botten of een schedel te ontdekken. Als een graf een dag van te voren is gemaakt, merk ik de volgende dag dat er mensen zijn, die de verleiding niet hebben kunnen weerstaan om even het op het graf liggende deksel op te lichten. Verse voetstappen, een verschoven plank.

Nieuwsgierig naar het eindige.

Als beheerder ben je naast gewoon werknemer ook sociaal werker. Het valt mij altijd op dat de weduwnaars veel minder om een praatje verlegen zitten dan de weduwes. Als je vriendelijk goedemorgen zegt, is de kans groot dat je binnen de kortst mogelijke tijd de levensgeschiedenis van de overledene, plus de huidige situatie van de weduwe te horen krijgt. De reden: ‘Gezellig, even praten, het is overdag zo stil in huis sinds mijn man er niet meer is.’ Of: ‘Moet u dit allemaal onderhouden? Wat een werk...’ De heren komen even bij een graf kijken en verdwijnen meestal stilzwijgend, hooguit met een groet. Geen behoefte of de moed om een gesprek te beginnen? Ik weet het niet.

30

Wat ik wel weet is dat er de meest vreemde capriolen rondom gedolven graven worden uitgehaald. Zo was er die jongen die op een begraafplaats aan het maaien was en voor de grap, liggend in een vers graf, een selfie maakte en die op de sociale media plaatse. Zijn baas kon de grap niet waarderen en ontsloeg hem.

In de Friese Wouden hebben de mensen van oorsprong handelsgeest in hun genen. Zo reserveerde iemand bij mij een dubbel graf. Hij voegde er meteen aan toe dat, totdat hij van zijn plekje gebruik zou maken, hij er Woudboontjes op wilde verbouwen om de investering voor een deel terug te verdienen. Het gras op die paar vierkante meter leverde niets op en er een konijn houden was te bewerkelijk omdat je er dan elke dag naar toe moest gaan.

Een ander opmerkelijk verhaal was dat van een persoon die te horen kreeg dat hij niet lang meer te leven zou hebben. Op een mooie zonnige dag zocht hij zijn toekomstige rustplaats op en zei tegen zijn meegelopen gezelschap dat hij even wilde proefliggen. Dat deed hij, maar door zijn zwaarlijvigheid was hij niet in staat weer op te staan. Hij is bij de terp

column naar beneden gerold en daar hebben ze hem weer op zijn beide benen gehesen.

Persoonlijk heb ik een keer een jongen de stuipen op het lijf gejaagd. De knaap van een jaar of tien was al een paar keer bij me langs gefietst, terwijl ik een graf maakte. Hij vond het reuze interessant en was niet van plan te laten merken dat hij het ook wel een beetje spannend vond. Na een stoere opmerking van hem dat er vast niet veel te zien zou zijn, stak ik een perfect bewaarde schedel op de bovenkant van de steel van de schop vlak voor het gezicht van de jongen. Ik heb zelden iemand sneller zien fietsen...

Ferdinand de Jong Beheerder, schrijver en columnist

MONUMENTEN DIE ONS RAKEN ARTALON GEDENKBEELDEN

In deze tijd is er steeds meer aandacht voor het individu, voor het typisch eigene van ieder mens. Dat uit zich ook in de persoonlijke manier waarop we afscheid nemen van iemand die ons dierbaar is. Dat typisch eigene en de zeer persoonlijke band met de overledene kan door middel van een gedenkbeeld vorm worden gegeven. Zo ontstaat een blijvende herinnering aan die unieke mens en de bijzondere relatie die we met hem of haar hadden.

Artalon Gedenkbeelden maakt niet alleen grafmonumenten, maar ook gedenkbeelden die de herinnering aan dierbaren op een andere plek dan een begraafplaats levend houdt.

Dat kan gaan om een monument in de openbare ruimte of op een andere dierbare plek. Naast een nieuw ontwerp is het ook mogelijk een bestaand graf een persoonlijker tint te geven.

Marjo Többen ontwerpt vanuit haar bedrijf monumenten in allerlei vormen en van diverse materialen. Ze maakt gebruik van brons, glas, rvs en natuursteen. Bij de uitvoering werkt zij samen met verschillende gespecialiseerde bedrijven. Marjo maakt tevens gedenkbeelden voor kinderen en partnerurnen, waarbij twee delen samen één geheel vormen.

‘Ik merkte dat mensen steeds vaker de behoefte hebben om een deel van de as van hun dierbare bij zich thuis te hebben, om te koesteren.

Daarvoor heb ik ‘As-cessoires’ ontworpen. Dit zijn kleine urnen waarin een beetje as past.’

wordt genomen. Het eindresultaat is treffend en karakteriserend voor de overleden persoon. Nabestaanden herkennen hun dierbare erin.

‘Ik praat met de nabestaanden over de persoon en bekijk foto’s. Zo krijg ik een beeld van de persoon voor wie het monument bestemd is.

Thuis maak ik schetsen. Na een paar weken leg ik het eerste ontwerp aan de familie voor. Als dat is goedgekeurd begint het proces van vervaardiging. Daar probeer ik de familie zoveel mogelijk bij te betrekken. Mensen kunnen meewerken bij het boetseren op het atelier, of aanwezig zijn bij de plaatsing van het monument. Deze manier van samenwerken kan goed zijn voor het rouwproces. Mensen kunnen een heel ingrijpende gebeurtenis goed een plek geven en ik vind het heel mooi dat ik daar op deze manier een bijdrage aan kan leveren.’

Artalon Gedenkbeelden Marjo Többen Postbus 70042 9704 AA Groningen 06-13391572 www.artalon-gedenkbeelden.nl info@artalon-gedenkbeelden.nl

Elk monument is uniek en ontstaat naar aanleiding van het gesprek met de familie waar uitgebreid de tijd voor

www.uitgeverijpenn.nl

31

CREMATIE EN ASBESTEMMING De crematie is zo oud als de mensheid. In hunebedden in ons land zijn urnen gevonden die al in de bronstijd zijn bijgezet. Asverstrooiïng over water of land is net zo oud. Na de kerstening in de achtste eeuw na Christus werd lijkverbranding gezien als een heidens gebruik. Het was Karel de Grote die, in het jaar 785, het cremeren verbood. Dit verbod hield ruim duizend jaar stand.

Na de crematie wordt de as bewaard in een asbus in een algemene nis waar nabestaanden geen toegang hebben. De wettelijke termijn hiervoor is dertig dagen. Daarna kan de as de uiteindelijke bestemming krijgen. De keuze is aan de nabestaanden.

Weten ze nog niet wat ze willen, dan kan de as langer in het crematorium bewaard worden.

Bewaren Na de crematie van een volwassene blijft ongeveer drie kilo as over. Er zijn zoveel mogelijkheden als het gaat om asbestemming dat het goed is hier van tevoren over na te denken.

Kies je ervoor de as mee naar huis te nemen en daar te bewaren in een urn? Of om er een plek voor te zoeken in de eigen tuin? Het mag. Voor het begraven van een urn in je eigen tuin heb je alleen toestemming van de grondeigenaar nodig. De as zit in een hoes in de urn, voorzien van naam en crematoriumnummer. Begraaf je de as in je eigen tuin, dan moet het in ieder geval in die hoes zitten, voor het geval een latere eigenaar van het huis de as onverhoopt opgraaft.

De urn kan bijgezet worden in de urnengalerij (columbarium) van het crematorium of de begraafplaats.

Je mag de as ook bijzetten in een bestaand graf, of begraven in een urnengraf.

Bij Monuta Crematorium en Uitvaartcentrum Wâldhôf krijgt u alle ruimte voor uw wensen.

Wij zijn er voor u als u ons nodig heeft.

Telefoon: 0512 - 36 63 60 (24 uur per dag, ook in het weekend) Crematorium en Uitvaartcentrum Wâldhôf Rydwei 3, Opeinde www.waldhof.nl Ook als u niet of elders verzekerd bent.

32

rivieren, is het meestal toegestaan om as te verstrooien.

Over de grens Het is toegestaan om de asbus mee te nemen naar het buitenland. Je kunt dus je dierbare verstrooien in het land van herkomst, of in het favoriete vakantieland. Vraag daarvoor bij het crematorium wel een crematieverklaring aan, zodat je eventueel bij de douane de herkomst van de as kunt aantonen. Ook is het verstandig contact op te nemen met de betreffende ambassade, de regels voor asverstrooiïng verschillen per land.

Uit de illegaliteit

Foto: www.hemelvlucht.nl Kleine beetjes as worden tegenwoordig ook wel verwerkt in een schilderij, of zelfs in een tatoeage. Ook een blijvende herinnering in de vorm van een assierraad is mogelijk.

Verstrooien As verstrooien kan in de natuur, over het water of vanuit de lucht. Ieder crematorium heeft een strooiveldje, veel begraafplaatsen ook. Je mag ook zelf de as verstrooien. Dat kan bijna overal, je hebt alleen toestemming nodig van de grondeigenaar.

Een relatief nieuwe manier is verstrooien per heliumballon. Dit is niet de ballon die we kennen van feesten en partijen, maar een ballon die biologisch afbreekbaar is en zo gemaakt dat hij pas op grote hoogte (25km)

knapt en de as verdeelt in de atmosfeer. De as is na afloop niet traceerbaar. De kosten voor verstrooiïng per heliumballon liggen rond de €500.

Per vuurpijl kan ook, maar alleen boven zee. Er gaat een beetje as in een speciaal hiervoor ontworpen vuurpijl, of alle as in zoveel vuurpijlen als nodig zijn. Met bijna €2500 is het een kostbare aangelegenheid.

Verschillende rederijen verzorgen uitstrooiing op zee. Het is ook mogelijk om de as in een (natuurvriendelijke) urn overboord te plaatsen. Afhankelijk van het materiaal blijft de urn even drijven. Daarna verdwijnt hij langzaam onder water richting zeebodem.

Uiteindelijk lost de urn op en zal de as zich in het water verspreiden. Ook op binnenwateren, zoals grote meren en

De Koninklijke Facultatieve werd in 1874 als 'Vereeniging tot invoering der Lijkenverbranding in Nederland' opgericht met als doel de keuze voor crematie in Nederland mogelijk te maken.

In 1913 bouwde de Koninklijke Facultatieve het eerste crematorium van ons land in Driehuis (gemeente Velsen, Noord-Holland): het Crematorium Westerveld. Om een proefproces uit te lokken werd hier op 1 april 1914 de eerste crematie uitgevoerd. Aangezien deze illegaal was, werd proces-verbaal opgemaakt, maar op basis van de gebrekkige Begrafeniswet sprak de rechtbank iedereen vrij. Vanaf dat moment werd cremeren gedoogd. In 1955 werd crematie wettelijk werd toegestaan.

Het was echter pas in 1991 (117 jaar na de oprichting!) dat de wet begraven en cremeren wettelijk gelijk stelde. In 2003 was het aantal crematies in Nederland voor het eerst (iets) hoger dan het aantal begrafenissen.

Kunst als blijvende herinnering Echte kunst vergaat niet. Jan Adamse maakt weergaloze kunstwerken die een ereplaats verdienen. Om de as van overleden dierbaren te verwerken in een schilderij is mogelijk.

Het is de herinnering aan een overleden dierbare, die nooit vergaat. Dat kan een mens zijn, een dier of een lang gekoesterd voorwerp.

Als u zelf via een kunstwerk vereeuwigd wilt worden, overleg tijdig met de schilder. Overtuig u van zijn kwaliteit, bepaal uw voorkeur.

‘Ars longa, vita brevis est.’

Het leven is kort, de kunst duurt.

Jan Adamse Kunst- en Decoratieschilder Bothniakade 52a • 8601 EM Sneek 0515-421659 / 06-52457173 info@janadamse.nl

www.uitgeverijpenn.nl

33

LAATSTE GROET VAN ONSCHATBARE WAARDE TOESPRAAKVERZORGING ANNETTE HOLTKUILE – DE LANGE Bij kerkelijke uitvaarten is het meestal een geestelijke die het woord voert. Wie geen prijs stelt op een godsdienstig karakter kan een professionele spreker van buitenaf inhuren. Steeds vaker wordt er ook gesproken door familie en vrienden. In een goede toespraak zie, hoor en voel je de overledene.

Annette Holtkuile – de Lange uit Lemmer helpt al vijftien jaar nabestaanden de juiste woorden te vinden voor het afscheid van een dierbare. Dat kan zijn in een In Memoriam dat door haarzelf wordt uitgesproken, of door je te begeleiden een eigen laatste groet te schrijven en voor te dragen.

Haar streven is om de overledene zó neer te zetten dat hij of zij voor iedereen herkenbaar naar voren komt.

‘Het komt steeds meer voor dat mensen in de laatste levensfase hun

34

eigen toespraak willen schrijven. Ik help ze daar bij,’ zegt Holtkuile. ‘We hebben een aantal gesprekken waarin ik de persoon leer kennen en we samen aan het afscheid werken.

Hij of zij kan de uiteindelijke toespraak dan ook nog bij volle bewustzijn lezen en eventueel veranderen. Dat klinkt macaber, maar geeft toch vaak een gevoel van rust en bevrijding.’

Inmiddels wordt Holtkuile veel gevraagd als toespraakverzorgster.

Vooral bij mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is ze in de voorbereiding op het afscheid een waardevolle steun bij het schrijven van een toespraak. Ook in het geval van zelfdoding wordt Annette vaak gevraagd om bij het afscheid te spreken. ‘Ik probeer voor de nabestaanden een waardevol ‘In Memoriam’ voor te dragen, waarin puurheid, diepgang, maar vooral herkenbaarheid naar voren komen. In het

Nederlands of in het Fries. Een laatste groet doe je maar één keer, die is van onschatbare waarde.’

Annette Holtkuile – de Lange 0514-565457 06-30543273 aholtkuile@home.nl

LITURGISCH BLOEMWERK: KLEUR EN SYMBOLIEK Je kunt zomaar bloemen geven, maar je kunt ze ook als symbool laten herleven. In een liturgische schikking worden gevoelens en emoties weergegeven door de vormen, kleuren en het gebruikte materiaal.

Bloemen en attributen hebben vele betekenissen, het is maar net wat bij de overledene past en waarin je als nabestaande troost en herkenning vindt. In het afgebeelde liturgische bloemstuk heeft maakster Hendrika van Rangelrooij de volgende symboliek verwerkt: - De krans van kornoelje geeft liefdevol de verbondenheid aan met kinderen en kleinkinderen, maar ook met allen die ons voorgingen in leven en dood. De cirkel is rond, kent geen begin en einde.

- Palmtakken en buxus wordt gebruikt als symbool van overwinning en vrede, ze zijn naar boven gericht.

- Klimop symboliseert trouw door alles heen, is blijvend groen, klimt naar het licht en hecht zich. De gebogen vorm vertelt van het gedragen weten en bescherming vinden, het ontvangen en het moeten loslaten, dat God aan alle dingen een nieuwe toekomst geeft.

- De vingerplant staat voor het veilig geborgen zijn in Gods hand.

- De roos is hét symbool van liefde en vergankelijkheid, sterk en ook broos.

Zeven rozen, getal van de volheid.

De kleur wit staat voor licht, de overgang naar het nieuwe leven.

- De verwelkte bladeren symboliseren de vergankelijkheid. Mensen zijn als afgevallen bladeren.

- Het water in de vaas staat voor het eeuwig leven.

- Het groen liturgisch kleed symboliseert de rust en vrede die ze nu heeft gevonden, het weerzien met haar geliefden, maar ook het vertrouwen op Gods liefde en het uitzien naar de voleinding.

ANYA’S PERSOONLIJK ROUWWERK Bij AnyA’s Bloemwerk in Oenkerk kunt u een persoonlijk rouwwerk laten maken. Bij Anya vragen ze altijd naar de wensen van de overledene. Wat voor persoon was hij of zij? Welke kleur past bij de overledene, of juist bij de nabestaanden? Zo wordt stap voor stap toegewerkt naar een ontwerp waarin je dierbare herkenbaar is.

Anya verwerkt graag persoonlijke attributen in het rouwwerk. Een pet, of een wandelstok. Een breiwerkje dat niet meer afgemaakt werd, of tuingereedschap, alles kan verwerkt worden in een kistbedekking of een kleiner bloemstuk. Uiteraard ook bloemen uit eigen tuin of de woonkamer.

Het is ook mogelijk om als nabestaanden samen met de medewerkers van AnyA’s een stuk te maken.

Anya komt altijd eerst bij u langs om samen tot het mooiste resultaat te komen.

AnyA’s Bloemwerk Rengersweg 5 9062 EA Oenkerk 058-25 63 795 06-235 219 93

www.anyas.nl

www.uitgeverijpenn.nl

35

UITVAART: WAT KOST HET

Bij het overlijden van een dierbare komt veel op je af. Er moet in relatief korte tijd heel wat geregeld worden, terwijl je hart en je hoofd vol zitten met emotie. Extra stress kun je in deze laatste dagen voor het definitieve afscheid niet gebruiken, daarom is het praktisch te weten wat je moet doen.

Zodra er iemand is overleden, moet een arts worden gewaarschuwd. In het ziekenhuis is dat de aanwezige, dienstdoende arts. Bij een thuisoverlijden bel je de huisarts, of de vervanger van dat moment. De arts stelt het overlijden vast en stelt een hiervan een verklaring op. Die verklaring bestaat uit een openbaar A- en een vertrouwelijk B-gedeelte. In deel A staat de naam van de overledene en datums van geboorte en overlijden.

In de B-verklaring worden de details

36

gezet over plaats, tijdstip en oorzaak.

Met deze beide formulieren gaat de begrafenisondernemer naar de Burgerlijke Stand van de gemeente van overlijden, om aangifte te doen.

Je kunt dit trouwens ook zelf doen.

Aangifte van overlijden moet binnen zes dagen gebeuren en kost ongeveer â‚Ź12,50.

Het is ook zaak om gauw helder te hebben of er een wilsbeschikking of een codicil is, zodat de laatste wens van de overledene kan worden uitgevoerd. Een wilsbeschikking is wettelijk bindend en wanneer je daar, al dan niet bewust, aan voorbij gaat, ben je in principe in overtreding.

Formaliteiten Door de gemeente wordt een akte van overlijden opgemaakt. Een uitreksel hiervan heb je nodig voor het regelen van veel administratieve

zaken. De Burgerlijke Stand helpt hierbij door het overlijden door te geven aan instanties als de Sociale Verzekeringsbank, Belastingdienst, Rijksdienst voor Wegverkeer, pensioenfondsen en de wijziging door te voeren bij de Onroerend Zaakbelasting WOZ, rioolrecht en afvalstoffenheffing. Zelf moet je de bijvoorbeeld de bank op de hoogte brengen van het overlijden, zodat je toegang krijgt of houdt tot de rekening van de overledene. Een eigen huis moet overgeschreven of verkocht worden, een eventueel huurcontract stopgezet of op een andere naam. De auto moet overgeschreven worden, contracten, abonnementen en lidmaatschappen opgezegd en verzekeringen aangepast. Bij al deze zaken wordt een kopie van de overlijdensakte gevraagd.

Naast de akte van overlijden krijg je van de gemeente ook een verlof

- Aangifte van overlijden €12,50

- Crematorium

- Kist

• Eenvoudig vanaf €350 - €800 • Luxe Italiaans design €4500

• Technische crematie €650 • Inclusief afscheidsdienst €1400 • Koffie per kopje €2,10 • Cake per plak €1

- Laatste verzorging door uitvaartverzorger €150

- Opbaren

- Dragers €150

- Urn €70 - €500

• Thuis €350 • Rouwcentrum €600

- Plaats in urnenmuur of -graf

- Advertentie

• Regionaal €250 - €600 • Landelijk dagblad €2000

- Asverstrooiïng

- Rouwdrukwerk

• Huur €1400 - €2000 • Bijzetting €400 - €600

• Kaart €1,50 - €5 • Postzegels

• Strooiveldje €100-150 • Schip op zee €300 • Heliumballon €500 • Vuurpijl €2500

- Rouwvervoer

- Begraven

• Eerste transport €100 - €150 • Bij de uitvaart, onder meer afhankelijk van wacht-

tijd €300

• Grafrechten 20 jaar €750 (’t Bildt) - €3800 (Leeuwarden

• Begrafenis met openen en sluiten graf €575

- Bloemen

- Steen €1250 - €5000

• Afhankelijk van het formaat €20 - €200 • Rouwlint, twee slippen, met tekst vanaf €15

tot begraven of cremeren, waarmee je officieel toestemming hebt om de overledene te begraven of te cremeren. Dit verlof moet overhandigd worden aan de beheerder van de begraafplaats, of het crematorium.

Als de doodsoorzaak niet natuurlijk is, is een verklaring van geen bezwaar nodig van de Officier van Justitie om dit verlof te krijgen.

Een uitvaart mag niet eerder dan 36 uur na overlijden en niet later dan zes werkdagen na de dag van overlijden plaatsvinden. Uitvaarten eerder dan 36 uur moeten worden goedgekeurd door de Officier van Justitie, Voor een uitvaart later dan zes dagen na het overlijden heb je toestemming van de burgemeester nodig en een verklaring van geen bezwaar van de arts of GGD. Uitstel wordt doorgaans gegeven als naaste familie moet overkomen uit het buitenland.

Wat kost een uitvaart?

Alle afzonderlijke kostenposten zijn uiteraard variabel. Het hangt helemaal af van je persoonlijke smaak wat een kist of een steen kost, of wat voor bloemen je gebruikt. Kies je voor een groot rouwbloemwerk, of ga je voor snijbloemen en laat je het opmaken

'Bronzen urn in schaal'. Foto: Artalon Gedenkbeelde / Marjo Többen of vertrouw je op je eigen creativiteit?

Wil je een grote advertentie in kleur, of een eenvoudige kennisgeving?

Rouwauto en volgauto’s, of met eigen vervoer? Een officieel condoleanceboek, of koop je zelf een mooie map? Verstuur je veel rouwkaarten, of verzend je ook een gedeelte digitaal?

Ieder onderdeel van de uitvaart kun

je zo duur maken als je zelf wilt. De kosten voor een begrafenis zijn sterk afhankelijk van de plaats waar je woont. Toch wil ik proberen de kosten, bij benadering, op een rijtje te zetten.

De prijs van de uitvaartverzorger noem ik niet, die is volledig afhankelijk van de werkwijze.

www.uitgeverijpenn.nl

37

BEGRAVEN, EEN SCALA AAN MOGELIJKHEDEN meeste begraafplaatsen betekent een dubbel graf dat er 2 personen boven elkaar begraven worden maar er zijn ook begraafplaatsen waar de 2 betreffende personen naast elkaar komen te liggen.

Begraven in Heerenveen

De begraafplaats is een plaats van rust, herinnering en bezinning waar bezoekers gemakkelijk aan gehecht raken. Het is een besloten parkachtige omgeving met veel bomen waar men zijn laatste rustplaats kan vinden.

Gezien de vele geloofsovertuigingen en herkomst van de mensen in Nederland is op veel begraafplaatsen de mogelijkheid geschapen om iedereen de gelegenheid te geven op zijn eigen wijze invulling te geven aan het begraven van de overledene en het herdenken van hun dierbaren.

De keuze voor begraven of cremeren is heel persoonlijk en beide mogelijkheden hebben zowel voorals nadelen. Het voordeel van een begrafenis is dat u vanaf de dag van de uitvaart meteen de laatste rustplaats van uw dierbare kunt bezoeken.

38

Vaak wordt gedacht dat een begrafenis alleen maar mogelijk is bij een kerkelijke uitvaart. Dit is echter niet het geval. Een begrafenis kan plaatsvinden na een kerkdienst in de kerk maar ook na een niet kerkelijke afscheidsdienst in een openbare ruimte, zoals een gemeenschapshuis, een zaal in een horecagelegenheid en zelfs de aula van een crematorium. Ook is het in sommige gevallen mogelijk om een kerkgebouw af te huren voor een gewone afscheidsdienst.

Op de begraafplaats wordt vaak afscheid genomen van de overledene op een centrale plaats, omdat bij het graf zelf maar weinig mensen kunnen staan. Nadat alle genodigden afscheid hebben genomen kunt u als nabestaanden de overledene zelf mee naar het graf brengen en daar in alle rust afscheid nemen. Ook mag u erbij blijven als de kist afzakt in het graf, of daarbij helpen.

En als u liever met de hele groep genodigden meteen naar het graf gaat om afscheid te nemen, dan kan dat uiteraard ook. Er bestaan algemene begraafplaatsen en parochiebegraafplaatsen. Op een algemene begraafplaats mogen zowel gelovigen als niet gelovigen begraven worden.

Op een parochiebegraafplaats, die verbonden is aan een kerk, mogen gelovigen altijd begraven worden, voor niet gelovigen is dit niet altijd mogelijk, er moet dan in ieder geval tevoren bij de kerk toestemming voor gevraagd worden.

Op een begraafplaats kunt u meestal kiezen tussen een enkel, een dubbel of een kindergraf. Op de

In de gemeente Heerenveen zijn meerdere begraafplaatsen. Hiervan heeft de gemeente acht in beheer, de andere zijn vaak in beheer van een kerkelijke gemeente. a Algemene begraafplaats, Akkrum a Algemene begraafplaats, Aldeboarn a Kerkhof bij de kerk, Aldeboarn a Algemene begraafplaats, Haskerdijken a Nieuwe Begraafplaats, Binnenweg, Heerenveen a Algemene begraafplaats, De Knipe a Algemene begraafplaats, Nes a Begraafplaats Schoterhof, inclusief rond het voormalige kerkje, Nieuweschoot

Graven en plaatsen voor urnen Op de gemeentelijke begraafplaatsen zijn graven, urnengraven, urnen-nissen, dubbele graven, algemene graven, kindergraven, strooivelden en een islamitisch deel om te begraven.

Vragen en contact Hebt u vragen over bijvoorbeeld bekendmakingen, grafrechten of andere zaken over de begraafplaatsen, dan kunt die aan de gemeente stellen.

U kunt ook bellen met de begraafplaatsadministratie, tel: 14 0513, of met begraafplaatsbeheerder Hendrik Althuisius, tel: (06) 55 85 84 28.

TESTAMENT EN LEVENSTESTAMENT Naast het 'gewone' testament is er sinds een aantal jaren ook het levenstestament. Hoewel de benaming erg op elkaar lijkt, zitten er verschillen tussen de twee. Het gewone testament werkt als je overlijdt en het levenstestament als je zelf geen beslissingen meer kunt nemen in je leven. Er zijn mensen die zowel een testament als een levenstestament hebben.

Wanneer kies je wat?

In een testament regel je allerlei zaken voor als je bent overleden.

Bijvoorbeeld hoe en onder wie je erfenis wordt verdeeld en wie jouw erfenis afwikkelt. Het is niet altijd nodig om een testament te maken. De wet regelt namelijk wie er van je erft als je geen testament hebt gemaakt.

Veel mensen willen echter zelf regelen hoe de erfenis wordt verdeeld. Er kunnen ook andere redenen zijn om een testament te maken. Bijvoorbeeld als je geldbedragen of een bepaalde bezitting wilt vermaken aan een specifieke begunstigde, bijvoorbeeld een geldbedrag aan het goede doel of een auto aan een neefje. Voor sommige regelingen hoef je geen testament te maken. Sommige zaken kun je vastleggen in een codicil. Een codicil is een handgeschreven stuk dat je zelf hebt gemaakt. Op www. overleven.nl/stappenplannen lees je welke zaken je kunt vastleggen in een codicil en hoe je dat doet.

Ook wordt vaak voor een testament gekozen om een executeur aan te wijzen. Als er een executeur is, kan de

erfenis makkelijker worden afgewikkeld en wordt in veel gevallen onenigheid tussen de erfgenamen onderling voorkomen.

Ouders willen voor hun kinderen vaak de uitsluitingsclausule met een testament vastleggen. Hiermee wordt voorkomen dat een schoonkind bij scheiding van het kind meedeelt in de erfenis.

Levenstestament Een levenstestament maak je om een vertrouwenspersoon aan te wijzen die namens jou beslissingen neemt als je dat zelf tijdelijk of definitief niet meer kunt. Als je bijvoorbeeld door ziekte zelf je zaken niet meer kunt regelen, bijvoorbeeld het betalen van rekeningen, het bijhouden van je administratie en het doen van belastingaangiften, maar ook het zorgen voor uw huisdieren etc., dan is het prettig als je een vertrouwenspersoon hebt aangewezen die dat voor je doet. Als je niet meer thuis kunt wonen, dan moet deze een nieuw tehuis voor je zoeken en namens jou beslissen wat er met uw huis en inboedel moet gebeuren.

Het gaat niet alleen om zakelijke keuzes maar ook om beslissingen over jouw medische behandeling.

Vaak wordt gedacht dat een partner of kinderen al deze besluiten namens jou kunnen nemen in zo'n situatie.

Dat is echter niet zo. Als er dan geen levenstestament is, dan moet er aan de rechter worden gevraagd of hij iemand als bewindvoerder aanwijst die de zaken regelt. Je moet er rekening mee houden dat het enige tijd kan duren voordat de rechter een bewindvoerder heeft aangewezen en dat je waarschijnlijk zelf geen zeggenschap meer hebt over hoe die bewindvoerder jouw belangen behartigt.

drie kinderen. Via ons kantoor maakte ze een levenstestament waarin ze haar drie kinderen als vertrouwenspersonen heeft aangewezen. Ze vindt het belangrijk dat haar drie kinderen haar samen vertegenwoordigen als ze dat zelf niet meer kan, zodat er geen gedoe kan ontstaan over geld.

In het levenstestament heeft ze vastgelegd dat de jaarlijkse schenking die ze haar kinderen doet gewoon moet worden doorgezet. Ook heeft ze vastgelegd welke medische behandelingen ze wel en welke ze niet wil ondergaan. In het memorandum, een bijlage aan het levenstestament, legt ze nog een aantal praktische zaken vast zoals rekeningnummers en andere gegevens.

In haar testament heeft Annette beschreven dat haar drie kinderen van haar erven maar dat ook haar kleinkinderen geld uit de erfenis krijgen. Ze weet dat geld geven in je testament aan je kleinkinderen ook gunstig is voor de erfbelasting. Daarom krijgen de kleinkinderen het bedrag dat ze belastingvrij van hun oma kunnen erven (naar de belastingtarieven van 2015 is dat â‚Ź 20.047).

Wilt u ook een testament en/of een levenstestament maken of heeft u naar aanleiding van het bovenstaande vragen, neem gerust contact op met uw notaris!

In de praktijk Zoals gezegd: er zijn mensen die zowel een testament als een levenstestament hebben. Neem bijvoorbeeld Annette. Zij is gescheiden en heeft

www.uitgeverijpenn.nl

39

VAN AANKONDIGING TOT HERINNERINGSKAART Kort na het overlijden van een dierbare wordt in samenspraak met de nabestaande de opmaak voor de rouwkaart of rouwbrief opgemaakt. De rouwkaart/brief bevat informatie over de overleden persoon, de plechtigheid, de nabestaande en vaak een stuk tekst of gedicht, welke betrekking heeft op de overleden persoon.

De rouwkaart/brief is een aankondiging van een overlijden. In heel Europa is het versturen van een rouwaankondiging een gebruik. Alleen in de West-Europese landen is het een gebruik familie, vrienden, collega’s en bekenden per post een rouwkaart/ brief te sturen. In sommige buitengebieden is het zelfs gebruikelijk om iedereen in het dorp op de gemeente een exemplaar te sturen.

In de Zuid-Europese landen zijn de gebruiken weer anders. Er zitten minder dagen tussen het overlijden en de uitvaart en de post wordt er niet dagelijks bezorgd. Daarom is het gebruikelijk een rouwkaart/brief op publieke plaatsen en bekende plaatsen van de overleden persoon te presenteren, zoals bij de kerk of op het werk. Via de telefoon en deze rouwbrief worden de mensen verder geïnformeerd.

Rouwdrukwerk versturen is een Amco To Be Remembered is ontstaan in 1898 op de Oude Gracht in Utrecht. De onderneming start met papier en papierwaren en een uitgeverij in huwelijkskaarten, geboortekaarten, kerstkaarten en rouwdrukwerk. Eind vorige eeuw heeft Amco zich steeds meer toegelegd als uitgeverij in rouwdrukwerk en sinds 2008 manifesteert het zich enkel als specialistische uitgeverij voor de uitvaartbranche.

Dagelijks staan wij met het professionele team van Amco klaar om ervoor te zorgen dat onze opdrachtgevers (veelal uitvaartondernemingen) in herinnering blijven bij hun opdrachtgevers. Of dat nu is vanwege het mooie professionele rouwdrukwerk, de aankleding tijdens de uitvaart, of een totaaloplossing voor het rouwdrukwerk.

40

traditie maar heeft ook een hele belangrijke functie. Het is een hele persoonlijke aankondiging van een overlijden.

Vaak komt een overlijden onverwacht en is het voor de nabestaanden een droevige periode waarin ze steun en troost nodig hebben van familie, vrienden en bekenden.

Via woord en beeld proberen nabestaanden hun verdriet te delen en een plaats te geven. Uiteraard gaat de rouwkaart/brief met de tijd mee en zijn de mogelijkheden door nieuwe druktechnieken uitgebreider.

Boekdruk Tot de jaren ’70 werden rouwkaarten in zwart of grijs via de boekdrukker werd gedrukt. Grote zwarte randen bepaalden het beeld.

In de jaren ’90 deed, door Rouwdrukwerk uit 1937. De dikke zwarte omranding was kenmerkend voor die tijd. het gebruik van offsetdruk, kleurgebruik zijn intrede bij is daar op ingespeeld. Aquarellen het rouwdrukwerk. Traditionele papierwaren de basis van een meer kleusoorten als gehamerd of linnen parig assortiment rouwdrukwerk met pier werden vervangen door off-white beelden zoals strand, wilgen en de papiersoorten, die geschikt waren witte liggende roos. Begin deze eeuw voor gebruik in de laserprinter. nam daar ook de fotografie toe in de ontwerpen. Tot de dag vandaag is Digitalisering fotografie niet meer weg te denken Eind jaren ’90 namen steeds meer in rouwdrukwerk, of überhaupt in een uitvaartondernemers de regie in het uitvaart. Beelden zeggen soms meer drukken van rouwdrukwerk in eigen dan woorden. hand. Dit was mede mogelijk door de opkomst van de laserprinter en de computer (opmaakprogramma’s als Smartphone WP en Word), maar ook de handel81% van de Nederlanders tussen de drukkerijen legden zich steeds meer 18 en 80 jaar is in het bezit van een toe op rouwdrukwerk. Met een grote smartphone (bron Marketingfacts). collectie rouwkaarten, een goede De smartphones hebben de wereld printer en het juiste opmaakprogramveranderd en hebben ook in de ma kon de uitvaartondernemer de uitvaartbranche hun intrede gedaan. regie in eigen hand nemen en was Door de smartphone en de verdere niet meer afhankelijk van derden. professionalisering van de diverse De teksten werden samen met de opmaakprogramma’s wordt er nabestaanden opgemaakt en op tegenwoordig meer en meer gebruik een blanco of voorbedrukte rouwbrief gemaakt van eigen foto’s op een geprint. rouwkaart. Dit is een trend waar wij Amco zag deze trend opkomen en mede met de uitvaartondernemers

In de jaren ’90 kwam het kleurgebruik in zwang. Aquarellen werden gebruikt als achtergrond van een rouwkaart.

op inspelen. Naast rouwenveloppen en voorbedrukt papier met beelden leveren wij steeds vaker luxe blanco papiersoorten. De verschuiving van boekdruk naar offset en nu naar digitaal drukwerk is niet meer weg te denken uit de uitvaartbranche.

Digitaal drukken maakt het mogelijk om op maat gemaakt rouwdrukwerk te produceren. Hetzij met een bestaand beeld, of met een eigen afbeeldingen. Amco voorziet de uitvaartondernemers ook van een beeldbank voor rouwdrukwerk.

Iedere maand komen er drie nieuwe ontwerpen bij. Zit er bij de bestaande ontwerpen geen passend beeld, dan biedt de beeldbank wellicht een oplossing. Voordeel van de beeldbank is dat de uitvaartleider hier 24/7 de beschikking over heeft.

Wij hebben het ook mogelijk gemaakt de beeldbank te presenteren via onze eigen ‘Amco Beeldbank’ App.

Amco voorziet de uitvaartondernemers ook van een beeldbankvoor rouwdrukwerk. Met deze app hebben uitvaartverzorgers 24/7 de beschikking over alle mogelijke beeldmateriaal.

Van rouwbrief naar rouwkaart Tot begin van deze eeuw was het formaat ‘Legal brief’ (215 x 350 mm) het standaard papierformaat in de uitvaartbranche. Door middel van een rouwbrief (dubbelgevouwen Legal) werd een overlijden aangekondigd in briefvorm en per post verstuurd in een rouwenvelop van het formaat 120 x 185 mm. Deze brief werd uit 120 grams papier geproduceerd en kon bijvoorbeeld op het prikbord gehangen worden of ingelijst worden. Hand in hand met de digitale ontwikkeling van printers, opmaakprogramma’s en het gebruik van foto’s kwam ook de vraag naar andere kaartformaten. De professionele printers kunnen zelfs tot 300 grams karton printen. De vraag naar vierkante dubbele kaarten, A4 dubbele kaarten en liggende of staande kaarten neemt hand over hand toe en dan bij voorkeur ook in zwaardere papiersoorten. Passend

bij het beeld wordt er gekozen voor zwaarder karton en andere formaten.

Geen rouwkaart is meer gelijk.

De rouwbrief is veranderd van een rouwaankondiging naar een persoonlijke herinneringskaart, die thuis een eigen plek kan krijgen.

Van der Zwaag Uitvaartzorg in Heerenveen en Uitvaartverzorging J.AE. de Boer & Zn. in Sneek zijn twee gerespecteerde relaties van onze onderneming en hebben beide de mogelijkheid rouwdrukwerk in eigen beheer te produceren. Zij kunnen u dan ook goed informeren over de mogelijkheden.

www.uitgeverijpenn.nl

41

ALLES KAN, MAAR WIL JE DAT OOK? Vroeger was het laatste afscheid simpel. Als je bij een kerk hoorde vonden het condoleren en de rouwdienst in een kerk plaats of in het gebouw van de kerk, de dominee leidde de dienst en hij bepaalde hoe de liturgie er uit ging zien.

Wanneer je niet bij een kerk hoorde vond het condoleren veelal in een verenigingsgebouw, soms een gebouw van de kerk, plaats. Daar leidde de uitvaartleider, of iemand van de familie, de uitvaart meestal. Het had allemaal eenzelfde stramien: condoleren, een woordje, soms een muziekstuk , en dan allemaal in colonne naar de begraafplaats of het crematorium. Bij de laatste rustplaats werd nog een woordje gedaan en in het crematorium kwamen daar vaak nog een aantal muziekstukken bij.

Het taboe rond de dood verdwijnt en er worden meer en andere vormen van afscheid nemen bedacht.

We kunnen afscheid nemen door zelf een kist maken, een andere manier van kennisgeving gebruiken, zelf het vervoer organiseren, een andere locatie voor het afscheid kiezen, live muziek regelen, beelden, dans, kaarsjes of lichtrituelen. Bedenk het maar en het kan, want we zijn allemaal anders en dat moet vooral tot uitdrukking komen. Hierbij moeten we juist oppassen dat we het afscheid niet anders gaan doen, omdat we zonodig anders willen zijn. De uitvaartbegeleiding heeft hier een hele belangrijke rol in.

Tegenwoordig worden veel mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt door het UWV gewezen op de uitvaartbegeleiding. Iemand die overtuigd is dat hij/zij daar in verder moet, bedenkt van alles hoe een afscheid plaats zou kunnen vinden. Alles kan, wordt dan vaak gezegd.

Bij de advisering van nabestaanden gaat het niet om wat de uitvaartbegeleider vindt of wil, maar wat de

nabestaanden willen of, wanneer het kenbaar gemaakt is, wat deoverledene zou willen en wat de gedachte daar achter is. De uitvaartbegeleider inventariseert die wensen en geeft advies. Als dat goed gebeurt dan kunnen de nabestaanden verder met de verwerking van het verlies. Wanneer je dit niet doet, neem je afscheid zoals een ander dat zou willen en kun je met jezelf in de knoop komen.

Alles past niet bij iedereen en alles moet je ook niet willen. Juist dan wordt alles weer simpeler.

Alex de Boer, Uitvaartverzorger

HUMANISTISCHE BEGELEIDING: PROFESSIONEEL EN BETROKKEN De sprekers van de Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding bieden ondersteuning bij het vormgeven van een passend afscheid van een overledene.

Zij doen dat door het verzorgen van een persoonlijke toespraak tijdens de begrafenis of crematie.

Hierin komt het unieke van de persoon tot zijn recht en zijn of haar betekenis voor anderen.

De sprekers kunnen ook helpen de gehele uitvaartceremonie vorm te geven. Zij kunnen meedenken over muziek, gedichten en eventuele rituelen. Ook bieden zij hulp bij het schrijven van teksten voor de begrafenis of crematie, die de nabestaanden zelf kunnen uitspreken. De sprekers zijn in staat om zoveel tijd en persoonlijke aandacht aan de nabestaanden te geven als zij nodig hebben.

Als je je eigen ideeën voor je uitvaart vast wilt leggen, is er mogelijkheid tot een gesprek-bij-leven.

42

Dit kan plaatsvinden als iemand nog in goede gezondheid verkeert of als voorgesprek vlak voor het overlijden.

Met elkaar op een waardige, goede manier afscheid nemen is waardevol.

Je denkt zelf, maar leeft samen en neemt samen afscheid. Omdat je een uitvaart niet over kunt doen.

Onlangs heeft de stichting twee boekjes uitgegeven met als titel ‘Lieve Opa, ik mis je zo’.

Boris van de Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond schreef het voorwoord.

Bij het leven hoort soms verdriet, verlies, afscheid en de dood. Kinderen maken dit net zo vaak mee als volwassenen. Vroeger of later krijgen ze ook te maken met het overlijden van iemand die veel dichter bij ze staat.

Opa, oma, een tante, een oom, een vriendje. Soms zelfs een ouder, een broertje of zusje. Zo’n ervaring met de dood vormt een belangrijk moment in het leven van een kind.

In het humanisme staat de mens

centraal. Het gaat uit van de gedachte dat mensen van elkaars ervaringen kunnen leren. Precies dat is de bedoeling van het boekje “Lieve Opa, ik mis je zo”.

Dit verhaal kan een kind helpen te begrijpen wat er aan de hand is.

Het biedt een beetje houvast in een onzekere en verdrietige tijd.

Stichting Humanistische Uitvaartbegeleiding Fryslân Telefoonnummer coördinatie 0517-417799

TER BESCHIKKING STELLEN VAN DE WETENSCHAP Je kunt, als je dat wilt, je lichaam na je overlijden ter beschikking stellen van de wetenschap. Je schenkt dan je hele lichaam aan het anatomisch instituut van een universiteit. Er is dan geen begrafenis of crematie. Dit is anders bij orgaan- en weefseldonatie, dan komt het lichaam weer terug bij de familie.

Wanneer je je lichaam ter beschikking van de wetenschap wilt stellen, ben je wettelijk verplicht een eigenhandig geschreven wilsbeschikking op te stellen. Zo ’n formulier kun je opvragen bij een van de acht afdelingen Anatomie in Nederland, maar de huisarts kan hier ook bij helpen.

De wilsbeschikking wordt opgestuurd naar de betreffende afdeling Anatomie. Pas als je een schriftelijke bevestiging hiervan ontvangt en twee fotokopieën van de verklaring, accepteert Anatomie je stoffelijk overschot.

Een kopie van je codicil bewaar je zelf, de andere geef je in bewaring bij je huisarts, notaris, familie of vrienden.

Als er geen bevestigingsbrief is van Anatomie, maar alleen een notariële akte met de wens om je lichaam aan de wetenschap te schenken, wordt je lichaam niet geaccepteerd. Een notariële akte heeft op zo ’n moment geen enkele waarde. Je kunt trouwens je besluit op ieder moment herroepen en je codicil vernietigen.

of ernstig verminkt. Daarnaast kan het ook nog zo zijn dat er simpelweg een overschot is. Met de keuze om je lichaam aan Anatomie te schenken ben je dus niet van de vraag af of je wilt worden begraven of gecremeerd en ook niet van de eventuele uitvaartkosten.

Snelle actie Direct na het overlijden moet de betreffende universiteit op de hoogte gebracht worden. Zij zullen de doodsoorzaak vragen en direct een besluit nemen of ze het lichaam wel of niet accepteren. Als het lichaam geaccepteerd wordt, moet het binnen 24 uur worden binnengebracht. Dit moet zo snel, omdat het moet worden geconserveerd. Voor de nabestaanden is dat best pittig, want er moet snel

afscheid genomen worden van de overledene en er is geen begrafenis of crematie. Het is dus zaak om je wens tijdig te bespreken met familie en vrienden. Ook praktisch: een lijst met belangrijke telefoonnummers bewaren bij je papieren, zodat familie en vrienden direct op de hoogte gebracht kunnen worden van je overlijden en nog even een moment hebben om afscheid te nemen.

De kosten van het vervoer naar Anatomie zijn voor eigen rekening.

Dit geldt ook voor de aangifte van overlijden.

Wat gebeurt er met de resten?

Je lichaam wordt helemaal anoniem gebruikt voor onderwijs en/of onderzoek. Dat gebeurt met het grootste respect en zorg. Als je lichaam is ‘opgebruikt’ worden de resten gecremeerd of anoniem begraven. Dit kan jaren na het overlijden zijn. De universiteit zorgt hier voor, je resten gaan ook dan niet terug naar de familie. De kosten van de crematie of begrafenis worden betaald door Anatomie.

De meeste afdelingen Anatomie in Nederland hebben inmiddels een herdenkingsmonument voor de mensen die hun lichaam ter beschikking stelden van de wetenschap. Hier kunnen nabestaanden dagelijks terecht.

Geen garantie Zelfs als de papieren in orde zijn, is dat nog geen garantie dat je lichaam na overlijden wordt geaccepteerd. Anatomie kan je lichaam weigeren wanneer je bijvoorbeeld een besmettelijke ziekte had, extreem overgewicht, verdronken bent

www.uitgeverijpenn.nl

43

VRIJWILLIGERS PALLIATIEVE TERMINALE ZORG ZUIDOOST FRIESLAND VPTZ is een vrijwilligersorganisatie die terminale zorg verleent aan mensen voor wie geen behandeling meer mogelijk is. De meeste mensen willen het liefst thuis in hun eigen omgeving sterven. Met ondersteuning van onze Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg kan vaak aan deze wens worden voldaan.

Samen met beroepsmatige zorg vanuit de thuiszorgorganisatie en ondersteuning van onze goed opgeleide vrijwilligers wordt een veilige thuissituatie gecreëerd waarbij mantelzorgers waar mogelijk ontlast worden en de laatste levensfase op een respectvolle wijze kan worden afgesloten.

Hospice Smelnehaven Drachten Wanneer het niet mogelijk is om de laatste fase thuis te blijven, is men van

harte welkom in ons Hospice. Hospice Smelnehaven heeft zes mooie gastenkamers waar men met eigen meubeltjes en andere spulletjes een ‘bijna thuis’ kan creëren. Ook hier zijn onze vrijwilligers actief, samen met collega's van de beroepsmatige thuiszorgorganisatie. De zorg is hier 24 uur per dag. Het Hospice is voor zowel onze gast als de familie een veilige haven waar men in alle rust de laatste levensfase samen kan afsluiten.

Enkele reacties van nabestaanden: ‘Je kunt weer het kind zijn van je moeder. Niet de verzorger en de regelneef!’

‘Mijn moeder vond het een warm bad, een hotel met verzorging.’

‘Als je geboren wordt, word je omringd door liefde, warmte en geborgenheid. Als je sterft en je wordt omringd door mensen die liefde, warmte en geborgenheid kunnen geven, dan

vallen alle woorden van dankbaarheid in het niet.’

Kijk voor meer informatie op: www.vptzzofriesland.nl VPTZ Zuidoost Friesland Aanvullende mantelzorg in de laatste levensfase. Thuis en in het Hospice Telefoon (0512) 54 22 27 Hospice Smelnehaven Het Zuid 20 9203 TD Drachten

BEELD HELPT BIJ VERWERKING Uitvaartfotografie is een relatief onbekend fenomeen. Zeker hier in het noorden is het weinig ingeburgerd. Waarom? Vinden we het niet kies om de dag van de uitvaart vast te leggen op beeld en zo te bewaren als tastbare herinnering?

Fotograaf Folkert Algera uit Burgum heeft zich gespecialiseerd als uitvaartfotograaf. Hij heeft het inlevingsvermo-

44

gen om de dag van het definitieve afscheid op gepaste wijze dit in beeld te brengen.

Algera weet met zijn gevoel van inzicht en technische kennis zelfs onder moeilijke lichtomstandigheden goede foto’s te maken. Het bewerken van foto’s is minstens zo belangrijk en vraagt ook de nodige kennis en ervaring. Er komt bij uitvaartfotografie echter meer te kijken dan sec het eindresultaat. ‘Piëteit staat voorop.

Tijdens de uitvaartceremonie is het van groot belang dat er zo weinig mogelijk afleiding wordt veroorzaakt.

Daarom gebruik ik geen flits en stel ik mij zo veel mogelijk verdekt op.’

‘Veel grote gebeurtenissen in het leven, zoals een geboorte of trouwerij, worden uitgebreid vastgelegd op beeld. Mensen willen een tastbare herinnering aan een bijzonder moment. Van het definitieve afscheid van een dierbare vervaagt in de loop van

de tijd de herinnering en is het enige dat blijft het condoleanceregister. Dat is toch merkwaardig?’

Algera benadrukt dat de dag van de uitvaart vaak in een roes voorbij gaat. Een fotoreportage maakt het mogelijk om de samen terug te kijken. Ook voor naasten die er om wat voor reden dan ook niet bij konden zijn. Daarmee zijn foto’s dus ook een hulp bij de rouwverwerking.

Voor jonge kinderen kan het zelfs jaren later nog helpen het verlies een plaats te geven.

Folkert Algera 06-51 07 40 73 www.uitvaartfotografiealgera.nl

VAN BURENPLICHT NAAR UITVAARTVERENIGING Tot begin vorige eeuw bestond uitvaartzorg uit burenplicht. De overledene werd verzorgd door de buurvrouwen, gekist en gedragen door de buurmannen.

Een van hen ging als leedaanzegger rond om ieder op de hoogte te brengen van het sterfgeval.

Er werd begraven op het lokale kerkhof en daarna was er een leedmaal, wederom verzorgd door de buurvrouwen. Alles verliep volgens een vast stramien, de buurtmeester had de leiding in dit proces.

De samenleving is veranderd en de burenplicht ging ten onder. Buurtmeesters gaven aan dat een uitvaart lang niet altijd ‘naar genoegen’ verliep. Niet verwonderlijk: als buren niet door één deur kunnen, als buren oud en ziek zijn, of geen vrij kunnen krijgen van de baas voor het verrichten van de burenplicht, dan valt het verzorgen van een uitvaart niet mee. Door het oprichten van een begrafenisvereniging, later uitvaartvereniging, werd dit probleem ondervangen. Met de contributie van de leden kon er voor de werkzaamheden betaald worden en daarmee werd de wil om mee te helpen flink vergroot. Bode, dragers, doodgraver en afleggers werkten voortaan in dienst van de vereniging.

Daarmee kwam ook uniformiteit in de uitvoering. De algemene wens was overledenen ‘op gepaste wijze en met

eerbied’ naar hun laatste rustplaats te begeleiden. De uitvaartverenigingen stonden en staan zo symbool voor een gemeenschap waar mensen zorg hebben voor elkaar. Deze plaatselijke verenigingen verzorgen ongeveer de helft van alle uitvaarten in Fryslân.

Sommige tradities zijn in de loop van de tijd op de meeste plaatsen verdwenen. Er gaat al lang geen leedaanzegger meer door de dorpen, klokluiden gaat met een druk op de knop en op veel plaatsen is de bode vervangen door een zelfstandige uitvaartverzorger.

Met het opkomen van de crematie in de jaren zestig, veranderde de term begrafenisvereniging in uitvaartvereniging. Immers, ook de leden die gecremeerd werden kregen de verzorging waar ze recht op hadden.

Dit had nog wel wat voeten in aarde, want niet alle verenigingsbestuurders waren van mening dat je bij crematie ook recht had op de diensten van de begrafenisvereniging.

Ledenkorting Wie lid wil worden van de plaatselijke uitvaartvereniging betaalt een vaste jaarlijkse bijdrage. Afhankelijk van de leeftijd wordt nog een entreebedrag gevraagd. Kinderen van leden zijn tot 18 jaar gratis lid, daarna betalen ook zij contributie. Leden krijgen bij overlijden een bepaald bedrag uitgekeerd. Als de vereniging de uitvaart

verzorgd heeft, wordt dit bedrag als ledenkorting in mindering gebracht op de eindafrekening. Kiest men voor een andere uitvaartverzorger, dan wordt (een gedeelte van) de vergoeding overgemaakt. De regels hiervoor verschillen per vereniging.

De ledenkorting dekt nooit alle kosten. Het is dus verstandig een spaarpotje aan te houden, of een aanvullende (kapitaal)verzekering af te sluiten.

Verhuizen, wat nu?

Als je verhuist, blijft je lidmaatschap geldig, waar je ook woont. Woon je niet al te ver uit de buurt van je oude dorp, dan kan de uitvaartverzorger van je vereniging de uitvaart verzorgen. Binnen Fryslân en Groningen hebben verenigingen die lid zijn van de Friese Federatie of de Groningse Bond onderling afspraken gemaakt.

Zij verzorgen elkaars uitvaarten alsof het een lid van hun eigen vereniging betreft. Dat wil zeggen, zonder winstbejag. Het is wel belangrijk dat altijd de uitvaartverzorger of bode van je vereniging wordt ingelicht. Op die manier kan veel in onderling overleg worden geregeld.

Als je verder weg gaat wonen, kan het praktisch lastig zijn om de uitvaart door je eigen vereniging te laten verzorgen. Laat wel altijd de vereniging inlichten door de uitvaartverzorger die je uitvaart gaat verzorgen. De ledenkorting wordt vervolgens uitbetaald op basis van een kostenoverzicht dat aan je vereniging wordt gestuurd. Op de meeste plaatsen wordt dit principe gehanteerd. Het is altijd handig om tijdig te checken hoe je plaatselijke vereniging hiermee omgaat.

www.uitgeverijpenn.nl

45

Afûk Fryske boek- en kadowinkel Bûterhoeke 3 - Ljouwert (058) 2343070 - www.afuk.nl Tomke – Leave pake Durk, € 6,50 Auck Peanstra en Luuk Klazenga Op in dei wurdt pake Durk siik en stjert … Tomke-boekje oer de lêste reis fan pake nei it krematoarium, de plechtichheid, it fuortglydzjen fan de kiste en it kofjedrinken nei ôfrin.

Foar bern fan 2 jier ôf.

Leave deade, OANBIEDING fan € 12,50 foar € 4,95 Tineke Steenmeijer - Wielenga, Baukje Wytsma Fertriet om't immen stoarn is, fan wa't wy hâlden, faak fine wy der gjin wurden foar: it is te grut, te pynlik om oer te praten. Binne der treastwurden foar de dea fan de leafste, in bern, in freon, heit of mem? Troch de iuwen hinne besochten dichters de grutte tema's fan it libben ûnder wurden te bringen, ek de dea mei al syn riedsels. Yn dizze bondel binne hûndert oansprekkende Fryske fersen oer de dea byelkoar brocht.

De fertelbeam, € 12,50 Britta Teckentrup Foks hat in lang en lokkich libben hân, mar no is er wurch. Hy sjocht noch ien kear nei syn dierbere bosk en docht syn eagen ticht. Foks falt yn 'e sliep. Foar altyd.

Printeboek mei in leaf, treastend ferhaal en prachtige yllustraasjes oer oantinkens dy’t efterbliuwe as der ien dy’t wy leafhawwe deagiet. Foar bern fan 4-8 jier. In moai boek om te lêzen mei dyn bern en om der tegearre oer nei te praten.

VERTAALSERVICE Bij de tekstwinkel van het Gysbert Japixchûs in Bolsward kunt u de tekst voor een rouwkaart, advertentie of afscheidsdienst laten vertalen naar het Fries.

It Gysbert Japicxhûs

U levert de tekst aan en krijgt de Friese versie vlug en foutloos terug.

De tekstwinkel is vijf dagen per week geopend en in van april tot september ook op zaterdag.

Voor meer informatie kunt u terecht bij onze medewerkers.

46

tillefoan 0515 - 573990 E ynfo@gysbertjapicx.nl | www.gysbertjapicx.nl

Acquisitie en ondersteuning Eddie Ferbeek, Milja Roosjen Drukwerk Veldhuis Media BV (foto) Redactie: Martsje de Jong Vormgeving Kees Klip Fotografie Kees Klip

NB: Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen.

www.uitgeverijpenn.nl

Colofon

'Waardig Afscheid' is een onderdeel van Fryslân Markant, een uitgave van Uitgeverij PENN.nl Postbus 633 8901 BK Leeuwarden Tel 058 284 94 10 Fax 058 212 94 36 www.uitgeverijpenn.nl www.skutsje.nl www.frieslandagenda.nl

Wipstrjitte 6, 8701 HZ Boalsert

46

TROOST BIJ VERDRIET DOODGEWOON – BETTE WESTERA EN SYLVIA WEVE Kun je kennismaken met de dood? Waarom sterven kinderen?

Hoe erg mis je overleden moeder? Doodgewoon is een prentenboek met gedichten over de dood. Bette Westera benadert de beladen thema’s met de nuchterheid en directheid die kinderen zo eigen is, zonder een moment kinderlijk en belerend te worden.

Het onderwerp mag dan zwaar zijn, Westera doet niet aan vals sentiment en tranentrekkerij. Verrassende invalshoeken geven het boek een luchtigheid die een glimlach ontlokt, maar tegelijk troost bieden. Voor alle emoties die bij de dood horen is er plaats. Het laat je nadenken, maar wordt nooit belerend.

De illustraties van Sylvia Weve geven de gedichten nog eens een extra

lading. Ze verwerkt de gedichten vernuftig in kleur en beeld en verbindt af en toe verschillende gedichten met elkaar door de illustraties in elkaar over te laten lopen.

Doodgewoon werd bekroond met de Gouden Griffel als beste kinderboek van 2015. Eerder al ontvingen Westera en Weve de Woutertje Pieterse Prijs 2015. De jury zei over het boek:´Gedichten en illustraties die niet alleen het thema van de dood behandelen maar dat levensgrote thema te lijf gaan, omarmen, op afstand houden, waarde geven en meester maken, allemaal tegelijk in één boek.´ Sylvia Weve kreeg van de Penseeljury een Vlag en Wimpel voor haar illustraties.

Uitgeverij Gottmer ISBN 978 90 257 5668 0 Prentenboek, 112 blz. €19,50

www.uitgeverijpenn.nl

47

In het Uitvaartcentrum & Crematorium Sneek bieden wij u alle tijd en ruimte voor een waardig afscheid

Harinxmalaan 1, Sneek Tel. 0515 - 416 114 Spoedlijn 0515 - 411 000 www.deboeruitvaart.nl

In het Uitvaartcentrum & Crematorium Sneek bieden wij u alle tijd en ruimte voor een waardig afscheid

Harinxmalaan 1, Sneek Tel. 0515 - 428 700 www.crematoriumsneek.nl

48