OSOZ Polska

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

OSOZ

4 / 2022

CZASOPISMO O CYFRYZACJI OCHRONY ZDROWIA

BLOG.OSOZ .PL

4

2022 POLSK A

EDM Tomasz Zieliński, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego, diagnozuje stan e-zdrowia i postuluje zmiany we wdrażaniu EDM.

SZPITAL

AGILE

Na czym polega „zwinne” zarządzanie projektami IT?

KOLEJKA BEZ FRUSTRACJI Jak poprawić doświadczenia pacjenta związane z czasem spędzonym w poczekalni?

Sztuczna inteligencja radykalnie zmieni ochronę zdrowia.

Poznaj nowe możliwości algorytmów.

Czy wiesz jak chronić dane w placówce ochrony zdrowia?

Czasopismo OSOZ prezentuje nowy rapo� i webinar „Cyberbezpieczeństwo i RODO w placówkach ochrony zdrowia” Dowiedz się więcej na temat: • Aktualnych wymagań RODO • Metod działania cyberprzestępców • Kar UODO • Zaleceń dla ochrony zdrowia • Przetwarzania danych • Szkoleń personelu

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH

• Ochrony e-dokumentacji

PRZEWODNIKI PO CYFROWEJ OCHRONIE ZDROWIA

W PLACÓWKACH OCHRONY ZDROWIA

"!

; 8#3#& %7$'2$'81*'%8'F346# ; 0406' 6802%' &0,5.'/4#%+* ; 6 0%)20/*' 8&206*#

Pobierz bezpłatny przewodnik na

!

; #, &8*#=#+E %7$'2128'34D1%79 ; #, 2'#(06#C 6 12871#&,5 67%*',5 &#/7%) 030$067%) * .'&7%8/7%)9

! < B9 ;

/*03,* 8' 312#608&#/*#

; 10./*'/*# * (2876/7 : +#, *%) 5/*,/EC9

blog.osoz.pl

! ;

/0/*.*8#%+# # 13'5&0.*8#%+# &#/7%) ; 20%'&52# 128'1206#&8'/*# 4'345 2>6/06#(* 128'8 #&.*/*342#402# &#/7%) 030$067%)

" A "

; 06' /*'$'81*'%8'F346# 86*E8#/' 8 1#/&'.*E ,020/#6*253# 0 ,4>27%) /#-'@7 1#.*D4#C

? ! !" ! "

PARTNEREM SERII JEST

"

KAMSOFT S.A.

N ota b e n e

Zwinne zarządzanie szpitalem Znana z projektowania systemów IT metodologia „agile management” jest także z powodzeniem stosowana przez szpitale i duże placówki medyczne. Ułatwia wprowadzanie rozwiązań cyfrowych i doskonalenie procesów. Na czym polega?

Ze „zwinnym zarządzaniem” jest trochę jak z pojęciem „inteligentnego szpitala” – wszyscy o nim mówią, ale niewiele osób wie, jak go stosować w praktyce. W tym artykule tłumaczymy, co to jest agile management i jak przebiega jego implementacja w placówkach medycznych.

4 bazowe wartości w podejściu agile Podejście agile stawia na elastyczne modele zarządzania nastawione na aktywne reagowanie na zmiany w otoczeniu, bliską współpracę z klientami (pacjentami), oprogramowanie wspierające procesy organizacyjne, płynną komunikację wewnątrz organizacji i stawianie pracowników ponad procesami.

W centrum jest kreatywność i elastyczność. Jak to się jednak odnosi do informatyzacji?

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Więcej informacji na blog.osoz.pl

Przykładowo, w tradycyjnym projekcie wdrożenia IT w placówce medycznej, określa się sztywno przedział czasu, zakres funkcjonalności i dostępne zasoby, a margines zmian jest niewielki. W podejściu agile dopuszcza się więcej miejsca na eksperymentowanie, ryzyko i bieżące zmiany. Zamiast sterowania centralnego, odpowiedzialność rozłożona jest na wszystkie strony – firmę wdrażającą IT, szpital, użytkowników (zasada: nas to dotyczy – wszyscy się angażujemy). W przypadku problemu, rozwiązanie wypracowywane jest w zespole na niższym szczeblu organizacyjnym, a nie przez kierownika lub dyrektora. To wymaga zaufania do zespołu i delegowania uprawnień. Procedurę opartą na kolejnych krokach realizacji projektu zastępuje etapowość prac i bieżący przegląd postępów. Agile nie oznacza jednak chaotycznego, nieustrukturyzowanego procesu, gdzie kreatywność i spontaniczność dominuje ponad planem.

5 etapów zwinnego zarządzania Ocena. Na etapie ewaluacji należy dokonać przeglądu stanu obecnego, zasobów, ograniczeń. Najlepiej z perspektywy eksperta zewnętrznego, aby uniknąć błędów oceny w postaci stronniczości. Jednocześnie definiowany jest stan docelowy skoncentrowany na efektach projektu.

Propozycje udoskonaleń. Generowanie pomysłów, dzięki którym będzie możliwe osiągnięcie założonego celu i poprawa obecnej sytuacji. Nie jest to tylko zadanie zarządu, ale przede wszystkim pracowników na najniższym szczeblu struktury organizacyjnej. Dopuszczone są różne formy pobudzające kreatywność jak burza mózgów, warsztaty z pacjentami itd.

Projektowanie. Razem z użytkownikami końcowymi powstaje zarys projektu. Jakie funkcjonalności powinien mieć system IT? Które z nich są kluczowe? Czy wspierają ścieżkę pacjenta w organizacji ochrony zdrowia? Czy rozwiązują obecne problemy?

Adaptacja. W procesie testowania pojawiają się nowe pomysły i spostrzeżenia, które systematycznie są wprowadzane do projektu. To może być dodatkowa opcja albo zmiana w szacie graficznej poprawiająca satysfakcję użytkownika i łatwość pracy.

Ewaluacja i monitoring. Dopiero na etapie, gdy rozwiązanie jest gotowe, definiuje się mierniki sukcesu (KPI) i parametry działania, na podstawie których będzie można monitorować skuteczność.

OSOZ Polska 4/2022

N ota b e n e

Zapętlenie procesu. Zwłaszcza w przypadku wdrożeń IT, proces wraca do początku i jest realizowany w pętli zamkniętej. System informatyczny musi dopasowywać się do zmian w otoczeniu (zmiany prawne), ewolucji w technologiach (nowe, niedostępne wcześniej możliwości), potrzeb wewnętrznych organizacji (struktura pacjentów).

Jak przestawić się na podejście agile?

Ponieważ struktura zarządzania zwinnego preferuje struktury płaskie i delegowanie odpowiedzialności, w centrum procesów są zespoły. W przypadku cyfryzacji, jednym z pomysłów jest powołanie liderów w grupach lekarzy i pielęgniarek, którzy będą obserwowali cykl życia wdrożonego rozwiązania i zgłaszać konieczne zmiany (wspomniany element wyższości ludzi nad procesami).

Każdy duży projekt, a takim jest EDM albo wdrożenie portalu pacjenta, należy też rozbić na mniejsze składowe. Ważnym etapem jest prototypowanie pobudzające kreatywność i zmuszające do zastanowienia się, co dana organizacja chce osiągnąć (rezultat projektu). Ten etap okazuje się o wiele trudniejszy niż przeczytanie gotowej listy funkcjonalności systemu IT i zaadaptowanie go. Trzeba pamiętać, że nawet jeżeli tworzenie prototypu rozpocznie się od identyfikacji potrzeb, w efekcie powstanie specyfikacja odpowiadająca obecnym na rynku produktom. Działające od lat firmy IT mają w swojej ofercie systemy, które nie tylko ewoluują wraz ze zmianami administracyjnymi, ale też potrzebami klientów. Ostatecznie chodzi bardziej o angażowanie przyszłych użytkowników, a nie wymyślanie czegoś zupełnie nowego od podstaw.

Agile management nie jest skomplikowaną filozofią tylko dla wtajemniczonych. Nie jest to też jedynie modne hasło, pod które można podciągnąć każde podejście, w którym pracownicy mają więcej swobody działania. Mimo to, nie wystarczy zastosować przedstawionej wcześniej metodyki działania, bo nowa metodologia rozbije się o sztywne struktury i poprzednie metody pracy. U podstaw zawsze jest głębsza zmiana kultury organizacyjnej.

Od czego więc zacząć? Najprościej od bazowych zasad zawartych w definicji, według której, zwinne zarządzanie projektem jest podejściem opartym na współpracy i interakcjach, które zakłada stałe testowanie rozwiązania i reagowanie na zmiany. Współpraca i interakcje oznaczają pracę w zespołach, a stałe testowanie i reagowanie na zmiany – uwzględnienie cyklu życia rozwiązania. Ludzie ponad procesami. Współpraca zamiast negocjacji. Dopasowanie do zmian zamiast podążania za planem.  Określenie mierników sukcesu oraz systematyczny przegląd efektów

Mapowanie procesów, aby określić stan wyjściowy

Monitoring Ewaluacja

Utworzenie ostatecznej wersji rozwiązania i jego wdrożenie

Wdrożenie

Metodologia agile Pomysły

Prototyp

OSOZ Polska 4/2022

Określanie funkcjonalności systemu IT i jego testowanie

Optymalizacja procesów z pomocą technologii

Nowy blog o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Inspirujące wywiady ZESKANUJ KOD, aby przejść do bloga

b l o g .o s oz . pl

4

OSOZ POLSKA 2022

ROZMOWY

aktualności 8

W KADRZE

28

Tomasz Zieliński: Aby przyspieszyć wdrażanie EDM, potrzebne są zachęty

31

Mathias Goyen: Dyrektor medyczny GE Healthcare: radiologię czekają historyczne zmiany

Już ponad 343 urządzenia medyczne oparte na AI

10

WAŻNE PYTANIE Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych (EHDS).

Co zakłada nowa regulacja Komisji Europejskiej?

14

Rynek zdrowia w pigułce

ZARZĄDZANIE

Zmiany w MZ i informatyzacji

17

RADAR ZDROWOTNY

34

36

INNOWACJE 18

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH Bezpieczne przekazywanie danych osobowych do państw trzecich – nowe wzory klauzul umownych

Alergia, grypa i przeziębienie w czerwcu 2022

PORADNIK Psychologia czasu oczekiwania – co placówki medyczne mogą zrobić, aby zwiększyć satyfakcję pacjenta

Aplikacje medyczne Modele 3D zębów, opisy ziół i wsparcie w ciąży

19 22

40

RAPORT SZTUCZNA INTELIGENCJA

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

Infografika Giganci technologiczni wkraczają do ochrony zdrowia

24

TRANSFORMACJA

NOWOŚCI/WYNALAZKI 5 pkt. za EDM, AI wykryje raka trzustki, e-skierowania

42

LABORATORIUM TECHNOLOGII Czy mierzenie parametrów zdrowia z pomocą opasek i zegarków ma sens?

45

DOBRE PRAKTYKI Francuskie podejście do cyfryzacji ochrony zdrowia: pragmatyzm ponad mega-plany

Za 10 lat naukowcy i lekarze będą się zastanawiać jak można było pracować bez AI, a pacjenci nawet nie zauważą, że algorytmy w niewidoczny sposób pomogą chronić ich zdrowie.

OSOZ WORLD 47

WHAT’S NEXT Data-based innovation in healthcare needs a systematic change approach

WEBINARY 49

SZKOLENIA Nowe szkolenia w OSOZ TUTOR

STATYSTYKI 51

FELIETON Nieoczywiste wyzwania w farmacji

» Konieczna jest inwentaryzacja IT w podmiotach, aby wyrównać poziom digitalizacji. « Tomasz Zieliński | Lekarz rodzinny, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego oraz Polskiej Izby Informatyki Medycznej | str. 28

OSOZ Polska 4/2022

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2022)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2022)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2022)

65

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż środków nasennych i uspokajających

» Pracujemy nad prawem wprowadzającym aplikacje zdrowotne na receptę.«

w skrócie

Centrum e-Zdrowia z nową www Centrum e-Zdrowia ma nową stronę internetową, na której m.in. prezentuje aktualne dane dotyczące liczby wystawionych e-recept, e-skierowań i użytkowników Internetowego Konta Pacjenta. Tych ostatnich było z początkiem maja 15,7 mln.

Isabelle Zablit-Schmitz | Francuskie Ministerstwo Zdrowia | str. 45

440 000

Według szacunków, nawet tyle osób co roku umiera w USA w wyniku błędów medycznych. To już trzecia, po nowotworach i chorobach serca, przyczyna zgonów. W ich ograniczeniu mogą pomóc systemy sztucznej inteligencji.

31 %

Nowa wersja aplikacji IKP Aplikacja Internetowego Konta Pacjenta wzbogaciła się o nowy wygląd graficzny, krokomierz oraz możliwość ustawienia przypomnień o wzięciu leków.

Taki procent studentów medycyny – według badania Brytyjskiego Instytutu Radiologii – uważa, że sztuczna inteligencja zastąpi radiologów jeszcze za ich życia. 44,8% uważa, że AI zmniejszy zapotrzebowanie na radiologów.

5 minut

Czas oczekiwania na wizytę to jeden z elementów najmocniej wypływających na satysfakcję pacjenta. Czasami to tylko kilka minut, jednak niekiedy chorzy muszą czekać nawet kilka godzin w poczekalni.

Kiosk Profilaktyczny od NFZ Do każdego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia trafiły specjalne kioski, w których można wykonać podstawowe pomiary, np.

BMI, składu masy ciała, ciśnienia tętniczego.

Twoje źródło wiedzy o e-zdrowiu.

blog.osoz.pl Wywiady z ekspertami, nowości technologiczne, analizy rynkowe.

Wszystko co warto wiedzieć, aby dotrzymać kroku transformacji cyfrowej w ochronie zdrowia.

Dane o endykrynologii w Polsce Na portalu NFZ „Zdrowe Dane” pojawił się raport o diagnostyce i leczeniu pacjentów z chorobami tarczycy. Prezes NFZ, Filip Nowak, zapowiada, że portal będzie dalej rozwijany. Raport dostępny jest na stronie bit.ly/3LInpBC. OSOZ Polska 4/2022

zd j ę ci e num e ru

OSOZ Polska 4/2022

Już ponad 343 urządzenia medyczne oparte na AI Cicha rewolucja w medycynie Jesienią 2021 roku amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków FDA opublikowała listę certyfikowanych urządzeń medycznych zawierających rozwiązania sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego.

W latach 1997–2015 liczba dopuszczonych na rynek rozwiązań dla medycyny opartych na AI nie przekraczała 30. Od tego czasu obserwowane jest znaczne przyspieszenie – w roku 2020 na listę trafiło 100 nowych urządzeń medycznych. Pod koniec 2021 było ich już 343 a liczba ta szybko się powiększa. 70% z nich dotyczy radiologii, 12% kardiologii, a 3% – hematologii i neurologii. Najwięcej urządzeń opartych na AI oferuje Siemens i LG. Postępy w radiologii wynikają z szerokiej dostępności danych – diagnostyka obrazowa przeszła proces informatyzacji już kilka lat temu, a technologie AI rozpoznawania obrazów pod względem precyzji czasami przewyższają umiejętności doświadczonych lekarzy..

Rozwój AI w medycynie napędza rosnąca dostępność danych do prac nad nowymi algorytmami, elektronizacja kartotek medycznych, poprawiająca się infrastruktura wymiany danych w ochronie zdrowia oraz ułatwienia legislacyjne.

Dobre praktyki AI dla ochrony zdrowia FDA podkreśla, że w rozwoju rozwiązań opartych na AI należy zwrócić uwagę, aby korzyści płynące z zaawansowanych technologii przewyższały ryzyko dla pacjentów. A to jest realne, gdy algorytmy rozwijane są w nieodpowiedzialny sposób. FDA wskazuje na cztery kluczowe kwestie leżące u podstaw postępu AI w medycynie: użyteczność, zaufanie, sprawiedliwość i odpowiedzialność w zakresie sztucznej inteligencji.

Największym wyzwaniem w kolejnych latach może okazać się zaufanie do AI ze strony pacjentów i pracowników ochrony zdrowia. Logika podejmowania decyzji przez algorytmy jest często niejasna (black box). Pojawiają się obawy, co do m.in. walidacji uzyskanych wyników, co jest ważnym elementem systemu bezpieczeństwa pacjentów. Toczą się też dyskusje nad tym, czy pacjent powinien być poinformowany, że w procesie diagnozy i terapii wykorzystywane są elementy sztucznej inteligencji. Nadal istnieje wiele obaw dotyczących prywatności i bezpieczeństwa danych w procesie prac nad systemami AI.

Dlaczego to ma znaczenie?

Za kilka lat większość zaawansowanych urządzeń medycznych będzie wspomagana przez uczenie maszynowe i zostanie połączona z innymi systemami ochrony zdrowia w ramach tzw. Internetu Rzeczy Medycznych. W rezultacie będą one wymieniać się danymi i systematycznie – a nawet autonomicznie – doskonalić swoje działanie. Według szacunków, do 2026 roku rynek rozwiązań sztucznej inteligencji dla ochrony zdrowia warty będzie ok. 45 mld USD. Źródło: FDA

OSOZ Polska 4/2022

a k tualn o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych (EHDS). Co zakłada nowa regulacja Komisji Europejskiej?

3 maja Komisja Europejska opublikowała długo oczekiwane założenia legislacyjne EHDS (European Health Data Space). Co się w nich znalazło?

Na nasze pytania odpowiada Ioana-Maria Gligor odpowiedzialna za Europejskie Sieci Referencyjne i zdrowie cyfrowe oraz Andrzej Ryś, dyrektor ds. systemów opieki zdrowotnej, produktów medycznych i innowacji w Komisji Europejskiej.

10

OSOZ Polska 4/2022

Czym jest Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych?

Andrzej Ryś (AR): W skrócie, EHDS reguluje wymianę danych zdrowotnych, ustanawiając jasne zasady, wspólne standardy i praktyki, infrastrukturę oraz ramy zarządzania danymi. Wszystko po to, aby ułatwić dostęp do elektronicznych danych na temat zdrowia przez pacjentów oraz móc wykorzystać dane do badań naukowych, tworzenia innowacji, planowania polityki zdrowotnej i konstruowania nowych zasad prawnych oraz wzmacniania bezpieczeństwa pacjentów.

a k tualn o ś ci

Jakie są najważniejsze elementy rozporządzenia w sprawie Europejskiej Przestrzeni Danych Zdrowotnych i co sprawia, że jest to tak ważny projekt?

Ioana-Maria Gligor (IG): Uważamy, że EHDS przybliża nas do tego, by dane na temat zdrowia służyły ludziom, pacjentom i innowacjom. Jest to kluczowy element transformacji cyfrowej w Europie i Europejskiej Unii Zdrowia.

Ma ona trzy główne cele. Pierwszym z nich jest to, aby obywatele w całej UE mogli kontrolować swoje dane osobowe dotyczące zdrowia, na przykład poprzez łatwy dostępu do danych zdrowotnych, takich jak historia choroby, wyniki badań lub recepty. Pacjenci będą mogli dzielić się danymi ze szpitalami i lekarzami we wszystkich państwach członkowskich.

Drugim celem jest zagwarantowanie spójnych ram wykorzystywania danych zdrowotnych osób fizycznych do badań, innowacji, kształtowania polityki i działań regulacyjnych.

Trzecim celem jest wsparcie gospodarki opartej na danych poprzez rozwój jednolitego rynku usług i produktów cyfrowych w dziedzinie zdrowia.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen często powtarza, że EHDS jest kluczem do wzmocnienia pozycji Europy w globalnej konkurencji w dziedzinie innowacji i sztucznej inteligencji. Dlaczego?

AR: Europejska Przestrzeń Danych Zdrowotnych ma na celu zrewolucjonizowanie sposobu, w jaki wykorzystujemy dane zdrowotne do badań, innowacji i kształtowania polityki zdrowotnej.

Stworzy ona ramy prawne pozwalające instytucjom publicznym, naukowcom i przemysłowi ponownie wykorzystywać wiele zbiorów danych. Na przykład w celu opracowania nowych, rewolucyjnych terapii ratujących życie, leków, urządzeń medycznych, lub antybiotyków nowej generacji. Ale także, by przyspieszyć postęp w dziedzinie medycyny spersonalizowanej i wesprzeć rozwój rozwiązań sztucznej inteligencji przy użyciu danych wysokiej jakości. Dostęp do danych pomoże też rządom podejmować decyzje w czasie pandemii.

Dzięki gwarancjom ochrony prywatności i bezpieczeństwa, naukowcy nie będą tracić czasu i pieniędzy na uzyskiwanie zgody na różne projekty badawcze. Zyskają za to dostęp do dużych zbiorów danych o wyższej jakości, w szczególności dotyczących opieki zdrowotnej.

EHDS zakłada też, że każda osoba fizyczna powinna mieć prawo bezpłatnego dostępu do minimalnego zestawu “podstawowych” danych zdrowotnych. W jaki sposób zostanie zapewniona interoperacyjność transgraniczna?

IG: Obywatele państw EU będą mogli łatwo uzyskać dostęp do swoich danych zdrowotnych i dzielić się nimi, zachowując jednocześnie większą kontrolę, co jest w pełni zgodne z naszym ogólnym podejściem do ochrony danych w UE.

Jak pokazują różne badania, dane na temat zdrowia są fragmentaryczne. Niektóre państwa członkowskie osiągnęły wysoki poziom cyfryzacji i interoperacyjności w obrębie swoich systemów zdrowia, podczas gdy inne są w trakcie podejmowania niezbędnych kroków.

Tak zwane „podsumowania pacjentów” – czyli zestaw najważniejszych informacji zdrowotnych – i usługi e-recepty istnieją w dwóch trzecich wszystkich państw członkowskich i są najczęściej dostępne za pośrednictwem portali internetowych. Jedynie w kilku krajach można mieć do nich dostęp poza krajem zamieszkania, a w 11 krajach recepty nadal są drukowane na papierze.

Obecnie dziesięć państw członkowskich wspiera wymianę posumowań danych pacjentów i e-recept za pośrednictwem MyHealth@EU, transgranicznej infrastruktury cyfrowej wymiany danych zdrowotnych. Istnieją jednak plany, aby do 2025 r. wszystkie państwa członkowskie dołączyły do MyHealth@EU i rozszerzyły usługi o obrazy medyczne, wyniki badań laboratoryjnych, wypisy szpitalne, dane o rzadkich chorobach i inne kategorie informacji zdrowotnych.

Ponadto w ramach projektu pilotażowego już w 2023 r. zostanie zbadany dostęp pacjentów do ich danych zdrowotnych w systemie MyHealth@EU. Kolejnym filarem EHDS jest wtórne wykorzystanie danych w celu prowadzenia badań naukowych i kształtowania polityki. Proszę podać kilka przykładów, w jaki sposób i jakiego rodzaju dane będą wykorzystywane?

IG: Jednym z przykładów jest innowacyjna firma z branży technologii medycznych, która opracowuje nowe narzędzie oparte na sztucznej inteligencji pomagające lekarzom w podejmowaniu decyzji dotyczących diagnostyki i leczenia. Dzięki EHDS, firma ta będzie mogła uzyskać bezpieczny dostęp do dużej liczby obrazów medycznych w celu wytrenowania algorytmu sztucznej inteligencji oraz zoptymalizowania jego dokładności i skuteczności przed uzyskaniem zgody na wprowadzenie na rynek.

» Według szacunków, EHDS przyniesie UE oszczędności rzędu 11 mld euro dzięki lepszemu dostępowi do danych zdrowotnych.«

OSOZ Polska 4/2022

11

a k tualn o ś ci

Łatwiejszy dostęp do danych klinicznych, badawczych i administracyjnych dla organów regulacyjnych i decydentów przyniesie korzyści systemom zdrowia publicznego i opieki zdrowotnej. Pandemia COVID-19 pokazała, że dzielenie się aktualnymi, wiarygodnymi danymi zdrowotnymi jest kluczem do przeciwdziałania zagrożeniom dla zdrowia i zapobiegania im w przyszłości.

Wprowadzenie EHDS powinno zaowocować lepszym dostępem do opieki zdrowotnej, niższymi kosztami, wyższą skutecznością i odpornością systemów opieki zdrowotnej. A to wszystko dzięki stworzeniu HealthData@EU, nowej zdecentralizowanej infrastruktury UE do wtórnego wykorzystania danych dotyczących zdrowia. Ta połączona infrastruktura będzie działać we wszystkich państwach członkowskich UE i zintegruje inne podmioty, takie jak europejskie instytucje badawcze, Europejska Agencja Leków (EMA) lub Europejskie Centrum Kontroli Chorób (ECDC).

Prace nad ujednoliceniem infrastruktury danych zdrowotnych już trwają. Oczekuje się, że za kilka miesięcy rozpocznie się projekt pilotażowy, w ramach którego zostaną przeanalizowane specyfikacje techniczne i szczegóły dotyczące zarządzania.

Wszystko to wymaga nowego podejścia do zarządzania danymi.

IG: EHDS opiera się na obecnej współpracy w zakresie pierwotnego wykorzystania danych (wykorzystanie danych przez samych pacjentów) w ramach sieci e-Zdrowie – dobrowolnej sieci krajów UE, które nadają kierunek rozwojowi e-Zdrowia w Europie i pomagają kształtować politykę w zakresie e-zdrowia. W ramach EHDS zostaną powołane organy ds. zdrowia cyfrowego, które będą wspierać proces cyfryzacji.

EHDS rozszerza swój zakres również na regulacje dotyczące wtórnego wykorzystania danych zdrowotnych (wykorzystanie danych zdrowotnych przez pracowników służby zdrowia, decydentów, przemysł itp.).

Powstanie tzw. Europejska Rada ds. Przestrzeni Danych Zdrowotnych, w skład której wejdą przedstawiciele organów ds. zdrowia cyfrowego i nowych organów ds. dostępu do danych zdrowotnych ze wszystkich państw członkowskich oraz obserwatorzy.

Będzie ona wspierać spójne stosowanie przepisów w całej UE, w tym doradzać Komisji Europejskiej, współpracując jednocześnie z innymi organami UE. Państwa członkowskie będą współpracować na poziomie UE w zakresie dwóch transgranicznych infrastruktur cyfrowych – dla pierwotnego i wtórnego przetwarzania danych.

Od czasu ogłoszenia EHDS toczy się dyskusja na temat prywatności. Czy obywatele UE uzyskają większą kontrolę nad swoimi danymi?

IG: Tak. EHDS umożliwi obywatelom w całej UE w pełni korzystać z praw do danych na temat ich zdrowia.

Wraz z prawami wynikającymi z RODO, zapewni im większą kontrolę nad ich danymi. W szczególności obywatele państw UE zyskają: – dostęp do swoich danych zdrowotnych w formie elektronicznej bez żadnych kosztów; – możliwość dzielenia się danymi z pracownikami służby zdrowia w UE i poza jej granicami; – opcje dodawania informacji, poprawiania błędów, ograniczania dostępu i uzyskiwania informacji o tym, który pracownik służby zdrowia zyska dostęp do danych; Ponadto: – dane dotyczące zdrowia będą gromadzone i wymieniane we wspólnym formacie europejskim, co będzie sprzyjać interoperacyjności; – niektóre kategorie danych zdrowotnych, takie jak podsumowania danych pacjenta, e-recepty, zdjęcia i raporty z badań, wyniki badań laboratoryjnych i karty wypisowe będą wydawane i akceptowane w europejskim formacie wymiany elektronicznych kartotek zdrowia.

Czy Komisja Europejska nie powinna najpierw opracować kodeksu etycznego przetwarzania danych w Europie, aby uniknąć dyskusji związanych z ochroną danych za każdym razem, gdy państwa członkowskie pracują nad nowymi przepisami dotyczącymi technologii cyfrowych?

» Dane dotyczące zdrowia będą gromadzone i wymieniane we wspólnym formacie europejskim.«

12

OSOZ Polska 4/2022

AR: EHDS opiera się na ogólnym rozporządzeniu o ochronie danych (RODO) i innych aktach prawnych, takich jak proponowana ustawa o zarządzaniu danymi, projekt ustawy o danych osobowych i dyrektywa Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (Network and Information Security, NIS) w sprawie bezpieczeństwa cybernetycznego. Mamy więc do czynienia z tworzeniem silnych, ogólnounijnych ram bezpiecznego przetwarzania danych w Europie. EHDS uzupełnia te inicjatywy i w razie potrzeby zapewnia bardziej dostosowane do potrzeb dla sektora opieki zdrowotnej przepisy.

Ze względu na wrażliwy charakter danych dotyczących zdrowia, najważniejsze są rygorystyczne środki

a k tualn o ś ci

ochrony prywatności. Na przykład, EHDS wprowadza kryteria bezpieczeństwa dla systemów elektronicznych kartotek zdrowia i wymaga od producentów ich certyfikacji.

Podobnie, przetwarzanie elektronicznych danych zdrowotnych w celu ich wtórnego wykorzystania jest możliwe tylko w ściśle określonych sytuacjach przewidzianych w rozporządzeniu, na podstawie zezwolenia wydanego przez organ ds. dostępu do danych.

Niektóre cele będą surowo zabronione, przykładowo wykorzystywanie danych do podejmowania decyzji szkodliwych dla osób fizycznych w celu podniesienia składek ubezpieczeniowych lub do promocji produktów zdrowotnych wśród pracowników służby zdrowia lub pacjentów.

Przetwarzanie danych może odbywać się wyłącznie w bezpiecznych środowiskach przetwarzania, które muszą spełniać bardzo wysokie standardy prywatności i bezpieczeństwa cybernetycznego.

Z takich środowisk nie można pobierać żadnych danych osobowych. Ponadto, badacz, firma lub instytucja publiczna mogą uzyskać dostęp wyłącznie do danych opatrzonych pseudonimem, a użytkownikowi nie wolno ponownie identyfikować osób, których dane dotyczą.

Kiedy można się spodziewać uchwalenia nowego rozporządzenia w sprawie EHDS?

AR: Propozycja dotycząca EHDS została przedstawiona przez Komisję Europejską 3 maja. Teraz będzie ona dyskutowana przez Radę Europejską i Parlament Europejski.

Równolegle do tych dyskusji będziemy prowadzić szereg działań, które umożliwią wdrożenie systemu EHDS, gdy tylko zostanie osiągnięte porozumienie.

Jakie inne korzyści przewidują Państwo w związku z wprowadzeniem EHDS?

AR: Dzielenie się aktualnymi, wiarygodnymi danymi dotyczącymi zdrowia może również przynieść oszczędności finansowe. Szacunki wskazują, że szpitale mogłyby poczynić znaczne oszczędności (nawet do 15%) dzięki lepszemu wykorzystaniu istniejących informacji zdrowotnych. Pozwoliłoby to uwolnić miliardy euro na inne priorytety opieki zdrowotnej.

Z kolei wymiana danych zdrowotnych między szpitalami i lekarzami mogłaby zmniejszyć wydatki na diagnosytkę obrazową w całej Unii – obecnie wynoszące 14 mld euro rocznie – nawet o 10%.

Oczekuje się, że w ciągu dziesięciu lat EHDS przyniesie UE oszczędności rzędu 11 mld euro dzięki lepszemu dostępowi do danych zdrowotnych i ich wymianie (5,5 mld euro) oraz dzięki lepszemu wykorzystaniu danych zdrowotnych do badań, innowacji i kształtowania polityki (5,4 mld euro). 

EHDS to flagowy projekt Komisji Europejskiej dotyczący wtórnego wykorzystania danych zdrowotnych w Europie. Jego celem jest pobudzenie rozwoju nowych technologii oraz poprawa funkcjonowania ochrony zdrowia.

OSOZ Polska 4/2022

13

a k tualn o ś ci

R yn e k zdr o wia w pi g u łc e

Zmiany w MZ i informatyzacji Minister Zdrowia po raz kolejny zapowiedział ustawę o jakości, która czeka gotowa w MZ od kilkunastu lat i co jakiś czas jest odświeżana. Problem w tym, że MZ przegrywa spór z resortem sprawiedliwości. Jedną z dróg do polepszenia jakości świadczeń i bezpieczeństwa pacjentów miał być system no fault – czyli zwolnienie z kar za część przewinień i problemów, by medycy nie bali się ich zgłaszać. Opowiada się za nim także nowy prezes Naczelnej Izby Lekarskiej (NIL) – Łukasz Jankowski. Resort Zbigniewa Ziobry blokuje to rozwiązanie i kary zaostrza.

14

OSOZ Polska 4/2022

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Finanse Gdy zamykaliśmy obecne wydanie, MZ szykowało dopiero konferencję na temat kosztów leczenia osób z Ukrainy. Jednak na jednym ze spotkań, szefostwo NFZ informowało partnerów społecznych, że w marcu koszt wyniósł 2 mln zł, a generowały go głównie osoby potrzebujące pomocy z powodu wycieńczenia po podróży, a także zaostrzenia chorób przewlekłych.

To dobra wiadomość, bo obawiano się, że koszty te znacznie obciążą system – chodzi wszak o kilka milionów osób. Ale też osób w dużej mierze w wieku aktywności zawodowej, które uciekały przed wojną z dziećmi.

To oznacza m.in., że nie będzie trzeba ciąć wydatków w innych obszarach jak refundacja leków lub dostęp do świadczeń zdrowotnych.

a k tualn o ś ci

Pracownicy sektora ochrony zdrowia Ciekawa batalia miała miejsce między Agencją Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji a Pracodawcami RP, czyli reprezentatywną organizacją pracodawców zasiadającą m.in. w Radzie Dialogu Społecznego.

A poszło o pensje w placówkach medycznych. Agencja rozpoczęła proces cyklicznego gromadzenia informacji o wynagrodzeniach osób zatrudnionych w podmiotach leczniczych posiadających podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. W opinii Pracodawców RP, Agencja nie ma podstawy prawnej żądać tego typu danych. Część placówek odmówiła udzielania informacji.

Z jednej strony byłyby one przydatne dla MZ, a z drugiej warto wspomnieć, że przedstawicielom MZ zdarzało się wykorzystywać takie dane w polityce. Umowy z NFZ mają zarówno placówki publiczne jak i prywatne. Zdaniem wielu, żądanie informacji o płacach wykracza znacząco poza dane niezbędne do monitorowania kosztów udzielania świadczeń finansowanych ze środków publicznych.

Diagności laboratoryjni wciąż czekają na nową ustawę, która ma uregulować m.in. kształcenie i warunki pracy. Projekt ustawy o medycynie laboratoryjnej trafił do konsultacji w 2021 r. i wygląda na to, że wreszcie w maju lub czerwcu zajmie się nim rząd. Wprowadza on m.in. płatny urlop na doskonalenie zawodowe.

W maju Ministerstwo Zdrowia ogłosiło też, że po raz pierwszy przekaże pieniądze na szkolenia diagnostów laboratoryjnych. Blisko 25 milionów złotych ma być wydanych na podniesienie kompetencji zawodowych około 17 tysięcy diagnostów. Szkolenia dotyczące COVID-19, a także innych chorób zakaźnych, mają się odbywać w latach 2022–2023.

Polska ma mieć medyczny zespół szybkiego reagowania. Senat przyjął ustawę o Zespole Pomocy Humanitarno-Medycznej. Ma to być grupa złożona z 60 specjalistów medycznych i innych niezbędnych do prowadzenia akcji ratunkowej oraz udzielania wsparcia humanitarnego poza terytorium Polski. Zespół ma zapewniać natychmiastową i niezbędną pomoc osobom w przypadku zagrożenia ich zdrowia lub życia poza granicami naszego kraju.

toryjnej opieki specjalistycznej miały mieć możliwość zakupu w hurtowniach wyłącznie szczepionek, produktów wchodzących w skład zestawów przeciwwstrząsowych i produktów leczniczych z wykazu określonego przez resort zdrowia, a stosowanych w związku z udzielanym świadczeniem zdrowotnym.

26 maja wchodzi w życie nowa ustawa o wyrobach medycznych, która m.in. ma regulować zasady ich promocji i reklamy. Dostosowuje ona polskie przepisy do unijnego rozporządzenia, które wprost obowiązuje już od 26 maja 2021 roku. Ale nie tylko – wprowadza też surowsze wymogi dotyczące reklamy. W Sejmie przez wiele tygodni trwała batalia o złagodzenie części zapisów, zwłaszcza w zakresie kar i MZ przychyliło się do niektórych wniosków. Usunięto też te, które dodałyby wiele pracy pracownikom medycznym w zakresie spisywania kodów różnych produktów.

Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) będzie mógł zażądać informacji o wyrobach medycznych od instytucji zdrowia publicznego i podmiotów, które je stosują bądź nimi obracają. Ma to dotyczyć również wyrobów medycznych wykonywanych na zamówienie.

Nowa ustawa wprowadzi obowiązek przekazywania deklaracji zgodności, instrukcji użytkowania oraz oznakowań i materiałów promocyjnych wyrobów medycznych wprowadzanych do obrotu w Polsce. Zgodnie z Ustawą, od 1 stycznia 2023 roku wejdą w życie nowe zasady reklamowania wyrobów medycznych. Jest to ważne, bo dotyczy zarówno dużych firm międzynarodowych jak i tych małych, jednoosobowych.

Z kolei w zakresie reklam leków zmiany dopiero są szykowane. Ma się zmienić treść reklam w mediach. Zamiast jednej formułki dotyczącej bezpieczeństwa, mają być trzy różne. Obecne – jak przyznano – nie działają i potencjalni nabywcy nie zwracają na nie uwagi.

Kadry

Na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia został powołany dr Marcin Martyniak. Nowy wiceminister wcześniej był szefem gabinetu politycznego Adama Niedzielskiego. Ukończył zarządzanie na Uniwersytecie Warszawskim. Zastąpił częściowo SłaLeki i wyroby medyczne womira Gadomskiego, który przeszedł na stanowisko wiceszefa Agencji Badań Medycznych.

Przychodnie specjalistyczne będą mogły robić pełne zaMinister zdrowia Adam Niedzielkupy w hurtowniach farmaceutyczski zmienił pełnomocnika do spraw innych, ale przede wszystkim stomaformatyzacji. Został nim Piotr Węcłatolodzy zakupią znieczulenie – MZ » Minister Zdrowia wik, dyrektor Departamentu Innowacji wycofało się ze zmian, które miaw MZ. Węcławik zastępuje na tym stały ograniczyć możliwość zakupu leAdam Niedzielski nowisku byłą Wiceminister Zdrowia, ków w hurtowniach. I znowelizowało powołał nowego a obecnie Dyrektor Generalną Kanceswoje rozporządzenie jeszcze zanim larii Prezesa Rady Ministrów i także weszło ono w życie. Gdyby tego nie pełnomocnika pełnomocniczkę Ministra Zdrowia ds. zrobiono, to przychodnie albo straciłyby możliwość zakupów w hurtowkoordynacji obsługi cyfrowej dziado spraw niach, albo musiały otworzyć aptełań mających na celu przeciwdziałainformatyzacji.« ki. Zgodnie z przepisami, jakie miały nie i zwalczenie epidemii COVID-19 wejść w życie od 21 maja, ale zosta– Annę Goławską obecnie Nałęcz.

Nie zmienił się zarząd Polskiego ły zmienione, podmioty nieposiadające w swoich strukturach apteki bądź działu farmacji, np.

Związku Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego – Krajowych Producentów Leków. Rada Nadzorprzychodnie podstawowej opieki zdrowotnej i ambula-

OSOZ Polska 4/2022

15

a k tualn o ś ci

Najbardziej poważane przez Polaków zawody Jakim poważaniem darzysz osoby o poniższym zawodzie / funkcji?

Strażak Ratownik medyczny Lekarz Pielęgniarka Profesor uniwersytetu Górnik Informatyk, analityk systemów komputerowych Inżynier pracujący w fabryce Nauczyciel Robotnik wykwalifikowany, np. tokarz, murarz Szewc Oficer zawodowy w randze kapitana Rolnik indywidualny w średnim gospodarstwie Księgowy Adwokat Przedsiębiorca, właściciel dużej firmy Sędzia Właściciel małego sklepu Pracownik sprzątający Dyrektor dużego przedsiębiorstwa Sprzedawca w sklepie Artysta muzyk Policjant Dziennikarz Robotnik budowlany niewykwalifikowany Makler giełdowy Referent w biurze. urzędnik Ksiądz Minister Radny gminy Poseł na Sejm Youtuber Działacz partii politycznej Influencer

81% 80% 72% 70% 66% 62% 59% 58% 57% 55% 54% 53% 53% 51% 50% 50% 50% 49% 48% 47% 45% 44% 42% 36% 36% 31% 30% 29% 26% 22% 19% 18% 17% 16%

OmniWatch48, 27–28.04.2022, N=1014 Wykres przedstawia odsetek skumulowanych odpowiedzi „dużym” i „bardzo dużym”. Źródło: SW Research

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Grzegorz Mródź, Maritta Perälä-Heape, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Isabelle Zablit-Schmitz, Tomasz Zieliński.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

16

OSOZ Polska 4/2022

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

cza Związku przedłużyła na kolejne dwa lata mandat obecnego zarządu. Prezesem pozostaje Krzysztof Kopeć, a funkcje wiceprezesów sprawować będą niezmiennie Katarzyna Dubno, Barbara Misiewicz-Jagielak i Grzegorz Rychwalski.

Wybrano także nowy zarząd Porozumienia Rezydentów. Przewodniczącym ponownie został Mateusz Szulca, a wiceprzewodniczącymi: Agata Dynkiewicz i Sebastian Goncerz.

Minister Zdrowia Adam Niedzielski powołał Radę Organizacji Pacjentów. Nowy organ zajmie się konsultowaniem projektów legislacyjnych. ROP jest pierwszym w historii gremium w Ministerstwie Zdrowia, które tworzą reprezentanci organizacji pacjentów.

Przewodniczącym Rady został ksiądz Arkadiusz Nowak, szef Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, zaangażowany w działania na rzecz poprawy sytuacji pacjentów z HIV, a wiceprzewodniczącą Magdalena Kołodziej z MY Pacjenci. Inna rada pacjentów, w której skład wchodzi więcej organizacji, także tych punktujących działania MZ, funkcjonuje przy Rzeczniku Praw Pacjenta.

Raporty Firma badawcza SW Research opublikowała najnowszy ranking społecznie poważanych przez Polaków zawodów. Na drugim miejscu, po strażakach, znaleźli się ratownicy medyczni (80 proc.), następni są lekarze (72 proc.) i pielęgniarki (70 proc.). W porównaniu do wyników z poprzedniego roku, zawód pielęgniarki stracił 4 pkt proc., a lekarza zyskał 2 pkt. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

a k tualn o ś ci

radar e pid e mi o lo g iczny ( cz e rwi e c 2 0 2 2 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (czerwiec 2022)

TREND W STOSUNKU DO maja

Dolnośląskie

711

Kujawsko-pomorskie

663

Łódzkie

918

Lubelskie

706

Lubuskie

869

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

88%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Śląskie

866

Świętokrzyskie

719

Warmińsko-mazurskie

696

Wielkopolskie

929

Zachodniopomorskie

982

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (czerwiec 2022)

TREND W STOSUNKU DO maja

Dolnośląskie

5 403

Kujawsko-pomorskie

4 449

Łódzkie

5 156

Lubelskie

4 516

Lubuskie

5 142

Małopolskie

5 273

Mazowieckie

6 104

Opolskie

4 268

Podkarpackie

4 120

Podlaskie

4 027

Pomorskie

5 631

Śląskie

4 635

Świętokrzyskie

4 459

Warmińsko-mazurskie

4 297

Wielkopolskie

5 849

Zachodniopomorskie

5 631

               

Małopolskie Mazowieckie

896 1 038

Opolskie

668

Podkarpackie

526

Podlaskie

619

Pomorskie

1 047

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

89%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

OSOZ Polska 4/2022

17

I nn o wac j e

A pli k ac j e zdr o w otn e

BoneBox – Dental Pro

Vademecum Herbapol

Asystent Ciąży

Na czym polega leczenie kanałowe? Jak zakładana jest korona na ząb? Aplikacja BoneBox to narzędzie do edukacji stomatologicznej i komunikacji z pacjentem działające w czasie rzeczywistym. Zawiera szczegółowe, anatomicznie modele zębów opracowane przez zespół dentystów, dyplomowanych ilustratorów medycznych, animatorów i programistów. Modele powstały w oparciu o dane uzyskane z różnych metod obrazowania diagnostycznego, takich jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny, a także na podstawie rzeczywistych próbek zębów. We wnętrzu zawarto filmy edukacyjne, animacje, symulacje zabiegów.

Aplikacja umożliwia dostęp do opisów produktów naturalnych wytwarzanych przez Wrocławskie Zakłady Zielarskie „Herbapol” SA. Wszystkie prezentowane produkty dostępne są w większości aptek na terenie Polski. Rozwiązanie kierowane jest przede wszystkim do lekarzy oraz farmaceutów. Mogą oni otrzymywać opisy w wersji Charakterystyki Produktu Leczniczego. Wówczas wymagane jest logowanie numerem PWZ lub PWZF. Dzięki opcji komunikatów push, każda ważna zmiana w portfolio produktów pojawia się bezpośrednio na ekranie smartfona. Produkty można także wyszukiwać wg. dolegliwości.

Dobrze oceniana aplikacja towarzysząca kobietom w okresie ciąży z praktycznymi artykułami i informacjami na każdy tydzień oczekiwania na poród. Mocną stroną aplikacji są m.in. szczegółowe opisy rozwoju dziecka i zmian fizjologicznych podczas ciąży, kalkulator prawidłowej wagi w ciąży, dzienniczek ciśnienia itd. Przydatne może okazać się narzędzie udostępniania obrazka z „postępem” ciąży (tydzień, miesiąc, trymestr i liczba dni do porodu). Wszystkie treści przygotowywane są przez redakcję serwisu Nasze Pierwsze Dziecko. Aplikacja przez 9 miesięcy towarzyszy przyszłej mamie rozwiewając wiele wątpliwości.

iOS | Android | ENG | ENG Bezpłatna + płatne opcje dodatkowe

18

OSOZ Polska 4/2022

iOS | Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | PL Bezpłatna

I nn o wac j e

N o w o ś ci / wynalaz k i

Pierwsza kompletna sekwencja ludzkiego genomu Naukowcy z National Human Genome Research Institute (NHGRI) opublikowali pierwszą, pozbawioną braków sekwencję ludzkiego genomu. I to zaledwie dwie dekady po tym, jak w ramach Human Genome Project powstał szkic sekwencji ludzkiego genomu. Zdaniem uczonych, posiadanie całej sekwencji około 3 miliardów zasad (lub “liter”) w naszym DNA ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia pełnego spektrum zmienności ludzkiego genomu i zbadania genetycznych przyczyn niektórych chorób.

– Wygenerowanie kompletnej sekwencji ludzkiego genomu to niewiarygodne osiągnięcie naukowe i zarazem pierwszy kompleksowy obraz schematu DNA, który przyspieszy badania genetyczne nad wieloma chorobami – mówi Eric Green, dyrektor NHGRI. Osiągnięcie naukowców jest kolejnym krokiem do celu, jakim jest stworzenie kompleksowego obrazu zmienności genomowej człowieka. Takie informacje są niezbędne do zrozumienia genetycznych przyczyn niektórych chorób oraz zastosowania sekwencji genomu jako rutynowego elementu opieki zdrowotnej w przyszłości. Pełne sekwencjonowanie przeprowadzone w NHGRI opiera się na pracach Human Genome Project, w ramach którego zmapowano około 92% genomu.

Fujitsu pracuje nad systemem AI do wykrywania raka trzustki Firma Fujitsu nawiązała współpracę ze szpitalem Southern Tohoku General Hospital w Fukushimie w Japonii w ramach wspólnego projektu badawczego, którego celem jest opracowanie rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji wykrywającego raka trzustki na wczesnym etapie badania tomograficznego.

W projekcie zostanie wykorzystana technologia AI Fujitsu przeszkolona na ponad 300 anonimowych obrazach tomografii komputerowej. Partnerzy badania wdrożą system AI do praktyki klinicznej m.in. aby skuteczniej diagnozować trudne do wykrycia guzy tego narządu.

Według badań przeprowadzonych przez Japońskie Narodowe Centrum Raka (Japanese National Cancer Center), japońscy pacjenci z rakiem trzustki mają niższy wskaźnik przeżycia niż pacjenci z innymi nowotworami. Rozpoznanie wczesnych objawów raka trzustki jest trudne, bo choroba często nie manifestuje wyraźnych objawów, a narząd jest usytuowany na tyle głęboko, że trudno dokonać diagnozy za pomocą prostych badań obrazowych.

OSOZ Polska 4/2022

19

I nn o wac j e

E-oko widzące w kolorze Zespół z Uniwersytetu Stanowego Georgii opracował „elektroniczne oko”, które potencjalnie zapewni mikrorobotom widzenie w kolorze. Technologia może znaleźć zastosowanie w rozwoju robotów medycznych, ale także umożliwi rozwój sztucznego oka pozwalającego pacjentowi rozróżniać kolory. Innowacja opiera się na zbiorze półprzewodników wyczuwających światło czerwone, zielone i niebieskie. Celem badań jest stworzenie miniaturowej kamery dla mikrorobotów, które będą mogły przeprowadzać dokładne badania we wnętrzu organizmu. Dostępne do tej pory rozwiązania były zbyt duże, a ich miniaturyzacja odbywała się kosztem jakości i dokładności obrazu.

Elastyczna matryca interfejsu mózg-komputer Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego stworzyli układ interfejsu mózg-komputer, w którym mikroigły są przymocowane do elastycznego podłoża. Dzięki takiej konstrukcji matryca lepiej dopasowuje się do pofałdowanej powierzchni mózgu, umożliwiając lepszy kontakt i dokładniejszą rejestrację sygnałów na dużym obszarze. Naukowcy mają nadzieję, że technologia poprawi możliwości sterowania urządzeniami zewnętrznymi – od wózków inwalidzkich po protezy kończyn – przez osoby niepełnosprawne.

Drukowanie struktur kostnych podczas operacji Naukowcy z Penn State opracowali metodę drukowania konstrukcji kostnej podczas operacji. Technika ta ma umożliwić chirurgom szybkie wypełnianie znacznych ubytków kostnych – zwłaszcza w obrębie czaszki – które same nie zdołałyby się łatwo zregenerować. Dodatkowo, naukowcy przyspieszyli proces gojenia się dodając do konstrukcji geny wspomagające proces wzrostu kości.

Gojenie się dużych ubytków kostnych jest nie lada wyzwaniem. Naukowcy przez długi czas testowali różne biomateriały w celu stworzenia „rusztowania”, które mogłoby wspierać i pobudzać komórki organizmu podczas gojenia się kości. Nowe podejście opiera się na biodrukowaniu bezpośrednio do ubytku podczas operacji, co pozwala chirurgowi na łatwe wypełnienie nieregularnych ubytków. Dotychczasowe rozwiązania wykorzystują sztuczne wypełniacze, które trzeba przycinać do kształtu ubytku.

20

OSOZ Polska 4/2022

I nn o wac j e

5 punktów za EDM Centrum e-Zdrowia (CeZ) zostało wpisane do rejestru podmiotów prowadzących kształcenie podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Dzięki temu, za udział w szkoleniu z Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM) przysługuje 5 punktów edukacyjnych. Punkty edukacyjne może otrzymać każdy lekarz oraz lekarz dentysta, który wziął udział w kursie i wypełnił dokumentację poszkoleniową. CeZ ma nadzieję, że to zachęci lekarzy do zdobywania wiedzy z zakresu e-zdrowia.

Przyszłość leczenia hemofilii Bartosz Jaroszewski, zastępca dyrektora Centrum e-Zdrowia, zapowiedział, że w 2023 r. ruszy rejestr pacjentów chorych na hemofilię zawierający informacje o tym, ilu pacjentów choruje na tę chorobę oraz jej konkretne odmiany. Rejestr ma umożliwić lekarzom łatwiejszy dostęp do historii choroby i jej leczenia. – Dzięki rejestrom będziemy wiedzieć, ilu jest pacjentów chorych na hemofilię, w tym na jej typy oraz na pokrewne skazy krwotoczne. Pozwoli poznać to dokładną liczbę pacjentów w danej grupie wiekowej. Jest bardzo potrzebny, więc dołożymy wszelkich starań, żeby jak najszybciej powstał – zapewnia dr Małgorzata Lorek, dyrektor Narodowego Centrum Krwi. Rejestr ma ułatwić rozszerzenie grupy pacjentów objętych dostawami domowymi leków.

Placówki nie mogą odmówić przyjęcia e-skierowania Czy przychodnia może nie respektować e-skierowania, ponieważ nie ma odpowiedniego systemu? Takie pytanie trafiło niedawno na biurko Rzecznika Praw Pacjenta. Odpowiedź RPP była jednoznaczna: od 8 stycznia 2021 r. obowiązują e-skierowania, co oznacza, że wszystkie skierowania są wystawiane w postaci elektronicznej, a wszystkie placówki medyczne zobowiązane są je respektować.

RPP wskazał też wyjątki, w których skierowanie może być wystawione w postaci papierowej. Dotyczą one usług związanych z leczeniem w uzdrowisku lub sanatorium, programów lekowych oraz leczenia w szpitalu psychiatrycznym.

Źródła i zdjęcia: NHGRI, Fujitsu, Georgia State University, California University San Diego, Rzecznik Praw Pacjenta, Co w Zdrowiu

OSOZ Polska 4/2022

21

I nn o wac j e

GIGANCI TECHNOLOGICZNI W OCHRONIE ZDROWIA Duże firmy nowych technologii (ang. big tech) z Doliny Krzemowej oraz Chin już dawno dostrzegły w rynku zdrowia szansę na poszerzenie swojej działalności biznesowej. Teraz, gdy sektor przechodzi proces digitalizacji, wchodzą z rozwiązaniami idealnie skrojonymi pod potrzeby pacjentów. A to nie lada gracze: Apple (o wartości rynkowej ponad 3 bln euro), Alphabet (Google), Meta (obecnie Facebook), Amazon, Microsoft czy chiński Alibaba, Huawei lub Tencet.

Inwestują w inteligentne zegarki, aby zyskać dostęp do jeszcze większej liczby danych, prowadzą badania nad systemami sztucznej inteligencji do zastosowań w farmacji i medycynie, rozwijają sieci własnych klinik.

Strategia „podróży na księżyc”

Ogromny problem

Strategie biznesowe big tech koncentrują się na rozwiązaniu dużych wyzwań z pomocą nowoczesnych technologii cyfrowych i radykalnych zmian. Dzięki skali działania, mają szansę na adaptację swoich rozwiązań na szeroką skalę.

Posiadają niezbędne zasoby finansowe do badań i rozwoju oraz dużą bazę zaufanych klientów przywiązanych do ich usług cyfrowych – tego z kolei brakuje mniejszym graczom, także w ochronie zdrowia.

Podróż na księżyc Przełomowa technologia

Radykalne rozwiązanie

W tym znaczeniu strategia „podróży na księżyc” oznacza dokonanie dużego postępu dzięki zasobom naukowym, finansowym, know-how i gotowości na ryzyko.

 Wielkość globalnego rynku rozwiązań sztucznej inteligencji 2019 rok | 3,48 mld USD

 Udział firm Amazon, Google i Microsoft w europejskim rynku rozwiązań chmurowych

2026 rok | 40,12 mld USD (prognoza)

 Wielkość globalnego rynku urządzeń ubieralnych 2020 rok | 445 mln szt.

2024 rok | 630 mln szt. (prognoza)

 Wielkość globalnego rynku wirtualnych asystentów 2020 rok | 5,82 mld USD 2028 rok | 51,9 mld USD (prognoza)

22

OSOZ Polska 4/2022

68%

I nn o wac j e









Urządzenia ubieralne i aplikacje











Wi ualne systemy wsparcia pracy









T C N

N

Y

EN

EN

S

G N P

S

SU

M

IL





















TE



EM



SO



SI



SA



SA



PH

V N

Sztuczna inteligencja

IP

IA

EB

FT

C (F A

RO

M

IC

L

M

TE IN

M

IB

ET A

EI

SO

A / G O

H

U

G

O

AW

LE

N LE

A

PP

BA

ZO

A

BA

A

M

A

LI

ID

LP

O

H

O

A

K

)

BE

T

 Firmy big tech i ich obszary działalności w ochronie zdrowia

Technologie dla pacjentów oraz pracowników ochrony zdrowia

 



Rzeczywistość wi ualna i rozszerzona





















System zdrowia Chmura danych dla placówek zdrowia





Blockchain





Technologie medyczne i biotechnologie













Robotyka



Infrastruktura techniczna









 



 













 











Ubezpieczenia zdrowotne Rynek leków



 



Mobilność i logistyka













Pa nerstwa



















Inwestycje



















Przejęcia















































































 

Działalność naukowo-rozwojowa Nauka, badania i rozwój



Związane z ochroną zdrowia i wellness rozwiązania kierowane bezpośrednio do pacjentów (wearables, aplikacje mobilne itd.)

BIG TECH W OCHRONIE ZDROWIA

Związane z ochroną zdrowiem rozwiązania kierowane do pracowników ochrony zdrowia (np. EHR, systemy wspomagania pracy itd.)

Badania naukowe i rozwój (np. w dziedzinie sztucznej inteligencji, nowych technologii leczenia)

Systemy wspomagania pracy placówek medycznych (szpitali, przychodni, lekarzy) Źródło: Tech-Giants in Healthcare, Bertelsmann Fund

OSOZ Polska 4/2022

23

R ap o rt

Za 10 lat lekarze i naukowcy będą się zastanawiać, jak można było pracować bez AI Algorytmy pomagają diagnozować, leczyć i opracowywać nowe leki, a liczba opartych na AI systemów i urządzeń medycznych rośnie wykładniczo.

Do potencjału danych sięgają systemy zdrowia, firmy farmaceutyczne i nawet WHO. Jak AI zmieni medycynę, profilaktykę i pracę lekarzy?

24

OSOZ Polska 4/2022

Błędem jest mówienie, że czeka nas wielka rewolucja AI w ochronie zdrowia – ona dawno już się zaczęła.

I nie będzie świętowania sukcesów czy fajerwerków, bo transformacja cyfrowa jest procesem realizującym się przede wszystkim pod powierzchnią systemu ochrony zdrowia.

Prosty przykład – dziś już nikt nie chwali oczyszczalni wody czy systemu rurociągów. A przecież m.in. dzięki systemowi wodno-kanalizacyjnemu średnia długość życia w przeciągu stu ostatnich lat zwiększyła się o 30 lat. Podobnie lekarz podejmujący decyzje medyczne po prostu otrzyma wskazówki terapeutyczne, nawet nie zdając sobie sprawy, że stoi za nią skomplikowa-

R ap o rt

nii. AI może to zmienić, a wówczas medycyna zacznie respektować każdego człowieka jako indywiduum.

Wpływ AI na ochronę zdrowia, czyli jak AI zwiększy wydajność pracy lekarzy o 30%

na infrastruktura: centra danych, algorytmy, systemy IT. Decyzje zdrowotne każdego z nas będą racjonalne, oparte na faktach, precyzyjnie kalkulowane.

Zdrowie. Tak ważne, a mimo to nadal często kwestią przypadku W 2009 roku, Hiroshi Kobayashi z Tokyo University of Science, zaprezentował pierwszego na świecie robota – nauczyciela (Saya). Zdaniem naukowca, wychowanie i edukację dziecka lepiej powierzyć maszynie. Napędzany AI robot zna odpowiedzi na wszystkie pytania, monitoruje i analizuje zachowanie uczniów, aby indywidualizować proces nauczania i rozwijać ukryte talenty.

Ta utopijna wizja edukacji ma wiele wspólnego z ochroną zdrowia. Nikt nie chciałby, aby leczyła nas sztuczna inteligencja ubrana w fartuch lekarza. Społecznej empatii człowieka nie zastąpi racjonalna maszyna.

Ale gdy trzeba przeanalizować dane, monitorować, prognozować, podejmować decyzje oparte na faktach, AI ma o wiele większe możliwości zapamiętując kartoteki medyczne milionów pacjentów. Tego człowiek zrobić nie potrafi.

Dziś wiele danych i faktów umyka lekarzowi i pacjentowi, a to opóźnia diagnozę i pogarsza rokowania leczenia. Brak danych prowadzi do błędów medycznych.

Podejmujemy nieracjonalne decyzje zdrowotne gubiąc się w morzu dobrych porad, zaleceń i sprzecznych opi-

Lekarze toną w zadaniach administracyjnych, a podróż pacjenta w systemie jest jak labirynt. Nawet 1/3 czasu lekarz traci na zadania administracyjne. W sytuacji gdy WHO prognozuje, że do 2030 roku brakować będzie 9,9 mln lekarzy, pielęgniarek i położnych, na takie marnotrawstwo zasobów kadr medycznych nie można sobie pozwolić.

Nie brakuje statystyk świadczących o tym, że ochrona zdrowia potrzebuje zmian: ok. 250–440 tys. osób umiera każdego roku w USA w wyniku błędów medycznych. To już trzecia przyczyna zgonów, zaraz po nowotworach i chorobach układu krążenia. 80% kosztów w ochronie zdrowia generują niezakaźne choroby przewlekłe. Paradoksalnie, 80% przypadków chorób serca, zawałów i cukrzycy można zapobiec modyfikując styl życia. Z kolei opóźnione o miesiąc leczenie raka powoduje wzrost ryzyka zgonu o ok. 10%.

AI jest koniecznością, a nie jedynie ciekawym dodatkiem. Wyobraźmy sobie skalę korzyści, gdy algorytmy pozwolą zmniejszyć liczbę błędów medycznych dzięki analizie danych pacjenta i porównaniu scenariuszy leczenia z wynikami leczenia milionów innych osób, wyręczą lekarzy w pracy papierkowej automatycznie sortując informacje i zbierając dane do elektronicznej dokumentacji dzięki przetwarzaniu głosu, przyspieszą diagnozę monitorując parametry zdrowia w czasie rzeczywistym, doprowadzą do szybkiego opracowania nowych leków prowadząc badania kliniczne na tzw. wirtualnych bliźniakach.

Rozwój AI w medycynie postępuje mimo barier Opublikowana we wrześniu 2021 roku przez U.S. Food & Drug Administration (FDA) lista urządzeń medycznych wykorzystujących sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe zawiera już 343 pozycji. Do 2015 roku było ich mniej niż 30.

Najwięcej algorytmów medycznych certyfikowanych przez FDA w USA i posiadających znak CE w Europie trafia do radiologii. Na kolejnych miejscach znajduje się kardiologia, hematologia oraz neurologia. Rozwój technologii cyfrowych i AI w ochronie zdrowia pociągnął za sobą szybki wzrost badań naukowych w dziedzinie AI i ML. Do tego stopnia, że w 2019 roku prestiżowy magazyn naukowy The Lancet postanowił przygotować odrębną wersję poświęconą tylko cyfryzacji – The Lancet Digital Health.

Naukowcy z całego świata publikują w nim badania dotyczące m.in. skuteczności algorytmów w ochronie zdrowia. Tak jak ten z kwietnia 2022 roku potwierdzający zmniejszenie stopnia zachorowania na raka jelita grubego w przypadku kolonoskopii wykorzystującej narzędzia AI. Tak szybki rozwój algorytmów jest logicznym następstwem cyfryzacji ochrony zdrowia, przemian kulturowych i sprzyjających rozwiązań legislacyjnych.

Systematycznie rozbudowywana architektura IT w pla-

OSOZ Polska 4/2022

25

R ap o rt

» W USA zarejestrowano już 343 certyfikowane urządzenia medyczne wykorzystujące sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe.«

cówkach ochrony zdrowia oraz digitalizacja kartotek pacjentów ułatwiają wymianę i wtórne wykorzystanie danych przez ośrodki naukowe i firmy komercyjne.

To nie jest już tylko gra o postępy w medycynie – konkurencyjność gospodarek przyszłości będzie mierzona skalą innowacyjności i poziomem digitalizacji.

Zdaje sobie z tego sprawę Komisja Europejska, która z początkiem maja 2022 przedstawiła projekt Europejskich Przestrzeni Danych Medycznych (European Health Data Space). Mają on ułatwić wymianę danych medycznych do celów wtórnych, w tym m.in. wsparcia badań naukowych i celów polityki zdrowotnej.

Do potencjału AI w naukach o życiu sięga przemysł farmaceutyczny współpracując ze startupami opracowującymi tzw. terapie cyfrowe (digital therapeutics) – platformy i aplikacje mobilne wspierające pacjentów

AI już dziś wspiera badania nad nowymi lekami. Gdy do użytku wejdą komputery kwantowe, czas potrzebny na odkrycie nowych molekuł-kandydatów do leczenia nowotworów może znacznie się skrócić.

26

OSOZ Polska 4/2022

w zarządzaniu chorobami przewlekłymi. Ale nie tylko.

Novartis we współpracy z chińskim gigantem technologicznym opracował AI Nurse – inteligentną platformą wspierająca pacjentów, lekarzy i pielęgniarki w zarządzaniu chorobami serca. Program objął 500 szpitali. BioNTech znany z wynalezienia szczepionki mRNA na COVID-19, ogłosił niedawno wieloletnią współpracę z InstaDeep Ltd. Jej celem jest zastosowanie najnowszych osiągnięć w dziedzinie sztucznej inteligencji i technologii uczenia maszynowego do opracowania nowych immunoterapii dla nowotworów i chorób zakaźnych.

Potencjał AI w badaniach naukowych dostrzegają też firmy big tech niezwiązane z rynkiem zdrowia.

Koncern Alphabet, do którego należy Google, ogłosił w listopadzie 2021 utworzenie Isomorphic Laboratories. Firma ma na celu wprowadzenie „podejścia opartego na sztucznej inteligencji” do badań w dziedzinie biofarmacji, stając się partnerem komercyjnym dla producentów leków.

W stronę AI wyciąga też rękę zdrowie publiczne.

W efekcie pandemii COVID-19, Światowa Organizacja Zdrowia utworzyła Hub for Pandemic and Epidemic Intelligence. Wykorzystując AI do analizy danych zdrowotnych, WHO chce zapobiegać przyszłym pandemiom i ograniczać ich skalę.

Ryzyko związane z AI w ochronie zdrowia AI będzie głównym źródłem postępów w naukach medycznych. Jednak zanim się to stanie, trzeba pokonać kilka wyzwań i odpowiedzieć na trudne pytania. Wśród

R ap o rt

nich jest niska jakość i ograniczona dostępność danych wykorzystywanych do trenowania algorytmów. Istnieją uzasadnione obawy o stronniczość zbiorów danych, która może przełożyć się na błędne działanie algorytmów w przypadku populacji, które nie są reprezentowane w danych ćwiczeniowych. Barierą pozostaje tzw. black box, czyli sposób podejmowania decyzji przez algorytmy. Nikt nie wie, dlaczego AI podjęła taką, a nie inną decyzję, a więc trudno zweryfikować poprawność całego procesu.

Obywatele mają obawy co do bezpieczeństwa danych i prywatności. Wykorzystanie tańszych niż praca ludzi algorytmów diagnostycznych może potencjalnie doprowadzić do ochrony zdrowia dwóch prędkości, gdzie standardem będą usługi diagnostyczne i konsultacje świadczone przez boty, a kontakt z lekarzem-człowiekiem stanie się opcją premium, dostępną poza standardowym ubezpieczeniem zdrowotnym.

Lekarze z nadzieją, ale i obawami przyglądają się systemom zdrowia opartym na AI. Pojawiają się dylematy etyczne dotyczące odpowiedzialności zawodowej za błędy medyczne popełniane przez algorytmy.

Pomyłka systemu AI sugerującego zakup nowego ubrania, książki czy wyświetlającego najciekawsze treści w mediach społecznościowych nie ma takich konsekwencji jak nieprawidłowa diagnoza albo nieprecyzyjnie dobrany lek.

Za szybkim rozwojem technologii nie nadąża legislacja. A to powoduje, że wiele potencjalnie korzystnych dla pacjentów rozwiązań nie jest skalowanych na rynku, bo nie są refundowane przez ubezpieczycieli zdrowotnych. Przyjęcie nowych technologii wymaga też zmiany kultury pracy w ochronie zdrowia. O tym, że jeszcze daleko nam do płynnej współpracy lekarzy z AI, świadczy porażka Dr Watson Health firmy IBM. System oskarżano o wydawanie niedokładnych i niebezpiecznych zaleceń, co skłoniło wiele szpitali do zerwania współpracy z IBM.

» Wiele subtelnych sygnałów świadczących o rozwoju choroby umyka lekarzowi i pacjentowi, a to opóźnia diagnozę i pogarsza rokowania leczenia.«

można porównać do siły 5 milionów laptopów. W przeprowadzonych testach, 54-kubitowy komputer Google’a był w stanie wykonać w 200 sekund zadanie, które na tradycyjnych komputerach zajęłoby ponad 10 000 lat.

Takie maszyny mogą przyspieszyć setki, tysiące razy czas potrzebny na poszukiwanie nowych cząsteczek dla potencjalnych leków prowadzone przez systemy AI. W 2017 roku chiński robot oparty na AI zdał egzamin lekarski. Ale nawet w Chinach mających ambicje zostać liderem AI do 2030 roku, roboty jeszcze nie zastąpiły lekarzy. Za to wspomagają ich pracę, na czym korzystają pacjenci.

AI z czasem upowszechni się w ochronie zdrowia, choć proces ten będzie trwał dłużej niż ma to miejsce w innych gałęziach gospodarki. 

AI o wiele lepiej niż człowiek radzi sobie z analizą dużych zbiorów informacji, co jest zaletą np. w procesie podejmowania decyzji diagnostycznych.

Przyszłość AI: Deep learning, komputer kwantowy i pierwsze AI z dyplomem lekarskim Jest jeszcze jeden determinant rozwoju AI – postępy w rozwoju sprzętu IT. Rozwiązania pozwalające na przetwarzanie dużych zbiorów danych i wykrywanie zależności niewidocznych dla ludzkiego oka (albo raczej: tradycyjnych statystyk) upowszechniły się dopiero w ostatnim dziesięcioleciu. Mowa o tzw. głębokim uczeniu się/uczeniu maszynowym (deep learning/ machine learning, DL/ML). I choć historia sieci neuronowych sięga 1943 roku, to DL/AM weszły do praktycznego użytku w tym stuleciu. AI potrzebuje nie tylko danych, ale też mocy obliczeniowej. A ta – zgodnie z prawem Moore’a – powiększa się wykładniczo: liczba tranzystorów na pojedynczym mikroczipe podwaja się co dwa lata.

Przed nami kolejna innowacja, która zasili rozwój AI. Mowa o komputerach kwantowych o mocy obliczeniowej nieporównywalnie wyższej od tradycyjnych komputerów. Google twierdzi, że jego laboratoryjna wersja komputera kwantowego jest 100 milionów razy szybsza niż jakikolwiek klasyczny komputer. Jego wydajność

OSOZ Polska 4/2022

27

r o zm o wy

Aby przyspieszyć wdrażanie EDM, potrzebne są zachęty Choć wszyscy zgadzają się, że EDM jest niezbędna, aby podnieść jakość leczenia i bezpieczeństwo pacjenta, gotowość do jej wdrażania jest niska. Jak to zmienić? O tym rozmawiamy z Tomaszem Zielińskim, lekarzem rodzinnym, wiceprezesem Porozumienia Zielonogórskiego, prezesem Lubelskiego Związku Lekarzy Rodzinnych – Pracodawców, wiceprezesem Polskiej Izby Informatyki Medycznej.

Jaka jest Pana diagnoza e-zdrowia w Polsce w 2022 roku?

E-zdrowie w 2022 roku jest moim zdaniem niestety w stanie stagnacji. Po okresie dynamicznego wzrostu w poprzednich latach – w tym wielkich wdrożeń zakończonych sukcesem (eZLA, e-recepta), a następnie przez kolejne 2 lata pandemii błyskawicznego tworzenia rozwiązań niezbędnych do radzenia sobie z diagnostyką, izolacjami czy szczepieniami p/COVID-19 – wdrożenie EDM i zdarzeń medycznych nie poszło już tak sprawnie.

Cały czas jest wiele planów i nadziei, ale sprawy przestały posuwać się do przodu.

Dlaczego w takim razie e-receptę udało się wdrożyć w miarę sprawnie, a z EDM nie jest już tak łatwo?

E-recepta wdrażana była w spokojnych czasach. EDM nie miał tego szczęścia i proces wdrażania był jednym z wielu. Mamy też bałagan pojęciowy – co jest, a co nie jest EDM. No i co moim zdaniem było kluczowe, nie przyjęto metody marchewki. Wdrożenie e-recepty poprzedzone było gratyfikacją dla podmiotów, które ją wdrażały i to dało efekt.

28

OSOZ Polska 4/2022

EDM to takie trochę niechciane dziecko. Chociaż wszyscy równocześnie mają poczucie, że wymiana EDM to jeden z najważniejszych elementów układanki w e-zdrowiu, a personel chciałby mieć dostęp do dokumentacji wytwarzanej w innych podmiotach, to wiele podmiotów niezbyt chętnie chce ją wytwarzać. To może być też związane ze wciąż zbyt mało przyjaznymi aplikacjami do tworzenia i wymiany EDM. Czy, aby przełamać impas, nie należałoby skupić obecnych działań – finansowych i organizacyjnych – na wdrożeniu EDM? Tylko gdy wszystkie podmioty się włączą, lekarz będzie miał pewność, że ma dostęp do pełnej, a nie wyrywkowej dokumentacji pacjenta.

Im szybciej będziemy mieli kompletną dokumentację pacjenta dostępną w IKP, tym szybciej będzie możliwe poprawienie jakości opieki medycznej i bezpieczeństwa pacjenta. Dlatego warto się na tym skupić teraz, kiedy pandemia nie wymaga od nas tworzenia kolejnych systemów elektronicznych w zdrowiu.

Trzeba dokładnie wytłumaczyć, które dokumenty powinny trafiać do P1 obowiązkowo, a które fakultatywnie i zachęcić podmioty do ich tworzenia i udostępniania. Wiemy, że niektórzy świadczeniodawcy nie radzą sobie z generowaniem EDM. Trzeba ich wesprzeć

r o zm o wy

finansowo, również w zakresie utrzymywania repozytoriów EDM lub zapewnić repozytoria publiczne dostępne bezpłatnie także dla indywidualnych praktyk lekarzy.

Poza tym, wymiana EDM musi działać sprawniej.

Dziś, pomimo tego, że jako lekarz POZ powinienem mieć dostęp do EDM mojego pacjenta, nie zawsze mogę zobaczyć te dokumenty, choć wiem, że tam są. To kwestia konfiguracji platformy P1 w zakresie udostępniania dokumentacji.

Wracając do upowszechnienia EDM na szeroką skalę…

Czy należałoby wprowadzić pomiar stopnia cyfryzacji placówek ochrony zdrowia i wesprzeć finansowo i organizacyjnie te, które mają zaległości? Analogicznie jak zaproponowany w nowej ustawie o szpitalnictwie system kategorii A-D określający poziom zadłużenia i determinujący procesy rozwojowe.

Monitorować sytuację zawsze warto. Wspierać również, ale jestem przeciwnikiem wspierania tylko tych, którzy nie wdrożyli kolejnych etapów cyfryzacji. To byłaby kara dla tych, którzy już przeszli te etapy i sami ponieśli koszty. I to często wyższe, bo doszły koszty testowania nowych rozwiązań i dopracowywania funkcjonalności. Najlepsza jest premia za

efekt. Osiągnąłeś pewien pułap, to dostajesz wsparcie, które stanowi refundację kosztów, jakie musiałeś ponieść.

Być może zachętą do cyfryzacji byłoby publiczne informowanie o poziomie ucyfrowienia podmiotów, tak żeby pacjent wiedział, czego może się spodziewać w danym podmiocie.

Już poza tematem EDM – jakich jeszcze narzędzi IT brakuje lekarzom w opiece nad pacjentem? Mam na myśli nie tylko leczenie, ale i profilaktykę.

Tu jest olbrzymie pole do działania. Przykładowo, wsparcie przy typowaniu pacjentów do profilaktyki i jej obsługa informatyczna, ale także systemy wspomagania decyzji klinicznych przy zajmowaniu się pacjentami, wyłapywanie błędów, które każdy z nas może popełnić, czy też pomoc w organizacji opieki koordynowanej, którą już niedługo będziemy wdrażać w POZ. Ważne też, aby powstawały narzędzia upraszczające pracę personelu medycznego. Żebym jako lekarz nie musiał przy każdym pacjencie przez 15–20 minut klikać po jego EDM, ale bym dostawał od razu wyciąg czy raport z jego historii i dopiero w razie potrzeby sięgał do szczegółów. Inaczej zginiemy w ilości dostępnego i nieuporządkowanego materiału. Obsługa cyfryza-

OSOZ Polska 4/2022

29

r o zm o wy

cji zabierze nam cały czas, który dzięki cyfryzacji mieliśmy odzyskać.

W podstawowej opiece zdrowotnej oczekiwałbym aktualizowanego raportu o mojej populacji: kto trafił do szpitala, u kogo było pogotowie, a kto nadal nie wykupił leków lub wciąż nie ma jego pomiarów poziomu glikemii albo ciśnienia tętniczego.

Które z wszystkich funkcji IT, z jakich Pan korzysta, najbardziej Panu pomagają?

Każda funkcja ma swoje miejsce. Ale takie najnowsze, które dały wartość dodaną, to przede wszystkim tabelaryczne zestawienie leków, które pacjent miał wypisane, a które wykupił, oraz dostęp do informacji o zdarzeniach medycznych i EDM u innych lekarzy.

Pierwsza pozwala jednym spojrzeniem zorientować się, czy pacjent kupuje leki i czy nie ma leków od innego lekarza. Oczywiście zestawienie daje więcej danych i z nich też korzystam, np. poziom odpłatności, jaki był na recepcie wypisanej przez » Niektóre podmioty innego lekarza. To jest najważniejsze, że zamiast przeglądać dziesiątnie radzą sobie ki recept, widzę wszystko zestawioz generowaniem ne i pokolorowane w przejrzysty sposób. To oszczędza mi sporo czaEDM i trzeba je su i daje pacjentowi dodatkowe bezpieczeństwo. wesprzeć.« Druga funkcjonalność pozwala na łatwiejsze opiekowanie się pacjentem. Widzę, czy trafił do szpitala, czy była interwencja pogotowia, albo co zlecił inny lekarz. To ułatwia też rozmowę z pacjentem, który nie zawsze dokładnie pamięta, kiedy te zdarzenia miały miejsce i co podczas wizyty czy pobytu w szpitalu było zrobione i na co uzyskał skierowanie.

Gdy rozmawia Pan z innymi lekarzami, jakie nastroje panują odnośnie cyfryzacji?

Zdania były i są podzielone. Jedni chcieliby szybciej, drudzy chcieliby wolniej. Wielu lekarzy obawia się udostępnienia swoich wpisów w dokumentacji wiedząc, że przez ciągły brak czasu dokumentacja jest prowadzona niedoskonale. Wszyscy oczekują, że cyfryzacja da jakieś wymierne korzyści w opiece nad pacjentem. Ci, którzy wystawiają e-recepty, nie wyobrażają sobie powrotu do recept papierowych. Już się przyzwyczaili i chcą kolejnych ułatwień Żeby tylko nie stało się tak, że cyfryzacja wywołuje nastroje negatywne przez pryzmat mnożenia się problemów technicznych i biurokratycznych oraz rosnących kosztów na rozwiązania IT. Co trzeba zrobić, aby były one tylko pozytywne?

Potrzeba pozytywnych bodźców. Cyfryzacja powinna kojarzyć się z poprawą funkcjonowania, a nie z nowymi kłopotami. Dziś często problemem są trudności informatyczne – trzeba więc szerokiego dostępu do szkoleń.

30

OSOZ Polska 4/2022

Powinniśmy też motywować do zmian. Przykładowo, skoro wdrażamy e-karty szczepień, to za to zlikwidujmy sprawozdawczość do Sanepidów ze szczepień. Prowadzisz i udostępniasz elektroniczną dokumentację, to nie musisz udostępniać papierowo kopii dokumentacji, tylko urzędy i pacjent pobierają ją sobie sami elektronicznie. Potrzebne jest też zapewnienie środków na sfinansowanie wdrożeń. Skoro państwo ma skorzystać na digitalizacji, to niech poniesienie jej koszt.

Dużą rolę do odegrania mają też dostawcy oprogramowania. Programy muszą być coraz bardziej przyjazne w użyciu, powinny wyręczać personel medyczny, stale podpowiadać i ułatwiać życie, a nie – jak zgłaszają niektórzy lekarze – hamować rozwój poprzez opóźnienia we wdrażaniu nowych funkcjonalności albo brak dobrych instrukcji czy modelu działania pozwalającego na wygodną, szybką i bezpieczną pracę z pacjentem.

Ważne jest też zapewnianie bezpieczeństwa, bo tragedią przy cyfryzacji całej pracy podmiotu leczniczego jest utrata danych ze względu na awarię czy cyberatak w sytuacji, gdy nie są zapewnione odpowiednie kopie bezpieczeństwa pozwalające na szybkie i bezstratne przywrócenie działania po takim incydencie. 

6-punktowy plan strategii digitalizacji polskiej ochrony zdrowia wg Tomasza Zielińskiego 1. Inwentaryzacja sytuacji w podmiotach i u dostawców.

2. Wsparcie finansowe prowadzące do „dogonienia” liderów cyfryzacji (sprzęt, szkolenia).

3. Nagrody za osiągnięcie aktualnie przewidzianej prawem dojrzałości cyfrowej (przynajmniej częściowy zwrot kosztów inwestycji oraz środki na dalsze utrzymanie). Z kolei dla tych, którzy w okresie jednego roku osiągną ten poziom – wyższa premia, a w kolejnych latach premie malejące.

4. Maksymalne ograniczenie sprawozdawczości i różnych innych obciążeń biurokratycznych dla tych, którzy są na pożądanym poziomie cyfryzacji.

5. W ciągu 2–3 lat stopniowe przygotowanie i wdrożenie narzędzi AI, które pozwolą rozwiązać problem odpowiedzialności za określanie poziomu refundacji. Narzędzia byłyby dostępne dla tych, którzy wdrożyliby EDM, raportowanie ZM, e-karty szczepień, podsumowanie pacjenta (patient summary) i być może inne rozwiązania, które w międzyczasie udałoby się wdrożyć.

6. Po rozeznaniu stanu wyjściowego, pokazałbym ścieżkę do pokonania dla wszystkich podmiotów leczniczych i pracowników medycznych, na końcu której zawsze jest nagroda.

r o zm o wy

Radiologię czekają historyczne zmiany Wywiad z Prof. dr med. Mathiasem Goyen, Dyrektorem Medycznym w GE Healthcare.

Kiedy w latach 90. rozpoczynał Pan studia medyczne, jak wyobrażał sobie Pan przyszłość opieki zdrowotnej za 30 lat, w 2020 roku?

Szczerze mówiąc, w latach 90., kiedy zaczynałem studiować medycynę, nie interesowałem się tak bardzo przyszłością medycyny. Ważniejsze było, aby przejść przez studia medyczne w miarę „bezwypadkowo”.

Dopiero pod koniec studiów ten temat zaczął chodzić mi po głowie. Wyobrażałem sobie, jak postępy w technologiach medycznych, informatyce i naukach przyrodniczych pozwolą nam w przyszłości wcześniej wykrywać choroby i lepiej je leczyć.

Świat bez chorób, a zwłaszcza bez raka? Nie mogłem sobie tego wyobrazić. Ale było też dla mnie jasne, że mimo całego postępu w medycynie i naukach pokrewnych, za 30 lat nadal będzie rządził lekarz. I na szczęście tak właśnie się stało. Na przykład sztuczna inteligencja (AI) może wspierać i wspomagać lekarzy, odciążając ich z części pracy opartej na analizie danych. Jednak nie może ona zastąpić wyjątkowej i kluczowej relacji między lekarzem a pacjentem, która – miejmy nadzieję – nigdy nie zaniknie.

Pacjenci zawsze szukają ludzkiego kontaktu w medycynie – nie chcą otrzymywać diagnozy z komputera; chcą rozmawiać z lekarzem.

Później jako fan Star Treka zastanawiałem się oczywiście, czy w przyszłości powstanie coś takiego jak „trikorder” z trzema funkcjami: wykrywania chorób, ich rejestrowania i obliczania ścieżki leczenia. Szybko zdałem sobie sprawę, że to mrzonka. Jednak po trzydziestu latach jestem coraz bardziej przekonany, że ta wizja nie jest już odległa.

Wystarczy pomyśleć o wszystkich dostępnych na rynku przenośnych urządzeniach. Powstała nawet pierwsza aplikacja mobilna umożliwiająca badanie DNA w dowolnym miejscu za pomocą iPhone‘a lub iPada, którą wiele mediów określiło mianem „trikordera DNA”.

OSOZ Polska 4/2022

31

r o zm o wy

» Za 10–15 lat może powstać nowa dziedzina – medycyna diagnostyczna lub diagnostyka zintegrowana.«

Co może dziś radiologia, o czym nawet nie marzono 30 lat temu?

Po koniec studiów, kiedy stało się jasne, że zostanę radiologiem, wiedziałem, że wraz z postępem technicznym radiologia będzie coraz szybsza i dokładniejsza.

Nie miałem jednak wtedy pojęcia, że sztuczna inteligencja (AI) – termin, którego wtedy jeszcze nie używano w medycynie – ułatwi pracę radiologów i umożliwi im przetwarzanie niewiarygodnie dużych ilości danych.

Zdawałem sobie sprawę, że z biegiem lat ilość danych radiologicznych będzie rosła ze względu na postęp techniczny. Nie przypuszczałem jednak, że ich eksplozja w radiologii będzie tak niewiarygodna.

W 2020 r. Brytyjski Instytut Radiologii opublikował badanie „Artificial intelligence in radiology: does it impact medical students preference for radiology as their future career?”. 31% studentów zgodziło się, że AI zastąpi radiologów jeszcze za ich życia. Z kolei 44,8% uważa, że AI zmniejszy zapotrzebowanie na radiologów…

Radiologia jest specjalnością niezbędną i bardzo istotną, ale ulegnie zasadniczej zmianie – być może bardziej niż inne specjalności – ze względu na możliwości cyfryzacji. Sztuczna inteligencja może usprawnić codzienną pracę radiologów. Na przykład, AI pomoże w interpretacji prostych przypadków klinicznych, dzięki czemu radiolodzy będą mieli więcej czasu na skupienie się na trudnych zadaniach, a także na interakcji z pacjentami i innymi lekarzami.

Pojawiają się jednak głosy ostrzegające przed skutkami zastosowania AI, zwłaszcza w radiologii. W niektórych scenariuszach przyszłości przewiduje się, że AI może zastąpić radiologów. Wśród argumentów dominuje ten, że AI nigdy nie będzie w stanie dorównać bystremu oku radiologa lub że radiolodzy robią więcej niż tylko interpretują obrazy. Jest w tym dużo prawdy.

Uważam jednak, że AI może zakłócić sposób wykonywania tego zawodu. Zagrożenia są realne, a przyszłość jest niepewna – potrzebna jest uczciwa, dogłębna dyskusja, która ukierunkuje rozwój tej dziedziny.

Chciałbym tutaj poruszyć inny, pokrewny temat: Za 10–15 lat może powstać nowa dziedzina, która obejmie radiologię, patologię i badania molekularne i będzie się nazywać „medycyną diagnostyczną” lub „diagnostyką zintegrowaną”. Jesteśmy już świadkami początków integracji dyscyplin patologii i radiologii, które stanowią podstawę diagnostyki nowotworów.

32

OSOZ Polska 4/2022

Obie mają wspólną misję diagnozowania chorób za pomocą obrazów i biomarkerów.

Zintegrowane raporty patologów i radiologów współpracujących ze sobą pozwolą osiągnąć wyższy poziom jakości. Pojedynczy raport patologiczno-radiologiczny stał się już rzeczywistością w kilku Uniwersyteckich Centrach Medycznych.

Jednak minie jeszcze wiele czasu – o ile w ogóle – zanim te dwie dziedziny specjalistyczne zostaną połączone w jedną zintegrowaną bazę wiedzy, jednolitą tożsamość zawodową i nowo opracowane, wspólne szkolenia w ramach rezydentury. Czy zatem radiolog i patolog, jakich znamy dzisiaj, to gatunki wymarłe? Czy w przyszłości będą istnieć „diagności”? Mamy się nad czym zastanawiać – to bardzo ekscytujące czasy.

Czy po dziesięciu latach pracy w GE Healthcare może Pan powiedzieć: „tak, możemy dziś lepiej diagnozować pacjentów, co gwarantuje lepsze wyniki leczenia”?

Jednym z ważnych celów radiologii jest wykrywanie zmian w tkankach na wczesnym etapie. Nie ma wątpliwości, że w ostatniej dekadzie technologia medyczna poczyniła ogromne postępy, z których korzystają pacjenci. Na przykład, algorytmy sztucznej inteligencji zapewniają radiologom pomoc przy przeglądaniu obrazów, dzięki czemu podejrzane wyniki są wstępnie oznaczane poprzez rozpoznawanie wzorców, które są następnie sprawdzane pod kątem wiarygodności przez doświadczonego radiologa, oceniane i odpowiednio zatwierdzane lub odrzucane. Na ogół prowadzi to do wcześniejszej i dokładniejszej diagnozy, co może skutkować lepszym wynikiem leczenia pacjenta.

Postęp w radiologii jest imponujący. Lekarze mają dostęp do wysokiej jakości obrazów o niezwykłej rozdzielczości, a algorytmy sztucznej inteligencji wspierają ich w podejmowaniu decyzji. Jednak nadal droga pacjenta z chorobą nowotworową jest po prostu zbyt długa i skomplikowana – wiele przypadków jest diagnozowanych zbyt późno.

Jaki jest następny krok dla radiologii, aby poprawić tę sytuację?

W opiece nad chorymi na nowotwory należy skupić się na całościowym przebiegu leczenia pacjenta, a nie na wkładzie każdej specjalności czy funkcji opiekuńczej z osobna. Zaangażowanie pacjenta i zespołu opieki jest kluczowe w momencie rozpoznania nowotworu i rozpoczęcia opieki, ale komplikuje je konieczność zorganizowania wielu współzależnych konsultacji i zdarzeń związanych z opieką w krótkim czasie. Dlatego lekarze różnych specjalności i opiekunowie muszą współpracować w zespołach.

Radiolog wyposażony w AI może odegrać kluczową rolę, polegającą na rozpoczęciu badania choroby – diagnozowaniu, ustalaniu stopnia zaawansowania, monitorowaniu i śledzeniu przebiegu choroby w czasie oraz oferowaniu wiedzy specjalistycznej i konsultacji w zakresie stanów chorobowych. Radiologia często stanowi punkt wejścia pacjenta do systemu opieki onkologicz-

r o zm o wy

nej. Dlatego ma wyjątkową rolę we wzmacnianiu zaangażowania pacjenta i zespołu, zwłaszcza w początkowym okresie opieki onkologicznej.

Radiologia pełni więc rolę „rozgrywającego” w tym procesie i anagażuje pacjentów i zespół opieki w terminowe, skoordynowane działania. Po wstępnych konsultacjach i opracowaniu planu leczenia, funkcja rozgrywającego jest przekazywana chirurgii lub onkologii medycznej.

Model ten stwarza radiologom możliwości świadczenia usług o prawdziwej wartości dodanej i umacnia znaczenie radiologii w zmieniającym się środowisku opieki zdrowotnej. Jest to ogromna szansa na wyciągnięcie radiologów zza monitora i umożliwienie im pełnienia roli „lekarza” w większym stopniu niż kiedykolwiek wcześniej.

Jest Pan zwolennikiem cyfrowych technologii medycznych, często przedstawianych jako idealna przyszłość, w której dane są połączone, zaawansowane urządzenia typu wearables monitorują stan zdrowia ludzi 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, a usługi zdrowotne stają się dostępne i przystępne cenowo dla wszystkich. Jaka jest jednak realna wizja cyfrowej opieki zdrowotnej?

Według mnie realistyczna przyszłość cyfrowej opieki zdrowotnej to połączona i łatwo dostępna sieć wirtualnej i osobistej opieki medycznej, z możliwością przewidywania w czasie rzeczywistym, która wspiera współpracę w zakresie opieki zdrowotnej na każdym etapie podróży pacjenta.

Optymalizacja przepływu pracy z wykorzystaniem sztucznej inteligencji może przyczynić się do poprawy efektywności operacyjnej, dzięki czemu pracownicy ochrony zdrowia będą mogli skupić się na tym, co robią najlepiej: na opiece nad pacjentem. A umożliwiając ludziom lepsze dbanie o swoje zdrowie i samopoczucie dzięki spersonalizowanym cyfrowym rozwiązaniom zdrowotnym, możemy promować przejście od opieki nad chorymi do prawdziwej opieki zdrowotnej.

W ten sposób transformacja cyfrowa może przyczynić się do osiągnięcia lepszych wyników zdrowotnych, poprawy doświadczenia pacjentów i personelu oraz obniżenia kosztów opieki.

netyczne, mimo że ryzyko ataków cybernetycznych stale rośnie.

Temat jest bardzo istotny, ponieważ zdrowie to kwestia zaufania. Jako pacjent muszę mieć pewność, że moje dane zdrowotne są chronione. Jeśli nie zostanie to zagwarantowane, dojdzie do poważnego naruszenia zaufania, co może zachwiać moją wiarą w samą naukę.

Dlatego komunikacja w nauce jest tak ważna. Moim zdaniem jest ona niezbędna do pielęgnowania i wzmacniania społecznego zaufania. W związku z pandemią COVID-19, w przestrzeni publicznej wzrosła obecność i rozpoznawalność niektórych naukowców. Każdego dnia udzielają oni wywiadów w mediach, doradzają decydentom i piszą posty w mediach społecznościowych. Omawiają najnowsze dane dotyczące koronawirusów, wyjaśniają i interpretują nowe badania lub komentują politykę rządu.

Ogólnie rzecz biorąc, naukowcy i pracownicy służby zdrowia powinni spodziewać się, że ich badania będą kwestionowane i podważane, a konstruktywne opinie powinny być przyjmowane z zadowoleniem. Jednak groźby przemocy i skrajne nadużycia w sieci nie zachęcają do debaty i mogą osłabić komunikację naukową w czasach, gdy nigdy wcześniej nie była ona tak ważna.

Dziękuję za rozmowę. 

„Radiologia często stanowi punkt wejścia pacjenta do systemu opieki onkologicznej. Dlatego ma wyjątkową pozycję, aby odgrywać rolę we wzmacnianiu zaangażowania pacjenta i zespołu medycznego, zwłaszcza w początkowym okresie opieki onkologicznej”.

Co Pana bardziej niepokoi: ataki cybernetyczne na ochronę zdrowia czy to, że 10–20% społeczeństwa wciąż nie ufa nauce?

Oba tematy są niezwykle ważne.

W ubiegłym roku naruszenie danych w wyniku różnych incydentów bezpieczeństwa dotknęło ponad 40 milionów ludzi w samych Stanach Zjednoczonych.

Tego typu sytuacje mogą zaszkodzić pacjentom na kilka sposobów, od ujawnienia prywatnych informacji po finansowe reperkusje kradzieży tożsamości medycznej.

Włamania i ataki na instytucje opieki zdrowotnej mogą utrudnić świadczenie wysokiej jakości opieki.

Niestety, wiele organizacji opieki zdrowotnej nie traktuje priorytetowo inwestycji w bezpieczeństwo cyber-

OSOZ Polska 4/2022

33

Z AR Z ĄDZ ANIE b e zpi e cz e ń stw o danyc h

Bezpieczne przekazywanie danych osobowych do państw trzecich przy wykorzystaniu nowych wzorów standardowych klauzul umownych Przetwarzanie danych osobowych poza Europejskim Obszarem Gospodarczym (EOG) wymaga zalegalizowania transferu danych, a brak prawidłowego uregulowania zasad transferu danych poza EOG stanowi naruszenie przepisów RODO.

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

USA należy wziąć pod uwagę nowe standardowe klauzule umowne.

Część krajów spoza EOG takich jak UK, Japonia, Kanada, Argentyna, Nowa Zelandia, Korea Południowa uzyskała decyzję o adekwatności stwierdzającą, że te państwa trzecie zapewniają odpowiedni stopień ochrony. Dla pozostałych krajów trzeba wprowadzić dodatkowe zabezpieczenia.

Nowe standardowe klauzule umowne

Standardowe klauzule umowne jako dodatkowe zabezpieczenie podczas transferu Pokłosiem wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie Schrems II, było unieważnienie adekwatności ochrony zapewnianej przez Tarczę Prywatności UE – USA, czyli popularnej Privacy Shield, która dawała gwarancję odpowiedniego stopnia ochrony danych osobowych transferowanych do USA. Wyrok TSUE ws.

Schrems II nie zmienił jednak roli standardowych klauzul umownych, wskazując, iż mogą one zapewniać odpowiedni poziom ochrony danych osobowych transferowanych do państw trzecich. Jednak regulując transfer danych do państw trzecich m.in.

34

OSOZ Polska 4/2022

Na decyzję Komisji Europejskiej w sprawie standardowych klauzul umownych dotyczących przekazywania danych osobowych do państw trzecich, na mocy której przyjęto nową treść standardowych klauzul umownych (dalej SKU), czekaliśmy aż do 4 czerwca 2021 roku.

SKU zostały zaktualizowane m.in. w konsekwencji wyroku TSUE w sprawie Schrems II, a także w związku z wejściem w życie RODO, gdyż dotychczasowe treści SKU funkcjonowały jeszcze przed rozpoczęciem obowiązywania RODO. Nowe SKU weszły w życie w dniu 27 czerwca 2021 roku, lecz w związku z trzymiesięcznym okresem przejściowym, stare SKU zostały uchylone 27 września 2021 r. Zgodnie z komunikatem Prezesa UODO, umowy, które zostały zawarte do 27 września 2021 r., mogą dalej obowiązywać w niezmienionej postaci do 27 grudnia 2022 r. Eksperci rekomendują, żeby nowe umowy w toku, w których dojdzie do transferu poza EOG, a zawierane po 27 września 2021 r., uwzględniały nowe SKU.

Z AR Z ĄDZ ANIE

Modułowa konstrukcja nowych standardowych klauzul umownych Decyzja Komisji Europejskiej w sprawie SKU jest warta uwagi, gdyż stanowi dokument zawierający cztery wzory umów określone modułami, które powinny być podstawowym narzędziem regulującym transfer danych osobowych poza EOG. Poszczególne moduły odpowiadają relacji pomiędzy podmiotami, które biorą udział w transferze danych osobowych poza EOG tj.: – Moduł I: umowa pomiędzy między dwoma administratorami, w tym jednym administratorem spoza EOG; – Moduł II: umowa pomiędzy administratorem a procesorem poza EOG; – Moduł III: umowa pomiędzy dwoma procesorami, w tym jednym procesorem poza EOG; – Moduł IV: umowa pomiędzy procesorem a administratorem w państwie trzecim.

Wnioski

w ramach orzeczenia Schrems II podkreślił, że w pewnych okolicznościach oprócz SKU konieczne będzie podjęcie dalszych środków w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony danych m.in. ocena skutków transferu danych.

Należy mieć świadomość, że pomimo zastosowania SKU, podmioty transferujące dane nie zostają zwolnione z obowiązku samodzielnej oceny prawa i praktyki w zakresie danych osobowych w państwie trzecim, do którego zamierzają transferować dane. 

» Transfer danych poza EOG ma miejsce, gdy np. dane pacjentów trafiają na serwer zlokalizowany w USA.«

Pamiętajmy, że zastosowanie nowych SKU może nie być wystarczającą podstawą transferu danych osobowych poza obszar EOG. Trybunał Sprawiedliwości

OSOZ Polska 4/2022

35

Z AR Z ĄDZ ANIE POR ADNIK

Jak poprawić doświadczenie pacjenta związane z czasem oczekiwania na wizytę?

U niektórych osób nawet 5-minutowe opóźnienie zaplanowanej wizyty wywołuje irytację, gdy inni są gotowi czekać kilka godzin. Czas spędzony w poczekalni to jeden z najmocniejszych determinantów zadowolenia pacjenta, który niestety często wymyka się placówkom medycznym spod kontroli. Czy można coś z tym zrobić?

Precyzyjne planowanie to tylko połowa sukcesu Lekarze i menedżerowie wiedzą doskonale, że są granice optymalizacji czasu oczekiwania pacjentów. Nawet jeśli wdrożono dobry system umawiania na godziny, przeanalizowano średni czas obsługi pacjenta, wprowadzono e-rejestrację, mogą nadal wystąpić sytuacje niezaplanowane: nagłe przypadki, wydłużony czas obsługi chorego ze skomplikowanym schorzeniem, spóźnienie lekarza, który utknął w korku, dodatkowy czas na konsultacje z innym specjalistą lub długotrwałe badania. Żadna placówka nie umawia też na minutę, bo pacjenci się spóźniają, a do tego trzeba wkalkulować czas rejestracji oraz założenia kartoteki w przypadku nowego pacjenta itd.

Kilka takich sytuacji i kilkuminutowe opóźnienia mogą skumulować w kilkadziesiąt minut. Wraz z upływem dnia, czas oczekiwania pacjenta rośnie jak kula śnieżna i cały plan dnia wymyka się spod kontroli. Na początek dobra wiadomość: dostępna literatura naukowa nie wskazuje na prostą korelację między długim czasem oczekiwania a gorszym ogólnym doświadczeniem pacjenta w zakresie opieki. Bowiem każdy pacjent inaczej reaguje na czas oczekiwania.

Gotowość pacjentów do oczekiwania jest wypadkową rzeczywistego czasu spędzonego na czekaniu, czynników indywidualnych, takich jak postrzegana wartość wizyty i koszt długiego oczekiwania, oraz czynników związanych z kliniką i świadczeniodawcą. Wspomniana „gotowość” pacjenta nie jest stała. Ciężko chorzy pacjenci czekają godzinami, aby dostać się do specjalisty, bo stawką jest zdrowie i życie. Z kolei osoby z lekkim przeziębieniem, które potrzebują tylko zwolnienia lekarskiego, lub osoby zgłaszające się na badania profilaktyczne, już takiej cierpliwości nie mają. Mowa o tzw. indywidualnej wartości wizyty dla pacjenta. Gdy jedni mówią „nie będę się czekaniem zbytnio stresować, ponieważ ważniejsze zdrowie”, inni wybuchają gniewem i czują się źle traktowani lub nawet ignorowani.

36

OSOZ Polska 4/2022

Z AR Z ĄDZ ANIE

Naukowcy zajmujący się psychologią oczekiwania wyróżnili kilka elementów, które najmocniej wpływają na poprawę doświadczeń pacjenta w poczekalni: • wprowadzenie elementów minimalizujących postrzegany czas oczekiwania (odwrócenie uwagi); • proaktywne informowanie pacjentów o opóźnieniach; • wyraźne przepraszanie za opóźnienia; • możliwość przesunięcia pozycji w kolejce lub zaproponowanie przyjścia na późniejszą godzinę (opcja ograniczona tylko do niektórych placówek).

Punktem wyjścia jest koordynacja Wspomniane nieprzewidziane sytuacje zdarzają się w każdej placówce. Ale jeśli system organizacji wizyt jest dobrze zaprojektowany, nie powodują one zazwyczaj sporych zatorów.

Podstawą jest system informatyczny do e-rejestracji zawierający narzędzia komunikacji z pacjentem jak

przypomnienia e-mail lub SMS o zbliżającym się terminie czy opcja łatwego odwołania terminu lub jego przesunięcia. A do tego system kolejek oczekujących, aby pacjenci, którym nie udało się umówić wcześniej, byli automatycznie powiadamiani o wolnym okienku (system „last minute”). Pacjent musi mieć możliwość skontaktowania się z rejestracją w możliwie łatwy sposób, bo jeśli zadzwoni i nikt nie odpowiada, to po prostu zrezygnuje z poinformowania o tym, że nie przyjdzie.

Jeżeli już zadbano o dobrą organizację i planowanie wizyt, można zająć się psychologicznymi aspektami. Większość badań wskazuje, że pacjenci spodziewają się, że będą czekać. Ale to nastawienie dotyczy tylko określonego przedziale czasu. W trakcie oczekiwania, pacjenci porównują na bieżąco realną długość czasu oczekiwania ze swoimi oczekiwaniami oraz potencjalnymi korzyściami. Gdy przekroczona zostanie granica tolerancji – bardzo często wyznaczana czynnikami zewnętrznymi, jak koniecznością powrotu do pracy albo

» Jeśli wartość wizyty jest wysoka, a koszt oczekiwania niski, pacjenci są gotowi tolerować nawet duże opóźnienia.«

OSOZ Polska 4/2022

37

Z AR Z ĄDZ ANIE

odebrania dziecka z przedszkola – frustracja będzie rosła z każdą minutą.

Konstruktywne wykorzystanie czasu Jednym z pionierów w stosowaniu psychologii czasu oczekiwania są parki rozrywki Disneya. Nawet jeśli trzeba stać w kolejce kilkanaście minut, goście są bombardowani bodźcami zewnętrznymi, praktycznymi informacjami, dodatkowymi atrakcjami. Choć wizyta u lekarza nie ma nic wspólnego z zabawą, mechanizm jest ten sam: zlikwidować bezczynność i monotonię.

Pacjenci mogą otrzymać do wypełnienia wstępne ankiety stanu zdrowia, w których określają objawy oraz opisują swoje problemy. Takie informacje mogą być przesłane do elektronicznej kartoteki pacjenta widocznej na ekranie komputera lekarza. W ten sposób lekarz nie musi zadawać standardowego zestawu pytań, ale od razu może przejść do wywiadu pogłębionego, a pacjent ma czas, aby w spokoju spisać wszystkie dolegliwości i okoliczności choroby. To też może być dla pacjenta argumentem do zainstalowania aplikacji zintegrowanej z EDM. Wśród strategii minimalizacji czasu spędzonego bezczynnie w poczekalni jest dobre zaplanowanie w systemie IT ścieżki przepływu pacjenta. Czasami jeszcze przed wizytą pielęgniarka może dokonać podstawowych pomiarów parametrów zdrowia albo wykonać zalecane szczepienia. Wszystkie osoby w zespole opieki muszą jednak wiedzieć, na jakim etapie obsługi znajduje się pacjent – i to w czasie rzeczywistym.

Czynniki ze strony świadczeniodawcy (kontrolowalne): • informacja o opóźnieniach • przeprosiny za długi czas oczekiwania • taktyki odwracana uwagi

Postrzegany czas oczekiwania Rzeczywisty czas oczekiwania Reakcja pacjenta:

Ocena całego doświadczenia związanego z oczekiwaniem

• a fektywna – spokój, frustracja, niepokój, stres • kognitywna – uzasadnione/ nieuzasadnione, dopuszczalne/ niedopuszczalne opóźnienie

Czynniki indywidualne (niekontrolowalne): • o czekiwana wartość (rodzaj schorzenia) • k oszt oczekiwania (ekonomiczny i psychologiczny) Opracowano na podstawie: The psychology of the wait time experience – what clinics can do to manage the waiting experience for patients: a longitudinal, qualitative study (BMC)

38

OSOZ Polska 4/2022

Innymi, bardziej klasycznymi sposobami, są informacje wyświetlane na ekranach dotyczące profilaktyki czy innych świadczonych usług, a nawet stos z ulotkami i czasopismami. Choć te ostatnie lepiej zastąpić ciekawymi broszurami na temat fizjologii człowieka, metod poprawy jakości snu czy radzenia sobie ze stresem. Na pewno bardziej pomogą niż abstrakcyjne obrazy mające tworzyć przyjazną atmosferę. Wielu pacjentów przychodzi z własnymi laptopami, smartfonami i tabletami i już sam dostęp do gniazdek może być dla nich plusem.

Takie małe udogodnienia najlepiej przygotowywać na podstawie opinii przekazywanych w regularnie przeprowadzanych ankietach satysfakcji.

Informowanie o opóźnieniach i przepraszanie O tym, że czas oczekiwania na wizytę się przedłuży, trzeba informować na bieżąco. W przypadku systemu numerowania wizyt, tablica w poczekalni zmniejsza stopień niepewności – pacjent wie dokładnie, ilu pacjentów jest przed nim i obserwuje na bieżąco zmiany w kolejce.

Psychologiczny element poczucia kontroli odgrywa tutaj strategiczną rolę. Korzysta też rejestracja, która nie jest bombardowana co chwilę pytaniami, „za ile będę przyjęty/przyjęta”.

Innym rozwiązaniem jest zintegrowanie takiej opcji w aplikacji dla pacjenta. Wskazanie pozycji w kolejce powinno jednak uwzględniać przypadki nagłe. Pacjent musi zrozumieć, dlaczego kolejka stoi w miejscu albo nagle pojawiła się nowa pozycja. Choć wielu menedżerów życzyłoby sobie przy okazji wdrożenia systemu ze wskazaniem dokładnego czasu pozostałego do wizyty, takie rozwiązanie nie zawsze jest możliwe (wracamy do problemu trudności szacowania długości pojedynczej wizyty), ale na pewno warte rozważania. Z drugiej strony, rejestracja może też obserwować na bieżąco przepływ pacjentów i informować nowe osoby o tym, ile mniej więcej czasu będą musiały czekać. Tu jednak wymagane jest duże wyczucie i doświadczenie.

Kiedy już dojdzie do opóźnienia, przeproszenie za nie może złagodzić negatywne reakcje. Opóźnienia są stresujące dla obydwu stron – lekarza, którzy pracuje pod presją czasu oraz pacjentów mogących doświadczać różnych negatywnych emocji, takich jak niepokój, irytacja, złość i frustracja. Wyraźne i szczere przeprosiny mogą w znacznym stopniu przyczynić się do ich złagodzenia. Lekarz może sprawdzić w elektronicznym terminarzu, kto czeka najdłużej i w ten sposób elastycznie dostosowywać kolejność przyjęć. Może też informować ustnie o powodach opóźnień.

Generalna zasada mówi, że przeprosiny powinien wystosować lekarz. Posiada on ogromny autorytet, więc pacjenci wykazują się większym zrozumieniem. Jednak to rejestracja powinna informować lekarza o aktualnych opóźnieniach, aby ten nie tracił czasu na administrowanie wizytami.

Zarządzanie czasem przyjęć pacjentów nie jest łatwe i tutaj trudno szukać złotych standardów. Jednak zawsze podstawą jest dobry system IT, który pozwoli planować ścieżkę pacjenta i komunikować się z nim na każdym etapie przed wizytą i w trakcie niej. 

KAMSOF T S.A.

<CT\ȤF\CL QDKGIKGO '&/ \ -5 '&/ 5WKVG

9 +PFGMUWL K WFQUVȶRPKCL 'NGMVTQPKE\PȤ &QMWOGPVCELȶ /GF[E\PȤ

9 4CRQTVWL <FCT\GPKC /GF[E\PG 9 Sprawniej i szybciej realizuj szczepienia RT\GEKY %18+& K IT[RKG

9 %JTQɛ FCPG RT\GF KEJ WU\MQF\GPKGO NWD WVTCVȤ YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl KS-EDM Suite KAMSOFT sa

Nie masz jeszcze systemu do wytwarzania EDM? Wybierz oprogramowanie dopasowane do Twojej placówki medycznej.

ŵĞĚLJĐLJŶĂΛŬĂŵƐŽŌ ͘Ɖů ͮ ƚĞů͘ ;нϰϴͿ ϯϮ ϮϬϵ Ϭϳ Ϭϱ

edm.kamsoft.pl

TR ANSFORMACJA E -zdr o wi e na ś wi e ci e

New Scientist

Robotic nurse can dress a mannequin in a hospital gown

Robot-pielęgniarka potrafi ubrać manekina w szpitalny fartuch Ubranie pacjenta w fartuch to tylko pozornie błaha czynność. Szereg skomplikowanych i subtelnych ruchów wymaganych w kontakcie z ciałem człowieka i elastycznym materiałem ubrania powoduje, że tylko człowiek jest ją w stanie wykonać.

Naukowcy opracowali jednak robota, który jest coraz bliżej precyzji i umiejętności manualnych.

Mowa o maszynie o dwóch ramionach, która w eksperymencie przeprowadzonym przez badaczy z Imperial College London była w stanie uchwycić szpitalny fartuch i kompletnie ubrać manekina medycznego leżącego na łóżku.

Fan Zhang i Yiannis Demiris przetestowali swojego robota w scenariuszu, który przypominał test kompetencji pielęgniarskich (Certified Nursing Assistant) stosowany w amerykańskiej służbie zdrowia – ucząca się pielęgniarka musi założyć szlafrok z rozpiętymi plecami osobie o słabych lub sparaliżowanych rękach. Zamiast człowieka użyto jednak manekina przeznaczonego do szkoleń medycznych.

Roboty mają ogromny problem z elastycznymi obiektami, takimi jak fartuchy szpitalne, bo ich kształt i rozmiar różnią się znacznie w zależności od sposobu ich udrapowania. Wystarczy chwycić ubranie w innym miejscu i przybiera ono zupełnie inną formę. Dlatego opracowany robot skupia się tylko na kluczowych punktach, które musi chwycić.

40

OSOZ Polska 4/2022

Zanim przeprowadzono końcowy tekst, naukowcy wytrenowali system sterowania robota oparty na sztucznej inteligencji, wykorzystując w tym celu komputerową symulację problemu. Po przeszkoleniu, robot z powodzeniem ubierał pacjenta-manekina w 90,5% przypadków.

Mehmet Dogar z Uniwersytetu w Leeds (Wielka Brytania) twierdzi, że decydującym o sukcesie elementem jest zidentyfikowanie kluczowych miejsc fartucha niezbędnych w procesie rozłożenia ubrania i założenia go pacjentowi. Tym mechanizmem kieruje się też człowiek. Gdy zakładamy koszulę czy spodnie, za każdym razem robimy to bardzo podobnie, chwytając określone miejsca.

Mimo to Dogar twierdzi, że zrobotyzowani opiekunowie to wciąż odległa przyszłość. Pielęgniarka wykonuje dziesiątki innych czynności, a do tego zmienność warunków wymaga bieżącego reagowania (np. położenie ciała pacjenta jest za każdym razem inne). Mimo iż technologia nie jest jeszcze gotowa do wykorzystania na ludziach, stanowi eksperymentalny krok w stronę automatyzacji pracy w szpitalach. 

» Robotyczne pielęgniarki to nadal bardzo odległa przyszłość. «

TR ANSFORMACJA

Mobile Health News

The Telehealth Era Is Just Beginning

Era telezdrowia dopiero się zaczyna Wirtualna opieka zdrowotna to na razie tylko cyfrowa podróbka opieki osobistej. Jednak wraz z adaptacją kolejnych technologii i integracją danych pacjentów, zaoferuje nowy sposób opieki, prowadząc do rozwiązania wielu palących problemów ochrony zdrowia.

Według badania amerykańskiego Narodowego Komitetu Zapewniania Jakości (National Committee for Quality Assurance), pełne wdrożenie telezdrowia poprawiłoby jakość kliniczną w USA o 20%, zwiększyłoby dostęp do opieki o 20% i zmniejszyłoby wydatki na opiekę zdrowotną o 15%–20%. Instytut wyodrębnił pięć szans związanych z opieką wirtualną.

Ograniczenie kosztownych i niepotrzebnych wizyt na ostrym dyżurze Według analizy UnitedHealth Group, usługi świadczone w ramach ostrego dyżuru są 12 razy droższe niż wizyta w gabinecie lekarskim. Nieuzasadnione korzystanie z nich przez pacjentów prowadzi każdego roku do niepotrzebnych kosztów w kwocie 32 mld USD. Nieraz pacjenci jadą na ostry dyżur, bo nie mogą dostać się do swojego lekarza rodzinnego. Rozwiązaniem są całodobowe centrum telezdrowia z opcją wizyt telemedycznych, dostępem do kartoteki chorego oraz aktualnych parametrów zdrowia zbieranych przez urządzenia ubieralne. Z badań wynika, że ok. 60% przypadków można obsłużyć z pomocą telewizyt.

Powstrzymanie pandemii chorób przewlekłych Niezakaźne choroby przewlekłe – cukrzyca, choroby serca i układu krążenia, nowotwory – odpowiadają za siedem na dziesięć zgonów oraz są główną przyczyną

niepełnosprawności. Ocenia się, że nadciśnienie tętnicze – wiodący czynnik ryzyka udaru mózgu – nie jest prawidłowo kontrolowane u 50% mieszkańców USA. Wiele parametrów zdrowia można z powodzeniem kontrolować na odległość i to zdecydowanie częściej niż w modelu wizyt tradycyjnych, a systemy AI są w stanie wychwytywać niepokojące tendencje, dzięki czemu lekarz nie musi przeglądać wszystkich danych.

Rozwiązanie problemu nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej Wystarczy smartfon i dostęp do internentu, aby porozmawiać z lekarzem lub uzyskać poradę bezpośrednio z aplikacji zdrowotnej (np. wstępna ocena stanu zdrowia). Dotyczy to zwłaszcza obszarów słabo zaludnionych, gdzie infrastruktura medyczna nie jest rozbudowana.

Szybsza i bardziej efektywna opieka specjalistyczna Na wizytę u specjalisty trzeba czasami czekać tygodniami lub miesiącami, a każde opóźnienie w rozpoczęciu leczenia prowadzi do pogorszenia rokowań dla pacjenta i wyższych kosztów leczenia. Według dostępnych badań, nawet 40% wizyt u specjalistów można obsłużyć telemedycznie bez uszczerbku na jakości.

Zapewnienie dostępu do najlepszych lekarzy Pacjenci z chorobami rzadkimi, które dotykają ok. 5% społeczeństwa, często latami pozostają niezdiagnozowani. Skomplikowane przypadki mogą być wstępnie wyjaśniane przez sztuczną inteligencję. Algorytmy mają zdolność porównywania objawów i parametrów zdrowia z danymi milionów innych pacjentów. Pacjent, niezależnie od miejsca zamieszkania, może też połączyć się z najlepszym specjalistą w danej dziedzinie.

Dobrze stosowana telemedycyna może uratować życie tysięcy pacjentów i obniżyć koszty opieki przy takiej samej lub nawet wyższej jakości. 

OSOZ Polska 4/2022

41

TR ANSFORMACJA L A B O R ATO R I U M T E C H N O LOG I I

Czy mierzenie parametrów zdrowia z pomocą opasek i zegarków ma sens?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, przez 120 dni nosiłem dzień i noc inteligentny zegarek, który monitoruje tętno, poziom saturacji krwi tlenem, liczbę spalonych kalorii, aktywność fizyczną, jakość snu i poziom stresu.

Co mi to dało?

42

OSOZ Polska 4/2022

Do eksperymentu wybrałem urządzenie klasy GPS dla osób uprawiających sport, gwarantujące wysoką precyzję pomiarów. Nie zdradzę marki, aby nie być posądzonym o reklamowy charakter testu. Kierowała mną ciekawość, czy dostęp do danych obrazujących stan zdrowia będzie miał jakikolwiek wpływ na podejmowane decyzje. Producenci obiecują, że tzw. urządzenia wearables pomagają zarządzać zdrowiem, modyfikować niezdrowe zachowania; motywują, a nawet wykrywają na wczesnym etapie niektóre choroby. To też ogromny

TR ANSFORMACJA

i szybko rozwijający się rynek, na którym konkurują giganci technologiczni: Apple, Samsung, Fitbit, Garmin, Huawei i Xiaomi.

Po dwóch miesiącach regularnego odczytywania wyników w aplikacji i śledzenia trendów mogę podzielić się kilkoma wnioskami.

Dużo danych, ładne wykresy, czyli skomplikowana matematyka zdrowia

Niektóre informacje z pewnością mogą być przydatne wyczynowym sportowcom lub osobom chorym przewlekle, jednak niewiele wnoszą do zdrowia osoby zdrowej.

Zegarek skrupulatnie mierzy osiągnięcia, co na pewno daje osobistą satysfakcję i motywuje – przynajmniej przez kilka pierwszych tygodni, zanim dane stały się powtarzalne, a trendy – niewiele się zmieniały.

Dodatkowym wyzwaniem jest rejestrowanie każdej aktywności fizycznej. Gdy o tym zapomnimy, dane stają się niekompletne, a obliczone trendy – błędne.

Każda aktywność fizyczna – bieganie, pływanie, jazda na rowerze, spacer – jest rejestrowana wraz z takimi parametrami jak trasa, średnia szybkość, rytm serca.

Zaskakujące momenty prawdy Na ich podstawie zegarek oblicza osiągi sportowe i pokazuje je w formie wykresu. Dłuższa przerwa w aktywPośród natłoku informacji zdarzały się jednak i takie, któności fizycznej od razu odbija się negatywnie na dłure mogą być pouczające. Przykładem jest wpływ alkohogofalowym trendzie. A stąd już blisko do wyrzutów sulu na organizm. O jego negatywnym oddziaływaniu mymienia, które faktycznie mogą śli się zazwyczaj tylko wtedy, gdy motywować. pojawia się złe samopoczucie. Tak Urządzenie zlicza każdy krok, naprawdę, szkodliwe działanie winawet te robione podczas całego doczne jest już po dwóch, pozornie dnia spędzonego w domu. Okazuniewinnych kieliszkach wina – tętje się, że wędrówki między biurno szybko rośnie, a następnego kiem a kuchnią mogą wygenerodnia na wykresie jakości snu możwać kilka tysięcy kroków, czasana zauważyć skrócenie fazy głębomi nawet 30% zalecanej dawki kiego snu (REM). ruchu na poziomie 8000 kroków.

I to była jedna z najciekawNajważniejsze dane są widoczszych lekcji w pierwszych tygone na tarczy zegarka (kroki, tętno), dniach. Obiektywne liczby przebardziej skomplikowane analizy – mawiają do wyobraźni lepiej niż w aplikacji mobilnej. Pierwszym ogólne zalecenia. Mogę sobie wydniom noszenia zegarka towaobrazić, że jeżeli w przyszłości rzyszy fascynacja bogactwem dapowstaną urządzenia monitorunych, zmieniających się wyników, jące jakość odżywiania się, mógkolorowych wykresów. Te z czałby być to przełom w zmianie zasem układają się w trendy. Możchowań. Ludzie mają tendencję na spędzić kilkadziesiąt minut do ignorowania faktów, które są dziennie zagłębiając się w analidla nich niewygodne. Dlatego zę trybu życia i parametrów zdrosuche pomiary pochodzące prowia. Niestety, większość to tylko sto z własnego organizmu nie posuche dane, które trzeba sobie sazostawiają cienia wątpliwości memu zinterpretować. Nie wiem, i mogą przekonywać. czy średnie tętno na 60 uderzeń Być dobrze wyspanym serca na minutę jest lepsze od 58, po nieprzespanej nocy a niższa częstotliwość oddechów do dobrze, czy źle.

Nie zabrakło też absurdalnych Ale rozumiem już, dlaczego sytuacji. Jedną z nich była dość Puls na poziomie 78, stres – 27. Suche producenci tego typu urządzeń ciężka noc spowodowana infekliczby bez jakiekolwiek interpretacji. nie idą o krok dalej, interpretucją koronawirusem. Choć miając dane w oparciu o wiedzę mełem wrażenie, że zasnąłem może dyczną albo podając personalizona godzinę albo dwie, następnego wane wskazówki. Powód jest prosty: aby uzyskać wiadnia dowiedziałem się z aplikacji, że spałem całe 9 gorygodne wnioski, należałoby uwzględnić dziesiątki albo dzin, a do tego 40% czasu snu to fazy REM. Skąd ten setki innych czynników, których zegarek nie rejestruje. błąd pomiaru? Mój zegarek nie jest na tyle inteligenBo wysoki poziom stresu obliczany na podstawie spotny, aby sprawdzić, czy jego właściciel naprawdę śpi czy czynkowego tętna czy potliwości pokazuje skutek, a nie tylko leży w łóżku (tzn. nie porusza się i oddycha spoprzyczynę. Powodem może być równie dobrze oglądany kojnie). Efekt: zegarek nie zarejestrował ruchów, a częhorror lub wyjątkowo nerwowy dzień w pracy. Trudno stość oddechu i rytm serca sugerowały zdrowy i spoteż powiedzieć, gdzie przebiega granica pomiędzy norkojny sen. malnym poddenerowaniem, a szkodliwym dla zdrowia Po pierwszym błędym pomiarze trudno o zaufanie stresem chronicznym. Dostęp do danych zdrowotnych do monitoringu jakości snu. Obliczenia faz REM czy rodzi więc więcej pytań niż odpowiedzi. wskaźniki jakości snu oparte na bardzo ograniczonych

OSOZ Polska 4/2022

43

TR ANSFORMACJA

danych są obarczone dużym błędem. Urządzenie nie powiedziało mi też, dlaczego czasami moje fazy REM są krótsze, a fazy snu płytkiego – dominujące.

Mimo to, jedna z funkcji okazała się działać. Na głównym pulpicie z danymi na początku noszenia zegarka często pojawiała się informacja, że śpię za krótko. Zmotywowało mnie to do wcześniejszego kładzenia się do łóżka.

Ta zmiana utrwaliła się na dobre. Choć i tu łatwo o fałszywe dane – leżenie w łóżku ze smartfonem też może być zakwalifikowane jako sen.

Nawigacja pomaga, treningi przeszkadzają Szkoda, że tego typu urządzenia w standardowy sposób traktują użytkownika i nie dają możliwości indiwidualizacji, np. celów aktywności fizycznej. I tak nie przydaWykres jakości snu z podziałem na ły mi się ani wskazówki nofazy REM (fioletowe), głębokiego snu wych ścieżek, ani też sugestie (grantowe) i lekkiego snu (niebieskie).

Czy śpię dobrze? Zegarek podaje dane, dotyczące treningów interwaale bez ich interpretacji. łowych, przerw, intensywności itd. Te funkcje są dla tych, którzy ćwiczą zawodowo i priorytetem jest poprawa osiągnięć. Biegając, słucham muzyki albo podcastów, dlatego komunikaty, aby teraz się zatrzymać, a potem biec bardzo szybko i znowu się zatrzymać, z czasem zaczęły denerwować.

Funkcja nawigacji przydała się z kolei podczas wędrówek i wycieczek rowerowych. Trasy można wczytać bezpośrednio do zegarka. To pomaga zwłaszcza w nieznanym terenie – zamiast spoglądać co kilka minut na ekran smartfona, nawigację można śledzić na nadgarstku.

Niektóre rozwiązania okazują się wyjątkowo pomocne. Przykładowo, ćwiczenia oddechowe. Dotychczasowe próby medytacji zawsze kończyły się niepowodzeniem – po kilkudziesięciu sekundach skupiania się na oddechu, myśli szybko odpływały w kierunku pracy.

Trening oddechowy w zegarku pozwala wybrać różne techniki, przykładowo 4:4 (cztery sekundy wdechu, cztery sekundy wydechu). Urządzenie delikatnie wibruje przypominając, że już czas na wdech lub wydech. A to ma ogromne znaczenie, bo trudniej zapomnieć o rytmie oddychania.

migreny albo zmęczenia. W czasie mojej infekcji COVID-19, czułem się spokojniejszy, gdy wyniki saturacji krwi tlenem pozostawały na niezmienionym poziomie 95%. W tym przypadku dane potwierdzały obiektywnie, że wszystko jest w porządku. To nic, że podwyższony w wyniku gorączki puls został zrozumiany przez zegarek jako podwyższony poziom stresu. Z czasem nauczyłem się z dystansem interpretować niektóre obliczenia, wiedząc, że urządzenie ma swoje spore ograniczenia.

Korzystanie z inteligentnych urządzeń mierzących parametry zdrowia wymaga sporej dawki rozsądku i akceptacji niedoskonałości technologii. Najsłabszą jej stroną jest bardzo wybiórcza analiza danych i próba wyciągania na tej podstawie wniosków dotyczących np. kondycji fizycznej czy jakości snu.

Wiele pomiarów jest niewątpliwie przydatnych, ale wymaga od użytkownika wstępnej wiedzy, jak je interpretować. Same dane, choć na początku fascynują, nie wystarczą. O tym, że saturacja na poziomie 95% jest dobra, wiedziałem wcześniej. Zegarek jedynie podaje wartość procentową, bez jakiejkolwiek podpowiedzi.

Ostatecznie jednak jestem przekonany, że mierzenie parametrów zdrowia ma sens, jeśli wcześniej zdefiniujemy cel, który chcemy osiągnąć. Liczby przemawiają do rozsądku lepiej niż przypuszczenia, niekiedy wyciągając nas z bańki własnych, błędnych przekonań.

W moim przypadku sprawdził się też element motywacyjny i wyrobienie zdrowotnych nawyków. Dla osób z chorobami przewlekłymi, urządzenia wearables oferują lepszy wgląd we własne zdrowie, pomagając lepiej zarządzać chorobą czy redukować jej negatywne objawy.

To zupełnie inna perspektywa użytkowania niż w przypadku osoby zdrowej. 

» Zegarek zbiera wiele danych, które nie mają żadnej wartości.«

Zmiana perspektywy w chorobie Z rozmów z osobami chorymi przewlekle wiem, że wiele funkcji pomiarowych pomaga w zarządzaniu chorobą i identyfikacji np. czynników wyzwalających objawy

44

OSOZ Polska 4/2022

Poziom stresu jest obliczany na podstawie spoczynkowego rytmu serca.

TR ANSFORMACJA

DOBRE PR AK T YKI

Francuskie internetowe konto pacjenta - Mon espace santé (Moja Przestrzeń Zdrowia)

Francuskie podejście do cyfryzacji ochrony zdrowia: pragmatyzm ponad mega-plany W ciągu zaledwie trzech lat francuskie Ministerstwo Zdrowia zbudowało infrastrukturę wymiany danych oraz uruchomiło szereg e-usług. Obecnie, jako już kolejny kraj w Europie, planuje jeszcze w tym roku wprowadzić aplikacje mobilne na receptę.

Pięć filarów transformacji cyfrowej – Rok 2022 jest przełomowy dla zdrowia cyfrowego we Francji. Zbliżamy się do finału naszej sztandarowej, trzyletniej mapy drogowej e-zdrowia. Mamy co świętować. Udało nam się zbudować ekosystem będący fundamentem rozwoju innowacji w opiece zdrowotnej – mówi Isabelle Zablit-Schmitz, dyrektor ds. e-Zdrowia we francuskim Ministerstwie Zdrowia w wywiadzie dla OSOZ Polska.

Strategia Accelerating the eHealth shift ogłoszona w 2019 r. ma na celu objęcie wszystkich obywateli jednolitą dokumentacją medyczną, umożliwiając dostęp do cyfrowych usług zdrowotnych za pośrednictwem My Health Space (Mon espace santé) – platformy dostępnej również na smartfonach.

Kolejnym osiągnięciem jest opracowanie infrastruktury wymiany danych zdrowotnych w obrębie krajowego systemu opieki zdrowotnej oraz z innymi krajami Europy. Będzie ona filarem rozwoju Europejskich Przestrzeni Danych Zdrowotnych (European Health Data Space, EHDS). Projekt zakłada swobodną wymianę

OSOZ Polska 4/2022

45

TR ANSFORMACJA

danych pacjenta pomiędzy krajami członkowskimi UE oraz ich wykorzystanie do celów wtórnych, np. badań naukowych. EHDS to priorytet francuskiej prezydencji w Radzie UE (styczeń – czerwiec 2022 roku).

Mniejsze ambicje na rzecz praktycznych rozwiązań – W ramach wspomnianego planu działania w dziedzinie e-zdrowia nadrabiamy zaległości w takich podstawowych rozwiązaniach, jak e-recepty, rejestry pacjentów, infrastruktura i zarządzanie projektami e-zdrowia.

Jednocześnie mocno przyspieszamy, przykładowo uruchamiając nowy program wspierający młode firmy innowacyjne na wczesnym etapie rozwoju, pobudzający badania naukowe, wzmacniający poziom wiedzy cyfrowej i zwiększający innowacyjność – podkreśla Isabelle Zablit-Schmitz. Budżet programu to 650 mln euro.

Francuski sektor opieki zdrowotnej skorzysta również z 600 mln euro w ramach planu odbudowy po kryzysie COVID. W przeciwieństwie do innych kra» Nie baliśmy jów europejskich, które grzęzną w coraz droższych i niekończących się megaprosię sięgać do jektach e-zdrowia, francuskie Ministerrozwiązań stwo Zdrowia zrezygnowało z przygotowania jednej strategii cyfryzacji, skutymczasowych, piając się na wprowadzaniu krok po jak e-recepta kroku kolejnych rozwiązań. Na przykład, zanim stworzono platformę wyw formie PDF. miany danych zdrowotnych (redakcja: odpowiednik polskiego projektu P1), Nie wszystko e-recepty wymieniano w formie PDFmusi być idealne ów. I dopiero kiedy platforma e-zrowia ruszyła na dobre, dane zyskały w pełod samego ni cyfrową postać. Oczywiście e-recepty jako PDF to tylko przejściowe rozpoczątku.« wiązanie, ale i tak oferujące pacjentom szereg ułatwień.

– Długoterminowe projekty e-zdrowia zazwyczaj nie sprawdzają się w praktyce. Zmieniają się ludzie, technologie i priorytety ewoluują, ekosystemy zdrowia dojrzewają. Pojawiają się nowe elementy transformacji cyfrowej. Jedynie strategia pozostaje statyczna, dezaktualizując się po kilku latach. Dlatego wdrażanie projektów e-zdrowia w takim modelu często kończy się niepowodzeniem – zauważa Zablit-Schmitz.

– W naszym podejściu, bazą wszystkich działań są wartości: etyka, jasno zdefiniowane cele, interoperacyjność.

Na ich bazie powstają pojedyncze projekty, które można do siebie dopasowywać. Z czasem tworzą one kompleksowy i jednolity system.

Aplikacje na receptę wkrótce także we Francji Tak zwana szybka ścieżka wprowadzania na rynek cyfrowych aplikacji zdrowotnych, zapowiedziana w zeszłym roku przez prezydenta Emmanuela Macrona, nabiera konkretnych kształtów. Francuskie podejście będzie bazować na niemieckim modeu DiGA wprowadzonym w grudniu 2019 r. Na wstępnej liście wymagań

46

OSOZ Polska 4/2022

stawianych aplikacjom cyfrowym pretendującym do roli terapii cyfrowych znalazły się m.in. interoperacyjność danych, europejski znak bezpieczeństwa urządzeń medycznych CE oraz dowody kliniczne na korzyści.

Nowością jest to, że dostawcy aplikacji mobilnych będą mieli do dyspozycji tzw. szybką ścieżkę wejścia na rynek zdrowia. Zakłada ona roczny okres przejściowy, w którym aplikacja będzie przepisywana przez lekarza i refundowana przez płatnika. Taka forma pilotażu pozwala producentowi zebrać dane niezbędne do ewaluacji rozwiązania. Obecnie jest to często ogromną przeszkodą – badania kliniczne są drogie a do tego długotrwałe. Z kolei rozwiązania cyfrowe stale się zmieniają – rośnie liczba funkcji a zastosowane algorytmy AI ciągle się uczą.

Isabelle Zablit-Schmitz zdradza, że intencją nowego prawa jest usunięcie barier dla innowacyjnych, ale i bezpiecznych rozwiązań cyfrowych w opiece zdrowotnej. Ministerstwo Zdrowia pracuje obecnie nad rozporządzeniem. Ma być one przedstawione w ciągu kilku miesięcy.

– W pracach nad ustawodawstwem dotyczącym aplikacji na receptę współpracujemy też z innymi krajami europejskimi. Uważamy, że niektóre elementy zdrowotnych aplikacji mobilnych na receptę mogą nawet zostać wdrożone na poziomie europejskim. Przykładem jest wypracowanie wspólnego podejścia do oceny klinicznej aplikacji m-zdrowia – dodaje Zablit-Schmitz, która sama kiedyś założyła startup działający w branży medycznej.

Może to być ogromna szansa dla Europy, aby nadrobić zaległości cyfrowe, wspierać innowacje w opiece zdrowotnej i stać się atrakcyjnym miejscem dla startupów działających w sektorze ochrony zdrowia.

Wspólna przestrzeń dla danych dotyczących zdrowia Isabelle Zablit-Schmitz, zapytana o jeden z najważniejszych priorytetów francuskiej prezydencji w Radzie UE, odpowiada szybko: uregulowanie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia. EHDS jest postrzegany jako kluczowy element składowy opieki zdrowotnej w Europie. To także pilna konieczność – europejskim firmom brakuje danych niezbędnych do prowadzenia badań czy rozwoju rozwiązań opartych na algorytmach sztucznej inteligencji.

Podczas prezentacji projektu z początkiem maja br., Komisarz Europejska ds. Zdrowia i Żywności Stella Kyriakides podkreślała, że dane zdrowotne to „krew płynąca w żyłach systemu ochrony zdrowia”, a EHDS stanie się „kręgosłupem europejskiego systemu zdrowia przyszłości”. Już dziś brak danych opóźnia m.in. badania nad nowymi metodami leczenia i lekami.

Projekt EHDS nazywany jest też RODO+, bo rozszerza dotychczasowe prawa w zakresie kontrolowania prywatnych danych zdrowotnych. Pacjenci mają mieć m.in. możliwość decydowania, kto będzie miał dostęp do ich danych, a nawet edytowania zapisanych informacji. Na jego realizację przeznaczono 800 mln euro w budżecie EU oraz część z 12–14 mld euro w ramach narodowych programów odbudowy gospodarki po pande-

o s o z w o rld

Data-based innovation in healthcare needs a systematic change approach Maritta Perälä-Heape, Director of the Centre for Health and Technology at the University of Oulu (Finland), researches data-driven care and innovation ecosystems. We talk about the value of data in healthcare, the promise of the upcoming European Health Data Space, and the new strategy for data utilization for the benefit of citizens.

Do we realize the usefulness of data in health care?

The value of data is still underestimated. Their true potential can be achieved only if we know data management principles, their importance in secondary use, and understand the technologies which are bringing new insights into preventive healthcare.

It is a complex issue that cannot rely only on technical competencies but also must involve social-based determinants.

Therefore, healthcare professionals have to take action and build the data management strategy while developing new predictive data-led service concepts.

Furthermore, the value of data is higher if advanced analytic methods are involved, while the value of predictive analytics is realized only if good quality data is available. Thus, we need to build competencies in data collection, data sharing, and data processing and invest more and more in the data-based innovation mechanisms.

The European Health Data Space will make data available for scientific purposes and policy-making. Should citizens be excited or concerned?

Citizens and patients are at the center of EHDS. Individuals will be able to share their health data with doctors or caregivers in a self-determined way, make them ava-

ilable to third parties such as research institutions, and use them for their own health purposes. Personalized healthcare stands to benefit significantly from the EHDS implementation.

Is EHDS an ecosystem that will boost the use of secondary data for research, personalized health, and policymaking? Is it what you were waiting for?

We need new ways to make most of the data, especially regarding their secondary use. The European-level ap-

OSOZ Polska 4/2022

47

o s o z w o rld

bilities to link self-tracking data to new, more comprehensive approaches to diagnosis, therapy, and care.

» ������������������������ EHDS will not solve all the challenges in data-based innovation.«

For a long time, healthcare has even dreamed of predictive models of health. But, how far are we from having personalized health tips and alerts for every citizen?

proach to EHDS enables the creation of common principles and practices in personal data sharing, and cross-boarder collaboration in research & development between several stakeholders and organizations.

We shouldn’t hope that EHDS will solve all the challenges in data-based innovation. It is a systemic change that requires several players to understand their roles in that change and lots of hands-on practices. The implementation of EHDS needs investments in every EU Member State - especially in training and infrastructure, as well as involving all stakeholders from healthcare, health services, industry, and science.

But what will this new approach to data mean for us in the future?

Firstly, more personalized, preventive, and predictive healthcare services provision. Secondly, a more holistic view of one’s health and wellbeing. Thirdly, new possi-

Already, we can get health tips to stay healthy, but do we care about them? Even if they were more personalized, the situation might stay the same.

The predictive service design should be changed towards health coaching. I mean interpreting the person’s risks derived from the longitudinal health data and proposing ways to reduce risks.

In the discussions around secondary use of data, the same barriers are on the top of the list: lack of good quality data, legislation, and infrastructure. You also mention leadership. What should distinguish such leadership for better use of data potential?

First of all, understanding the value of data, not only in the primary use but also in the secondary use. It’s the leaders who are building the health data strategy for the organization. They are also creating strong strategic partnerships with academia and developers to get the best knowledge and know-how on the technological development in data management, data processing, and building new insight of data for the decision making for the benefit of the citizens and the society. 

OSOZ

CZASOPISMO O CYFRYZACJI OCHRONY ZDROWIA

BLOG.OSOZ .PL

4

2022 POLSK A

EDM

4 / 2022

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

reklama

Tomasz Zieliński, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego, diagnozuje stan e-zdrowia i postuluje zmiany we wdrażaniu EDM.

SZPITAL

AGILE

Na czym polega „zwinne” zarządzanie projektami IT?

KOLEJKA BEZ FRUSTRACJI Jak poprawić doświadczenia pacjenta związane z czasem spędzonym w poczekalni?

Blog OSOZ

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku

Sztuczna inteligencja radykalnie zmieni ochronę zdrowia.

Poznaj nowe możliwości algorytmów.

48

OSOZ Polska 4/2022

Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

syst e my i sprz ę t

Nowości w systemie KS-SOMED Szkolenie dla medycyny W kolejnym odcinku z serii prezentujemy krok po kroku, jak zarejestrować pacjenta z Ukrainy w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2022 r. oraz przeprowadzić i rozliczyć jego wizytę w KS-SOMED. Ponadto przedstawiamy nowy wzór formularza Indywidualnego Kalendarza Szczepień, który jest wymagany do uzupełniania w ramach realizacji usługi dla osoby uprawnionej do świadczeń zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy o pomocy.

Ze szkolenia dowiesz się: • jak zarejestrować pacjenta z Ukrainy, przeprowadzić i rozliczyć taką wizytę korzystając z nowej podstawy ubezpieczenia; • jak ustawić w systemie nowy wzór formularza Indywidualnego Kalendarza Szczepień • jak wykorzystać konfigurator usług dodatkowych do zautomatyzowania dodawania świadczeń rozliczeniowych w rehabilitacji.

Wejdź na stronę bit.ly/3MOigIp lub zeskanuj kod

RepoCloud i CopyCloud – chmura na rzecz bezpieczeństwa i nowych wyzwań e-Zdrowia Szkolenie dla farmacji Dane gromadzone w bazach danych systemu aptecznego są bezpieczne na tyle, na ile wysoki jest poziom ich zabezpieczenia przed nieautoryzowaną zmianą, uszkodzeniem czy utratą.

Dzięki usłudze CopyCloud, możesz istotnie zwiększyć poziom bezpieczeństwa danych w Aptece i zminimalizować ryzyko ich utraty. CopyCloud jest usługą zintegrowaną z systemem aptecznym KS-AOW, która tworzy zaszyfrowaną kopię danych i przechowuje ją bezpiecznie w chmurze. Korzystanie jednocześnie z CopyCloud i RepoCloud, czyli repozytorium dokumentów w chmurze, daje korzyść w postaci możliwości praktycznie bezstratnego odtworzenia bazy danych KS-AOW w przypadku całkowitej lub częściowej utraty danych.

Ze szkolenia dowiesz się: • • • •

jakie korzyści daje usługa CopyCloud; jak działa CopyCloud; co to jest Repocloud i jak działa; jaki jest efekt synergii stosowania jednocześnie CopyCloud i RepoCloud.

Wejdź na stronę bit.ly/3H2iybm lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 4/2022

49

Monitor Zdrowotny OSOZ 51 FELIETON Nieoczywiste wyzwania w farmacji

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2022)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2022)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2022)

65

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż środków nasennych i uspokajających

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Nieoczywiste wyzwania w farmacji Pandemia COVID-19 i wojna w Ukrainie nie tylko uwypukliły problemy z jakimi boryka się system ochrony zdrowia, ale – na szczęście – stały się zaczynem do błyskawicznych działań, które od razu przyniosły efekty. Przykładem jest e-zdrowie czy „peselizacja” umożliwiająca włączenie mieszkańców Ukrainy do systemu opieki zdrowotnej. Czy zatem wszystko już wiadomo i znowu można prognozować opierając się na trendach?

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Na wyżej postawione pytanie odpowiedzieć można „TAK”. I – w tym momencie – być może większość Czytelników się ze mną nie zgodzi. Bo trwa wojna, bo nie wiadomo, co może się stać itp. Jednak patrząc w liczby wiemy, że: • Społeczeństwo i system ochrony zdrowia wytrzymali i wytrzymują sytuację pandemiczno-wojenną. Choć niestety nie bez kosztów związanych z rosnącym długiem zdrowotnym. Obyło się bez paniki zakupowej; system dystrybucji działa sprawnie, dzięki e-zdrowiu dostęp do służby zdrowia – nie dyskutując jakości czy olbrzymich problemów w takich dziedzinach jak onkologia czy psychiatria dziecięca – jest zagwarantowany.

• Trendy rozwoju rynku farmaceutycznego wracają do czasów przed-pandemicznych. Olbrzymie wzrosty sprzedaży produktów w aptece wynikają z niskiej bazy w zeszłym roku. Od 1 stycznia do 20. kwietnia 2022 roku, w porównaniu do tego samego okresu roku ubiegłego, obserwujemy wzrost ilościowy wyników

o 15%, a wartościowo – o 20%. Gdyby nie było pandemii, byłyby one wyższe.

• Nie pojawiają się znaczące problemy z dostępnością leków. Jeżeli coś się dzieje, to są to sytuacje rzadkie i bardzo „trudne”, np. leki dla dzieci z chorobami nowotworowymi, którą to grupą trzeba się nagle zaopiekować medycznie.

• Znaki zapytania dotyczą wydolności służby zdrowia obciążonej brakiem kadr medycznych. Ale przecież to nie jest żaden nowy problem.

• Źródłem niepewności jest też potencjalne obciążenie systemu opieki zdrowotnej przez dołączających do niego uchodźców. Paradoksalnie, „zastępują” oni

OSOZ Polska 4/2022

51

MONITOR ZDROWOTNY

» Czy jesteśmy gotowi na poważne zaburzenia w łańcuchu dystrybucji leków? «

w systemie zdrowia naszych bliskich, którzy zmarli w wyniku pandemii COVID-19. Oczywiście są to zupełnie różne struktury demograficzne. Jeżeli część uchodźców u nas pozostanie to – w średnioterminowej perspektywie – może być impulsem do odciążenia systemu ze względu na demografię uchodźctwa.

Co zatem może być wyzwaniem? Chyba już większość decydentów zrozumiała, że z lekami jest podobnie jak z ropą i gazem – ich dostępność nie może i nie powinna być gwarantowana jedynie przez niewielu dostawców, nawet jeśli tak jest najtaniej. Przykłady widać w innych sektorach. W branży samochodowej COVID-19 spowodował problemy z produkcją i dostępnością półprzewodników. Kryzys trwa do tej pory i wyjście z niego zajmie pewnie lata. A w przypadku leków i potencjalnego braku dostępu do jakiegoś istotnego API, na nowe rozwiązania czekać po prostu nie można.

Czytelnik może stwierdzić: „nic w tym nieoczywistego nie ma, problem dyskutowany jest od lat”. Racja. Tylko każde potencjalne rozwiązanie, np. produkcja europejska, wymaga nie tylko czasu, ale i olbrzymich inwestycji w budowę fabryk i utrzymanie produkcji. A to z kolei wymaga długotrwałych kontraktów. Czy sektor prywatny podejmie się zadania bez gwarancji zwrotu z inwestycji? A jeżeli się podejmie, to ile będą kosztować leki? Czy nie będzie trzeba zmienić całego systemu finansowania i refundacji? A może do leków trzeba dopłacać unijnie tak, jak do produkcji rolniczej?

Oby ta dyskusja toczyła się wartko i nie przyspieszała tylko wtedy, gdy problem już się pojawi. A jest jeszcze jeden aspekt. Polityka – w wielkim wymiarze – wkroczyła w życie każdej osoby, bo ceny gazu i ropy zależą właśnie od polityki. Niestety, można sobie wyobrazić sytuację, w której rodzajem embarga mogą być objęte dostawy surowców potrzebnych do produktów leków. Rozważanie, kto, z kim wejdzie w jaki sojusz i na jakich zasadach nie jest tematem tego tekstu. Ale szukanie metod na minimalizację ryzyk, nawet dla tak ekstremalnych scenariuszy, nie jest już tak oczywistym wyzwaniem.

Wydaje się, że czeka nas jeszcze więcej regulacji na rynku ochrony zdrowia, od poziomu globalnego do krajowego. Bez nich trudno będzie o zwiększenie bezpieczeństwa działania systemów zdrowotnych.  Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl Twitter:@Jarek100

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH W PLACÓWKACH OCHRONY ZDROWIA

reklama

PRZEWODNIKI PO CYFROWEJ OCHRONIE ZDROWIA

SZYBKI START

• 8 zasad cyberbezpieczeństwa • Gotowe wzorce dokumentacji • RODO w ochronie zdrowia

Pobierz poradnik „Bezpieczeństwo danych”

UWAGA! CYBERATAK

• Jak działają cyberprzestępcy?

• Jak reagować w przypadku wycieku danych osobowych i medycznych?

KIEDY UODO NAKŁADA KARĘ?

• Wnioski ze sprawozdania UODO • Upomnienia i grzywny – jak ich uniknąć?

RODO W PRAKTYCE

• Anonimizacja a pseudomizacja danych • Procedura przeprowadzenia testu równowagi przez administratora danych osobowych

ZAGROŻENIA PODCZAS COVID-19

• Nowe niebezpieczeństwa związane z pandemią koronawirusa, o których należy pamiętać

NOWOŚCI CYFRYZACJI OCHRONY ZDROWIA

1030MI0101

PARTNEREM SERII JEST

52

WWW.BLOG.OSOZ.PL

OSOZ Polska 4/2022

KAMSOFT S.A.

Dowiedz się więcej na temat: •

Aktualnych wymagań RODO

•

Metod działania cyberprzestępców

• Kar UODO •

Zaleceń dla ochrony zdrowia

•

Przetwarzania danych

•

Szkoleń personelu

•

Ochronie e-dokumentacji

wejdź na stronę

blog.osoz.pl lub zeskanuj kod

MONITOR ZDROWOTNY

R an k in g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty w marcu 2022 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2022

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

LEKI NA RECEPTĘ 1

POLPHARMA

2

TEVA

3

ADAMED

4

KRKA

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

BERLIN-CHEMIE

9

NOVO NORDISK

10

SANDOZ

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

HASCO - LEK

5

AFLOFARM

6

SANOFI

7

TEVA

8

RECKITT BENCKISER

9

ANGELINI

10

SANDOZ

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

4

ELIQUIS

5

OZEMPIC

6

CLEXANE

7

NEBBUD

8

JARDIANCE

9

BISOCARD

10

FOSTEX

1

IBUPROM

2

GRIPEX

9

IBUM

10

THERAFLU

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

MAGNE-B6

5

VOLTAREN

6

NUROFEN

7

OCTENISEPT

8

STREPSILS

L’OREAL IRENA ERIS AFLOFARM PERRIGO PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE ZIAJA POLPHARMA PIERRE FABRE GALDERMA NAOS

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

LEKI OTC

         

SUPLEMENTY DIETY AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT OLIMP LABS SYNOPTIS OLEOFARM POLPHARMA BAYER RECKITT BENCKISER

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

         

LEKI OTC

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2022

BEBILON DICOFLOR NEOCATE NUTRIDRINK D-VITUM NUTRAMIGEN ŚWIAT ZDROWIA SANPROBI NATURELL ZDROVIT

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS LA ROCHE ZIAJA EMOLIUM AVENE CETAPHIL BIODERMA DERMEDIC CERAVE

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: solutions_by_pex@pexps.pl

OSOZ Polska 4/2022

53

MONITOR ZDROWOTNY m o nito r e pid e mi o lo g iczny

Koszty leczenia OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W marcu 2022 W ODNIESIENIU DO lutego

91 505 zł

106 854 zł

9388 zł

11 307 zł

582 zł

935 zł

luty

marzec

luty

marzec

luty

marzec

15 350 zł

16,77%

1919 zł

20,44%

354 zł

60,87%

TREND ROCZNY – PORÓWNANIE ROKU 2022 I 2021

1 062 482 zł

1 208 643 zł

96 189 zł

108 349 zł

8 138 zł

9 271 zł

2021

2022

2021

2022

2021

2022

12 159 zł

12,64%

146 162 zł

13,76%

1133 zł

13,92%

marzec – WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJW YŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 88 335 zł Podkarpackie 90 517 zł Opolskie 91 046 zł

Podkarpackie 8 865 zł Śląskie 9 081 zł Warmińsko-Mazurskie 9 321 zł

Opolskie 702 zł Warmińsko-Mazurskie 718 zł Podlaskie 724 zł

Zachodniopomorskie 113 938 zł Wielkopolskie 120 797 zł Mazowieckie 128 805 zł

Zachodniopomorskie 12 154 zł Wielkopolskie 13 462 zł Mazowieckie 14 522 zł

Wielkopolskie 1 010 zł Małopolskie 1 042 zł Mazowieckie 1 235 zł

ROK 2022 – WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJW YŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 926 745 zł Podlaskie 953 626 zł Opolskie 953 828 zł

Podlaskie 85 609 zł Warmińsko-Mazurskie 85 963 zł Opolskie 88 071 zł

Podkarpackie 4 922 zł Podlaskie 5 222 zł Opolskie 5 601 zł

Łódzkie 1 221 057 zł Wielkopolskie 1 272 908 zł Mazowieckie 1 274 003 zł

Małopolskie 107 142 zł Wielkopolskie 119 534 zł Mazowieckie 121 467 zł

Zachodniopomorskie 7 723 zł Pomorskie 8 318 zł Mazowieckie 8 532 zł

marzec – WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADK AMI I WZROSTAMI KOSZTÓW

Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Pomorskie 18 278 zł Zachodniopomorskie 19 450 zł Mazowieckie 23 714 zł

Zachodniopomorskie 2 584 zł Małopolskie 2 585 zł Mazowieckie 3 778 zł

Łódzkie 375 zł Małopolskie 390 zł Mazowieckie 538 zł

zestawienie – KOSZTY W marcu W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

54

OSOZ Polska 4/2022

MONITOR ZDROWOTNY

m o nito r e pid e mi o lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

9:8888

prognoza

» Obserwujemy kontynuację okresu stabilnych, ale wysokich kosztów leczenia. «

koszty, tys. zł

988888 @8888 >8888 <8888 :8888 8

9

:

;

<

=

> ? :8:9

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

STYCZEŃ

> ? :8::

@

LUTY

A

98

99

9:

MARZEC max 128 805

mediana 89 570

min 69 564

KWIECIEŃ

LIPIEC

prognoza

prognoza

PAŹDZIERNIK

prognoza

MAJ

prognoza

CZERWIEC

prognoza

SIERPIEŃ

prognoza

WRZESIEŃ

prognoza

LISTOPAD

prognoza

GRUDZIEŃ

prognoza

OSOZ Polska 4/2022

55

MONITOR ZDROWOTNY m o nito r e pid e mi o lo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

9<888

koszty, tys. zł

9:888

»M arzec był ostatnim miesiącem wysokich kosztów leczenia grypy i przeziębienia. «

98888 @888 >888 <888 :888 8

9

:

;

<

=

> ? :8:9

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

STYCZEŃ

> ? :8::

@

LUTY

A

98

99

9:

MARZEC max 14 521

mediana 8897

min 3799

KWIECIEŃ

LIPIEC

prognoza

prognoza

PAŹDZIERNIK

56

OSOZ Polska 4/2022

prognoza

MAJ

prognoza

CZERWIEC

prognoza

SIERPIEŃ

prognoza

WRZESIEŃ

prognoza

LISTOPAD

prognoza

GRUDZIEŃ

prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

m o nito r e pid e mi o lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców

Koszty alergii (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

9<88

koszty, tys. zł

9:88 9888 @88 >88 <88 :88 8

9

:

;

<

=

> ? :8:9

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

STYCZEŃ

> ? :8::

@

LUTY

A

98

99

9:

» W marcu wyraźnie wzrosły koszty leczenia alergii.

Kolejnego skoku spodziewamy się w czerwcu. « MARZEC max 1235

mediana 522

min 232

KWIECIEŃ

LIPIEC

prognoza

prognoza

PAŹDZIERNIK

prognoza

MAJ

prognoza

CZERWIEC

prognoza

SIERPIEŃ

prognoza

WRZESIEŃ

prognoza

LISTOPAD

prognoza

GRUDZIEŃ

prognoza

OSOZ Polska 4/2022

57

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków marzec 2022 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO lutego

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

24,65 zł

25,40%

313,5 tys. zł

4550

0,04 zł

0,04%

47,0 tys. zł

*

*

*

*

1,26 zł

PROGNOZA NA

czerwiec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 4/2022

*

suplementy

INNE

*

55,55% 24,39% 9,07% 10,99%

*

*

POZIOM REFUNDACJI

22,60% 0,19%

Początek lata to okres, gdy poziom sprzedaży w aptece zmniejsza się. Mniej chorujemy na infekcje górnych dróg oddechowych, ale zwiększa się nasilenie chorób alergicznych. Prognozujemy, że w czerwcu obrót statystycznej apteki wyniesie 245 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w marcu 2022 roku wyniósł 313,5 tys. zł. W porównaniu z lutym 2022 roku był o 47 tys. zł wyższy (+17,6%), jednocześnie o 49 tys. zł wyższy (+18,5%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 4,091 mld zł. Oznacza to wzrost o 610 mln zł (+17,5%) w stosunku do lutego 2022 roku oraz wzrost o 560 mln zł (+15,9%) w stosunku do marca 2021 roku. Udział refundacji stanowił 22,60% (+0,19 p.p. w porównaniu z lutym 2022) obrotu aptecznego i wyniósł 924,8 mln zł (+18,5%).

Obrót w statystycznej aptece w 2022 roku wyniesie 3,24 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 6,1% (+187 tys. zł) oraz wzrost o 17,1% (+ 474,5 tys. zł) w stosunku do 2020 roku. Rynek far-

58

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

68,90 zł

610

maceutyczny osiągnie wartość 42,2 mld zł. To odpowiednio o 1,65 mld zł więcej (+4,1%) niż w 2021 roku oraz o 4,5 mld zł więcej (+12,0%) niż w 2020 roku.

Wartość refundacji wyniesie 9,8 mld zł, co będzie stanowiło 23,20% całkowitego obrotu aptecznego.

W marcu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 93,8 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 81 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 136,3 tys. zł. W porównaniu z lutym 2022 roku, we wszystkich kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków na recepty refundowane – 17,7% (14,1 tys.), dla recept pełnopłatnych – 14,3 tys. zł (+21,5%), dla sprzedaży odręcznej –

18,5 tys. zł (+15,7%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1 223 mln zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 1 057 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,778 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (12 663 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – środa (11 916 zł).

Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 747 zł.

W marcu 2022 roku, w stosunku do lutego 2022 roku, we wszystkich kategoriach sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. Największe wzrosty zanotowały produkty dermatologiczne, leki na układ oddechowy, oraz produkty na układ mięśniowo-szkieletowy. Najmniejsze – leki na krew i układ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

krwiotwórczy, centralny układ nerwowy oraz przewód pokarmowy i metabolizm.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zanotowano w przypadku produktów na układ oddechowy, układ sercowo-naczyniowy oraz centralny układ nerwowy.

Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W marcu średnia marża apteczna wyniosła 25,40%. To o 0,04 p.p. więcej niż w lutym 2022 roku oraz o 0,5 p.p. więcej niż w marcu 2021 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,61% (+0,26 p.p. w stosunku do lutego 2022), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 23,05% (+0,59 p.p. w stosunku do lutego 2022), natomiast dla produktów OTC – 29,60% (–0,12 p.p. w stosunku do lutego 2022 roku).

W 2022 roku marża apteczna wyniesie 24,88%. Będzie to odpowiednio o 0,1 p.p. mniej niż w 2021 roku oraz o 0,02 p.p. więcej niż w 2020 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,51% (+0,07 p.p. w stosunku do 2021 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,27% (–1,36 p.p. w stosunku do 2021 roku), a dla produktów OTC – 29,02% (–0,14 p.p. w stosunku do 2021 roku). Średnia cena za opakowanie leku w marcu 2022 roku wyniosła 24,65 zł.

Cena ta w porównaniu do lutego 2022 roku wzrosła o 4 grosze. Porównując ją do ceny z marca 2021 roku, obserwujemy wzrost ceny o 0,97 zł. W przypadku leków refundowanych średnia cena opakowania w stosunku do lutego 2022 wzrosła (+0,9%) i wyniosła 30,56 zł.

W przypadku leków na recepty pełnopłatne cena w marcu wyniosła 32,13 zł (+0,25 zł), zaś w przypadku sprzedaży odręcznej średnia cena wyniosła 19,38 zł (–0,23 zł).

W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 4550 pacjentów (wzrost o 610-u pacjentów w stosunku do lutego). 3660 osób zakupiło produkty OTC, 1050 – leki refundowane, a 1000 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 marca. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 1022 osoby. Kolejnym w rankingu tygodniem był 1–7 marca (1018 osób), 8–14 marca (1017 osób), 22–28 marca (986 osób). Najwięcej pa-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2022

marzec 2021

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2022

marzec 2021

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,16% i hormony płciowe układ oddechowy 10,67%

6% układ mięśniowo-szkieletowy 13,91% przewód pokarm. i metabolizm

1,88% narządy zmysłów 3,23% leki przeciwzakaźne 0,27% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,41% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,14% krew i układ krwiotwórczy

10,68% układ sercowo-naczyniowy

1,06% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,38% dermatologia varia 11,15% 10,82% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,23%

OSOZ Polska 4/2022

59

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2022 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23%

I

II

III IV

I

II

2008

III IV

I

II

2009

III IV

I

II

2010

III IV

I

2011

II

III IV

I

2012

II

III IV

I

II

2013

III IV

I

2014

II

III IV

I

2015

II

III IV

I

2016

II

III IV

I

2017

II

III IV

I

2018

II

III IV

I

II

2019

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2021–2022

III IV

I

2020

II

III IV

2021

zapłata pacjenta

I 2022

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƖķƏѵ ƐƖķƑƑ ƐƖķƏƖ ƐƖķƏѶ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѶķƏѶ ƐѶķƏƓ ƐѶķƐƑ ƐѶķƒƒ ƐѶķƔƒ ƐѶķƕƒ ƐѶķѶ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

ƔķѶƖ

ƔķѶƐ

ƔķѶѵ

ƔķѵѶ

ƔķƔƐ

ƔķƔƖ

ƔķƔѶ

ƔķƔѶ

ƔķƐƐ

ƔķƔƐ

ƔķƔƕ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ə

Ɣ

Ɠ

ѵ

ƑƏƑƐ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƑ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2021–2022 zapłata pacjenta

ƒƔ

refundacja

ƒƏ ƑƔ

ƕķƔƑ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

ƕķѵƕ

ƕķѶ

ƕķѶ

ƕķƕƔ

ѶķƏƓ

Ѷ

ƕķѵƖ

ѶķƏƑ

ѶķƏƒ

ƕķƕѶ

ƕķѶƓ

ƕķƖƖ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ ƑƐķѶѶ ƑƐķƖƒ ƑƑķƏѵ

ƑƑķƐƔ ƑƑķƑѶ ƑƑķƐƓ ƑƑķƔƒ ƑƑķƐƒ ƑƑķƒ ƑƑķƕƑ

ƑƑ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƑƏƑƐ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƑ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2022 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 3000 2800 2600

I

II

III IV

2008

60

OSOZ Polska 4/2022

I

II

III IV

2009

I

II

III IV

2010

I

II

III IV

2011

I

II

III IV

2012

I

II

III IV

2013

I

II

III IV

2014

I

II

III IV

2015

I

II

III IV

2016

I

II

III IV

2017

I

II

III IV

2018

I

II

III IV

2019

I

II

III IV

2020

I

II

III IV

2021

I 2022

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w marcu Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

cjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 68,90 zł. To o 1,26 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 2,11 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2021. Z kwoty tej 53,33 zł zapłacił pacjent, a 15,57 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z lutym wzrosła o 2,7% (+0,42 zł). W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 1,6% (+0,85 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 89,29 zł (z czego 22,89 zł to zapłata pacjenta, a 66,39 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 81,00 zł, a dla produktów OTC – 37,23 zł.

W 2022 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 68,26 zł. Z kwoty tej 52,43 zł zapłaci pacjent, a 15,84 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 78,38 zł, produktów OTC – 35,84 zł, a leków refundowanych – 98,17 zł (z czego 29,44 zł to zapłata pacjenta, a 68,73 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2022

marzec 2021

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

ƔƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2022

ƐƐƏƏ

» W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 4550 pacjentów, o 610 więcej w stosunku do lutego «

marzec 2021

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ l-u1-

ѶŋƐƓ l-u1-

ƐƔŋƑƐ l-u1-

ƑƑŋƑѶ l-u1-

ƑƖŋƒƐ l-u1-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

marzec 2022

marzec 2021

marzec 2022

marzec 2021

174 146

151 048

55,55%

56,89%

Lek - OTC

76 469

62 387

24,39%

23,50%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

28 419

25 378

9,07%

9,56%

Pozostałe

34 466

26 687

10,99%

10,05%

Lek - RX

OSOZ Polska 4/2022

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za marzec 2022 marzec 2022 obrót całkowity (w tys. zł) recepty refundowane (w tys. zł)

zmiana w stosunku do (%) lutego 2022

stycznia 2022

zmiana w stosunku do (liczbowo)

marca 2021

lutego 2022

stycznia 2022

marca 2021

statystyczna apteka

313,5

17,6%

13,0%

18,5%

47,00

36,00

49,00

cały rynek apteczny

4 091 489

17,5%

12,4%

15,9%

609 666,00

452 631,00

560 413,50

statystyczna apteka

93,8

17,7%

21,5%

11,1%

14,08

16,59

9,34

cały rynek apteczny

1 223 574

17,5%

20,9%

8,6%

182 620,81

211 790,65

96 636,00

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

statystyczna apteka

81,0

21,5%

21,1%

26,0%

14,31

14,09

16,69

cały rynek apteczny

1 057 157

21,3%

20,5%

23,1%

185 865,32

179 766,27

198 645,30

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

statystyczna apteka

136,3

15,7%

4,1%

19,9%

18,45

5,31

22,61

cały rynek apteczny

1 778 225

15,5%

3,6%

17,2%

239 180,92

61 221,75

261 157,55

wartość refundacji (w tys. zł)

statystyczna apteka

70,9

18,7%

21,5%

11,3%

11,14

12,55

7,18

cały rynek apteczny

924 795

18,5%

21,0%

8,8%

144 555,64

160 227,50

74 695,45

w całkowitym obrocie

22,60%

0,9%

7,6%

-6,1%

0,00

0,02

-0,01

w sprzedaży refundowanej

74,36%

1,0%

0,5%

0,3%

0,01

0,00

0,00

ogółem

24,65 zł

0,2%

1,3%

4,1%

0,04

0,32

0,97

dla leków z list refundacyjnych

30,56 zł

0,9%

2,1%

3,2%

0,27

0,64

0,94

dla leków z recept pełnopłatnych

32,13 zł

0,8%

2,4%

6,7%

0,25

0,76

2,03

dla produktów bez recepty (OTC)

19,38 zł

-1,2%

-2,4%

5,0%

-0,23

-0,48

0,93

liczba pacjentów w aptece

4 550

15,5%

8,9%

14,9%

610,00

370,00

590,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

1 050

29,6%

29,6%

12,9%

240,00

240,00

120,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

1 000

16,3%

13,6%

14,9%

140,00

120,00

130,00

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna)

3 660

13,3%

5,2%

13,7%

430,00

180,00

440,00

ogółem

25,40%

0,2%

-0,4%

2,0%

0,00

0,00

0,01

dla leków z list refundacyjnych

18,61%

1,4%

4,9%

-1,2%

0,00

0,01

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

23,05%

2,6%

6,5%

1,6%

0,01

0,01

0,00

dla sprzedaży odręcznej

29,60%

-0,4%

1,2%

3,3%

0,00

0,00

0,01

wartość sprzedaży na pacjenta

68,90 zł

1,9%

3,8%

3,2%

1,26

2,51

2,11

wartość zapłaty przez pacjenta

53,33 zł

1,6%

1,7%

5,2%

0,85

0,89

2,61

wartość dopłaty refundatora

15,57 zł

2,7%

11,6%

-3,2%

0,42

1,62

-0,51

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

89,29 zł

-9,2%

-6,3%

-1,6%

-9,08

-5,97

-1,48

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

22,89 zł

-11,8%

-7,6%

-2,5%

-3,06

-1,88

-0,59

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

66,39 zł

-8,3%

-5,8%

-1,3%

-6,02

-4,09

-0,89

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

81,00 zł

4,5%

6,5%

9,6%

3,46

4,97

7,08

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

37,23 zł

2,1%

-1,1%

5,5%

0,76

-0,40

1,94

udział refundacji

średnia cena opakowania

średnia marża apteczna

opakowania (w tys.)

statystyczna apteka

14,2

20,1%

16,1%

16,5%

2,38

1,97

2,01

cały rynek apteczny

185 413

20,0%

15,6%

13,9%

30 867,27

24 969,42

22 646,36

opakowania – recepty refundowane ( w tys.)

statystyczna apteka

3,1

16,5%

18,7%

6,3%

0,44

0,49

0,18

cały rynek apteczny

40 411

16,4%

18,1%

3,9%

5 684,53

6 198,71

1 518,01

opakowania – recepty pełnopłatne (w tys.)

statystyczna apteka

2,5

20,8%

18,6%

18,2%

0,44

0,40

0,39

cały rynek apteczny

33 096

20,6%

18,1%

15,6%

5 659,96

5 063,19

4 456,17

opakowania - sprzedaż statystyczna apteka odręczna ( w tys.) cały rynek apteczny

8,5

21,4%

14,6%

20,2%

1,50

1,09

1,43

110 982

21,3%

14,1%

17,5%

19 454,97

13 721,02

16 502,26

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto

prognoza obrotu

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƒƑƏ

Obrót 2022: 3 243,5 tys. zł

ƒƐƏ

Zmiana obrotu: wzrost 5 do 7%

ƑƖƏ

ƒƏƏ

Tysiące zł

ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ

62

OSOZ Polska 4/2022

(

(

(

(

(

*

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do marca 2022 2022

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2021

2021

2020

2022

2020

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2021

2021

2020

2020

3 243,5

6,1%

17,1%

187,0

474,5

857,5

22,6%

8,4%

158,0

66,5

42 228 949,5

4,1%

12,0%

1 652 126,5

4 522 314,0

11 212 168,5

19,9%

2,9%

1 861 561,5

314 231,5

1 055,3

9,6%

15,9%

92,6

144,9

250,6

13,6%

-1,2%

29,9

-3,2

13 736 126,9

7,5%

10,8%

954 217,6

1 337 889,6

3 276 309,4

11,1%

-6,3%

326 786,5

-219 696,4

781,8

2,2%

26,0%

16,8

161,4

214,6

21,2%

25,3%

37,6

43,3

10 180 038,3

0,2%

20,5%

23 578,4

1 732 970,7

2 805 839,7

18,6%

18,9%

439 410,7

445 121,9

1 378,3

5,7%

13,3%

74,9

162,1

385,0

30,2%

6,8%

89,2

24,6

17 946 970,7

3,7%

8,4%

646 008,6

1 385 309,8

5 034 271,9

27,3%

1,4%

1 080 536,4

68 874,0

752,4

4,0%

9,5%

29,0

65,2

188,9

13,4%

-0,6%

22,3

-1,2

9 795 472,8

2,0%

4,7%

190 874,7

438 468,8

2 469 600,8

10,9%

-5,7%

243 287,8

-148 943,2

23,20%

-2,0%

-6,5%

0,0

0,0

22,03%

-7,5%

-8,3%

0,0

0,0

70,01%

-5,2%

-5,8%

0,0

0,0

74,01%

-0,1%

0,2%

0,0

0,0

25,15 zł

4,7%

11,7%

1,12

2,63

24,20 zł

9,3%

13,3%

2,05

2,84

30,57 zł

2,3%

5,3%

0,68

1,53

30,05 zł

1,4%

4,2%

0,43

1,21

31,11 zł

1,3%

9,0%

0,38

2,57

31,10 zł

3,3%

12,8%

1,00

3,53

18,97 zł

1,0%

9,4%

0,18

1,63

19,04 zł

3,2%

14,6%

0,59

2,42

47 513

1,9%

7,7%

883,5

3 413,5

12 670,0

19,5%

-3,2%

2 070,0

-420,0

10 750

-1,7%

8,6%

-189,6

850,4

2 670,0

9,4%

-9,2%

230,0

-270,0

9 975

-0,5%

10,6%

-55,0

955,0

2 740,0

19,1%

3,4%

440,0

90,0

38 457

2,3%

6,8%

877,0

2 447,0

10 370,0

20,7%

-3,6%

1 780,0

-390,0

24,88%

-0,4%

0,1%

-0,0010

0,0002

25,42%

3,3%

1,2%

0,0

0,0

18,51%

0,4%

-2,0%

0,0007

-0,0038

18,25%

-2,0%

-5,2%

0,0

0,0

21,27%

-6,0%

-0,6%

-0,0136

-0,0012

22,43%

1,7%

4,9%

0,0

0,0

29,02%

-0,5%

-0,2%

-0,0014

-0,0006

29,52%

3,9%

0,0%

0,0

0,0

68,26 zł

1,6%

8,7%

1,1

5,5

67,68 zł

1,3%

12,0%

0,9

7,3

52,43 zł

0,9%

11,1%

0,4

5,2

52,77 zł

4,1%

14,9%

2,1

6,9

15,84 zł

4,2%

1,6%

0,6

0,3

14,91 zł

-7,3%

2,7%

-1,2

0,4

98,17 zł

11,6%

6,7%

10,2

6,2

93,85 zł

3,4%

8,7%

3,1

7,5

29,44 zł

27,9%

24,5%

6,4

5,8

24,39 zł

3,9%

8,0%

0,9

1,8

68,73 zł

5,8%

0,6%

3,7

0,4

69,46 zł

3,2%

9,0%

2,2

5,7

78,38 zł

2,8%

14,0%

2,1

9,6

78,32 zł

6,0%

21,1%

4,4

13,7

35,84 zł

3,3%

6,1%

1,2

2,1

37,13 zł

5,2%

10,8%

1,8

3,6

139,3

1,0%

1,4%

1,4

1,9

38,3

18,9%

-3,8%

6,1

-1,5

1 814 354,2

-0,9%

-3,0%

-17 340,4

-56 928,8

500 401,2

16,3%

-8,7%

70 282,5

-47 718,0

31,5

-3,9%

-4,9%

-1,3

-1,6

8,4

8,0%

-10,4%

0,6

-1,0

410 451,7

-5,7%

-9,0%

-24 991,7

-40 726,2

109 350,8

5,7%

-15,0%

5 857,8

-19 227,7

24,7

-1,4%

13,0%

-0,4

2,8

6,8

13,9%

8,6%

0,8

0,5

321 219,7

-3,3%

8,0%

-11 050,4

23 917,5

88 565,6

11,4%

3,0%

9 066,7

2 581,8

82,4

3,7%

0,7%

2,9

0,5

22,9

25,1%

-4,7%

4,6

-1,1

1 072 964,5

1,7%

-3,8%

17 788,7

-41 939,9

299 770,1

22,4%

-9,6%

54 786,8

-31 686,6

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2022: 42,2 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2021)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2021)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,8 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 3 do 5% (w stosunku do roku 2021)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 1 do 3% (w stosunku do roku 2021)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 4/2022

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – marzec 2022 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

721,46

0,07

43302,00

0,14

9301,26

0,04

34000,75

0,48

0,21

0,79

1215,61

35,62

60,02

2. U-30

525,78

0,05

24111,40

0,08

10042,78

0,04

14068,62

0,20

0,42

0,58

885,13

27,24

45,86

3. U-50

280,80

0,03

7149,14

0,02

4064,91

0,02

3084,23

0,04

0,57

0,43

360,23

19,85

25,46

4. U-BEZPŁATNY

25,63

0,00

2760,30

0,01

128,39

0,00

2631,91

0,04

0,05

0,95

70,55

39,13

107,68

5. INWALIDA WOJENNY

11,64

0,00

721,81

0,00

0,00

0,00

721,80

0,01

0,00

1,00

20,97

34,42

62,01

0,15

0,00

4,97

0,00

0,86

0,00

4,11

0,00

0,17

0,83

0,26

18,86

32,50

11,17

0,00

365,20

0,00

64,64

0,00

300,56

0,00

0,18

0,82

18,51

19,73

32,68

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

1,00

0,00

17,78

37,00

280,48

0,03

13743,23

0,04

30,48

0,00

13712,75

0,19

0,00

1,00

510,70

26,91

49,00

2,75

0,00

338,36

0,00

0,00

0,00

338,36

0,00

0,00

1,00

4,60

73,55

122,96

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

5,58

0,00

1256,79

0,00

405,39

0,00

851,40

0,01

0,32

0,68

9,85

127,62

225,27

16,16

0,00

2492,75

0,01

1347,22

0,01

1145,53

0,02

0,54

0,46

70,72

35,25

154,29

13. PEŁNOPŁATNE

1838,78

0,18

81002,00

0,26

81002,00

0,33

0,00

0,00

1,00

0,00

2535,92

31,94

44,05

14. ODRĘCZNA

6785,16

0,65

136252,00

0,43

136252,00

0,56

0,00

0,00

1,00

0,00

8503,72

16,02

20,08

10505,55

1,00

313500,00

1,00

242639,94

1,00

70860,06

1,00

0,77

0,23

14206,78

22,07

29,84

12. ŚRODKI POMOCNICZE

15. RAZEM

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

648,32

0,07

38275,12

0,13

8422,57

0,04

29852,55

0,47

0,22

0,78

1090,88

35,09

59,04

2. U-30

476,83

0,05

21604,49

0,08

9046,07

0,04

12558,42

0,20

0,42

0,58

797,38

27,09

45,31

3. U-50

251,52

0,03

6397,87

0,02

3649,15

0,02

2748,72

0,04

0,57

0,43

323,23

19,79

25,44

4. U-BEZPŁATNY

23,33

0,00

2493,59

0,01

119,37

0,00

2374,22

0,04

0,05

0,95

63,60

39,21

106,89

5. INWALIDA WOJENNY

10,75

0,00

653,01

0,00

1,58

0,00

651,43

0,01

0,00

1,00

19,31

33,81

60,75

0,14

0,00

4,71

0,00

0,84

0,00

3,87

0,00

0,18

0,82

0,25

19,06

32,80

10,37

0,00

334,09

0,00

60,48

0,00

273,60

0,00

0,18

0,82

17,04

19,60

32,23

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

1,00

0,00

17,68

38,73

256,96

0,03

12338,56

0,04

52,80

0,00

12285,75

0,20

0,00

1,00

462,87

26,66

48,02

2,62

0,00

312,23

0,00

0,77

0,00

311,46

0,00

0,00

1,00

4,36

71,63

119,03

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

5,02

0,00

1115,26

0,00

356,21

0,00

759,05

0,01

0,32

0,68

8,89

125,45

222,04

15,86

0,00

2440,69

0,01

1305,23

0,01

1135,46

0,02

0,53

0,47

69,20

35,27

153,91

13. PEŁNOPŁATNE

1649,58

0,17

71533,67

0,25

71526,29

0,32

7,38

0,00

1,00

0,00

2257,90

31,68

43,36

14. ODRĘCZNA

6375,13

0,66

128330,00

0,45

128330,00

0,58

0,00

0,00

1,00

0,00

7642,13

16,79

20,13

15. RAZEM

9726,42

1,00

285833,33

1,00

222871,37

1,00

62961,96

1,00

0,78

0,22

12757,06

22,41

29,39

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – marzec 2022 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1865

0,18

93753

0,30

24039

0,10

69715

0,98

0,26

0,74

3096

30,28

50,26

2. Recepty pełnopłatne

1839

0,18

81002

0,26

81002

0,33

0

0,00

1,00

0,00

2536

31,94

44,05

3. Sprzedaż odręczna

6785

0,65

136252

0,43

136252

0,56

0

0,00

1,00

0,00

8504

16,02

20,08

16

0,00

2493

0,01

1347

0,01

1146

0,02

0,54

0,46

71

35,25

154,29

10506

1,00

313500

1,00

242640

1,00

70860

1,00

0,77

0,23

14207

22,07

29,84

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1685,86

0,17

83528,98

0,29

21709,86

0,10

61819,12

0,98

0,26

0,74

2787,83

29,96

49,55

2. Recepty pełnopłatne

1649,58

0,17

71533,67

0,25

71526,29

0,32

7,38

0,00

1,00

0,00

2257,90

31,68

43,36

3. Sprzedaż odręczna

6375,13

0,66

128330,00

0,45

128330,00

0,58

0,00

0,00

1,00

0,00

7642,13

16,79

20,13

15,86

0,00

2440,69

0,01

1305,23

0,01

1135,46

0,02

0,53

0,47

69,20

35,27

153,91

9726,42

1,00

285833,33

1,00

222871,37

1,00

62961,96

1,00

0,78

0,22

12757,06

22,41

29,39

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19090,69

0,18

1055349,56

0,33

316511,04

0,13

738838,52

0,98

0,30

0,70

31522,22

33,48

55,28

2. Recepty pełnopłatne

17718,34

0,17

781792,80

0,24

781739,58

0,31

53,21

0,00

1,00

0,00

24668,71

31,69

44,12

3. Sprzedaż odręczna

70061,78

0,65

1378264,16

0,42

1378198,02

0,55

66,14

0,00

1,00

0,00

82400,50

16,73

19,67

188,50

0,00

28093,49

0,01

14650,47

0,01

13443,02

0,02

0,52

0,48

746,24

37,65

149,04

107059,31

1,00

3243500,00

1,00

2491099,11

1,00

752400,89

1,00

0,77

0,23

139337,66

23,28

30,30

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

248578731

0,18

13736126938

0,33

0,13 9618875741

0,98

0,30

0,70

410451706

33,47

55,26

2. Recepty pełnopłatne

230722304

0,17

10180038316

0,24 10179343723

0,31

694593

0,00

1,00

0,00

321219732

31,69

44,12

3. Sprzedaż odręczna

912270436

0,65

17946970741

0,42 17946101490

0,55

869251

0,00

1,00

0,00

1072964520

16,73

19,67

2454355

0,00

365813505

0,01

0,01

175033227

0,02

0,52

0,48

9718238

37,64

149,05

1394025825

1,00

42228949500

1,00 9795472811

1,00

0,77

0,23

1814354195

23,27

30,29

5. RAZEM OSOZ Polska 4/2022

4117251197

%

1. Recepty ref. całość

4. Inne pozycje (wnioski)

64

Transakcje Liczba

190780279

1,00 32433476689

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Środki nasenne i uspokajające Analiza danych dotyczących popytu na leki nasenne i uspokajające wskazuje, że w aptekach z roku na rok spada ilość sprzedaży środków z tej grupy. W 2021 roku klienci aptek zakupili o aż 8 mln opakowań mniej niż w 2002 roku. Na takie trendy może wpływać wiele czynników: nowe, skuteczniejsze substancje czynne, przeniesienie części sprzedaży do marketów itd. Jedno jest pewne: malejąca ilość sprzedanych opakowań – także podczas pandemii COVID-19 – nie świadczy o poprawiającej się sytuacji epidemiologicznej bezsenności czy malejącym obciążeniu stresem.

Według raportu naukowego opublikowanego w marcu 2022 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), w pierwszym roku pandemii COVID-19 globalna częstość występowania dolegliwości lękowych i depresji wzrosła o 25%. Jednym z powodów wzrostu liczby zachorowań jest bezprecedensowy stres spowodowany izolacją społeczną w wyniku pandemii. Szczególnie narażoną grupą osób jest młodzież oraz kobiety. Pandemia COVID-19 wywołała obawy egzystencjonalne dotyczące konsekwencji zachorowania, przyszłości, relacji z bliskimi, sytuacji finansowej.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2021 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

299 799 237 zł

20 036 620

383

14,96 zł

43%

31%

45%

107%

INFORMACJE DODATKOWE

Pandemia bezsenności. Bezsenność dotyka ok. 31% mieszkańców Europy, 56% – USA i 26% Japonii. W Polsce odsetek osób cierpiących na problemy ze snem wynosi ok. 31,2%.

Pandemia lęków i depresji.

Każdego roku, 25% mieszkańców Europy dotykają choroby psychiczne (w tym 7% to lęki).

Odpowiadają one za ok. 3,7% wszystkich zgonów.

Dostęp do pomocy. W Polsce na 1 mln ludności przypada zaledwie 90 lekarzy psychiatrów (łącznie 4 tys.) i około 432 psychologów (łącznie 18,5 tys.) – to najniższe wskaźniki w Europie.

Stres – współczesne zagrożenie.

20% pracowników w Europie doświadcza stresu związanego z pracą. Z ankiety ADP wynika, że najbardziej zestresowanymi pracownikami są Polacy (27%).

350

40

300

30

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

ilość [mln op.]

wa�ość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2021

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 4/2022

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Eksperci OSOZ przeanalizowali sprzedaż apteczną środków uspokajających i nasennych na przestrzeni ostatnich 20 lat. Czy ich konsumpcja rośnie w związku z coraz szybszym tempem życia?

Czy Polacy kupili ich więcej podczas pandemii COVID-19. Przedstawiamy kluczowe wnioski.

Opis rynku Zaprezentowane poniżej dane dotyczą środków nasennych i uspokajających zakwalifikowanych do klasy ATC N05C – Leki nasenne i uspokajające. Sprzedaż leków nasennych i uspokajających na przełomie ostatnich dwudziestu lat kształtowała się na stosunkowo wyrównanym poziomie. W pierwszym okresie analiz – czyli w roku 2002 – pacjenci zakupili w aptekach 28,89 mln opakowań. Była to największa sprzedaż na przestrzeni całego okresu. W kolejnych latach sprzedaż głównie spadała. Największy odnotowany spadek miał miejsce w 2012 roku i wynosił 13,74%. Wzrosty liczone rok do roku miały miejsce zaledwie kilka razy, największy (o 6,37%) w roku 2008. Zmiany na całym okresie analiz ukształtowały sprzedaż leków nasennych i uspokajających w 2021 roku na poziomie 20,04 mln opakowań – to o 3,24% mniej niż w 2020 roku oraz o 30,66% mniej niż w 2002 roku.

Nieco inny trend towarzyszył wartości sprzedaży analizowanej grupy produktów. W 2002 roku pacjenci zapłacili za leki nasenne i uspokajające dostępne wówczas w aptekach 208,55 mln zł, a w kolejnych latach ta kwota głównie pięła się w górę. Największy wzrost (podobnie jak w przypadku ilości sprzedaży) miał miejsce w 2008 roku i wynosił 10,27%. Spadki pojawiły się je-

66

OSOZ Polska 4/2022

dynie kilka razy i były nieznaczne, poza jednym w 2012 roku, wynoszącym 10,20%. W minionym roku wartość sprzedaży leków nasennych i uspokajających wyniosła 299,80 mln zł i była o 3,73% wyższa niż w roku poprzednim oraz o 43,75% wyższa niż w 2002 roku.

Analiza średniomiesięcznej wartości sprzedaży pozwala na stwierdzenie, że we wszystkich miesiącach pacjenci wydają podobną kwotę na leki nasenne i uspokajające (od 18,57 mln zł w czerwcu do 22,08 mln zł w grudniu). W miesiącach letnich ta kwota jest nieco mniejsza; natomiast w styczniu, marcu i grudniu najwyższa. W skali pojedynczego miesiąca najmniejsza wartość sprzedaży miała miejsce w maju 2002 roku (wynosiła 15,79 mln zł). Największa zaś została odnotowana marcu bieżącego roku (29,90 mln zł).

Wzrosty na wartości sprzedaży są efektem rosnącej średniej ceny za pojedyncze opakowanie. W pierwszym roku analiz średnia cena leku nasennego i uspokajającego wynosiła 7,22 zł i niemal przez całe dwie dekady systematycznie rosła, za wyjątkiem dwóch minimalnych spadków w 2005 i 2015 roku. Największe wzrosty wynoszące ponad 7% wystąpiły czterokrotnie. W 2021 roku średnia cena wynosiła 14,96 zł i była tym samym wyższa o 7,20% niż w roku poprzednim oraz o 107,30% niż w 2002 roku.

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów Produkty będące w ofercie w latach 2002–2021

56

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2021 a nie będące w ofercie w 2002 roku

4

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

1

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

13

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

8

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

5

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

2

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

3

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

11

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

3

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

3

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

3

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

6

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

5

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

15

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

9

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

3

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

8

Produkty będące w ofercie w latach 2020–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2019

10

Produkty będące w ofercie w 2021 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

17

Liczba badanych produktów

2002

6,85

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

7,29

7,84

7,70

8,21

8,51

8,98

9,67

17,65

17,42

17,58

17,42

17,19

17,45

17,03

3,12

1,85

0,43

0,22

0,34

0,33

7,92

9,52 10,08 10,29

9,26 10,55

2010

2011

2012

2013

10,25

10,53

10,73

11,05

17,24 18,29

19,00

18,81

0,47

0,57

0,64

12,32 12,54

0,46

13,65

13,67

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

11,10

10,99

11,55

11,82

12,25

12,35

13,23

13,53

18,21

17,83

17,62

17,94

17,69

17,76 18,09 18,89

0,59

0,70

0,67

1,05

1,43

1,37

1,64

2,02

13,34 13,00 12,87

12,81

13,05

13,23

13,50

14,07

14,80

14,47 16,55

17,65

17,39 20,73

10,35

9,88 10,93

8,77

10,01

13,03

9,16

3,77

5,53

5,27

9,81

10,99

13,87

8,58

8,99

9,42

9,50

9,56

9,46

9,48

9,65

7,57

6,28

6,46

7,52

8,50

9,10

9,50

10,10

10,42

11,93

11,60

10,80

11,13

11,31

11,84

12,15

11,64

15,52

13,38

12,02 10,80

11,31

11,98

12,15

12,70

13,31

13,25

11,33

11,07

10,91

10,81

10,90

11,04

10,13

20,86 20,01 20,30

21,52

22,10

5,21

11,20 12,65

2014

4,77

6,30

11,59 12,64

15,90

10,96

9,70

6,38

14,72 13,77 6,68

6,74

6,24

6,05

16,33 14,06 13,62 13,85

14,07

14,71

17,73 18,55

9,91

10,54

11,89

12,55

10,30 10,65

11,08

9,72 10,97

11,34

15,86 14,79 14,66 14,00 10,16

6,72

7,59

7,63

22,18 22,47 22,63 13,20

13,25

11,60

13,18 13,00

14,18 13,88

12,74

16,83

19,05

19,64

15,81

17,75

18,21 16,39

18,19

19,32 20,33

20,12 23,79

15,27

14,96 22,52

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

13,53

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2021

56

6,85

7,29

7,84

7,70

8,21

8,51

8,98

9,67

10,25

10,53

10,73

11,05

11,10

10,99

11,55

11,82

12,25

12,35

13,23

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020 a nie będące w ofercie w 2021 roku

5

5,07

5,22

5,28

5,24

5,72

5,40

5,05

4,40

4,69

5,49

6,89

7,86

7,55

7,79

7,24

7,59

8,18

8,02

8,35

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2021 roku

4

3,00

1,87

1,80

1,64

1,82

0,91

0,52

0,44

0,53

0,79

0,75

1,24

1,48

2,37

2,81

4,45 12,00

19,38

11,89

12,52

15,39 15,40

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2021

1

9,71

9,58

9,07

8,81

9,26

9,11

10,15

11,26

16,52

12,67 10,56

11,48

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2021

6

11,46

11,48

11,51

10,81

11,19

11,43

9,94

9,48

9,45 10,34 10,85

11,31

10,94

11,55

11,59

11,59

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2021

3

6,94

6,49

8,18

6,08

6,19

7,40

3,98

4,58

6,16

9,83

9,58

9,80

9,14

11,59

10,42

10,33

12,17

19,44 21,08 20,95

21,11

7,84 10,06

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2021

1

11,62

11,54

11,50

11,18

11,31

11,16 10,96 10,68 10,68

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2021

3

12,08 13,40 13,44

13,83

14,24

12,52

10,32 10,45

11,26

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2021

13,61 14,54

15,51

20,17 22,76

16,62 19,34 22,80 22,59

3

11,39

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2021

12,12 12,56 13,46

2

14,65 15,48

17,07

16,71

16,33

16,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2021

4

7,19

7,55

8,17

8,66

6,57

5,00

1,99

1,00

2,51

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2021

1

4,50

4,97

5,48

5,57

6,33

1,84

2,00

2,00

2,00

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2021

3

6,84

7,83

7,72

4,72

12,94

13,90 16,69

11,99

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2021

10

9,19

9,58 15,65

11,81

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2021

3

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2021

5

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2021

8

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2021

3

4,36

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2021

6

3,95

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2021

5

8,07

7,65 10,29

21,24 32,53 35,66 45,52 50,81 4,34

5,53

3,57

1,50

18,18

10,16

9,60

24,77 25,31 19,83

0,78

11,71

32,13

3,93

10,77 10,60 10,83 10,83 14,27 14,04 7,27

OSOZ Polska 4/2022

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Asortyment leków nasennych i uspokajających jest stosunkowo liczny. W pierwszym roku analiz pacjenci mogli wybierać spośród 263 różnych produktów. W kolejnych latach asortyment powiększał się. W 2006 roku pojawiło się 88 nowych produktów. W 2016 roku liczba różnych środków nasennych i uspokajających dostępnych w aptekach była największa i wynosiła 559. Od

tego czasu, z roku na rok asortyment stale malał o kilkadziesiąt opakowań. W 2021 roku pacjenci mieli do wyboru 383 różne produkty z omawianej grupy leków, czyli o 29 produktów mniej niż w roku 2020 oraz o 120 różne opakowania więcej niż w pierwszym okresie analiz.

Na przełomie ostatnich lat sprzedaż środków nasennych nieznacznie spadała, a wartość sprzedaży stopnio-

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży leków nasennych i uspokajających w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

208 550 056

28 894 204

7,22

792 966

109 864

263

2003

212 131 978

27 570 403

7,69

754 918

98 115

281

1,72%

-4,58%

2004

215 868 307

26 062 413

8,28

724 390

87 458

298

1,76%

-5,47%

2005

209 853 264

25 524 826

8,22

645 702

78 538

325

-2,79%

-2,06%

2006

215 283 064

25 045 832

8,60

521 266

60 644

413

2,59%

-1,88%

2007

213 122 209

24 014 918

8,87

505 029

56 907

422

-1,00%

-4,12%

2008

235 018 568

25 545 794

9,20

532 922

57 927

441

10,27%

6,37%

2009

243 518 266

25 096 447

9,70

547 232

56 397

445

3,62%

-1,76%

2010

249 652 770

23 919 400

10,44

521 196

49 936

479

2,52%

-4,69%

2011

262 186 162

24 011 841

10,92

553 135

50 658

474

5,02%

0,39%

2012

235 448 041

20 712 122

11,37

510 733

44 929

461

-10,20%

-13,74%

2013

236 437 179

20 268 003

11,67

518 503

44 447

456

0,42%

-2,14%

2014

239 826 686

20 473 423

11,71

469 328

40 065

511

1,43%

1,01%

2015

238 710 853

20 569 665

11,60

469 903

40 491

508

-0,47%

0,47%

2016

253 679 592

21 458 580

11,82

453 810

38 387

559

6,27%

4,32%

2017

255 081 067

20 970 850

12,16

484 025

39 793

527

0,55%

-2,27%

2018

261 246 408

20 655 427

12,65

543 132

42 943

481

2,42%

-1,50%

2019

269 184 660

20 724 562

12,99

610 396

46 994

441

3,04%

0,33%

2020

289 009 334

20 706 521

13,96

701 479

50 259

412

7,36%

-0,09%

2021

299 799 237

20 036 620

14,96

782 766

52 315

383

3,73%

-3,24%

2022

321 206 669

19 944 508

16,11

—

—

—

7,14%

-0,46%

2023

330 512 590

19 750 946

16,73

—

—

—

2,90%

-0,97%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków nasennych i uspokajających w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023 ;= 888 888

;8 888 888

:= 888 888

:8 888 888

9= 888 888

» Miesięczna wartość sprzedaży leków nasennych i uspokajających w aptekach w latach 2002–2022 kształtowała się na stosunkowo wyrównanym poziomie od około 15 mln zł do około 30 mln zł.«

98 888 888

= 888 888

8 :88:

68

OSOZ Polska 4/2022

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków nasennych i uspokajających sprzedanych w aptekach w latach 2018–2021 oraz prognoza na lata 2002–2023 ; 888 888

: =88 888

: 888 888

9 =88 888

» Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad sprzedaż leków nasennych i uspokajających z roku na rok systematycznie maleje.«

9 888 888

=88 888

8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

Rys. 3. Średnia cena sprzedaży za pojedyncze opakowanie leków nasennych i uspokajających dostępne w aptekach w latach 2002–2022 oraz prognoza na lata 2022–2023 9@ 9> 9< 9: 98 @

» W 2002 roku pacjenci płacili około 7 zł za pojedyncze opakowanie leku o działaniu nasennym i uspokajającym. Obecnie średnia cena kształtuje sie na poziomie około 16 zł.«

> < : 8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

Rys. 4. Liczba różnych leków nasennych i uspokajających dostępnych w aptekach w latach 2002–2022 ;88

:=8

:88

9=8

» Na przełomie 2007 i 2008 roku asortyment leków o działaniu nasennym i uspokajającym był najszerszy i liczył sobie ponad 250 różnych produktów. Obecnie pacjenci mogą wybierać spośród około 160 produktów.«

988

=8

8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9 :8::

OSOZ Polska 4/2022

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L EKÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2018–2021 :; 888 888

:: 888 888

:9 888 888

:8 888 888

9A 888 888

9@ 888 888

9? 888 888

9> 888 888 16 7"ƅ

216

/7"

4&" &"ƅ

'

7"/4&"

wo pięła się w górę, podobnie jak średnia cena sprzedaży. W pierwszym kwartale 2022 roku pacjenci zapłacili za omawianą grupę leków kwotę o 10,16% wyższą niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. A jak ukształtuje się sprzedaż w 2022 i 2023?

Trendy przyszłości 321,21 mln zł – tyle zgodnie z prognozami pacjenci zapłacą za środki nasenne i uspokajające zakupione w 2022 roku. W 2023 roku ta kwota będzie jeszcze wyższa i wyniesie 330,51 mln zł. Wzrosty liczone rok do roku wyniosą odpowiednio 7,14% oraz 2,90%.

Sprzedaż nadal będzie spadała. W bieżącym roku pacjenci zakupią w aptekach 19,94 mln opakowań leków nasennych i uspokajających. Spadek wyniesie więc 0,46%.

W przyszłym roku sprzedaż spadnie o kolejne 0,95% i ukształtuje się na poziomie 19,75 mln opakowań. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku z analizowanej grupy będzie wzrastać (wzrosty procentowe będą podobne jak w przypadku wartości sprzedaży). W 2022 roku wzrost wyniesie 7,64%, a w 2023 roku – 3,91%. Tym samym średnia cena ukształtuje się w dwóch kolejnych latach prognoz na poziomie 16,11 zł oraz 16,73 zł.

Podsumowanie W całym okresie analiz wartość sprzedaży leków o działaniu nasennym i uspokajającym stanowiła istotną część rynku farmaceutycznego. W każdym roku analiz przewyższała kwotę 200 mln zł, a zgodnie z wyliczonymi prognozami w bieżącym roku po raz pierwszy przekroczy kwotę 300 mln zł. Na wyrównanym poziomie kształtowała się także ilość sprzedaży, choć tej zmiennej towarzyszył na ogół trend malejący. Na przełomie ostat-

70

OSOZ Polska 4/2022

&-&"

&"/-&"ƅ

/7"0&"ƅ

ƣ!7&"/+&(

&01,- !

/2!7&"ƅ

nich dwóch dekad roczna sprzedaż spadła o ponad 8 mln opakowań. Zgodnie z wyliczonymi prognozami, w 2022 roku po raz pierwszy nie przekroczy ona 20 mln opakowań. Co nie zmienia faktu, że statystycznie co drugi Polak zakupi jedno opakowanie leku o działaniu nasennym i uspokajającym, płacąc za nie średnio ponad 16 zł.

Trzeba wziąć pod uwagę, że analiza dotyczy jedynie środków dostępnych w aptekach, a dużą część sprzedaży realizują sklepy ogólnodostępne. Jednak już na tej podstawie widać, że pandemia COVID-19 nie spowodowała znacznego wzrostu sprzedaży. Przynajmniej ilościowego, bo rosnące ceny doprowadziły w 2020 roku do wzrostu wartości sprzedaży o 7% w stosunku do roku 2019.

28 mln opakowań sprzedanych w 2002 roku i tylko prognozowane 19 mln w 2022 roku – skąd wynika tak duży spadek? Niestety, powodem nie jest malejące obciążenie stresem czy coraz mniejszy odsetek osób dotkniętych problemami ze snem. Przyczyn malejącego trendu popytu trzeba szukać gdzie indziej. Po pierwsze, środki uspokajające i nasenne są dużo skuteczniejsze niż te dostępne 20 lat temu (większa koncentracja substancji chemicznej, nowe generacje leków). Po drugie, zwiększyła się oferta w sklepach ogólnodostępnych – leki z tej grupy można znaleźć na półkach marketów. Po trzecie, wiele osób szuka alternatywnych sposobów radzenia sobie z omawianymi dolegliwościami lub w ogóle ich nie leczy.  Metodologia prognoz Do wyliczenia prognoz użyto algorytmów z addytywnym współczynnikiem sezonowości. Wcześniej dane historyczne pozbawiono wartości nietypowych, odbiegających nazbyt mocno od dotychczasowych rezultatów. Ponadto założono, że usunięte wartości odstające były wynikiem losowych, nieprzewidywalnych zjawisk.

KAMSOF T S.A.

POLUB!

&Q ȤE\ do nas K DȤFʏ PC DKGʑȤEQ 3 Informacje z Rynku Ochrony Zdrowia 3 0QYQɮEK Y U[UVGOCEJ -#/51(6 3 (KNO[ U\MQNGPKQYG Subskrybuj!

ďŝƵƌŽΛŬĂŵƐŽŌ͘Ɖů ͮ ƚĞů͘ ;нϰϴͿ ϯϮ ϮϬϵ Ϭϳ Ϭϱ

www.kamsoft.pl

KAMSOF T S.A.

<YKȶMU\

EH]SLHF]HąVWZR danych

Y UYQLGL aptece

Y ȤE\ 5HSR&ORXG

i &RS\&ORXG LWʑ F\KɮЏ

3 =PLQLPDOL]XM T[\[MQ WVTCV[ FCP[EJ 3 =DSHZQLM EKȤI QɮȦ F\KC CPKC CRVGMK 3 2G]\VNXM FCPG RQ CYCTKK DG\ UVTCV[

ŬƐͲŽŵŶŝƉŚĂƌŵͺŽŶĞΛŬĂŵƐŽŌ͘Ɖů ͮ ƚĞů͘ ;нϰϴͿ ϯϮ ϮϬϵ Ϭϳ Ϭϱ

=REDF] SUH]HQWDFMÚ