Porta3 170

Мимоза Несторова Томиќ: „Не копирајте, бидете уникатни“ Македонските компании вложуваат во енергетска ефикасност

90 денари / БРОЈ 170 / ПЕТОК 18.11.2011 година VII

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

Тоше заслужува паметник, а не споменик

БРОЈ 170 ПЕТОК 18.11.2011

ГОДИНА Vii Редакција:

дрАги читАтели,

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ

граѓанство“ е повод како приоритет на ова Биенале да биде прикажувањето на обичниот граѓанин, односно начинот на кој живее, комуницира, создава во просторот каде што архитектурата и урбанизмот се постојано присутни. Во една реченица, граѓанинот во контекст на урбаниот пејзаж. Соларните кули со вертикално струење на воздух се идеални за земјите од третиот свет што имаат на располагање огромни слободни површини земја, но исто така и скромни барања во однос на потрошувачката на електрична енергија. Станува збор за една новина која им е помалку позната на поширокиот круг читатели. Токму тоа е повод да ве запознаеме со соларните постројки на иднината.

ИНФО 10

OТВОРЕНО ПИСМО ДО ГРАДОНАЧАЛНИКОТ НА ОПШТИНА ЦЕНТАР

од редАКцијАтА

12

новинари: Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

Насловна страница: СпоМен КуќА нА тоше проеСКи, КРУШЕВО Мимоза Несторова Томиќ: „Не копирајте, бидете уникатни“ Македонските компании вложуваат во енергетска ефикасност

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

90 денари / БРОЈ 170 / ПЕТОК 18.11.2011 година VII

Македонските архитекти Дејан Секуловски, Дејан Спасеновски и Илија Божиновски од скопското „Синдикат студио“, се добитници на првата награда во категоријата People’ s Choice Award, на Меѓународниот фестивал за архитектура во Барселона, за проектот Спомен куќа на Тоше Проески. Повеќе од повод за разговор со нив и претставување на нивното дело. Тие велат: „Тоше не заслужува споменик, туку паметник“. Архитектката Мимоза Несторова Томиќ е добитник на наградата „Андреја Дамјанов“ за животно дело и особени достигнувања во областа на архитектурата и градителството. Нејзината порака до архитектите е „Не копирајте, бидете уникатни“. Во овој број на списанието имаме ексклузивен допис од Сао Паоло, Бразил, од Интернационалното биенале на архитектура. Темата „Архитектура за сите: градителско

Тоше заслужува паметник, а не споменик

автори: „СиндиКАт Студио“, СКОПЈЕ

22

ГРАДЕЖНИШТВО 12 ОДГОВОР НА СÈ ПОГОЛЕМАТА ПОТРЕБА ЗА ПАРКИРАЊЕ

графички уредник: Дејан ДАВИТКОВ фоторепортер: Кире ПОПОВ лектор: Костадинка СОЛЕВА Издавачки совет: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседател проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА, дипл.град.инж. Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх. Сања ВЕЛИЧКОВСКА, дипл.инж.арх. Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 9, 1000 Скопје

ИНТЕРВЈУ 22

МИМОЗА НЕСТОРОВА ТОМИЌ: „НЕ КОПИРАЈТЕ, БИДЕТЕ УНИКАТНИ“

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

АРХИТЕКТУРА 26

9. ИНТЕРНАЦИОНАЛНО БИЕНАЛЕ ПО АРХИТЕКТУРА ВО САО ПАОЛО

Печати: Европа92 - Кочани

ПРИЗНАНИЈА 28

„ТОШЕ НЕ ЗАСЛУЖУВА СПОМЕНИК, ТУКУ ПАМЕТНИК“

28

ЕНЕРГЕТИКА 52 СОЛАРНИ ПОСТРОЈКИ НА ИДНИНАТА

ЕКОЛОГИЈА 54

Маркетинг: Биро Проект biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796 www.porta3.com.mk

НЕРАЗВИЕНИТЕ ДА ПРЕЗЕМАТ ИТНИ МЕРКИ ЗА ЗАШТИТА ОД КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден. жиро с-ка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

ХОРТИКУЛТУРА 58

ИДЕАЛНИ ТРЕВНИЦИ ЗА КРАТКО ВРЕМЕИ РУРАЛНИ ТКИВА

надворешни соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар АНДОВСКИ Билјана САВИЌ Бојана ФИЛИПОВИЌ Весна КОСТОВСКА Владимир Б. ЛАДИНСКИ (АНГЛИЈА) Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Игор РИСТОВСКИ Кире КИПРОСКИ Леонида Пенка БАША Михаил ТОКАРЕВ Никола НЕШКОСКИ Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА Сашо КУЗМАНОВСКИ Трајче СТОЈАНОВ Филип ФИЛИПОСКИ Франческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

58

52

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

рубрика

4

3

ПОРТА

18 ноември 2011

инфо

20. јубилејно издАние нА САлонот зА урбАнизАМ - ниш

три нАгрАди зА АгенцијАтА зА плАнирАње нА проСторот Агенцијата за планирање на просторот од Република Македонија доби признанија за три различни трудови, во различни категории, на јубилејниот 20. меѓународен Салон за урбанизам кој се одржа во Ниш, под покровителство на Градот Ниш, а во организација на ЈП Завод за урбанизам, Друштво на урбанисти во Ниш и Здружение на урбанисти на Србија. Во категоријата Примена на информатички технологии, Агенцијата за планирање на просторот доби прва награда за интегрирање на DMS (Document Menagment System) и GIS (Geographic Information System). Основната цел на проектот е воспоставување стандардизирана и структуирана база на документи и податоци во максимална систематизација на повторливите работни процеси. Врз основа на стандардот ISO 9001, се изработени модели на сите документи и планови, се дефинирани групи на корисници и привилегии за пристап до централната база на податоци. Во категоријата Детални регулациски планови, со Деталниот урбанистички план за нов Универзитетски клинички центар, Агенцијата ја освои втората награда. Планот е во Нацрт фаза и е изработен во 2011 година. Тој се изработува на локација која е во согласност со Генералниот урбанистички план на Скопје (2001-2020), а е изразена и погодноста на Greenfield локација која беше во препораките од Физибилити

студијата изработена од Европската банка за обнова и развој. Локацијата овозможува чиста, брза и сукцесивна дислокација на постојниот Универзитетски клинички центар согласно зацртаната динамика за дислокација, со што ќе се овозможи несметано функционирање на постојниот, се до комплетно оформување на новиот Универзитетски клинички центар. Агенцијата доби признание и во категоријата Публикации, за публикацијата за Просторниот план на Охридско-Преспански регион, издадена во 2011 година. Публикацијата претставува кратка популарна верзија на Просторниот план на Охридско-Преспанскиот регион, кој е разработка на Просторниот план на Република Македонија, а

го усвои Собранието на Република Македонија. Салонот за урбанизам беше почестен со присуството на Joao Teixerira, претседател на European council of spatial planners, кој изјави дека одржувањето по 20-ти пат на оваа значајна манифестација е показател на виталноста во планирањето во Србија, како и на заедничката работа и соработка на српските урбанисти. Во изминатите години Агенцијата има освоено повеќе награди меѓу кои најзначајни се втората награда за Просторниот план на ОхридскоПреспанскиот регион во 2009 година во конкуренција од 120 различни трудови, и прва награда и највисока оценка за Просторниот план на Националниот парк Галичица.

АСК - АрхитеКтурА СКопје 2011

првАтА нАгрАдА зА ЃорЃи МојСов и оливијА МојСовА

6

3

ПОРТА

Во музејот на град Скопје, по 13-ти пат, вчера беше отворена традиционалната Манифестација АСК Архитектура Скопје 2011, која се одржува по повод 13 Ноември, Денот на ослободување на Скопје. На отворањето беше доделена главната награда за Архитектура на Град Скопје, на архитектите Ѓорѓи Мојсов и Оливија Мојсова за проектот Сан Марко бизнис центар. Втората награда ја земаа архитектите Мишо Арсов и Снежана Арсова, за проектот Технички преглед со салон за моторни возила и сервис, а за проектот Градска плажа, третата награда ја добија архитектите Бетим Зеќири и Бекир Адеми. На годинешната манифестација АСК 2011, архитектите понудија 50 проекти и реализации, а комисијата селектирала 46 проекти. В.К.

18 ноември 2011

инфо

реновирАње нА теренот и АтлетСКАтА пАтеКА нА АренАтА „Филип втори“

терен по СветСКи терК

По изградбата на трибините и зголемувањето на капацитетот на некогашниот Градски стадион, Акционерското друштво за изградба и стопанисување со станбен и деловен простор ги почна работите за поставување нова трева и модерен систем за одржување на фудбалски терен, како и целосна реконструкција на атлетските патеки, во согласност со прописите на спортските федерации. „По ископите на теренот ќе се поставува

индуСтриСКи ФоруМ

глина, чакал, нова мрежа за дренажа, современи инсталации за греење и бусени со трева. Ќе има поинакви, „ролни“ трева. Притоа, ќе се работи и на атлетската патека, со што ќе се добијат осум патеки. Со овие зафати ќе овозможиме многу подобри услови и поквалитетни фудбалски натпревари. Има само неколку терени во Европа со вакви инсталации и со систем на греење. Ќе има и ефикасно одржување и подготвување на теренот пред и

по секој натпревар, со можност да се одмрзне за само 15 минути“, вели Цветан Грозданов, директорот на акционерското друштво. Грозданов информираше дека вториот дел од реновирањето на арената „Филип Втори“ ќе чини 3,5 милиони евра и, доколку дозволат временските услови, треба да заврши до крајот на март или до почетокот на април идната година. Ќе следи и реновирање на фасадата на стадионот.

инвеСтиции во животнАтА СрединА

Во Стопанската комора на Македонија се одржа индустриски форум организиран во рамките на проектот „Зајакнување на капацитетите на Министерството за животна средина и просторно планирање за интегрирана контрола на загадувањето и управувањето со опасен отпад“, a финансиран од Владата на Кралството Норвешка. Организатор на форумот беше Центарот за климатски промени „Норт Енерџи“, како локален партнер на норвешката асоцијација за корисници и добавувачи на енергија, а во соработка со Стопанската комора на Македонија и Македонската енергетска асоцијација. Овој проект е од големо значење за Македонија, бидејќи фирмите ќе научат како да управуваат со отпадот и како да се финансира целиот процес, а банките ќе помогнат за спроведување на проектот, со што ќе понудат меки кредитни линии со цел намалување или спречување на загадувањето. Форумот го отвори министерот за животна средина и просторно планирање Абдилаќим Адеми, кој во своето обраќање пред присутните гости од големите индустриски компании во Македонија ја истакна важноста за ефикасно и успешно решавање на проблемите од животната средина што се појавуваат во текот на остварување на секојдневните активности во индустрискиот сектор. Тој ја нагласи потребата од модернизација на

индустријата, на ниво на компанија и на национално ниво, и доследно спроведување на политиката на интегриран пристап, кој ги вклучува решавањето на проблемите поврзани со енергетика, расположливи ресурси, транспорт, трговија и финансирање. На форумот присуствуваше и амбасадорот на Кралството Норвешка, Кјетил Паулсен, кој истакна дека Норвешка го поддржува овој проект од самиот почеток. „Норвешка ја поддржува Македонија во евро-атлантските интегративни напори и напорите на земјата да ги исполни условите за членство со Европската Унија.

Норвешка не е членка на ЕУ, но се применуваат многу од договорените стандарди на Унијата, вклучително и во областа на животната средина. Ние го правиме ова бидејќи е добро за нашата земја, а не затоа што бараме членство во ЕУ, кое не е на агендата на норвешката влада. „Норт Енерџи“ е партнер на Македонија подолго време, а норвешката влада е задоволна од ова партнерство, бидејќи сме уверени дека заедничките приоритети и активности во областа на енергетиката и животната средина се добри за вашата земја, регионот и за Европа“, рече норвешкиот амбасадор. В.К.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

7

инфо

зАштедa нА енергијА и поголеМА КонКурентноСт преКу прогрАМАтА нА WеBSEFF

Македонските компании вложуваат во енергетска ефикасност Во Македонија компаниите најчесто се соочуваат со проблеми во финансирањето на енергетски ефикасни објекти кои ќе им обезбедат сигурно снабдување со енергија, конкурентна економија и одржлив развој

З

Вкупната инвестиција на Конти Хидропласт изнесува 949.500 евра

аштедата на енергија e светски тренд. Енергијата денес сè помалку ја има и станува сè поскап ресурс. Затоа компаниите што совесно размислуваат пронаоѓаат начини да обезбедат пристап во финансирање на проекти кои се однесуваат на применување на практики за енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија со кои ќе ги намалат трошоците за енергија, а со тоа ќе го зголемат нивниот профит и конкурентноста. Додека компаниите во Европа се насочуваат кон енергетската ефикасност и обновливите извори на енергија,

за македонските компании ова е сè уште предизвик. Во Македонија компаниите најчесто се соочуваат со проблеми во финансирањето на енергетски ефикасни објекти кои ќе им обезбедат сигурно снабдување со енергија, конкурентна економија и одржлив развој. Проблемот на македонските компании со користењето на стара, неефикасна опрема, технологии и објекти, може да се реши преку програмата за финансирање на одржлива енергија за Западен Балкан (WeBSEFF), кредитна линија овозможена од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) и Европската комисија (ЕК). Македонските компании може да обезбедат

енергетСКАтА еФиКАСноСт е неопходнА

кредити до два милиони евра кои ќе им помогнат на стопанствениците да ги намалат трошоците на енергија и да ја зголемат својата конкурентност. „Цените на енергија наскоро ќе се зголемат, а европските бизниси се веќе конкурентни со користење на помалку енергија по единица производ. Ова беше доволна причина за ЕБОР и ЕК да понудат кредитна програма со цел да им помогнат на бизнисите да заштедат енергија, пари и да остварат пораст на бизнисите“, изјави за „Порта3“ регионалниот директор на програмата Едвард Ла Фарж. Кредитната програма е на располагање во три земји (Босна, Србија и Македонија), а се состои од насочени кредитни линии кои обезбедуваат фондови за понатамошно задолжување преку банките учеснички во овие земји од страна на мали и средни претпријатија за проекти дизајнирани за зголемување на енергетската ефикасност и развој на извори за обновлива енергија. Во Македонија финансирањето преку WеBSEFF е достапно преку Охридска банка, Тутунска банка и Халкбанк. Освен кредити до два милиони евра, тим од инженери и финансиски аналитичари се на располагање преку WeBSEFF, бесплатно да им помогнат на фирмите и банките учеснички во проценка и развој на проекти. Експертите на WеBSEFF можат да ви помогнат да утврдите каде можете да заштедите енергија и на кој начин, и онаму каде што банката ќе каже „да“ или „не“ на проектот, тие ќе ви помогнат во унапредување на проектот преку оптимизација на енергетските заштеди, намалување на периодот на отплата и подобрување на бизнисот во целост.

МАКедонСКи иСКуСтвА

Дека заштедата на енергија ќе биде во фокусот наредните години во нашата земја говорат и податоците од теренот, кои укажуваат дека

Македонија минатата година ја усвои и осумгодишната Стратегија за енергетска ефикасност. Според неа, со инвестиции од 400 милиони евра во следните седум години земјава треба да стане енергетски поефикасна. Рационалното користење и заштедата на енергија е обврска која треба да се исполни. Приватните компании, граѓаните и државата мора да ги применуваат мерките на енергетска ефикасност, што е обврска од Европската Унија, според која до 2018 година Македонија мора да заштеди 9 проценти од потрошената енергија во последните пет години. „Фактот што Македонија може да понуди најдобри практики во доменот на заштеда на енергија во резиденцијални и индустриски објекти, зборува за повисоко ниво на свест кај граѓаните, за придобивките од мерките за енергетска ефикасност и улогата на градежните материјали и новите технологии во намалување на трошоците за енергија. Овие пионери, ќе претставуваат стимул за останатите и доказ дека заштедите се можни и инвестициите се исплаќаат. Но, постои уште поголем предизвик, а тоа е реплицирање на овие примери“, вели експертот од областа на енергетиката, Константин Димитров.

8

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Весна КостоВсКа

инфо кај македонските компании постои интерес за користење на средствата од програмата на WеBSEFF, а со тоа да си обезбедат поголема конкурентност на домашниот и на странскиот пазар. Македонските менаџери во индустријата се многу заинтересирани, а на тоа укажува и одобрувањето на 12-от проект од страна на една банка учесничка во Македонија. Од летото 2011 година, сведоци сме на значителен интерес за програмата во Македонија од страна на македонските компании, со цел да ја намалат потрошувачката на енергија, да ги намалат стакленичките емисии, а следствено на тоа да ја зголемат конкурентноста. Ова не е факт кој изненадува. До денес во Македонија има одобрени четири инвестиции во доменот на ОИЕ, седум кои своите зголемени профити ги бележат преку примена на мерки за ЕЕ, а во компанијата „Тинг Инокс“ од Кочани имаме комбинација на мерки за ЕЕ и обновливи извори на енергија. Скопската фабрика за кондиторски производи „Европа“ е првата компанија во Македонија која искористи кредит од оваа програма. Инвестицијата на оваа компанија за реализирање на проектот за енергетска ефикасност изнесува околу еден милион евра, а износот на кредитот е 770.000 евра, кој е земен преку Охридска банка. Со цел да ги намали трошоците за енергија, компанијата инвестирала во постројка за производство на технолошка пареа, енергетски ефикасен паро - кондезен систем, опрема за производство на чоколадни производи заедно со машина за пакување и опрема за производство на бонбонска маса. Повратот на инвестицијата е различен кај различни постројки и се движи од 1,2 до 4,4 години. „Нашите пресметки покажаа дека ќе имаме заштеда на енергија.Тоа за нас е многу важно бидејќи цените на енергенсите се во состојба на пораст и учеството на енергијата во вкупните трошоци се зголемува. Од друга страна, намалувањето на потрошувачката на енергија не се манифестира во намалување на квалитетот на готовиот производ, што би бил случај на пример при штедење во репроматеријали. Напротив, помалата потрошувачка на енергија резултира само со помалку потрошени пари и придонесува во заштита на човековата околина, што за нас како општествено одговорна фирма е многу значајно. Со оваа инвестиција секако очекуваме бенефит поради намалената потрошувачка на енергија, но колку тоа ќе се одрази на големината на профитот ќе зависи од повеќе околности: цените на енергенсите кои како што е познато се во постојан пораст, конкурентската способност да бидат вградени во нашите продажни цени, како и големината на останатите трошоци“, изјави за „Порта3“ директорката на „Европа“ Савка Димитрова. Средства и беа одобрени и на компанијата „Конти Хидропласт“ од Гевгелија преку WеBSEFF програмата за намалување на енергетската потрошувачка и зголемување на енергетската ефикасност за дел од машинскиот парк. „Вкупната инвестиција на Конти Хидропласт

изнесува 949.500 евра, од кои 700.000 евра се обезбедени како кредит од WеBSEFF програмата и истите се реализирани и пласирани преку НЛБ Тутунска Банка. Повратот на инвестицијата се очекува за период од три години, а предвидена е вкупна годишна заштеда од 314.836 евра“, изјави за „Порта3“, Зорица Лозановска од Конти Хидропласт. Компанијата има инвестирано во опрема со која се зголемува енергетската ефикасност и тоа во замена на шприц машина, замена на спирална машина и замена на екструзиона линија. Согласно пресметките на компанијата, е планирано годишно да се заштедат 92.980 евра за намалување на потрошувачката на електрична енергија, намалување на трошоците за тековна работа и одржување во износ од 51.967 евра и намалување на создавање отпад во износ од 169.880 евра по тон.

СКопје

„АрМ Мој виСтинСКи доМ“ Може дА почне дА Се грАди

иСКуСтвА од регионот

Сè повеќе компании во Босна и Херцеговина во својот производствен циклус користат обновливи извори на енергија кои се докажаа како најефикасно средство за заштеда на електрична енергија и зголемување на конкурентноста. Во земјата се најавени проекти кои се однесуваат на користење на отпад, изградба на мали хидроцентрали, изградба на соларни електрани и биомаса, а иницирани се и проекти за изградба на ветерници. Добар пример се поединечни компании кои обновливите извори на енергија ги препознале како своја алтернатива и направиле големи заштеди. Така една пивара од БиХ благодарение на кредитната линија на WеBSEFF, направила значајна заштеда во својот производствен процес. Оваа компанија направила годишна заштеда од 91.900 евра, намалени се трошоците за мазут за 89.700 евра, трошоците за енергија се намалени за 1.400 евра, додека оперативните трошоци и трошоците за одржување се помали за 800 евра. Српската фабрика за вар „Јелен До“, изградена во 1928 година воопшто не била обновувана од 1962 година. Поголемиот дел од опремата бил стар, неефикасен, високоенергетски интезивен и подложен на чести расипувања и поправки. Во 1992 година оваа фабрика се приватизирала, а новите сопственици остваруваат повеќе инвестиции, и успеваат двократно да го зголемат производството на разни видови на камен и да го зголемат капацитетот за производство на вар за 50 насто. Со цел да останат конкурентни на пазарот, за фабриката од пресудно значење е да се намали потрошувачката на енергија. Во 2009 година, по поднесено барање кај локална банка им бил одобрен кредит од 2,2 милиони евра. Индикаторите од енергетската контрола потврдиле дека инвестицијата во проектот ќе придонесе за енергетски заштеди повисоки од 50 отсто и дека повратот на кредитот ќе се реализира во рок од 4,8 години како резултат на годишните енергетски и оперативни заштеди на ниво на 850.300 евра.

Н

еколкумесечната препирка меѓу градоначалникот на општина Карпош Стевчо Јакимовски и советниците околу донесувањето на Деталниот урбанистички план за касарна „Илинден“ конечно има завршница. На седница на Советот, на изненадување на многумина, овој ДУП помина без ниту еден глас против. Со таа одлука државата конечно доби зелено светло да почне да ги гради армиските станови во касарната „Илинден“. Носител на проектот „АРМ мој вистински дом“ е Министерството за одбрана. Лани кога од Министерството за одбрана го промовираа проектот, беше најавено дека тој предвидува изградба на максимум 1.400 станови наменети за припадниците на АРМ, кои ќе можат да ги купат по поволни услови. Становите ќе имаат квадратура од 45, 51 и 68 квадратни метри. Начелно беше најавено дека заинтересираните ќе треба да уплатат 30 отсто учество од утврдената цена по квадрат, а преостанатите 70 отсто ќе може да ги плаќаат во наредните 10 години. Планирано е обврската за плаќање на каматата да ја субвенционира Министерството. Според тогаш презентираните интерни анкети во АРМ, околу 900 припадници на Армијата пројавиле интерес да учествуваат во проектот за касарната „Илинден“. Инаку, освен станбените згради од владиниот проект, Планот предвидува во околината да се изградат и индивидуални објекти за домување, амбуланта, трговско-деловни центри, а има и маркици за резиденцијални објекти. К.с.т.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

9

скопје

отворено пиСМо до грАдонАчАлниКот нА општинА центАр

Направената грешка

Да не се дозволи интересите за скапиот м² во Центар, да бидат над интересите на граѓаните на општината

И

скрено се двоумев, дали на пријател со кого се познаваш многу долго е пожелно да му се обратиш со свој став за јавна тема - писмено и јавно, или е подобро во неформален кафе муабет или на десетка со кромид, или при случајна средба со заеднички пријатели. Сепак, се одлучив за отворено писмо и искрено се надевам дека Влатко за ова нема да ми се налути. Впрочем, и ова мое обраќање го разбирам како транспарентен притисок кон институцијата градоначалник, во име на огромен процент од мојата архитектонска фела кон некои континуирани случувања од областа на урбанизмот во централниот дел на главниот град Скопје. Пред сè, еден мал човечки вовед пред главната цел. Го познавам г. Владимир Тодоровиќ од мали нозе, од нашето заедничко и сакано маало „Пролеќе“ и заедничката зграда бр.5. Го познавам растот и развојната

10

3

ПОРТА

18 ноември 2011

линија на неговата компанија „Тинекс“, и се воодушевував и го поддржував во успехот што го направи, во едно тешко и матно време. Посебно ги ценам неговите човечки особини, благ и позитивен дух и хуманист. Сè до овде, тој е мој (помлад) идол. Но, проектот „Скопје 2014“ не стави на две страни. За мене тоа е најлошото што му се случи на Скопје по 1963 година. Освен еден или два објекти (како што е проектот на филхармонијата, кој за жал, ужасно споро се гради???), сè друго во тој проект е архитектонско, а пред сè урбанистичко фијаско. Тука, мислам за левата страна на реката Вардар и уништувањето на просторот на кејот, и околу културниот центар со административни објекти. Впрочем, и во анкетата на „Порта 3“ што се случуваше во текот на 2010 година, 90 отсто од фелата се изјасни против овој проект. Но, тоа за жал бидна, и тоа е тоа. Не се поправа, а иднината ќе го потврди конечниот суд за „успешноста“

и оправданоста на проектот. Сега, следува тоа што ме предизвика да го напишам ова отворено писмо до градоначалникот на Центар, а тоа се проектите за градење административни и црковни објекти на улица „Македонија“, со уништување на прекрасните мали парковски површини спроти хотел „Бристол“, кај Дом на АРМ и на плоштадот до „Пелистер“. Сакам да кажам едно големо НЕ за овие проекти. Тоа се веќе формирани простори, мали оази, кои ја прават улица „Македонија“ поубава и поразлична од некои други светски улици. Впрочем, еве еден голем „тазе“ пример. Оваа година на 11 септември во Њујорк се отвори еден прекрасен, величествен центар „Граунд Зеро” - сите знаеме за причините и симболичниот гест на овој проект во однос на просторот. На најскапиот „м²“ во светот, се изгради композиција од два огромни базени, фонтани, водопад и плоштад со 400 прекрасни дрвца. Се креира центар, во кој илјадници њујорчани

и гости ќе уживаат секојдневно, среде околната сообраќајна џунгла. Треба ли појак пример од успешно, човечко урбано решение? Сите, а пред сè градоначалникот Блумберг, беа горди на заедничкото дело на архитектите. Сигурно никој не ги спомна „изгубените“ стотици милиони долари од ќарот, ако на тој простор се изградеа административни објекти, банки и слично. Оваа „споредба“ на Њујорк и Скопје ми ја даде желбата да Те замолам да се избориш сам со себе, а потоа и со сите што Те притискаат, да не дозволиш интересите за скапиот м² во Центар, да бидат над интересите на граѓаните на општина Центар и воопшто на гостите на град Скопје. Направената грешка ќе биде вечна и непоправлива, а улица „Македонија“ нема да ја има сегашната „ширина и душа“, а ќе стане една обична „тунелска улица“, какви што ги има во повеќето административни центри. Љупчо атанасоВсКи, дипл.инж.арх.

скопје

ќе биде вечна и непоправлива

Меморијален центар „Граунд Зеро”

3

18 ноември 2011 ПОРТА

11

градежништво

СиСтеМ нА МодулАрни МонтАжно-деМонтАжни

Одговор на сe` поголемата Основната причина ФАКОМ АД Скопје да развие свој сопствен систем на модуларни монтажно-демонтажни паркиралишта, покрај неспорната и сè поизразена потреба во регионот на Југоисточна Европа и пошироко, е фактот што најголем број од постоечките системи не се типично монтажно-демонтажни тихомир ниКоЛоВсКи, Борис тасЕВсКи

С

о порастот на бројот на возила, потребата за паркирање е поголема од кога било досега и постојано се зголемува. Градските центри се гушат, а паркирањето на зелените површини и тротоари станува редовна појава. Ограничувањето на времето на паркирање, високите казни за погрешно или неавторизирано паркирање и ревносната работа на пајакслужбата, воопшто не го решаваат проблемот (во услови на неефикасен јавен превоз возилата мора некаде да се паркираат) туку само ја зголемуваат нервозата кај возачите. Посебна „приказна“ се инцидентните, но драстично зголемени потреби за паркирање за време на јавни собири, спортски натпревари, културни и верски настани. Тогаш, во околината на тие објекти настанува вистински хаос. Решението е, паралелно со организирањето на ефикасен јавен превоз, во обезбедување на посебни простори (привремени или трајни објекти - надземни и подземни) наменети исклучиво за паркирање. Какви решенија за јавно паркирање можат да се понудат? Ги има повеќе. Отворени паркиралишта, кои се лоцираат на слободни простори во урбани средини. Но, не можат да претставуваат трајно решение во централните градски јадра бидејќи,

12

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Привремени паркиралишта од системот FastPark по правило, се организирани на атрактивни локации со висока цена на градежното земјиште. Надземните катни гаражи, според искуствата на големите градови не претставуваат долгорочно оправдано решение за градските јадра бидејќи на тие локации може да им се даде многу поквалитетна функција, а евентуалната идна пренамена за други функции (деловна, трговска) е проблематична. Подземните катни гаражи се значително поскапи (ободните ѕидови, хидроизолација, вентилирање, заштита од пожар), но имаат долгорочно економско и функционално оправдување, пред сè затоа што не зафаќаат квалитетно градежно земјиште (кое посебно во централните градски јадра се наменува за други, поатрактивни комерцијални функции и содржини) и не го пореметуваат урбаното ткиво (се градат под плоштади, паркови, јавни површини). „Компактните“ паркиралишта (надземни или подземни) се модуларни просторни системи (слични на палетните складишта) кај кои возилата се паркираат или повикуваат компјутерски (со оператор или кодирана електронска картичка), без учество на возачот. Тие се најскапи (подвижни делови, редуктори, хидраулика, електроника), но просторно најекономични. Привремените паркиралишта се градат,

најчесто, како привремени објекти, таму каде што ќе се оцени дека за тоа има потреба, а урбанистички предвидената намена на таа локација не може, од кои било причини, да се реализира во периодот кога таа локација би се користела како паркиралиште, или која во моментот се користи како отворено паркиралиште, но нема доволен капацитет. Познатите привремени паркиралишта претставуваат челични монтажно-демонтажни модуларни еднокатни конструкции со кои се удвојува расположивиот паркинг простор. Производителите на ваквите системи наведуваат дека нивната основна предност е што по истекот на предвидениот период на користење можат да се демонтираат и повторно да се монтираат на друга локација. Монтажата со примена на стандардизирани челични елементи и унифицирани монтажни врски, по правило, е брза и едноставна. Се проценува дека досега, само во земјите на Европската Унија (но и во Србија, Црна Гора и во Хрватска), се изградени повеќе стотици вакви паркиралишта со капацитет од 50 до преку 1500 паркинг места, најчесто во близина на трговски цетри, болници, аеродроми итн, со вкупен капацитет кој се оценува на преку 180.000 паркинг места.

пАрКирАлиштА во челичнА КонСтруКцијА нА ФАКоМ

градежништво

потреба за паркирање ФАКоМ МодулАрни МонтАжнодеМонтАжни пАрКирАлиштА

Основната причина ФАКОМ АД Скопје да развие свој сопствен систем на модуларни монтажно-демонтажни паркиралишта, покрај неспорната и сè поизразена потреба во регионот на Југоисточна Европа и пошироко, е фактот што најголем број од постоечките системи не се типично монтажно-демонтажни. Имено, кај овие системи подните плочи не можат да се „демонтираат“ бидејќи се изработуваат како спрегнати, од профилирани челични лимови со конектори (чепови) заварени за главните и секундарните носачи, арматурни мрежи и бетон вграден на самото место, врз кои се изработува класична хидроизолација и слој од асфалт. За повторна изградба на нова локација, покрај неопходните поправки на челичната конструкција, треба да се изработи нова подна плоча со хидроизолација и асфалт, чии трошоци може да достигнат 50 отсто од вкупните трошоци за комплетно ново паркиралиште. ФАКОМ модуларните монтажно-демонтажни паркиралишта го немаат овој проблем. Подните плочи се готови панели изработени од тенки челични ленти (скара), експандирана алу-пена (Аl-foam) или ортотропни панели (ОТП), целосно монтажни и демонтажни. Можат да се издвојат неколку суштински предности на ваквиот пристап:

панелите горната (нагазна) површина може да биде завршна, а за панелите од челични скари не е потребно одводнување, нема лизгање, нема заледување и нема потреба од чистење на снег во зимски услови.

ФунКционАлен Концепт

Функционалниот концепт на ФАКОМ модуларните монтажно-демонтажни паркиралишта се базира на минималната зафатнина на единечно место за паркирање (Слика 1.) и потребната широчина на внатрешната комуникација во паркиралиштето (Слика 2.) за двонасочно движење на возилата, преземени од меѓународните стандарди и други типови модуларни паркиралишта:

место за привремени паркиралишта

сл.3 Пример на ФАКОМ модуларно паркиралиште со пристапна рампа (2х38 пм)

•

•

• •

ФАКОМ модуларните монтажно-демонтажни паркиралишта се развиени во два основни алтернативни под-системи: Со класични пристапни рампи, наменети за локации со соодветни габаритни димензии и, генерално, за поголем број паркинг места. Корисниците сами ги паркираат своите возила со задолжителен пристап до наплатен пункт со оператор или со читач на електронски претплатни паркинг картички (Сл.3).

слика 1. Стандардни димензии на единечно

•

Неограничена и повеќекратна употреба според системот „монтирај-користидемонтирај-повторно монтирај-повторно користи на друга локација“, без никаква поправка или доработка и без никакви дополнителни трошоци освен трошоците за демонтажа и повторна монтажа; Максимална стандардизираност на елементите (греди, столбови, спрегови, сите монтажни врски) изработени со висока прецизност на најсовремени CNC машини што овозможува неограничена изменливост на носечките елементи во рамките на една иста или различна локација; Максимална приспособливост на габаритите и диспозиционото решение на новата локација, без оглед на габаритите и диспозиционото решение на претходната локација. Можат да се користат елементи од повеќе паркиралишта за изградба на едно ново, или обратно, а невградените елементи да се складираат за идни потреби; Значително поекономична потпорна челична конструкција (греди, столбови, спрегови), како резултат на смалената тежина на подната конструкција од монтажни панели; Не е потребна хидроизолација. За панелите од алуминиумска пена и ОТП

АлтернАтивни решенијА

слика 2. Типичен распоред на возила за влезен агол на паркирање од 900

Во најголем број познати системи на привремени паркиралишта е усвоен распоред на паркирање со влезен агол од 90° и квадратна модуларна диспозиција на потпорна конструкција од 5,00/5,00m. Според германски извори, полната широчина на место за гаражно паркирање со целосно отворена една врата на возилото изнесува 2,50m за VW Golf, 2,60m за Audi A4 и 2,80m за Mercedes S класа. За ФАКОМ модуларните монтажно-демонтажни паркиралишта е избран единствен модул 5,25/5,25m. Тој обезбедува нешто поширока комуникација (5,75m), поповолна ефективна широчина на рампите (5,0m) и за 12,5cm поголема широчина на секое паркинг место.

Со лифтовски сегменти (без пристапни рампи), наменети за локации со барем една ограничена габаритна димензија и, генерално, за помал број паркинг места. Возилото, по регистрацијата со електронски картички на наплатниот пункт пристапува на платформата на лифтот (опремена со плитки безбедносни бариери фиксни на страниците и ротирачки на предната и задната страна) која автоматски ги затвора двете ротирачки бариери, го подига возилото на горното ниво и ја спушта предната бариера отворајќи го патот до местата за паркирање. Предвидени се два лифтовски сегменти - еден за подигнување и еден за спуштање. 

сл.4 Пример на ФАКОМ модуларно паркиралиште со лифтовски сегменти (18+22=40 пм)

3

18 ноември 2011 ПОРТА

13

градежништво КонСтруКтивен Концепт

ФАКОМ системот на модуларни монтажнодемонтажни паркиралишта се состои од неколку основни сегменти. Ќе бидат прикажани сегментите со модули 5,25/5,25m. Подни панели - се изработуваат во неколку варијанти: готови панели изработени од тенки челични ленти (скара), слични на индустриските газишта; готови подни панели ОТП (ортотропна плоча) и готови панели од експандирана Аlu-пена. Панелите се целосно монтажни и демонтажни. Во варијантите со „скара“ и Аlu-пена димензиите на панелите се 1050/1750mm (проста греда), а кај ОТП 5250/1750mm (континуирана греда преку три полиња). Сите врски на панелите за секундарните и главните носачите се изведуваат со сигурносни направи. Врските меѓу панелите се предвидени како фиксни, со што се обезбедува нивно содејство во приемот на натоварувањата, интегритет на подната конструкција и се спречува нивното независно диференцијално деформирање.

слика 5b. Поден панел од експандирана Alu-пена

одбојнА и пешАчКА огрАдА и СКАли

слика 5a. 3D-детаљ на подниот панел - скара и врската за носачите

Подни секундарни и главни носачи - се изработуваат како заварени или од топловалани профили. Сите врски на секундарните за главните носачи и на главните носачи за столбовите се изведени со „чешел“ за навлекување. Сите столбови имаат ист пресек од цевкаст квадратен профил, со идентични поврзни плочи на сите четири страни за приклучување на главните носачи и/ или одбојната и пешачката ограда. Во зависност од диспозиционото решение, се додаваат приклучни елементи за хоризонталните и вертикалните спрегови. Распоредот на вертикални и хоризонтални спрегови во диспозиционото решение зависи од комуникациите на долното ниво, а проектирани се да примат натоварувања од девет соседни модули (од кои најмногу шест „полни“ - натоварени со возила). За притегање на вертикалните спрегови предвидени се „меро“ завртки, а за притегање на хоризонталните спрегови - „шпан“ завртки (turnbuckles).

14

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Оградата се состои од вертикални „С“ столбчиња поставени во третини од распонот на модулот (1750mm) и елементи на одбојна ограда и едноставна пешачка ограда од кружни цевки. Скалите се стандардни, со конзолен пропуст, кои на долниот крај се анкеруваат во мал бетонски подест кој служи и за евентуално приспособување со котата на долната (асфалтирана) површина на паркиралиштето. Подестот и скалниците се, во сите варијанти, подни панели од типот „скара“. Пристапната рампа ги содржи истите основни елементи како и носечката конструкција на паркиралиштето. Без оглед на типот на подните панели усвоен за подната конструкција. Рампата се состои од вкупно 8 сегменти. Најниските два сегменти (со вртлив дел за приспособување на котата на долната површина - асфалтот) претставуваат конструкција со променлива височина со нагазна површина од ребраст лим, а на преостанатата должина се предвидени подни панели од типот „скара“. За да се избегнат оштетувањата од удар (гребење) на браниците, спојлерот или каросеријата под возилото со рампата или асфалтната површина, особено кај возила со нископрофилни или недоволно напумпани гуми, или во случај aко се претоварени, е предвидена рампа со преполовен наклон на првата и последната осмина од должината. Внимателниот читател веднаш ќе ја уочи разликата во димензиите на единично паркинг место и широчина на комуникацијата меѓу

основниот систем на ФАКОМ монтажнодемонтажните паркиралишта (модули 5,25/5,25m) и MK системот приспособен на одредбите на Правилникот за стандарди и нормативи за урбанистичко планирање, Сл.весник на РМ бр.78/2006 (модули 5,80/5,80m и 5,80/7,20m). Без намера да се дебатира за оправданоста на овие одредби, сепак треба да се потсети дека на пр. познатите производители на катни гаражи и паркиралишта (Corus, Arcelor Mital, FastPark, Intrapark, Reidsteel и др) применуваат паркинг места со димензии 2,50/5,0m или дури 2,30/5,0m со двонасочна комуникација соодветно 5,50m и 6,50m. Во текот на 2009 год, извршивме мерења на вкупно 13 отворени паркиралишта во Скопје. Одредбите на правилникот се задоволени само на две паркиралишта. Може да се заклучи дека Проектот за подни панели од експандирана алуминиумска пена (Al-foam) е сè уште во развојна фаза. Присутни се одредени дилеми, пред сè, во однос на нивното индустриско производство, кои имаат директно влијание на нивната (барем засега) неконкурентна цена споредена со цените на другите варијанти („скара“ и ортотропна плоча). 

(проф. д-р Тихомир Николовски е советник за развој во ФАКОМ А.Д., Борис Тасевски е градежен инженер, дизајнер во ФАКОМ А.Д.)

градежништво

„АдорА инженеринг“ е единСтвенА грАдежнА КоМпАнијА во рМ добитниК нА три нАгрАди зА нАјдобри општеСтвено одговорни прАКтиКи зА 2010 ПРОЕКТОТ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ Е ДОБИТНИК НА ПРВАТА НАГРАДА, А „АДОРА ИНЖЕНЕРИНГ“ СО ГОДИНИ ЈА ИМПЛЕМЕНТИРА ВО СВОЕТО РАБОТЕЊЕ ЗАТОА ШТО КВАЛИТЕТОТ И ДОЛГОРОЧНАТА ЗАШТЕДА СЕ НАЈДОБРО РЕШЕНИЕ. „Адора“ е добитник на три национални награди за најдобри општествено одговорни практики за 2010. „Адора Инженеринг“ е единствената градежна компанија во РМ добитник на награда за општествена одговорност и тоа во три категории. Прва награда во категоријата Животна средина, со проектот енергетска ефикасност со кој Адора придонесува кон долгорочна заштеда на електрична енергија со имплементација на најнови типови за надворешни изолација, фотоволтажен систем и поставување на 4-сезонско стакло со што се добива заштеда од 30-40% на месечно ниво. Освен оваа награда „Адора Инженеринг“ се стекна и со дополнителни две награди и тоа: во категоријата Подобра околина и подобро општество со проектот Вложување во заедницата со донација на саат кулата на плоштадот во Струмица, и во категоријата Односи со вработените за проектот Вработените се наше богатство - долгорочна стратегија 2009-2011. Овие награди се потврда дека „Адора Инженеринг“, освен што е позната по најквалитетна градба, истовремено максимално се грижи и за животната околина. Наградите ги додели Министерството за економија на РМ во соработка со координативното тело за општествена одговорност и Конект, а ги примија генералниот менаџер проф. д-р Ванчо Чифлиганец и маркетинг менаџерот м-р Драгана Чифлиганец.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

15

градежништво што е тоА грАдежнА биологијА?

Дали знаевте дека ниту една генерација претходно не поминувала повеќе време затворена дома колку што поминуваме ние? Да се живее здрав и комфорен живот дома е една од најважните потреби на секое човечко битие. Сите сакаме нашите домови да нѐ релаксираат за да можеме лесно да се повратиме во нормала после секојдневните стресови што ги носи модерниот живот. Градежната биологија е наука која ги изучува влијанијата на материјалите во домот врз здравјето на луѓето, како и сите други прашања околу темата здрав дом.

довербАтА е добрА, КонтролАтА е уште подобрА

Факт е дека сѐ повеќе постои свесност и кај нашите граѓани, како и во развиениот свет, за прашања околу тоа кои материјали се добри за нашето здраво живеење дома и во работните простории. Но, од друга страна, како да склучивме примирје со сите оние мали зрачења со кои сме обиколени дома, а потекнуваат од разните материјали и други електрични, безжични и мобилни уреди и апрати. А сите знаеме дека таквите новитети и комодитети со кои ги полниме нашите домови и канцеларии, од ден на ден ќе надоаѓаат уште повеќе. Сигурно многумина од нас се прашуваат како, тогаш, да се пронајдат вистинските научни факти за градежната биологија во морето од информации во разни часописи, на Интернет и во други медиуми? За оваа намена постојат институции како IBR, Институтот за градежна биологија во Розенхајм, Германија, кој постои веќе 20 години и се занимава со тестирање производи и нивното влијание врз здравјето на луѓето. За истите издава сопствени сертификати т.н. Печати за Одобрување. На тој начин институтот ги идентификува материјалите на кои можете да се потпрете при вградување во Вашите нови домови или при реновирањето. IBR сертификатите се резултат на нивното искуство, компетентност, како и прецизните лабораториски испитувања и мерења направени според сите постоечки нормативи и стандарди, на најсовремени машини и уреди.

16

3

ПОРТА

18 ноември 2011

грАдежнА биологијА Institut für Baubiologie Rosenheim GmbH

CERTIFICATE OF AWARD Based on the excellent test results, the Seal of Approval

is hereby awarded to

Knauf Radika AD MK-1250 Debar for the test item

gypsum board

by the Institut für Baubiologie Rosenheim GmbH.

____________________________ Reimut Hentschel, Managing Director Rosenheim, August 2011 The Seal of Approval is awarded for 2 years. In the interest of consumers, follow-up testing of the products must be performed in due time before the Seal of Approval expires. The applicant will have to reapply for these tests.

IBR Institut für Baubiologie Rosenheim GmbH D-83022 Rosenheim Münchener Straße 18 Tel. +49(0)8031 3675-0 Managing Director: Reimut Hentschel Commercial Register: HRB Traunstein 5362 VAT ID: DE 131182830 info@baubiologie-ibr.de www.baubiologie-ibr.de

„Институтот за градежна биологија Розенхајм ГМБХ, врз база на одличните резултати на испитувањата, го наградува КНАУФ РАДИКА АД со овој Печат за Одобрување, за тест производот гипсена плоча. Институтот потврдува целосно отсуство на VOC (испарливи органски компоненти), биоциди, тешки метали и радиоактивност. Рајмут Хенчел, директор, Розенхајм, август 2011“

градежништво гипСот - беСпреКорно здрАв МАтеријАл

Фабриката на Кнауф во Дебар преработува една од најквалитетните руди на гипс во светот. Со милениуми наназад гипсот се користел како градежен материјал, а примената на истиот не е прекината до денес. И денес гипсот и продуктите направени од него, освен во градежништвото, се употребуваат и во медицината, прехранбената индустрија, производството на козметика и.т.н. Во стоматологијата, како и при санирање на скршеници на коските кај луѓето, гипсот е незаменлив. Неговата ph вредност, иста како човечката кожа, e причина повеќе за неговото лесно прифаќање од човекот. И покрај сето тоа, како што спомнавме погоре, довербата и традицијата се добри адути, но најдобар адут од сѐ е контролата на производите. Кнауф неколку години наназад редовно го добива Печатот за здрав материјал издаден од IBR од Германија. Најновото ресертифицирање, во август оваа година, не смее да биде неодбележано, бидејќи сите оние што сѐ повеќе ги употребуваат Кнауф гипсените плочи, заслужуваат да знаат што имаат во своите домови. За оние што сакаат повеќе да се информираат за градежната биологија и за институтот IBR во Германија, повеќе информации можат да најдат на Интернет. А овде, на кратко, ќе ги спомнеме мерењата што ги прави институтот врз производот што е предмет на испитувањата: се мерат радиоактивноста, присуството на биоциди, формалдехиди, тешки метали, терпени, кетони, алкани, аромати и голема листа на други штетни и опасни супстанции, како и можното присуство на ситни честички на прашина, кои исто така можат да предизвикаат здравствени проблеми. Гипсената плоча од фабриката на Кнауф во Дебар ги помина тие тестови и го доби печатот на IBR: ТЕСТИРАНО И ПРЕПОРАЧАНО.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

17

региони

пАтот штип - МилАдиновци

Делница пријателски настроена кон животната средина Патот Миладиновци-Свети Николе-Штип за многумина, а пред сè за инвеститорите и за бизнисмените, е шанса за намалување не само на патните трошоци туку и на времето потребно за патување до Скопје. Особено, ако се додадат честите блокирања предизвикани од разни причини, се чини, оваа инвестиција е единствената алтернатива која за регионот е од голема важност. Драган РистоВ

В

о Штип беше разгледана Студијата за оцена на влијанието врз животната средина за изградбата на автопатот МиладиновциСвети Николе-Штип, кој треба да биде во должина од околу 53 километри. Разгледувањето на Студијата е само почеток на постапката за една патна инвестиција која со нетрпение се очекува во Штип. Патот Миладиновци-Свети Николе-Штип за многумина, а пред сè за инвеститорите и за бизнисмените, е шанса за намалување не само на патните трошоци туку и на времето потребно за патување до Скопје. Особено, ако се додадат честите блокирања предизвикани од разни причини, се чини, оваа инвестиција е единствената алтернатива која за регионот е од голема важност. Сашка Богданова од Агенцијата за магистрални и регионални патишта при презентацијата истакна дека во Студијата за оцена врз животната средина е констатирано дека изградбата на автопатот МиладиновциСвети Николе-Штип ќе нема влијание врз животната средина и другите медиуми.

- Секако дека која било изградба на автопат не може да остане незабележана или незначајна во однос на животната средина. Но, овде станува збор за делница која релативно е пријателски настроена кон животната средина, а од причина што финалната траса ги избегнува сите можни влијанија врз животната средина. Трасата поминува низ земјоделско земјиште кое е со низок квалитет - објаснува Богданова. Според Студијата, Агенцијата за државни

18

3

ПОРТА

18 ноември 2011

патишта (АДП) се стреми да ја заокружи патната мрежа во Република Македонија. Покрај двата Пан-Европски коридора кои ја поврзуваат земјата со поширокото опкружување во насока север-југ (Коридор 10) и исток-запад (Коридор 8), согласно националните плански документи, ќе се иницираат проектите за секундарните оски за развој. Во прв ред, тука се мисли на поврзувањата на постојните магистрални правци со поголемите градски средини, како што се Куманово-Штип, односно Велес-Прилеп. Разгледуваната траса е дел од секундарната оска за развој на Републиката, започнувајќи од клучката Миладиновци (Коридор 10), па се до градот Штип. На автопатот што се планира, трасата се води како коловоз со две ленти во вкупна должина од 40 километри, од каде што тој продолжува како една коловозна лента паралелно со постојниот регионален пат Куманово-Свети Николе-Штип, додека постојниот пат се адаптира како една лента за автопат; од километар 40 до километар 43 новата лента се води кон полето (исток), додека после километар 43 новата лента преминува кон ридестиот дел, односно на исток од постојниот пат. Вкупната должина на истражуваното подрачје изнесува 53+500 (сметајќи ја и клучката пред влезот во градот Штип). Богданова додава дека Агенцијата за магистрални и регионални патишта забрзано работи на обезбедувањето на техничката документација за новиот автопат. Со изградбата на автопатот во должина од 53 километри, градовите од Источна Македонија и Штип, како центар на регионот,

ќе имаат посигурен и побрз транспорт на луѓето и на индустриските и земјоделски производи, оценуваат од Агенцијата. Според Студијата, реализацијата на овој магистрален патен правец ќе се одрази позитивно на остварувањето на рамномерен социјален и економски развој во централно - источниот регион. Од друга страна, заради низа промени што ќе настанат на подрачјето, можно е да се загрозат ресурси кои се од витално значење за населението, како што е ресурсот на земјоделското земјиште, површинските и подземните води итн. Паралелно со изработката на првата фаза на Оценката на влијанија врз животната средина, се анализираат податоците за измерената зачестеност на сообраќајот за патишта за периодот 2005-2008 година, за мерното место Миладиновци. Овие анализи ќе послужат при прогнозите на сообраќајот, што се користат како за целите на димензионирањето на коловозната конструкција (од аспект на нејзина носивост), така и од аспект на предвидувања за загадувањата на воздухот и создавање на бучава и вибрации во понатамошните фази на проектот. Согласно низата на податоци кои се достапни за одредени денови од месеците преку целата година во 2005, 2006, 2007 и 2008 година, просечниот годишен дневен сообраќај се движи во опсегот помеѓу 1.500 до 2.500 возила. Варијациите на сообраќајот се јавуваат во текот на денот, кога најзачестени се движењата во работното време (укажувајќи на дневни миграции), додека од 18.00 часот се јавува значително намалување на фреквенцијата.

региони

3

18 ноември 2011 ПОРТА

19

енергетска ефикасност

по уСпешното иМплеМентирАње нА пилот проеКтот

Нова иницијатива за енергетска ефикасност за секторот за домување Проектот ќе ја подобри енергетската ефикасност на 26 згради во седум општини, преку воспоставување на обновлив фонд од кој ќе се обезбедат заеми за заедниците на сопственици, со кои ќе се спроведат енергетски ефикасни градежни интервенции во зградите

П

илот проектот на УСАИД и Хабитат Македонија за енергетска ефикасност имплементиран во 2010 година, покажа дека енергетски ефикасните мерки значително ја намалуваат употребата на енергија во домаќинствата и дека инвестирањето во енергетската ефикасност е оправдано. Проектот започна во 2009 година, и покрај подобрување на енергетската ефикасност на три станбени згради во Скопје и во Куманово, беа обучени и единаесет практиканти. Успешноста на пилот проектот доведе до нова тригодишна иницијатива - проект на УСАИД и Хабитат Македонија за енергетска

ефикасност за секторот за домување. Овој проект ќе се реализра преку низа активности, групирани во четири компоненти. Проектот цели да им помогне на домаќинствата што живеат во колективни згради да се заштитат од изложеност на климатските промени и да ги подобрат капацитетите за мерење и намалување на емисијата на јаглероден диоксид. Проектот ќе ја подобри енергетската ефикасност на 26 згради во седум општини, преку воспоставување на обновлив фонд од кој ќе се обезбедат заеми за заедниците на сопственици, со кои ќе се спроведат енергетски ефикасни градежни интервенции во зградите.

Заедниците на станари ќе имаат можност да бидат обучени за подобрување на управувањето со зградите, и во рамките на поддршката за заедниците на сопственици ќе се создаде и интернет портал кој ќе претставува ресурсен центар, но ќе им послужи на сите заедници на сопственици. Овој проект ќе поттикне

инвестиции, претприемништво и создавање на нови работни места во дејноста преку обуки за енергетска ефикасност и моделирање на компании за енергетски услуги и „зелени“ работни места, и ќе воспостави широка општествена платформа која ќе го афирмира производството и користењето на „чиста“ енергија.

Зградата во Куманово е изградена во 1960 година и претставува објект за колективно домување со висина П+2 и девет стана со вкупна грејна површина од 449 м² . Енергетската ефикасност во зградата се заснова на пасивни мерки, не постојат активни енергетски уреди. Домаќинствата користат електрична енергија за регулирање на температурата, односно греалки и акумулациони печки. Застаклените отвори на зградата се со површина од 88 м² и се обновени со PVC прозорци и прозорски врати со четири комори, две гуми и термопан стакло 4/14/4 мм U=1,6 [W/m²K]. Надворешните ѕидови се од тула со дебелина од 30 см, а фасадата е целосно изолирана со стиропор со дебелина од 12 см и специфична тежина од 30[kg/m³] и секако завршен акрилен малтер. Таванот со површина од 177,5 м² е изолиран со тервол со дебелина од 22 см на патосот и заштитна покривка од тер-хартија прицврстена на постојните греди.

20

3

ПОРТА

18 ноември 2011

зА енергетСКА еФиКАСноСт нА хАбитАт МАКедонијА Зградите во Скопје се изградени во раните шеесети години со различни грејни системи. Едната е изградена на почетокот на 1960 година и претставува објект за колективно домување со висина П+1, со 14 стана со вкупна грејна површина од 905 м². Енергетската ефикасност во зградата се заснова на пасивни мерки, не постојат активни енергетски уреди и домаќинствата користат централно парно греење. Во рамките на активностите за оваа станбена зграда беше направена поправка на оригиналните дрвени прозорци и балконски врати, кои се со површина од 151 м². Надворешните ѕидови се од тула со дебелина од 30 см, а фасадата е целосно изолирана со стиропор со дебелина од 12 см и специфична тежина од 30[kg/ m³] и завршен акрилен малтер. Таванот со површина од 487 м² е изолиран со тервол со дебелина од 22 см на патосот и заштитна покривка Реконструирана станбена зграда во Автокоманда, Скопје од тер-хартија прицврстена на постојните греди. Другата зграда во Скопје, дел од пилот проектот, е изградена во 1963 година и претставува објект за колективно домување со висина П+5, со 34 стана со вкупна грејна површина од 1.738 м². И во овој случај енергетската ефикасност во зградата се заснова на пасивни мерки, не постојат активни енергетски уреди, но тука домаќинствата користат електрична енергија за регулирање на температурата. Во рамките на активностите на проектот беше направена поправка на оригиналните дрвени прозорци и балконски врати, кои се со површина од 318 м². Надворешните ѕидови се од тула со дебелина од 30 см, а фасадата е целосно изолирана со стиропор со дебелина од 12 см и специфична тежина од 30[kg/m³] и секако авто салон CITROEN и FIAT, скопје завршен акрилен малтер.

енергетска ефикасност

Реконструирана станбена зграда во Чаир, Скопје

3

18 ноември 2011 ПОРТА

21

интервју

МиМозА неСторовА тоМиќ, добитниК нА преСтижнАтА нАгрАдА „АндрејА дАМјАнов“

Не копирајте, бидете уникатни

„Идејата на Кензо Танге за модерен градски ѕид произлегуваше од тврдината Кале, а таа идеја се појави и кај другите конкуренти, но неговата идеја беше добро разработена. За жал, идејата на славниот архитект не е до крај изведена, таа е сведена на нашите можности.“ Весна КостоВсКа

А

социјацијата на архитекти на Македонија во црквата Пресвета Богородица во Скопје, ја додели дваесет и втората по ред награда „Андреја Дамјанов“ за животно дело и особени достигнувања од областа на архитектурата и градителството на Мимоза Несторова Томиќ, која со овој чин воедно станува и член на Архитектонската Академија на ААМ. Според образложението на комисијата (составена од 22

3

ПОРТА

18 ноември 2011

архитектите Викторија Еремеева, претседател, Вера Ќосевска, Гоце Аџи-Митревски, Марјан Шокуроски и Кристијан Јорданов), творештвото на Мимоза Несторова Томиќ е обемно и комплексно, и опфаќа проекти и реализации од сите области на архитектонската пракса. Во творештвото на добитничката се открива не само програмска повеќеслојност туку и аргументирана интердисциплинарност на пристапи и методологии. Умешноста да ги спои локалните традиционални култури со западните влијанија и

интернационалниот стил резултира во автентични моќни градби, кои ја толкуваат современоста преку близок и разбирлив јазик и стил.

Дали сметате дека наградата „андреја Дамјанов“ доаѓа задоцнето. Кој би бил вашиот придонес со оваа награда во академијата при асоцијацијата на архитекти на Македонија?  Точно е тоа дека доцна ја примам наградата. Но, јас на доделувањето напомнав дека многу ми е мило што произлегува од помлади архитекти – колеги

кои го процениле мојот труд и ми ја доделија таа награда, со убава рецензија и многу убави зборови.

Кои се вашите први работни искуства по дипломирањето?

 Прво се вработив во Институтот за народна архитектура при Техничкиот факултет во Скопје. Во 1954 година бев примена на катедрата за станбени згради кај проф. Јован Ранковиќ како асистент, а во текот на 1954 година исто така имав двомесечна практика во Бирото на архитектот

интервју Драго Галиќ во Загреб. Како студент мојата работа беше опсежна, но добив големо искуство и сфатив дека имаме многу мала документација за нашата архитектура. За историските споменици на Македонија поголемиот дел од литературата ја имаа изработено српски автори, а токму тие професори мене ми предаваа и ми создадоа голема љубов кон оваа професија. Искуството што го стекнав од професорите, кои беа поканети од странство, беше огромно со оглед на нивното знаење. Ние бевме млади кадри и како „сунѓери“ го примавме нивното знаење и нивниот начин на работа. Веќе во 1963 година бев ангажирана во тимот, што го работеше основниот

урбанистички план на град Скопје. Две години подоцна се вработив во Градскиот завод за урбанизам и архитектура на град Скопје како самостоен проектант и раководител на ателјето.

Дел од вашите проекти ги имате работено со вашиот сопруг проф. Љубомир томиќ. Како ќе ја опишете вашата професионална соработка со него?

 Јас сум белградски студент, а тој е студент на Загребската школа, која беше поавангардна, но соработката со него беше коректна, а секоја иницијатива за работа беше заедничка. Во 1960 година, ние ја добивме првата награда за комплекс на техничките факултети. Секако дека постоеја дискусии меѓу

нас двајца. Кога му го претставив проектот за стоковната куќа „Беко“, тој ми сугерираше дека не прифаќа стоковна куќа која внатре има столбови. Тој е „виновникот“ што при конструирањето на овој објект, носечките делови се лифтовите, каналите за инсталација и скалите, и на тој начин се создаде чист простор во објектот. Ова можам да го наречам конструктивна ревизија. Инаку, во принцип немаме многу различни мислења во однос на движењата во архитектурата, естетското обликување и теоријата на архитектурата.

на кое ниво беа вашите контакти со Кензо танге, во планирањето на градското подрачје и старата скопска чаршија?

1968 г. - Реконструкција и ревитализација на срушениот објект „сули ан“ во старата скопска чаршија

 Директно немав контакти со екипата на познатиот јапонски архитект. Имав контакти со Јамамото, кој беше раководител на тимот. Танге е голем архитект, а јас бев поборник неговиот проект да се реализира. Многу архитекти сметаат дека неговиот проект за Скопје е претерано футуристички, но тој според мене и ден-денес е модерен и авангарден. Некои сметаат дека нам не ни се потребни мегаструктури. Со специјален декрет на Обединетите нации беше донесена одлука да се направи проект за централно градско подрачје. Од 10 јуни 1964 година почна да се изработува програмата. Тогаш соработував со Тихомир Арсовски и со други колеги, за 

3

18 ноември 2011 ПОРТА

23

интервју да ја комплетираме содржината за централното градско подрачје. На конкурсот учествуваа четири конкурентски фирми од странство и четири југословенски. Меѓународно жири на архитекти и урбанисти и четири домашни асоцијации на архитекти едногласно ја донесоа одлуката да се одбере проектот на Танге. Неговиот проект беше прогласен за најдобар, бидејќи тој сакаше да структурира во градбата, да прави комплекси или мегаструктури, кои по сродност се поврзани. Во неговиот проект, културниот центар има опера, филхармонија, и е збогатен со конзерваториум. Тоа е таа мегаструктура, која има свој паркинг, техника и контрола.

според вас, како основната идеја на танге за модерен градски ѕид се реализира по земјотресот?

 Неговата идеја произлегува од тврдината Кале, а таа идеја се појави и кај другите конкуренти, но неговата идеја беше добро разработена. Идејата на славниот архитект не е до крај изведена, таа е сведена на нашите можности. За жал, голем број од проектите што Танге ги предложи останаа нереализирани. Еден од нив е проектот, кој го работев заедно со Банчотовски, Димитров, Гелевски и Минчев. Ние изработивме идеен и главен проект за „Бизнис“ центарот на комплексот „Градска Порта“, кој беше разработка на идејното конкурсно решение на познатиот Јапонец.

од свеченото доделување на наградата „андреја Дамјанов“ во црквата св. Богородица во скопје

Како идејното решение за „скендер бег“ се вклопи во суштината на амбиентот на старата скопска чаршија?  Старата скопска чаршија е дел од старо Скопје. Тоа е една компактна урбана структура која има свој план уште од турско време. За архитектите, што работат на овој проект, можам да кажам дека се талентирани. Но, овој проект е предимензиониран и бара нови зафати. Јас ја следам Старата скопска чаршија и сметам дека е архитектонски нарушена. Тука има самоволие, нема вклопување во амбиентот и нема почитување на постојната архитектонска визија. Ако градите нешто ново може да се разликува, но не до тој степен кој ќе го наруши амбиентот. Асоцијацијата на архитекти на Европа дава награда кога ќе се вклопите во амбиентот и ги почитувате своите соседи.

24

3

ПОРТА

18 ноември 2011

1977-1978 г. - Комплекс Музеи на Македонија

интервју Како тим имате учествувано на голем број конкурси, како успевавте да ги ускладувате ставовите за конечната верзија?

 Пред сè, работата во тим бара меѓусебно почитување и хиерархија. Јас имам работено со многу млади луѓе, но без разлика дали работите со помлади или постари колеги, мора меѓусебно да се почитувате. Најголемиот квалитет кај луѓето е да се одржува комуникацијата на највисоко можно ниво, не да се расправате, туку стручно да дебатирате и на крај да најдете заедничко прифатливо решение. Ако се поставите арогантно кон тимот, тогаш тие се само технички соработници. Работев многу проекти во тим, во урбанизмот не можете сами да работите, урбанизмот бара тимска работа.

Кажете ни за односот на модерното кон традиционалното?

 Зависи од архитектите колку тие сакаат да ја почитуваат традицијата. Јас лично ја почитувам традицијата и многу учев од неа. Во моите проекти немам ништо копирано, во нив сакав да ги вметнам оние елементи кои се конструктивни, декоративни, естетски и апликативни. Така, во однос на модерното, со чисти линии со многу современи елементи е обликувана Спомен куќата на Тодор Проески. Овој објект е толку современ и со ништо не се поврзува со крушевската архитектура, но теренот му дозволува да се изрази и вклопи. Скопје во иднина треба да се развие во културен центар со висока технологија и информатика, бидејќи така се развиваат другите европски градови.

1968 г. - Комплекс Караорман, занаетчиско-трговски дуќани

1978 г. - станбени згради-блокови во населбата „Капиштец“ во скопје

Дали може да се постигне национална архитектонска идентификација преку интеграција на националното и меѓународното?

 Во архитектурата има движења кои директно се врзани за техничкотехнолошките можности. Оваа архитектура позната по името хајтек, сака да се промовира себеси во друго светло и со други елементи. Од народното можеме да учиме, можеме да создаваме нови проекти, но постојните објекти треба да се почитуваат. Новиот бран на градби е неминовен следејќи ги новите потреби на современиот човек. Ние немаме монументални објекти како палатите и црквите во Италија, ниту пак дворци како во Франција и Германија. Нашата архитектура е скромна, но и припаѓаме на зоната на Медитеранот. Кај нас е очигледно влијанието од Истокот. 

3

18 ноември 2011 ПОРТА

25

архитектура

9. интернАционАлно биенАле по АрхитеКтурА во САо пАоло, брАзил

Граѓанинот во контекст на урбаниот пејзаж Приоритет на ова Биенале е да се прикаже обичниот граѓанин, односно начинот на кој живее, комуницира, создава во просторот каде што архитектурата и урбанизмот се постојано присутни александра ШЕКутКоВсКа, дипл.инж.арх. (специјално за Порта3 од Бразил)

„АрхитеКтурА зА Сите: грАдителСКо грАЃАнСтво“ под ово мото се отвори 9. Интернационално архитектонско Биенале во Сао Паоло, Бразил. Целосната презентација на проектите е со тенденција да се нагласи дидактичкиот аспект, насочен кон усовршување во одредена архитектонска и урбанистичка област, како и мислењето на креативната публика. Концептот е основан на дијалогот и на присуството на предлози и решенија, кои во себе содржат разновидни теми во однос на градот. Како препознатлив елемент на Биеналето во Сао Паоло се 26

3

ПОРТА

18 ноември 2011

негува продукцијата на знање. Оваа карактеристика продолжува и во ова издание на интернационалните архитектонски проекти. Целта на ова Биенале е да ги отвори и прошири видиците, и да создаде динамично биенале, кое се карактеризира со дијалози, со дебати на одредени теми, интерактивни предлози со публиката, и решенија кои можат да бидат аплицирани во реалноста. Исто така, целта е да се антиципираат одредени теми кои му помагаат на општеството во студиите на одредени теми поврзани со архитектурата и урбанизмот. Како веќе препознатливо

архитектонско Биенале во Сао Паоло, тоа е, исто така, и генератор на знаење и образование. Приоритет на ова Биенале е да се прикаже обичниот граѓанин, односно начинот на кој живее, комуницира, создава, се образува, работи, продуцира, каде се шета, и како се чувствува во пејзажот каде што архитектурата и урбанизмот се постојано присутни. Проектите се посветени на единката, на дефинирање на човекот и неговиот квалитет на живеење во урбаниот пејзаж. Од работното место до местото на живеење, од брзата авенија до плоштадот за релаксација, од училиштето

до местото каде што треба да се сретнете со девојката/момчето, од болницата до транспортната станица, постојат експлицитни нераскинливи врски помеѓу архитектурата и урбанизмот. Приоритет претставува богатиот процес на симултани изложби, семинари, работилници и дебати, кои ги надминуваат корпоративните граници, формирање на мислења, продуцирање на знаење и освојување на градовите. Самите организатори истакнуваат дека организирањето на биенале со ваков формат и со одредена тема, претставува единствен начин да се постигне ефективност

архитектура

на интернационалниот карактер на проектите. Граѓанинот како протагонист, треба да се препознае и да се пронајде себеси во секој прикажан проект, во секоја публикација, во секоја посета, каде самиот може да стане свесен за можностите што архитектурата и урбанизмот ги нудат за да ги организираат нивните места за живеење. Од објектите за домување до јавните простори, во кои граѓаните секојдневно се движат и комуницираат, и каде што можат да го почувствуваат своето постоење во контекст на градот. Можностите на архитектонските претпоставки, она што се случува при прикажувањето

на овие проекти, може да ја зацврсти важноста на конструкцијата на фер и солидарно општество, општество кое може да постои во убав, ефикасен и самодоволен град. Биеналето ќе биде отворено до 4 декември оваа година. Во рамките на Биеналето се презентирани следниве архитектонски проекти: „Баукултур - градителска култура“ (Германија), „Градови и знаци“ (Аргентина), „Конструкција и реконструкција за граѓанинот“ (Чиле), „Архитектура за сите“ (Колумбија), „Што го прави градот жив?“ (Данска), „Нови пракси за Нујорк“ (САД), „Метрополис ?“ (Франција), „Случајна архитектура“

(Холандија), „Модерните движења во Тел Авив“ (Израел-Србија), „Италијанска архитектура и урбано заздравување“ (Италија), „Современи простори“ (Мексико), „Архитектура без архитект: јас, граѓанинот, остварувајќи се себеси“ (Мозамбик), „Современа архитектура во Норвешка“ (Норвешка), „Традицијата е иновација“ (Португалија). Покрај официјалната изложба на проектите, каде што секоја земја ја додава можноста за директна комуникација и размена на идеи помеѓу архитектите и посетителите, во распоредот се предвидени и дизајн работилници, форуми со дебати, архитектонско кино,

семинари и интервенции на различни места во градот. Маршутата, предвидена во градот на различни точки, е наменета да ги нагласи историските, современите, јавните и приватните простори во рамките на Сао Паоло. Посетителите се повикани да ја зголемат листата на овие архитектонски точки со свои предлози, за да се нагласи и природата на самиот контекст на Сао Паоло како метропола или модерниот Менхетн на Јужна Америка, кој без разлика на бескрајното урбано ткиво од облакодери, сè уште го има зачувано домашниот концепт кон граѓаниот што живее во него.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

27

архитектура

МАКедонСКото „СиндиКАт Студио“, победниК нА PEoPlE’ S ChoiCE aWard,

Тоше заслужува паметник, а не споменик

„Целта на овој меморијален центар е да се искаже почитта кон една од најсаканите личности во скорешната историја на Македонија. Најголемиот предизвик поставен пред овој проект (освен вклопувањето во околината што содржи во себе историско наследство) беше да пронајде форма која ќе соодветствува со светлината на целиот простор, односно да се усогласи со цврстата структура на микроамбиентот, внесувајќи елементи кои нема да го нарушат мирот и спокојот на околината.“ Весна КостоВсКа роектот на архитектонското биро „Синдикат студио“ од Скопје за Спомен куќата на македонската музичка икона Тодор Проески го освои првото место на Меѓународниот фестивал за архитектура во Барселона, во категоријата People’ s Choice Award. Проектот на младите архитекти Дејан Секуловски и Дејан Спасеновски, во соработка со Илија Божиновски, со повеќе од 15 илјади гласови, убедливо ги победи најголемите конкуренти „Музејот на сеќавањата и толеранцијата“ во Мексико Сити, Мексико, и „Атмосфера“ во Калкута, Индија. Проектот на младите и креативни архитекти ја освои стручната

П 28

3

ПОРТА

18 ноември 2011

јавност, но и луѓето од целиот свет, кои за првпат оваа година можеа да гласаат преку Интернет. На конкурсот беа пријавени над 1.000 проекти, а право на учество добија 704. Објектите можеа да бидат од разни категории, а главен критериум да влезат во гласањето беше да се завршени оваа година. Спомен куќата на Тоше уште во месец август влезе меѓу фаворитите. Нивната победа претставува чест и задоволство за сета македонска културна јавност и, пред сè, голем придонес за афирмација на македонската модерна архитектура.

Дали вие како релативно млади архитекти, со самото пријавување на овој значаен светски натпревар, се надевавте на некој висок пласман,

особено што беа пријавени над 1.000 објекти во конкуренција?

 Пријавувањето на овој светски натпревар некако ни дојде како логичен редослед на сето она што сме го работеле во изминативе години. Откако нашето студио во последните 6-7 години учествуваше на десетина конкурси, на кои освоивме многубројни награди, природно беше да конкурираме на слични такви меѓународни натпревари. Желбата ни беше да видиме како би се вреднувало нашето видување на архитектурата и малку пошироко од локалниве рамки. Со оглед на големината на овој фестивал и пријавените професионални имиња на автори, самото прифаќање на нашиот труд беше голема сатисфакција. Сето

останато што следуваше беше во буквална смисла награда за нас.

секако, да се влезе во натпревар од светски рамки, е потребна голема храброст, самодоверба, но и познавање на универзалните вредности на архитектурата. со кое образование и искуство ги стекнавте овие значајни квалитети?

 Образованието што го стекнавме на Архитектонскиот факултет при УКИМ како една од врвните образовни институции во регионот, но и искуствата преку учество на конкурсите и при градежната пракса во периодот по завршувањето на студиите, имаа подеднакво влијание да стекнеме доверба дека тоа што го работиме може да биде нешто поинакво, нешто што

архитектура

зА проеКтот „СпоМен КуќА нА тоше проеСКи“ можеби може да остави некаква вредност во архитектурата и во секојдневното живеење. Наши трудови се натпреваруваа на конкурсите за избор на идејно решение за Чешката национална библиотека во Прага, Музејот на современа уметност во Нови Сад, Спомен дом за Мајка Тереза...

тоше беше голема ѕвезда на балканските простори и очекувано беше дека голем број обожаватели ќе гласаат за неговата спомен куќа, меѓутоа вие добивте најмногу гласови и од стручното жири. според вас, кои беа пресудните архитектонско- уметнички аргументи за таквиот голем успех?

 Покрај гласовите од публиката за која немаме никакво сознание од кој профил и од која земја потекнува, тричленото жири од еминентни архитекти (Џереми Мелвин од Англија, Кен Тадаши Ошима од Јапонија и Санџаи При од Индија) го имаа завршниот збор за потврда на добиената награда, што претставува

уште една потврда за нашиот авторски труд. Задоволството ни беше уште поголемо бидејќи членовите на стручното жири во потполност ги препознаа главните карактеристики и елементи на кои ни се базираше целиот концепт на објектот, а тоа е ненаметливост и вклопеност во топографијата и околината на теренот.

со вашата градба од 870 метри квадратни, потврдивте дека големината на архитектонското дело произлегува пред сè од идејата. Како успеавте да ја поврзете спомен куќата со побожноста на тоше од една страна, а истовремено да воспоставите релација со културноисторискиот амбиент на Крушево?

 Познато е дека стаклената структура во форма на крст ја искористивме како асоцијација на вербата на Тоше во Бога, но од друга страна релацијата со културно - историските споменици како и традиционалната архитектура на Крушево беше предизвик сам по

Прв од лево, Дејан Спасеновски, трет од лево, Дејан Секуловски и Илија Божиновски

себе кој требаше соодветно да се реши. Во самата презентација на проектот во Барселона, по почетното запознавање со Македонија и Крушево како историски така и архитектонски, акцентот беше ставен токму на вклопеноста на објектот во таквиот контекст. Крушево кое го нарековме ,,Музеј на отворено“ го претставивме со споменикот Македониум и со Спомен куќата на Тодор Проески како скулптури кои не си парираат една на друга, туку како скулптури во простор, во музејот на отворено кои се надополнуваат.

Дали едноставноста на архитектонските форми и скромниот избор на материјали (бетон и стакло) е поврзан со личноста на тоше?

 Како формата така и одбраните материјали и бои се составен дел од целокупната слика која ја имавме за Тоше, и тоа како треба да изгледа неговиот паметник. Едноставно, ништо не смееше да се истакнува или да доминира во однос на

чувствата што ги имате при посетата на овој музеј, односно желбата да уживате во сликите и звуците на неговиот глас, кој ве следи насекаде во нејзината внатрешност.

очигледно е дека објектот не доминира над неговата околина, туку со неа воспоставува добрососедски односи, како кон конфигурацијата на теренот, така и кон околните потпросечни, па и тривијални објекти. Дали таквиот пристап исто така е поврзан со некоја карактерна особина на тоше?

 Секако. Тоше со сите свои човечки карактеристики требаше соодветно да се рефлектира и во самата архитектура на објектот. Со својата едноставност, скромност и ненаметливост, мислам дека доби и таков објект. Објект, кој достојно ќе го носи сеќавањето на него, објект кој никако не смее да доминира или глорифицира сам по себе. Тоше не заслужува споменик, туку паметник за сето што го направил за време на својот живот. Мислам дека тоа е и 

3

18 ноември 2011 ПОРТА

29

архитектура најголемиот успех во нашето решение, а кое секојдневно се потврдува од сите критики и коментари кои ги имаме добиено откако објектот се отвори.

актуелните современи творци денес создаваат т.н. архитектура на информатичко општество, не заборавајќи ги поуките од големите мајстори на модерната. Во таа смисла, како би можеле да го дефинирате архитектонскиот израз на вашиот објект?  На наше големо изненадување, но и задоволство, помеѓу наградените трудови во придружните категории на Фестивалот (ги имаше десетина во специјализирани категории и функции), немаше ниту една која ги користи благодетите на информатичкото бесконечно или компјутерско проектирање, каде оставате компјутерот да ви го нацрта проектот. Сите овие проекти имаа некоја душа, значење или ситна иновативност во себе. За наша среќа, таквиот пристап беше препознаен од страна на жирито што ни беше потврдено и во нивната критика по нашата презентација. Во таа смисла, веројатно би можеле да кажеме дека ги почитуваме и практикуваме поуките на модерната и дека во тие води најдобро ,,пливаме“.

Ентериерот на објектот претставува нераскинлив дел од општиот просторен концепт, но сепак за неговото внатрешно уредување е потребен особен креативен пристап. Врз кои основи и цели се темели вашиот пристап?  Ентериерот на објектот во овој случај е нераскинливо поврзан со целокупната замисла при проектирањето на објектот, кое го имавме од самото конкурсно решение. Без него целата приказна за Тоше ќе беше недокажана. Можеби и тој е најзаслужен за комплетниот архитектонски израз на објектот. Иако некој вели дека ентериерот е само надополнување на архитектурата, јас сметам дека во нашиот случај делумно е обратно, сакајќи да ги пратиме примерите од минатото кога архитектите, како Френк Лојд Рајт, Антонио Гауди или Мис Ван де Рое, беа исто толку фокусирани на секој детаљ од ентериерот или парче на мебел, колку и на самата архитектура.

со кого соработувавте додека го уредувавте ентериерот?

 Освен истражувањата, што ги имавме во процесот на проектирањето, а кои се однесуваа за животот  30

3

ПОРТА

18 ноември 2011

архитектура

3

18 ноември 2011 ПОРТА

31

архитектура

32

3

ПОРТА

18 ноември 2011

архитектура на Тоше, сите асоцијации и симболики кои требаше или мораше да ги искористиме при обликувањето на просторот, а кои ги добивме од сознанијата од семејството, неговиот менаџерски тим и многубројните обожаватели, целокупното ентериерно решение е резултат на нашата желба ентериерот да продолжи како составен дел од самата архитектонска замисла.

нашите читатели би ги интересирало на каков начин и во каква атмосфера се одвиваше фестивалот во Барселона?

 Самиот фестивал во Барселона беше организиран на највисоко можно ниво, од самиот избор на стручното жири составено од 69 члена, па преку многубројните предавања, семинари и презентации на селектираните трудови, како и свеченото затворање на фестивалот и прогласувањето на победниците. Тука треба да се спомене и медиумската покриеност и поддршка на настанот. На наше огромно задоволство и изненадување, организаторот на фестивалот успеа на крај да нè ,,награди“ и со свечен прием и вечера за победниците во еден од најпрестижните архитектонски објекти на светот, павилјонот на Мис ван де Рое во Барселона. За еден архитект тоа претставува огромна чест и несекојдневно задоволство.

Кои светски познати архитекти беа членови на жирито, дали и какви професионални контакти воспоставивте за време на фестивалот?

 Помеѓу многубројните признати имиња од нашата архитектонска практика, би можел да ги издвојам Мајкл Соркин, членот на УН студиото Бен ван Беркел, теоретичарот на архитектура Чарлс Џенкс и Вил Алсоп. Што се однесува до нашите контакти можам да кажам дека покрај честитките што ги добивме и интересирањето за нашиот труд од страна на нашите колеги и посетители на фестивалот, можеби многу позначајна прилика ни се укажа со можноста да се претставиме во многубројни специјализирани, професионални публикации, медии и Интернет страници, до кои тешко се пристапува. Со добиената награда сите овие врати ни се отвораат на најдобар можен начин, со што ќе го претставиме и македонското творештво на глобален план.

Дали во овој момент, вашето „синдикат студиo“ работи некоја интересна задача и кога би можеле да го очекуваме вашиот следен проект?

 Во овој момент во „Синдикат студио“ работиме на изведба на неколку проектирани резиденцијални објекти, кои почнаа да се градат пред неколку месеци и кои би требало да се завршат во текот на наредната година, но и на проектирање на еден поголем изложбен простор, кој е сè уште во фаза на идеен проект.

Дали како резултат на новостекнатата популарност очекувате зголемен број на нарачки за изработка на архитектонски проекти, или и понатаму имате намера да го негувате натпреварувачкиот дух преку учество на конкурси?

 Наградата сама по себе може, но и не мора да донесе популарност. Резултатите на овој наш успех можеби ќе ги почувствуваме наредниот период, но тоа нема многу да смени од досегашната наша практика. Можеби задачата што ја добивме со ова признание е уште поголема, и нè обврзува со несмалено темпо да работиме и да го потврдиме нашето гледање за архитектурата, барајќи го нашето место во современата архитектура, како во земјата така и надвор. 

3

18 ноември 2011 ПОРТА

33

архитектура инфо

3

18 ноември 2011 ПОРТА

35

проекти

36

3

ПОРТА

18 ноември 2011

архитектура инфо рАбАт

Мароканско културно чудо

Минатата година, архитектонското биро на Заха Хадид и Агенцијата за развој на Боурегрег, долина од Мароко, објавија планови за изградба на Големиот театар во Рабат. Заха Хадид ја освои првата награда на меѓународниот архитектонски конкурс за дизајн на Големиот театар во Рабат. Зградата е во фаза на изградба. Големиот театар ќе биде сместен во долината Боурегрег, на локација од 6.000 хектари во самиот центар на мароканската престолнина. На површина од 47.000 квадратни метри и со вкупна бруто површина од 27.000 квадратни метри, Големиот театар во Рабат ќе биде културно место со највисоките стандарди. Во рамките на објектот ќе бидат вклучени: театар со 2.050 седишта, помал театар со 520 места, креативни студија, надворешен амфитеатар со капацитет од 7.000 луѓе. Цената на изградбата се проценува на околу 120 милиони евра. До крајот на 2014 година, во долината ќе бидат изградени голем број на станбени, комерцијални, рекреативни и болнички комплекси, со што Рабат ќе се претвори во една од најатрактивните дестинации во Медитеранот.`

пеКинг

најбезбедна спирална градба во светот

Објектот се наоѓа во близина на Националниот центар за водни спортови, каде што се одржаа Олимписките игри 2008 година во Пекинг. Опкружена со зеленило и јавни патишта, опфаќа повеќе од 200.000 квадратни метри. Се работи за спектакуларна спирална структура и заради својата ширина спаѓа во една од најбезбедните градби во светот. Во еден дел од зградата ќе биде сместена една од најголемите кинески телевизиски компании, Phoenix Television. Вториот дел од зградата е наменет за јавноста, во кој ќе бидат сместени продавници и голем број ресторани. Завршувањето на оваа фасцинантна зграда се предвидува за 2012 година.

МилАно

вертикална шума

Италијанскиот архитект Стефано Боери го дизајнира „Bosco Verticale“, облакодер од 27 ката, кој ќе стане првата архитектонска вертикална шума во светот. За разлика од другите слични концепти, објектот не е само концепт, туку навистина се гради во Милано. Дрвјата и растенијата ќе ги заштитат станарите од бучава и нечистотија, а со тоа на ефективен начин ќе се заштеди на енергија. Ова е само почеток на проектот BioMilano, кој има за цел да го зазелени работ на градот и да го врати на заедницата. подготви: Дејан БуЃЕВаЦ

3

18 ноември 2011 ПОРТА

37

архитектура е Создаванма Животвите! Покри

www.zinco.de

070 216 945 info@zepekomak.com.mk

38

3

ПОРТА

04 ноември 2011

www.zepekomak.com.mk

рубрика

Тел.+389 2 2460 458, Факс.+389 2 2460 459

■ Истражување, испитување и атестирање на градежни материјали ■ Истражување и испитување од областа на геомеханиката, хидрогеологијата, геофизиката и инженерската геологија

ГРАДЕЖЕН ИНСТИТУТ “МАКЕДОНИЈА“ Tel.: + 389 02 30 66 816; + 389 02 30 66 833 Fax: + 389 02 30 66 828 e-mail: gim@gim.com.mk gim-skopje@t-home.mk www.gim.com.mk

skopje@rehau.com www.rehau.com.mk

■ Санација на материјали и конструкции ■ Испитување на конструкции ■ Проектирање, надзор, ревизии, инженеринг, заштита на човековата околина и др

3

18 ноември 2011 ПОРТА

39

ентериер

Арте повера во современ амбиент Ентериер кој генерира домаќински топла атмосферата

У

баво е кога домаќините имаат вкус. Поточно, кога знаат точно што е тоа што им се допаѓа во уредувањето на еден ентериер. Само тогаш ќе се успее во постигнувањето на хомогена целост од повеќето различни позиции во уредувањето. Водечката идеја во уредувањето на домот на ова семејство беше мебелот, кој може да се вметне во оној карактеристичен стил познат под името ,„арте повера“, широко прифатен кај нас особено од оние што од сопственото уредување бараат и сакаат топлина, домашен амбиент и по малку рустикален кантри израз. Инаку, корените на овој стил се традиционално италијански во изработка на мебелот од масивно дрво, кој се одликува со непретенциозен, ненаметлив

40

3

ПОРТА

18 ноември 2011

дизајн ,,осиромашен“ од декор. Особено овој стил е актуелен во последно време, кога се додава во модерните и рафинирани ентериери, макар едно парче, една комода или масичка, колку да послужи како „доказ“ од традицијата, однос дека и покрај потребата за модерното, во нас сепак тлее некоја романтична идеја. Во европската литература честопати на стилот „арте повера“ му се додава придавката непогрешлив, токму поради неговата непогрешлива адаптибилност на сите амбиенти. Во овој стил во куќава се изработени мебелот за кујната, дневната, претпросторот, спалната, па дури и бањата. Мебелот се изработува комплетно од масивно дрво, внатрешно и надворешно. И тоа од буков масив и буков фурнир, масивот

најнапред е добро исушен, потоа завршно обработен, а самата завршница е тајна. Тајна која се пренесува од генерација на генерација и која до ден денешен подразбира исклучителна завршна обработка на површините. Во севкупниот амбиент убаво се вклопуваат и природните материјали како што се на пример: каменот, македонска буња поставен врз каминот, на столбот, потоа преубавата италијанска керамика на подот со груба рапава завршница, теракотните ламби, лустери кои во просторот на дневната чинат еден сет, крзното на подот, деталите од бакар, корнизите и рачките на мебелот, грубата плетка на малите декоративни предмети, и гарнитурата софи и фотелја изведени во грубо ленено, крупно ткаено платно,

со перници во теракота. Воопшто оваа завршница е неверојатно допадлива, асоцира на традиција, далеку од модерните технократски решенија, па автоматски нуди своевидна топлина во уредувањето. Од друга страна, станува збор за сосема модерна дневна зона со сите атрибути, кои овој факт ќе ни го потврдат, како на пример, комотните софи со нагласено лежерен едноставен дизајн. Практично и декоративно е изведен парапетниот ѕид како бариера за студениот воздух, но и за погледите кон влезот и ходникот. А трпезарискиот дел не само визуелно туку и функционално е дел од дневната. Но, неговата најсилна страна се четирите застаклени врати, кои се отвораат кон терасата што

има иста широчина како и дневната, а длабочина од пет метри. На тој начин, кога ќе се отворат вратите се добива една дневна просторија на отворено со длабочина од околу 13 метри. Кујната во ова куќа е како од списание - сон, мислам дека нема ниту една домаќинка на која нема да и се допадне. Кога во еден проект ќе вклучите цел професионален тим почнувајќи од архитектот преку реализаторот на мебелот и сиот инженеринг во след се добива квалитетен простор. Дизајн Фантазија се единствени по нивниот карактеристичен комплексен однос со клиентите, но и со архитектите, поради кој резултатите се сосема очекувани. доц. д-р Елена ниКоЉсКи ПанЕВсКи, дипл.инж.арх.

фото: Владимир сЕКуЛоВсКи

Љубовта за добра кујна живее тука. Гледате овој модел е последната експресија на Дизајн Фантазија филозофијата за постојаноста на кујнскиот мебел. Им ја предлагаме на оние кои се способни да направат сопствен, рационален избор и на оние кои уживаат во сопствените кујни. Затоа што Уметноста на готвењето е поедноставна во доброорганизирана кујна.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

41

наука

МихАил тоКАрев: 100 години МодернА АрхитеКтурА (121)

итАлијА (10)

КНИГА 2: ДОСТИГНУВАЊАТА НА ОДДЕЛНИТЕ ЗЕМЈИ - РЕЗИМИРАНИ ИЗВАДОЦИ

А. Роси. Музејот Бонефантен, Мастрихт. Изглед

А. Роси. Седиштето на компанијата Дизни, Орландо

Алдо Роси со музејот Бонефантен во Мастрихт, Холандија (1990-1994) го докажува своето доследно спроведување на монументалниот пуризам од тула, збогатен со додавање на купола покриена со лим, која со својата јајцевидна форма потсетува на онаа од Брунелески. Големиот углед на Алдо Роси му овозможува да гради голем број значајни објекти ширум светот, од САД преку Европа до Јапонија. Во Орландо, Флорида, САД, тој го подига седиштето за развој на компанијата Дизни (започнато 1991), кое претставува ансамбл од три објекти со постмодерен неокласичен израз и со препознатливите елементи на неговата архитектура. Станбено-деловниот објект на Шиценштрасе во Берлин (1992) претставува комплексен зафат, со кој се конзервираат и адаптираат

стари објекти и се градат нови до нив. Со новите објекти Алдо Роси ја почитува ,,мерата на градот“ и ги трансформира карактеристиките на старите берлински улици, создадени според сугестивната Шинкелова традиција и според академските модели. Хотелско-трговскиот ансамбл во Моџи, Јапонија (1993), е сместен на едно плато кое навлегува во пристаништето, а главниот објект наликува на ајкула или на закотвен прекуокеански брод. Неговиот архитектонски израз претставува спој на робусните јапонски форми со италијанските ренесансни мотиви, присутни во овој пристаништен град. Повикот на Алдо Роси за архитектонска редукција, Џорџо Граси доследно го спроведува до ниво на монументален пуризам од тула. Во почетокот, соработувајќи со Едвардо Гвацони,

А. Роси. Музејот Бонефантен, Мастрихт. Внатрешност

тоа го прави кај проектот за градска вила во Берлин (1982-1984), а потоа самостојно со предлогот за изложбата Берлин утре (1991). Џорџо Граси (1935) слично како и Алдо Роси ги разработува принципите на рационализмот, користејќи ги искуствата на класичната и ренесансната архитектура. Тој, на мајсторски начин, функцијата ја приспособува на современите потреби со максимално почитување на економските фактори. На таков начин и во соработка со Антонио Монестироли ги создава студентските домови во Киети (1979), каде во центарот на композицијата се наоѓа една улица во вид на агора. Високите тремови на двете страни од улицата се оформени со едноставни колосални редови, со што е создадена атмосфера на академска строгост. А. Роси. Хотелскотрговскиот ансамбл, Моџи

Џ. Граси и А. Монестироли. Проект за студентски дом во Киети

42

3

ПОРТА

18 ноември 2011

рубрика

Б

3

18 ноември 2011 ПОРТА

43

рубрика

Покрив кој трае со генерации. ТОНДАХ Македонија АД ИГМ Пролетер бр. 1 МК- 2310 Виница

29ти Ноември бр.60

www.porta3.com.mk

е-маил: office@tondach.com.mk

Телефони: ++389 / (0)33 361 332 ++389 / (0)33 362 152 Факс: ++389 / (0)33 361 780 www.tondach.com.mk

ДООЕЛ ТАТЈАНА

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

DVORNIK

Лична заштитна опрема од 1990 8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје Тел.: +389 2 3110 624 +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk

liting@t-home.mk

070 387 535 070 385 585

Тел.: Тел.: 02 02 3122284 3122284 Орце Николов 93/8 alchimica.mk@gmail.com alchimica.mk@gmail.com www.alchimica.mk www.alchimica.mk

HY PERDESMO®

ТРАЈНО ЕЛАСТИЧНА ЛЕСНО ЗА ИЗВЕДБА ЕЛАСТИЧНА на - 40С УВ - СТАБИЛНА

Mob: 071 673 895 e-mail: beta_beko@yahoo.com

канцелариски материјал друштво за производство трговија и услуги

„ГВ“ ДООЕЛ

Друштво за инжинеринг и изведба на објекти

ќ“ лам.2, 1/1-2 Ковачеви Ул. „Саваре он 77, Скопје

15 , 2720-2 2720-214 Тел: 02 акс: 2720-216 Ф 44

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Димитрије Чуповски 2, 1000 Скопје Република Македонија Телефон: 389 2/ 3111200, Факс: 389 2/ 3111701, 3112606 E-mail: pelagskp@pelagonija.com.mk , pelagskp@mol.com.mk

спортски храмови

„Спорт Сити“ - дохА, КАтАр

Се гради најскапиот и комплетно климатизиран стадион!

П

атот до светското фудбалско првенство во 2022 година во Катар е долг, но дизајнот за стадионите на кои треба да се играат средбите на Мундијалот е скоро готов. Дури и финансиските пресметки се подготвени, а Катарците стартуваа со изградба на најмодерните и најскапите спортски, фудбалски арени во историјата. Прв на листата на стадиони кои ќе го понесат товарот на Мундијалот по 11 години е стадионот „Спорт Сити“. Тој полека почнува да се издигнува во Доха, но не само како спортска арена, туку како еден грандиозен мулти-комплекс, досега невиден во светски рамки. Иако стадионот не е со импозантен капацитет (првичниот план бил 46.800, а дополнетиот по добивањето на организацијата на СП 2022 година вклучува капацитет од 65.000 места), сепак проектот „Спорт Сити“ е најскапиот во

сашо КуЗМаноВсКи

историјата на спортските стадиони. Катарците за комплетирање на овој стадион ќе издвојат сума од близу две милијарди долари. „Спорт Сити“ ќе биде лоциран на источниот брег на крајбрежниот град Доха и е само еден од 12-те концептуални стадиони вклучени во понудата на Катар за организација на СП 2022. Овој објект е технолошки најсофистициран и економски најодржлив од кој било друг спортски комплекс изграден на планетава. Дизајниран е да се приспособи на најразлични намени, па дури и на најразлични спортови, за кои се потребни сосема различни објекти за одржување на натпреварите. Дизајнот е инспириран од богатата традиција на номадските племиња, Бедуините, а како што велат самите автори на проектот, тој во најголем дел потсетува на бедуински шатор. Самиот изглед на комплексот

му дава одлична можност за функционално вклопување во постоечката животна средина. Особена специфика на „Спорт Сити“ му дава и подвижниот покрив, како и лесната трансформација на трибинскиот простор од јужната страна, кој може лесно да се трансформира во подигната трибина за крикет средби. Комплетната покривна конструкција обезбедува осветлување, греење и ладење, а згора на тоа соларниот систем инсталиран на покривот ќе обезбедува и 75 отсто од електричната енергија потребна за нормално функционирање на стадионскиот комплекс, но и на сите останати придружни капацитети. За борба против екстремно високите температури на Блискиот Исток, „Спорт Сити“ ќе има систем на централно ладење, кое дефинитивно ќе обезбеди „европски температурни услови“ за

време на сите фудбалски средби на СП 2022. Студениот воздух ќе се испумпува од самиот терен до секој ред на трибинскиот простор, а потоа ќе се филтрира за да им обезбеди максимална удобност на играчите на централниот терен. „Спорт Сити“ ќе биде комплетно енергетски ефикасен комплекс кој ќе постигне нулта емисии на јаглерод. Последните информации велат дека Катарците ќе можат најмодерниот стадион на светот да му го претстават веќе во 2015 година. Дотогаш се очекува да бидат покриени 80 отсто од комплексот, а воедно треба да биде инсталиран и комплицираниот систем за ладење. Покрај стадионот, комплексот „Спорт Сити“ ќе добие и три хотели, од кои два ќе бидат со големи СПА центри, потоа два големи бизнисшопинг центри, административен дел, музеи, фан-шопови и други комерцијални објекти.

ФаКти за „СПОРТ СИТИ“ - Доха седишта: 65.000 Период на изградба: 2010 - 2015 Цена на градба: 2 милијарди долари Придружни објекти: 3 хотели, 2 бизнис-центри, административен дел, музеи, фан-шоп... Дизајнери: Albert Speer & Partner GmbH Проект менаџер: Raheem Mazin изведувач: Dream Builders

3

18 ноември 2011 ПОРТА

45

технологии

Стив ЏобС – незАпишАни поуКи зА АрхитеКтурАтА

Завештанија на новото време

Архитектите се присетуваат дека Џобс секогаш велел да постигнат повеќе со помалку, интервенирајќи во дизајнот со цел да се упрости конструкцијата и формата без притоа да се одземе од убавината

A

pple Store на Петтата авенија во Њујорк, САД, е најпосетуваното место на интерес во градот. Изгледа невозможно - Њујорк изобилува со мноштво знаменитости. Зарем е можно една продавница да привлече повеќе посетители отколку Empire State Building или Statue of Liberty? Така тврди истражувачот Ерик Фишер, кој анализирал милиони 46

3

ПОРТА

18 ноември 2011

фотографии поставени на www. flickr.com. Фишер всушност ги истражувал обрасците/шемите на интерес во градот, а го искористил сервисот Flickr за да ги спореди/ анализира географските податоци на фотографиите, датумот и времето кога биле направени. На изненадување, прв на листата се нашол Apple Store.

Apple Store е уникатна градба, вистински архитектонски бисер, стаклена коцка во вид на

трајче стојаноВ, дипл.инж.арх.

атриум, преку која се влегува во подрумскиот простор каде што се наоѓаат содржините. Во основа, тоа е продавница за производите на Apple, иако верувам дека да беше Џобс жив, ќе имаше многу забелешки на таквата констатација. За Стив, Apple Store е клуб на обожаватели и тоа е филозофијата на десетиците такви низ целиот свет. Гледано наназад, кога Apple ја обзнани идејата за отворање на малопродажен синџир

продавници, јавноста сметаше дека тоа е хир на Џобс кој ќе заврши неславно. Впрочем, и покрај огромните напори, дури и познатите малопродажни синџири со години се соочуваат со негативен раст и загуби. Зошто? Луѓето сè повеќе го користат Интернетот за порачки-онлајн директно од производителот. Затоа Џобс не сакаше да создава продавници, туку клуб на обожаватели, место каде важат поинакви правила. Правила

технологии

кои архитектите ќе ги протолкуваат како завештанија на новото време.

Apple Store е место каде се задоволуваат потребите на обожавателите на Apple. Се е во нивна функција. Клубовите работат 24/7/365, односно нонстоп во текот на целата година. Секој клуб има таканаречен Genius Bar, место каде посетителите добиваат практични совети и одговори на сите прашања, поврзани со Apple продуктите. Остатокот од клубот се однесува на

изложбен простор, каде може да се видат и искусат сите продукти. Во изјава за CNBC, Џобс потенцираше дека Apple Store е целосно посветен на посетителите. Дури доколку некој „обожавател“ заглави со некој проблем во два часот пополноќ, Apple Store е местото каде ќе добие помош. Ваквата ултимативна посветеност никого не остави рамнодушен. Архитектите препознаа повик архитектурата да се врати кон корисниците. Да служи. Џобс често велел дека луѓето не знаат што сакаат додека не го видат тоа. Поради тоа ги избегнувал стереотипите, рушејќи ги бариерите на веќе познатото/ виденото. Неговиот истенчен вкус и размислување “outside the box”, создадоа продукти достојни на вистински уметнички дела. Со дизајнот поставен на почесно место, Џобс им даде сосема поинаква димензија на технолошките изуми. Но, со Apple Store тој отиде ниво погоре. За него Apple Store беше кутија во која се спакувани неговите производи, и со таа филозофија и пристап ги украде воздишките на јавноста. Сите Apple Store низ светот, особено онаа на Петтата авенија во Њујорк, САД, се прилично впечатливи и восхитувачки. Архитектите се присетуваат дека Џобс секогаш велел да постигнат повеќе со помалку, интервенирајќи во дизајнот со цел да се упрости конструкцијата и формата без притоа да се одземе од убавината. Архитектот Peter Bohlin од архитектонското биро

Bohlin Cywinski Jackson, особено го ценел Стив Џобс бидејќи бил целосно вклучен во дизајнот, со конструктивни идеи и препораки. Со тоа Џобс внел свој печат на објектот. И покрај тоа што комерцијалната архитектура важи за досадна и прилично ограничувачка, со Apple Store ситуацијата е драстично поинаква. Објектите чинат многу, бидејќи не се штеди на дизајн или на функција/комфор согласно филозофијата на компанијата. Додека светски малопродажни синџири го губат тлото под нозете, продавниците Apple Store се исклучително профитабилни, но и популарни. Затоа нему му се препишуваат заслуги за ревидирање на позицијата на комерцијалната архитектура и продажбата воопшто. Но внимавајте, Џобс успеа да изгради силна емотивна врска со своите потрошувачи/ Apple обожаватели. Таа врска се гледа во посетеноста на Apple Store објектите, посебно во САД, продажбата на производи и особено фактот што уште не стивнуваат реакциите од неговата смрт. Токму во последната активност се вклучија и видни личности и компании од архитектонската фела. Сер Норман Фостер ја објави својата почит кон Џобс во списанието Architectural Record. Тоа го направија и многу други архитекти и реномирани архитектонски списанија. Тие препознаа поучни совети и во делот на функцијата, но и во формата. За својата работа при соработката со Apple Inc., архитектонското биро

Bohlin Cywinski Jackson е добитник на 46 награди од областа на архитектурата, додека лично Peter Bohlin е добитник на AIA (American Institute of Architects) Златен медал 2010, највисоката награда што ја доделува оваа реномирана институција на поединци кои со својата работа извршиле влијание врз архитектонската теорија и пракса. Соработката со Џобс започнува од далечната 1985 година кога тој ја напушта Apple Inc., и ја формира NeXT. Тогаш Bohlin бил најмен да дизајнира мали канцеларии. Во 2001 година го дизајнира седиштето на уште една успешна фирма на Џобс, „Пиксар“, сега во сопственост на Дизни. Првиот Apple Store се гради во 2001 година, а досега се изградени над 30-ина. Иако Bohlin (74-годишен) е компјутерски необразуван архитект, успеал „од прва“ да го разбере Џобс како технолошки модул и да испорача дизајн согласно очекувањата. Интересно, токму Bohlin претходно ја дизајнирал куќата на Бил Гејтс, идентификуван како најголем конкурент на Џобс. Но за разлика од Џобс, Бил Гејтс не се прослави како градител. Градителските потфати на Apple Inc., продолжуваат и без Џобс, но со неговата визија. Поради совршенството на дизајнот, особено иновативната и дистинктивна употреба на стаклото како материјал, се шушка дека Apple Inc. ќе ги заштити правата за дизајнирање со стакло на тој начин. На повидок е нова ера.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

47

експерт

КОГА ПОДАРОКOT НЕ Е ПОДАРОК? Од вработените секогаш се очекува да не ја користат својата позиција или работно место за лични придобивки, да ја сочуваат репутацијата на работната организација, како и да покажат беспрекорно однесување по однос на непристрасност и интегритет во своето дејствување. Во овој контекст од нив се очекува да се однесуваат кон понудените подароци и гостопримство според правилото за однесување, кое вели дека „перцепцијата скоро секогаш е поважна од фактите“.

Р

оковник, календар, молив, пенкало, линијар, размерник, бонбониера, шише пијалок, карта за спортски натпревар или концерт, спонзорство за конференција или курс, покана за ручек или вечера, годишен одмор, стипендија за член на семејството, наследство? Дали знаете кој од наведените подароци, не е подарок?

прАвилА нА однеСувАње

За да можат вработените што е можно поточно да одговорат на ова прашање, работните организации 48

3

ПОРТА

18 ноември 2011

во Велика Британија се обидуваат да им помогнат на своите вработени преку изработка на правилници за подароци (gifts) и гостопримство (hospitality), во кои е објаснето како треба да постапат во деликатни ситуации кога некој ќе им понуди подарок или гостопримство. Се разбира, соодветното однесување на вработените во однос на подароци и гостопримство е уште поважно кога станува збор за вработените во јавните служби, со оглед на тоа што од нив се очекува највисоко ниво на однесување и потреба за одржување на добри работни односи со сите физички и

правни лица во текот на работата. Според британските правила на однесување, обично се смета дека е во рамките на дозволеното однесување ако вработените примат промотивен подарок, кој е пожелно да биде обележан со името на донаторот, но само доколку подарокот има мала парична вредност, и доколку се користи на работното место. Во оваа група на подароци спаѓаат роковници, календари, моливи, пенкала, линијари, размерници, подметачи за компјутерски глувчиња и слични промотивни предмети. Вообичаено се смета за неприфатливо, и од

д-р Владимир Б. ЛаДинсКи,

дипл.инж.арх. (Велика Британија)

вработените се очекува учтиво да ги одбијат сите подароци кои им се даваат за лична употреба, без оглед на тоа колку е мала нивната парична вредност. На пример, доколку некој од персоналот во дом за грижа на возрасни лица добие мала бонбониера како знак на благодарност од корисникот на услугата или од член на неговото семејството, ваквиот подарок може да се прими само ако се сподели помеѓу вработените во домот или пак се приложи како подарок за лотарија. Во вториот случај, од сите заинтересирани за учество во лотаријата се очекува да купат

експерт лоз, при што преку извлекување ќе се избере добитникот на бонбониерата, а собраните пари од лотаријата ќе се донираат на некоја добротворна организација, или пак ќе се искористат за купување на нешто што ќе го користат лицата што живеат во домот.

пАрични вредноСти

Во најголемиот број на случаи, работните организации во своите правилници ги дефинираат максималните парични вредности за промотивен подарок, кој можат да го примат нивните вработени. Тие приближно се движат во границите на две до четири загарантирани минимални парични надоместоци, кои се исплаќаат во државата за еден час. На пример, доколку загарантираната минимална плата по час е 50 денари, тогаш максималната парична вредност на промотивен подарок кој би можел да го прими вработениот, би бил во границите помеѓу 100 до 200 денари. Сите понудени подароци со поголема парична вредност од онаа што е максимално пропишана треба пристојно да се одбијат. Но, што доколку некој од вработените добие шише пијалок, или друг сличен подарок, кој ќе се испорача по пошта или пак по доставна служба. Во ваквиот случај, од вработениот се очекува задолжително да го пријави пристигнатиот подарок на својот претпоставен, кој треба да го регистрира во регистарот на подароци, при што ќе се запише од кого на кого е испратен подарокот, што се случило со него... Во вакви случаи, се очекува од задолжено одговорно лице ваквиот подарок да го донира на добротворна организација, која треба да го употреби за собирање на пари преку лотарија, во која подарокот ќе биде една од наградите. За да може да се следи што се случило со подарокот во рамките на една организација или јавна служба, од нив се очекува да водат регистар за подароци. Овие регистри, и тоа особено оние во рамките на јавните организации, се подложни на побарувањата за информации од јавен интерес. Така, по барање на новинар, приватно или друго лице, може да се побара од јавната организација кои подароци точно ги има добиено и што точно се случило

со нив. Правилата на однесување се такви што вообичаено се евидентираат дури и подароците што му се вратени на донаторот за да се обезбеди максимална транспарентност во однесувањето. Во никој случај не е дозволено да се примат пари како подарок. Кога станува збор за понуда на гостопримство, правилата на однесување се уште покомплицирани. На пример, дали е во ред да се прифати карта за спортски натпревар од страна, да речеме, на претставник на општина? Ако натпреварот се игра надвор од општината и на него не учествува локален тим од општината, се смета дека понудата е неприфатлива, со оглед на тоа што нема вистинско оправдување за да се прифати понудата за гостопримство и понудената карта за спортски натпревар. Доколку натпреварот се игра во рамките на општината, тогаш е прифатливо да се оди на натпреварот, бидејќи претставникот на општината ќе посети локален натпревар во кој учествува локалниот тим, а истовремено ќе биде и претставник на локалната заедницата. Честопати понудата за гостопримство се однесува на понуда за посета на стручна конференција или курс. Ваквите понуди за гостопримство вообичаено се сметаат за прифатливи ако се службени, а не приватни, и се разбира, доколку предметот на конференцијата или курсот е од деловен интерес за

организацијата што ќе ја прифати понудата за гостопримство. Како и да е, овие понуди за гостопримство секогаш треба да се гледаат во поширокиот контекст. Имено, доколку се добие понуда за гостопримство во период кога се разгледува тендер за одредена јавна набавка во кој учествува и организцијата што го нуди гостопримството, тогаш би било крајно неприфатливо ваквата понуда да се прифати. Ако понудата за гостопримство е поврзана со посета на фабрика за да се види нов модел на опрема или машина која можеби ќе се нарача, во вакви случаи се очекува организацијата што го прифатила гостопримството сама да си ги плати патните трошоци, за да не се создаде ситуација во која ќе се смета дека е нарушен интегритетот на последователното купување на опрема - со оглед на тоа што од организацијата што го прифатила гостопримството се очекува да ги почитува правилата за јавни набавки вклучувајќи ја и потребата од компетитивност. Понудите за гостопримство сврзани со деловниот живот на една организација како на пример свечени отворања, годишни прослави, може да се сметаат за прифатливи доколку се одобрат од одговорното лице во организацијата што ќе го прифати гостопримството и доколку нема други аспекти кои можат да го направат прифаќањето на понудата за гостопримство неприфатлива.

Од вработените во јавните служби се очекува највисоко можно ниво на однесување. Така на пример, Законот за локална влада од 1972 година (Local Authority Act 1972) предвидува казна во износ до 2.800 евра доколку вработениот во рамките на своето службено дејствување прими каков било надомест или награда од трето лице освен својата плата. Исто така, вработен во рамките на јавна служба не може да има дополнително вработување или дејност, освен доколку истата не е формално одобрена од јавната организација во која работи. Ваквиот пристап е од два аспекти - да се спречи индиректно плаќање за услуги направени во рамките на својата редовна работа, но и да се обезбеди вработениот да не биде преморен од обавување дополнителна дејност и тоа да се одрази на неговата работа во јавната служба. Од вработените секогаш се очекува да не ја користат својата позиција или работно место за лични придобивки, да ја сочуваат и надградат репутацијата на работната организација, како и да покажат беспрекорно однесување по однос на чесност, непристрасност и интегритет во своето дејствување. Во овој контекст од нив се очекува да се однесуваат кон понудените подароци и гостопримство според правилото за однесување, кое вели дека „перцепцијата скоро секогаш е поважна од фактите“.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

49

еко инфо вАшингтон

Кризата ја спасува климата

За намалувањето на глобалните емисии на јаглероден диоксид може да ѝ се заблагодари на економската криза, но не може да се очекува таков тренд и во иднина, објави Меѓународната Агенција за енергија (IEA). Глобалната економска рецесија во 2009 година доведе до првото намалување на емисијата на јаглероден диоксид по 1990 година. IEA очекува дека податоците за 2010 година ќе покажат скок во емисиите поради делумното оптоварување на стопанството.

(UPI)

пеКинг

Кина е новиот светски лидер за хидро и ветерна енергија

Кина стана новиот светски лидер во производство на електрична енергија од ветерот, со 42,3GW инсталирана моќност. Со тоа успеа да го преземе лидерството на САД кои имаат инсталиран капацитет од 40,2GW. Вкупниот инсталиран капацитет во светот на енергијата од ветерот изнесува 194,4GW. Според најновиот извештај на холандската Агенција за оценка на влијанието врз животната средина, во моментот Кина е светски лидер и во производство на електрична енергија од големи хидроелектрани, со учество во глобалното производство од 21%.

(Green Optimistic)

единбург

„обновлива” шкотска

Alstom ја претстави новата ветерна турбина ECO122 со моќност од 2,7 MW. Се работи за турбина која е наменета за копнени ветерни паркови и која има дијаметар на роторот од 122 метри, и најголемо подрачје на зафаќање што обезбедува максимално производство и побрзо враќање на инвестицијата. Инаку, досега Alstom (вклучувајќи ги и тековните проекти) има инсталирано повеќе од 2200 ветерни турбини на повеќе од 120 локации, со вкупна моќност од 3000 MW. (UPI) 50

3

ПОРТА

18 ноември 2011

подготви: Даниела МЛаДЕноВсКа

енергетика

Светот во потрАгА по нови извори нА енергијА

Соларни постројки на иднината Соларните кули со вертикално струење на воздух се идеални за земјите од третиот свет што имаат на располагање огромни слободни површини земја, но исто така и скромни барања во однос на потрошувачката на електрична енергија Даниела МЛаДЕноВсКа

З

амислете еден огромен стакленик или пластеник со дијаметар од 6 километри, со кула, односно оџак во центарот кој се издигнува повеќе од 900 метри во атмосферата. Звучи неверојатно? Колку и да се чини необично и невозможно да се визуелизира оваа градба, едно е извесно – се работи за нова електрана на соларен погон, концепт на иднината. Прототипот на ваква електрана бил изграден во Шпанија во осумдесеттите години од минатиот век, но со половичен успех. Денес, овој концепт најавува свое враќање, имајќи го прeдвид сè поинтензивното фаворизирање на обновливите извори на енергија. Принципот на работа на овие електрани, наречени соларни кули со вертикално струење на воздух, е многу едноставен. Огромниот стакленик е всушност во улога на сончев колектор. Сончевото зрачење (директно и дифузно) се претвора во електрична енергија преку обединување на следните добро познати принципи: ефектот на стаклена градина, ефектот на оџак и ветерна турбина. Воздухот под стакленикот брзо се загрева и се

52

3

ПОРТА

18 ноември 2011

придвижува кон кулата, каде поради ефектот на оџак се постигнува најнизок притисок во системот. Ова овозможува континуиран проток на воздушната маса низ кулата, при што се обезбедува континуирано движење на турбините сместени во основата на кулата. За време на ноќниот период процесот не запира, разликата на температури помеѓу почвата и воздухот овозможува овој ефект да продолжи.

Кои Се бенеФитите од овој Концепт?

Соларните кули со вертикално струење на воздух бараат скромно одржување и, се разбира, немаат никакви оперативни трошоци за гориво. Овој концепт е идеален за земјите од третиот свет што имаат на располагање огромни слободни површини земја, но исто така и скромни барања во однос на потрошувачката на електрична енергија. Од друга страна пак, едноставната технологија овозможува ангажирање на локални сервисни компании и работна сила во одржувањето на објектот. Се проценува дека периодот на враќање на инвестицијата е извонредно краток,

дури и кај проекти со поголема моќност. Одлична е погодноста за комбинирање со земјоделско производство, односно користење на просторот под стакленикот за засадување на земјоделски култури. Во ваков случај, од извонредно значење е задржувањето на испарената вода и нејзино повторно враќање во почвата, што обезбедува одржување на нејзината влажност во идеални граници. Од друга страна, мора да се води сметка дека во близина на основата на кулата струењето на воздушните маси е најизразено, и затоа во тој дел одгледувањето на земјоделски култури не е возможно.

АргуМенти против

Најголемите аргументи против соларните кули со вертикално струење на воздух се огромните димензии и скромната ефиканост, споредено со другите постоечки соларни технологии. На пример, соларна кула со капацитет од 100MW бара огромна површина во улога на колектор, а исто така е неопходна кула или оџак со височина од 915 метри. За споредба, 828 метри е највисоката точка на Бурџ Калифа, највисоката зграда во светот.

енергетика производСтвени цени и рАзвојни плАнови

Во делот на финансирањето сè уште има многу дебати и шпекулации. Пресметките за цената на произведен kWh дефинираат опсег од 0,05€/kWh до 0,25€/kWh, во зависност од големината на постројката, цената на земјиштето и сценаријата на финансирање. Многумина, пак, сметаат дека трошоците не можат да бидат пониски од 0,30€/kWh. За споредба производствените цени за веќе конвенционалните соларни термални и соларни фотоволатаични централи не се пониски од 0,20€/kWh. Компанијата Enviro Mission Ltd се надева дека ќе ги убеди инвеститорите да вложат во ваква електрана, која според нивните планови би се состоела од две соларни кули со вкупен капацитет од 200MW, а проектот би чинел 750 милиони долари. Сè уште е нејасно дали овој концепт заслужува труд и внимание. Веројатно ќе почекаме, и ќе имаме одговор на ова прашање кога вакви електрани за комерцијална намена ќе бидат изградени, а тоа наскоро може да се случи во Намибија, Австралија и Шпанија.

првА СолАрнА елеКтрАнА Со вертиКАлно Струење нА воздухот Локација: Манзанарес, Шпанија сопственик: поддржана од германското министерство за истражување и технологија, Бон Период на работа: 1982-1989 Kапацитет: 50kW Височина на оџакот: 194 метри Дијаметар на оџакот: 10 метри Дијаметар на колекторот: 240 метри

3

18 ноември 2011 ПОРТА

53

екологија

извештАј зА човеКовиот рАзвој 2011 нА он

Неразвиените да преземат итни мерки Во Источна Европа и во Централна Азија фосилните горива учествуваат дури со 88 отсто во вкупната потрошувачка на енергенси, додека употребата на обновливи извори на енергија во двата региони е на најниско ниво во светот. Бројките за Македонија се движат во просекот на регионот.

И

ндустриското загадување и другите еколошки притисоци можат сериозно да го загрозат развојот на земјите во Источна Европа и во Централна Азија, посочува новиот Извештај за човековиот развој 2011, на Програмата за развој на Обединетите нации (УНЕП), објавен на почетокот на овој месец. Документот предупредува дека, ако наскоро не се преземат драстични мерки за да се подготват земјите за влијанието на климатските промени, економскиот развој на неразвиените земји ќе забави, па дури и ќе тргне во негативна насока, до 2050 година. Годишниот извештај со наслов „Одржливост и еднаквост: подобра иднина за сите“, го обработува проблемот со климатските промени и уништувањето на животната средина од гледна точка на економскиот развој и намалувањето

54

3

ПОРТА

сашо КуЗМаноВсКи на сиромаштијата, а со соодветни показатели се присутни сите земји членки на Обединетите нации, вклучувајќи ја и Македонија. „Дури и ако некој не верува во климатските промени, овој извештај вели - ставете го тоа настрана за момент. Ако верувате во морална обврска кон светската заедница и во можноста луѓето да се спасат од сиромаштијата, мора да ги решиме овие еколошки проблеми“, коментираат од Обединетите нации. Според анализата во „Њујорк тајмс“, извештајот предупредува дека до 2050 година секој регион во светот ќе се соочи со свои предизвици, од кои најголемиот број директно произлегуваат од климатските промени. Според искуството од минатото, субсахарска Африка би се соочила со најлошото сценарио. Многу Африканци директно зависат од природните ресурси во секојдневниот живот, и имаат недостиг од средства

за да се справат со еколошките проблеми, како што се проблемите со водата, загадувањето на воздухот или недостигот од санитарни услови. Недостигот од вода, загадувањето на воздухот и сушата можат да бидат погубни за земјоделството, со проекции дека производството на пченка и пченица во Јужна Африка драстично ќе опадне во текот на следните две децении, се вели во извештајот. Азија, најголемиот извор на стакленички гасови во последниве децении веќе ги чувствува ефектите од загадувањето. Емисиите на сулфурдиоксид од електраните на 18 ноември 2011

јаглен во Кина придонесуваат за појава на смог и кисели дождови, за кои се верува дека се главните виновници за 300.000 смртни случаи и 20 милиони случаи на заболувања на белите дробови годишно, анализира „Њујорк тајмс“. Народите што ги населуваат крајбрежните области на Атлантскиот Океан, пак, се сметаат за најранливи пред проектираното покачување на морското ниво како последица на глобалното затоплување. На ризик се изложени повеќе од 100 милиони луѓе. До 2050 година Бангладеш може да загуби околу 11 проценти

екологија

за заштита од климатските промени

од својата територија, а тоа ќе погоди околу 15 милиони луѓе. Во Источна Европа и во Централна Азија аерозагадувањето може да го нагризе тешко постигнатиот економски прогрес. Ерменија, Бугарија и Романија се водечки во светот по број на смртни случаи од надворешното загадување на воздухот. Таџикистан и Киргистан водат во регионот по број на случаи од загадување на воздухот во домовите, посочува познатиот весник. Во Источна Европа и во Централна Азија фосилните горива учествуваат дури со 88 отсто во вкупната потрошувачка на

енергенси, додека употребата на обновливи извори на енергија во двата региони е на најниско ниво во светот. Јагленот е водечки ресурс за производство на електрична енергија, дури и во Полска и во Чешка, нации обврзани од Европската Унија до 2020 година да ги намалат штетните емисии за 20 проценти од нивото во 1990 година и да користат обновливи извори. За Македонија, како дел од Европа, во табелата 6 од Извештајот со наслов „Одржливост на животната средина“, се вели дека фосилните горива во вкупната потрошувачка на енергенси учествуваат со 84,2 отсто,

а обновливите видови енергија со 8,2 отсто. Во Македонија 7,1 отсто од граѓаните живеат на деградирана почва. Од вкупниот број анкетирани во овој документ, 54,8 отсто граѓани веруваат дека човекот ги предизвикува климатските промени, а 39,8 отсто граѓани се задоволни со преземените акции за заштита на животната средина. Дури 73 отсто од граѓаните се задоволни со квалитетот на воздухот во нивните средини, а 69,7 отсто се задоволни од квалитетот на водата, пишува во Извештајот. На Арабискиот Полуостров, проблемите со водоснабдувањето ги погодуваат дури 60 отсто од сиромашните. Обединетите Арапски Емирати, Катар, Бахреин и Саудиска Арабија трошат вода во количества кои го надминуваат одржливото користење за неколку пати. Народите на полуостровот страдаат од огромно урбано загадување и најмногу во светот

зависат од употребата на фосилни горива, посочува студијата.

позитивните приМери СтАнувААт Сè побројни

Извештајот сепак нуди и позитивни вести. Во Јужна Америка и на Карипските Острови јавната свест за климатските промени е висока, дури 95 отсто од луѓето во анкета одговориле дека глобалното затоплување е сериозна закана за средината, во споредба со светскиот просек од 68 отсто. Во Јужна Америка алтернативните горива заземаат една третина во вкупното снабдување со енергија, а Бразил води во светот како производител на етанол произведен од шеќер. Индија, Кина, Бутан и Виетнам ги зголемуваат површините под шуми наместо да ги намалуваат, како што е тренд во некои делови од светот. Сечењето на шумите во Амазонската прашума се намалило за 70 отсто од 2009 година.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

55

екологија

СОНЧЕВ ГРАД?! Во нашата држава, за жал, сè почесто станува пракса употребата на префиксот еко за каква било намена. Насекаде може да се забележат екопродавници, екопроизводи, екообјекти, екоматеријали, па дури и никола нЕШКосКи, еконаселби и екосела. Но, реалноста е дијаметрално спротивна. дипл.инж.на жив.средина /еко-менаџер

С

ончев град“ е проект според кој била планирана изградба на елитна еколошка населба на локација на јужните падини на планината Водно. Било планирано еконаселбата со Скопје да биде поврзана преку тунел под Водно. Иако минатата година имаше најави дека темелите на оваа прва еколошка населба во државата ќе бидат поставени, еве и после тринаесет месеци, во село Сопиште ништо не е започнато да се гради.

„

56

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Од еколошката населба нема ни трага ни глас. На овој простор требало да се изградат 604 куќи на површина од 560.000 квадратни метри, 11 згради на површина од 50.000 квадратни метри, како и два спортски терени и неколку училишта и градинки. Претпоставките се дека во оваа населба би требало да живеат околу шест илјади луѓе. Градежните работи требаше да се одвиваат во две фази. Прво, да се изведат водоводната, канализациската и електричната мрежа, гасификацијата, јавното

осветление и улиците, а потоа да почне изградбата на куќите. Но, Уставниот суд на Република Македонија ја укина одлуката за донесување урбанистички план за село Сопиште, локалитет „Сончев град“, донесена од страна на Советот на општината уште во февруари 2008 година. Судот утврдил дека согласноста од Министерството за транспорт и врски била дадена по одлуката, а не за предлог-планот, а нацрт-планот бил изработен пред да се издадат услови за планирање на просторот.

Што има еколошко во „еколошката“ населба „Сончев Град“? Во повеќето од медиумите што известуваа за оваа населба, беа посочени детали за големината на просторот, односно за типот и бројот на куќи и згради, за цената на земјиштето што требало да ја плати најуспешниот понудувач Industrial Building Corporation од Израел (3.640 000 евра). Главните два адути со кои на оваа населба и е даден епитетот „еколошка“ се: сè уште незагадениот регион на јужните падини на планината Водно,

Планина Водно

екологија

и најавата дека на дел од објектите ќе бидат поставени сончеви колектори. И...? Толку. Во нашата држава, за жал, сè почесто станува пракса употребата на префиксот еко за каква било намена. Насекаде може да се забележат екопродавници, екопроизводи, екообјекти, екоматеријали, па дури и еконаселби и екосела. Но, реалноста е дијаметрално спротивна. Еколошката населба би требало да е составена од еколошки објекти, објекти кои се пријателски настроени кон животната

средина. Една еколошка куќа треба да е изградена на начин, кој намалува потрошувачка на енергија и создавање на отпад. Екокуќите го намалуваат штетното влијание на зградите врз здравјето на луѓето и врз квалитетот на животната средина преку подобар дизајн, конструкција, операции и одржување. Екокуќите се дизајнирани и изградени во хармонија со животната средина. Овој тип на куќи се карактеризира со 0% зависност од енергија добиена од необновливи извори.

Овој тип на куќи ја претставуваат иднината на човештвото. Многу студии покажале дека зградите се најголемите загадувачи на планетата, конзумирајќи повеќе од користената енергија во развиените земји, аналогно на ова произведувајќи повеќе од половина од стакленичките гасови во атмосферата, кои се главни виновници за климатските промени и појавата на глобално затоплување. Легислативата во Македонија би требало да е поригорозна во однос на дефинирањето на тоа кој и што

може да се карактеризира како „еко“. Поентата не е во тоа нешто да се карактеризира како пријателски настроено кон средината. Некои услови треба да се исполнат, некои услови кои се од голема важност и за животната средина, но и за луѓето. Екологијата е комплексна и рационална наука, наука преку која може да се остварат многу бизниси, но, да не дозволиме екологијата да служи само како алатка за правење на пари. Здравата животна средина треба да ни е на прво место, на сите нас.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

57

хортикултура

нАпредни Методи зА зАтревувАње

Идеални тревници за кратко време Филип ФиЛиПосКи, дипл.шум.инж.

Покрај класичното сеење на семето, рачно или машински, постојат и други начини на подигнување тревници кои се далеку поевтини и поефикасни (во светот, но не и кај нас). Станува збор за подигање на тревници со веќе изготвени тревни бусени (во ролни) и хидросеење

В

о еден од претходните броеви пишував за тревниците, начинот на нивно подигање и одржување. Инспириран од промената на тревникот кај арената Филип Втори во Скопје, во овој текст ќе се осврнам малку на начините на подигање на тревници, што во наши услови не се толку застапени поради малиот пазар, а со тоа и високата цена на чинење, иако во светот тие се практика многу поевтина и поефикасна од стандардното сеење. Покрај класичното сеење на семето, рачно или машински, постојат и други начини на подигнување тревници кои се далеку поевтини и поефикасни (во светот, но не и кај нас). Станува збор за подигање на тревници со веќе изготвени тревни бусени (во ролни) и хидросеење.

58

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Тревните бусени (во ролни) се користат на места каде што нема време за чекање за развој на тревата, туку сакаме да добиеме тревник за многу кратко време. Тревата во ролни се одгледува на огромни плантажи на посебен целосно механизиран начин. Во поранешна Југославија главен центар за производство на тревни бусени бил на подрачјето на Војводина. Начинот на подигање на овие тревници е многу едноставен. На претходно подготвениот терен ролните само се поставуваат и се фиксираат. Предноста на овој вид подигнати тревници е тоа што за многу кратко време се добива густ, рамномерен тревник и нема потреба од борба со плевели, инсекти, евапорација и сл. Најчесто се користат за спортски терени или на косини, со фиксирање на бусените со анкери за да се спречи ерозија.

хортикултура

Хидросеењеето претставува современо модерно средство за сеење на тревните површини заради неговиот лесен начин на употреба и ефикасност. Тоа е процес во кој семето, водата, вештачкото ѓубре и влакнестиот мулч се мешаат заедно во резервоар и се нанесуваат на теренот преку распрскувач под притисок. Семето што се користи за хидросеење не е специјално. Може да се користат сите видови на тревни смеси кои се користат и при другите начини на сеење, со тоа што самите претходно одредуваме каква тревна смеса ќе употребиме за соодветното месторастење. Водата во смесата има дејство на транспортер. Исто така ја зголемува влажноста на почвата со што своевидно

претставува гаранција за сигурено 'ртење. Составот и количината на елементите на вештачкото ѓубре се одредува врз основа на педолошките карактеристики на почвата. Азотот игра клучна улога во фотосинтезата, фосфорот го стимулира растежот, калиумот ја стимулира јонската размена на хранливите материи, а магнезиумот е особено важен за постигнување на зелена маса. Мулчот има улога да го заштите семето, пред сè да ја намали евапорацијата, да го заштити семето од ветер, сонце како и од ерозија на почвата. Откога ќе никне семето мулчот се разлага, по што служи како прихранување на почвата. Хидросеењето претставува идеална метода

за борба против ерозивните процеси кај косите терени. Оваа метода за сеење на трева, овозможува брзина, комбинирана со совршено моделирање на терените. Имајќи го предвид сето горенаведено, хидросеењето нуди значителна флексибилност и голем опсег за сеење на тревни површини, при што се овозможува заштеда на пари, време и човечки ангажман. Ако има лесен достап до вода хидросеалката може да посее 5-6 хектари за еден ден со обучен тим од тројца работници. Овој метод сè повеќе се користи во нискоградбата, при изведба на патишта и во рударството од отворен тип. Прв пат кај нас е направено во рудникот за лапор во цементарницата „Усје“ во Скопје.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

59

арт инфо зАгреб

Сјајот на Франческа вон хабсбург

Изложбата „Симболи на луксузот“, дел од збирката Тисен-Борнемиса, е отворена во Музејот на уметност и трговија во Загреб. На изложбата се претставени златарски ремек-дела, дел од приватната колекција на Франческа вон Хабсбург. Станува збор за 39 примероци од златарството помеѓу 15 и 19 век, односно од готскиот период, па сè до историцизмот. Изложени се и дела изведени во рококо стил. Збирката ТисенБорнемиса настанала во текот на 4 генерации, чиј зачетник е Август Тисен, а во Загреб ќе биде поставена до 5 февруари следната година.

СКопје

реализмот на радмило поповски

Во Музејот на град Скопје е отворена изложбата „Ликовното творештво на Радмило Поповски“. На изложбата се презентирани над 40 цртежи, графики, акварели и масла на платно работени во периодот 1950-1986 година. Оваа изложба претставува ретроспективен преглед на едно долгогодишно творештво, кое досега не било презентирано на ниту една самостојна изложба. Радмило Поповски многу концентрирано работел во контекстот на сопственото ликовно уверување кое можеме да го определиме во рамките на реализмот. Поповски завршил Академија за ликовни уметности, отсек сликарство и графика, во Љубљана. Најповеќе се занимавал со графика, цртеж, сликарство, илустрација и дизајн на учебници, благодарници, плакети и значки. Учествувал во НОБ, за што добил орден „Заслуги за народ“. После завршувањето на студиите се посветува на едукативната дејност. Предавал историја на уметност и ликовно образование во периодот 1953-1980 во Учителската школа и гимназиите „Цветан Димов“, „Јосип Броз“ и „Орце Николов“.

лондон

цртежи на Силвија плат

Четириесетина цртежи на познатата писателка Силвија Плат за прв пат ќе бидат изложени во јавноста во рамки на изложбата „Mayor Gallery” во Лондон. Силвија Плат во текот на целиот живот работела на бројни скици работени со хемиско пенкало и мастило. Колекцијата што ја наследила нејзината ќерка Фрида Хјуз, ја покажува нејзината страст и талент за сликање, како и релацијата меѓу нејзините песни и цртежи. Оваа врска особено се огледува на нејзината скица на пар чевли наречена „Стаклено ѕвоно“ која може да се поврзе со нејзиниот истоимен роман.

60

3

ПОРТА

подготви: Дејан БуЃЕВаЦ 18 ноември 2011

занимливости

ПОДЗЕМНА ЗГРАДА ВО МЕКСиКО СиТи BNKR Arquitectura (Bunker arquitectura) е мексиканско студио за архитектура, урбанизам и просторно истражување, кое ја проектира првата подземна зграда во светот. Овој неверојатен проект треба да се реализира на главниот градски плоштад во Мексико Сити, Мексико. Зградата ќе биде со димензии 240х240 метри, ќе содржи 55 ката, ќе достигнува длабочина до 300 метри под површината на земјата, а плоштадот „Зокало“ под кој ќе се наоѓа, спаѓа во еден од најголемите плоштади на светот со површина од 57.600 м2. Содржински, зградата ќе биде поделена на 35 ката за канцеларии, десет за станбено домување, а останатите десет ката за музеј (Pre-Columbian museum). Кровот на подземната зграда всушност ќе претставува плоштад поплочен со стакло, преку кој ќе се овозможи продор на дневна светлина, и на него ќе може да се одржуваат концерти и други јавни настани. Исто така, чекорејќи по стаклениот под на плоштадот, луѓето ќе можат секојдневно да уживаат во артефактите што ќе се гледаат под стаклото. Основачот на BNKR Arquitectura, Естебан Суарез го објаснува создавањето на овој проект како недостиг на слободни површини во централното градско подрачје, забрана за уништување на историските градби, како и забраната за изградба на нови згради, кои ќе имаат повеќе од 8 ката. Па така, како единствено решение останува да се креира зграда под површината на земјата. „Со подземната зграда ќе биде сочуван плоштадот и постоечките згради околу плоштадот. Станува збор за пирамида превртена наопаку, чија внатрешност ќе понуди простор за вселување, природно осветлување и вентилација“, вели Суарез. И пирамидалната форма на подземната зграда не е случајна. Пирамидите се значаен дел од историјата на Мексико, и до ден-денес се зачувани дел од пирамидите на старите цивилизации. Всушност, Мексико Сити е како масивна повеќеслојна торта, модерна метропола изградена на темелите на старите колонијални градови, кои биле градени на врвовите од антички пирамиди втемелени во езеро.„Подземната зграда поминува низ остатоци од старите градови и на тој начин се откриваат нашите корени“, заклучува Суарез. Инаку, BNKR Arquitectura е релативно младо проектантско студио основано во 2005 година од страна на Естебан и Себастијан Суарез и освен овој неверојатен проект, можат да се пофалат со повеќе интересни реализирани проекти.

подготви: александра ПЕтРоВсКа, дипл.инж.арх.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

61

совети Мојот сопруг, ќерката тинејџер и јас живееме во комфорен трособен стан. Сопругот е универзитетски професор и бидејќи му е неопходна работна соба во која никој нема да му пречи и е поизолирана од бучниот дел на станот, нашата спална соба ја адаптиравме во работна, но сега не знаеме каде да ја сместиме спалната соба. Ве молиме за совет. Семејство Николови, Скопје

ПРЕГРАДЕН ПЛАКАР КАКО РЕШЕНИЕ

пред

Н

авистина, вашиот стан е комфорен, а делот за дневен престој е доволно голем за таму да се смести и мала спална соба. Решението треба да се бара во транспарентни лесни прегради кои нема да го оптоварат и деестетизираат просторот. Она што интензивно треба да се доживее во овој ентериер е решението на преградната ѕидна површина меѓу дневната и спалната соба. Имено, просторијата за дневен престој преградете ја со плакар, кој ќе го дели просторот на спална и дневна соба, а воедно ќе се користи од двете страни. Од делот на спалната соба плакарот ќе се користи како гардеробен, а ќе биде со лизгачки врати во комбинација со огледала заради заштеда на просторот. Тој нема да завршува до таваницата туку ќе има надсветло. Од другата страна се прават полици и се остава место за телевизорот. За спалната соба изберете кревет со фиоки, со што ќе обезбедите дополнителен простор за складирање. Ѕидот во собата наспроти влезната шибер врата, прекријте го со релјефни тапети, кои оставаат впечаток на толчено стакло нанесено во подебел слој на ѕидот, така што под зраците светлината ќе сјае и необично ќе се прекршува. Билјана стЕВКоВсКа-саВиЌ, дипл.инж.арх.

bsavic@porta3.com.mk

потоа 62

3

ПОРТА

18 ноември 2011

З

наеме дека Азија е локација која го презема приматот кога е во прашање градежништвото. Без оглед дали се длабоко во внатрешноста или на перифериите, бројни држави во континуитет нудат практични докази за човечката имагинација. Можеби религијата прокламира едни вредности во Малезија, но затоа технологијата и градежништвото ја воздигаат оваа земја насекаде во светот. Во главниот град Куала Лумпур, се наоѓаат најчудните кули-близнаци (Петронас), но тие не се тема на пишување. Напротив, во категоријата на најчудни градби влегува објект, кој е познат како Телеком Малезија. Официјалното име е Менара Телеком. Дизајнот е на архитектите од студиото „Хиџас Кастури Асосиатес“, a привлекува внимание бидејќи е работен според плодот на бамбусот. Плодовите се познати како „бамбу шотс“, поточно еден вид дебел и скратен клас, кој има широко тело,

најчудни градби а остар завршеток. Таква е и зградата на малезискиот телеком или Менара. Таа е висока 310 метри и има 55 катови. Почнала да се гради во 1998 година, на прагот на новиот милениум, со цел да биде вовед во еден нов возбудлив период од развојот на Малезија. Тоа е воедно и златно време на напливот на модерната технологија во производните капацитети на оваа земја, заради што и врвот на самата компанија одлучил да направи објект кој ќе биде спој на традиционални обележја и модерна архитектура. Објектот е дизајниран така што претставува еден вид комбинација на три големи структурни површини, кои опфаќаат помеѓу 15 и 19 катови. Страничниот комплекс на основната оска на зградата го илустрира расцветаниот лист на плодот бамбу шот, а истото е поврзано со 22 огромни спој-тераси, на кои има парковски површини. Овие тераси се наоѓаат подеднакво од обете страни на објектот што наликува на ротирачко едро. За туристите и посетителите што не се запознаени

со инспирацијата за дизајнот, целата кула наликува на брод со две едра, од кои едното е скратено на врвот, бидејќи завршува со кружна платформа за хеликоптери. На некој начин, ова е една од првите градби која го најави еко-гарденинг моментот во архитектурата што сè повеќе зема замав. Суштината е на огромни облакодери да се прават градинарски структури, кои ќе бидат во функција на разубавување, но и промовирање на зелени зони во стаклено-челичните гиганти. Облакодерот е завршен во рок од три години, но сепак официјалното пуштање во употреба било дури во 2003 година. Во приземјето на објектот е лоциран и огромен кино театар со 2.500 седишта, огромна сала за молитва наречена „сурау“, и спортски центар. Карактеристично за овој облакодер е што спроти него се наоѓа најголемиот електричен преносен столб во Малезија наречен Керинчи пилон, кој е висок 210 метри, а е напревен како сингл структура различна од вообичаените столбови.

МАЛЕЗИСКО ЕДРО КОЕ ЛЕБДИ НА СИНОТО НЕБО

Драган РистоВ

3

18 ноември 2011 ПОРТА

63

излог Невообичаени дизајни на мијалници во форма на чаши од Artceram.

64

3

ПОРТА

18 ноември 2011

Две фотелји, софа или кревет...

Sosia ги претставува сите овие работи, спремна да се приспособи на секојдневните различни ситуации. Дизајнот е на Emanuele Magini.

подготви: сандра ДонЧЕВа тЕоХаРоВа, дипл.инж.арх.

3

18 ноември 2011 ПОРТА

65

јавни набавки СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 150/2011 ОДЛУКА ЗА ДАВАЊЕ СОГЛАСНОСТ ЗА ТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКО ВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ДОНЕСУВАЊЕ ЛОКАЛНА УРБАНИСТИЧКА ПЛАНСКА ДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА ИЗГРАДБА НА ОБЈЕКТИ СО НАМЕНА Б-1 “МАЛИ КОМЕРЦИЈАЛНИ И ДЕЛОВНИ ЕДИНИЦИ“ КО ДОЛНА БЕЛИЦА, ОПШТИНА СТРУГА ПРОГРАМА ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ НА ГОДИШНАТА ПРОГРАМА ЗА ИЗГРАДБА, РЕКОНСТРУКЦИЈА, ОДРЖУВАЊЕ И ЗАШТИТА НА ДРЖАВНИТЕ ПАТИШТА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА 2011 ГОДИНА ЈАВЕН ПОВИК ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНО ПРИВАТНО ПАРТНЕРСТВО ЗА ИЗГРАДБА НА АДМИНИСТРАТИВНО – ДЕЛОВЕН ОБЈЕКТ И ПОДЗЕМЕН ПАРКИНГ ПРОСТОР Податоци за јавниот партнер: Општина Ѓорче Петров, со седиште на ул. “Ѓорче Петров“ бб 1060 Скопје, Република Македонија. Контакт тел/факс: 00389 2 2039307, 00389 2 2045-658, лице за контакт: Димитар Руменов. Јавно отворање на понудите на ден 10.01.2012 год. ОБЈАВА ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗГРАДБА НА ЛЕСНА И НЕЗАГАДУВАЧКА ИНДУСТРИЈА, ВО ОПШТИНА ВАСИЛЕВО Пријавите за учество на јавното наддавање можат да се достават до 29.11.2011 година на адреса на министерството за транспорт и врски: ул. “Црвена Скопска Општина“ бр. 4, во Скопје. Јавното наддавање ќе започне на 07.12.2011 година, во 11:00 часот. ОБЈАВА ЗА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ДАВАЊЕ ПОД ДОЛГОТРАЕН ЗАКУП ЗА ПЕРИОД ОД 20 ГОДИНИ НА ГРАДЕЖНО НЕИЗГРАДЕНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Пријавите за учество на јавното наддавање можат да се достават до 29.11.2011 година на адреса на министерството за транспорт и врски: ул. “Црвена Скопска Општина“ бр. 4, во Скопје. ОБЈАВА ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОПШТИНА ПРОБИШТИП Пријавите за учество на јавното наддавање можат да се достават до 28.11.2011 година на адреса на Општина Пробиштип, ул. “Јаким Стојковски“ бр. 1 во Пробиштип. ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 18/2011 Назив на договорниот орган: БОРИС ТРАЈКОВСКИ ДООЕЛ Скопје, бул. “8-ми Септември“ бб, 1000, Скопје.

66

3

ПОРТА

18 ноември 2011

ПРЕДМЕТ: Изработка на основен и изведбен проект за изградба на рекреативен аква парк во состав на Пливачкиот базен во комплексот на Спортскиот Центар БОРИС ТРАЈКОВСКИ во Скопје. Контакт тел/факс: 071 248-951, лице за контакт: Роберта Теова. Јавно отворање на понудите на ден 22.11.2011 год.

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 151/2011 УРЕДБА ЗА ДОПОЛНУВАЊЕ НА УРЕДБАТА ЗА МЕТОДОЛОГИЈА ЗА УТВРДУВАЊЕ НА ВРЕДНОСТА НА СТАНОТ, КАКО И МЕТОДОЛОГИЈАТА ЗА УТРВДУВАЊЕ НА ВИСИНАТА НА ЗАКУПНИНАТА, ВИСИНАТА НА НЕПРОФИТНАТА ЗАКУПНИНА, НАЧИНОТ НА ПЛАЌАЊЕ НА ЗАКУПНИНАТА, ПРОСТОРНИТЕ НОРМИ, НАЧИНОТ НА КОРИСТЕЊЕ НА СТАНОТ, ПОСТАПКАТА ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА НЕПРОФИТНИ СТАНОВИ, СТАНОВИ ЗА СЛУЖБЕНИ ПОТРЕБИ, ЗА ПРИВРЕМЕН ЗАКУП И ЗАКУПОТ НА СТАНОВИ ЗА ОПРЕДЕЛЕНА НАМЕНА ОДЛУКА ЗА ДАВАЊЕ СОГЛАСНОСТ ЗА ТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКО ЗЕМЈИШТЕ ВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ДОНЕСУВАЊЕ НА УРБАНИСТИЧКИ ПЛАН ВОН НАСЕЛЕНО МЕСТО ЗА ИЗГРАДБА НА СТОПАНСКИ КОМПЛЕКС-КОМЕРЦИЈАЛНИ И ДЕЛОВНИ НАМЕНИ, ПРОИЗВОДСТВО И СЕРВИСИ, КО БАШИНО СЕЛО, ОПШШТИНА ВЕЛЕС ПРОГРАМА ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ НА ПРОГРАМАТА ЗА ИЗГРАДБА И РЕКОНСТРУКЦИЈА НА ОСНОВНИ УЧИЛИШТА ЗА 2011 ГОДИНА ПРОГРАМА ЗА ИЗМЕНУВАЊЕ НА ПРОГРАМАТА ЗА ИЗГРАДБА И РЕКОНСТРУКЦИЈА НА СРЕДНИ УЧИЛИШТА ЗА 2011 ГОДИНА

ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 25-2298/4/2011 Назив на договорниот орган: Општина Кочани, ул. “Раде Кратовче“ бр. 1, 2300, Кочани. ПРЕДМЕТ: Изградба на фонтана во трговски центар во општина Кочани. Контакт тел/факс: 033 274-001, 033 273-542, лице за контакт: Силвана Благонова. Јавно отворање на понудите на ден 28.11.2011 год.

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 153/2011 ОДЛУКА ЗА ДАВАЊЕ СОГЛАСНОСТ ЗА ТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКО ВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ ЗА ОДОБРУВАЊЕ НА ДРЖАВНА УРБАНИСТИЧКА ПЛАНСКА ДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА ИЗГРАДБА НА 110 КВ ДАЛНОВОД ТС СКОПЈЕ 1-ТС ЈУГОХРОМ –ТС ТЕТОВО 1-ОПШТИНА БУТЕЛ, ШУТО ОРИЗАРИ, ЧУЧЕР САНДЕВО, ЃОРЧЕ ПЕТРОВ, САРАЈ, ЈЕГУНОВЦЕ, ЖЕЛИНО И ТЕТОВО ОБЈАВА ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОПШТИНА ГЕВГЕЛИЈА Пријавите за учество на јавното наддавање за градежната парцела бр. 3.01 м.в “Смрека“ КО Богородица, можат да се достават дп 15.12.2011 година на адреса на општина Гевгелија, ул. “Димитар Влахов“ бр. 4, во Гевгелија.

ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 01-192/2011 Назив на договорниот орган: АД Електрани на Македонија – Скопје, ул. “11 Октомври“ бр. 9, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изработка на физибилити студија за развој на скијачкиот центар Крушево. Контакт тел/факс: 02 3149162, 02 3111-309, лице за контакт: Соња Наумоска. Јавно отворање на понудите на ден 28.11.2011 год. БРОЈ: 35/2011 Назив на договорниот орган: ЈП Улици и Патишта – Скопје, ул. “Коле Неделковски“ – 38, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Реконструкција на работни простории. Контакт тел/факс: 3162-317, 3162-744, лице за контакт: Василка Николовска. Јавно отворање на понудите на ден 28.11.2011 год. БРОЈ: 38/2011 Назив на договорниот орган: Радовиш – орган на општината, бул. “Александар Македонски“ бб, 2420, Радовиш. ПРЕДМЕТ: Набавка за изградба на парапетни ѕидови покрај ивичњаците на зелениот појас на бул “Александар Македонски“ во град Радовиш. Контакт тел/факс: 032 635-098, 032 630-290, лице за контакт: Елизабета Кирилиева Коцева. Јавно отворање на понудите на ден 28.11.2011 год. БРОЈ: 03-147/2/2011 Назив на договорниот орган: ЦСНО “Здравко Чочковски“ – Дебар, ул. “Урфи Аголи“ бр. 5, 1250, Дебар. ПРЕДМЕТ: Изградба на објект на Гимназијата ЦСНО “Здравко Чочковски“ – Дебар. Контакт тел/факс: 046 831-625, лице за контакт: Ќамил Марку. Јавно отворање на понудите на ден 28.11.2011 год.

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 154/2011 ИСПРАВКА НА ОБЈАВИ ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ВО ОПШТИНА ПЕТРОВЕЦ ИСПРАВКА НА ОБЈАВИ ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ ЗА ИЗГРАДБА НА ВИНАРИИ ВО ОПШТИНА КАВАДАРЦИ

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 155/2011 ОБЈАВА ЗА ОТУЃУВАЊЕ НА ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ПО ПАТ НА ЕЛЕКТРОНСКО ЈАВНО НАДДАВАЊЕ Пријавите за учество на јавното наддавање за градежно земјиште со намена за изградба на објекти за индивидуално домување (табела бр. 1) можат да се достават до 30.11.2011 година на адреса на општина Кочани.

ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 63/2011 Назив на договорниот орган: Министерство за образование и наука, ул. “Мито Хаџи Василев Јасмин“ бб, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Вршење на квалитативен и квантитативен стручно технички надзор од прва плоча (0,00) на инвестициона градба на ново основно училиште во населено место Реонски центар, Општина Аеродром, Скопје. Контакт тел/факс: 02 3220113, 02 3118-414, лице за контакт: Игор Николоски. Јавно отворање на понудите на ден 02.12.2011 год.

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 156/2011 ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 29/2011 Назив на договорниот орган: Служба за општи и заеднички работи на Владата на Репбулика Македонија, ул. “Кузман Јосифовски Питу“ бр. 17, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изведување на градежни работи за изградба на подземна гаража. Контакт тел/факс: 2465-225, лице за контакт: Соња Полизовска. Јавно отворање на понудите на ден 01.12.2011 год. БРОЈ: 01-202/2011 Назив на договорниот орган: АД Електрани на Македонија – Скопје, ул. “11 Октомври“ бр. 9, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изработка на геодетски елаборат со нумерички податоци за премер на габарит и етаж за објектите на ХЕЦ Маврово со површина од 50 211 м2. Контакт тел/факс: 02 3149138, 02 3111-309, лице за контакт: Наде Андонова. Јавно отворање на понудите на ден 06.12.2011 год. БРОЈ: 167/2011 Назив на договорниот орган: Град Скопје, бул. “Илинденска“ бб, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изработка на инвестиционо техничка документација на ниво на основен проект за подземна сообраќајница од мостот “Гоце Делчев“ до “комплекс банки“, заедно со потребните сообраќајници за влез и излез. Контакт тел/факс: 3297-222, 3297-292, лице за контакт: Марија Петрова Блажевска. Јавно отворање на понудите на ден 03.01.2012 год.

рубрика

3

18 ноември 2011 ПОРТА

67