Porta3 192

угЉЕШа врцЕЉ:

Се бориме против досадни производи

90 денари / БРОЈ 192 / ПЕТОК 05.10.2012 година VIII

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

EКОНОМСКИ РАЗВОЈ ИЛИ РЕЦЕПТ ЗА ДОЛГОГОДИШНИ ПРОБЛЕМИ?

ГУП - желботека

рубрика

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ - ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ - ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ - KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

Tel: 00 389 034 212 064 00 389 034 211 757 00 389 034 215 225 00 389 034 215 226 Fax: 00 389 034 211 964 e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk e-mail: hidropl@t-home.mk www.konti-hidroplast.com.mk Industriska bb 1480 Gevgelija MACEDONIA 2 ПОРТА 5 октомври 2012

3

ГОДИНА viii

БРОЈ 192 ПЕТОК 05.10.2012 драги читатЕли,

Редакција:

и општествените сервиси.

Council house 2, таканаречената CH2 зграда во Мелбурн, претставува градба која има воспоставено најсовремени меѓународни стандарди во однос на еколошки одржливиот дизајн. Проектирана е со интерактивно дејствување на повеќе тимови со најразлични професионални дисциплини - уметници, инженери, архитекти, експерти за одржлива енергија, и затоа резултатот како целина е многу интересен. Бегство од веќе виденото. Дизајн на предмети кои ќе ве привлечат на прв поглед. Артистички и креативни слики на мушами и ламби. Токму таков е брендот Mooshema на маркетинг агенцијата SuperDot од Белград, чиј сопственик е Угљеша Врцељ. Го искористивме неговото присуство на „Недела на дизајнот“ за еден краток разговор за нашето списание.

Од рЕдакцијата

СКОПЈЕ 10

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ новинари: Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

Насловна страница: CounCil HousE 2 (CH2), МЕЛБУРН, АВСТРАЛИЈА УГЉЕША ВРЦЕЉ:

Се бориме против досадни производи

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

90 денари / БРОЈ 192 / ПЕТОК 05.10.2012 година VIII

Во период од повеќе од десет години состојбата во станбената област драстично се менува, не толку колку што е зголемувањето на бројот на становите, туку повеќе во подобрувањето на нивната опременост и инфраструктура. Друга карактеристика е фактот што покрај поголемата изградба на станови во Скопје со сите општини, подем на станбената изградба има во Штип, Тетово, Струмица, Охрид и во Струга, а во 2011 и 2012 година не мал број одобренија за градење се издадени во Кичево, Куманово, Велес, Берово и други градови, се вели во анализата за станбената изгрдаба во земјава. Пред околу дваесетина години Данска доживува сериозна економска криза. Нужните реформи упатуваат кон воспоставување на проектот Орштад. Идејата што се крие зад овој нов урбанистички концепт е во забрзување на трансформацијата од економија базирана на индустриско производство во економија чија водечка сила е знаењето, новитетите

EКОНОМСКИ РАЗВОЈ ИЛИ РЕЦЕПТ ЗА ДОЛГОГОДИШНИ ПРОБЛЕМИ?

ГУП - желботека Архитекти: ОпШтината мЕлБурн ВО СОРАБОТКА СО miCk PEaRCE И DEsiGninC.

32

ГУП - ЖЕЛБОТЕКА

ГРАДЕЖНИШТВО 14

СЕ ШИРИ СТАНБЕНАТА ИЗГРАДБА

ЗАПИСИ 24

РЕПОРТАЖА 26

26 38

АРХИТЕКТУРА 32

ОРШТАД – СИНО-ЗЕЛЕНИОТ ДВИГАТЕЛ НА КОПЕНХАГЕН

ИНТЕРВЈУ 38

ОДЛИЧНА ШАНСА ЗА ПРОФЕСИОНАЛЕН НАПРЕДОК

лектор: Костадинка СОЛЕВА Издавачки совет: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседател проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА, дипл.град.инж. Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх. Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. проф. д-р Катерина ДОНЕВСКА дипл.град.инж.

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

Маркетинг: Биро Проект biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

48

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден.

ЕКСПЕРТ 50

жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

EКОНОМСКИ РАЗВОЈ ИЛИ РЕЦЕПТ ЗА ДОЛГОГОДИШНИ ПРОБЛЕМИ?

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

ЕКОЛОГИЈА 56

ПРЕСПА СЕ ВРАЌА НА СТАРИТЕ ПАТЕКИ

фоторепортер: Кире ПОПОВ

Печати:

УГЉЕША ВРЦЕЉ: СЕ БОРИМЕ ПРОТИВ ДОСАДНИ ПРОИЗВОДИ

ТЕХНОЛОГИИ 48

графички уредник: Дејан ДАВИТКОВ

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 9, 1000 Скопје

АРХИТЕКТУРАТА Е ГОЛЕМА БОРБА

CH2 - ПРИДОНЕС ЗА ЈАВНО ДОБРО

надворешни соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ПЕТРОВ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Александра ШЕКУТКОВСКА Анастасија НИКОЛОВСКА Андреа ЈАМАКОСКА Билјана САВИЌ Бојана ФИЛИПОВИЌ Биљана СТОЈАНОВИЌ Владимир Б. ЛАДИНСКИ (AНГЛИЈА) Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Кате АНТЕВСКА Кире КИПРОСКИ Михаил ТОКАРЕВ Никола НЕШКОСКИ Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА Сашо КУЗМАНОВСКИ Трајче СТОЈАНОВ Филип ФИЛИПОСКИ Франческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

50

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

IZIIS SAGA-B Решение за Европа

EUROCODE 2&8 Софтвер за анализа и проектирање на армиранобетноски објекти од високоградба IZIIS SAGA-B е софтверски пакет за 3Д анализа и проектирање на армиранобетонски згради. Со овој софтвер, кој се користи во Австралија повеќе од 15 години, успешно се проектирани повеќе од 10,000 згради. Неодамна, IZIIS SAGA-B е надополнет со Еврокодовите 2 и 8. Затоа, веруваме дека тој неминовно ќе стане составен дел од софтверските пакети кои Вие ќе ги користите во Вашeтo проектанско биро.

Прецизно моделирање со AutoCAD import

• БРЗО МОДЕЛИРАЊЕ НА ГЕОМЕТРИЈА НА ПЛАТФОРМА СО БИЛО КАКВА ФОРМА • ЛЕСЕН И ФЛЕКСИБИЛЕН AutoCAD И REVIT Import/Export • 3Д АНАЛИЗА, ПРОЕКТИРАЊЕ И ГРАФИЧКИ И НУМЕРИЧКИ ИЗВЕШТАИ • БРЗА ПОДДРШКА • БЕСПЛАТНА ОБУКА • ОПТИМАЛНА ЦЕНА • МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОД Made in Macedonia Симнете ја trial-верзијата и туторијалот на веб-странaтa:

www.iziis.ukim.edu.mk/saga-b e-mail: saga-b@pluto.iziis.ukim.edu.mk

www.iziis.ukim.edu.mk/saga-b Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС), Салвадор Аљенде 73, Скопје

Тел. 02 3107 721 Факс 02 3112 163

инфо

Од 8 до 14 октомври

Скопска недела на архитектурата 2012

П

о втор пат во Скопје ќе се одржи манифестацијата Скопска недела на архитектурата. Идејата за архитектонска недела е веќе јасно етаблирана во светот и служи како платформа за промоција и дискусија во повеќе насоки, преку предавања од областа на архитектурата, урбанизмот, социологијата, се до различни изложби, работилници и случувања кои ги вклучуваат не само архитектите туку и пошироката јавност. Основна цел на овогодишниот фестивал, освен презентирање на современите трендови во светската архитектура и нејзино доближување до македонската публика, е и да се изнајдат нови начини на читање на градот преку вклучување на повеќе целни групи и нивна интеракција во различни урбани простори. Оваа година настанот е лоциран во Македонската опера и балет, во периодот од 8 до 14 октомври. Темата Суперград повторно ќе обедини повеќе од 15 светски и домашни реномирани предавачи, меѓународна студентска работилница, изложби и дебати, кои ќе се одвиваат во Македонската опера и балет, додека промовирањето на градот и истражувањето на неговите урбани и социолошки аспекти е предвидено да се одвива на повеќе локации низ Скопје. Едно од најзначајните случувања се смета гостувањето на јапонскиот архитект Кенго Кума. Организаторите на настанот во соработка со Јапонската културна фондација во Виена на архитектот ќе му врачат посебно признание за животно дело во архитектурата и урбанизмот. Од

6

3

ПОРТА

5 октомври 2012

оваа година се предвидува наградата да се доделува еднаш годишно, а комисијата што ќе ги селектира наградените е составена од светски реномирани архитекти, урбани планери, социолози и мислители. Во редот на предавачи годинава, покрај Кенго Кума, се среќаваат Урбан Тинк-Тенк (Urban Think-Tank) од Швајцарија, Енота (Enota) од Словенија, Нуно Брандао Коста (Nuno Brandao Costa) од Португалија, Абаутбленк (Aboutblank) од Турција, 51Н4Е (51N4E) од Белгија, Буергер Катсота (Buerger Katsota) од Грција, Диверсити (Divercity) и Марк Фурнивал (Marc Furnival) од Велика Британија, Ерих Рајт (Erich Raith) и Кристоф Лухсингер (Christoph Luchsinger) од Австрија и други. Голем дел од овие предавачи се среќаваат како учесници на Венециското биенале во 2012 година, на кое студиото Урбан Тинк-Тенк беше наградено со Златен лав за најдобар проект. Паралелно со настанот ќе се одвива меѓународна студентска работилница под името „Скопје лабораторија 1.0“, која ќе биде менторирана од страна на австриски и швајцарски професори. На работилницата ќе учествуваат студенти по архитектура од повеќе универзитети од земјава и Европа, а финалните резултати во форма на презентација ќе бидат претставени пред пошироката публика во рамките на официјалната програма. Скопската недела на архитектурата е годишен настан кој се одвива во соработка со Министерството за култура на Република Македонија, Австриската амбасада во Скопје, Грчката амбасада во Скопје, Јапонскиот културен институт, Техничкиот универзитет во Виена и други релевантни институции од земјата и регионот.

Оваа година настанот е лоциран во Македонската опера и балет, во периодот од 8 до 14 октомври. Темата Суперград повторно ќе обедини повеќе од 15 светски и домашни реномирани предавачи, меѓународна студентска работилница, изложби и дебати, како и промовирање на градот и истражување на неговите урбани и социолошки аспекти, кое ќе се одвива на повеќе локации низ Скопје.

ЕБОР додели признанија на компаниите со најдобри енергетски проекти

инфо

„Европа 92“, „Скопски пазар“ и „Макстил“ со најдобри енергетски проекти во Македонија „Конти Хидропласт“, „Европа“, „Киро Дандаро“ и „Беташпед“ добија награди во поткатегориите за најдобри проекти во секторите производство, преработка на храна, печатење и енергетска ефикасност во градежништвото Весна Ѓорѓевска

Е

вропската банка за обнова и развој (ЕБОР) како дел од напорите за промовирање на енергетски заштеди и на решенија за обновлива енергија во Македонија, додели признанија на компаниите што постигнале значително намалување на своите енергетски трошоци, го подобриле своето производство и станале поконкурентни. Банката ги прогласи седумте најдобри проекти во Македонија финансирани со Програмата за финансирање на обновлива енергија во Западниот Балкан (WеBSEFF). Севкупен победник во категоријата на енергетска ефикасност е „Европа 92“ – печатница која за 92 отсто го

намали користењето енергија во своите производствени процеси и ја поврати целокупната инвестиција од 250.000 евра за малку повеќе од една година, при што значително ја зголеми својата конкурентност и капацитет. „Скопски пазар“ доби признание заради ефикасното инсталирање на геотермални пумпи за греење со што значително се намалија трошоците. „Макстил“ доби признание за проектот што претставува пример за најдобра „додадена вредност на проектот“, покрај постигнатите заштеди на енергија и периодот на поврат на инвестицијата. „Конти Хидропласт“, „Европа“, „Киро Дандаро“ и „Беташпед“ добија награди во поткатегориите за најдобри проекти

во секторите производство, преработка на храна, печатење и енергетска ефикасност во градежништвото. На церемонијата на доделувањето на признанијата присуствуваа претставници на деловните и политичките заедници. Пред присутните се обрати министерот за економија Ваљон Сарачини. Тој изрази задоволство што конечно и во Македонија компаниите почнаа да вложуваат во енергетската ефикасност. „Кога ќе видите дека за една инвестиција од 900 илјади евра годишните заштеди се околу 300 илјади евра и повратот на инвестицијата е за околу три години, навистина е многу паметно да се инвестира во такво нешто“, истакна Сарачини. Сарачини потсети дека Владата на 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

7

инфо

Елена Урумовска (лево) ја врачува наградата на претставникот на „Конти Хидропласт“

Република Македонија и Министерството за економија минатата година ја донесоа Стратегијата за искористување на обновливите извори на енергија и Стратегијата за унапредување на енергетската ефикасност до 2020 година, од која произлегува и првиот акциски план за енергетска ефикасност до 2018 година. Тој напомена дека енергетска ефиканост не е врвен приоритет само за Владата и јавниот сектор, туку и за индустријата каде ефикасното користење на енергијата е еден од суштинските фактори за раст и конкуреност на економијата во земјата. Евроамбасадорот Аиво Орав, кој

8

3

ПОРТА

5 октомври 2012

присуствуваше на церемонијата, истакна дека секое едно евро инвестиција во енергетска ефикасност заштедува повеќе од две евра од трошоците за енергија и потрошувачката на горива, а исто така се заштитува и животната средина. Орав потенцираше дека постигнувањето на овие цели може да биде тешко и бара многу пари. Владите, приватниот сектор и енергетските компании мора да работат заеднички за подобрување на енергетската ефиканост потребна за одржлив развој, додаде тој. За проекти за енергетска ефиканост во Македонија преку програмата WeBSEFF се предвидени 12 милиони евра. Средствата се

Директорот на „Европа 92“ Влатко Димитровски

пласираа преку Охридска банка, Халкбанк и НЛБ Тутунска банка. Реализирани средства за одобрените проекти се 42.595.391 евра. Од реализираните проекти 10 се во доменот на енергетска ефиканост, 9 се инвестиции во одржлива енергетска ефикасност и еден е комбиниран проект. Просечен период на поврат на инвестицијата преку заштеди во Македонија изнесува 3,71 година. Дваесет отсто од средствата што ги добиваат компаниите се грант. Во програмата на ЕБОР покрај Македонија вклучени се и Босна и Херцеговина и Србија, а кредитната линија изнесува 60 милиони евра. Директорката на канцеларијата на

Претставници на наградените компании

инфо Претставникот на Халкбанк му ја врачи првата награда на Игор Петровски од Капитал

(десно) ја прима наградата

ЕБОР во Македонија, Елена Урумовска најави дека до крајот на годината ќе бидат достапни нови средства од ЕБОР за проекти за енергетска ефикасност, кои покрај приватниот сектор, ќе може да го користат и јавните институции. Локалните партнер банки Халкбанк, Охридска банка – Сосиете Женерал и НЛБ Тутунска банка, исто така добија признание за нивната значајна улога во имплементацијата на WeBSEFF во Македонија. 

Претставникот на ЕВН Ленче Карпузовска врачи една од наградите на новинарие

Наградени новинарски стории

Награда и за Весна Костовска од ПОРТА3 ЕВН Македонија, Халкбанк и Охридска банка, во рамките на програмата на ЕБОР за финансирање на обновлива енергија во Западниот Балкан, доделија парични награди на новинари за најдобро покривање на теми поврзани со одржлива енергија во текот на годината (Игор Петровски - Капитал, Весна Костовска - Порта 3 и Огнен Јаневски-24 Вести).

3

5 октомври 2012 ПОРТА

9

скопје

Секој сака да го крои планот на Скопје

ГУП - желботека Едно е јасно, не е можно да се исполнат сите желби, некои се едноставно спротивставени едни на други. Затоа, можеме да очекуваме дека идниот план на градот делумно ќе биде и плод на компромиси. Катерина Спасовска Трпковска

Е

кологистите сакаат повеќе паркови, стопанствениците повеќе индустриски парцели, општинарите повеќе објекти од јавен интерес, возачите повеќе улици... Како што се развива процедурата за донесувањето на новиот Генерален урбанистички план на Скопје, се чини дека секој што добива шанса зема ножици во рака и тргнува да крои без разлика на тоа колкави се неговите можности и вештини во кроењето урбанистички планови. Содржински нема никакви сензоционални промени освен територијално со поделбата на квартови и блокови, но градоначалникот Коце Трајановски уште од почетокот сметаше дека на Скопје му треба план кој ќе ја одразува реалната состојба во градот наместо решенија кои одамна станале невозможни да се изведат, и се чини дека се држи до овој став. Она што преостанува да се види кога конечната предлог-верзија ќе биде ставена на клупите пред советниците е како градската управа успеала да ги усогласи желбите на сите што тргнаа во кроење на планот. А желби има многу. Дури и стручните расправи личеа на желботеки. Така Лилјана Поповска од ДОМ, Зелената партија, се интересираше колку зеленило по жител ќе има во новиот ГУП барајќи тоа да биде многу повеќе од сè уште важечкиот. „Во овој ГУП е предвидено да има 17,10 квадратни метри зеленило по жител. Но оваа бројка е без уличното зеленило и парк шумата Водно. Сепак таа бројка е поголема во однос на ГУП-от што сега е важечки“, објасни Аљоша Шопар од секторот за урбанизам на град Скопје. Томе Костадиновски од Сојузот на стопански комори реагира дека со планот се намалува просторот за изградба на деловни и индустриски објекти за мали и средни претпријатија, а не се формираат и нови урбани блокови за изградба на станбено-деловни објекти. „Овој план не донесе нови четврти и нови

10

3

ПОРТА

5 октомври 2012

блокови за инвестиции за мали и средни претпријатија за незагадувачка индустриска зона и за изградба на станебено-деловни објекти. Најголемите индустриски зони Стенковец и Визбегово не се опфатени во границите на ГУП, па ќе треба да очекуваме дека во наредните три до 10 години ќе се носи нов ГУП. Со овој план немаме можност да градиме капацитети за мали и средни претпријатија“, вели Костадиновски нагласувајќи дека веќе имаат доставени забелешки до Агенцијата за просторно планирање, што го изработува планот, но досега не добиле одговор. Според најновите измени во нацрт планот за новото генерално урбанистичко решение за Скопје, градот ќе се дели на 156 четврти, но, постои можност, во конечната верзија на ГУП, бројот да се зголеми за уште неколку. Сега, деталните урбанистички планови ќе се носат на ниво на четврти, ќе заземаат големи површини, од 100, 200, па и 300 хектари. Плановите ќе се изработуваат во следните неколку години, и сепак, бидејќи се работи за урбанистичко планирање на големи површини, постапката за евентуална промена на планот не

би била толку кратка, како досега. Професорот Михаил Токарев смета дека целиот план кој е во процедура на носење, се базира на претпоставки, односно на демографски и други параметри кои не се веќе актуелни. „Се носи ГУП за една третина од населението во Македонија и тој треба да биде целосно усогласен со просторниот план на државава, но и на Скопје. Со планерски мерки треба да се оневозможи растење на Скопје на сметка на другите градови во земјава. Овој план се носи повеќе од практични причини да се решат некои актуелни прашања во градот, а не како за репрезентативно и културно седиште на Македонија“, вели Токарев, бранејќи го ставот дека Скопје треба да стане затворен град. За тоа дали Скопје ќе стане затворен град, потребна е политичка одлука, а не урбанистичка, е ставот на Градот. А, немањето на параметар во планирањето, не значи дека не треба да се има план. Скопје во рамките на новиот ГУП, во следните 10 години треба да задоволи потреби на 650.000 жители. „Како и сите главни градови, така и Скопје,

скопје кој претставува метропола и репрезент на државниот идентитет, има свој континуиран раст кој во најголема мерка зависи од демографските тенденции и од миграциските движења во рамките како на нашата држава, така и во регионалното опкружување. Просторниот капацитет на градот е омеѓен со постојните граници на урбаниот опфат, а сите параметри укажуваат на тоа дека Скопје е способно во себе да ги прими сите планирани приливи и на подлгорочно ниво, без притоа просторно да се зголеми. Сето ова се согледува од аспект на природните фактори, од конфигурацијата на теренот и од можностите за просторна композиција, а практично ќе се оствари преку хармонизација на просторните чинители во единствен препознатлив амбиент со дефинирани функции, односно наменски употреби на земјиштето. Оперативно ваквите ставови ќе се спроведуваат преку пополнувањето на празните девастирани простори (не-места) кои егзистираат во градот и тоа во прилично голем процент, со обнова и реконструкција на субурбаните и субстандардните простори, како и со пренаменување на застарените и високозагадувачки индустриски комплекси“, објаснуваат од градската управа. Според тоа, градот е далеку од полн, има многу празнини кои треба да се пополнат внатре во него и ќе нема потреба од ширење уште долги години. На овој начин потенцијалните нови жители ќе можат да си го решат станбеното и некои други прашања. Но тука не завршува проблемот, односно познато е дека капацитетот за демографски раст на еден град не зависи

само од можноста за изградба на нови станбени единици. Еден од поважните аспекти е дали ќе има доволно улици за сите тие луѓе да се движат, особено поради тоа што се бара измена на повеќе траси, откако пред многу години голем број сегашни жители на градот си го решиле станбеното прашање со дивоизградени куќи токму на тие места. Засега, според најавите од градот, крупни промени не се очекуваат, односно тие ќе се обидат да ги изградат булеварите што се предвидени и неопходни. Статусот на Јужниот булевар, според Шопар, и во овој нацрт-план останува ист каде повторно се предвидува траса за брз трамвај. Уште од 1978 година постои главен проект за изведба на булеварот, но досега никој од градоначалниците не презел иницијатива за реализација на оваа магистрална сообраќајница. Како главна причина за тоа се наведуваа финансиите. Во новиот ГУП ќе биде и изместената траса на Јужната обиколница. Со тоа претседателот Ѓорге Иванов и ќе живее и ќе работи формално на територијата на Скопје, како и тие што ќе го наследат на функцијата. Досега, границата на генералниот план поминувала точно низ претседателската резиденција на Водно. „Заради целосно вметнување во границите на Скопје на претседателската резиденција која се наоѓа на Водно мораше да се измести трасата на Јужната обиколница“, додава Шопар. Генералниот урбанистички план е со важност од 10 години. Во таа смисла, примарната улична мрежа како дел од ГУП-от се планира согласно идниот просторен развој на градот и тука во никој случај не може да стане збор за бришење

на претходно планираните сообраќајници, туку за преиспитување на профилите и трасите и нивно благо приспособување со фактичката состојба, не губејќи ја од предвид иднината. Сообраќајниот концепт на градот Скопје е поставен од експертските тимови на Обединетите нации во периодот по земјотресот и тој до денеска не претрпел промени од поголеми размери. Системот на сообраќајници го сочинуваат лонгитудиналните булевари во правец исток-запад, како што се Јужниот булевар, Илинденска, Александар Македонски, Словенечка и други, попречните поврзници во правец север-југ како Крушевска Република, 8 Септември и други, и секако Малиот и Големиот ринг. Примарната сообраќајна мрежа како еден од најзначајните витални градски системи во корелација со секундарните сообрајници, секако се еден од клучните елементи кои го одржуваат градот во живот. Ова не го гледаме само од аспект на транспортен модел, туку и како коридори за водење на подземните инсталации, аерација на просторот, дренажа и зеленило, додаваат од Градот. Сето она што беше изнесено и побарано на стручната расправа сега треба да биде доставено како забелешка до градската управа за потоа стручните лица од Градот и оние од Агенцијата за просторно планирање да го вметнат во планот и до крајот на овој месец да се најде пред советниците. Едно е јасно, не е можно да се исполнат сите желби, некои се едноставно спротивставени едни на други. Затоа, можеме да очекуваме дека идниот план на градот делумно ќе биде и плод на компромиси.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

11

региони

Штип

Централното градско подрачје Штип ќе добие една современа сообраќајница, која ќе биде уредена согласно новите стандарди. Новиот кружен тек е меѓу Стопанска банка и улицата „Ванчо Прке“. Кружниот тек и асфалтирањето на улицата ќе чини 5,1 милион денари. Драган Ристов

С

о отстранување на вертикалната сигнализација започна воведот во градежните зафати за нов кружен тек во Штип. Тоа ќе биде третиот во послендите неколку години, а воедно првиот во строгиот центар на Штип. Екипи на ЈП „Штип проект“ на 11 септември започнаа

12

3

ПОРТА

5 октомври 2012

со демонтажа на семафорите на улицата „Ванчо Прке“ и средување на електричната инсталација. Изградбата на кружниот тек опфаќа изместување на сегашната позиција на островчињата, со кои сообраќајот се регулираше на лево и на десно. Исто така, на северната страна на улицата постои и масивен јарбол, кој според најавите најверојатно ќе биде преместен

на средината на новиот кружен тек. Директорот на ЈП „Штип проект“, Тони Јовев информираше дека отстранувањето на семафорите е прва фаза, бидејќи тие веќе неколку години не се во употреба и повеќе му пречеа на сообраќајот, отколку што го регулираа.

- Штип ќе добие една современа сообраќајница, која ќе биде уредена

региони

го добива првиот кружен тек Улица „Ванчо Прке“

согласно новите стандарди. Проектот со кружниот тек и асфалтирањето на улицата „Ванчо Прќе“ чини 5,1 милион денари изјави Јовев. Проектот за новиот кружен тек го изработи „Зум проект“ од Скопје. Тој додаде дека годинава на централната улица се поставени нови тротоарни површини, а екипите на комуналното претпријатие „Исар“ извршија комплетна

реконструкција на старата водоводна и канализациона мрежа. Со тоа се отстранети сите пречки, по конструкцијата на кружниот тек да се случат поголеми зафати од инфраструктурна природа. По завршувањето на кружниот тек е планирано да се продолжи со асфалтирање на улицата „Ванчо Прке“ на исток, што се поврзува со булеварот

„Гоце Делчев“. Имено, оваа улица пред извесно време исто така доби нова водоводна и канализациона мрежа од десната страна на тротоарот, по што последна фаза е поставување на нов слој асфалт. Идните проекти за оваа улица предвидуваа неколку решенија во игра, меѓу кои и изградба на подземна улица и креирање на пешачка патека.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

13

градежништво

анализа на станБЕната изградБа вО рЕпуБлика макЕдОнија

Се шири станбената изградба Покрај поголемата изградба на станови во Скопје со сите општини, подем на станбената изградба има во Штип, Тетово, Струмица, Охрид и во Струга, а во 2011 и 2012 година не мал број одобренија за градење се издадени во Кичево, Куманово, Велес, Берово итн. Но, станбената изградба сè уште е многу далеку од годините пред осамостојувањето на државата.

В

о период од повеќе од десет години состојбата во станбената област драстично се менува, не толку колку што е зголемувањето на бројот на становите, туку повеќе во подобрувањето на нивната опременост и инфраструктура. Друга карактеристика е фактот што покрај поголемата изградба на станови во Скопје со сите општини, подем на станбената изградба има во Штип, Тетово, Струмица, Охрид и во Струга, а во 2011 и 2012 година не мал број одобренија за градење се издадени во Кичево, Куманово, Велес, Берово итн. Ова говори дека полека изградбата на станови се проширува скоро по цела територија на државата. Ова се дел од констатациите што произлегуваат од Анализата на станбената изградба во Република Македонија, изготвена од Здружението на градежништвото, индустријата на градежни материјали и неметали при Стопанска комора на Македoнија. Според изготвувачот анализата има за цел да поттикне расправа и да даде слика за состојбата во станбената изградба која во последниот период бележи тренд на зголемување на бројот на изградените станови или планираните за изградба. Колку за илустрација, со последниот попис од 2002 година, во Република Македонија има 564.296 домаќинства и 697.529 станови, при што се јавува вишок од 154.115 станови или на секое домаќинство отпаѓа по 1,2 стана. За жал пописот планиран за годинава не се одржа, па не можеме да ја видиме сегашната слика на овој план, иако впечаток е дека таа не е драстично променета. Односно во државава и натаму има повеќе станови од домаќинства. Податоците што се користени за Анализата се од Државниот завод за статистика и од градежните компании.

станБЕната изградБа вО изминатитЕ гОдини

Изградбата на станови во изминатите дваесетина години, почнувајќи од 1990 година опаѓа се до 1998 година, за потоа да почне одново да расте, но сè уште е многу далеку од годините пред осамостојувањето на државата.

Вкупно

Вкупно

1990

1991

1992

1993

10.189

7.537

6.583

6.466 4.827

2004

2005

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

4.640

5.342 4.300

3.253

4.479

5.316

2001

2003

2006

2007

2008

2009

2010

2011

4.431

4.126 6.431 5.010 6.493

5.820

5.144

4.710

5.152

5.254

Во последните десетина години, годишно се завршуваат по околу 5.000 - 5.500 станови, со исклучок на 2006 година кога беа завршени 6.431 стан.

14

3

ПОРТА

5 октомври 2012

градежништво Анализирани се и податоците за незавршените станови во тековните години, при што може да се констатира дека и тој број почнува да бележи зголемување и изнесува повеќе од завршените станови.

2007

2008

2009

2010

2011

Вкупно станови

5.820

5.144

4.710

5.152

5.254

Незавршени станови

5.160

4.893

5.365

5.741

5.979

2007

2008

2009

2010

2011

Вкупно станови

5.820

5.144

4.710

5.152

5.254

Индивидуален сектор

5.676

4.920

4.553

4.898

5.115

97,5

95,6

96,7

96,1

97,3

% учество на индив. во вкупниот број станови

прОсЕчни цЕни за градЕњЕ

Цената на 1м2 ја сочинуваат повеќе трошоци: - трошоци за градежно земјиште (купување на земјиштето, цената зависи од локацијата и се движи од 1-1.000 евра/м2 почетна цена, надоместоци за уредување на градежното земјиште, надоместоци за приклучоци за струја, вода, парно греење и друго); - трошоци за градење (градењето вклучува и уривање на постојни станбени згради, чистење на градилиштето, земјени работи, подигање на зградата, подигање и покривање на кровната конструкција, инсталатерски и завршни работи на зградите и становите); - останати трошоци (обезбедување на одобрение за градење, проектирање, премер на земјиштето, стручен надзор и друго). Цените на становите во нашата земја се движат:

Вкупно

2010 Вкупно (евра) Скопје Останати населени места

Градење

Останати трошоци

848

234

544

69

1043

347

597

99

718

160

509

49

Вкупно

2011

Градежно земјиште

Градежно земјиште

Останати трошоци

Градење

Вкупно (евра)

815

187

567

61

Скопје

958

210

671

77

Останати населени места

672

164

462

46

Според статистичките податоци, просечните цени на становите, како на ниво на земјата, така и во Скопје и во останатите населени места, бележат тренд на намалување споредено со 2010 година (848 евра/м2) со 2011 година (815 евра/м2) и тоа за 3,9%.

Вкупно

Градежно земјиште

Градење

Останати трошоци

2010

848

234

544

69

2011

815

187

567

61

Трошоци по м2 станбен простор



3

5 октомври 2012 ПОРТА

15

градежништво Учеството на трошоците за 1м2 станбена површина

2010

Градежно земјиште

Вкупно

Градење

Останати трошоци

Вкупно

100

27,7

64,1

8,2

Скопје Останати населени места

100

33,3

57,2

9,5

100

22,3

70,8

6,9

2011

Градежно земјиште

Вкупно

Градење

Останати трошоци

Вкупно

100

30,0

69,5

7,5

Скопје Останати населени места

100

22,0

70,0

8,0

100

24,4

68,8

6,8

Учество на трошоците во 2010 и 2011 година на ниво на земјата

Трошоците за градење во 2011 година бележат тренд на зголемување во однос на 2010 година, и тоа кај градбата за 4,2,% што е последица на зголемување на цените на градежните материјали.

ОдОБрЕнија за градЕњЕ I

16

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

2010

154

212

295

233

222

253

230

267

268

191

241

288

2011

172

173

195

220

231

228

210

191

212

268

240

256

I-VI 2012

169

174

210

200

245

249

3

ПОРТА

5 октомври 2012

градежништво

Вкупно одобренија 2010 2.854 2011 2.596 I-VI 2012 1.247



3

5 октомври 2012 ПОРТА

17

градежништво 1. Одобренија за градење по општини во Република Македонија

Opштина

2012 6м

2011

Aеродром

574

672

473

Штип

536

314

178

Чаир

431

384

172

Центар

270

232

389

Тетово

235

130

8

Струмица

232

381

122

Струга

120

293

16

Охрид

117

257

81

Куманово

87

Кичево

80

324

136

Кисела Вода

72

151

30

Карпош

69

112

5

Гостивар

51

Ѓорче Петров

38

120

8

Гевгелија

19

53

Гази Баба

18

2010

56

201

112

Велес

6

145

Берово

49

76

3

ПОРТА

5 октомври 2012

градежништво Одобрениjа за градење по градови



3

5 октомври 2012 ПОРТА

19

градежништво станБЕна изградБа вО рЕгиОнОт

Во анализата е направен и кус преглед на станбената изградба во неколку соседни земји. Гледано според податоците на нивните заводи за статистика таа бележи тренд на намалување во последните неколку години. Сè почести се реакциите на инвеститорите дека продажбата бележи драстичен пад, која доста е изразена во Хрватска, Бугарија и во Србија. Интересна е споредбата со станбената изградба таму и кај нас. Движење на станбената изградба во регионот (Опфатени се Србија, Хрватска и Бугарија)

Македонија Изградба на станови Цена на станови (во евра)

2009 2010 2011 2010 2011

4.710 5.152 5.254 848 815

Србија

16.898 17.000 1.328 1.320

Хрватска 17.018 13.378 13.470 1.520 1.560

Бугарија 22.058 15.771 13.953 507 476

• Цените се за бруто површина и полузавршени станови (како карабина)

кОнстатации Од сето погоре кажано и изготвувачите на анализата извлекле неколку констатации кои ја даваат сликата на нашата станбена изградба. Па така се вели дека сè поизразен е интересот на инвеститорите и градежните претпријатија за изградба на нови станови, при што „никнуваат“ и цели станбени населби. Просечната цена на 1м2 станбена површина, според официјалните статистички податоци, се движи околу 800-850 евра, меѓутоа во зависност од градот, локацијата, опременоста на становите и самиот локалитет, цените достигнуваат и повеќе од 2.000 евра/м2. Во последно време сè почести се најавите од страна на инвеститорите дека постои застој во продажбата на овие станови, така што цените почнуваат да бележат мал тренд на намалување. Во целина, барем според поголем број инвеститори, продажбата на новите станови сè уште е на задоволително ниво, становите се продаваат, пред сè, заради локациите на кои се градат станбените згради, потоа опременоста на становите и објектите, а истовремено поддржани од нашите банки. Куповната моќ на населението е една од главните поголеми пречки за неможноста за купување станови, бидејќи просечната плата изнесува околу 20.825 денари (околу 320 евра), или 2,5 плати за 1м2 станбен простор. Кај старите станови, условно кажано, продажбата е драстично опадната, а понудата е сè поголема. Најчесто се продаваат поголемите станови над 80-90 м2, од причина што одржувањето на становите и објектите веќе претставува товар на станарите. За овие станбени згради и станови веќе е неопходно нивно реновирање, пред сè, и заради потребата од намалување на трошоците за енергија, која кај семејствата учествува со голем процент од нивниот месечен буџет. Конечно, изготвувачите на анализата сметаат дека со заокружување на законската регулатива за градежното земјиште, пренесување на ингеренциите на локалната власт околу земјишната политика, односно стекнување на правото на сопственост на земјиштето, како и донесувањето на генерални и детални урбанистички планови во единиците на локалната самоуправа, се создаваат услови за отпочнување со изградба на разни видови објекти, а во тие рамки и станбената изградба. Тоа посебно се очекува да биде повеќе изразено кај индивидуалните куќи, посебно кај објектите што се или ќе се легализираат согласно законската регулатива, со што се создава можност за нивна доградба или надградба, или нова изградба. 

20

3

ПОРТА

5 октомври 2012

Европски EН стандарди за градежен производ

градежништво

И домашниот пазар бара квалитет

С

огледувајќи ја потребата за поопсежно информирање и едуцирање на засегнатите стопански субјекти, Здружението на градежништвото, индустријата на градежни материјали и неметалите при Стопанската комора на Македонија формира „Групација за агрегати, бетони и асфалти“ со цел да ги разгледа сите аспекти, да ги анимира сите инволвирани страни и да ги информира стопанските субјекти од овие области како на најлесен начин успешно да ги воведат и реализираат новите стандарди. Согласно евро-атлантските аспирации, Република Македонија воведе многу реформи и приспособувања кон европската регулатива. Еден значаен сегмент во овој реформски процес е воведувањето на европските стандарди како национални – македонски стандарди. Со воведувањето на овие „нови“ (европски стандарди усвоени како национални македонски) престануваат со важност „старите“ стандарди (наследени од поранешната СФРЈ- МКС YUS) кои ја обработуваат соодветната област. За таа цел во 2003 г. е основан

За успешна имплементација на стандардите е потребна организирана, синхронизирана, стручна и сеопфатна акција на сите инволвирани страни, а тоа се над 250 производители, неколку акредитирани лаборатории за испитување и што е многу битно инспекциските органи „Институт за стандардизација на РМ“ со основна задача да го забрза развојот на стандардизацијата како еден од столбовите на инфраструктурата на квалитет, преку преземање, усвојување и донесување на европските и меѓународните стандарди како национални, креирање на изворно национални стандарди, со што дава значаен придонес во подобрувањето на квалитетот на производите, постапките и услугите. Досега Институтот има усвоено повеќе од 20.000 европски стандарди како македонски (од различни области) со што постоечките соодветни (или „конфликтни“ МКС YUS) стандарди престануваат со важност. За да се верифицира дека некој субјект работи во сообразност со некои стандарди потребно е друга институција да го испита и потврди работењето. Притоа се контролира процесот на работа, документацијата, како и квалитетот на самите производи. Ваквите контролни и верификациони институции мора да бидат акредитирани за ваква дејност. Затоа во 2009 година со активна работа отпочна „Институтот за акредитација на РМ“. Акредитација е формално признавање на оспособеноста за извршување на

одредени активности. Во постапка за акредитација се вклучени лабораториите што изведуваат тестирање или калибрација, тела за сертификација на производи, системи и персонал и инспекциските тела. Од горенаведеното може да се заклучи дека за успешна имплементација на стандардите е потребна организирана, синхронизирана, стручна и сеопфатна акција на сите инволвирани страни.

ЗАКОНСКА РАМКА

Основен закон кој ги регулира прашањата од градежната област е „Законот за градежни производи“ (Објавен во Службен весник на РМ, бр. 39/2006, 86/2006, 47/2011 и 136/2011) со следните подзаконски акти: • Правилник за суштинските барања за градежните објекти (Службен весник на Република Македонија бр. 74/06); • Правилник за начинот за атестирање, постапки за атестирање, означување на градежните производи и содржината на документите за сообразност (Службен весник на Република Македонија бр. 74/06); • Правилник за заштита од пожар на градежните објекти (Службен весник 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

21

градежништво на Република Македонија бр. 09/09). Со овој Закон се уредуваат условите за пуштање на пазарот на градежни производи и постапките за атестирање, како и други прашања од значење на градежните производи. Во текстот се објаснуваат суштинските барања на градежните објекти кои мора да бидат исполнети за да се вградат градежните производи, начинот на пуштање на пазар на градежните производи, начинот на СЕ-означување, оцена и атестирање на сообразност на градежните производи, телата што може да бидат вклучени во оцената и атестирањето и надзор на пазарот. Во завршните одредби од Законот е наведено дека производите наменети за домашниот пазар пред нивното пуштање на пазарот или ставање во употреба треба да обезбеди сертификат за сообразност издаден од овластено тело. При вршењето на инспекцискиот надзор се применуваат одредбите од Законот за инспекциски надзор и Законот за државен пазарен инспекторат. Се разбира дека покрај горенаведените, постојат уште многу закони и регулатива кои ја регулираат работата на сите инволвирани страни (производители, инспекции, надзор, сертификациони тела итн).

СЕГАШНА СОСТОЈБА

Иако Законот за градежни производи е на сила од 2006 година, усвоени се најголем дел од европските како национални (македонски) стандарди, а повлечени се од важност МКС YUS како „конфликтни“ стандарди, сепак не можеме да кажеме дека кој било работи согласно важечките стандарди. За оваа

22

3

ПОРТА

5 октомври 2012

ситуација постојат повеќе причини, но сепак во основа е несоодветната информираност, неспремност на стопанството и на надлежните институции заеднички и синхронизирано да настапат во една сериозна кампања за имплементација на стандардите. Оттука и прашањето што треба да сторат производителите? Во гореспоменатиот „Правилник за начинот за атестирање, постапки за атестирање, означување на градежните производи и содржината на документите за сообразност“, кој е подзаконски акт на Законот за градежни производи, а кој се повикува на хармонизираните стандарди, точно е дефинирано за кој производ која оцена на сообразност важи. Во зависност од „серизноста“ на градежниот производ (на пример дали станува збор за бетон или за лепило за плочки) истите се рангирани во 5 категории кои се означуваат со 1; 1+; 2; 2+; 3 и 4. Понатаму, треба да се појасни дека за разлика од МКС YUS, овие стандарди во основа: • Даваат многу поголема одговорност на производителот во врска со контролата на квалитетот и сообразноста на производите со стандардите. Тоа значи дека надворешната контрола (инспекциска контрола) е по потреба, но доколку се установи несообразност тогаш и последиците се многу поголеми.

• Ограничувањата од аспект на квалитет се многу полиберални. Тоа би значело дека производителот треба јасно и прецизно да нагласи со какви карактеристики е неговиот производ (во кои категории припаѓа), а корисникот

треба да биде стручен и да разбере што купува (или што треба да купи согласно дадените спецификации на проектот), односно што во суштина значат дадените категории и ознаки. Правилникот дефинира на кој начин, колку често и како се врши внатрешната контрола на квалитет за да се добие крајниот документ, односно „Сертификат за сообразност“. Во зависност од категоријата на производот се дефинирани соодветни постапки за контрола.

• Производителите на агрегати, асфалти и бетони треба добро да ги проучат и разберат соодветните „основни стандарди“. Во нив има посебни поглавја вообичаено насловени како: * Контрола на сообразност и критериуми за сообразност * Контрола на производство * Оцена на сообразноста Од погоре кажаното, очигледно е дека контролата на квалитет во производствените погони е опсежна и стручна работа која претставува основна обврска на производителот. Ваквата контрола може да ја воспостави самиот производител или да ангажира надворешна стручна фирма или комбинација на двете. За да се намалат трошоците за набавка на лабораториска опрема за испитување на мострите (во целост или делумно) една опција е производителот сам да ги зема мострите (согласно стандардите), надворешна акредитирана лабораторија да ги испитува, а самиот производител да ги анализира резултатите и да ја утврдува сообразноста. Секако дека е можно

градежништво Инволвираните страни при производството на агрегати, бетон и бетонски фабрикати и асфалти:

Инволвиран субјект Стопански субјект производител

Акредитирана лабораторија за испитување

Атестирање на сообразност – сертификација на производството

Инспекциско тело

задача Да ги набави, проучи и постапува согласно релевантните стандарди и изврши сертификација на производството/производот Да ги испитаат мострите согласно европските стандарди за испитување

Статус Постојат повеќе од 250 субјекти кои се занимаваат со овие дејности

Постојат неколку институции кои имаат акредитирани методи за одредени испитувања (детали на www. iarm.gov.mk). Секојдневно се зголемува обемот на акредитираните методи. Издава сертификат за Засега, во Р. Македонија сообразност согласно тоа не постои акредитирано дали се исполнети барањата сертификационо тело од (документацијата) како и оваа област. За оваа цел резултатите од пробите може да се искористи услуга извршени во акредитирана на надворешно (странско) лабораторија сертификационо тело. Да провери дали Засега пазарниот производителите работат инспекторат ја има оваа согласно стандардите задача. (формално-правно) и по потреба испитаат мостри во акредитирани лаборатории

производителот да ги врши сите активности со свој стручен кадар и со своја опрема или пак спротивното – во целост да ја препушти работата на надворешна фирма. Регионалното групирање на повеќе производители и оформување на заедничка лабораторија исто така може да придонесе кон намалување на трошоците.

ЗОШТО ДА ГИ ВОВЕДЕМЕ СТАНДАРДИТЕ

Од досега образложеното, очигледно е дека „да се работи според стандард“ не е едноставно и евтино, но е единствен исправен начин. Тогаш зошто целиот тој напор и трошоци? Секако дека покрај законските обврски (како и санкциите дефинирани со законот) постојат и други, многу поважни причини. Доколку сите ги почитуваме законите и работиме согласно исти стандарди, тогаш: • Квалитетот на ист производи, но од различни производители ќе биде на исто ниво, односно согласно дадениот стандард. Со тоа се заштитуваат потрошувачите, но и производителите од нелојалната конкуренција која би имала помали трошоци затоа што не ги применува стандардите.

• Извозно ориентираните ќе можат да ги пласираат своите производи во земји каде што се валидни и признаени европските стандарди без никаков проблем (обезбедувајќи сертификат за сообразност).

• Се повеќе инвеститорите ќе бараат добавувачите да работат согласно европските стандарди. Оние што нема да имаат сертификат за сообразност (потврда дека работат согласно овие стандарди) нема да можат да партиципираат во вакви проекти. Наскоро ќе се усвојат и ЕВРОКОДОВИТЕ (тоа се стандарди за проектирање и пресметка на градежни објекти) па оттогаш и проектантите во спецификациите за квалитет на материјалите ќе мора да се повикуваат на европските стандарди. 

www.evonik.com Tel: 02/3230 453; 02 3177 715 Mob: 070/277 060; 070/399 175 office@geko.com.mk

3

5 октомври 2012 ПОРТА

23

записи

Инвеститорите не смеат да го казнуваат градот

Архитектурата е голема борба Ангел Ситновски, дипл.инж.арх.

П

ред некој ден отидов во депото на Железница, во населбата „11 Октомври“ во Скопје. Стари и нови локомотиви, вагони, патнички и товарни, и само еден единствен шинобус, препознатливо превозно средство од нашето детство! Си помислив, кај нас се градат нови музеи кои се занимаваат со далечната и поблиската историја, а тука, покрај нас, многу историски и вредни работи

24

3

ПОРТА

5 октомври 2012

се распаѓаат незабележани од никого. Имаме дизел локомотива направена во Ролс Ројс, која е могу вредна и реткост во Европа, а која полека се распаѓа затоа што малкумина знаат што навистина имаме. Немаме технолошки парк, некаков музеј каде што би можеле да се сместат и да се видат овие машини како и многу од технолошките достигнувања што се користеле во минатите времиња! Се градат нови етно села, а оние вистинските села, со кои би можеле

да се гордееме и во кои имаме што да покажеме, ни пропаѓаат. Може да се рече дека Скопје многу тешко се снаоѓа во спојувањето на традицијата и модерноста, или пак на модерното со „нова“ традиција! Историјата умее да инспирира, но само оние најхрабрите и најумните тоа вдахновение од историјата го преточуваат во уметност, во мода и современост! Без разлика дали се работи за приватен инвеститор или пак како инвеститор се

записи

јавува државата, инвеститорите не би требало да го казнуваат својот град. Навистина, архитектурата, како и ние архитектите денес сме потценети во секоја смисла! Но најмногу за тоа сме виновни самите ние. Лекарите протестираат, земјоделците се пред Владата, а ние молчиме! Зошто ли не успеваме да се избориме за нашето мислење и за својата положба во општеството? Зошто ли политиката ја креира архитектурата? Попрво би можеле да зборуваме за

архикултура, отколку за архитектура, вели во едно свое интервју познатиот архитект Борис Подрека. Кај нас навистина недостасува архикултурата. Архитектурата е голема борба, таа не е само градење туку таа е интелигентен компромис и константен дијалог со многу нешта. Го заборавивме ли дијалогот или, пак, веќе не знаеме како да го водиме истиот? Изгледа дека престанавме да се бориме? Кој ли тогаш нас да ни верува? Можеби не се бориме затоа што не сме

обединети во професионална смисла. Многу мали фирми доминираат во нашата професија. Си конкурираме еден на друг. Од тоа корист имаат само инвеститорите. Имаме еден архитект на 1.000 жители, што е можеби премногу за сиромашна земја како нашава. По календарот на Маите наскоро доаѓа крајот на светот! После секој крај започнува нов почеток. Ех, да, тогаш за нас архитектите ќе има многу работа, ќе го градиме новиот свет... ако го добиеме на тендер!

3

5 октомври 2012 ПОРТА

25

репортажа

CounCil HousE 2

© Copyright City of Melbourne 2010

Придонес за јавно добро Зградата е проектирана со интерактивно дејствување на повеќе тимови со најразлични професионални дисциплини - уметници, инженери, архитекти, експерти за одржлива енергија, и затоа резултатот како целина е многу интересен. Таа е тотално ослободена од проектантски стеги со кои александар пеТроВ, располагаме ние архитектите.

C

ouncil house 2, таканаречената CH2 зграда во Мелбурн, претставува градба која има воспоставено најсовремени меѓународни стандарди во однос на еколошки одржливиот дизајн. Со овој објект општината Мелбурн даде уште еден придонес, кој го има зацртано во својата агенда, за намалување на зрачењето на CО2 се до 2020 година, и со тоа да придонесе против глобалното затоплување предвидено до таа година. Тоа се манифестира и преку нејзиниот

26

3

ПОРТА

5 октомври 2012

дипл.инж.арх. (Специјално за Порта3 од Австралија)

дизајн, кој со позеленување на фасадните рамнини ги неутрализира зрачењата и воспоставува јаглеродно прочистување. Градот Мелбурн, исто така, се стреми да ја намали потрошувачката на енергија кај општинската сопственост до 20 проценти, да го зголеми користењето на обновлива енергија до 10 насто и да ја поттикне одржливата организација во користењето на водата во областите со атмосферска канализација, нејзината потрошувачка, квалитет и рециклажа (намалување за 40 проценти во станбената потрошувачка по жител и комерцијалната до 40 проценти по

План на типски кат City of Melbourne with DesignInc

репортажа © Copyright City of Melbourne 2010

вработен во индустријата и општината). Развојот на CH2 претставува и финансиски случај кој е од значајна важност на долг период. Општината Мелбурн заедно со вработените очекуваат корист од зградата за следните 50 години. Главната придобивка од тоа ќе биде подобрената благосостојба и ефикасноста на вработените, битна за социјалната заштита на здравјето, а исто така и заштедата и обртот на капитал од потенцијалите што произлегуваат од целокупната инвестиција која има достигнато цена од 65 милиони австралиски долари.

архитЕктОнска хиБриднОст

Објектот е поставен на една од најпрометните улици, Little Collins street, во самиот центар на градот. И покрај тоа што станува збор за административна зграда, таа не доминира со нејзината околина, па на моменти дури и е запоставена од масивноста што ја опкружува. Поставена

е мошне питомо, со складни димензии (21,4м х 54м х 60м висина) и знае да го одземе вниманието на добро упатените. Проектирана е со интерактивно дејствување на повеќе тимови со најразлични професионални дисциплини - уметници, инженери, архитекти, експерти за одржлива енергија, и затоа резултатот како целина е многу интересен. Зградата е тотално ослободена од проектантски стеги со кои располагаме ние архитектите. Сите четири фасади се различни и дополнети со вонсериски елементи, меѓу кои жолтите турбини на покривот и најлонските канали на јужниот дел, кои ја прават оваа градба уште поатипична. Западната фасада, која најсуштински ја претставува зградата, е изработена од индустриско рициклирано дрво и претставува заштитна лушпа на внатрешната фасада. Интересно е што таа тампон зона создадена помеѓу двете фасади (21,4м х 3м ) содржи сервисни функции, како скали и лифтови, кои се

во конфликт со таквата подреденост. Поставката на основите е исто така карактеристична, бидејќи се користи правоаголен длабок и отворен простор (21,4 х 41 м), кој на некој начин ги поедноставува функционалните барања, а со тоа и ја заштитува внатрешноста од јачината на австралиското сонце. Природната светлина е различно достапна долж нејзината висина (повеќе на врвот на десетиот кат, а помаку на дното), па затоа во соигра со долгите запчести комори за вентилација, резултираат големи прозорци на дното и помали на врвот. Друг исто така битен начин во проектирањето е и интеграцијата на големи количества на хоризонтално и вертикално зеленило. Со тоа се постигнати дополнителни предности во однос на засенчувањето, намалувањето на одблесокот и обезбедување на пријатен простор. Источната фасадна кутија (21,4 х 9,25м) е со перфориран алуминиум, неконвенционално наметната, и е во 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

27

репортажа © Copyright City of Melbourne 2010

тотална спротивност со дрвената тематика и ригидност од западниот дел. Потсетува на лед инсталација насреде закрчен урбан агол. Структурата со бетонски столбови е доста конвенционална, со исклучок на меѓукатната конструкција која е направена од готови синусоидни тавански елементи. На последниот кат се излегува во ботаничка градина која можат да ја користат вработените за време на паузите. Изобилува со најразлични растенија и во соигра со жолтите турбини создава посебен пејзаж, кој извонредно се вклопува со погледот што го нуди.

Иновативна одржливост

CH2 користи пасивен систем на климатизација, преку термичката маса, ноќното прочистување и вентилационите комори. Многу ефикасно се изведени и подвижната вентилација, ладењето на таванските гредни панели, користење на најразлични материјали и секако 28

3

ПОРТА

5 октомври 2012

Техничка шема на внатрешната вентилација

© Copyright City of Melbourne 2010

репортажа

Техничка шема на туш кулите

најимпресивните туш кули. Пасивната техника работи немеханички при греењето, ладењето и осветлувањето. Во случајов за тоа се користи ориентацијата на зградата, природната средина со временските услови и карактеристичното користење на градежните материјали кои продуцираат значителни заштеди во потрошувачката на енергија, како и заштеди на стекнатото. Материјали со висока термичка маса, како на пример бетонот во овој објект, продуцираат и ослободуваат енергија потребна за греење и ладење, многу полесно отколку материјали со ниска топлинска маса, како што е тоа примерот со обичните плочи. Природната вентилација ја користат за да се отстрани топлината од синусоидниот таван во текот на ноќта, преку таканареченото ноќно прочистување. Тоа се постигнува преку прозорците со сензори на северната и јужната фасада, кои во случај на ветер или дожд сами се затвораат. Вакви системи се погодни само во климатски услови каде ноќната температура варира помеѓу 20 до 22 степени Целзиусови.

Вентилационите комори се вградени на северната и јужната фасада. На северната страна каде има повеќе светлина (бидејќи во Австралија северот е како јужната ориентација кај нас) се обоени со црна боја за да овозможат поголема апсорпцијата на сончева топлина, и на тој начин да го помогнат загревањето на воздухот во внатрешноста на ѕидните комори, кој почнува да струи заради отворот на врвот. Со тоа се создава диференцијален притисок, кој го испушта свежиот воздух во внатрешноста на зградата. На тој начин CH2 поставува своја норма на минимален свеж воздух, која изнесува 22,5 литри во секунда по лице (што е многу повисока од стандардната стапка од 10 литри во САД и 20 лити во Европа). Таквиот свеж воздух се разнесува преку подвижна вентилација. Свежиот воздух се дистрибуира со мала брзина ширум отврениот простор преку отвори од подот. Како што воздухот се затоплува од најразлични извори на топлина, како што се луѓето, осветлувањето и компјутерите, така тој се крева нагоре и се отфрла надвор преку отвори на

© Copyright City of Melbourne 2010

синусоидниот таван. Тоа значи дека застојаниот и свежиот воздух не се мешаат. Во таванските синусоидни елементи се испумпува ладна вода преку канали кои се наоѓаат околу периметарот на прозорците на канцеларискиот простор на секој кат. Водата ја одзема топлината од воздухот и со тоа ги лади просториите. Фазната промена на материјалот е исто така еден од поиновативните аспекти во проектот на CH2. Таа се употребува за ладење на водата што тече низ ладилните греди и панели и претставува еден вид батерија на зградата. Водата циркулира преку ладните површини и греди на сакана температура и со тоа ѝ овозможува на зградата да има дополнителна корист од ладењето што се акумулира во текот на ноќта, а водата ја испушта преку тушевите на јужната фасада. Туш кулите се цевки кои се направени од лесни ткаенини со дијаметар од 1,4 метри. Надворешниот воздух се вовлекува над тушевите на 17 метри од нивото на улицата, а водата од тушевите паѓа по гравитација и така измешани водата и воздухот се ладат преку испарувањето. 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

29

репортажа Свежиот воздух потоа се користи во малопродажните места на приземјето, а ладната вода се користи за процесот на пред-ладење на водата од разладените тавански панели.

извОри на ЕнЕргија

Објектот исто така користи и сопствено произведена енергија. Генераторот произведува електрична енергија од природен гас, кој битно го намалува загадувањето, а делумно се произведува и преку жолтите турбини кои се поставени на врвот од вентилационите комори и го користат нивниот издувен систем, со што ги амортизираат перките и му дозволуваат на системот да работи во случаи кога нема ветер. Тие се исто така приспособени и да запрат доколку ветерот е премногу силен. На тој начин произведуваат струја на пасивен начин. На горната градина се наоѓаат и соларни ќелии (фотонапонски панели кои се поефикасни од кристалните панели). Тие се поставени на зелената градина од последниот кат каде со заземената површина од 26 м² произведуваат околу

© Copyright City of Melbourne 2010

План на терасата City of Melbourne with DesignInc 30

3

ПОРТА

5 октомври 2012

3,5 квч што е доволна за работа на системот од ролетни, додека пак другите 48 м² површина се користат за обезбедување на 60 проценти од топлата вода која се конзумира. Зградата можеше да се посети за време на манифестацијата OPENHOUSEMELBOURNE 12 што секоја година во месец август ја организира градот Мелбурн, и е една од ретките можности каде можат јавно да се доживеат повеќето позначајни објекти на градот. Атмосферата беше одлична, а и самото разгледување не увери во одличниот резултат. 

Тераса со зелена градина на последниот кат

архитектура

DOT Архитекти во нови простории

Деновиве во Скопје со мала свеченост беа отворени новите простории на проектантското биро DOT Архитекти. За модерниот изглед на просториите, што се наоѓаат на улицата Брадфордска, населба Козле, се погрижија архитектите Теа Ивчева и Симона Стојановска.

ПАРКИНГ СИСТЕМИ адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467 e-mail: izgradba@gmail.com www.parkingsistemi.com.mk www.facebook.com/izgradba 5 октомври 2012 ПОРТА

3

31

архитектура

Град во транзиција

Орштад

сино-зелениот двигател на Копенхаген Орштад претставува нова урбана област лоцирана помеѓу историскиот центар на Копенхаген и зелените пространства на островот Амагер

Орштад е изграден на земјиште со ниска вредност. Првите земјишта за изградба се продадени во доцните деведесетти, од чии приходи е помогнато финансирањето на воспоставување сообраќајна врска преку метро линија. Ваквата инвестиција во инфраструкура во најголема мера успеала да ја зголеми атрактивноста на земјиштето, за подоцна да се вреднува со повисоки цени пред посериозни претприемачи. Анастасија Николовска

Д

анската претстолнина Копенхаген во последнава деценија со полн здив го ужива епитетот на светска метропола. Ненаметливо, но храбро, кон етаблираното историско јадро се развива современиот дух на градот со изразена мултикултурна атмосфера. Од крајот на милениумот, Копенхаген бележи силен урбанистички и културен развој. Ова делумно се должи на големите инвестиции како во културни и општествени објекти, така и во инфраструктура, секако под будното око на новиот бран архитекти 32

3

ПОРТА

5 октомври 2012

и дизајнери. Денешниот изглед на овој милионски град е резултат на вековна генеза. Во неговата стуктура се наталожени влијанија од блиските традиции и култури бидејќи низ историјата Копенхаген претставувал важен регионален центар. Густата урбана ткаенина ја чинат мноштво единици, единствени и неповторливи во однос на спецификите и своето време. Градот изобилува со водни површини, зеленило, паркови и велосипедски патеки што го чини еден од светски најпознатите еколошко-пријателски градови, а воедно и еден од градовите со најдобар квалитет на живот. Последниве години Копенхаген

бележи архитектонска егзалтација издржана од прогресивната мисла на дански и меѓународни автори. Плејада од еминентни светски стар-архитекти со својата продукција придонеле кон оформување на градската силуета. Овој бум во урбаниот развој и современата архитектура донесе низа промени во хоризонтот на градот. Додека јадрото на градот, поддржано од силното политичко лоби, во потполност го задржува својот традиционален скандинавски лик, се она што се наоѓа вон историскиот центар форсирано галопира кон идејата за мегалополис. Токму новооформената област Орштад

архитектура (Orestad) е отелотворување на оваа идеја за масовна урбана експанзија на Копенхаген. Орштад претставува нова урбана област лоцирана помеѓу историскиот центар на Копенхаген и зелените пространства на островот Амагер. Пред околу дваесетина години Данска доживува сериозна економска криза. Нужните реформи упатуваат кон воспоставување на проектот Орштад. Идејата што се крие зад овој нов урбанистички концепт е во забрзување на трансформацијата од економија базирана на индустриско производство до економија чија водечка сила е знаењето, новитетите и општествените сервиси. Привлекувајќи голем број инвестиции, Орштад досега игра значајна улога во процесот на зајакнувањето на економијата во оваа скандинавска земја. Јавниот живот сè уште недостасува на отворените простори и по каналите, но се очекува тоа да се промени во иднина кога областа ќе биде целосно изградена. Оваа област во својата формална појава преставува издолжена геометрија со зафатнина од 3,1 милиони квадратни метри изграден простор со можност да вдоми 20.000 жители, да понуди 60.000 работни места и образование за 20.000 ученици. Разгледувајќи различни

параметри Орштад може да се класифицира како град во транзиција. Во моментот во него живеат околу 5.000 жители, или со други зборови, една четвртина од целото население кое се очекува да живее тука. Голем број спортски и културни настани се организираат од страна на градската управа со цел да се создаде пријатна животна средина во текот на развојот на проектот. Во 1994 година архитекти од целиот свет биле поканети да ги презентираат своите идеи за новиот урбанистички концепт преку јавен конкурс. Оттука преку јавна дебата во 1997 година како најприфатлив се издвојува и усвојува предлог, односно мастер-планот предложен од страна на финскиот архитектонски тим ARKKI. Имено, Орштад е изграден на земјиште со ниска вредност. Првите земјишта за изградба се продадени во доцните деведесетти, од чии приходи е помогнато финансирањето на воспоставување сообраќајна врска преку метро линија. Ваквата инвестиција во инфраструкура во најголема мера успеала да ја зголеми атрактивноста на земјиштето, за подоцна да се вреднува со повисоки цени пред посериозни претприемачи. Планскиот развој на Орштад е организиран во четири фази, почнувајќи со Орштад Север кој денес

е речиси целосно завршен, втората фаза, Орштад Сити, е изградена до половина, потоа следува третата фаза - развој на Орштад Југ, која тукушто започнува и завршна фаза во која се планира популација на островот Amager Fælled. Во која било од овие области сè уште се среќаваат градилишта и недовршени згради, особено во Орштад Југ кој сè уште се оформува и личи на една навидум жива материја, која од ден на ден го менува својот израз. Епитетот на нова населба, изградена на неразвиено земјиште, прави Орштад во своето настанување да ги интегрира сите придобивки на современото живеење. Па така користењето на водата, како интегриран елемент за создавање на структура, идентитет и одржливо одводнување, претставува можност за инкорпорирање на методот на самоодржливост во секојдневното конзумирање на архитектонските остварувања во оваа новонастаната населба. Повеќе комплексна ситуација е осовременување на постоечките градови со решенија за зголемување на капацитетот за одводнување и подобрување на урбаниот животен квалитет. Оваа тема во моментот е подложна на големи дебати и истражување 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

33

архитектура во Данска. Истражувањата се концентрираат на развој на алатки за дизајн на одржливи урбани дренажни системи (SUDS) со цел да се обезбеди соодветен капацитет на атмосферско одводнување и да се искористат предностите што можат да се добијат преку поврзување на атмосферското одводнување со други урбани функции. Користењето на вода како еден интегриран елемент во исполнувањето на основните функции во новата урбана целина досега беше успешен во Орштад, и постојат предности кои одат дури и подалеку, на пример користење на атмосферската вода за греење и ладење на зградите. Градот Копенхаген има корист од развојот на Орштад на многу начини. Како економски бастион, Орштад го зајакна и го пласираше Копенхаген во меѓународен град и центар на регионот. Денес подземната железница, која беше финансирана од продажба на градилиштата во Орштад, се развива до сите делови на градот, имплементирајќи во неговата бит едно ново „срце“, витална функција која помага да се задржи националната економија жива. Интегрираниот процес на планирање, каде што основните вредности за новиот урбан концепт беа дефинирани во раната фаза и доследно се запазуваат во текот на развојот, досега во повеќе наврати се покажаа како успешни и ефикасни. Официјалната урбанизацијата на Орштад како област со големи економски потенцијали започнува во 2001 година кога е подигнат првиот објект. Три години подоцна се изградени и првите три згради од станбен карактер. Со воспоставување на градскиот магистрален правец – Булеварот „Орштад“, кој има улога на главна артерија во оваа област, започнува и масовната градителска дејност. Долж неговата траекторија се развиваат референтни јадра со атрактивна општествено-комерцијална програма. Богатата архитектонска продукција, освен актуелноста со својата лична појава, нуди и можности за посетување концерти, изложби, предвања, низа улични уметности итн. Еминентни имиња од светската архитектонска сцена со особено задоволство земаат учество во артикулирањето на овој сегмент од Копенхаген. Во продолжение ќе ја споменеме највпечатливата недвижна продукција која трајно учествува во дефинирањето на еден нов животен стил.

DR Concert Hall – Jean Nouvel

Навидум едноставен и прочистен во изразот на фасадата, овој објект всушност крие комплексност во своето остварување. Тој претставува парадокс помеѓу минималистичката линија на она што се перцепира однадвор и тензијата на она што се случува внатре. Контекстуалноста што е главна карактеристика на Жан Нувел, во овој објект лебди и не успева да најде своја примена бидејќи, како што тој вели, овој објект нема свои соседи, не припаѓа на никаков контекст, тој треба да го отпочне контекстот. Симболиката на отпочнувањето се чита во концептот на сини екрани, со кои е обвиткана фасадата. Во нив околината треба да се спознае себеси и да започне да го оформува своето опкружување.

Orestad Gymnasium 3XN Architects

Инспириран од иновативните педагошки методи и креативниот пристап кон интегирањето на информатичките технологии во образованието, проектот за ова средно училиште во Орштад обезбедува широк спектар на можности во наставата. Корпусот на зградата се носи на три масивни столбови кои овозможуваат создавање на флексиблна средина за одржување настава, која дополнително се приспособува на потребите преку интелигентна употреба на структури, организација на простор и мултифункционален мобилен мебел.

34

3

ПОРТА

5 октомври 2012

архитектура IT University – Henning Larsen

Овој универзитет е независна образовна и научно-истражувачка институција, посветена на дигиталниот свет. Зградата на универзитетот се развива околу голем централен атриум. Главната карактеристика која го разбива едноличниот израз на ентериерот се кубусите сместени во динамична композиција, кои наликуваат на фиоки со различни димензии извлечени од внатрешната страна на структурата. Дополнителен динамички и интерактивен визуелен сегмент од композицијата е дигиталната инсталација од страна на американскиот уметник Џон Маеда, која се отсликува врз овие кубуси.

Tietgenkollegiet Lundgaard & Tranberg

Главна карактеристика во идејата на овој проект е воспоставување на единство помеѓу колективните и индивидуалните содржини својствени за објекти од овој тип. Едноставната кружна форма во целост се спротивставува на конвенционалното третирање и сегрегирање на функциите. Таа е урбан одговор врз контекстот и во себе ја носи симболиката на еднаквост и соживот. Во горните нивоа се организирани 360 единици за домување, со комунални функции ориентирани кон атриумското кружно двориште, додека просториите што се заеднички за целиот дом се групирани на приземјето.

VM Housing – BIG

Оваа композиција ја чинат два станбени блока, формално изведени како буквите V и M, како би обезбедиле доволно количество на дневна светлина и приватност. Сите станбени единици имаат двовисински простор на север и широк панорамски поглед на југ. Во овој проект типологијата на живеење на “Unite d'habitation” од Ле Корбизје доживува своја реинтерпретација во подобрена верзија, така што централните коридори се пократки и примаат светлина од двете страни. Комплексот за домување VM нуди повеќе од 80 видови различни станбени единици кои се програмски флексибилни и отворени за индивидуалните потреби на современиот живот - мозаик од различни форми на живот. 

3

5 октомври 2012 ПОРТА

35

архитектура Mountain dwellings - BIG

Проблематиката што ја разработува овој проект е всушност продолжение, еден вид втора генерација на VM Housing. Станува збор за ист клиент, иста програма и иста улица. Но тука, наместо да се подигнат две згради – станбен блок и зграда за паркинг, овие функции остваруваат симбиоза во еден корпус од кој 2/3 зазема паркинг и 1/3 домување. Зоната за паркирање е поврзана со улицата и следствено на тоа го зазема долниот појас, додека домувањето се развива каскадно, а станбените единици добиваат свои градини, подобро осончување, свеж воздух и интимност во домот. Овој модел на зграда-планина дава пример како во една урбана густина може да се оствари комфорот на индивидуален дом со градина.

Пред околу дваесетина години Данска доживува сериозна економска криза. Нужните реформи упатуваат кон воспоставување на проектот Орштад. Идејата што се крие зад овој нов урбанистички концепт е во забрзување на трансформацијата од економија базирана на индустриско производство до економија чија водечка сила е знаењето, новитетите и општествените сервиси.

8 housing - BIG

За оние што добро ја познаваат архитектонската продукција BIG не е изненадување појавата на мегаструктура. Објектот има форма на бројот 8, со геометриска модификација, неговата масивност и местоположба на работ од градот чинат да биде перцепиран и прифатен како бастион на Орштад. По својата типологија ”8 housing“ излегува од границите на конвенционалното блоковско домување и воведува програма со карактеристики на жива урбана населба во хоризонтални слоеви каде намените се поврзани со континуирана пешачка зона и велосипедската патека сместени на 10-тиот кат. Овој проект може да се восприеми и дефинира како обид за создавање на тридимензионални урбана населба каде приградскиот живот се спојува со енергијата на градот и каде што бизнисот и домувањето коегзистираат.  36

3

ПОРТА

5 октомври 2012

in memoriam

КОЛЕ ЈОРДАНОВСКИ 1926 - 2012

Инженерската заедница на Македонија ова лето загуби уште еден свој доајен и активен учесник во обновата и изградбата на нашата земја, дипломираниот градежен инженер Коле Јордановски. Неговото име е неразделно поврзано со осмислувањето и планирањето на развојот на главниот град Скопје и со неговата изградба, во годините пред и после катастрофалниот земјотрес од 1963 година. Со своите стручни познавања, следењето на светските градежни методи и организациските способности, тој остави неизбришлива трага во поставувањето на основите за урбанистички и градежен развој на нашата метропола, и за отворањето простор за прифаќање на светските тенденции во планирањето на урбаните зони. Како докажан експерт во решавањето на ургентните градежни и урбанистички проблеми, кои се поставуваат пред планерите после големи природни катастрофи, беше ангажиран од Обединетите нации да соработува со своите колеги од разни делови на светот и да им го пренесе своето искуство. Инженер Коле Јордановски е роден во Прилеп во 1926 година. Уште во текот на студиите на Техничкиот факултет во Скопје бил ангажиран како хонорарен асистент на катедрата за армиран бетон, мостови и дрвени конструкции. По дипломирањето, во Заводот за станбена изградба на Скопје поминал неколку организациски скалила и бил избран за негов директор, функција која ја обавувал до 1961 година, по што ја основал проектантската куќа „Македонија проект“. Едновремено пројавува забележителна општествена

активност, а своето стручно знаење го вложил како претседател на Собранието на скопската општина Идадија (сега општина Центар) во критичниот период кога територијата на оваа општина најмногу настрада од последиците на поплавата на Вардар во ноември 1962 година. На 26 јули 1963 се случи катастрофалниот земјотрес што го погоди Скопје и само неколку дена подоцна е назначен за генерален директор на новоформираната Дирекција за обнова и изградба на Скопје, функција која ја извршуваше до есента 1970 година. Благодарение на ангажирањето на Обединетите нации за обезбедување материјални и стручни ресурси за надминување на последиците на катастрофата, нему му беше доверена и должноста Национален директор на проектот на Обединетите нации Урбанистички план за Скопје (1963-1966). Во тоа својство го организираше ангажманот на домашни и странски планерски организации за изработка на новиот урбанистички план на Скопје и оствари тесна соработка со бројни странски консултантски куќи, меѓу кои Доксијадис од Атина, Полсервис од Варшава и со добитникот на меѓународниот конкурс за урбанистичкото решение на централното градско подрачје, тимот на јапонскиот архитект Кензо Танге. Треба да се одбележи дека во тој критичен период за осмислување на визијата за идниот развој на Скопје, напоредно со решавањето на ургентните проблеми за сместување на населението пред да настапи зимата, екипата што ја предводеше инженер Јордановски пристапи кон подготовка на неколку клучни подлоги врз кои урбанистичките планери потоа ќе можат да ги предложат своите решенија. Тоа се, пред сè, документите што добија и меѓународна верификација заради својот квалитет: Студијата за долгорочен развој на Скопје, во која беа набележени потенцијалните цели за наредните 40 години, Социолошката студија и Анализата за постојната употреба на просторот и Студијата за сообраќајот. Како резултат на овие базични документи, кои ја издржаа пробата на времето, во програмата за обнова на градот влегоа, меѓу другите, регулацијата на коритото на реката Вардар, обезбедувањето на систем за водоснабдување, новата основна шема за сообраќајот во поширокото подрачје на Скопје и

системот за централно затоплување. Сето тоа овозможи Скопје да ги добие своите модерни визури и во него да се подигнат објекти кои ги следеа актуелните меѓународни архитектонски тенденции. Знаењето и искуството што го покажаа македонските инженери едновремено го подигнаа угледот на Универзитетот Кирил и Методиј, што резултираше и со одлуката на Обединетите нации да го потпомогнат основањето во Скопје на Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија. Инженер Коле Јордановски, заедно со група експерти од Македонија, беше поканет да учествува во неколку проекти за помош на подрачја погодени од природни катастрофи, па беше именуван за шеф на групата меѓународни експерти на Обединетите нации - Програма за развој на Перу 1970-1971 и за проект менаџер на планот на Обединетите нации за обнова и развој на Чимботе/Перу 1971-1973, и подоцна за проект менаџер на програмата на Обединетите нации за урбанистичкиот план на главниот град на Нигерија, Лагос (1974-1976). Ги предводеше оценските мисии на Обединетите нации после природните катастрофи во Чиле (1971), во Никарагва (1973) и во Судан (1976). Своето богато искуство го вгради во тимот македонски експерти што во 1995 година го патентираше решението за Глобален виброкомпензационен систем за индустриска градба на виброизолирани и сеизмо-отпорни згради. Беше активен учесник и функционер во неколку стручни здруженија и тела во Македонија и во поранешна СФРЈ. Својот стручен ангажман го заврши како директор на Републичкиот хидрометеоролошки завод и советник на Владата на Република Македонија во 1987. Добитник е на државната награда 11 Октомври и на наградата 13 Ноември. На идните генерации тој им ја остави својата монографија Скопје КатастрофаОбнова-Искуство, подготвена заедно со Kenneth Watts и печатена во 1993 година, во која се претставени напорите после земјотресот градот да ги залечи раните и да се развие во современа метропола. Тој труд овозможува од денешна преспектива да се согледа визионерството на сите активни учесници во тој, за наши околности, гигантски проект и да се согледаат неговите дострели, дилеми и недоследности.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

37

интервју

УГЉЕША ВРЦЕЉ, SUPERDOT, БЕЛГРАД

Се бориме против досадни производи

Денес, најголем дел од производите се прават во масовна продукција. MooShema e наш личен доказ дека потребата за создавање и идејата, но и нејзината реализација, е неуништлива и можна и во наши услови. Кате Антевска

Б

егство од веќе виденото. Дизајн на предмети кои ќе ве привлечат на прв поглед. Артистички и креативни слики на мушами и ламби. Токму таков е брендот Mooshema на маркетинг агенцијата SuperDot од Белград, чиј сопственик е Угљеша Врцељ. Го искористивме неговото присуство на „Недела на дизајнот“ за еден краток разговор за нашето списание. Како „татко“ на фирмата, што работи со големи брендови како Samsung, Rauch, Bosch и Pepsi, вели дека денес е тешко да се направи нешто револуционерно,

38

3

ПОРТА

5 октомври 2012

па затоа еволуцијата е нопходна и добра. Сака слобода во креирањето. Во моментов е инспириран од Умберто Еко и неговата книга „Историја на убавината“.

Неодамна вашиот бренд MooShema (мушами и ламби) беше презентиран на „Недела на дизајнот“ во Скопје, и не знам дали знаете, но за кратко време стана популарен и привлече внимание кај посетителите. За оние што не го видоа, објаснете што всушност претставува MooShema?  MooShema претставува желба за создавање. Желба за производство и борба против досадни и постојано

исти производи. Денес, најголем дел од производите се прават во масовна продукција. MooShema e наш личен доказ дека потребата за создавање и идејата, но и нејзината реализација, е неуништлива и можна и во наши услови. Така што, како некој што постојано се занимава со реклама, можам да кажам дека сопствените производи ги сметам за одличен тренинг за разбирање на клиентот.

Се чини дека дизајнот продре во сите сфери на живеењето. Мушамата не е повеќе само обично парче за прекривање на маса, туку убаво спакувана слика со порака. 

интервју Како е да се биде на маса со Енди Ворхол или, пак, да се свири на клавир јадејќи?

 Дизајнот секогаш мора да е вистинит. Ние се трудиме на многуте млади дизајнери, кои работат за нас, да им дадеме можност да ја пренесат својата лична енергија. Да ги научиме, но и да ја пренесеме нашата желба и атмосферата од каде што настануваат производите. Им помагаме лесно да ги надминат ограничувањата поврзани со дизајнот (кои реално секогаш постојат), за тие потоа да им бидат дополнителен предизвик.

Вашиот дизајн на мушама и ламба го носи името „Глупост“ и, како што велите, е инспириран од поп-арт, панкот и од лондонската сцена. Дали ова значи дека културните правци и уметничките движења ви се привлечни за интерпретација? Што друго ве инспирира?

 Човекот мора да биде отворен, верувам

и немаме никакви високи очекувања што се однесува до нивната продажба. Оваа работа ни дава можност за поголема леснотија во комуникацијата, што се чувствува и во самите производи.

дека само глупоста е неизлечлива. Всушност, денес е многу тешко да се направи нешто револуционерно и гледајќи од таа страна, еволуцијата е неопходна и добра. „Глупост“ е критика упатена кон новата уметност и дизајнот инспириран од Казмир Маљевич и затоа би требало да се вика „сива“. Што се однесува до мене, јас секогаш чувствувам потреба да ги објаснувам своите идеи, а сакам и да се шегувам, понекогаш успешно, понекогаш не. Во моментов сум инспириран од Умберто Еко и неговата книга „Историја на убавината“.

Брендот MooShema постои од 2010 година. Дали оваа идеја се покажа како продуктивна, колку луѓето се заинтересирани за вашите производи?

Која е примарната работа на SuperDot?

 Да се опише работата на компанијата е многу тешко, ние сакаме себе си да се нарекуваме ОneStopShop, што значи дека имамe огромна палета на услуги од областа на маркетингот. Ми се чини дека SuperDot најмногу се занимава со комуникација, можеби највеќе со обликување и продуцирање на комуникација. Наши клиенти се Samsung, NIS, Rauch, Bosch, Pepsi и други.

 Морам да признам дека не сум ни малку изненаден што луѓето се интересираат за нашите производи. Ние, пред сè, ги правиме за себе, влегуваме во таа работа

Подготвувате нешто ново?

 Во моментов работиме на осмислување на нов производ, а планираме и соработка со неколку дизајнери од Македонија. 

âðåìå ïðåòâîðåíî âî óìåòíîñò

OnTime å ñïåöè¼àëèçèðàíî ñòóäèî çà äèçà¼í, èçðàáîòêà è ïðîäàæáà íà ¾èäíè ÷àñîâíèöè, êàêî è çàñòàïíèê íà ðåíîìèðàíèîò øïàíñêè áðåíä çà ¾èäíè ÷àñîâíèöè Nomon. Ñïî¼îò íà âðåìåòî, îáëèêîò è âèñîêèîò åñòåòñêè èçðàç íà ÷àñîâíèöèòå ãî èñïîëíóâààò àìáèåíòîò ñî ñâî¼àòà óíèêàòíîñò. Ñåêî¼ ïðîèçâîä îä êîëåêöèèòå Nomon è Signum ïðåòñòàâóâà åäèíñòâåíà êðåàöè¼à, ïîìèíàòà íèç ïðîöåñ íà ðà÷íà èçðàáîòêà, âî êî¼ ñå âãðàäåíè íå÷ó¼íè ìåõàíèçìè ïðîèçâåäåíè âî Ãåðìàíè¼à.

*OnTime å äåë îä ìàêåäîíñêàòà êîìïàíè¼à ÒÍ - Ò ïðèñóòíà íà ïàçàðîò óøòå îä 1992 ãîäèíà.

www.ontime.mk

contact@ontime.mk

+389 75 431 135

3

5 октомври 2012 ПОРТА

41

рубрика

Б

www.geze.com

42

3

ПОРТА

5 октомври 2012

рубрика

Тел.+389 2 2460 458, Факс.+389 2 2460 459

DVORNIK

Лична заштитна опрема од 1990 8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје Тел.: +389 2 3110 624 +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk

skopje@rehau.com www.rehau.com.mk

www.liting.mk Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

3

5 октомври 2012 ПОРТА

43

архитектура

Библиотеката на Универзитетот за применета уметност Musashino, архитект - СОУ ФУЏИМОТО

Метафизичка возвишеност на принципите на архитектурата

Интервенцијата со нова библиотечна зграда во историски значаен контекст претставува едно освежување и благородно остварување во време кога печатениот збор се соочува со несигурна иднина заради постоењето на дигиталната технологија Анастасија Николовска

С

оу Фуџимото е роден во Хакаидо, Јапонија, на 4 август 1971 година. Во 1994 година дипломирал на отсекот за архитектура на државниот универзитет за технички науки и инженерство во Токио. По дипломирањето го надградува своето знаење работејќи во неколку архитектонски бироа во Јапонија, за конечно во 2000 година да формира свое архитектонско биро наречено Sou Fujimoto Architects. Најголемо влијание врз неговото творештво имале мајсторите на модерната Ле Корбизје и Мис ван дер Рое, а во голема мера се угледувал и на животното творештво на Луис Кан и Френк Гери. Освен од делата на овие познати имиња, Фуџимото голема инспирација црпи и од готските катедрали за кои вели дека се проектирани од „непознати автори“. Голема светска слава стекнува во 2005 година кога ја добива престижната награда за најуспешен млад архитект на Architectural Review Awards. Оваа награда ја добива три години по ред. Неколку години подоцна Фуџимото станува професор на универзитетот во Кјото. Во 2008 година ја објавува книгата "Primitive Future" која станува бестселер помеѓу архитектонските изданија. Фуџимото не престанува да добива награди и меѓународни признанија за својата работа. Неговиот дизајн постојано е во потрага по нови форми и нови простори помеѓу природното и артифициелноста. Несомнено неговата прогрeсивна мисла во иднина ќе се развива и ќе даде дела за кои ќе се зборува.

Соу Фуџимото

Урбанистички аспекти

Универзитетот за применета уметност Musashino се наоѓа во западниот дел од Токио, главниот град на Јапонија. Изграден е во 1962 година од архитектот Yoshinobu Ashihara како комплекс од факултетски згради и библиотека. Целиот кампус зафаќа 110.000 м2. Бидејќи универзитетот е подигнат во екот на модерната архитектура очекувано е обликуван во брут бетон и претставува бисер на модерната архитектура во Токио. Меѓутоа, дури и архитектурата има рок на траење така што зградата на библиотеката по речиси 50 години станала претесна и стара. Во 2009 година универзитетската администрација решила да ја подели програмата на библиотеката на два дела, така што историската зграда 44

3

ПОРТА

5 октомври 2012

од модерната ја пренаменува во музеј, додека новата библиотечна зграда се предвидува да го тангира музејот и за неа ќе биде распишан конкурс на кој првата награда ќе ја добие Фуџимото со проектот за библиотека со 200.000 книги.

Клучни елементи во програмирањето и планирањето

Како што претходно кажавме победник на конкурсот е Fujimoto. Тој ги засенил петте други пристигнати трудови и го фасцинирал жирито со своето едноставно решение кое целосно одговорило на контекстот. Проектот е замислен како џиновска спирална полица за книги во која има замотано 6.400 м2 ултимативна библиотека целата спакувана во една

стаклена кутија. Мајсторството со кое овој симплифициран и кристално јасен концепт е материјализиран буквално го одзема здивот. Во рамките на речиси десет метри високите полици се сместени два етажи во кои е постигнат совршен склоп помеѓу внатрешната организација на зградата и нејзиниот простор. Со еднаков обликуван третман полиците се третирани и кон надворешноста. Тие го дефинираат и надворешниот периметар на библиотечната зграда, а со тоа и нејзината појава во универзитетскиот кампус. Со оваа интервенција недвосмислено се дава до знаење што се случува во таа зграда. Евоцирајќи атмосфера на традиционална читална/библиотека ваквата геометрија на објектот успева да реши и соедини две спротивставени цели заеднички за

архитектура двориште, се сместени приватни боксови за студентите, просториите за средби, за состаноци, емпириските катчиња, одделот со паноа за изложување на студентски трудови го споделуваат централното јадро на објектот. На катот се обликувани тесни мостови - писти кои лебдат над долното ниво, тие вршат поврзување на функционалните единици кои се сместени горе. Таму се повторуваат истите програмско-функционални простории како во приземјето. Низ целата површина се организирани читалните и просториите за учење обвиткани во слоеви од книги. Дополнителни полици и депоа за книги ја исполнуваат површината што го дефинира подрумскиот простор. Од тука можеме да заклучиме дека објектот на новата библиотечна зграда со капацитет за над 200.000 тома двојно го преминува фондот за складирање на старата библиотека.

многу библиотеки. Додека лавиринтската патека низ полиците со книги инспирира истражување, пребарување низ бројната колекција на библиотеката, радијално организираниот систем на исечени патеки низ полиците овозможува директна воздушна линија на пребарување за одредена книга. Самиот архитект за проектирањето на овој објект кажува дека во еднаква мера имаат важност и доживувањето и концептот на просторот, односно дека единствено ако тие подеднакво се третираат како рамноправни елементи возможно е да се креира нешто ново, нешто кое не се повторува.

комуникации корисникот се доведува до кровната тераса која се наоѓа во задниот дел од библиотеката и е оспособена за непречено користење. Од неа се отвораат визури кон целиот универзитетски кампус. Назад долу од вестибилот како тунел се отвора преминот во драматичен двовисински простор во кој се сместени списанија и една издолжена маса за читање и работа на компјутери. На ова ниво уште се наоѓаат и полиците книги кои ретко се наоѓаат и имаат голема вредност, галеријата со безбројни каталози и административните канцеларии. Додека долж слободниот ѕид, кој е ориентиран кон универзитетското

Специфични обликувани детерминанти

Целиот простор претставува еден континиум, но на две нивоа, вели самиот архитект за својот проект. На фантастичен начин тој ја дематеријалзира внатрешната граница помеѓу нивоата со елементарни архитектонски гестови. Хуманата димензија на објектот се состои од артикулирањето на просторот како мултифункционална површина. Во обликување на полиците се губи границата помеѓу архитектура и мебел. Ефектот е добиен така што полиците на кои се чуваат книги во еден момент стануваат проодни патеки за чекорење, а во друг момент мебел за седење. И додека овие суптилни патеки водат кон 

Клучни проектантски аспекти Композицијата од дрвени полици за книги затворени во стаклена кутија започнува како слободно стоечка 10 метри висока стуктура. Таа во првиот слој периметрално го обвиткува објектот, а потоа спирално се извиткува во однапред дефинирани концентрични леери кои го исполнуваат внатрешниот простор. Како што веќе претходно рековме, оваа библиотечна зграда е видлива од повеќе точки во кампусот, а ѕидот од дрвени полици што периметрално ја обвиткува веднаш ја идентификува нејзината функција како место за книги. Студентите влегуваат низ големиот отвор перфориран на фасадата, од таму се пристапува во широк вестибил, а по вестибилот започнува патување низ лавиринтите од книги. Вгнездени помеѓу постојниот и новиот објект ползат надворешните скали кои водат кон вториот кат. Од таму пак со дополнителни

3

5 октомври 2012 ПОРТА

45

архитектура

грациозно движење низ просторот, лифтовите и скалите неизоставно постојат како елементи на алтернативно и брзо движење низ библиотечната зграда. Иако на приложените фотографии гледаме дека во приземјето е прикриено спиралното обликување, од вторниот кат тоа е јасно читливо, бидејќи визурите кон џиновските полици формираат слика на брановидно извиткување кон централно поставената читална. Овие полици со висина од речиси 10 метри се перфорирани по претходно утврдена шема, така што соодветно би се осветлил секој сегмент од библиотеката. Тие се иствремено позиционирани за да овозможат лесен пристап низ повеќеслојната програма на библиотеката. Меѓу другото, шемата на осветлување исто така помага и во ориентацијата низ овој лавиринт преку психичката моќ на светлината да привлекува движење кон себе. Според Фуџимото, движењето низ библиотеката е како да чекориш низ шума. Во текот на денот сонцето го зајакнува инсталираното амбиентално светло и нежно го осветлува целиот простор. Во прилог на експанзивните прозорци покривот е третиран со нетранспарентни панели кои пропуштаат само дифузно светло, додека пак подот е обложен со двослојни поликарбонатни плочи кои рефлектираат светкави зраци врз полиците и создаваат магичен момент. И од надвор и од внатре библиотеката во изобилие има празни полици, но сепак таа љубопитно копнее по нови книги. Архитектот во својата првична идеја замислувал полици исполнети до таванот, но во реалната слика 46

3

ПОРТА

5 октомври 2012

архитектура тие се исполнети само во првите седум реда. Откако објектот бил пуштен во функција и населен со книги, Фуџимото вели дека празнината е подобра, бидејќи ако се исполни целиот капацитет тоа ќе биде само една библиотека, додека во овие услови празниот простор е полн со потенцијал за користење и вдомување на нови изданија за годините и генерациите што доаѓаат.

Конструктивни аспекти

Фантазмагоричен ефект е добиен со изместување на познатото, во овој случај полици за книги, кон страно и непознато. Не станува збор само за предимензионирање на стандардните човекомерни полици за библиотека на кои сме навикнати, туку и за бришењето на сите препознатливи градежни елементи во корист на самите полици за книги. Еден од клучните, а можеби и најтежок момент во архитектурата е оној кога е потребно концептот да се отелотвори во конкретна градба со функција, конструктивни и физички барања, утилитарност и изводливост. Фасцинантно е со каква доследност, прецизност и техничка способност Фуџимото го остварува својот проект. Полиците се изработени од ламелирана американска липа која има доволно голема носивост за да го издржи двојното оптоварување. Овие парцијални елементи се закачени на носечката челичната конструкција. Главната констуктивна мрежа е дисконтинуирана заради многуте асиметрични прозорски отвори, и на сметка на тоа дополнително е статички зајакната со вертикални плоснати греди. Како што повеќе пати напоменавме, екстериерот е еднакво третиран како и ентериерот во обликувана смисла, па така единствената разлика е тоа што полиците однадвор имаат потемна кафена нијанса заради хемискиот противпожарен премаз. Стаклото што претставува кожа на објектот повторно е парцијално поделено така што покрива по еден сегмент од полиците и има дебелина од 7 mm.

Личен коментар

Интервенцијата со нова библиотечна зграда во историски значаен контекст (споменавме дека универзитетот е бисер на модерната во Токио) претставува едно освежување и благородно остварување во време кога печатениот збор се соочува со несигурна иднина заради постоењето на дигиталната технологија. Секој може да чита во Mc Donald’s, но уживањето, концентрацијата и релаксацијата за време на престојот во библиотека додека

си опкружен со книги е посебно доживување. Додека неговите европски колеги запаѓаат во формалистичка баналност интерпретирајќи слични концепти со неуверлива доследност, Фуџимото речиси постигнува метафизичка возвишеност на принципите на архитектурата. Кај овој проект станува збор за директно и искрено занимавање со архитектурата, која токму заради својот јасен приказ и темелност во доживувањето е успешна. 

Проектот е замислен како џиновска спирална полица за книги во која има замотано 6.400 м² ултимативна библиотека целата спакувана во една стаклена кутија. Мајсторството со кое овој симплифициран и кристално јасен концепт е материјализиран буквално го одзема здивот.

3 5 октомври 2012 ПОРТА

47

технологии

7 ноември 2012 - Autodesk Certification Open Doors 2012

Одлична шанса за професионален напредок

Со години професионалните ИТ сертификати се вистински хит. Во АИГ (архитектура, инженеринг, градежништво) индустријата, пак, релевантните ИТ сертификати ја немаат истата тежина и популарност како оние од ИТ индустријата, но никако не смеат да се потценуваат. Трајче Стојанов,

дипл.инж.арх.

А

ко сте информатичар, патот до одлична плата, бонуси и други погодности поминува преку ИТ сертификацијата. Ако сте пак инженер или архитект, не е така лесно. Сепак, стандардизацијата и организираноста, а сето тоа во спрега со глобализмот, ја наметнуваат потребата од професионална ИТ сертификација во сите сфери. Со години професионалните ИТ сертификати се вистински хит. MCSE, MCA, CCIE, CCSP, CISSP, SSCP, GSE, RHCE/ RHCA, ITIL се веројатно најпопуларните, иако повеќето од нас воопшто не слушнале 48

3

ПОРТА

5 октомври 2012

и не разбираат што претставуваат тие. Некои повеќе, некои помалку, но сите тие се високо ценети и посакувани. Во голем број компании, услов за вработување е токму поседувањето на такви сертификати. Сертификатот е доказ дека лицето што го поседува е специјалист во дадената област и веќе оформен и вешт професионалец. Доколку се знае дека компаниите издвојуваат и над 30.000 долари годишно за едукација и сертификација по вработен (во развиените земји), вработувањето на лица со сертификати значи и помалку трошоци, помали ризици и слично. Во АИГ (архитектура, инженеринг, градежништво) индустријата, пак,

релевантните ИТ сертификати ја немаат истата тежина и популарност како оние од ИТ индустријата, но никако не смеат да се потценуваат. Autodesk, најповиканата компанија на оваа тема располага со над 2.000 авторизирани тренинг центри низ целиот свет низ кои се вршат официјални тренинзи и сертификации за неколку нејзини софтверски платформи на неколку нивоа. Најпопуларни се секако AutoCAD Associate, AutoCAD Professional, AutoCAD Civil 3D Associate, AutoCAD Civil 3D Professional, Autodesk Inventor Associate, Autodesk Inventor Professional, Revit Architecture Associate, Revit Architecture Professional, 3ds

технологии

Max Design Associate, 3ds Max Design Professional. Авторизиран тренинг центар во Македонија е Семос Едукација, а често се случува заинтересираните да отпатуваат и до соседна Србија по литература или тестирање. Цените за сертификација започнуваат од 100 евра па нагоре зависно од типот на тестот. Но чекајте: на 7 ноември годинава се одржува Autodesk Certification Open Doors 2012, акција која на студентите, но и на (легитимните) корисници на софтверите на Autodesk од ЕБИА (Европа, Блискиот Исток и Африка) им овозможува бесплатно полагање на официјалните Autodesk испити за стекнување со Associate или Professional

сертификат. На веб страницата http://www. atcevents.net заинтересираните можат да се информираат за авторизираните центри во кои ќе може да се полагаат испитите. На листата засега се 230 тренинг центри меѓу кои нема центри од Македонија. Најблиску до нас се четирите центри лоцирани во Белград, соседна Србија. Искуствата од минатогодишниот Autodesk Certification Open Doors 2011 велат дека на 19 октомври 2011 година, во 138 авторизирани центри од 35 земји на ЕБИА , биле реализирани 5.622 бесплатни официјални Autodesk испити. Од нив најголемиот број биле преземени во Полска, дури 889 испити. Потоа

следи Италија со 643, Шпанија со 508 и Јужна Африка со 409 испити. Интересот е разбирлив, со стекнат сертификат поединците добиваат професионален кредибилитет, ги демонстрираат и проверуваат своите знаења и потенцијал, додека компаниите заштедуваат на трошоци за сертифицирање на своите вработени. Иако официјално не постои ограничување на бројот на испити кои може да се полагаат тој ден, сепак тренинг центрите настапуваат со определени ограничувања кои се разбирливи, ако се имаат предвид нивните технички можности. Како и да е, одлична шанса за професионален напредок.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

49

експерт

Британско привремено олеснување на урбанистичките прописи!

Eкономски развој или рецепт Како и речиси секогаш, така и сега, новите мерки на владата предизвикаа различни реакции во јавноста, а особено бурни се оние во однос на предложените мерки за привремено олеснување на урбанистичките прописи за подобрување на постојните станбени и деловни објекти

В

о минатото издание на Порта3 беа презентирани новите британски прописи за привремено олеснување на урбанистичките закони и стимулирање на идниот економски развој преку изградба на станбени и инфраструктурни објекти, а кои вклучуваат: • можност канцеларискиот простор и магацините над продавниците да се пренаменат во најмногу два стана без урбанистичка согласност; • ослободување на фирмите што градат станови за пазар од обврската наметната од општините дека издавањето на урбанистичка согласност е условено со изградабата и на одреден процент на станови за лица со ниски примања, доколку фирмите успеат да докажат дека тоа не е економски оправдано; • издавање на државни гаранции за големи инфраструктурни проекти и за изградба на нови станбени единици, вклучително со издавање на гаранции за долгот на Станбените асоцијации и приватните претприемачи; • формирање на фонд преку кој ќе се стимулира изградба на нови станбени единици по достапни цени и активирање на празни станбени единици; • изградба на станбени единици за изнајмување по пазарни наемнини; • можност барања за урбанистичка согласност за големи комерцијални и станбени комплекси да бидат префрлени од редовна постапка за издавање на урбанистичка согласнот во итна постапка за големи инфраструктурни проекти; • продолжување на фондот наменет за обезбедување на потребниот депозит за купување на првиот дом за домаќинства со пониски лични примања, кои не можат да го обезбедат него;

50

3

ПОРТА

5 октомври 2012

д-р Владимир Б. Ладински, дипл.инж.арх. (Велика Британија)

• привремено олеснување на урбанистичките прописи за подобрување на постојните станбени и деловни објекти. Како и речиси секогаш, така и сега, новите мерки на владата предизвикаа различни реакции во јавноста, а особено бурни се оние во однос на предложените мерки за привремено олеснување на урбанистичките прописи за подобрување на постојните станбени и деловни објекти. Се отвора дилемата дали тие ќе бидат промотор на економски развој или рецепт за долгогодишни проблеми и деградација на изградената околина? Спред новопредложените прописи,

деловните организации ќе можат да ги прошират своите продавници за дополнителни 100 м2, а индустриските објекти за дополнителни 200 м2 без урбанистичка согласност. Слично на нив, домаќинствата што живеат во куќи ќе можат да изградат до двојно подолги доградби од оние што досега можат да ги изградат без урбанистичка согласност. Во Обединетото Кралство на Велика Британија и Северна Ирска со години наназад постојат прописи, според кои одредени, но детално пропишани адапатации и доградби на куќите можат да се реализираат без потреба да се добие

експерт

за долгогодишни проблеми?

урбанистичка согласност. Според овие „Права за дозволена изградба“ (Permitted Development Right) точно е дефинирано во кои случаи и под кои услови може да се адаптира или догради една куќа, на пример преку адаптација на таванскиот простор во станбен простор, преку еднокатна или двокатна доградба на постојниот објект, преку изградба на ветробран, стакларник, гаража, или остава во дворот, пренамена на гаража која е дел од куќата во станбен простор, да се стави сателитска антена и сл. Со тоа што овие права не важат за заштитените објекти од културно-историското наследство, заштитени амбиентални природни средини или пак заштитетни амбиентални средини на градителско наследство. Според прописите, исто така не е дозволено да се проширува куќата без да се добие урбанистичка согласност доколку со предложената изградба над 50 проценти од парцелата ќе биде под објекти. Постојните „Права за дозволена изградба“ се од 2008 година и според нив, на пример, на индивидуална куќа може да се направи 4 метри длабока еднократна доградба на дворната фасада на објектот без урбанистичка согласност, додека за двокуќа или куќа во низа доградбата може да биде најмногу 3 метри длабока. Според новопредложените прописи се предлага од донесувањето на прописите до 2015 година домаќинствата

да можат да изградат двојно поголеми доградби, и тоа до 8 метри длабоки за индивидуалните куќи и до 6 метри длабоки за двокуќите и куќите во низа. Аргументот на владата за временото олеснување на прописите е дека на ваков начин ќе се стимулираат домаќинствата во временски ограничен период да ги изградат посакуваните доградби на своите куќи, со што ќе се отворат можности за зголемени градежни активности преку кои би се придвижила не само градежната индустрија туку и целото стопанство во земјата. Со оглед на тоа што за овие доградби ќе треба да се купат и ќилими и мебел и други работи. Наспроти овие, стојат аргументите дека ако домаќинствата можат да ги зголемат своите куќи и на тој начин ги задоволат своите станбени потреби, дека всушност ќе се намали побарувачката за изградба на нови станбени објекти. Без оглед дали некој е за или против едниот или другиот аргумент останува фактот што од домаќинствата се очекува да ги реалзираат своите станбени амбиции во услови на минимална стабилност и сигурност на работните места, отежнат достап до скапи кредити за адаптација и доградба на станбени објекти, највисок досега данок на додадена вредност, и во најголемиот број намалени месечни примања како резултат на најчесто „замрзнати“ плати и висока

стапка на пораст на цените. Веројатно новоотворените можности можеби најмногу ќе им одговараат на малубројниот дел од населението со високи заштеди коишто веруваат дека цените на станбените објекти ќе растат во иднина. Други коментатори се загрижени за идните судски спорови до кои може да дојде како резултат на легалните, но можеби прекумерни доградби на објектите, кои во отсуство на потреба за урбанистичка согласност не земале доволно предвид како доградбата ќе влијае на соседите. Со оглед на тоа што едномесечниот период на јавна консултација по однос на предложените промени за привремено олеснување на „Права за дозволена изградба“ наскоро ќе истече, ќе се создаде можност подетално да се согледаат реакциите на јавноста во однос на предложените измени и дополни на постојниот закон, и веројатно да се предвидат можните амандмани по него пред неговото донесување. Како и да е, едно е сигурно дека подолг временски период ќе треба да помине за да можат да се согледаат последиците од предложеното британско привремено олеснување на урбанистичките прописи и да се види дали тие навистина ќе бидат промотори на иден економски развој или пак рецепт за долгогодишни проблеми и деградација на изградената околина.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

51

еко инфо њујОрк

Експанзија на нуклеарни капацитети во азија

Според извештајот на Обединетите Нации, до 2035 година може да се очекува раст на светските нуклеарни капацитети за 44 до 99 проценти. Притоа се очекува стапката на пораст во источна Азија да биде од 125 до 185 проценти, а најголемиот раст ќе го забележат Кина, Индија, Кореја и Русија. Стручњаците проценуваат дека рударската индустрија е во состојба да обезбеди доволно ураниум, но со дополнителни вложувања. Расположивите ресурси на ураниум се зголемени за 12,5 насто во текот на 2009 и 2010 година. Рудниците за ураниум ќе станат главен извор на гориво, со оглед на фактот што наскоро истекува договорот помеѓу Русија и САД, според кој Русија на американскиот пазар испраќа ураниум од старо нуклеарно вооружување. Ова гориво имаше удел од 25 отсто на американскиот пазар во 2008 година.

(Today’s Zaman)

Отава

прва постројка за складирање на Co2 во светот

Најголемата европска нафтена компанија Shell, ќе ја изгради првата постројка за складирање на јаглероден диоксид на полето за нафтени шкрилци Атабаска во Канада. Тое е прво складиште од таков вид во светот. Технологијата на зафаќање и складирање на CO2 се смета за една од најважните техники за намалување на неговата количина во атмосферата. Се смета дека до 2050 година најмалку 65% од енергијата ќе биде произведена од фосилни горива, па оваа технологија ќе има значајна улога во управувањето со климатските промени.

(Oil&Gas Eurasia)

париз

несреќа во француска нуклеарна централа

Во најстарата француска нуклеарна централа Fessenheim, која се наоѓа во источниот дел на земјата, се случи несреќа во која двајца работници се повредени. Портпаролот на компанијата EdF (Electricite de France) изјави дека не станува збор за пожар, туку за случајна хемиска реакција. Оваа централа има најстари нуклеарни реактори во земјата, и поради тоа е честа мета на зелените активисти, а во погон е од 1977 година. Францускиот претседател Франсоа Оланд вети дека ќе се ангажира оваа централа да биде затворена до 2017 година. (energetika-net) 52

3

ПОРТА

5 октомври 2012

еко инфо виЕна

австрија го одложува воведувањето на биогоривото Е10

Австрија ќе го одложи воведувањето на биогоривото Е10 во очекување на однесувањето на Европската Унија за користење на алтернативните горива. Е10 содржи 10 проценти етанол, кој во моментот се произведува од земјоделски култури од кои се произведува храна. Европската комисија објави дека до 2020 година ќе ја ограничи количината на биогориво произведено од земјоделски култури на само 5 проценти. Горивото Е10 е достапно за купувачите во Германија од февруари 2011, а во Франција од 2009.

(BBC)

прага

чешка го фаворизира природниот гас

Чешката Влада ќе одобри нова енергетска политика во која природниот гас добива значајно место. Во производството на топлинска енергија, уделот на природниот гас ќе порасне од сегашните 18 на 20-25 отсто, додека во производството на електрична енергија гасот ќе учествува со 5-15 отсто. Јагленот сè уште има доминантно учество во енергетскиот микс, но во иднина тоа ќе се намалува.

(Prague Monitor)

БрисЕл

производството на гас од шкрилци сепак штетно за животната средина

Европската комисија објави извештај во кој се испитуваат потенцијалните влијанија на производството на гас од шкрилци, а во врска со целите на Европската Унија за климатските промени. Извештајот покажува дека производството на гас од шкрилци со користење на технологијата на хидрауличко фрактурирање, ослободува поголема количина на стакленички гасови во споредба со конвенционалната експлоатација на природен гас. Стручњаците предупредуваат и на сериозен ризик од загадување на подземните води. Европските политичари кои протежираат забрана на технологијата на хидрауличко фрактурирање наведуваат дека овој извештај го докажал високиот ризик на овие активности, и предлагаат мораториум. (новините)

подготви: Даниела МлаДеноВска

3

5 октомври 2012 ПОРТА

53

екологија

Најнови истражувања за климатските промени

Колку потопла Земја толку побројни видови, но не и овој пат Затоплувањето на климата предизвикува и истребување на постојните и појавување на нови видови, а во минатото појавувањето на нови видови било поинтензивно од загубата на старите, пренесува магазинот "Nature". Но, ова не значи дека сегашниве климатски промени влијаат поволно врз биодиверзитетот.

Сашо Кузмановски

Priceless or

Worthless?

© Gregory A. Payton, The Dawes Arboretum

Abies beshanzuensis Baishan fir

Population size: 5 mature individuals Range: Baishanzu Mountain, Zhejiang, China Primary threats: Agricultural expansion and fire Actions required: Ex-situ conservation and re-introduction, and establishment of a protected area

©Ciro Albano www.nebrazilbirding.com

© Andre Freitas

Actinote zikani

Population size: Unknown Range: Near Sao Paulo, Atlantic forest, Brazil Primary threats: Habitat degradation due to pressure from human populations Action required: Protection of habitat and Mikania obsoleta (host plant)

© Justin Gerlach

Antilophia bokermanni

Antisolabis seychellensis

Araripe manakin Population size: 779 individuals Range: 28km2 distribution, Chapado do Araripe, South Ceará, Brazil Primary threats: Habitat destruction due to expansion of agriculture and recreational facilities and water diversion Actions required: Formal protection of remaining habitat and protection of springs and streams

76

Population size: Unknown Range: 5km2 area of occupancy, Morne Blanc, Mahé island, Seychelles Primary threats: Invasive species and climate change Action required: Habitat management to prevent further invasion by introduced plants

© Vimoksalehi Lukoschek

Callitriche pulchra

Franklin’s bumblebee Population size: Unknown Range: Oregon and California, United States of America Primary threats: Disease from commercially bred bumblebees and habitat destruction and degradation Actions required: Protection of habitat containing nectar and pollen sources

© David Harries

Population size: Unknown Range: 2m x 1m pool on Gavdos, Greece Primary threats: Exploitation of the species’ habitat by stock, and modification of the pool by local people Action required: Provide alternative water sources for stock, involve local people in the protection of the pool and document remaining water bodies on Gavdos

© Lázaro Guevara

Azurina eupalma

Madagascar pochard

Galapagos damsel fish

Population size: Unknown Range: Ashmore Reef and Hibernia Reef, Timor Sea Primary threats: Unknown - likely degradation of coral reef habitat Action required: Evaluate reasons for population decline and formulate appropriate management plans

Population size: < 500 individuals Range: <10km2 area of occupancy, AmaniSigi Forest, Usamabara Mountains, Tazania Primary threats: Habitat degradation due to increasing population pressure and water pollution Action required: Habitat protection

Population size: 70 - 400 individuals Range: 56,300km2 in Bhutan, North East India and Myanmar Primary threats: Habitat destruction and degradation due to hydropower development Actions required: Develop captive rearing and release program, eliminate adverse uses of riverine habitat, and mitigate effects of hydroelectric development

Population size: 50 - 249 mature individuals Range: 570,000km2 in Rajasthan, Gujarat, Maharashta, Andhra Pradesh, Karnataka and Madhya, India Primary threats: Habitat loss and modification due to agricultural development Action required: Establishment of protected areas and community reserves, and realignment of Indira Ghandi Nahar Canal Project

Population size: approx 20 mature individuals Range: 1km2 volcanic lakes north of Bealanana, Madagascar Primary threats: Habitat degradation due to slash-and-burn agriculture, hunting, and fishing / introduced fish Action required: Formal protection of current breeding site, habitat restoration, and development of release programme for captive-bred individuals

Population size: Unknown Range: Unknown Primary threats: Climate Change oceanographic changes associated with the 1982 / 1983 El Nino are presumed to be responsible for the apparent disappearance of this species from the Galapagos Action required: Surveys to identify if the species still exists in Los Lobos Islands

© Barbara Nicca

© Rudy Pothin

© Chinese Academy of Fishery Sciences

© David Long

Aproteles bulmerae

Bahaba taipingensis

Batagur baska

Aci Göl toothcarp

Bulmer’s fruit bat

Giant yellow croaker

Common batagur, Four-toed terrapin

Population size: few hundred pairs Range: small springs, south-eastern shore of former Lake Aci, Turkey Primary threats: Competition and predation

by Gambusia and road construction Action required: Raise awareness in national conservation groups and governments, monitor and conserve current springs, develop action plan for lost springs and maintain captive populations

Population size: approximately 150 individuals Range: <10km2 area of occupancy, Luplupwintern Cave, Western Province, Papua New Guinea Primary threats: Hunting and cave disturbance Action required: Protection of Luplupwintern cave and enforced prohibition of hunting

Population size: Unknown Range: Chinese coast from Yangtze River, China to Hong Kong Primary threats: Over-fishing, primarily due to value of swim-bladder for traditional medicine - cost per kilogram exceeded that of gold in 2001 Actions required: Establishment of appropriate protection in Hong Kong and enforcement of legal protection in China

Population size: Unknown Range: Bangladesh, Cambodia, India, Indonesia and Malaysia Primary threats: Illegal export and trade from Indonesia to China Action required: Enforcement of CITES Appendix I restrictions and control of illegal trade

Bazzania bhutanica

© Luciano Candisani/ www.lucianocandisani.com

© Sheila Curtin

Cavia intermedia

Cercopithecus roloway

Santa Catarina’s guinea pig

Roloway guenon

Population size: 40-60 individuals Range: 4ha on Moleques do Sul Island, Santa Catarina, Brazil Primary threats: Habitat disturbance and possible hunting; small population effects Action required: Protected area enforcement and regulation of access to the island

© Save the Rhino International

Population size: Unknown Range: Cote d’Ivoire Primary threats: Hunting for consumption as bushmeat and habitat loss Action required: Protection of habitat from logging and conversion to agricultural land

© Eric van der Vlist

Dicerorhinus sumatrensis

Diomedea amsterdamensis

Sumatran rhino

Amsterdam albatross

Population size: Unknown Range: Pembrokeshire, United Kingdom Primary threats: Limited availability of habitat Actions required: Continue protection of current populations and habitat regeneration projects

Population size: Unknown Range: <100km2 extent of occurence, Volcán San Martín Tuxtla, Veracruz, Mexico Primary threats: Habitat loss due to logging, cattle grazing, fire and agriculture Action required: Surveys to map species range; improved protected area management

Population size: <250 mature individuals Range: Sabah, Sarawak and Peninsular Malaysia, Kalimantan and Sumatra, Indonesia Primary threats: Hunting for horn used in traditional medicine Action required: Expansion and reinforcement of anti-poaching programmes and continuation of captive breeding efforts

Population size: 100 mature individuals Range: Breeds on Plateuau des Tourbières, Amsterdam Island, Indian Ocean.

Primary threats: Disease and incidental by-catch in long-line fishing operations Action required: Prevention of the spread of disease and promotion of best-practice measures in all fisheries within the species range

Н

аместо очекуваните циклуси на истребување на најранливите животински и растителни видови, периодите на затоплување во историјата на Земјата биле придружувани со збогатување на биодиверзитетот, покажува најновата студија што деновиве ја пренесе магазинот "Nature". Но, ова не значи дека видовите што денес исчезнуваат со стапка невидена досега, некогаш во иднината ќе се вратат, предупредуваат научниците. Истражувачите го испитувале бројот на познати фамилии морски без’рбетници, 5 октомври 2012

Diospyros katendei

©Tim Wacher/ZSL

Beatragus hunteri Hirola

Population size: Individuals unknown, two populations Range: <10km2 area of occupancy in Budini and Lafeti Khola, Bhutan Primary threats: Habitat degradation and destruction due to forest clearance, overgrazing and development Action required: Protection of area to prevent future development damaging remaining habitat

Population size: <1,000 individuals Range: South-east Kenya and possibly south-west Somalia Primary threats: Habitat loss and degradation, competition with livestock, poaching Action required: Establishment of protected areas and community conservancies, increase in level of management and protection of wild population

Priceless or Worthless

© Jeisin bin Jumian

Nelson’s small-eared shrew

3

© Fletcher & Baylis

Aphanius transgrediens

Cryptotis nelsoni

Priceless or Worthless

© Washington Academy of Sciences

Aythya innotata

Great indian bustard

Willow blister

ПОРТА

©Peter Cranswick

Ardeotis nigriceps

White bellied heron

Cryptomyces maximus

78

© Rahul Sachdev

Ardea insignis

Amani flatwing

IMAGE NOT YET AVAILABLE © Richard Lansdown

Bombus franklini

© Rebecca Pradhan / Tshewang Norbu

Amanipodagrion gilliesi

Leaf scaled sea-snake

Priceless or Worthless

© Brendan White / USFWS

54

© Viola Clausnitzer

Aipysurus foliosquama

© Oz Rittner, Zoological Dept, Tel-Aviv Uni, Israel

Dipterocarpus lamellatus

Discoglossus nigriventer

77

© Loïc Ruellan

Dombeya mauritania

Hula painted frog Population size: 20 individuals, one population Range: Kasyoha-Kitomi Forest Reserve, Uganda Primary threats: High pressure from communities for agricultural activity, illegal tree felling, habitat degradation due to alluvial gold digging and small population Actions required: Enforcement of legal protection of area, field surveys for further search and ex-situ conservation in arboreta / botanic gardens

© Christopher Kaiser-Bunbury

Elaeocarpus bojeri

Population size: 12 individuals Range: Siangau Forest Reserve, Sabah, Malaysia Primary threats: Habitat loss and degradation due to logging of lowland forest and creation of industrial plantations Action required: Restoration of Sianggau Forest Reserve and re-introduction of species to previous range

Population size: Unknown Range: <2km2 in Hula Valley, Israel Primary threats: Predation by birds and range restriction due to habitat destruction Action required: Restoration of habitat

© Robin Moore

© Robin Moore

Eleutherodactylus glandulifer

Population size: Unknown Range: Mauritius Primary threats: Habitat degradation and destruction due to encroachment by alien invasive plant species and cannabis cultivation Action required: Control of invasive plant species, habitat protection and reintroduction of propagated individuals

© Fred Kattermann

Eleutherodactylus thorcetes

Eriosyce chilensis

Macaya breast-spot frog

Chilenito

Population size: Unknown Range: Formon and Macaya peaks, Masif de la Hotte, Haiti Primary threats: Habitat destruction due to charcoal production and slash-and-burn agriculture Action required: Protection of habitat

Population size: <500 individuals Range: Pta Molles and Pichidungui, Chile Primary threats: Collection of flowering individuals Action required: Protection of plants through construction of a fence and signage alerting people to threatened status

La Hotte glanded frog Population size: <10 individuals Range: Grand Bassin, Mauritius Primary threats: Habitat degradation Actions required: Unknown - trees are currently being closely monitored to determine level of threat and how these should be addressed

Population size: Unknown Range: Massif de la Hotte, Haiti Primary threats: Habitat destruction due to charcoal production and slash-and-burn agriculture Action required: Habitat protection

како и температурите на површината на морската вода, во текот на 540 милиони години историја на Земјата. Тие откриле дека кога температурите на Земјата биле високи, се збогатувал и биодиверзитетот. Кога температурите опаѓале, опаѓал и биодиверзитетот. Резултатите од оваа студија се противречни на претходните истражувања, вклучувајќи ги и наодите на самиот автор Питер Мејхју и неговиот тим, кој претходно тврдеше дека постои обратно пропорционална врска меѓу високите температури и биодиверзитетот, пренесува "Nature". Причина за овој пресврт, вели Мејхју, екологист кој ја

Priceless or Worthless

79

истражува еволуцијата на Универзитетот на Јорк, Велика Британија, е што во претходните истражувања научниците ги набљудувале фосилните остатоци бележејќи го првото и последното појавување на секоја група видови, а потоа претпоставувале дека суштествата постоеле само во дадениот меѓупериод. За да се исправи ова, во новата студија вниманието било свртено на периодите со голем број фосилни примероци, а биле мерени групите на видови за време на секој период. На тој начин научниците утврдиле дека ерите со затоплување биле придружувани со збогатен биодиверзитет.

екологија © Cosmas Mligo

Erythrina schliebenii

© Olivier Hamerlynck

Euphorbia tanaensis

© Axel Poulson

© ZSL

Coral tree Population size: < 50 individuals Range: Namatimbili-Ngarama Forest, Tanzania Primary threats: Limited habitat and small population size increasing vulnerability to stochastic events Actions required: Complete establishment of Forest Reserves and continue propagation efforts, ex-situ conservation

© Ken Wood

Geronticus eremita

Ficus katendei Population size: < 50 mature individuals Range: Kasyoha-Kitomi Forest Reserve, Ishasha River, Uganda Primary threats: Agricultural activity, illegal tree felling and habitat degradation due to alluvial gold digging Action required: ex-situ conservation in arboreta / botanic gardens; enforcement of protection to contain encroachment and habitat degradation; community development programmes in areas adjacent to the reserve

Population size: 200 – 249 mature individuals Range: Breeds in Morocco, Turkey and Syria.

Syrian population winters in central Ethiopia Primary threats: Habitat degradation and destruction, and hunting Action required: Protection of key breeding and roosting sites

© New Zealand Department of Conservation

© Nigel Maxted

Hucho perryi

Lathyrus belinensis

Leiopelma archeyi

Sakhalin taimen

Belin vetchling

Archey’s frog

Population size: Unknown Range: Kalalau Valley, Hawaii Primary threats: Habitat degradation due to feral ungulates and invasive introduced plant species Actions required: Survey the extremely steep terrain for additional individuals Control of invasive species in the remaining suitable habitat so that species can be reintroduced if more individuals are located

Population size: Unknown Range: 233,498km2 area of occupancy, Russian far east and northern Japan Primary threats: Overfishing (sport fishing and commercial bycatch) and habitat loss from damming, agriculture and other land use practices Action required: Expansion of conservation protection in rivers in Russia and Japan and enforcement of fishing regulations

Population size: < 1,000 Range: < 2km2, outskirts of Belin village, Antalya, Turkey Primary threats: Habitat destruction due to urbanisation, over-grazing, conifer planting and road widening Action required: Habitat protection, control of grazing, halt conifer planting and periodic sampling for ex-situ seed conservation

Population size: Unknown Range: Coromandel peninsula and Whareorino Forest, New Zealand Primary threats: Chytridiomycosis and predation by invasive species Action required: Continuation of current conservation efforts

Magnolia wolfii

Margaritifera marocana

Moominia willii

Population size: < 250 individuals Range: Oued Denna, Oued Abid and Oued Beth, Morocco Primary threats: Habitat degradation and disturbance due to pollution and development Action required: Habitat protection to mitigate effects of construction of hydroelectricity schemes and agricultural abstraction

Population size: <500 individuals Range: 0.02km2 area of occupancy on Silhouette Island, Seychelles Primary threats: Invasive species and climate change Action required: Protection of habitat and control of invasive species

Northern bald ibis Population size: 4 mature individuals Range: Witu Forest Reserve, Kenya Primary threats:Illegal logging and habitat degradation due to agricultural expansion and infrastructure development Action required: Enforcement of legal protection in the Witu Forest Reserve, which has diminished due to civil insecurity

© Sarafutsu Itou no Kai

Hibiscadelphus woodii

IMAGE NOT YET AVAILABLE © Quentin Luke

© Atherton de Villiers

© Tom Wilke

Gigasiphon macrosiphon

Gocea ohridana

Population size: 33 mature individuals Range: Kaya Muhaka, Gongoni and Mrima Forest Reserves, Kenya, Amani Nature Reserve, West Kilombero Scarp Forest Reserve, and Kihansi Gorge, Tanzania Primary threats: Timber extraction and habitat degradation due to agricultural encroachment and development, seed predation by wild pigs Actions required: Enforcement of protection in reserves and establishment of management plan to mitigate effects of water loss from hydroelectricity developments

Population size: Unknown Range: <10km2 area of occupancy, Lake Ohrid, Macedonia Primary threats: Habitat degradation due to increasing pollution levels, off-take of water and sedimentation events Action required: Implement transboundary agreements to improve habitat management

80

© John Himes

Heleophryne rosei

Hemicycla paeteliana

Table mountain ghost frog

Lithobates sevosus Dusky gopher frog

Population size: Unknown Range: 9km2, Table Mountain, Western Cape Province, South Africa Primary threats: Habitat degradation due to invasive plants and water abstraction Action required: Protection of habitat, continued implementation of management plans and integration of activities between sites

Population: Unknown Range: 8km2 area of occupancy, Jandia peninsula, Fuerteventura, Canary Islands Primary threats: Habitat destruction due to overgrazing and trampling by goats and tourists Action required: Conservation of habitat and control of goats, and limiting recreational access to area by tourists

Population size: 60-100 individuals Range: < 10km2 area of occupancy in Harrison County, Mississippi, USA Primary threats: Fungal disease and habitat limitation due to climate change and land-use changes Actions required: Protection of habitat and management of population to prevent spread of disease

© Oliver Lucanus

© Tom Ghestemme

© Rafa Araujo, MNCN, (CSIC) Madrid, Spain

Population size: < 5 individuals Range: Risaralda, Columbia Primary threats: Isolation of species and low regeneration rates Action required: Protection of remaining population and exploration of potential for ex-situ conservation Image © Dr. Jan Wolf, University of Amsterdam Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics, Dorian Ruiz Penagos, Universidad Tecnológica de Pereira, Colombia, Grupo de Investigación Jardín Botánico

Priceless or Worthless

© Carlos A Mancina

© Justin Gerlach

Priceless or Worthless

© Jessica Bryant

© KD Dijkstra

© FAO

©Kevin Schafer www.kevinschafer.com

81

© Atherton de Villiers

Natalus primus

Nomascus hainanus

Oreocnemis phoenix

Pangasius sanitwongsei

Pomarea whitneyi

Pristis pristis

Propithecus candidus

Psammobates geometricus

Cuban greater funnel eared bat

Hainan gibbon

Mulanje red damsel

Pangasid catfish

Fatuhiva monarch

Common sawfish

Silky sifaka

Geometric tortoise

Population size: <100 individuals Range: Cueva La Barca, Isle of Pines, Cuba Primary threats: Habitat loss and human disturbance Actions required: Protection of Cueva La Barca and its surrounds

Population size: <20 individuals Range: 10km2 area of occupancy on Hainan Island, China Primary threats: Hunting Action required: Gun confiscation in the area of the Bawangling population and habitat protection

Population size: Unknown Range: <10km2 area of occupancy, Mulanje Plateau, Malawi Primary threats: Habitat destruction and degradation due to drainage, agricultural expansion and exploitation of forest Action required: Enforcement of habitat protection

Population size: Unknown Range: Chao Phraya and Mekong basins in Cambodia, China, Lao PDR, Thailand and Viet Nam Primary threats: Overfishing and collection for aquarium trade Action required: Protection from overfishing and collection

Population size: 50 individuals Range: Fatu Hiva, Marquesas Islands, French Polynesia Primary threats: Predation by introduced species - Rattus rattus and feral cats Actions required: Increase control of introduced species and consider translocation, either to another island or by creating another, larger controlled area in an accessible part of Fatu Hiva

Population size: 100-1,000 individuals Range: Maroantsetra to Andapa basin, and Marojeju Massif, Madagascar Primary threats: Hunting and habitat disturbance Action required: Continuation and expansion of efforts to end hunting and establishment of protected areas

Population size: Unknown Range: Western Cape Province, South Africa Primary threats: Habitat destruction and degradation, and predation Action required: Establishment of additional reserves and management of fire regimes

IMAGE NOT YET AVAILABLE

IMAGE NOT YET AVAILABLE

© Onildo Marini-Filho

Parides burchellanus Population size: <100 individuals Range: Cerrado, Brazil Primary threats: Habitat degradation due to pressure from human populations and range restriction Actions required: Protection of gallery forest habitat

82

© Sanjay Molur/WILD/ZOO

Picea neoveitchii Population size: Unknown Range: Qinling Range, China Primary threats: Forest destruction Action required: Ex-situ conservation and re-introduction; establishment of protected areas

Pinus squamata

Poecilotheria metallica

Qiaojia pine

Gooty tarantula, metallic tarantula, peacock parachute spider, peacock tarantula, Salepurgu

Population size: <25 mature individuals remaining Range: Qiaojia, Yunnan, China Primary threats: Limited distribution and small population size Action required: Ex-situ conservation and re-introduction; establishment of protected areas

Population size: Unknown Range: Nandyal and Giddalur, Andhra Pradesh, India Primary threats: Habitat loss and degradation as a result of deforestation, firewood collection and civil unrest Action required: Habitat protection, awareness at community level, inclusion in the national Wildlife Protection Act and national and international trade legislation

© Loïc Ruellan

Psiadia cataractae Population size: Unknown Range: Mauritius Primary threats: Habitat degradation and destruction due to development project and alien invasive plant species Actions required: Effective protection of the area, continuous and effective control of invasive alien plants particularly grasses and replanting of hardened nursery grown plants

© Battal Ciplak and Sarp Kaya

© Le Khac Quyet/ University of Colorado Boulder

Rhynchocyon sp.

Rhinopithecus avunculus

Rhizanthella gardneri

Beydaglari bush-cricket

Tonkin snub-nosed monkey

Population size: Unknown Range: Beydaglari range, Antalaya, Turkey Primary threats: Climate change / habitat loss Action required: Development of a bioacoustic monitoring scheme and strategic conservation action plan, establishment of a nature reserve, implementation of habitat management scheme, and research on population size, trends, distribution, and ecology

Population size: < 200 individuals Range: Northeastern Viet Nam Primary threats: Habitat loss and hunting Action required: Establishment of a conservation area for Khau Ca Conservation area in Ha Giang province and increase law enforcement to reduce hunting pressure

West australian underground orchid

© Tony Gilbert

Rosa arabica

© Ian Vernon/ Tim Hounsome/ Durrell Wildlife Conservation Trust

Salanoia durrelli

© Martin Hale

Population size: Unknown Range: estimated to be 200km2 in marshes of Lake Alaotra, Madagascar Primary threats: Habitat loss Action required: Improved management of the Lake Alaotra protected area

© Norihiro Kawauchi

Red crested tree rat Population size: Unknown Range: Sierra Nevada de Santa Marta, Colombia Primary threats: Habitat loss through urban development and coffee cultivation Action required: Surveys to map species range and continued habitat protection at known site of occurrence

© Heiko Kärst

Valencia letourneuxi Population size: Unknown Range: Southern Albania and Western Greece Primary threats: Habitat destruction, water abstraction and aggressive interaction with Gambusia Actions required: Protection of habitat and control of Gambusia

© Nonn Panitwong

Sterna bernsteini

Tokudaia muenninki

Angel shark

Chinese crested tern

Okinawa spiny rat

Population size: Unknown Range: Formerly coastal waters of NE Atlantic as far north as Norway and into the Mediterranean Sea. Now restricted to Canary Islands only Primary threats: Benthic trawling Actions required: Protection of Canary Islands habitat and nearby continental shelf habitats from trawling

Population size: <50 mature individuals Range: Breeding in Zhejiang and Fujian, China, and outside breeding season in Indonesia, Malaysia, Philippines, Taiwan, Thailand Primary threats: Egg collection and habitat destruction Action required: Protect breeding sites, strengthen legal protection status and raise awareness at breeding colonies

Population size: Unknown Range: 3km2 on Okinawa Island, Japan Primary threats: Habitat loss and predation by feral cats Action required: Surveys to map species range, protection of remaining habitat and feral cat control programme

Затоплувањето на климата предизвикува и истребување на постојните и појавување на нови видови, а во минатото појавувањето на нови видови било поинтензивно од загубата на старите, ја пренесува магазинот "Nature" изјавата на Мејхју. Но, ова не значи дека сегашниве климатски промени ќе влијаат поволно врз биодиверзитетот.

- Брзината на промените е многу важна. За да се збогати биодиверзитетот, новите видови треба да еволуираат. А за тоа се потребни дури и милиони години, што е многу побавно од стапката на истребување на видовите со денешните брзи промени во климата - објаснува Мејхју.

© Lizzie Noble/ Fundación ProAves www.proaves.org

Santamartamys rufodorsalis

Durrell’s vontsira Population size: unknown, 10 subpopulations Range: 14.6km2, St Katherine Mountains, Egypt Primary threats: Domestic animals grazing, climate change and drought, medicinal plant collection and restricted range Action required: Protection of individuals from exploitation

Squatina squatina

Priceless or Worthless

Population size: < 100 individuals Range: Western Australia, Australia Primary threats: Land clearance for agriculture (96 per cent habitat cleared to date), climate change and salinisation Action required: In-situ protection of the two supporting organisms, and protection of seed stocks and the fungus partner in a seed bank

Priceless or Worthless

© Medicinal Plant Conservation Project Egypt and St Katherine Park

Boni giant sengi Population size: Unknown Range: Boni-Dodori Forest, Lamu area, Kenya Primary threats: Habitat destruction due to development Actions required: Formal protection of Boni-Dodori forest and finalisation of formal identification

© Kingsley Dixon

Psorodonotus ebneri

Priceless or Worthless

© ZSL/KWS

84

Population size: Unknown Range: Coastal tropical and subtropical waters of Indo-Pacific and Atlantic Oceans.

Currently largely restricted to northern Australia Primary threats: Exploitation - has removed the species from 95 per cent of its historical range Action required: Further research required to understand current distribution and threats and ways of managing these

Trigonostigma somphongsi Somphongs’s rasbora Population size: Unknown Range: Mae Khlong basin, Thailand Primary threats: Habitat loss and degradation from farmland conversion and urbanization Action required: Wetland restoration

Да ги спасиме стоте најзагрозени

Експертите за конзервација на дивиот свет објавија листа на 100 најзагрозени видови и предупредија дека само промена во јавното и политичкото мислење може да ги спаси од целосно исчезнување, пренесе деновиве агенцијата „Франс прес“. Листата е составена од Зоолошкото друштво на Лондон и е објавена во извештајот „Бесценети или безвредни?“. Таа содржи 100 животни, растенија и габи први на списокот пред истребување.

- Сите видови на листата се уникатни и незаменливи. Ако исчезнат, ниту една

© John Dransfield/ Royal Botanic Gardens Kew

Voanioala gerardii

Zaglossus attenboroughi

Forest coconut

Attenborough’s echidna

Population size: <10 individuals Range: Masoala peninsula, Madagascar Primary threats: Harvesting for consumption of palm heart and deforestation Action required: Protection of individuals and habitat coupled with public awareness campaigns

83

© Hein van Grouw/ National Museum of Natural History , Leiden

Population size: Unknown Range: Cyclops Mountains, Papua Province, Indonesia Primary threats: Habitat modification and degradation due to logging, agricultural encroachment shifting cultivation and hunting by local people Action required: Enhance awareness and cultural significance of the species, establish sustainable management practices and conduct additional surveys

“Saving all species is not just an option for wealthy societies or a hobby for nature freaks, it is a necessity for humanity” Professor Luigi Boitani

сума пари не може да ги врати. Ако преземеме итна акција ќе им дадеме шанса да се борат за опстанок. Но, тоа бара општеството да ја поддржи моралната и етичка позиција дека сите видови имаат еднакво право да постојат - ја пренесува „Франс прес“ изјавата на една од авторите на извештајот, Елен Бучер. Според последното дополнување на познатата Црвена листа на Меѓународната унија за конзервација на природата загрозени се 41 отсто од видовите водоземци, 33 отсто од коралите, 25 проценти од цицачите, 20 проценти од растенијата и 13 отсто од птиците.

Priceless or Worthless

85

3

5 октомври 2012 ПОРТА

55

екологија

Нов систем за управување со отпад во Преспанскиот регион

Преспа се враќа на старите патеки Делот од системот за собирање и транспорт на овие два вида отпад се базира на поставување на трансфер станици на повеќе локации во Преспанскиот регион. На овие локации земјоделците ќе можат да го оставаат својот отпад во посебни контејнери за органски отпад и посебни контејнери за отпад од амбалажа од пестициди. Никола Нешкоски,

инж. жив. средина / еко-менаџер

П

респански регион – некогаш симбол за јаболка, за пеликани и риби... симбол за дива и недопрена природа, сега – симбол за регион во кој има загадено езеро, појава на разни болести кај луѓето (висок процент на канцер), загадена почва, вода, но и намален број на туристи. Интензивното земјоделство во овој регион и несоодветниот третман на создадениот отпад е една од причините што доведе до горенаведените појави. Примарниот проблем во овој регион лежи во отпадот од амбалажа од пестициди, и отпадот од јаболка, што спаѓаат во категорија на опасен отпад. Моменталните активности кои се преземаат за „справување“ со овој отпад се палење, закопување и фрлање на соодветни места. Што со овој отпад? Каде ќе заврши органскиот отпад? Што ќе се прави со отпадот од амбалажите од пестициди? Градот Ресен во соработка со УНДП и швајцарската Агенција за развој и соработка креираа систем за управување со овој

56

3

ПОРТА

5 октомври 2012

вид на отпад, кој вклучува: изградба на постројка за преработка на органскиот отпад – и создавање на компост, кој претставува природно, органско ѓубриво и со чија примена се придонесува кон подобрување на квалитетот на почвата. Исто така е создадена и шема која овозможува собирање, транспорт и преработка на отпадот од амбалажи од пестициди, според европски стандарди. Делот од системот за собирање и транспорт на овие два вида отпад се базира на поставување на трансфер станици на повеќе локации во Преспанскиот регион. На овие локации земјоделците ќе можат да го оставаат својот отпад во посебни контејнери за органски отпад и посебни контејнери за отпад од амбалажа од пестициди. Отпадот потоа ќе биде преземен од јавното комунално претпријатие ,,Пролетер“. На овој начин, во проектот за спас на Преспанскиот регион директно се вклучени речиси сите жители на овој регион, со оглед на фактот што околу 60 отсто од жителите на овој регион како главен извор на егзистенција го имаат одгледувањето

на јаболка. Исто така, околу 80 проценти од вкупното производство на јаболка во државава отпаѓа на Преспанскиот регион. Со примена на новиот систем на управување со биоразградлив отпад и отпад од амбалажа од пестициди се решава значаен проблем со кој се соочуваат производителите на јаболка. Во Преспанскиот регион, во Македонија, а и пошироко, за прв пат се воведува систем на управување со отпад кој овозможува справување со отпадот на лесен и еколошки начин. Со системот на компостирање на неупотребливите (скапани) јаболка се решава проблемот со повеќе од 18.000 тони органски отпад годишно. Исто така, системот овозможува справување со 12.000 до 15.000 килограми отпад од амбалажа од пестициди, на еколошки и одржлив начин. Со имплементирање на овој систем за управување со отпад, Преспанскиот регион повторно ќе може да се врати на своите стари патеки. Потребна е силна волја и желба од сите засегнати страни - само заедно можеме да го спасиме овој регион!

ЈУБИЛЕЕН СТАДИОН - Саранск, Русија

П

о повод одбележувањето на илјада години единство меѓу рускиот народ и Мордовците, кои со својата република се составен дел од Руската Федерација, најдоцна до крајот на следната година ќе биде изградена новата фудбалска арена за потребите на, од годинава, новиот фудбалски прволигаш ФК Мордовија. Стадионот ќе има симболично име - Јубилеен стадион. Тој ќе има капацитет од 32.000 места и може да биде ставен во агендата на Руската фудбалска федерација за стадиони домаќини на светското првенство во 2018 година. Новиот стадион во Саранск, главниот град на Мордовија, ќе биде изграден во близина на насипот на реката Инсар, одлична локација, на која покрај стадионот е предвидена изградба и на неколку големи станбени објекти, административни центри и трговски капацитети. Досегашниот стадион „Старт“ беше урнат и на негово место почна да се издига новиот спортски храм. Целата сума за изградбата на стадионот ќе падне на товар на државата, што во знак на благодарност кон Мордовците сама и го покрена прашањето за изградба на стадионот. Се претпоставува дека Русија ќе издвои 300 милиони долари за комплетирање на проектот. Првичниот план за изградба на стадионот остава простор и за доизградба и зголемување на почетниот капацитет од 32.000 места на 46.000. Се зависи од потребите на СП 2018 година. Изградбата на стадионот започна во 2009 година, првично се очекуваше да биде завршена ова лето, но очигледно ќе биде пролонгирана за следната година. Сашо Кузмановски

спортски храмови

ФАКТИ за ЈУБИЛЕЕН СТАДИОН - Саранск, Русија Капацитет: 32.000 (проширување до 46.000) места Период на изградба: 2009 - 2013 Цена на градба: 300 милиони долари Дизајн: Saransk Grahzdan Proekt Инвеститор: Влада на Руската Федерација Изведувач: CDC

Путин гради стадион за илјадагодишното пријателство3 5 октомври 2012 ПОРТА

57

фитопатологија

Хемиски мерки за заштита на растенијата

Ознака на област каде е аплициран пестицид

Дури и денес, и покрај штетните последици од употреба на пестицидите и сè поголемиот стремеж за биолошко сузбивање на штетниците, производството во областа на шумарството, хортикултурата и земјоделството не може да се Михајло Ристески, замисли без пестициди, и тие имаат широка употреба

К

ористењето хемиски средства при сузбивањето на растителни болести и штетници е основа на т.н. хемиски мерки (методи) за заштита на растенијата. Средствата што се користат се наречени пестициди (pest = штетник, caedere = убивам), а може да се поделат на неколку начини, но најадекватна е поделбата според субјектот на дејствување, односно субјектот што се сузбива: • инсектициди - пестициди кои се користат против инсекти; • акарициди - пестициди кои се користат против фитофагни пајачиња; • нематоциди - пестициди кои се користат против нематоди; • лимациди - пестициди кои се користат против полжави;

58

3

ПОРТА

5 октомври 2012

стручен соработник, магистер на шумарски науки

• родентициди - пестициди кои се користат против глувци, зајаци и др.; • авициди - пестициди кои се користат против птици; • корвициди - пестициди кои се користат против врани и гаврани. Погоре споменатите пестициди се познати како зооциди, бидејќи дејствуваат против животински организми. Освен нив постојат и следниве: • бактерициди - пестициди кои се користат против бактерии; • хербициди - пестициди кои се користат против плевели; • фунгициди - пестициди кои се користат против габични организми. Со цел да се добие генерална слика за тоа што значат пестицидите следи опис на една група пестициди, и тоа фунгицидите.

Фунгицидите се хемиски средства кои се употребуваат во одредени концентрации и дејствуваат инхибиторно на развојот на габични организми. Во зависност од степенот на дејствување, односно степенот на убивање, постои фунгистатичен ефект (кога фунгицидот само го запира развојот на габата) и фунгициден ефект (кога фунгицидот ја убива габата). Употребата на фунгицидите може да биде: за дезинфекција на семе, за дезинфекција на садови и простории каде се чува семе, за дезинфекција на резници и друг посадочен материјал, за дезинфекција на земјиште, за превентивна заштита на растенија од појава на болест, за лечење на веќе заболени растенија, за премачкување на рани на дрвја и пенушки, за импрегнација на обработено дрво, и др. Услови кои треба да ги

фитопатологија Пестициди кои се користат во домови

Заштита при апликација на пестициди

Различни контејнери за пакување на пестициди

исполнува фунгицидот: - да не е отровен за други живи организми (растенија, животни, човек); - да нема својство на таложење (во почва или во живи организми); - да има широк спектар на дејствување (да дејствуваат против голем број на габични организми); - да дејствува брзо после апликација; - да не се разградува или измива лесно; - да има кратка каренца (каренца е периодот од апликација на фунгицидот до времето кога е можно користење на плодовите за човечка исхрана од третираното растение); - да нема негативно дејство кон растението; - да е лесен за примена; - да не остава трага после апликацијата; - да може да се меша со други сретства;

Различни пакувања на пестициди

- да не е скап, и др. Во составот на фунгицидите како и кај сите пестициди е вклучена отровна материја (т.н. активна материја), но и повеќе други материи кои на средството му даваат одредени својства како што се: добра растворливост, лепливост, стабилност кон надворешни влијанија, и други својства. Фунгицидите се произведуваат во различни форми, и тоа како: концентрат за суспензија, концентрат за емулзија, концентрирана суспензија, концентрирана емулзија, концентриран раствор, прашок, растворлив прашок, паста, течна паста, гранули, микрогранули, концентриран раствор, концентриран раствор за директна употреба. Најчесто се користат фунгицидите во облик на прашок, кои пред употреба се раствораат

во течност (вода или растворувачи). Во минатото, голем број од пестицидни средства широко се употребувале и покрај нивната токсичност кон растенијата, животните и човекот. Денес, голем број земји имаат листа на пестициди кои се забранети или нивната употреба е ограничена. Европската листа на забранети или фунгициди со ограничена употреба е долга, а во неа спаѓаат: Хлордан, ДДТ, Фербам, Хептахлор, Хексахлоробензен, Линдан, Цинеб, Беномил, и др. Дури и во денешно време, и покрај штетните последици од употреба на пестицидите и сè поголемиот стремеж за биолошко сузбивање на штетниците, производството во областа на шумарството, хортикултурата и земјоделството не може да се замисли без пестициди, и тие имаат широка употреба.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

59

енергетска ефикасност

Намалување на сметките за електрична енергија

Напонската оптимизација кај електромоторите штеди пари Со трифазните контролори покрај напонот се намалува исто така и струјата, а со тоа и преземената електрична енергија, додека на сметка на тоа се зголемува работниот век на моторот. Резултат на сето тоа е заштедена енергија, односно намалени сметки за електрична енергија. Максим Гонев,

дипл.ел.инж.

П

ознато е дека над 70 проценти од потрошувачката на електричната енергија во светот се врши во индустријата, при што над 90 отсто е наменета за електромоторите. Имајќи ги предвид овие факти, а соочени со голема енергетска криза, во седумдесеттите години од минатиот век владата на САД, преку своето минстерство за енергетика (DOE), објавува јавен повик

60

3

ПОРТА

5 октомври 2012

за наоѓање начин за зголемување на ефикасноста на искористување на електричната енергија за потребите на електомоторните погони во индустријата. Најдобар начин за оваа намена понудил стручниот тим на НАСА, предводен од научникот Френк Нола преку својата оригинална идеја за трифазен контролор на факторот на моќност со сензори за индуцираните електрични и магнетни полиња кај асинхроните кафезни мотори. Оваа оригинална идеја е патентирана

во 1984 година од страна на НАСА, а подоцна лиценцно продадена на неколку компании за производство и продажба. Со овие контролори се намалува неискористената, а преземена електрична енергија, која најчесто се претвора во штетно загревање на моторот. Тоа се електронски уреди кои покрај улогата на уреди со кои што се врши постепено забрзување (развртување) на електромоторите при нивното пуштање во работа, во текот на целиот период на

Powerboss

Powerboss Динамичка Контрола на Мотори

Powerboss

Намалување на трошоци Заштеда на енергија

работење на моторот вршат оптимизација на испорачаниот напон кон моторот, а со тоа и намалена потрошувачка на енергија и подобрен фактор на моќност. Тоа значи и намалена потреба од реактивна енергија. Притоа се намалуваат загубите во активна енергија и до 35 проценти, а загубите во реактивна енергија и до 65 проценти. Контролорот непрекинато ја следи фазната разлика меѓу струјата и напонот на моторот што е нецелосно оптоварен, што е и најчест случај во практика, или пак работи во празен од. Во таков случај, контролорот го намалува испорачаниот напон кон моторот до вредност со која тој ќе создаде точно толкав момент, колку што е потребен за совладување на моменталниот товар. За оваа напонска оптимизација се искористени веќе познатите техники на уредите со кои што се врши постепено забрзување (развртување) на електромоторите при нивното пуштање во работа, но со вграден микропроцесор, со чија помош тие континурано работат во текот на целиот работен циклус на моторот. Со овие контролори покрај напонот се намалува исто така и струјата, а со тоа и преземената електрична енергија, додека на сметка на тоа се зголемува работниот век на моторот. Резултат на сето тоа е заштедена енергија, односно намалени сметки за електрична енергија. Важноста на овие уреди е поради фактот што тие се употребуваат кај најраспространетиот вид на електрични мотори, а тоа се асинхроните кафезни мотори. Тие се употребуваат во

индустриите каде моторите работат со променлив товар, какао што се елеваторите, ескалаторите, лентестите транспортери, пумпи, вентилатори, компресори, екструдери и сл. Да резимираме, со овие контролори не се менува брзината на моторот, и по тоа се разликуваат од фреквентните регулатори . Со нив само динамични, за стоти дел од секундата или за една полупериода од синусоидата на напонот со 50 Hz , се оптимизира т.е. намалува или зголемува доведениот напон до моторот, чија промена квадратно влијае на промената на развиениот момент на моторот, а по големина е доволен за да се совлада моменталниот момент на машината. Тоа значи дека од електродистрибутивната мрежа се презема само толку енергија, колку во тој момент и е потребно на машината. Со така оптимизираното напонско снабдување, моторот не презема вишок енергија која би ја претворил во негово загревање. Поради тоа моторите што работат со вакви контролори не се загреваат повеќе од 35 до 40 Целзиусови степени, за разлика од оние што се приклучени на фиксен напон од 380 V, во моментите на намалување на оптоварувањето, преземената непотребна и неискористена за машината енергија, ја претвораат во сопствено загревање. Ова е посебно корисно кај погоните со предимензионирани машини, кај кои и при нормална работа моторите се многу малку оптоварени, а тоа е многу чест случај кај застарените технологии, кои ги има во голем број во македонската идустрија.

Здружение за одржлив енергетски развој „ДВапаТи е – енергетска ефикасност“ info@2xE.org.mk www.2xE.org.mk

3

5 октомври 2012 ПОРТА

61

совети

Функционален трособен стан Станот во кој треба наскоро да се вселиме има претсобје, дневна соба со трпезарија, кујна, тоалет, бања, спална и детска соба. Ни се чини дека детската соба е мала, па ако постои можност, би направиле евентуални промени. Потребен ни е и совет околу организацијата на просторот во останатиот дел од станот. Душица и Милан Николови, Скопје

У

бавината на ентериерот е во едноставната функционалност која на домот ќе му даде белег на современост. Детската соба може да се прошири за сметка на спалната, така што ќе се искоси преградниот ѕид меѓу собите. Во дегажманот сместете ги гардеробните плакари со што ќе се ослободи повеќе простор во собите. Воедно ќе добиете и необично решение. Трпезаријата веќе има дефинирано место меѓу балконот и кујната. Просторот одговара за кружна маса со четири стола. Дневната соба опремете ја со тросед, двосед и клупски масички, а на ѕидот што го одделува дегажманот од дневната соба има место за полици. Ниска комода поставете на ѕидот што ја одделува кујната од дневната соба. Во изборот на мебел предност нека имаат чистите облици и бои, но не заборавајте и на деталите што даваат автентичност. Билјана СТЕВКОВСКА-САВИЌ, дипл.инж.арх.,

62

3

ПОРТА

bsavic@porta3.com.mk 5 октомври 2012

пред

потоа

најчудни градби

И вавилонска кула и национална телевизија на Полска Драган Ристов

И

ако земјите од бившиот комунистички блок со децении беа во криза, малкумина од нив успеаја доаѓањето на плуралниот систем да го адаптираат и на соодветната пазарна економија. Меѓу овие земји е Полска, чија престолнина, во градежен аспект, доживува своевидна ренесанса. Центарот на главната метропола Варшава се повеќе наликува на познатите западни центри, бидејќи бизнис дистриктот се гради со голем интензитет, со нови, модерни и прекрасни облакодери. Објектот на националната телевизија може слободно да конкурира за еден од најубавите во светот, иако има чуден дизјан заради што е предмет на оваа рубрика. Објектот на националната телевизија на Полска, сместен на улицата Вороница, е граден цели седум години, во периодот 2001 - 2008 година. Од дизајнерски аспект, евидентно е дека објектот има пет целини, од кои четири се видливи од предната страна, и едниот што доминира од задната страна на објектот. Кога е во прашање влезот, или предниот лик, особено доаѓа до израз т.н. мини Вавилонска кула изградена во стаклен стил. Самата кула симболизира повеќејазичност, со оглед на библиската симболика на Вавилонската кула, каде Господ им ги измешал јазиците на луѓето. Де факто, и целиот дизјан со шареноликоста ја симболизира таа отвореност на националната телевизија, за разлика од претходниот монотон и конзервативен дизајн. Претходниот дизајн на националната телевизија бил премногу комунистички и затворен, заради што инвеститорот се зафатил со комплетно ре-уредување. Автори на дизајнот се Чеслав Белецки и Марија Твардовска. За ова ја добиле и првата награда за најдобар дизајн на Полската асоцијација на архитекти. Во основа, во архитектонска смисла, како што појаснуваат авторите, објектот говори на два јазика: класичен и модерен. Како инспирација се користени мотивите од типот на Арката на Ное (мултифункционални сали, студија и соби за одржување), јапонски декоративни шари (надворешното уредување пред објектот - пешачките зони и употребените

камени елементи), римско влијание (мала фонтана по угледот на Фонтана ди Треви) и домашно, полско влијание (статуа на Виктор пред официјалниот влез). Според архитектот Уго Брунони, тимот автори си поиграл со формите и симболите правејќи уникатен спој на градежните елементи, кои на некој начин говорат за самата структура. Објектот располага со корисна површина од 22.110 метри квадратни. Од задната страна доминантен е полукружниот објект со огромен наслов

„Телевизија Полска“. Станува збор за канцеларискиот простор кој е лоциран во задниот дел, но најважно од се е што овој заден полукружен објект ги обединува предните различни објекти во една целина. И покрај тоа што голем број светски реномирани архитекти искажале пофални зборови за објектот на Националната телевизија на Полска, кај голем дел од домашното население доминира мислењето дека објектот не трбало да се гради. И заради парите, но и заради тоа што премногу долго се градел.

3

5 октомври 2012 ПОРТА

63

излог

lonDon DEsiGn fEstival 2

1

1. Kaкo дел од lodon Design festival, Johanson Design ги претставија овие акустични панели изработени од филц.

2. Комодата тerranos е првото произведено дело на младиот дизајнер Jack frost, а самото име е добиено од латинскотo значење на зборот - Модерна земја, инспирирано од контурите на австралиската топографија.

3. Кинеското дизајнерско студио каn&lau Design ги претставија овие сосема необични дрвени столчиња наречени „Близначки“.

4. Светилки од Оbe and Co Design кои се приспособени да се користат како висечки лустери или како столни ламби кои можат да бидат под агол или насочени нагоре. фото: Contemporist подготви: сандра ДонЧеВа ТеоХароВа, дипл.инж.арх.

64

3

ПОРТА

5 октомври 2012

излог 3

4

3

5 октомври 2012 ПОРТА

65

јавни набавки СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 119/2012

ТЕРМИНАЛ ЗА ВОЗИЛА), КО КУМАНОВО, ОПШТИНА КУМАНОВО

ОДЛУКА ЗА ДАВАЊЕ СОГЛАСНОСТ ЗА ТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКО ВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ИЗРАБОТКА НА ЛОКАЛНА УРБАНИСТИЧКА ПЛАНСКА ДОКУМЕНТАЦИЈА, ЗА ИЗГРАДБА НА УГОСТИТЕЛСКИ КОМПЛЕКС, КО МИСЛЕШЕВО-ВОН ГРАД, ОПШТИНА СТРУГА ОДЛУКА ЗА ДАВАЊЕ НА СОГЛАСНОСТ ЗА ТРАЈНА ПРЕНАМЕНА НА ЗЕМЈОДЕЛСКО ВО ГРАДЕЖНО ЗЕМЈИШТЕ, ЗА ДОНЕСУВАЊЕ НА ЛОКАЛНА УРБАНИСТИЧКА ПЛАНСКА ДОКУМЕНТАЦИЈА ЗА ИЗГРАДБА НА СТОПАНСКИ КОМПЛЕКС (СЕРВИС И

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 120/2012 ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 185/2012 Назив на договорниот орган: Општина Карпош, бул. “Партизански одреди“ 68, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Реконструкција на плато “Млечен ресторан“. Контакт тел/факс: 02 3066378, 02 3079-694, лице за контакт: Ѓорѓи Бундалевски. Јавно отворање на понудите на ден 16.10.2012 год.

БРОЈ: 37/2012 Назив на договорниот орган: Радовиш – орган на општината, бул. “Александар Македонски“ бб, 2420, Радовиш. ПРЕДМЕТ: Обновување на фасади на колективни станбени згради на ул. “22-ри Октомври“ и ул. “Св. Спасо Радовишки“ во Радовиш. Контакт тел/факс: 032 635-098, 032 630-290, лице за контакт: Елизабета Кирилиева Коцева. Јавно отворање на понудите на ден 15.10.2012 год.

ПРЕДМЕТ: Набавка за изградба на станбени улици, потпорни ѕидови, водоводна мрежа и сепарирана канализациона мрежа во викенд зона Вршник во општина Крушево. Контакт тел/факс: 048 476-442, 048 477046, лице за контакт: Васко Јанкуловски. Јавно отворање на понудите на ден 16.10.2012 год.

БРОЈ: 25/2012 Назив на договорниот орган: Општина Крушево, ул. “Никола Ѓурковиќ“ бб, 7520, Крушево.

ПИШУВАЈ

СОРАБОТУВАЈ

ПРЕТПЛАТИ СЕ!

МОТ ДРОИКИ“ О Р АЕ Р ВЕЛ ЛИК се џамија ќе НДА О НОВШар А С ЌАенатиате генерации С К У Е К Иидн ВАва за „АЛ за ПРчу ДСК Марио Бота БРОЈНЕРИ Д О НТЕ ИЈА Преку јазикот т, КО ЕДОН на просторо т АК етлината и св н М е та ВО би геометрија

ам рв лив ниот в р о лат овт Неп под з

5 октомври 2012

КИТЕ БРИТАНСТИ ЌЕ АРХИТЕК РААТ СЕ ЕДУЦИНОВА СПОРЕД ЕЛНА Т ЗАДОЛЖИГРАМА ПРО

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

на VII

www.porta3.com.mk 1 годи

3

ПОРТА

/ денари / БРОЈ 168

66

VII 0.2011 година ПЕТОК 21.1

ШТВО ГРАДЕ ГРАДЕЖНИ Ж А АРХИ НИШТВО ТЕКТУ АРХИТЕКТУР РА Е А К Ј ЈА О ГИ Л ОГИЈ ТВОЕКОЛО А ИШ ЕЖН УРА Д ГРА ТЕКТ И А АРХ ОГИЈ Л ЕКО

ам комуницирата со публик