246 by Porta3

ПОРТА Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО А РХ И Т Е К Т УР А Е КО ЛО Г И Ј А

246 ЈУЛИ 2016

БЛОК А - добар пример на современата станбена градба во Белград „Паметни“ енергетски региони - за Европа реалност, за нас далечна иднина „Македонско село“ - Во потрага по идентитетот

90 ДЕНАРИ

ПОРТА

градежништво

ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂ ɂ ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ ȼɈȾɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ȽȺɋɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ .$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɂɇɈȼȺɌɂȼɇȺ ɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ ɉɈ ɋɂɌȿ ɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂ ɋɌȺɇȾȺɊȾɂ

Tel: 00 389 034 212 064 00 389 034 211 757 00 389 034 215 225 00 389 034 215 226 Fax: 00 389 034 211 964 e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk e-mail: hidropl@t-home.mk www.konti-hidroplast.com.mk Industriska bb 1480 Gevgelija MACEDONIA 4 ПОРТА 25 јули 2014

ПОРТА

ГОДИНА XII

БРОЈ 246 ПЕТОК 29.7.2016 Редакција:

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, Неодамна, на падините на Водно беше отворено „Македонско село“. Како и во многу други слични објекти и овде, она што е изградено не е никаква етнографска или археолошка реконструкција на стварниот живот во некое село. Со неговата изградба повеќе се сака да се обнови духот на минатите времиња во една идеална етно заедница. Направено е да ја привлече домашната публика, која се идентификува со своите корени и традицијата , но и да се привлечат странски туристи на кои, можеби, сè ова им изгледа егзотично. Изградбата на овие, како и низа други „етно“ куќи или простори, сосема јасно произлегува од потребата за (ре)изградба на идентитетот. Во Европа се реалност, а за нас далечна иднина. Станува збор за „паметни“ енергетски региони. Примерите за тоа како работи и како се однесува развиениот свет, мора еднаш засекогаш да ги прифатиме како добра практика. Учеството на повеќе засегнати страни, повеќе чинители, професионалци од различни области, спротивставување на различни мислења и сл., значи квалитет во донесувањето на одлуките и креирањето на политиките. Во спротивно, сите планови и програми и понатаму ќе се прават само за да се задоволи некаква форма, а проектите што се реализираат и понатаму ќе бидат само одраз на интересот и потребите на одредена елита.

Новата станбена населба во Белград БЛОК А е добар пример на современата станбена градба. Наизглед едноставна по својата форма и архитектонскиот израз, покажува дека во современото српско градителство возможно е да се отстапи од стандардите што ги наметнува „инвеститорската архитектура“, која доаѓа како последица од севкупната општествена состојба на транзиционото општество. Децата во градот се само „мали“ корисници, кои треба да се однесат од место до место, да се истрчаат и поиграат, и да се чуваат дома или во установи. Нив не ги гледаме како вистински актери во градскиот живот или активни корисници на градскиот простор и градските услуги. Како да се создаде здраво општество? Можен ли е Град-пријател на децата? Сместена во Sugar Bowl Ski Resort, 2,5 часа североисточно од Сан Франциско, Troll Hus е викендица со пет спални соби кои се наменети во нив да може да уживаат истовремено три генерации. Скриена во планинските масиви и поставена во високите алпски шуми, Troll Hus е проектирана според желбата на нејзините сопственици, кои имале идеја за модерно и затскриено засолниште со постојани контакти и визури кон природата. Станува збор за ненаметлив инспиративен концепт на Mork-Ulnes Architects.

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ

Насловна страница: ЕТНО KOMПЛЕКС „МАКЕДОНСКО СЕЛО“

ПОРТА ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

246 ЈУЛИ 2016

БЛОК А - добар пример на современата станбена градба во Белград „Паметни“ енергетски региони: За Европа реалност, за нас далечна иднина „Македонско село“ - Во потрага по идентитетот

графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ фоторепортер: Кире ПОПОВ лектор: Костадинка СОЛЕВА

90 ДЕНАРИ

Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. Доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж.

Фото: АНГЕЛ СИТНОВСКИ, архитект

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ИНФО 8

Управител: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

КОЛАЖИ, МОНТАЖИ И АСЕМБЛАЖИ

ГРАДЕЖНИШТВО 24

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје

БЛОК А - ДОБАР ПРИМЕР НА СОВРЕМЕНАТА СТАНБЕНА ГРАДБА ВО БЕЛГРАД

АРХИТЕКТУРА 32

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

НЕНАМЕТЛИВ ИНСПИРАТИВЕН КОНЦЕПТ

УРБАНИЗАМ 40

Печати:

ГРАД - ПРИЈАТЕЛ НА ДЕЦАТА

Маркетинг: biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

АРХИТЕКТУРА 44 КРИСТАЛИ СРЕДЕ ЛОЗОВИТЕ НАСАДИ

ЕКОЛОГИЈА 52

ГРИЖАТА ЗА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА Е НАША ОБВРСКА

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 54

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден. за физички лица: 700 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

„ПАМЕТНИ“ ЕНЕРГЕТСКИ РЕГИОНИ - ЗА ЕВРОПА РЕАЛНОСТ, ЗА НАС ДАЛЕЧНА ИДНИНА

РЕПОРТАЖА 58 ЦРВЕНАТА ПЛАНЕТА – ВАДИ РУМ

соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Александра ШЕКУТКОВСКА Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија) Горан МАРКОВСКИ Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Енис ХОЏА Ивана ГРУПЧЕ Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА Љупка ДУКОВСКА Maрина ВЕРУШЕСКА Mишко РАЛЕВ Ненад ТОНИЌ Петар НИКОЛОВСКИ Сашо КУЗМАНОВСКИ Сузан ЛАМБЕРТ (Италија) Филип ФИЛИПОСКИ

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

Don Justo гради катедрала во Мадрид повеќе од пола век доаѓа од вербата во Бога, кому ја посветил својата катедрала. Тој вели дека градбата нема да биде завршена за време на неговиот живот, и дека работи на плановите што ќе ги остави зад себе, пишува Thisiscolossal. Без никакви вложени средства, катедралата се создава користејќи рециклирани материјали, тули и искршени плочки, a празните буриња од нафта се користат како оплата. Don Justo примерите за својот објект ги пронашол во катедралата Свети Петар во Ватикан, но и во Белата куќа, разни замоци и други мадридски цркви, пишува Би-би-си. Желбата на Don Justo е неговата катедрала да стане потполно функционален локален верски објект, но истакнува дека сè е „до небото“. n

usto Gallero, попознат како Don Justo, со своите 85 години и со незавршено основно образование, гради катедрала во Мадрид повеќе од пола век. Уште од 1963 година, Don Justo животот го посветува во изградба на оваа катедрала одејќи секое утро на своето градилиште. Неговиот објект достигна височина од скоро 40 метри, а за него нема, и веројатно нема ни да добие, градежна дозвола. Меѓутоа, тој смета дека неговата катедрала ќе остане сочувана бидејќи веќе станала симбол на локалната заедница на ова мадридско предградие. И покрај недостатокот на стручно познавање, Justo Gallero, кој основното образование го прекинал поради граѓанската војна во Шпанија, тврди дека сето знаење и сила 6

ПОРТА

29 јули 2016

инфо

3Д печатена куќа отпорна на силни земјотреси

екогаш, 3Д печатачите правеа само поситни предмети и поединечни парчиња мебел. Како што напредуваа со времето, станаа сè поголеми и посложени, така што сега се способни да „испечатат“ комплетна куќа. И тоа каква! Кинеската компанија HuaShang Tengda направи куќа со 3Д печатач која може да издржи земјотрес до 8 степени по Рихтерова скала! Да потсетиме, земјотрес со оваа јачина спаѓа во катастрофалните земјотреси што можат да предизвикаат огромна штета и до илјада километри од епицентарот. Иако тие не се првите што направиле 3Д печатена куќа, секако се први кои го направиле тоа од еден дел. Досега, главно, се печатеше дел по дел, па потоа сето тоа се составуваше на самото место. Во овој случај,

големиот 3Д печатач, развиван неколку години, за само 45 дена направи куќа од 400 квадрати како една целина, пишува Inhabitat. За куќата се потрошиле 20 тони бетон. Компанијата не објавила кој цемент го користела, ниту која била рецептурата за бетонската мешавина. n

29 јули 2016

ПОРТА

инфо

МЕЃУНАРОДНА ЛЕТНА ШКОЛА ЗА АРХИТЕКТУРА НА АРХИТЕКТОНСКИОТ ФАКУЛТЕТ ПРИ УКИМ

Колажи, монтажи и асемблажи

Марија Мано ВЕЛЕВСКА, раководител на Летна школа, сесија 2016 Мери Батакоја, секретар на Летна школа, сесија 2016

Осврт кон 25-тата сесија на меѓународната Летна школа за архитектура на Архитектонскиот факултет при УКИМ

еќе 25 години меѓународната Летна школа за архитектура, организирана од Архитектонскиот факултет при Универзитетот Св. Кирил и Методиј од Скопје, обединува повеќе генерации студенти, млади истражувачи, едукатори и архитекти од најразлични краишта на светот, во единствениот амбиент на манастирскиот комплекс Св. Јоаким Осоговски кај Крива Паланка. Во својот континуитет, школата, природно, бележи одредени промени во однос на форматот, но како заедничка нитка 8

ПОРТА

29 јули 2016

се провлекува фокусот на учењето архитектура во директна релација со актуелни теми и феномени, кои суштински ја дефинираат архитектурата како критичка мисла и како креативен процес. Низ своето 25-годишно континуирано работење, Школата се разви во своевидна лабораторија за експериментирање, тестирање и вреднување на различни пристапи и постапки кои извршиле влијание, и сè уште ја обликуваат архитектонската мисла и работа. Во прилог на внесување свежи погледи од страна, размена на искуства и знаења, и нивно повторно

дисперзирање ширум светот, последните десет години темата, задачата и методологијата на работа се поставени од гости-тутори кои доаѓаат од странство. Станува збор за низа светски етаблирани личности, меѓусебно различни, но еминентни фигури - како во архитектонското образование така и во архитектонската практика: Питер Вилсон (2015), Сами Ринтала (2014), Хан Тумертекин (2013), Илија Зенгелис (2012), Александар Бродски (2011)... Оваа година, дваесет и петтата сесија на Летната школа за архитектура, работеше на

инфо темата КОЛАЖИ + МОНТАЖИ + АСЕМБЛАЖИ, предводена од холандските архитекти и професори Михил Ридајк и Џулиет Бекеринг, заедно со работниот тим од Архитектонскиот факултет во состав: Марија Мано Велевска (раководител), Мери Батакоја (секретар), Ана Ивановска Дескова, Огнен Марина и Јован Ивановски. Во периодот од 9 до 16 јули, во исклучителниот работен простор во рамките на стариот манастирски конак на манастирот Св. Јоаким Осоговски, техниките на колаж, монтажа и асемблаж, беа апсолвирани преку серија предавања и преку директна практична целодневна работа. Покрај воведното предавање за запознавање со поимите, искуствата и можностите на посочените техники, Михил Ридајк и Џулиет Бекеринг одржаа посебни презентации на работата на своите проектантски бироа Neutlings Riedijk Arhitects, односно Bekkering Adams Architecten, со особен осврт кон примената на колажот, монтажата и асемблажот во различните фази на проектите: од замислувањето, преку начините на презентација, до конечните претстави на реализираните објекти во својот контекст. Професорката Класке Хавик, од ТУ Делфт, даде свој придонес кон запознавање и разбирање на различни форми и методи во читањето и замислувањето архитектура. Нејзиното предавање насловено „Читање од надвор: средби во едукацијата, Делфт-Скопје 2005-2015“ се базираше на личното искуство во досегашната соработка со Архитектонскиот факултет од Скопје. Темата КОЛАЖ+МОНТАЖА+АСЕМБЛАЖ се загледува во самиот процес на архитектонското проектирање со фокус насочен кон значењето и можностите на техниките на колажот, монтажата и асемблажот во уметноста и особено во архитектурата. Летната школа по архитектура имаше намера да го испитува и вреднува искуството од референтни примери во

Михаил Ридајк уметноста и архитектурата, произлезени од техники базирани на колажот, монтажата и асемблажот, за потоа да ги имплементира во проект за ре-концептуализација на градскиот плоштад во Крива Паланка. Трите постапки, иако вообичаено разбрани како синонимни категории, беа испитувани и применети одделно, но со цел континуирано развивање на планови, пресеци и изгледи на проектната задача - објект без функција, и/или истовремено објект кој содржи илјада функции, лоциран на плоштадот „Македонија“ во Крива Пaланка. Истовремено се развиваа осум дистинктивни концепции од страна на осум тима, составени од студенти во различна година на образование и од различно потекло, со цел создравање на вистински колажи од идеи, монтажи на искуства и асемблажи од

просторни концепти. Работата беше организирана во три блока од по два дена, а секој блок поединечно посветен на една од техниките: колаж, односно монтажа, односно асемблаж. Првите два дена беа посветени на „Колажот како средство на идеите“, вторите два дена „Монтажата како средство за просторна експресија“ и последните два дена на „Асемблажот како инструмент за архитектонско обликување“. Преодот од една во друга техника не е независен, туку е континуиран преод од дводимензионална евоцирачка слика во конкретен тридимензионален архитектонски простор. Резултатите од Сесијата беа претставени на завршната изложба пропратена со орална презентација која ги сублимираше сите чекори и елементи клучни за развивање на секој поединечен проект. Од презентираното, се заклучува дека станува збор за исклучително интензивно, дидактичко и креативно искуство. Летната школа по архитектура по 25-ти пат ги уживаше културните и природните благодети на манастирот Св. Јоаким Осоговски, а Архитектонскиот факултет при УКИМ, преселен во училницата на отворено – чардакот, им овозможи на 24 избрани студенти, на туторите и на сите останати гости еднонеделно уживање во архитектурата. n

ПОРТА

инфо

Soft Spaces

асс. Владимир Десков, раководител на Меѓународната летна школа за архитектура

о периодот од 28 јуни до 5 јули, во Охрид се одржа четвртата по ред Меѓународната летна школа за архитектура во организација на Факултетот за архитектура и дизајн при Универзитетот Американ колеџ Скопје. Факултетот за архитектура и дизајн ја поддржува и поттикнува современата позиција и задача на студентите активно да учествуваат во процесот на својот развој и да бараат мотивација и искуство надвор од институцијата Факултет. За таа цел, пред четири години се започна со организирање на Меѓународна летна школа во Охрид, во која гостите раководители предлагаат тема и методологија на работа, за потоа низ седумдневната работа со студентите да ги пренесат своите различни педагошки и

ПОРТА

IV МЕЃУНАРОДНА ЛЕТНА ШКОЛА ЗА АРХИТЕКТУРА - ОХРИД 2016

практични искуства. Како потсетување, во претходните три сесии гости раководители беа архитектите Vinko Penezić и Krešimir Rogina од Penezić & Rogina architects од Загреб, Хрватска, и Yoshiharu Tsukamoto и Momoyo Kaijima од Atelier Bow Wow од Токио, Јапонија. На овогодишната Летна школа раководители беа архитектите Tilo Herlach, Simon Hartmann и Simon Frommenwiler, партнери во познатото архитектонско биро HHF Architects, од Базел, Швајцарија. Како гостин на школата и оваа година беше Крешимир Рогина, визитинг професор на УАКС. На школата учествуваа 27 студенти по архитектура од универзитети од Велика Британија, Словенија, Србија и Македонија. HHF Architects се основани во 2003 година од Тило Херлах, Симон Хартман и Симон Фроменвилер. Оттогаш, HHF Architects имаат реализирано голем број проекти во Швајцарија, Германија, Кина, Франција, Мексико и САД. Од самото основање HHF бараат соработка со други архитекти или уметници, од што е произлезена и соработката со познатиот кинески уметник Аи Веивеи. Нивни поважни дела се објектите: „Landskronhof“ и „Lichtstrasee 9“ во Базел, „Labels 2“ во Берлин, „Ruta del Peregrino“ во близина на Гвадалахара, Мексико, „Baby Dragon“ павилјон во Jinhua Architecture Park, Кина. Покрај архитектурата, едукацијата е исто така важна активност на ХХФ. Симон Хартман предава на Факултетот за архитектура во Фрајбург, додека Симон Фроменвилер предава на ЕНСА Стразбур. Важно е да се напомене дека ХХФ архитекти добро го познаваат нашиот локален контекст. Неколку години наназад се длабоко инволвирани во Балканот и се запознаени со, според нив, еден од најинтересните периоди на архитектонска продукција „Југословенскиот модернизам“. Тема на истражување на овогодишната сесија на Летната школа беа таканаречените „Soft Spaces“ (меки, флексибилни простори), кои се појавуваат како производ на трансгресијата од архитектонско во урбанистичко размислување. Тоа се простори со многу диференцирани функции, кои никогаш не се целосно раздвоени помеѓу себе и кои можат да бидат доживеани како една артикулирана композиција. Студентите учесници, се соочија со објектот на Центарот за култура „Григор Прличев“, лоциран во непосредна близина на Охридско Езеро. Објектот е изграден во 1958 година и дограден според проектот на архитект проф. Живко Поповски во 1979 година. Како резултат на трансформацијата на внатрешноста на самиот објект и поради агресивната

инфо урбанизација на околината, објектот на Центарот за култура постепено се трансформира во множество недоволно искористени и неповрзани простори. Една од задачите на еднонеделната работилница беше да се разбере минатата и сегашната состојба на објектот и неговите

врските со непосредното опкружување. Друга задача беше да се изработат предлози кои ќе го вратат квалитетот на артикулирани „меки простори“ со различна програма околу самиот Центар за култура. За времетраењето на школата беа одржани две предавања од гостите раководители, како и повеќе

нивни презентации со цел насочување на работата на студентите. Летната школа финализираше со јавна, отворена презентација на изработените студентски проекти на Малата сцена во Центарот за култура „Григор Прличев“. n (Користените фотографии во текстот се од личниот фото албум на Тило Херлах)

ПАРКИНГ СИСТЕМИ адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467 e-mail: izgradba@gmail.com www.parkingsistemi.com.mk www.facebook.com/izgradba

ПОРТА

градежништво

ЗАШТИТНА ГАЛЕРИЈА НА ПРИСТАПНИОТ ПАТ ЗЛЕТОВО - БРАНА КНЕЖЕВО Подготвил: Наталија АЛТАНОВСКA, дипл.град.инж. Ирина ПЕТКОВСКА, дипл.град.инж. (ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје)

еѓу специфичните опасности присутни во планинските предели, одронувањето на карпест материјал претставува една од основните закани, особено во однос на патниот сообраќај. Оваа опасност може да се јави во многу различни форми, големини, како и во различни начини на случување. Појавата на одрони се карактеризира со многу ниска повторливост на настанот, ненајденост на нивното настанување, проследено со висока брзина на движење на материјалот. Ова резултира со големи движења на почвата или карпестата маса надолу низ падината и оштетувања на локалната инфраструктура. Соочени со овие опасности, се користат повеќе заштитни мерки, активни или пасивни, изведени како трајни или времени конструкции. Помеѓу овие конструкции значајно место заземаат заштитните галерии. Галериите се проектираат како армиранобетонски конструкции кои обезбедуваат високо

ПОРТА

29 јули 2016

ниво на заштита од одрони. Покрај високите трошоци за изградба, најчесто, овој тип заштитни конструкции е единственото ефикасно остварливо решение, посебно во регионите каде сообраќајниците се лоцирани блиску до брдскиот масив подложен на овие појави. Заштитните галерии се конструираат и анализираат да ја примат големата енергија на ударот од карпестата маса која паѓа врз нив. Над покривната плоча се поставува слој од материјал (песок) со кој се амортизира ударот на карпите што паѓаат. На тој начин ефективно се дисипира енергијата на ударот, со што се редуцира ударот врз плочата и останатите елементи на заштитната галерија. На една делница на пристапниот пат Злетово – брана Кнежево, забележана е појава на зачестени одрони. Со цел да се обезбедат нормални услови за одвивање на сообраќајот, преземени се соодветни мерки за заштита од одрони. Според изработената проектна документација, предвидено е да се изврши изведба на армиранобетонска конструкција – галерија. Конструкцијата е долга 48 m и широка 4 m. Наклонот на галеријата во надолжен правец е 12°, а најмалата висина е 4,5 m. Галеријата претставува рамковна конструкција, составена од столбови, греди и плочи. Фундирањето е предвидено да се изведе со армиранобетонски микро колови, со максимален дијаметар од Ø20 cm и висина h = 5,5 m од страна на карпите и h = 7,0 m од страна на реката. Постојат два вида микро колови, вертикални и коси, распоредени на меѓусебно растојание од 1 m. Над микроколовите е предвидена врзна греда со димензии 100/100 cm. Столбовите се со димензии 70/70 cm, поставени на

градежништво

меѓусебно растојание од 6 m. Висината на столбовите од страна на карпите h = 5,4 m и h = 6,4 m од страна на реката. Од страната на карпите меѓу столбовите е предвидено армирано-бетонско платно со дебелина од 25,0 cm, а пак од страна на реката тие се отворени. Во подолжен и попречен правец столбовите се поврзани со греди со димензии 50/70 cm. Над гредите е поставена плоча со дебелина од 40 cm, а над плочата се поставува песок со дебелина на слој од 70 сm кој има улога да го амортизира ударот од одронетиот карпест материјал врз галеријата. Со цел да се заштити вертикалното а.б. платно од директни удари на одронати карпести блокови и да се намали силата на ударот во

просторот помеѓу галеријата и косината, предвидено е да се изведе насип. Овој насип би се извел од кршен камен со дијаметар на зрното помеѓу 50-100 mm. Над насипот се поставува неткаен геотекстил кој има функција на сепаратор. За да се спречат одроните од насипот на патот, предвидена е изведба на крилни ѕидови на почетокот и крајот на галеријата. Крилните ѕидови се дилатирани од галеријата, и тие се плитко фундирани со кота на фундирање од 1,1 m. Во планински земји како Македонија, карпестите одрони се една од најчестите природни непогоди во денешно време. Ризикот од одрони, вообичаено, се намалува со објекти

како што се галериите, кои ги заштитуваат патиштата и железниците. Тие обезбедуваат заштита против големата енергија на ударот од карпестата маса која паѓа врз нив, и во споредба со други мерки за заштита, галериите претставуваат соодветно решение со мало одржување, дури и за почести одрони кои резултираат со мала енергија на ударот. Исто така, галериите го ограничуваат ризикот од несигурноста во проценка на движењето на големите камења, бидејќи тие се изградени директно над патот што треба да се заштити. За воспоставување на рационални критериуми за прифаќање на ризикот на проектирање на вакви конструкции, потребно е да се направи реална проценка на товарот. n

ПОРТА

aрхитектура

ПОРТА

29 јули 2016

МАКЕДОНСКО СЕЛО НА ПАДИНИТЕ НА ВОДНО

aрхитектура

Во потрага по идентитетот „Македонско село“ е направено, првенствено, да ги задоволи туристите и посетителите, како и да понуди нешто поинакво во туристичката лепеза на нашиот град. Секаде во светот цвета атракцијата наречена life seeing, односно, грубо преведено, живо разгледување. Сè повеќе туристи сакаат да учествуваат во животот на заедницата што ја посетуваат, да ги запознаат нивните обичаи, традиција, култура, начин на живот, исхрана... Етно селото им ја нуди оваа можност на своите посетители.

Ангел СИТНОВСКИ, дипл.инж. арх.

о земјите од источна Европа како и на Балканот, стана популарно туристичките агенции да нудат таканаречен селски туризам. Во овие понуди задолжително се вклучени и посети на некое етно село. Префиксот „етно“, најпрвин се појави во популарната музика означувајќи песни кои во себе содржат елементи од локалниот мелос. Последниве години овој префикс многу го

користи и туристичкиот маркетинг, така што и правењето етно села стана популарно. Современите етно села не се некои постоечки, стари села, со зачувани етно карактеристики. Всушност, ниту едно село само по себе не било доволно етничко, ниту пак некогаш било. На избран локалитет се градат неколку објекти кои потоа ги именуваат како етно села. Карактеристиките на ваквите етно села, стануваат воопштени, со минимум географски и историски одредници. Она што се гради и прави во овие етно села не е никаква етнографска или археолошка реконструкција на стварниот живот во некое село.

Со нивната изградба повеќе се сака да се обнови духот на минатите времиња во една идеална етно заедница. Се прават за да се привлече домашната публика која се идентификува со своите корени и традицијата , но и да се привлечат странски туристи на кои, можеби, сè ова им изгледа егзотично. Изградбата на овие, како и низа други „етно“ куќи или простори, сосема јасно произлегува од потребата за (ре)изградба на идентитетот, кој, во тек на овие последни децении, стана акутен на идентитетската криза произведена со процесот на глобализација. Имено, забрзаните промени сиве овие години, го зафатија секое село кое до денес останало >>

29 јули 2016

ПОРТА

живо и ги смениле, како изгледот на селото, така и начинот на живот на луѓето што останале да живеат таму. На 22 јуни оваа година и кај нас, на падините на Водно, спроти манастирот „Св. Пантелејмон“ во село Нерези беше отворено етно селото наречено „Македонско село“, комплекс од повеќе објекти изградени во духот на македонската архитектура од 19 и 20 век. Ова етно село е изградено да потсетува на град, како збир на различни стилови на градби од нашето поднебје. Идејата била, тука посетителот да ја доживее Македонија во мало. На самиот влез се наоѓа голема главна капија и информативен центар, каде што се добиваат сите потребни информации. Целиот комплекс зафаќа површина од 12.000 м2, а се состои од шеснаесет куќи со вкупен сместувачки капацитет од 100 гости. Во комплексот се застапени куќи од различни 16

ПОРТА

29 јули 2016

географски подрачја на Македонија; куќа од Битолско, куќа од Прилепско, куќа од Велешко, куќа од Струшко, галичка куќа, реканска куќа, Скопско-црногорска куќа, куќа од Кратовско, беровска куќа, куќа од Делчево, куќа од Кумановско и тетовска куќа. Куќите се поврзани со поплочани камени патеки, теренот е во пад, а во централниот дел на селото се наоѓа тераса, која служи како ресторан на отворено во овие топли денови. Секоја од собите во куќите има поинаков поглед низ прозорецот и различен пат по кој до неа се доаѓа. Ентериерот е во ранг на хотелско сместување, приспособен на современиот стил на

живеење и потребите на современиот турист. Во собите е поставен стилски изработен мебел, се користат природни материјали, а збогатени се со рачно ткаени черги изработени на разбој. Секако, секоја соба има современи уреди за ладење на воздухот, како и за негово затоплување. Туристичката намена на „Македонското село“ е потполно јасна, а префиксот „етно“ би требало да го окарактеризира како атрактивна локација за посета и одмор. Направено првенствено да ги задоволи туристите и посетителите, како и да понуди нешто поинакво во туристичката лепеза на нашиот град. Секаде во светот цвета атракцијата наречена life seeing, односно, грубо преведено,

живо разгледување. Сè повеќе туристи сакаат да учествуваат во животот на заедницата што ја посетуваат, да ги запознаат нивните обичаи, традиција, култура, начин на живот, исхрана... Етно селото им ја нуди оваа можност на своите посетители. При посетата на „Македонско село“, освен прошетките по патеките на планината Водно, гостите ќе можат да се одморат и уживаат во храната и пијалаците во трите ресторани ; Ан, Антигона и етно барот. Рестораните се опремени во етно стил, а на своето мени нудат традиционални македонски јадења, подготвени на оган, како и јадења подготвени во современи >> 29 јули 2016

ПОРТА

кујни. Сите се со различна гастрономска понуда. Покрај трите ресторани направена е и винарска визба каде што можат да се пробат и купат најквалитетните македонски вина. Со многу вкус и фантазија, рестораните се оплеменети со природни материјали и топли бои, етнографски и уметнички детали кои ги чинат пријатни за провод и одмор. Етно амбиентот на комплексот е надополнет со неколку занаетчиски работилници каде гостите ќе можат да се запознаат со традиционалните стари занаети карактеристични за ова поднебје, и одблизу да го проследат процесот на изработка на кујунџиски и грнчарски предмети, како и да се запознаат со вештината на ткаење килими. Живописноста на македонското село ќе биде збогатена и со домашни животни. Трлата за домашните животни се прават и се очекува во најскоро време, да се донесат животните. Во рамките на комплексот Македонско село постои и мал Етнолошки музеј. Во него ќе биде уредена етнолошка поставка, која ќе ја долови традиционалната македонска култура низ неколку сегменти: народните носии, народниот вез, народните ткаеници и алатките за преработка на текстилни суровини и покуќнински текстил. Насекаде наоколу се гледаат убаво уредени тревници и многу жардиниери со убаво цвеќе. На крајот од селото, направен е и мал амфитеатар, во кој се планира да се одржуваат разни културни настани. Природата на планината Водно со нејзината шума и чистиот воздух нудат голем избор на спортскорекреативни активности за сите генерации. За сликата на селото да биде комплетна, љубителите на велосипедизмот ќе имаат можност да изнајмат рекреативни велосипеди од марката „Specialized“, оние што сакаат да планинарат ќе може да се искачат до Милениумскиот крст или, пак, по сртот да отпешачат до кањонот Матка, додека пак рекреативците можат да пешачат по патот до Средно Водно и околината. За гостите наскоро се предвидуваат и прошетки со пајтон. Комплексот е отворен секој ден. Можете да го посетите пеш, со велосипед или со автомобил. Од скоро до него води и автобуска линија на Јавното сообраќајно претпријатие.. n Идејно решение на проектот: Филип БОГАДИНОВ, Проектант на градежен дел: „Боград“, Струга Изведувач на градежен дел: „АК-Инвест“, Тетово Проектант на ентериер: „Структуре“, Тетово Изведувач на ентериер: „Бауер БГ“, Скопје

ПОРТА

градежништво

ВЛАТКО КОЦЕВСКИ, СОПСТВЕНИК НА „СТАТИКА 001“ – СКОПЈЕ

Стручност, одговорност и исполнителност

Можеби ќе звучи нескромно, но кај нас се чека по два-три месеци инвеститорите да дојдат на ред за да порачаат проекти за статика

СЦ „Јане Сандански“

д 2001 година до денес, м-р Влатко Коцевски е сопственик и менаџер на специјализираното друштво за статичко и асеизмичко проектирање објекти од високоградба и мостоградба „Статика 001“ Скопје, и веќе има зад себе 25-годишно искуство во доменот на проектирањето градежни конструкции од најразличен тип: армирано-бетонски, преднапрегнати, челични, спрегнати и дрвени. Повод за разговорот е 15-годишнината од постоењето на компанијата. Петнаесет години постоење е убав јубилеј за секоја компанија. Кога ќе погледнете наназад, колку сте задоволни од досега сработеното? -Првенствено, во овие моменти се чувствувам горд затоа што фирмата, која ја имам основано и воедно ја менаџирам, овие денови направи јубилеј - 15 години од своето основање. Исто така, не можам да го скријам своето задоволство за евидентниот успех, за којшто говорат самите цифри. Независно, дали тоа се однесува на бројот на вработени, а започнав како и повеќето луѓе како „one man show“, или пак бројот на изработени проекти досега. А тоа се 1.245

проекти од високоградба и 90 проекти од мостоградба. Имаме направено 733 ревизии на проекти и извршено 114 надзори над изградба на објекти кај нас во Македонија и во странство. Можеби ќе звучи нескромно, но кај нас се чека по два-три месеци инвеститорите да дојдат на ред за да порачаат проекти за статика. Во моментов, работиме на 33 проекти кои се во различна фаза на изработка, а уште девет нови проекти се на листата на чекање. Како најпрепознатливи проекти во Македонија кои сме ги изработиле се: скопскиот и охридскиот аеродром „ТАВ“, спортската сала „Јане Сандански“ во Аеродром, клиничкиот центар во Штип, црквата Св. Константин и Елена во Скопје ... Кои се тие човечки и технички квалитети, и начин на работа, за кои сметате дека се разликувате од вашите колеги кои ја вршат истата дејност? -Успехот на своето работење го темелиме врз основа на три основни принципи, кои ги држиме како константа, а тоа се: стручност, одговорност и исполнителност, што генерално кажано, ретко кој може, односно, сака да ги почитува. Што се однесува до човечките ресурси, фирмата брои 13 градежни инженери и техничари, од кои двајца магистри по градежништво и тројца кандидати

Aeродром, „Aлександар Македонски“

ПОРТА

магистри. Овие проектанти претставуваат добро истрениран и организиран тим, кој е способен во секој момент да одговори и на најголемите предизвици при проектирањето. Многу се инвестира, особено во едукацијата и надградбата на помладите проектанти на кои секојдневно несебично им се откриваат „тајните на проектирањето“. Во делот на техничка опременост, располагаме со најновите светски достигнувања, особено во областа на компјутеризацијата. Нашата фирма е секогаш меѓу првите во имплементацијата на најновите софтверски решенија во проектирањето градби, а најмногу за специјализираниот софтвер од својата област. Мостоградбата, за разлика од повеќето проектантски бироа во Македонија, е една од вашите специјалности и сте ангажирани на изработка на проекти во таа област. Кажете ни на кои проекти работите и во која фаза се? -Да, еден сектор од нашата фирма е ангажиран на проектирање објекти од мостоградбата. Последниве неколку години бевме силно ангажирани на изработка на проекти за повеќе од 40 објекти (мостови, вијадукти, надвозници, подвозници) на коридорот К-8, или попознат како автопат кој ќе ги поврзува Македонија со Бугарија и Албанија, и кои денеска интензивно се градат. Колку кај нас се имплементираат светските достигнувања од доменот на асеизмичкото проектирање на градби? -„Статика 001“, освен со „класичното“ проектирање, има и свој сектор кој се занимава со имплементација на светските достигнувања, но и со развојот на нови технологии во доменот на асеизмичкото проектирање на градби кај нас. Денес, ние го трасираме патот за реализација на првата „базно-изолирана“ зграда во Македонија. Тоа всушност ќе биде почетокот на бришење од

градежништво работата, но тоа е Европа, нели?!

меморијата на луѓето на психолошкиот страв од земјотресните последици, затоа што овој тип на градби даваат 100% материјална и човечка сигурност од каков било тип земјотрес на кое било место во Македонија. Слушнавме дека сте почнале и со инвестиција во изградба на објекти. Кажете ни нешто повеќе за ова? -Точно е тоа. Последниве неколку години тлееше една идеја да се испробаме и како добри неимари на стaнбени објекти. Така, минатата година, во овој период започнавме, а денeс сме во завршна фаза на нашиот прв инвестициски објект - станбена зграда од околу 1.000 м2 на падините на Водно. Тоа е едно ново одлично искуство за нашата фирма, кое ни овозоможи на најубав и транспарентен начин да ги реализираме нашите конструктивни замисли во реализација. Следи нова поголема зграда во Тафталиџе.

Каква е соработката со надлежните институции во државата и со приватните инвеститори во градежништвото, и дали имате некое свое искуство и видување на овие исти релации во нашето поблиско или подалечно опкружување? -Соработката со сите институции и инвеститори е на задоволително ниво, особено соработката со Градежниот факултет, како и со Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС), додека со Министерството за транспорт и врски, таа е само на формално ниво. Што се однесува до соработката со приватните инвеститори, таа е на високо професионално ниво. Според некои мои сознанија, за овие погоре споменати релации, на Балканот ситуацијата е многу слична со нашата, додека од мое лично искуство што го имам во последниве неколку месеци со инвеститори од Германија, отскокнува најмалку за две скалила во однос на тоа што значи професионализам во

Колку сте задоволни од работата на Комората на овластени инженери? Колку таа успеа да се приспособи и наметне како одговорен чинител во нашата гранка - градежништво, а тоа е да помага на „фелата“? -Прашање на кое би ми требало уште едно ваше издание да полемизирам, но во овој контекст, само може да го споделам со вас моето мислење и мислењето на огромен број мои колеги, а тоа е дека приватниот сектор (од кој произлегуваат 80% од нејзиното членство) е силно разочаран од Комората, како од нејзината организациска поставеност, така и од нејзините досегашни (не)реализирани активности. Да се навратиме повторно на вашата фирма. Дали работите и надвор од Македонија? -Со нашата квалитетна и исполнителна работа ние сме присутни и надвор од Македонија. Така, заедно со наши надворешни соработници имаме направено пробив во некои странски земји. Секако, заради близината, тоа се, пред сè, земјите во нашето блиско соседство: Бугарија, Албанија, Косово, Црна Гора, Хрватска, но тука се и Русија, Ирак и Авганистан. Пред само неколку месеци го „пробивме“ и германскиот пазар и во моментов во завршна фаза ни е проектот за првиот станбен објект во Дизелдорф, а веќе имаме нарачки и за нови проекти од таму. n (Редакција Порта3)

ПОРТА

рубрика

брика

DVORNIK

Лична заштитна опрема од 1990 8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје Тел.: +389 2 3110 624 +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk

ПОРТА

26 декември 2014

www.liting.mk Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

ПОРТА

градежништво

БЛОК А - добар пример на современата станбена градба во Белград

ПОРТА

29 јули 2016

градежништво

Новата станбена населба, наизглед едноставна по својата форма и архитектонскиот израз, покажува дека во современото српско градителство возможно е да се отстапи од стандардите што ги наметнува „инвеститорската архитектура“, која доаѓа како последица од севкупната општествена состојба на транзиционото општество м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.aрх. (СРБИЈА)

о книгата „Разговор со студентите од архитектонските школи“ на Ле Корбизје, постои една реченица која, иако напишана во далечната 1942 година, може да биде применета во современото српско општество: „Изградбата на живеалишта е легитимен потфат на секоја новонастаната цивилизација (...). Таа цел, меѓутоа, нема ништо заедничко со изградбата на станови каква што денес се практикува и која претставува груб компромис помеѓу актерите на моќта заинтересирани исклучиво за пари. Профитот, конкуренцијата, брзината – сè се тоа мотиви кои го понижија човековото достоинство, правејќи го роб и принудувајќи го да заборави на своето основно право на пристоен живот“. Општеството во кое живееме е базирано на профит и тој податок не претставува новитет. Сепак, принципот на суштинска важност на профитот во текот на претходните две децении доведе до рушење, пред сè, на урбанистичките стандарди, па потоа и на архитектонските, што се одрази на типологијата и квалитетот на новоизградените станови. Белград, град со хроничен недостаток на станбен простор, после транзиционите промени во првата деценија на 21 век, го преплавија станбени

објекти, главно од мали инвеститори, кои не ретко градеа неадекватни станови со типологии кои на некој подобар архитектонски факултет би биле недоволни за преодна оцена на студентот што тоа би го нацртал. Од некогашниот таканаречен „белградски стан“, кој е развиен во Институтот за испитување на материјали, каде што тимови ги развиваа различните типологии на функционалните станбени единици по принципот на најмали можни станбени единици со најголеми можни просторни амбиенти во нив, се дојде до тоа, современите станови да не ги задоволуваат основните услови. Простории со недоволна квадратура, неадекватен распоред на просториите, лошо искористен простор, сето тоа се многу присутни карактеристики во новоградбата. Покрај тоа, општеството или стручните служби, недоволно свесни за значењето на јавниот простор и придружните содржини, дозолија создавање на голем број станбени објекти на локации кои инфраструктурно не можат да ја следат новонастанатата ситуација. Недостатокот на јавен простор, зеленило, паркови, школи, градинки и други битни содржини, се само некои од карактеристиките што ги следат современите станбени текови во Белград. Ниту Нов Белград, синоним за планска изградба, блоковска поделба на парцели каде, покрај различните станбени објекти во рамки на ист блок, се достапни и најважните содржини како школи, месни заедници, >>

ПОРТА

градежништво пошти, продавници, амбуланти, паркови и игралишта, не остана имун на новиот тренд. Како недовршен проект на новиот град, Нов Белград беше идеален за изградба на нови објекти во блокови и парцели кои беа неизградени со децении. Главно, тоа беа објекти со деловна намена, така што оваа белградска општина во последните десетина години е деловен центар на Србија. Некогаш, утринските гужви беа кон центарот на градот, додека после работното време смерот на движење на автомобилите беше обратен. Сè до пред десетина години кога правецот на дневното движење на жителите е дијаметрално променет. Благодарение, пред сè, на одличната патна инфраструктура, парцелите во Нов Белград се пополнуваа во рекорден рок со нови објекти. Недалеку од првиот голем современ трговски центар „Делта сити“, на аголот на големите прометни сообраќајници, улиците „Младински бригади“ и „Јуриј Гагарин“, никнува Блок А. Во прашање е голема инвестиција која веќе е во трета фаза, додека првата почна пред повеќе од две години, во март 2014 година. Првите две фази на градење беа успешно и на време завршени, и станарите живеат во новоизградените објекти. Овој блок се состои од станбени објекти од шест и седум катови, а во досегашните две фази се изградени околу 530 станбени единици и 40 локали. Третата фаза подразбира изградба на станбени објекти од девет, 11 и 13 катови со околу 270 станови и 19 локали. Инвестицијата опфаќа и изградба на подземни гаражи, надземен паркинг и јавен зелен простор помеѓу објектите, односно комплетен урбанистичко-архитектонски проект на парцелата Блок А. Проектот е дело на белградското архитектонско биро „ЗАП“ кое го води Бојан Забуковец. Изгледот на станбените објекти се одликува со комбинација на тула, фасадна облога во боја од дрво и боена фасада. Користејќи три основни елементи за фасада, објектите не изгледаат монотоно, а дополнителниот квалитет на изгледот на фасадата го чини и позицијата на клима уредите, кои не го расипуваат изгледот на фасадата, и алуминиумската столарија. Станбените единици од овој блок се со различни типологии, од станови со дворови во приземјето, еднособни станови, па се до петсобни станови и пентхауси. Некои од карактеристиките што придонесуваат за квалитетот на самата градба се и симпролит изолацијата, самовентилирачката фасада, санитаријата од висока класа и храстовиот паркет од прва класа. Одржувањето на комплексот, видео надзорот и ИП структурата го чинат составниот дел на овој станбеноделовен комплекс. Посматрајќи ги бројките, Блок А има четири 26

ПОРТА

29 јули 2016

фази, во тек е изградба на тетата фаза која ќе го промени сегашниот карактер на комплексот со нови, значително повисоки објекти од постоечките. Вкупно, комплексот Блок А, кога ќе биде завршен, ќе има околу 140.000 бруто квадрати, што го класифицира во редот на големите градежни инвестиции на

денешен Белград. Квалитетот на овој проект се гледа, пред сè, во пристапот што се разликува од доминантниот, инвеститорскиот „гради евтино, гради брзо и продај што побргу“. Блок А покажува дека во денешно време е можно да се изгради современ станбен блок

кој ги задржува принципите на градба на блоковите во Нов Белград, приспособен на современите барања. Архитектонскиот израз на објектот е едноставен и чист, доволно динамичен поради употребата на различни материјали и бои. Објектите, веројатно, нема да ги има по архитектонските портали и учебниците за архитектура како епохално дело на современиот станбен објект во Србија, но претставуваат еден многу висок стандард на станбената изградба, под кој не би требало да се оди во иднина. Еден од можните недостатоци на овој комплекс е близината на објектот, од неговата западна страна, со многу прометната улица „Омладинских бригада“. Најголем број на постоечките станбени единици во блоковите на Нов Белград, што се наоѓаат во близина на сообраќајници каква што е улицата „Омладинских бригада “, се оддалечени неколку десетина метри од самата улица со „тампон зона“ која често е сочинета од зелен појас, пешачки дел, паркинг и уште еден зелен појас. Токму со ваков урбанистички пристап, Нов Белград се разликува од поголемиот дел на станбени населби во Белград. Со тоа, пред сè, се создава звучна бариера, која во денешниот обем на содржините е повеќе од добредојдена. Блок А претставува успешно урбанистичкоархитектонско решение на современиот станбен блок, кој со својот квалитет на проектирање и самата изработка достигна завидно ниво. Благодарение на големиот број околни содржини – трговски центри, градинки, школи, шеталишта и, пред сè, близината на сообраќајниците, овој станбен комплекс пружа еден квалитетен простор, чии станари ги имаат сите предуслови да остварат право на еден пристоен живот, она што им фалеше на француските градови во почетокот на четириесеттите години, како што пишуваше еден од најважните архитекти во историјата чии идеи ги користиме и денеска, сè она од кое несвесно сме се откажале кога профитот ги замени стандардите на станбената изградба во српското градителство, пред нешто повеќе од две децении. n 29 јули 2016

ПОРТА

aрхитектура

МЕЃУНАРОДЕН СОВЕТ ЗА ВИСОКИ ЗГРАДИ И УРБАНИ СРЕДИНИ (CTBUH)

Одбрани најдобрите високи

Даниела МЛАДЕНОВСКА

еѓународниот совет за високи згради и урбани средини - CTBUH (the Council on Tall Buildings and Urban Habitat) ги објави победниците и финалистите за наградите во различни категории. Оваа година биле номинирани вкупно 132 проекти. По пат на ригорозна селекција и оценување на проектите од страна на панел од експерти, одредени се победниците во пет категории. При оценувањето на номинациите особено е ставен акцент на одржливоста, мешовитата функционалност, сеизмиката,

Најдобра висока зграда – АЗИЈА И АВСТРАЛИЈА

SHANGHAI TOWER, воведува еден нов прототип за високите згради. Со својата закривена фасада и спирална форма го симболизира динамизмот на модерна Кина. Објектот содржи многу елементи на одржлива – зелена архитектура, простран атриум исполнет со светлина и сл. Објектот ја содржи првата фасада со „двојна кожа“ изведена кај еден облакодер, која е интегрирана со системот за вентилација на зградата. Жртвувањето на дел од корисната површина на објектот на сметка на обезбедување на социјални придобивки од аспект на квалитет на живот и одржливост, е еден од клучните фактори што ја издвојува оваа градба од мноштвото комерцијални згради.

ПОРТА

модерните технологии, условите на комфор и сл. Добитниците на награди се определени за следните пет категории: награда за највисока зграда по региони (Америка, Азија и Австралија, Европа, Среден Исток и Африка), награда за урбани средини, награда за иновативност, награда за перформанси и десетгодишна награда. Исто така, Советот додели и две награди за животно достигнување. На сите добитници на награди ќе им биде оддадено признание на 15-тиот симпозиум во организација на CTBUH кој ќе се одржи во Чикаго, на Illinois Institute of Technology, на 3 ноември. На овој настан, четирите наградени високи згради по региони, ќе се натпреваруваат за титулата „најдобра висока зграда во светот“.

aрхитектура

згради по региони Во оваа категорија, номинациите се однесуваат на четири различни региони во светот, а номинираните проекти потекнуваат од 27 различни земји. Наградените проекти се препознаени по својот извонреден придонес во урбаното опкружување, иновативноста и подобрување на квалитетот на живот на граѓаните.

Најдобра висока зграда – СРЕДЕН ИСТОК И АФРИКА

STHE CUBE, применува извонреден концепт за проектирање на резиденцијален објект, со примена на ротирачи и динамички простори на секој кат, овозможувајќи извонреден панорамски поглед на Бејрут на секој станар. Објектот означува јасна алтернатива на класичната типологија на коцка, внесувајќи динамичност преку елегантен и флуиден дизајн.

29 јули 2016

ПОРТА

aрхитектура

Најдобра висока зграда – АМЕРИКА

VIA 57 WEST, во Њујорк, со својата комплексна и интелигентно ориентирана архитектура го максимизира погледот кон реката Хадсон. По својот архитектонски концепт, претставува комбинација од компактност, густина и интимност на класична зграда со пространост и грандиозност на еден облакодер.

ПОРТА

29 јули 2016

aрхитектура Најдобра висока зграда – ЕВРОПА

THE WHITE WALLS, ја трансформираше урбаната силуета на Никозија, главниот град на Кипар, донесувајќи еден иновативен дизајн на кула со резиденцијално–деловни содржини, која недвојбено го носи во себе печатот на Медитеранот. Објектот има инкорпорирани извонредни решенија кои се во насока на заштита и унапредување на животната средина. Белите бетонски ѕидови на објектот се перфорирани со можност за егзистрање на разновидни билки. Во овој контекст, целата јужна фасада (над 80%) е прекриена со различни видови билки кои се автохтони. Резултатот е попријатна микро клима, помала емисија на јаглерод диоксид и заштеда на енергија. Затоа оваа зграда е извонредна симбоза меѓу архитектурата и екологијата, создавајќи прекрасна врска со природата. (Продолжува)

ПОРТА

aрхитектура

TROLL HUS - SUGAR BOWL, CALIFORNIA

Ненаметлив инспиративен Нежно и тивко, овој објект е поставен во постоечкиот пејзаж и комплетно се вклопува во него. Инспиративниот концепт е сосема ненаметлив помеѓу дрвјата и тој беспрекорно и вешто се вклопува помеѓу нив.

ПОРТА

29 јули 2016

aрхитектура

концепт Архитектонско студио: Mork-Ulnes Architects

Susanne LAMBERT, (специјално за Порта 3) Фотографии: Bruce DAMONTE

местена во Sugar Bowl Ski Resort, 2,5 часа североисточно од Сан Франциско, Troll Hus е викендица со пет спални соби кои се наменети во нив да може да уживаат истовремено три генерации. Скриена во планинските масиви и поставена во високите алпски шуми, Troll Hus е проектирана според желбата на нејзините сопственици, кои имале идеја за модерно и затскриено засолниште со постојани контакти и визури кон природата. Основата на оваа куќа е нетипична за планинскиот амбиент во кој ги минимизира експанзивните погледи, а всушност истовремено ги нагласува погледите кон соседната ледина. Норвешкото потекло на архитектот Casper Mork-Ulnes’s (Mork-Ulnes Architects), многу влијаеше на начинот на кој тој ја осмисли куќата. Иако скромна, мала и без дополнителни елементи, едноставноста на оваа куќа потсетува на дрвените колиби од детството, кои служат како засолниште или само за игра. Тоа е комбинација од мотото на Северна Калифорнија „можам да го направам“ и иновативниот скандинавски дух. Впечатокот што го остава овој објект и влијанието на околина е такво што е во кохезија со неа. Нежно и тивко, овој објект е поставен во постоечкиот пејзаж и комплетно се вклопува во него. Инспиративнот концепт е сосема ненаметлив помеѓу дрвјата и тој беспрекорно и вешто се вклопува помеѓу нив. Овој објект во суштина е поставен и поткачен на бетонска основа, која им

овозможува на корисниците во текот на зимата да се заштитат од големите наноси на снег кои се карактеристични за овие предели, а истовремено овие простории во приземјето се користат и како депо за ски опремата и слично. На првиот кат, пак, кој сега се третира како влезно ниво во куќата, се пристапува преку скалите поставени во приземјето, а во летниот период до терасата на првиот кат се пристапува преку надворешните скали. Организацијата на основата во внатрешноста е направена според потребите на клиентот. Три спални соби наменети за родителите (втора генерација) и две бањи, како и една спална соба со седум кревети наменета за децата, се наоѓаат на првиот кат на оваа куќа. Додека, пак, „господарската“ спална соба наменета за возрасните родители (баба и дедо) се наоѓа на вториот кат и во склоп на неа има и голема бања. Исто така, на вториот кат се наоѓаат и дневната соба, кујната и трпезаријата, каде сите членови на семејството заеднички го поминуваат времето. Големиот простор на дневната соба и кујната, кој е интегриран во една целина, е целосно застаклен кон запад и југ, и овие застаклувања се подвижни и целосно може да се отворат. Во текот на летото, семејството може да ужива на надворешната тераса заштитена од покривот, а во текот на зимата, стаклените прегради можат да се затворат и низ нив да се ужива во погледот на густите крошни на зимзелените дрвја. „Сопствениците беа во потрага по опуштена и гостопримлива средина за живеење. Ние предложивме внатрешна атмосфера која истовремено е и опуштена и прозрачна. Отидовме на прочистена, речиси соголена естетика. Едноставноста е луксуз“, вели Lexie Mork-Ulnes, сопруга на архитектот, која беше задолжена за дизајнот на целиот ентериер >> 29 јули 2016

ПОРТА

во

ПОРТА

29 јули 2016

aрхитектура

куќата. Внатрешноста на оваа куќа е целосно обвиткана во дрво, па така овој топол материјал се користи на подовите и плафоните на куќата, како и за мебелот што Lexie специјално го дизајнирала за овој

објект, како што се клупата на трпезариската маса и бар столчињата. Нарачаниот мебел, пак, е во скандинавски стил и тој е со рустични елементи, како и неколкуте антиквитети кои претставуваат интересни детали во просторот, а доаѓаат од

колекцијата на сопственикот, кој е пензиониран продавач на антиквитети. Надворешноста на куќата е обложена со дрвени летви со дмензии 2 х 4 см и тие се обложени со катран. Ова е типична норвешка техника за заштита на дрво од надворешни влијанија и инсекти, која се употребувала кај црквите од средниот век. Најголемиот предизвик е да се изгради куќа во место кое во текот на зимата е затрупано со снег. „Планирањето на изградбата беше од суштинско значење. Главната структура е изградена во текот на летото додека камионите сè уште може да пристапат до ова место. До крајот на есента 2013 година, објектот беше завршен и затворен од надвор, па така во текот на ладната зима мајсторите продолжија да работат во неговата внатрешност, заштедувајќи на континуираното чистење и отстранување на снегот, како и ненарушувајќи ги природните процеси на пејзажот. Користевме моторни санки за транспорт на работниците и градежните материјали до локацијата“, раскажува архитектот. n

ПОРТА

архитектура

ТАДАО АНДО - МУЗЕЈОТ НА ШИБА РОТАРО ВО ОСАКА

Внесување во внатрешниот свет на писателот Архитектот Тадао Андо решил да изгради музеј чија надворешна градба нема да отскокнува од околните градби (станбени куќи), па затоа поголемиот дел од музејот е под земја и во навидум еднокатниот објект има простор за 11 метри високи полици преполни со книги

Ш Дејан КОЛЕВСКИ

иба Ротаро е еден од најпопуларните писатели во Јапонија, каде што живеел од 1923 до 1996 година. Најмногу е познат по историските романи и патеписи кои имале исклучителна популарност во втората половина од изминатиот век во Јапонија. Таму неговите книги сè уште се реиздаваат и продаваат во огромни тиражи. Во своите романи најчесто пишувал за драматичните и коренити 36

ПОРТА

29 јули 2016

промени низ кои минувало јапонското општество во доцниот Едо период (почетокот и средината на деветнаесеттиот век). Голем број од неговите дела биле екранизирани и со успех се прикажувани на јапонската телевизија. Веднаш до неговиот некогашен дом, во тивката приградска населба Хигашиосака во Осака, се наоѓа музејот посветен на овој писател. Музејот е проектиран од светски познатиот јапонски архитект Тадао Андо. Тесните улички во Хигашиосака не навестуваат дека тие водат до еден навистина неверојатен музеј. Таков впечаток се добива дури кога ќе се влезе во дворот на музејот што е обвиен со зеленило. Музејот се состои од

архитектура

два дела, куќата на Шиба Ротаро и музејската зграда изградена во 2001 година. Од дворот, преку голем панорамски прозорец се гледа некогашната работна соба на писателот, изградена во западен стил. Кон новоизградениот музеј се пристапува преку застаклен коридор, за кој во прв момент се добива претстава дека е некако „неприродно голем и долг“ за така мал музеј. Вистинското изненадување следи дури откако ќе се влезе во музејот, каде се наоѓа една од највпечатливите светски библиотеки. Музејот е конципиран како библиотека во која се изложени преку 20.000 книги од личната библиотека на Шиба Ротаро. Всушност, овие книги се само дел од вкупната колекција книги кои ги поседувал писателот. Книгите, од кои добар дел се со историска тематика, писателот неуморно ги собирал и ги користел како извор на знаења, неопходни за веродостојно опишување на одредени историски ликови и настани во неговите романи, есеи и други дела. Архитектот Тадао Андо решил да изгради музеј чија надворешна градба нема да отскокнува од околните градби (станбени куќи), па затоа поголемиот дел од музејот е под земја и во навидум еднокатниот објект има простор за 11 метри високи полици преполни со книги. Дури откако ќе се види внатрешноста, се добива впечаток дека архитектот преку големиот и долг застаклен коридор, преку кој се влегува во музејот, како да сакал да нè внесе во еден поинаков свет. Тоа е внатрешниот свет на Шиба Ротаро, преполн со книги кои тој ревносно ги проучувал и му биле инспирација за неговите дела. Сите тие книги, сместени на релативно мал простор со висина од три ката, и топлата дрвена конструкија на полиците, создаваат една впечатлива слика. За тоа посебен удел има светлината што паѓа низ голем застаклен простор, направен од различни по форма парчиња необоено релјефно стакло. Инаку, Тадао Андо нема завршено формално образование за архитектура. Во својата рана младост, на возраст од 10 до 17 години, бил помошник на еден локален столар во Осака и за тоа време пасионирано изработувал модели на авиони и бродови. Веројатно, тоа искуство и работа со дрво му помогнало во проектирањето на дрвениот ентериер на музејот. Потоа, тој работел како возач на камион и започнал боксерска кариера, за подоцна да се реши да посетува вечерни часови за цртање и дописни курсеви за внатрешен дизајн. Во периодот 1962 - 1969 година, во повеќе наврати патувал низ САД, Европа и Африка. Овие патувања ги користел за проучување на архитектурата на местата што >> ги посетувал, а пред сè делата на светски познатите архитекти 29 јули 2016

ПОРТА

како Ле Корбизје, Лудвиг Мис ван дер Рое, Френк Лојд Рајт и Луис Кан. Во 1969 година, во неговиот роден град Осака, ја формира својата компанија „Tadao Ando Architectural & Associates“. Во текот на првите години од неговата кариера како архитект, главно работел на проекти за изградба на помали индивидуални куќи во Осака, преку кои го развил својот едноставен и единствен архитектонски стил. Меѓу другото, работел и на проектирање на повеќе музеи по кои денес е и најпрепознатлив. Неговите дела, најчесто, одлично се вклопуваат во природниот пејзаж во кој се изградени. Во нив е забележливо влијанието на традиционалната јапонска архитектура преку едноставноста, правилните геометриски форми, користењето на природната светлина за обликување на архитектонскиот простор. Со текот на времето, неговите дела ќе добијат светска слава, и услугите на неговото проектантско биро сè почесто ќе се бараат ширум светот. Добитник е на повеќе меѓународни признанија и награди од областа на архитектурата, меѓу кои и Прицкеровата награда во 1995-та. Иако, можеби, музејот на Шиба Ротаро не се наоѓа на врвот на вообичаените листи на најзначајни знаменитости и атракции во Осака,

ПОРТА

овој музеј вреди да се посети. Во Осака и околината се наоѓаат и други дела на Тадао Андо, од кои за посета особено го препорачувам и Hyōgo Prefectural Museum of Art во Кобе. n

ПОРТА

урбанизам

КАКО ДА СЕ СОЗДАДЕ ЗДРАВО ОПШТЕСТВО?

ГРАД - ПРИЈАТЕЛ НА ДЕЦАТА Децата во градот се само „мали“ корисници, кои треба да се однесат од место до место, да се истрчаат и поиграат, и да се чуваат дома или во установи. Нив не ги гледаме како вистински актери во градскиот живот или активни корисници на градскиот простор и градските услуги.

доц. д-р Дивна ПЕНЧИЌ, дипл.инж.арх.

ецата се несомнено најголемото богаство на човештвото, неговата надеж и неговата иднина. Без одгледување и воспитување на здрави деца, и физички и ментално, човештвото не може да егзистира ниту опстане. Ако се појде од фактот што во светот сè повеќе преовладува градското население, тогаш се очекува и поголем број деца да растат и да бидат воспитувани во градска средина. Оттука произлегува дека грижата за иднината на човештвото треба сè повеќе да се фокусира на создавање градови

1 2

како здрава средина за одгледување деца. Ако сакаме да создадеме здраво општество, мораме да создадеме здрави услови во кои ќе ги одгледаме нашите идни генерации. Една од главните битки кои ги води Организацијата на обединетите нации, е битката за остварување на правото на децата за здрав, слободен и соодветен простор за живеење. УНИЦЕФ, организацијата за заштита на децата, од своето постоење па до сега сè повеќе го зголемува корпусот на дејствување. Глобално сите земји членки на ОН и на УНИЦЕФ, се обврзале на заштита и унапредување на човековите права, а посебно и на правата на децата. Во Извештајот од Конференцијата на ОН за човековите населби, во 1996 година, Хабитат II Агенда1, се појавува терминот „child-friendly city“, по што се развива

https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G96/025/00/PDF/G9602500.pdf?OpenElement http://www.unicef.org/sowc97/ ПОРТА

29 јули 2016

една широка акција на обезбедување град поволен за живеење на децата. Во овој документ се наведува дека „потребите на децата и младите, особено во однос на нивната животна средина, треба да се земат целосно предвид“. Извештајот на УНИЦЕФ Детските права и Хабитат од 1997 година2, истакнува дека „децата имаат посебен интерес во креирањето одржливи човекови населби кои ќе поддржат долг и исполент живот за нив самите и за идните генерации. Ним им се потребни услови за да можат да учествуваат и придонесат кон одржлива урбана иднина“. Денес во светот се покренати многу иницијативи за вклучување на децата во политиките на развој на град, но една од поактивните е „Child Friendly Cities Initiative“3. Taa се базира на проектот „Growing Up in

урбанизам

Cities“4 започнат од Кевин Линч во 1970 година, под покровителство на УНЕСКО. Цел на проектот бил да се сфати, како „квалитетот на животната средина“ влијае врз младите во урбаната средина, а задача, да се влијае на промени во оштинските политики вклучувајќи ја детската перспектива во процесот на планирање, и градење на база, за заедничка акција помеѓу заедницата и властите со цел поддржување на правата на децата. Навидум е многу чудно да се одвојува потребата од обезбедување погодни градови за децата, кога тоа би требало да е вградено 3

во секое планирање и развивање на град. Но, ако погледнеме со оптика на дете, што најчесто е многу тешко, ќе признаеме дека градовите не се „погодна“, „пријатна“, „дружељубива“ средина за децата. Ако не можеме да се вратиме во детските години, да размислуваме и забележуваме како деца, тогаш сигурно можеме да гледаме на градот од аспект на родител, баба или дедо, тетка или чичко, дадилка, негувателка, учителка, кој или која секојдневно се судрува со проблемите како да се справите со предизвиците што ги носи градската средина. Во која и да сте улога

која вклучува грижа или придружба на деца, сигурно треба да сте спремни во најмала рака за авантура или екстремен спорт, или голем напор или стрес. Градовите, за жал, не ни се креирани за деца! Децата во градот се само „мали“ корисници, кои треба да се однесат од место до место, да се истрчаат и поиграат, и да се чуваат дома или во установи. Нив не ги гледаме како вистински актери во градскиот живот или активни корисници на градскиот простор и градските услуги. Прашањето е „како да израснеме и воспитаме здрави и пристојни граѓани, ако тие додека се деца живеат во непогодна, несоодветна, неприспособена за нивните потреби, градска средина“? Оттука и потекнуваат проблемите на неинтегрирани жители во градовите, кои тешко може да ги наречеме граѓани. Во секојдневното живеење често се згрозуваме од несоодветното однесување на многу луѓе во градот, не го разбираме неприспособувањето на градскиот живот, но многу често ниту пак знаеме што е тоа „живеење градски“ или што е вистинското значење на поимот „граѓанин“. Фрлањето отпадоци каде се стигне, уништувањето на зеленилото, погрешно паркирање, недисциплинирано возење, галама во ноќните часови, и ред други девијантини појави, се одлики на човек кој не ги прифаќа основните услови на живеење во град, а тоа е „почитување на правото на другиот жител на мирен и достоинствен живот во град“. Децата се иднината на градовите, па затоа мора за нив да се обезбеди град во кој ќе се израснат и воспитаат како сериозни и примерни граѓани. Децата по својата природа се љубопитни, брзо впиваат сè околу себе и брзо учат како да се приспособат. Затоа треба да се работи на создавање услови за нивно интегрирање во градскиот живот уште од најмала возраст. Погрешно е да се мисли дека за нив треба да се обезбеди дом, игралиште, парк, градинка и училиште, и тоа е сè што им треба. Не! На децата треба да се гледа како и на возрасните. Тие со нас активно го делат и го користат секој градски простор, и така треба да се планира и обликува градот. Бебе во количка, дете за рака, деца, се нешто нормално на улица, на плоштад, во продавница, во банка, во театар, во кино, секаде каде што се и останатите граѓани. Во градот нема простори во кои не се мешаат различни старосни групи, напротив, нивното делење или заедничко користење, го прави градот богат, погоден, дружељубив, достоен за живеење. >>

http://childfriendlycities.org/ http://www.unesco.org/most/guic/guicaboutframes.htm

29 јули 2016

ПОРТА

урбанизам -

Како до создавање град-погоден за деца или град-пријател на децата? Според УНИЦЕФ (2004)5 секое дете, секој млад граѓанин има загарантирано право на: - Влијание врз одлуките за својот град; - Изразување свое мислење за каков град сакаат; - Учество во фамилијата, заедницата и социјалниот живот; - Обезбедени основни услуги како здравствена грижа, образование и живеалиште; - Чиста вода за пиење и пристап до соодветни санитарии; - Заштита од експлоатација, насилство и искористување; - Безбедно движење по улица без туѓа помош; 5

Среќавање со пријатели и игра; - Имање зелени простори за растенија и животни; - Живот во незагадена средина; - Учество во културни и социјални настани; - Рамноправност како граѓанин на својот град со пристап до сите улуги, без разлика на етничката припадност, религија, приходи, род или попреченост. Овие права на ниво на урбана средина се расчленуваат на ниво на: - Урбанистичко планирање и намена на земјиштето; - Домување; - Транспорт; - Простори за игра.

Физичката форма на заедницата влијае врз активностите што се одвиваат во нејзиниот простор. Урбанистичко планирање кое креира „комплетни заедници (населби)“, со обезбедени услуги и сервиси и заеднички јавни простори, овозможува подобри услови за разновидни активности и богат локален социјален живот. Создавањето на изолирани, моносоцијални и мононаменски зони, не создаваат услови за добар развој на децата. Децата секојдневно треба да се во можност за самостојно движење и користење на просторот, кој е особено важен за физички, менатален и социјален развој. Добро обликуваните простори би требало на децата да им овозможат и секојдневно користење на просторот надвор од нивните домови, во различни периоди од денот, годишни времиња и временски услови. Домувањето може да се развива како пријатна средина и на ниво на станбена единца (живеалиште) и на ниво на соседство. Постојат многу прирачници кои даваат насоки за постигнување на соодветна средина, кои се базираат претежно на едноставни елементи. Така на ниво на живеалиште се препорачува создавање на полу-приватни „бафер зони“, како на пример трем, помеѓу фамилијарниот приватен простор и заедничкиот јавен простор. Потоа, дополнителен помошен простор за оставање на детските играчки и разни реквизити како детски колички, велосипеди, скејборди, ролерки и сл. На ниво на соседство се препорачува визуелен идентитет на секое соседство преку карактеристичен дизајн за лесно идентификување и распознавање на соседството и нудење единствени специфики. Создавање на внатрешни заеднички простори со зеленило, дрвја, урбана опрема, како елементи за кои жителите заеднички ќе се грижат. Потребно е и обезбедување на доволно станови соодветни за фамилии со деца, со услови за живеење на различни семејства (со едно или со повеќе деца, со еден родител, со семејство од повеќе генерации и сл.). Многу е важно заедничките простори да се достапни за децата, за сами да можат да ги посетуваат и да ги користат. Начинот на движење и транспортирање низ градот е многу важен аспект во креирањето погоден град за деца. Оние градови кои се ориентирани на автомибилски сообраќај се најнепријателската средина за деца. Тие го ограничуваат независното и самостојното движење на децата и младите, прават средина за зголемување на здравствените проблеми, како резултат на големо загадување и небезбедност на движење, и не оставаат

https://www.unicef.de/blob/23350/110a3c40ae4874fd9cc452653821ff58/fact-sheet--child-friendly-cities--data.pdf ПОРТА

29 јули 2016

урбанизам

доволно квалитетен градски простор за децата. Она што се препорачува е поттикнување на пешачењето преку креирање на пријатни простори, улици и квалитетен јавен простор, што обезбедува здравствени и социјални придобивки. Децата го осознаваат градот, се среќаваат со различни луѓе, а и го подобруваат здравјето. Возењето велосипеди е исто така еден добар начин за движење на децата низ градот. Ги одржува во добра физичка состојба и го поттикнува здравиот живот и здравите навики. За младите е добро и да се обезбеди квалитетен јавен транспорт достапен до нивните живеалишта и до важните за нив градски простори и содржини, бесплатен или со повластени цени. Ова ги ослободува од зависност од родителите, ги прави независни и им овозможува послободно и поразнолико користење на градот. Играта е многу важна компонента во развојот на децата и затоа многу е важно да се обезбеди простор и опрема за игра. Но, не е доволно само да се обезбедат квалитетни игралишта. Децата треба да се интегирани во заедницата и да се дел од сите активности. Исто така, треба да им се обезбеди доволно простор за да развиваат разни вештини, сами нешто да градат, да одгледуваат, да создаваат. Затоа се важни и заедничките градини каде ќе можат нешто да одлгедуваат и да го следат растот на растенијата и животните. Многу е важно децата сами да си креираат простори и опрема за игра. Најмногу се препорачува да не се прават скапи и сложени пренатрупани игралишта, туку да се остави слободен простор и можност децата сами со тек на времето да создаваат и самите да растат заедно со просторот што го развиваат. Создавањето на град-погоден за деца или 6

град-пријател на децата, оди во две насоки и тоа во „планирање за децата“ и „планирање со децата“6. „Планирањето за децата“ подразбира обезбедување: безбедност, пристап, интеграција и зелен простор. А „планирањето со децата“ подразбира дека децата мора да бидат вклучени во креирањето урбана политика и менаџирањето на градовите, како и во планирањето, проектирањето, изградбата и одржувањето на градот. Децата имаат право, еднакво како и другите граѓани, да бидат вклучени и да одлучуваат. Уште нешто што е многу важно во создавањето на пријатна градска средина по мерка на децата, е и препознавањето на децата и младите. Многу често во обезбедување на потребите на децата сè се сведува на обезбедување игралишта за деца, но тоа се најчесто за деца од три до шест

години, или спортски игралишта за специфична група на деца кои играат баскет или мал фудбал. За останатите нема ништо. Децата и нивните потреби би требало поспецифично да се класифицираат и да се дефинира што тие сакаат да прават или што можат да прават, но најважно е да се испита што тие би сакале да прават. За ова постојат прирачници и алатки како да се открие што на децата им треба. А дали нешите градови се „child-friendly cities“? Веројатно, најпрецизен одговор би бил – НЕ! Но, за среќа, сè повеќе се размислува и се преземаат акции, иако на најбазичното ниво, а тоа е подобрување на условите на игралиштата, но и создавање нови. Кај нас ќе треба допрва да се отовори ова прашање, иако Република Македонија е потписничка на многу светски конвенции за правата на децата. n

http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.393.63&rep=rep1&type=pdf 29 јули 2016

ПОРТА

aрхитектура

ВИНАРИЈА ВО КИНА ИНСПИРИРАНА ОД ПЛАНИНСКИ МАСИВ

Кристали среде лозовите насади

Покрај тоа што во последно време сме навикнати и Кинезите да градат модерна архитектура по светски стандарди, особено ако се присетиме на мегапроектите од Пекинг и останатите големи и развиени центри во Кина, тие сè повеќе сакаат да се навраќаат на својата историја и својот специфичен начин на градење и организирање на градбите м-р Енис ХОЏА, дипл.инж.aрх.

а потребите на кинеската винарска визба „Great Wall“, архитектонското студио од Пекинг „a + a Anderloni Associates“ го проектиралo објектот што има жолтеникаво-портокалова

ПОРТА

боја на фасадата со исклучиво модернистички и футуристички изглед, сместен во пространите лозови насади во кинеската покраина Јингшија. Ентериерот на овој објект се простира на 14.500 м2 и е обликуван според кинеските принципи и склоности за богати содржини и користење на голем број симболи. Во северните делови на покраината

Јингшија се наоѓаат пространства кои претставуваат оази сместени во средината на полупустински предели. Овие оази најчесто претставуваат земјоделски земјишта кои се доста плодни, особено оние што се наоѓаат во горниот дел на течението на Жолта река. На западната граница на големиот гребен на Хелен планина, зад која продолжува пустината Гоби, сместен е овој перфектно осмислен објект на винаријата „Great Wall“, инспириран токму од масивот на планината Хелен, па така целосно се вклопува во пејзажот што претставува негово опкружување. Основачот на архитектонското студио „a + a Anderloni Associates“ Фабио Андерлони, вели дека во оваа „прекрасна месечева површина“ зреат едни од најубавите вина во Кина. Поради тоа што Европејците секогаш ја сметале кинеската култура за пример на добра култура, локалното население, за возврат, овие предели условно ги нарекува со називот „кинеско Бордо“, споредувајќи ги

овие вина со врвните француски вина. Покрај тоа што во последно време сме навикнати и Кинезите да градат модерна архитектура по светски стандарди, особено ако се присетиме на мегапроектите од Пекинг и останатите големи и развиени центри во Кина, тие сè повеќе сакаат да се навраќаат на својата историја и својот специфичен начин на градење и организирање на градбите. Најпознатиот винарски бренд во Кина е винарската визба „Great Wall“, а оваа винарија го изградила објектот „Great Wall Yunmo Winery“, кој е дело на архитектите од архитектонското студио „a + a Anderloni Associates“. Изграден во 2006 година, овој објект е едно од попрочуените дела на кинеско-италијанската архитектонска фирма со седиште во Пекинг, со изглед на кристални остатоци среде лозовите насади. Мора да се

потенцира и фасадното обликување на овој објект кое е со жолтеникаво–портокалова боја на површините, кои се целосно затворени и ја

симболизираат планината во заднината на објектот. Исто така, освен со овие полни површини, овој објект е обликуван и со >>

ПОРТА

површини кои се целосно застаклени, па така неговите посетителите можат да уживаат во пространите погледи кон полињата насадени со винова лоза. Посебно импресивниот панорамски поглед се пружа од терасата што се наоѓа на кровот на објектот, а од ресторанот што се наоѓа на катот, каде се наоѓаат бетонски столбови со огледален сјај на бетонот, се репродуцира прекрасен пејзаж. Остатокот од катот е резервиран, главно, за канцелариски простор. Приземјето, пак, е поделено на пет делови по должината од север кон југ. На двата крајни делови од оваа основа, исто така се наоѓаат одредени канцеларии и администрација, додека пак во централните три дела се

ПОРТА

поставени влезот во објектот, како и влезното лоби, изложбена сала за поголем број гости, како и продажен салон со простор за дегустација на врвни сортни вина. Во подрумското ниво на овој објект е сместен најважниот дел на оваа винирија, а тоа се подрумите со винските бочви. Oбјектот има внатрешна „завеса“ преку која е многу тешко да се воочи и препознае неговиот надворешен изглед. Овој објект има двослојна фасада, чии слоеви се независни еден од друг, а просторот помеѓу нив служи како термичка заштита на објектот од надворешните влијанија. Влезното лоби и продажниот салон се впишани како кружни облици кои не се препознаваат на фасадата.

Двовисинската дрвена скулптура во влезната партија формално ја симболизира винската бочва и претставува нејзина модерна интерпретација. Од овој простор преку кружни скалила може да се спуштите во подрумскиот простор, каде, пак, во круг „како во римскиот циркус“ (Фабио Андерлони), се наредени винските буриња околу еден кружен базен со вода. Не помалку важен простор е следната просторија која, впрочем, е и главниот вински подрум кој е обликуван со бетонски подови и греди кои се кафеавкасто обоени, црвени завеси и костенливи висечки светилки кои сите заедно на овој простор му даваат лик меѓу крипта и индустриска зграда. n

ПОРТА

експерт

ГРАДОТ НА КАНАЛИТЕ

„ПРЕКРАСЕН, ПРЕКРАСЕН, КОПЕНХАГЕН!“

д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ, (В. Британија) дипл.инж.арх.

опенхаген е престолнината и најголемиот град во Данска со околу 590 илјади жители во рамките на општината, околу 1,28 милиони во урбаниот регион и над два милиони жители во метрополитанската

ПОРТА

29 јули 2016

зона на Копенхаген. Слично на Венеција, Копенхаген е град на острови и канали. Поголемиот дел од градот е лоциран на источниот брег на островот Зеланд (Zealand), а помалиот на западниот брег на островот Амагер (Amager), кој на источната страна излегува на Оресенд (Øresund), теснецот што ја дели Данска од Шведска. Ако теснецот Оресенд ја дели Данска од Шведска, истоимениот мост (Оресенд мост) ги поврзува

овие две земји, или поточно Копенхаген во Данска со Малме во Шведска. Скоро осум километри долгиот мост е најдолгиот комбиниран моторен и железнички мост во Европа, официјално пуштен во употреба на 1 јули 2000 година, и овековечен во шведскоданската криминалистичка серија Мост (The Bridge) во три серии од по десет епизоди чиешто емитување отпочнало во 2011 година. Зачетоците на Копенхаген се релативно

експерт Не е само познатиот рефрен од песната „Прекрасен Копенхаген“ на Френк Хенри Лесер, интерпретирана од Дени Кеј во филмот „Ханс Кристијан Андерсен“ од 1952 година, туку и достоен опис на градот за којшто се однесува

нови и се навраќаат на викингшкото рибарско село основано во десеттиот век, кое во петнаесеттиот век прераснало во престолнината на Данска. Градот особено доживеал подем во периодот на Кристиан Четврти од Данска (Christian IV, 1577-1648) кој бил крал на Данска и Норвешка во периодот 1588 - 1648 година, со Копенхаген како престолнина. Од овој период датираат и примери на прекрасна архитектура, меѓу кои

се истакнува објектот на Берзата, изграден во седумнаесеттиот век, како исклучителен пример на холандската ренесанса во Данска, со својата 56 метри висока кула со шилест завршеток во форма на испреплетени опашки на четири змеја. Објектот се наоѓа веднаш до данскиот парламент сместен во палатата Кристијансборг (Christiansborg Palace) на островот Слотсхолмен (Slotsholmen), којшто се смета за „острово на моќта“ со оглед на тоа што на него се наоѓа центарот на Владата на Данска. Станува збор за мало островче, кое е дел од внатрешниот град на Копенхаген, лоцирано во рамките на заливот на Копенхаген. Друг познат објект од овој период е тврдината Росенборг (Rosenborg Castle) изградена во времето на Кристијан Четврти во стилот на холандската ренесанса, како летна куќа во природа за потребите на кралското семејство и лоцирана во Кралската градина. Објектот бил користен како кралска резиденција на данските регенти до почетокот на осумнаесеттиот век, а потоа и во два наврати кон крајот на осумнаесеттиот и почетокот на деветнаесеттиот век во услови на вонредни состојби. Денес, објектот е во сопственост на државата и во него е сместен Музеј во кој е изложена Кралската збирка. Веројатно еден од најинтересните архитектонски примери од овој период е Кружната кула (Round Tower), изградена во седумнаесеттиот век во централното градско подрачје на Копенхаген, по нарачка на кралот Кристијан Четврти од Данска. Објектот е во стилот на холандскиот барок и е изграден од жолта и црвена тула која специјално била нарачана за овој проект од Холандија. Кружната кула е дел од комплексот Тринитатис (Trinitatis Complex), каде во еден комплекс била сместена црква, универзитетска библиотека и астрономска обсерваторија, лоцирани во непосредна близина на студентскиот дом Регенсен (Regensen Dormitories), вториот најстар студентски дом на Универзитетот во Копенхаген (основан во 1479 година). Астрономските опсерватории во тоа време биле многу значајни затоа што сознанијата во оваа област ја потпомагале поморската навигација. Комплексот го карактеризира невообичаен

концепт каде библиотеката била лоцирана над црквата, а до неа и опсерваторијата, сместена на врвот од кулата со платформа на висина од скоро 39 метри над тлото, се доаѓало преку 210 метри долга рампа со 7,5 завртувања околу шупливото јадро од тула на кулата. Тоа овозможувало тешките книги за библиотеката и астрономската опрема на коњ со кола да се носат до и од библиотеката и обсерваторијата. Во рамките на шупливото јадро на кулата била сместена и одводна цевка од тоалетот за астрономите која не била поврзана со канализацијата, така што ова се смета за еден од најраните примери на септички јами во светот. Денес, комплексот служи како повеќенаменски простор каде кулата служи како видиковец и аматерска астрономска обсерваторија, додека библиотеката како галерија и изложбена сала. За жал, почетокот на осуманесеттиот век не бил најдобар за градот со оглед на епидемијата од чума во 1711 година, кога се проценува дека од 60 илјади жители на градот, помеѓу 12 до 23 илјади лица подлегнале на болеста, а за нешто подоцна градот да настрада од Големиот пожар во 1728 година. Ваквите катастрофи наметнале потреба за обнова на градот која довела до основање >> на значајни културни институции како што се Кралскиот театар (The Royal Danish Theatre) Кружната кула (Round Tower)

ПОРТА

експерт

Црквата на Фредерик (Frederik’s Church)

основан во 1748 година и Кралската академија за применети уметности (The Royal Danish Academy of Fine Arts) основана во 1754 година како роденденски подарок на кралот Фредрик Пети (Frederick V, 1723-1766), крал на Данска и Норвешка, по повод неговиот 31-ви роденден. Оргиналното име на академијата било Кралска академија за портрет, скулптура и архитектура, со тоа што Факултетот за архитектура во 1996 година бил преселен во поранешни објекти на морнарицата. Најзнаменито архитектонско достигнување од овој период е изградбата на квартот Фредрикстаден (Frederiksstaden) во втората половина на осумнаесеттиот век, којшто се смета за еден од најзначајните рококо комплекси во Европа. Двата најзначајни објекти во овој кварт се палатата Амалиенборг (Amalienborg Palace), резиденцијата на данското кралско семејство и Црквата на Фредерик (Frederik’s Church). Палатата се состои од четири палати со идентични фасади, но различни рококо ентериери поставени дијагонално една наспроти друга во рамките на октогонален плоштад со статуа на Кралот Фредерик V на коњ во центарот на плоштадот. Оргинално палатите биле изградени за четири благороднички семејства, но кога во Големиот пожар од 1794 година изгорела кралската палата Кристиансборг, кралското семејство ги купило сите четири палати и се преселило во нив. Палатите деноноќно се чуваат од страна на Кралската гарда во традиционалните

ПОРТА

Палатата Амалиенборг (Amalienborg Palace)

експерт

Статуа на Кралот Фредерик V

униформи. Црквата Фредерик е исто така позната и под името „мермерна црква“ и е значаен пример на рококо архитектурата. Објектот претставува препознатлив репер за овој кварт, при што особено се истакнува куполата на објектот со распон од 31 метар. Оваа купола, која се носи на 12 столба, се смета за најголемата црковна купола во скандинавските земји. Она што е интересно е дека изградбата на црквата траела скоро 150 години, од 1749 до 1894 година, како резултат на различни причини. Од црквата,

погледот преку статуата на Кралот Фредерик Пети води кон заливот и новиот објект на Данскиот театар од 2006 година лоциран на спротивниот брег. Во непосредна близина на квартот Фредрикстаден се наоѓа „Новото пристаниште“ - Ниjхавн (Nyhavn) изградено во седумаесеттиот век, коешто го карактеризираат силно обоените куќи во низа, преку коишто најчесто се презентира градот во туристичките материјали. Денешниот лик на центарот на градот е карактеризиран со неокласичен изглед.

Најмногу како резултат на пожарите од 1728 и 1794 година, и бомбардирањето на градот од Лордот Нелзон во 1801 година во рамките на британско-данско/норвешкиот конфликт, како резултат на што најголемиот дел од средновековното градителско наследство засекогаш било изгубено. И покрај ова, секој посетител се чувствува прекрасно во овој дел на градот во земјата со најсреќно население во светот - во градот на каналите, кој со право е и еден од десетте градови којшто исто така се нарекуваат и „Венеција на северот“. n

www.fabrikakarpos.com.mk

ПОРТА

eкологија

УПРАВУВАЊЕ СО ОТПАД

Грижата за животната средина е наша обврска Во Македонија годишно се создаваат околу 100.000 тони отпад од пакување, а речиси 70 проценти од него отпаѓа на пластика и на хартија. Рециклирањето е пример кој треба целосно да го следиме и применуваме од природата и нејзините циклуси, доколку сакаме да живееме во здрава животна средина.

Марина ВЕРУШЕСКА

„Ж

ивотната средина е наша работа“, е мотото на интернационална мрежа за управување со амбалажен отпад „ProEurope“. Истата оваа максима треба да важи за секој од нас одделно, да биде врежана во личната индивидуална свест со цел да ја зачуваме животната средина и нашето здравје. Природата нè учи дека сè има своја примена и цел која само треба да се пронајде. Исто така, за да ја постигнеме целта треба да си помагаме

ПОРТА

29 јули 2016

едни на други. Токму овие чинители се основата на проектот „Општествено вклучување“ (PLUG-IN Social). Оваа иницијатива ја започнаа група архитекти и инженери од Буенос Аирес, кои се занимаваат со обновлива енергија и одржливост, со желба да помогнат и да го споделат своето знање преку работилници. Нивните работилници, на практичен начин ги учат семејствата како самостојно да ги применуваат концептите на одржливост и искористување на изворите на обновлива енергија. Тие учат како од рециклирани материјали, може да се искористи соларната енергија за да се добие топла вода, најпотребна за сиромашните семејства од социјално ранливите групи. Топлата вода ја создаваат од пластични шишиња, лименки и стиропор кој може да се рециклира. Сонцето ги загрева цевките создадени од овие материјали, додека водата константно тече низ направената кровна конструкција, на тој начин создавајќи топла вода. Имајќи го предвид податокот дека 16 проценти од популацијата во Аргенитна нема пристап до вода и има лимитирана електрична енергија, располагањето со топла и ладна вода, за нив е вистинско богатство. Материјалите што се користат за изработка на овие системи, најчесто се горат, бидејќи на овие места нема предвиден простор за складирање на сметот. Така, на овој начин, не само што не го загадуваат воздухот што го дишат, туку имаат

eкологија

голема корист од отпадот. Рециклирањето е пример кој треба целосно да го следиме и применуваме од природата и нејзините циклуси, доколку сакаме да живееме во здрава животна средина. Првиот проект за рециклирање пластика кај нас, е изработен во 2011 година од страна на УСАИД, а реализиран во соработка со „Комунална хигиена“ и со „Пакомак“, организација чија дејност е управување со отпадот од пакување. „Пакомак“ е единствена организација кај нас, која досега успешно работи на подигнување на свеста од потребата за рециклирање. Нивната цел е да се намали негативното влијание на амбалажниот отпад врз животната средина и да промовира одговорен однос на компаниите кон амбалажниот отпад. „Пакомак“ е само една капка во морето на недостигот на еколошка свест, земајќи го предвид податокот дека во Македонија годишно се создаваат околу 100.000 тони отпад од пакување, а речиси 70 проценти од него отпаѓа на пластика и на хартија.

ПОЧЕТОЦИТЕ НА ПЛАСТИКАТА Првата пластика датира од 19 век и се вика паркесин. Тој бил направен од целулоза третирана со азотна киселина и малку растворувач. За разлика од гумата, можел да се обои да биде обликуван по желба. Втор е

целулоидот, материјал кој имал широка употреба и од него се правеле дршки за ножеви, играчки и топчиња за пинг-понг. Подоцна се открило дека е лесно запалив, а денес неговата употреба се сведува единствено на изработка на топчиња за пингпонг. Третиот вид, или директниот претходник на пластиката, е бакелитот, материјал кој денес се употребува за изработка на друштвени игри како домино, шах, бекгемон. Најстариот пластичен материјал кој и денес е во широка употреба е целофанот, кој се користи во прехрамбената индустрија, за производство на самолепливи ленти (селотејп), амбалажи на цигари, итн. ПВЦ, синтетичката смола, е на трето место според светско прозиводство на сите видови пластика, со годишно производство од 35 милиони тони. ПВЦ производите често содржат отровни додатоци кои се пренесуваат на човекот. Искористениот ПВЦ најчесто не се рециклира заради големите трошоци, а неговото складирање ја загрозува околината и здравјето. Пронаоѓањето на полиетиленот го донесе еден од горливите светски проблеми поврзани со загадувањето на животната средина, а тоа е пластичната кеса, на која ѝ се потребни илјада години за да се разгради. Многу земји во светот, пробуваат да ја намалат нејзината употреба со наплаќање на кесите, (и Македонија е дел од нив), додека други се обидуваат сосема да ги исфрлат од употреба. Полиетиленските кеси може да се рециклираат, но поголемиот дел се користат за фрлање на отпад или служат како „декор“ во океаните, морињата и езерата од каде што е тешко да се извадат. Вакви „украси“, за жал, се многу честа слика доколку посакате да одите во природа каде и да било низ земјава. Колку за илустрација, еден милион пластични кеси во светот, се искористуваат секоја минута. После полиетиленот, следат тефлонот и секако, најлонот. Денес, пластиката е дел од нашето секојдневие и голем загадувач. Постојат бројни обиди за можно решавање на овој проблем а со тоа и намалување на загадувањето. Како еден пример за можно решение, е апаратот на јапонскиот пронаоѓач Акинори Ито, кој создаде машина која пластичните кеси ги претвора во гориво, а притоа не ја загадува околината. Овој апарат може да преработува до два килограми пластика (вклучувајќи и полиетилен, полистирен и полипропилен) во еден литар нафта, користејќи само еден киловат струја. Комерцијалната употреба на овој апарат, би овозможил пластиката брзо и целосно да исчезне од улиците и депониите. n 29 јули 2016

ПОРТА

енергетска ефикасност

„ПАМЕТНИ“ ЕНЕРГЕТСКИ РЕГИОНИ

За Европа реалност, за нас

Примерите за тоа како работи и како се однесува развиениот свет, мора еднаш засекогаш да ги прифатиме како добра практика. Учеството на повеќе засегнати страни, повеќе чинители, професионалци од различни области, спротивставување на различни мислења и сл., значи квалитет во донесувањето на одлуките и креирањето на политиките. Во спротивно, сите планови и програми и понатаму ќе се прават само за да се задоволи некаква форма, а проектите што се реализираат и понатаму ќе бидат само одраз на интересот и потребите на одредена елита.

ПОРТА

29 јули 2016

Даниела МЛАДЕНОВСКА

ако да се креираат повеќе паметни енергетски региони, беше тема на настанот што го организираше Европската комисија преку Центарот за заедничко истражување (JRC – Joint Research Center), а во соработка со Институтот за технологија во Карлсруе (KIT – Karsruhe Instutute of Technology). Во текот на два дена (4 и 5 јули 2016) на агендата се најдоа бројни примери на имплементација на паметни енергетски решенија. Градоначалникот на Карлсруе активно присуствуваше и дебатираше на настанот, а не само протоколарно како што налагаат обврските. Токму затоа, не е случајно што овој човек, инаку лекар по професија и член на

Социјалдемократската партија во Германија, и кому ова му е втор мандат на чело на градот, е претседател на Индустриско-технолошкиот регион Карлсруе, кој не е ограничен само на овој град туку на поширока област во сојузната држава Баден Виртемберг, една од најбогатите во Германија. Како научен центар на Европската комисија, мисијата на JRC е да ги поддржува европските политики преку независни и научно базирани проверки во текот на целиот циклус на креирање на политиките. Неговата работа има директно влијание врз животот на граѓаните насекаде низ Европа, на тој начин што преку своите научни истражувања придонесува за здрава и безбедна животна средина, сигурно снабдување со енергија, одржлива мобилност и сл. Се работи за над 50-годишно научно искуство концентрирано во пет научни центри низ Европа (Петен – Холандија, Геел – Белгија, Испра – Италија,

енергетска ефикасност

далечна иднина

Севилја – Шпанија и Карлсруе – Германија), со извонредни услови и најмодерни лаборатории. На настанот присуствуваа претставници од 20 земји членки и кандидати. Се разбира, за земјите кандидати настанот беше одлична можност за учење и спознавање на искуства, но и благо разочарување гледајќи го начинот на кој работат креаторите на политиките во развиените земји – граѓанинот и доброто на заедницата на прво место. Создавањето нови компании, особено старт-ап компании веќе не е никаква новост. Прашањето е колку новите компании ќе бидат одржливи и иновативни, и колку ќе придонесат за општото добро преку заштеда на ресурси, заштита на животната средина и сл. Но, што е по дефиниција „паметен енергетски систем“ како предуслов за создавање на „паметни енергетски региони“? Единствено е точно дека не постои прецизна дефиниција за овие термини, но генерално

„паметниот енергетски систем“ е економичен и ефикасен, одржлив и сигурен. Тоа е систем во кој производството на енергија од обновливи извори е приоритет, и во кој е воспоставена интеграција и координација меѓу производството, инфраструктурата и потрошувачката преку енергетски услуги, активни корисници и модерни технологии. Енергијата е меѓу највисоките интереси на земјите членки и регионите посветени на S3 Платформата за специјализација за паметни системи (S3 Platform on smart specialisation). Целта е изработка на национални стратегии (на национално и регионално ниво) во насока на изградба на компетитивна предност преку развој и споредба на истражувања и иновации, развивање на бизнис иницијативи, посочување на можностите на пазарот, со избегнување на непотребно удвојување и фрагментација на трудот. Овој документ треба да биде дел од националните Стратегии за истражување и развој. Во оваа насока, мора да се спомене растечкиот предизвик за имплементација на овие стратегии со користење на соодветни методологии за развој, бенчмаркови, меѓународна и меѓурегионална соработка и заемно учење. Една од задачите на JRC во контекст на оваа Платформа е обезбедување научна поддршка во креирањето, евалуацијата и мониторирањето на реализацијата на Акционите планови за одржлива енергија (Sustainable Energy Action Plans – SEAP), кои произлегуваат од иницијативата „Повелба на

градоначалниците“ (Covenant of Mayors initiative) која датира од 2008 година. Меѓу останатите и Град Скопје е потписник на оваа Повелба и има подготвен SEAP од април 2011, со кој се обврзува до 2020 година да ја намали емисијата за најмалку 20%. Во прв ред фокусот е ставен на имплементација на одржлив транспорт и мобилност, како и имплементирање на енергетски ефикасни мерки, првенствено во јавните објекти (Документот може да го погледате на следниот линк: http://www.skopje.gov.mk/images/Image/SEAP% 20Skopje.pdf). Но, колку од овие цели се навистина преточени во политиките на Градот, останува отворено прашање, особено поради фактот што со години наназад не се стимулираше обновата на возниот парк во делот на патничките автомобили (напротив, по 2010 се случи масовен увоз на половни возила со исклучително лошо ниво на емисии) , нема ниту „т“ од најавата за трамвај или друг одржлив концепт на јавен транспорт, а јавното сообраќајно претпријатие се поднови со автобуси со дизел мотори со стандард еуро 4. Само за илустрација, Загреб, Белград и Софија веќе воведуваат електрични автобуси и хибриди. За енергетската реконструкција на јавните објекти, пак, доволно говори податокот дека Хрватска со 10 милиони евра реконструирала или е во процес на реконструкција на 90 згради. Колку се потроши кај нас само за преслекување на објектите во барок, >> 29 јули 2016

ПОРТА

неретко и само на предните фасади, е добро познато на јавноста, но останува непознато со колкави енергетски заштеди ќе се пофалат тие објекти по реконструкцијата. За Европа евидентна е беспрекорната соработка помеѓу академската заедница, компаниите, локалната и централната власт. Целта е да се промовираат најдобрите идеи, да се реализираат најдобрите решенија и да се обезбеди највисок можен квалитет на живот за граѓаните. Да се тргне од потребите на граѓанинот, е мотото на градоначалникот на Удине, проф. др Фурио Хонсел, математичар и поранешен ректор на Универзитетот во Удине, човек кој своето научно знаење го користи во креирањето политики за подобар град. Преку своите научни истражувања тој дошол до заклучок дека меѓу најзначајните нешта за граѓаните е нивото на квалитет на живот изразено преку повеќе индикатори, а особено преку должината на животниот век. Јасно, секој сака да живее долго. И уште појасно е дека последново не е можно во средина каде воздухот е загаден, храната не е квалитетна, нема доволно зелени површини, и не се обезбедени услови на комфор (на микро ниво и на ниво на самиот град). Тргнувајќи од оваа позиција, со своите политики градските власти навистина успеале да го подобрат квалитетот на живот во овој град, а професорот градоначалник тоа го претстави квантифицирано и прецизно преку математички модел. Д-р Мартин Савилион од Агенцијата за енергија и заштита на климата на Баден 56

ПОРТА

29 јули 2016

Виртемберг, преку својата презентација имплицитно одгатна зошто оваа држава е најбогата во Германија. Баден Виртемберг има најгуста мрежа на т.н. канцеларии за енергија на ниво на Европа, кои работат под

координација на споменатата Агенција за енергија и заштита на климата на Баден Виртемберг. Се обезбедуваат грантови за различни проекти преку кои се намалува емисијата и потрошувачката на енергија, се

градат нови обновливи извори и се промовира користењето на биомаса, особено во руралните подрачја (еко села). Плановите за енергетската иднина на Баден Виртемберг до 2050 година се исклучително амбициозни: 50% намалување на потрошувачката на енергија, 80% удел на обновливите извори на енергија и 90% намалување на емисијата на CO2. Имајќи предвид дека Агенцијата постојано и интензивно работи на едуцирање, мотивирање на сите засегнати страни, несомнено овие планови нема причина да не бидат остварени. И повторно, сосема за крај да се вратиме на нашата реалност. Примерите за тоа како работи и како се однесува развиениот свет, мора еднаш засекогаш да ги прифатиме како добра практика. Учеството на повеќе засегнати страни, повеќе чинители, професионалци од различни области, спротивставување на различни мислења и сл., значи квалитет во донесувањето на одлуките и креирањето на политиките. Во спротивно, сите планови и програми и понатаму ќе се прават само за да се задоволи некаква форма, а проектите што

се реализираат и понатаму ќе бидат само одраз на интересот и потребите на одредена елита. И се разбира, и понатаму нема да имаат ништо заедничко ниту со одржливоста, ниту со концептот на паметни енергетски системи. n

ПОРТА

репортажа

Црвената планета Вади Рум Што и да се изнапише за Вади Рум – малку е. Сите напишани зборови не можат да ја доловат вистинската слика и чувствата што ги буди Вади Рум кога се седи на топлиот црвен песок, опкружен со црвени карпи, тонејќи во тишината сред спектар на бои од зајдисонце, со чувство дека духот на Лоренс од Арабија лебди насекаде низ пустината

Александра ПЕТРОВСКА, дипл. инж. арх.

„ 58

ПОРТА

ако ништо досега што сум видел на планетава Земја“ - рекол актерот Мет Дејмон за пустината Вади Рум откако завршил со снимањето на филмот „Марсовец“ 29 јули 2016

(The Martian, 2015). И навистина е така – пустината Вади Рум никого не оставила рамнодушен. Пустината Вади Рум, уште позната и како „Црвена планета“ поради изразито црвениот песок, служи како сценографија за снимање на секој филм посветен на планетата Марс. Но, оваа 720 км2 пустина е далеку од само имитација на Марс и

важи за една од најубавите пустини на планетава. Името Вади Рум потекнува од арапските зборови „вади“, што значи долина, исушено речно корито, дно на праокеан, и „ирам“, што значи висок, подигнат, издигнат. Научниците веруваат дека пустината настанала со големо распукнување на земјената површина, која во

репортажа Кон срцето на Вади Рум

Нашиот возач и водич низ пустината

текот на своето енормно издигнување кршела огромни гранитни парчиња и песочни карпи од планините на афроарапската плоча. Вади Рум станува интересна за останатиот дел од светот по заслуга на Томас Едвард Лоренс или многу попознат како Лоренс од Арабија, кој дел од својот живот поминал во пустината (од 1916 до 1918 година), борејќи

се на страна на Арапите за време на Првата светска војна, кога Британците поттикнувале востание на Арапите против Османлиското царство. А воодушевувањето од оваа воедно сурова и најубава пустина, Лоренс го опишал во книгата „Седум столбови на мудроста“. Најчесто, размислување за пустините е дека се огромни, суви песочни површини, кои е добро да се избегнуваат заради јакото сонце кое немилосрдно пече и заради суровите услови - големите дневни и ноќни температурни разлики. Но, кога ќе влезете подлабоко во пустината, се отвора сосема нов свет и заборавате на сите претходни предупредувања. Патувањето кон срцето на Вади Рум го започнавме со не многу брзо возење во постар отворен џип, во попладневните часови, откако се намали интензитетот на сончевите

зраци, а имаше уште долго време до зајдисонцето, кое треба да се доживее во пустината. Со самото стапнување во пустината, повеќе ништо не е исто... Возењето по пустинските дини, опкружени со високи црвени карпи, е вистинска атракција, и буквално сакам секој можен пејзаж пред мене да го меморирам длабоко во себе и се борам со себеси и апаратот за фотографирање – дали да се препуштам на бескрајно штракање со апаратот, или да се препуштам на уживање во несекојдневниот поглед. Топол црвен песок под мене, црвени карпи околу мене, црвено сонце над мене. Застануваме до карпи на кои се гледаат остатоци од петроглифи. Стари се со векови и претставуваат прв ваков пишан документ на античките жители на Вади Рум. Иако е пустина, ова место отсекогаш било населено. Потомци на античките жители се бедуините, кои се >> 29 јули 2016

ПОРТА

Логорот на Бедуините

Петроглифи врежани на карпи во пустината

Пушка од немирните времиња на Лоренс

Зајдисонце

ПОРТА

29 јули 2016

занимавале со одгледување на кози и камили. Бедуините се сè уште присутни во пустинава. Тие се посебен народ, створени да живеат во пустински услови, живеат во големи шатори направени од различни платна склопени во една целина. Посетителите ги пречекуваат насмеани и со топол чај. Пустина не си доживеал како што треба, ако не седнеш на чај со бедуини. Чајот е највкусниот дел од ова патешествие, иако се пие топол на над 40°С. Нашиот домаќин бедуин е ситен, постар човек кој и не знае добро англиски јазик, па повеќе се разбираме со мимики, отколку со зборови. Нè послужува со чај во традиционални стаклени чашки за чај, а млазот на чајот го истура од чајникот кој е повеќе од 50 сантиметри оддалечен од чашката. Тоа е една од тајните за вкусот на чајот, бидејќи така ставен во чаша поприма повеќе воздух и добива подобар вкус. И, навистина чајот е превкусен. Иако е еден од најјаките чаеви кои некогаш сум ги пробала, сепак испив две чашки чај, со што ја згаснав мојата жед, а воедно и го испочитував домаќинот. Не премногу долгото време кое го имаме да го поминеме во бедуинскиот шатор, го користиме за растегнување на миндракот, целата атмосфера тука е како времето да застанало. Бедуинот ни покажува пушка која ни тврди дека е од времето на Лоренс од Арабија, ако не и негова. Се гледа дека е горд на своето потекло и е многу возбуден додека ни покажува дека оваа пушка, иако е празна, сè уште е функционална. Имаат ситници за продавање

репортажа Местото каде што се наоѓал логорот на Лоренс од Арабија

Ликот на Лоренс од Арабија вграден во карпа

Железница на Аџиите

а неколку места во Вади Рум има делови од пруга Нна оваа кои припаѓаат на Хеџаз железницата. Изградбата железница започнала во 1900 година, како

потреба за транспорт на муслиманските аџии во Мека. Железничката мрежа ги поврзувала Дамаск (Сирија) со Медина (Саудиска Арабија) и се одвојувала кон Хаифа на Медитеранот и кон внатрешноста до Босфор. Поради почетокот на Првата светска војна, дел од пругата кон светиот град Мека не е доизграден, а железничката мрежа долга преку 1.300 километри е наречена„Железница на аџиите“. Денеска во функција се деловите на старата траса позната под името Јорданска Хеџат железница, која ги поврзува Аман и Дамаск, и Акаба железница која служи за превоз на фосфат.

кои се многу убаво изработени и, секако, се драг спомен од Вади Рум, како стари резбани огледалца украсени со разнобојни камчиња, плетени алки со фигури од камили, камени скулптурички, предмети кои не може да ги најдете во стандардна продавница за сувенири. Секако дека купувам неколку сувенири и добивам еден на поклон, тоа се подразбира не само во пустинава, туку насекаде низ Јордан. Кога сум веќе кај бедуините, не може а да не ми текне на приказните што кружат низ цел свет, за заводничките способности на згодните бедуини со темен тен и светли очи, на кои имуни не останале жени од Европа и останатите континенти. За моја среќа (или жал), јас не налетав на млад, неодолив бедуин. Главното обележје на оваа пустина е местото каде што некогаш бил логорот на Лоренс од Арабија. Тоа е дел од пустината кој е заграден со огромни високи карпи, не случајно одбран за логор – заштитнички

Туристички пустински камп

ПОРТА

заграден од сите страни со карпи и секаков звук се одзива како ехо во логорот. Со викање се уверуваме во автентичноста на ехото. Во една карпа сè уште стои издлабен ликот на Лоренс. Од куќата во која престојувал, денеска се останати само темелите и бунарот што сè уште има свежа вода. Времето изминува и се наближува зајдисонцето. Брзаме да фатиме убава

позиција за набљудување на спектарот од бои кои ќе се појават на небото. Со обувките во раце, стапалата потонати во песокот, се искачуваме на една висока црвена карпа. Во далечината се губат последните сончеви зраци, а боите се спектакуларни: жолто-црвени нијанси кои се преточуваат во пурпурни. Неверојатна игра на бои и сенка. Пустинската тишина му дава уште поголемо значење на зајдисонцето, и додека седам на висока карпа

Ниви сред пустина Изгледа невозможно, но под површината на Вади Рум се наоѓаат големи залихи на подземна вода. Подземната вода се користи за наводнување на пустинското тло на кое бедуините, кои живеат во пустината, одгледуваат зеленчук, житарки и сточна храна. За наводнување користат иста техника каква што користеле старите Египќани и Набатејци, а која и после толку векови – и понатаму дава одлични резултати. Водата се црпи од земја, од длабочина од 30 до 400 метри, и кружни полиња се наводнуваат со помош на подвижна рампа со млазови. Исто така, се користат и посебни т.н. пластични тунели кои помагаат водата да се задржи што подолго, а растенијата што полесно да ги поднесуваат екстремните пустински температури. Во Вади Рум се наоѓаат и јорданските резерви на питка вода, доволни за наредните 40 години. Дури и доста оддалечениот главен град – Аман се снабдува со вода за пиење од ова подрачје.

ПОРТА

сред пустина си помислувам како сакам овој момент вечно да трае, или барем колку што е можно подолго. По не знам кој пат се согласувам со зборовите на Лоренс од Арабија, кој зајдисонцето во Вади Рум го опишал само со една, но прецизно точна реченица: „Вечерното руменило ги обвива моќните карпи и клисури со пурпурен оган“. Под карпата во далечината се гледа пустинскиот камп во кој може да се преноќи. Условите, секако, не се како во хотел со пет ѕвезди, но доживувањето е бесценето и се памти до крајот на животот. Што и да се изнапише за Вади Рум – малку е. Сите напишани зборови не можат да ја доловат вистинската слика и чувствата што ги буди Вади Рум кога се седи на топлиот црвен песок, опкружен со црвени карпи, тонејќи во тишината сред спектар на бои од зајдисонце, со чувство дека духот на Лоренс лебди насекаде низ пустината. Додека не ја посетите Вади Рум, можете да уживате во нејзините пејзажи преку Тв екраните, таа е природна сценографија во филмовите: „Лоренс од Арабија“ (1968), „Страст во пустина“ (1998), „Прометеј“, „Последните денови на Марс“, како и најновиот „Марсовец“ (2015). А, за да се зачува природната убавина на Вади Рум, пустината е заштитено подрачје под УНЕСКО. n

ПОРТА

хортикултура

КАКТУСИ - Easy care собни растенија

Филип ФИЛИПОСКИ, дипл.шум.инж.

актусите водат потекло од американските континенти. Денеска се распоространети од човекот во речиси сите земји каде што климатските услови тоа го дозволуваат. Иако важат за видови за кои има мислење дека се типични пустински растенија, тие се многу распространети на различни климатски услови. Постојат повеќе од 1.500 видови кактуси. Главно, тие претставуваат бодликави сукулентни растенија, кои добро растат и се развиваат на сушни месторастења. Сукулентните растенија имаат месесто и сочно ткиво со способност да апсорбира и задржи поголема количина влага, која растението би ја користело во сушните периоди. Корењата на кактусите се доста плитки, зелената боја на стеблото е поради тоа што содржи во себе хлорофил, додека трњата претставуваат модифицирани листови. Тоа што е посебно атрактивно кај кактусите се нивните цветови кои се во многу живописни бои. Кактусите цветаат најчесто во месеците април и мај. Иако имаат доста плитки корења, препорачливо е во овој период од годината да 64

ПОРТА

29 јули 2016

се пресадуваат. Поради големиот број на видови кактуси, направени се голем број класификации. Како најсоодветна се смета онаа на германскиот кактусолог Курт Бакберг, според кој, фамилијата на кактуси Cactaceae juss се состои од три потфамилии и тоа Pereskioideae, Opuntioideae и Cereoideae. Во потфамилијата

на Pereskioideae се класифицирани дрвја, грмушки и лијани со слабо сукулентни стебла и слабо развиени листови. Во оваа потфамилија има два рода и тоа: Pereskia и Maihuenia. Во потфамилијата Opontioideae припаѓаат видови растенија со членести стебла. Обликот може да биде цилиндричен, а лисјата се сочни и шилести.

хортикултура

Карактеристично за овие видови е присуството на глохидии кои претставуваат многу тенки боцки собрани во снопови. Оваа потфамилија вкучува десет рода и преку 300 видови кактуси,

широко распространети низ цела Америка. Потфамилијата Cereoideae ги опфаќа растенијата без лисја и глохидии, но со боцки. Оваа потфамилија е најголема од сите и

опфаќа преку 1.000 видови растенија. Првите кактуси во Европа се донесени уште во времето на Кристофер Колумбо, заедно со најголемите богатства и најневообичаените растенија за европскиот континент. Кактусите уште на самиот почеток како егзотични растенија предизвикале многу голем интерес, особено кај богатите луѓе, во чии кругови претставувало престиж да се има по некој редок примерок од овие растенија во тоа време. Според одредени записи, првата кактусова колекција била направена од страна на анонимен аптекар во Англија уште во XVI век. Поради својот изглед и многу малите потреби во поглед на одржување, големите производители ги промовираат како Easy care собни растенија, кои сè повеќе се користат во украсувањето на ентериерите кај нас. Денес, речиси да не постои домаќинство во кое нема барем еден кактус. Покрај декоративниот изглед, денес кактусите се огледуваат масовно и за стопански цели, односно за производство на суровини за исхрана, лекови и напитоци. n

ПОРТА

кр ед 12 па

ПОРТА