248

ПОРТА Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО А РХ И Т Е К Т УР А Е КО ЛО Г И Ј А

248

СЕПТЕМВРИ 2016

Еко населба „Александрија“ - Алтернатива на скопската реалност Македонија троши четири пати повеќе енергија за еден производ отколку земјите во ЕУ Потсетување на минатото - водич за иднината

90 ДЕНАРИ

ПОРТА

градежништво

ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂ ɂ ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ ȼɈȾɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ȽȺɋɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ .$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɂɇɈȼȺɌɂȼɇȺ ɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ ɉɈ ɋɂɌȿ ɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂ ɋɌȺɇȾȺɊȾɂ

Tel: 00 389 034 212 064 00 389 034 211 757 00 389 034 215 225 00 389 034 215 226 Fax: 00 389 034 211 964 e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk e-mail: hidropl@t-home.mk www.konti-hidroplast.com.mk Industriska bb 1480 Gevgelija MACEDONIA 4 ПОРТА 25 јули 2014

4

ПОРТА

ГОДИНА XII

БРОЈ 248 ПЕТОК 30.9.2016 Редакција:

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, Во општина Ѓорче Петров, на само пет километри од центарот на градот Скопје, на површина од 500.000 м2, се развива eко-населба, која е спротивност на населбите кои со несоодветно планиран развој имаат преголема густина на население, мали и несоодветни растојанија меѓу објектите, инфраструктура со недоволен капацитет за да ја опслужи новонастанатата состојба, премалку или без зелени површини. Станува збор за eко населбата „Александрија“, која ќе биде алтернатива на скопската реалност.

Live Oak е приватна банка со централа во Вилмингтон, Северна Каролина (САД), која постави мисија да креира најдобри услови за работа за своите вработени. Оваа мисија го креираше првиот концепт за конструирање на нова деловна зграда проектирана специјално за своите потреби и според потребите на вработените. При проектирањето, архитектите особено внимание обрнувале на зачувување на постоечките дрвја и природната околина на планираниот објект, и на зголемување на визуелната конекција на работните простории со надворешноста. Некако тивко, речиси и неприметно, во самиот центар на Белград, на крајот

на пешачката улица „Кнез Михајлова“, близу почетокот на Калемегдан, се појавува еден од најзначајните објекти што овој град ќе ги добие во скоро време. Како што тоа обично бива во овој град, секој поголем проект е поврзан со контроверзии. Од археолошки наоѓалишта кои во недоглед го пролонгираат почетокот на градбата, па се до замрсени имотни односи кои правдата ја бараат на суд. Во малата улица „Рајиќева“ никнува градежен колос кој доби свои контури и засекогаш ќе ја промени нашата перцепција на тој, по многу нешта, значаен простор за Белград. Жан-Мишел Вилмот е француски архитект кој работи низ целиот свет, од Париз и Москва до Дакар. Архитект кој создава архитектура во човечка димензија. Точност на линиите, баланс на волумените, суптилно осветлување, соодветност на формите ... Перфекционист. Годинава тој го завршува неговиот последен проект Православен духовен и културен центар на Русија во Париз, проект кој тој го смета за дело на својот живот. Тој во својот состав има и Руска православна црква. Во една реченица: Бајка поставена на исклучителна локација.

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ

Насловна страница: БАНКА LIVE OAK, ВИЛМИНГТОН, САД

ПОРТА ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

248

СЕПТЕМВРИ 2016

Еко населба „Александрија“ - Алтернатива на скопската реалност Македонија троши четири пати повеќе енергија Потсетување на минатото - водич за иднината

графички уредник: Порта3 фоторепортер: Порта3 лектор: Костадинка СОЛЕВА

90 ДЕНАРИ

Проект: АРХИТЕКТОНСКО СТУДИО LS3P ASSOCIATES

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ГРАДЕЖНИШТВО 12 ГРАДЕЖНИШТВО 18

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје

РАЈИЌЕВА – НОВО ЗНАЧЕЊЕ ЗА ИМЕ НА ЕДНА МАЛА УЛИЦА

БАЈКА ПОСТАВЕНА НА ИСКЛУЧИТЕЛНА ЛОКАЦИЈА

AРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 26

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

12 18

Печати:

ЗГРАДА СПОРЕД ПОТРЕБИТЕ НА ВРАБОТЕНИТЕ

Маркетинг: biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

СООБРАЌАЈ 34 ТРАНСПОРТОТ КАКО ОЛИМПИСКА ДИСЦИПЛИНА

22

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден. за физички лица: 700 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 40 ЕКО-ХОТЕЛИТЕ – ИДНИНА НА МАКЕДОНСКИОТ ТУРИЗАМ

34

ХОРТИКУЛТУРА 60

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

ВИЕНА - ПОЛОВИНА ГРАД ПОКРИЕН СО ЗЕЛЕНИЛО

РЕПОРТАЖА 62 ОДА ЗА ИВО АНДРИЌ

Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. Доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж. Управител: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

АЛТЕРНАТИВА НА СКОПСКАТА РЕАЛНОСТ

AРХИТЕКТУРА 22

соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Александра ШЕКУТКОВСКА Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија) Горан МАРКОВСКИ Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Енис ХОЏА Ивана ГРУПЧЕ Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА Љупка ДУКОВСКА Maрина ВЕРУШЕСКА Mишко РАЛЕВ Ненад ТОНИЌ Петар НИКОЛОВСКИ Сашо КУЗМАНОВСКИ Сузан ЛАМБЕРТ (Италија) Филип ФИЛИПОСКИ

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

60

инфо

ПРОМОВИРАНА ПРВАТА МЕНАЏЕРСКА И ЛИДЕРСКА ШКОЛА ЗА ИНЖЕНЕРИ ВО МАКЕДОНИЈА

Нова страница во неформалното образование во Македонија

И

нститутот за истражување животна средина, градежништво и енергетика (ИЕГЕ) официјално ја промовираше првата Менаџерска и лидерска школа за инженери во Македонија - МИМ. Настанот се одржа во хотелот „Александар Палас“, каде беа присутни гости од бизнис секторот, членови на Стопанската комора и Комората на овластени архитекти и овластени инженери, 6

ПОРТА

30 септември 2016

партнери и соработници од Европа, како и првата генерација на избраните 20 кандидати кои се дел од школата. Менаџерската школа за инженери се однесува на професионален развој за менаџмент во инженерството и лидерски вештини, и е специјално креирана според потребите што ги имаат денешните инженери, кои сакаат своето постојно искуство да го надградат со фокусирано знаење кое има значајно влијание во нивната

идна кариера. „Тоа што ја прави оваа executive школа уникатна, е тоа што е специјално креирана за развој на топ менаџери, а има за цел да создава конкурентни кадри кои ќе знаат успешно да водат конкурентни и паметни компании“, изјави Кристина Антиќ, директор на МИМ. Програмата се состои од девет предмети кои се поделени на две нивоа, индивидуално и организациско, и се однесуваат на личен и професионален развој. Модулите ќе бидат водени од експерти во своите области и докажани предавачи од Македонија, Австрија, Полска, Германија, Србија. Тие ќе користат интегриран пристап со најновите наставни методи на учење, кои ќе обезбедат стратешко разбирање на можностите и предностите за долгорочен успех во бизнисот. Секој модул ќе биде комбинирано учење - комбинација на е-учење и учење во училница, со учење насочено кон ученикот. „Сакам да го пренесам задоволството што Градежниот институт е партнер во овој проект, отворајќи нова страница во неформалното образование во Македонија, давајќи придонес во создавање успешни менаџери инженери“, изјави Михо Јаневски, генерален директор на Градежен институт „Македонија“. Програмата е развиена врз основа на принципите на образование за возрасни, со користење методи и техники кои помагаат за развој на нови знаења и вештини. Првиот предмет кој го означува почетокот на менаџерската школа започна на 23 септември и се однесува на управување со време и стрес. Со успешно завршување на школата, кандидатите ќе се стекнат со интернационален сертификат издаден од најдобрите тренинг центри од Австрија и Полска. Менаџерската и лидерска школа ќе трае девет месеци, почнувајќи од септември годинава до мај 2017 година. Школата е дел од проектот Курсеви по менаџмент и лидерски вештини за инженери, финансиран од ЕУ програмата Еразмус + за градење стратешки партнерства во областа на образованието на возрасни. Партнери во овој проект се ИЕГЕ, ГИМ, Bit management Austria, Perfect Project Poland и WUS Austria. n

инфо

АЛХЕМИЈА НА БЕТОНОТ

Горан МАРКОВСКИ

Н

а Градежниот факултет во Скопје се одржа работилница под наслов ,,Алхемија на бетонот“ која, по повод пензионирањето на професорите Санде Атанасовски и

Зоран Десовски, ја организираше Катедрата за бетонски и дрвени конструкции. Целта на овој пригоден стручен настан беше да го потенцира, особено во контекст на актуелната сеизмичка активност, значењето на квалитетот на бетонот, како и на знаењето и одговорноста на сите учесници во градбата, за изведба на сигурни и трајни објекти.

За производство на квалитетен бетон, кој е убедливо најупотребуван материјал во градежништвото, потребно е пред сè знаење, но истовремено и почитување на сите пропишани стандарди и процедури. Од претходни испитувања, па сè до соодветна нега. И покрај ова, сведоци сме, за жал, на многу паушалности и контрадикторности во реалноста. Несоодветни рецептури, неквалитетни и неконтролирани составни материјали, непочитување процедури, нестручно вградување, изоставена нега, нарачани резултати... Дилемата Колку навистина знаеме за бетонот ја постави професорот од Градежниот факултет Тони Аранѓеловски, кој, меѓу другото, ја потенцираше испреплетеноста на усвоените eвропски стандарди со нашите актуелни правилници, кои сè уште се повикуваат на веќе изменетите македонски норми. Во своето интересно излагање прикажа и преглед на >>

ПОРТА

инфо новите истражувања и достигнувања во областа на бетонот кои, неспорно, водат кон уште поголема и поширока примена на овој материјал. Љупчо Китановски од АД Гранит, врз основа на извршените обемни истражувања во нивната лабораторија и веќе воспоставеното производство, се осврна на самовградливиот бетон, неговите карактеристики, технологијата, контролните испитувања, предностите и др. До квалитен бетон преку осмислена технологија беше пораката што ја упати Никола Узунов од АДИНГ. Во својата осмислена и концизна презентација ја истакна неопходноста од ,,вградување“ на знаењето како најважна компонента во составот на бетонот. За употребата на новите материјали во функција на трајноста на конструкциите говореше Александра Стојменовска од „Јадро инженеринг“, која тежиштето го стави на производите што служат за зголемување на водонепропустливоста на бетонот. Концизен преглед на експерименталното истражувачко наследство кое со генерации се пренесува на Катедрата за бетонски и дрвени конструкции, даде доцент Дарко Наков. Со оглед на тоа што резултатите од експерименталните истражувања имаат непроценливо значење за зголемување на квалитетот на бетонските конструкции и пошироко, тие претставуваат своевидна константа во активностите на катедрата. Беше потенцирана и значајната поддршка од страна на реалниот сектор при реализацијата на ваквите проекти. Работилницата ја докажа потребата од почесто одржување на вакви стручни настани кои со многу нешта придонесуваат за подигнување на квалитетот на градењето. n

8

ПОРТА

30 септември 2016

6 - 7. Октомври, 2016 год. th th 6 - 7 October, 2016

Скопје, Република Македонија Skopje, Republic of Macedonia

11-то Советување за водостопанство и хидротехника

11th Conference on Water Economy and Hydrotechnics ТЕМИ

1. Преструктуирање на водостопанството 2. Оперирање со изградените водостопански системи 3. Актуелни проблеми со јавни набавки, финансирање и реализација на хидротехничките објекти

TOPICS 1. Water economy restructuring 2. Operation of constructed water economy systems 3. Current problems regarding public procurement, funding and realization of hydraulic structures

Здружение Македонски комитет за големи брани Macedonian Committee on Large Dams

member of член на

Меѓународна комисија за големи брани International Commission on Large Dams

ПОРТА

инфо

Вака ќе изгледа најголемиот здравствен центар во Канада

С

о планирани 280.000 квадратни метри, болницата во Монтреал е еден од најголемите проекти од областа на здравството во

светот. Архитектонските фирми CannonDesign и NEUF architect(e)s го претставија проектот на Централната универзитетска болница во Монтреал (CHUM). Со оглед на тоа што три постоечки болници стануваа единствен дел на новиот проект, првата фаза подразбира нивно оспособување за непречена работа на операционите сали и одделите во кои се сместени дијагностика, онкологија и терапевтски сали. Во втората фаза ќе се активираат и канцеларии, конференциски центар и амбуланти. Во овој огромен комплекс на 22 ката ќе бидат организирани 772 еднокреветни соби за пациенти, 39 операциски сали и повеќе од 400 лаборатории, пишува ArchDaily. За да се избегне робустноста на масивната форма заради големата квадратура, многубројни јавни простори ќе бидат вткаени во проектот правејќи го 10

ПОРТА

30 септември 2016

транспарентен и гостопримлив. Новиот медицински кампус ќе го красат тринаесет уметнички дела. Овој несекојдневен додаток произледува од барањата на владата на Квебек, 1% од буџетот да се одвои за развој во уметноста. Во овој случај спомнатите еден отсто се надминати, со цел клиниката да обезбеди што похумано опкружување како за пациените така и за вработените. Проектот ќе започне со реализација следната година. n

инфо

Штала во Ибица стара 200 години претворена во апартман

Н

е само што стариот објект е обновен, но е целосно приспособен на 21-от век со напредни системи за греење и ладење. Овој рустикален апартман не е обична гостинска куќа! Во прашање е објект стар 200 години кој

некогаш се користел за добиток, и се наоѓа на планината Сан Лоренцо на Ибица. Проектантските бироа Ibiza Interiors и Standard Studio добиле задача да ја обноват оваа штала и да ја претворат во апартман за изнајмување. Многу делови од оригиналниот објект не успеале да зачуваат, бидејќи долги години оваа штала била целосно запоставена. Сепак, некои карактеристични делови се спасени од заборав и од уништување како што е дрвениот таван. Тој му дава шарм на целиот објект! Она што не можело да биде реставрирано, било заменето со историски соодветни материјали. Ѕидовите се малтерисани со бела боја, а прозорците се направени од дабово дрво, коешто расте на планината, каде што се наоѓа објектот, пишува Freshome. На старата штала ѝ е даден нов живот и во поглед на технологијата, која, се разбира, не е ставена во прв план. Заменети се водоводните и канализационите цевки, електричните водови, а инсталирани се соларни панели кои во текот на летото ги задоволуваат потребите на потрошувачката на енергија. Исто така, вградено е подно греење за да се зголеми удобноста за време на зимските месеци. Базен? Се разбира, како може Ибица да помине без базен... n 30 септември 2016

ПОРТА

11

градежништво

Алтернатива на скопската реалност Во општина Ѓорче Петров, на само пет километри од центарот на градот Скопје, на површина од 500.000 м2, се развива еко-населба која е спротивност на населбите кои со несоодветно планиран развој имаат преголема густина на население, мали и несоодветни растојанија меѓу објектите, инфраструктура со недоволен капацитет за да ја опслужи новонастанатата состојба, премалку или без зелени површини Теодора МИХАЈЛОВСКА, дипл.инж.арх.

12

ПОРТА

30 септември 2016

градежништво ПРВИТЕ ОБЈЕКТИ ГОТОВИ ДО ГОДИНА

Новата еко населба АЛЕКСАНДРИЈА (именувана од страна на идните жители) се наоѓа на земјиште кое поголем дел е во сопственост на Фабрика Карпош А.Д, која се појавува како инвеститор на голем дел од објектите и промотор на населбата. На 16 јуни годинава, поставен е камен-темелник на првите објекти, со што официјално се започна со изградбата на новата населба. Првите објектите се планира да бидат завршени во текот на 2017 година. Проектната документација за првиот блок на објекти е изработена од страна на Градежен институт „Македонија“ А.Д. Скопје. Блокот вклучува четири станбени објекти со катност Пр+5+Пк и со висина до венец од 21 м. Станбените објекти се групирани во две групи од по два објекти огледално поставени еден од друг и меѓусебно поврзани со заеднички паркинг-плац на две подземни нивоа. Во објектите се планирани по 60 станбени единици кои варираат во големина од 34 м2 до 170 м2. При проектирањето, посебно внимание е посветено за постигнување на енергетска ефикасност и минимални топлински загуби. Со изборот на најсоодветни градежни материјали, овие објекти припаѓаат во енергетската класа „B“, со што за едно скалило е надмината законски бараната енергетска класа „C“ предвидена за новите станбени објекти според Правилникот за енергетски карактеристики на зградите.

И

знаоѓање решенија за проблемите со животната средина е несомнено предизвик на 21 век. Климатските промени, зголемената загаденост,

зголемените здравствени проблеми на жителите, зголемена неефикасност и неекономичност на постојните објекти градени во минатото, наметнуваат потреба за сериозно менување на пристапот кон планирање на

градовите и проектирање на самите објекти. Во овој период повеќето градови се наоѓаат во т.н. „зелена револуција“, се организираат зелени иницијативи за подобрување на постојните делови од градот, се градат нови >>

www.fabrikakarpos.com.mk

ПОРТА

градежништво

еколошки населби и се зголемува човековата свест за својата околина. Со намалување на емисијата на штетни гасови, максимално искористување на сите природни ресурси, правилно менаџирање и минимизирање на отпадот, земјите се стремат кон создавање на самоодржливи градови. Во општина Ѓорче Петров, на само пет километри од центарот на градот Скопје, на

14

ПОРТА

30 септември 2016

површина од 500.000 м2, се развива еконаселба која ќе претставува алтернатива на нашата реалност. Оваа населба е спротивност на населбите кои со несоодветно планиран развој имаат преголема густина на население, мали и несоодветни растојанија меѓу објектите, инфраструктура со недоволен капацитет за да ја опслужи новонастанатата состојба, премалку или без зелени површини.

Населбата се наоѓа во непосредна близина на реката Лепенец, преку чие течение се обезбедува континуиран проток на свеж воздух во населбата во која, според Деталниот урбанистички план, 85% од објектите се предвидени да бидат со класа на намена А2Домување во станбени згради. Во населбата се предвидени и сите останати содржини кои се потребни за современо домување: здравствени, трговски, деловни, како и паркови и детски игралишта. Местоположбата на еко населбата е меѓу главните артерии на градот Скопје, булеварот „Партизански одреди“ и булеварот „Илинден“, и овозможува брза и едноставна комуникација со

градежништво

останатиот дел од градот. Зеленилото се користи како составен дел од објектите за создавање мали оази за жителите, како што се дворови во приземјето, поголеми површини на кровни тераси за индивидуално и заедничко користење, како и зелени кровови. Зелените кровови имаат улога да го вратат елементот на природа во урбаното опкружување и да пружат решение за важни проблеми како што се подобрување на микроклимата, намалување на ефектот на „стаклена градина“, подобрување на енергетската ефикасност на објектите, како и намалување на трошоци за одржување и поправка. Со овие кровови објектите имаат капацитет за прифаќање на 50-80% од атмосферките води, со тоа го намалуваат приливот во атмосферската канализација и помагаат при третманот на атмосферски води, што е од особена важност при големи временски непогоди. Вегетацијата што се наоѓа на крововите придонесува за намалување на правот и штетните материи од воздухот, еден метар квадратен зелен кров апсорбира до 20 deg отпадни материи. Површините помеѓу објектите како и дел од кровните градини се предвидени за заедничка употреба, со што населбата се подобрува од социјален аспект во услови кога модерниот начин на живот доведува до отуѓување на луѓето. Со новата еко населба Скопје прави чекор во вистинскиот правец за да се придружи кон светската архитектонска сцена, во која еколошката градба и „свесниот“ начин на планирање на градот и населбата се одамна реалност. n

ПОНЕДЕЛНИК и СРЕДА

од 21:00 до 22:00 часот на КАНАЛ 77

30 септември 2016

ПОРТА

15

градежништво

ДИСТРИБУТИВЕН СИСТЕМ СО ПРЕДИЗОЛИРАНИ ЧЕЛИЧНИ ЦЕВКИ

Драган ЃОРЃЕВИЌ, дипл.маш.инж, Орце АРБЕЛСКИ, дипл.маш.инж., (ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје)

С

о цел постигнување на услови за нормално функционирање на објектите на едно подрачје се планираат и изведуваат системи за обезбедување на различни видови енергија за корисниците. Еден од таквите системи е енергетскиот систем за испорака на топлинска енергија. Тој претставува систем од меѓусебно поврзани објекти, уреди и опрема за пренос, односно дистрибуција на топлинска енергија. Истиот систем претставува интегрирана техничкотехнолошка и функционална целина, а служи за испорака на топлинската енергија од производителите на 16

ПОРТА

30 септември 2016

градежништво

топлинска енергија до крајните потрошувачи. Како современ начин на дистрибуција на топлинска енергија се користат предизолираните вреловоди за ефикасен пренос на топлинската енергија. Вреловодите се изведуваат од предизолирани челични цевки и го заменуваат класичниот систем на дистрибуција на топлина (челична цевка поставена во заштитен бетонски канал) кој се користи повеќе децении во градот Скопје. Предизолираните челични цевки имаат

големи предности во однос на класичниот систем на изведба на системите за дистрибуција на топлина, а во продолжение се дадени неколку од нив: • Поедноставна и побрза изведба; • Намалена цена на чинење по метар должен; • Можност за детекција доколку дојде до дефект; • Директно поставување во земја; • Фабрички топлински изолирани и антикорозивно подготвени; • Исправноста на цевките и изолацијата

се испитани во фабрика. Секако, изведбата бара одредени услови за успешна инсталација која треба да биде пратена со квалитетно изработен проект и потребни пресметки, и почитување на постапка за изведба од градежен и од машински аспект.

• Од машински аспект предизолираните цевки е потребно да се спојат со постапка на заварување со претходно одобрен WPS. • Се применува испитување без разорување (НДТ) на заварениот спој. Најчесто се применети радиографско и пенетрантско испитување, во зависност од потребите.

• Изолација на заварени споеви со посебна термособирачка спојница.

• Хидростатичко испитување на цевководот.

• Испитување на оштетување на изолацијата на цевките.

• Обележување на сите заварени споеви и евидентирање во дневник на заварување.

• Прикажување на местоположбата и називот на заварите во проектот на изведена состојба. Доколку постапката се спроведе според сите предвидени процедури, и има добра соработка помеѓу проектантот, изведувачот и надзорот (инвеститор), се добива вреловоден дистрибутивен систем кој е долготраен и со минимални топлински загуби квалитетно ја извршува својата функција. n

ПОРТА

градежништво

Рајиќева – ново значење за име на една мала улица

м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.aрх. (СРБИЈА)

Н

екако тивко, речиси и неприметно, во самиот центар на Белград, на крајот на пешачката улица „Кнез Михајлова“, близу почетокот на Калемегдан, се појавува еден од најзначајните објекти што овој град ќе ги добие во скоро време. Како што тоа обично бива во овој град, секој поголем проект е поврзан со контроверзии. Од археолошки наоѓалишта кои во недоглед го пролонгираат почетокот на градбата, па се до замрсени имотни односи кои правдата ја бараат на суд. Сепак, еден градежен колос доби свои контури и засекогаш ќе ја промени нашата перцепција на тој, по многу нешта, значаен простор за Белград. Накратко, овој објект ќе ја пополни „дупката“ во центарот на градот која овде стои со децении. Во денешно време на 18

ПОРТА

30 септември 2016

нестабилни општествени прилики, фокусот на градење е поместен кон мултифункционалните објекти, така што ни овој објект не е исклучок. Тој го следи трендот на обединување на различни функции во еден хетероген објект. Покрај првенствената намена за трговски центар, објектот обединува и хотелски и деловни содржини кои се сместени во делот на комплексот кој се разликува од остатокот на објектот. Површината на целиот комплекс е приближно 57.000 квадратни метари, од кои во првата фаза на изградба ќе бидат реализирани гаража за 500 пакинг-плацови, од речиси 20.000 квадрати, и малопродажен центар на 18.000 квадрати. Објектот се граничи со улиците „Кнез Михајлова“, „Узун Миркова“, „Крал Петар“ и „Француска“. Самиот назив на објектот „Рајиќева“, по улицата „Рајиќева“, е интересен бидејќи новиот комплекс не се наоѓа во неа туку од улицата „Рајиќева“ се излегува на самиот објект. На локацијата каде што се гради има и постоечки

објекти од кои некои имаат голема културна или архитектонска вредност. Заради тоа, формата на објектот е неизедначена, додека архитектонскиот израз е различен во зависност од улицата на која се наоѓа тој дел од објектот. Во својата суштина, формата на објектот е сведена на едноставна стаклена фасада и правилни облици на кубус. Едно од објаснувањата за тоа, би можела да биде желбата на проектантите, со својот објект што помалку да влијаат на постоечкото опкружување. Во улицата „Крал Петар“, објектот со својот стил ќе биде вклопен во средината. Тоа претставува проектно решение на архитектите Милан и Владимир Лојаница, кое на многу добар начин комуницира со околината. Секако, најважен дел на објектот кој има комерцијална содржина е делот што директно излегува на пешачката зона во „Кнез Михајлова“. Во тој дел објектот е вовлечен, со голема натстрешница која отвора можности за формирање на големо плато. На тој начин,

градежништво иако во прашање е приватна инвестиција, објектот придонесе во зголемување на површината на јавниот простор. Централниот дел на објектот ќе биде еден голем, осветлен атриумски простор, кој на некој начин е продолжение на самата пешачка улица, а покривот на трговскиот центар е корисен простор од каде ќе се пружа поглед кон стариот дел на градот. Интересна е и употребата на челични конструкции за централниот дел на трговскиот центар, што главно не е практикувано досега. Со тоа е постигната можност за поголеми растојанија и подобра искористеност на просторот. Проектирање на еден објект со овие габарити во самото градско јадро, претставува голем предизвик бидејќи е потребно добро да се согледаат сите урбанистички аспекти на одбраната локација. Пред сè, да се пронајде најдобар можен однос на искористување на просторот, а притоа околната инфраструктура да не трпи последици од еден таков нов објект. Како новиот објект ќе влијае врз >>

30 септември 2016

ПОРТА

19

градежништво околината, ќе дознаеме кога ќе биде отворен, дали се 500 паркинг-плацови сосема доволни за таков простор. Според најавите, во новоизградениот објект ќе работат приближно 400 луѓе, додека за време на градбата биле ангажирани околу 300 работници. Инвеститорот, израелската компанија АБД, вложил близу 80 милиони евра, а отворањето е планирано за првата половина од 2017-та. Несомнено е дека проектот на трговскиот центар ветува, пред сè, со обединување на голем број различни функции на еден паметен начин и со проектниот пристап кој секоја целина ја посматра посебно. А самиот објект е таков што добро комуницира со постоечкото опкружување, истакнувајќи ги неговите предности, како на пример решението што овозможува самата пешачка јавна површина да стане дел од новиот објект. Истовремено, објектот станува дел од јавната површина не само со бришење на јасната граница, каде се завршува улицата а каде почнува објектот, туку и со фактот што Белград добива нов јавен простор на покривот од објектот и видиковец кој досега не постоеше. Очекувањата од еден мултифункционален објект со фокус на трговски центар, проектиран и изграден во 21 век, најчесто, се слични без разлика на локацијата на самиот објект. Само многу добри проекти успеваат во она што стана парадигма на трговски центар, а тоа главно е еден затворен контејнер со

20

ПОРТА

30 септември 2016

градежништво

идентични продавници и содржини, да додадат посебна вредност во архитектонска и урбанистичка смисла. Изгледа дека

трговскиот центар „Рајиќева“ во теорија во тоа и успеал. Дали резултатите ќе бидат задоволителни и кога приказот, проектот,

градилиштето ќе стане завршен објект и реалност на овој град, останува да се види со почетокот на идното лето. n

30 септември 2016

ПОРТА

21

aрхитектура

РУСКА ПРАВОСЛАВНА ЦРКВА ВО ПАРИЗ

Бајка поставена на исклучителна локација

Љупка ДУКОВСКА дипл. инж. арх.

Н

а само неколку чекори од Ајфеловата кула, новата православна црква „Света Троица“ ќе биде отворена оваа есен, во октомври. Нејзиното отворање е кулминација на проектот што започна во 2007 година, при посетата на патријархот на Руската православна црква Алексиј II (починат во декември 2008 година) на Франција. Тоа беше прва посета на поглавар на Руска црква, од расколот во 1054 година. Француската и руската држава дадоа поддршка. Тогаш новоизбраниот француски претседател Никола Саркози, безусловно го поддржа проектот. А Кремљ, заинтересиран за негова реализација, презема силен политички ангажман за надминување на сите пречки и 22

ПОРТА

30 септември 2016

Жан-Мишел Вилмот е француски архитект кој работи низ целиот свет, од Париз и Москва до Дакар. Архитект кој создава архитектура во човечка димензија. Точност на линиите, баланс на волумените, суптилно осветлување, соодветност на формите ... Перфекционист. Годинава тој го завршува неговиот последен проект Православен духовен и културен центар на Русија, проект кој тој го смета за дело на својот живот. обезбеди материјални средства (170 милиони € за изградба на 8.400 м²). СПОМЕНИК НА ФРАНЦУСКО-РУСКОТО ПРИЈАТЕЛСТВО Како да се објасни желбата на Русите за

изградба на овој храм? Во моментот во Париз има две руски православни цркви. Тоа се малиот храм „Св. Три Светители“ сместен во простор на бивша гаража, во 15-ти арондисман во Париз, за кој плаќаат кирија, и катедралата „Св. Александар Невски“ на улица

aрхитектура

„Дарју“ 12, која денес е под јуриздикција на Вселенската патријаршија. Русија во минатото ја финансирала изградбата на оваа катедралата (изградена 1861). Лично рускиот цар Александар II, поклонил 150 илјади златни франци за оваа цел. Но поради руската револуција и црковните настани во 20-тите години на XX век, катедралата преминала кон Константинополската патријаршија. Денес Московската патријаршија нема полноценен храм во Париз, во кој би можеле да се одвиваат значајни настани. Тие сакаат православните христијани во Париз да имаат сопствен духовно-културен центар, кој ќе го претставува православието пред Французите и посетителите на градот. Изградбата на руската православна црква е прашање на престиж. Овој објект, со неговиот културен простор, ќе биде еден од најголемите православни објекти надвор од Русија. Тој треба да биде симбол на блиските историски, културни и духовни врски помеѓу двата народи. Споменик на цементирањето на француско–руското пријателство. ИСКЛУЧИТЕЛНА ЛОКАЦИЈА Во 2010 година француската држава ѝ продаде на Руската федерација локација со површина од 4.790 м² на кеј Бранли, за 70 милиони евра. Локацијата е во еден од најубавите делови на Париз (седмиот арондисман), на која порано се наоѓаа

административни објекти на француската национална метеоролошка служба МЕТЕО ФРАНС, главно изградени во 1948 година. Во непосредна близина на многу посетуваните париски туристички објекти на брегот на реката Сена. Во близина на Ајфеловата кула, палатата Алма, музејот на Кеј Бранли, плоштадот на Инвалидите, Гранд Пале и Музејот на современа уметност. Подрачје заведено во списокот на УНЕСКО како светско наследство, заштитено со правилата на архитектурата и на културното наследството. Бизнис релациите помеѓу Франција и Русија и посебно силната поддршка на Елисејската палата, беа од суштинско значење, Руската православна црква да ја добие оваа локација, една од најатрактивните во Париз, за која исто така беа силно заинтересирани Саудиска Арабија и Канада. МЕЃУНАРОДЕН АРХИТЕКТОНСКИ КОНКУРС - УЧЕСТВО НА 444 АРХИТЕКТИ ОД ЦЕЛИОТ СВЕТ Три години подоцна, или шест месеци по купувањето на парцелата, Русија објави меѓународен архитектонски конкурс за православна катедрала и културен центар, што ќе одговара на „руската цивилизација“. На конкурсот се пријавија 444 архитекти од целиот свет. Избрани беа десет. На 17 март 2011 година, за победник беше прогласен

проектот на шпанскиот архитект со руско потекло Мануел Нунез Јановски (Manuel Nunez Yanowsky, 1942). Архитектонскиот проект беше со монументален изглед, со пет златни традиционални руски куполи. Целиот објект требеше да биде покриен со брановидна стаклена покривка, која се трансформира во фотоволтаична фасада и која според архитектот го претставува „велот на Пресвета Богородица“. Но велот нема да го види денот. Проектот предизвика критики. Тогашниот социјалистички градоначалник на Париз, Бертран Делано (Bertrand Delanoë), беше со „спротивен став“. Со мислење дека „неговата архитектура е неспоива со локацијата“. Почна офанзива. Едновремено пристигнаа други две компетентни неповолни мислења (од Архитектот за градење на Франција и од Регионалната дирекција за култура). Руската страна, вознемирена од настаните, на 26 март 2013 година го раскина договорот за проектот. Русите направија компромис. Се обратија директно до познатиот француски архитект Жан-Мишел Вилмот (Jean-Michel Wilmotte, 1948), кој на конкурсот од 2011 година го освои второто место. Тој е добро познат во Русија и во Кремљ. Последните години учествуваше во проектот на Големата Москва. Руската страна како и француската, го поздрави „мудрото решение кое ги задоволува сите“. >> 30 септември 2016

ПОРТА

23

aрхитектура

ЖАН-МИШЕЛ ВИЛМОТ – АРХИТЕКТУРА ВО ДИМЕНЗИЈА НА ЧОВЕК Жан-Мишел Вилмот е француски архитект кој работи низ целиот свет, од Париз и Москва до Дакар. Архитект кој создава архитектура во човечка димензија. Точност на линиите, баланс на волумените, суптилно осветлување, соодветност на формите ... Перфекционист. Лидер на Wilmotte & Associés, биро со повеќе од 220 вработени во пет канцеларии низ светот, Париз, Ница, Лондон, Венеција и Сеул. Во Париз, покрај неговите проекти за Halle Freyssinet, за станиците Nord и Austerliz, во 2016 година тој го завршува неговиот последен проект Православен духовен и културен центар на Русија, проект кој тој го смета за дело на својот живот. Неговиот проект доста се разликува од проектот на Мануел Нунез Јановски. Православната црква е повеќе развиена хоризонтално, иако нејзината висина достигнува 37 метри. Почетокот на градбата беше во првите месеци на 2014 година, а рокот на завршување е две години. Проектната програма е составена од четири различни идентитети, со поединечна индивидуалност. Програмата за развој е составена од: Руска православна црква; Парохиски центар (објект на улица Rapp) со аудиториум и фоаје, канцеларии и опремени функционални апартмани; Училиште (објект на улица Université) со училници, работилници, амбуланта, кантина, живеалишта и двор; Културен центар (објект на Кеј Бранли) составен од книжарница, простор за изложби и кафуле. Новиот проект е многу подобро интегриран во својата околина. Ги задржува канонските знаци на катедралата, вклучувајќи пет кубиња. Употребените материјали се благородни. Објектот е фасадно обложен со камени плочи од Бретања (искористени и при градбата на Лувр и париската Света Богородица), лесна 24

ПОРТА

30 септември 2016

дрвена обработка, владеење со волуменот, идентична висина и материјали ... Единствениот архитектонски ансамбл од објекти околу црквата дава посебност и структурна естетика. Проектот има одржлив пристап со цел да добие HQE (Haute Qualité Environnementale). Стандард на висок квалитет на животната средина или стандард на зелена градба во Франција. За изведување на работите е избрана групата Бјуик (La groupe Bouygues). Внатрешноста на храмот ќе биде насликана од руски сликари и иконописци. Целиот проект, вклучувајќи ја и црквата, е симбол кој води кон нов културен идентитет во Париз. Чистиот и минимален дизајн на црквата влијае врз соседните објекти и има клучна улога во комплексот. МОНТИРАЊЕ НА НАЈГОЛЕМАТА КУПОЛА ГОЛЕМ УСПЕХ ЗА АРХИТЕКТОТ Првата, најголема од петте куполи беше

подигната на 19 март оваа пролет во присуство на француски и руски официјални лица, верници и пригодна свеченост. Триста и педесет тонскиот кран подигна огромна купола, како сонцето што изгрева над Париз, со Ајфеловата кула во заднина, коментираа луѓето. Беа потребни 15 минути за куполата со дијаметар од 11 метри, висина од 12 метри и тежина од осум тони (наместо 42 тони, ако беше изведена од традиционален материјал), да се вклопи во милиметар во својата бетонска структура, на висина од 37 метри, која е максимално дозволена со урбанизмот. Структурата на осум тонската купола, произведена е од композитни материјали со техника на модерната поморска архитектура, од страна на бретонската компанија „Multiplast“, специјализирана во областа на тркачки корпуси на бродови. За да се направи оваа купола, со сите предвидени технички иновации, потребни беа две години студии.

Направени се прототипови и тестови за малку повеќе од една година. Покривањето на сите пет куполи е со 90.000 златни листови, со многу малку споеви. Тие се од легура на злато и платина во мат шампањ, боја наречена „златна месечина“. Обоени се во потемна „мат злато“ боја, со цел да бидат подискретни во панорамата на бреговите на реката Сена и помалку блескави од куполата на Инвалидите, која е во непосредна близина. „Посебна емоција е да се види како цртежот се претвора во волумен, се остварува сонот. Овој проект стана жив благодарение на технологијата на нашето време“, вели архитектот. Деветгодишната историја на овој проект, се ближи кон својот крај. Некои од граѓаните жалат за првиот проект, за кој мислат дека беше поспектакуларен и посмел со предвидениот стаклен превез, некои воопшто не го прифатија, други мислат дека културниот центар е многу голем. Но генерално, сите се согласуваат дека новиот објект е убав. Со посебен архитектонски јазик создаден е вистински руски кварт во центарот на Париз, кој хармонично се вклопува во уникатниот градски пејзаж. Ансамбл на објекти кој е во хармоничен сооднос со другите објекти, културни споменици на Франција, во непосредна близина на мостот што го носи името на рускиот император Александар Трети. Создаден е „монолитен, мирен и

тих“ комплекс, како строгиот Успенски сабор во московскиот Кремљ, ремек-дело од раниот московски период, каде што традиционално биле крунисувани московските цареви. Објект кој, според зборовите на рускиот амбасадор во Франција Александар Орлов, треба да биде „симбол на историската, културната и духовната блискост помеѓу Париз и Москва“.

„Каква среќа да се учествува во овој проект!“, вели архитектот Вилмот. Возбудлив, но исклучително чувствителен. Култен хит, геополитика и културна естетика не е лесна задача. Задолжителни правила, канони, но со „париски“ желби и намери. Фасада покриена со камен и пет куполи обложени со листови злато и платина со мат ефект. Бајка поставена на исклучителна локација! n 30 септември 2016

ПОРТА

25

aрхитектура од дрво

БАНКА LIVE OAK

Зграда според потребите на вработените

При проектирањето, архитектите особено внимание обрнувале на зачувување на постоечките дрвја и природната околина на планираниот објект, и на зголемување на визуелната конекција на работните простории со надворешноста 26

ПОРТА

30 септември 2016

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ, инженер по дрвна индустрија

L

ive Oak е приватна банка со централа во Вилмингтон, Северна Каролина (САД), која постави мисија да креира најдобри услови за работа за своите вработени. Оваа мисија го креираше првиот концепт за конструирање на нова деловна зграда

aрхитектура од дрво

проектирана специјално за своите потреби. Избран е плац во срцето на Вилмингтон, а архитектите од архитектонското студио LS3P Associates биле предизвикани да креираат проект кој најмалку ќе ја промени или ќе ѝ наштети на околината. При проектирањето, архитектите особено внимание обрнувале на зачувување на постоечките дрвjа и природната околина на планираниот објект, и на зголемување на визуелната конекција на работните

простории со надворешноста. Инвеститорите на новиот објект побарале од архитектите да проектираат објект кој ќе биде колку што е можно поприроден, како да постоел на истото место со години, односно како да излегол од самата земја. Еден од најголемите предизвици во проектирањето било, колку може повеќе да се зачува околината, но исто така и да се одбере материјал односно правилниот дрвен вид за најдобро вклопување на објектот со околната

природа. За постигнување на овој ефект, архитектите одбрале дрво од видот на чемпреси за фасадата, внатрешните ѕидни облоги и столарските работи. Низ годините, со влијание на надворешните атмосферски влијанија, фасадата ќе добие сивкаста боја која дополнително ќе го камуфлира објектот. Подот е изработен од дабово дрво, обработено со благо затемнување за да создаде контраст на светлиот чемпрес во ентереиерот. Скелетната конструкција е >> 30 септември 2016

ПОРТА

27

aрхитектура од дрво

соголена и се гледа во целиот објект. Изработена е од дрвени ламелирани носачи од локалните видови на жолти борови. Под името жолти борови (Southern Yellow Pines) се вбројуваат повеќе видови на бор кои се многу популарни за градење на Северноамериканскиот континент, особено во појужните делови. Овие видови не случајно често се избираат за градење, бидејќи можат да се најдат во изобилство, и имаат одлични технички карактеристики како конструктивен материјал. Овие дрвни видови се карактеризираат со висока густина, одлични јакосни својства, лесно се обработуваат и имаат димензиона стабилност, но исто така не треба да се заборави и нивната естетска вредност. Овие борови имаат посебна шара на дрвото и пријатна златна боја, што придонесува за архитектонскиот концепт на објектот. Проектот на деловната банка е изработен така што дневна природна светлина може да дојде до сите 3.400 м2 и сите вработени имаат поглед кон надворешната природа. Бидејќи природната светлина и погледот беа клучни во идејните решенија, канцелариските крила 28

ПОРТА

30 септември 2016

се проектирани тенки со внатрешни стаклени преградни ѕидови. Овие крила се поврзуваат во неформален дел за одмор на вработенити, каде има галериски висок плафон и прекрасен поглед кон градот Вилмингтон. Разликата помеѓу ентериерот и екстериерот се намалува и со големите покриени тераси, како на приземното ниво така и на катот. Други позначајни простории во објектот се

конференциската сала со педесет седишта, фитнес центар и парк за домашни миленици. Во прилог на вниманието да не се наруши околната природа е и објектот да се проектира и изработи со највисоките стандарди за енергетска ефикансост и самоодржливост. Во објектот е инсталиран посебен систем за ладење и затоплување на ентериерот, популарно наречен VRF (Variable

aрхитектура од дрво

Refrigerant Flow), додека пак високите стаклени ѕидови овозможуваат голема количина на природна светлина, со што се намалува употребата на осветлување за време на работното време. Понекогаш во различни

временски услови светлата треба да се вклучат, но автоматски се гасат кога просторијата е празна повеќе од 10 минути. На надворешните прозорци се поставени движечки алуминиумски плочи за сенка, кои

не дозволуваат да се зголеми премногу температурата во внатрешноста. Во дворот, пак, се избрани само автохтони дрвни видови за садење кои најдобро можат да виреат со најмалку одржување и трошоци. n

ПОРТА

експерт

ЗНАЧЕЊЕТО НА ОТВОРЕНИТЕ ПРОСТОРИ И СООБРАЌАЈНИЦИ ВО СЕИЗМИЧКИ АКТИВНИ РЕГИОНИ

Потсетување на минатото Уличната мрежа во градови лоцирани во сеизмички активни региони, треба да води до отворени простори во кои локалното население би можело да се заштити

Скопски земјотрес од 1963 година

д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В. Британија) дипл.инж.арх.

Н

а 11 септември Скопје беше погодено од два силни земјотреси, утрото со магнитуда 4,0 и попладнето со магнитуда од 5,3, со што граѓаните на Скопје беа потсетени на тоа дека градот се наоѓа во сеизмички активно подрачје, а оние повозрасните и на катастрофалниот земјотрес од сега далечната 1963 година. За среќа, овие земјотреси не беа толку силни колку најсилниот земјотрес од 1963 година со магнитуда 6,1. Комбинацијата на помалата 30

ПОРТА

30 септември 2016

магнитуда на земјотресите од 2016 година и подобрениот квалитет на градба на објектите по 1963 година, веројатно имаат придонесено во голема мера за релативно малите претрпени штети и повреди. И покрај релативно поволниот исход, овие земјетреси несомнено предизвикаа вознемиреност кај наслението. Како резулутат на ова, дел од населението реши времено да се засолни кај своите роднини и пријатели во соседните градови, во своите викеднички, или пак да преноќи на отворено или во шатори. Оваа претпазливост е разбирлива, со оглед на тоа што секој сака да ги заштити своите најмили и себеси; Градскиот парк, скопското Кале и други отворени простори, станаа

избрани дестинации за дел од населението во овие осетливи моменти. Се разбира, ова не е ниту ново ниту пак карактеристично само за нашето поднебје. Одењето на отворено со векови била вообичаената реакција на населението во сизмички активните подрачја во случаи на земјотреси. Современата наука и практика за заштита од земјотреси, исто така го препознава и нагласува значењето на отворените простори во заштитата од земјотреси. Вообичаено, присуството на отворени простори и сообраќајници, кои нив ги поврзуваат, се поврзани со повеќе значајни аспекти сврзани со заштитата од земјотреси преку имплементација на мерки во доменот на

експерт

- водич за иднината урбанистичкото планирање. Така на пример, пресекот/профилот на улицата што се состои од: висината на објектите, растојанието помеѓу нив, ширината на улицата, ширината на паркиралиштата, ширината на тротоарите, ширината на евентуалните зелени површини, како и конструктивниот систем и материјалите од кои е изградена фасадата, се смета дека влијаат од повеќе аспекти. Еден од овие аспекти е проточната моќ на улицата, при што е важно да се гледа на ова како на улица во секојдневна употреба, така и на улица во случај на земјотрес. Притоа, растојанието помеѓу објектите се смета како значаен фактор во заштитата од пренесување на пожар од еден на друг објект, коишто се наоѓаат еден наспроти друг. За жал, во текот и по земјотресот може да се случат пожари како резултат на нарушување на инсталациите во објектите и се смета за особено важно ваквите пожари да се

локализираат преку примена на мерките за пасивна противпожарна заштита, како на пример огноотпорноста на објектот, затоа што во случај на земјотрес се очекува дека противпожарните служби заради обемот на интервениции може да немаат доволно капацитет да одговорат на секој пожар. Оттука, се смета дека фасадите на објектите треба да бидат изработени од огноотпорни материјали за да се спречи пренесувањето на пожарите. Исто така, во зависност од конструктивниот систем на објектот, применетите мерки за асеизмичко проектирање, квалитетот на изградба и одржувањето на објектот, одредени објекти можат да придонесат повеќе на повредливоста на улицата од други. На пример, објектите што не се асеизмички градени и не се зајакнати по претходните земјотреси, во услови на посилни земјотреси можат да резултираат во делумно или целосно рушење на објектот, што ќе одземе дел од растојанието помеѓу објектите и може да ја отежне евакуацијата на

населението, пристапот до објектот од службите за спасување и сл. Се разбира, во случај на делумно или целосно рушење на објектот, вообичаено се очекува дека колку е повисок објектот толку повеќе ќе бидат распространети урнатините од него. Дури и во случаи на земјотреси кои нема да предизвикаат рушење на објектите, просторот во непосредна близина на објектот може да не биде безбеден за движење како резултат на можно паѓање на малтер, стакло, ќерамиди, антени и слични предмети од фасадата на објектот, што можат да предизвикаат повреди кај оние што се наоѓаат во непосредна близина на објектот. Како резултат на ова, во случаи на мали тротоари движењето на населението подобро е да се одвива по самата улица за тие да бидат позаштитени. Се разбира, колку е помала широчината на улицата толку помалку место ќе биде достапно за движење на населението и за движење на возилата на ургентните служби. Во случаи на делумно >>

Фотографија на земјотрес во Кобе, Јапонија во 1995 година

ПОРТА

експерт Од земјотресот во Италија оваа година или целосно обрушување на објекти, ширината на улицата може да биде намалена до таа мера што веќе не е проодна за возилата без нејзино претходно расчистување. Се разбира, ова не е добро бидејќи службите за спасување можат да бидат попречени во пристапот до местата на интервенција, особено во случаи кога треба да се користи тешка механизација, како на пример кранови, за да се помогне во напорите за спасување на затрупани лица или слично. Се разбира, уличната мрежа во градови лоцирани во сеизмички активни региони, треба да води до отворени простори во кои локалното население би можело да се заштити. Притоа, поголемите отворени простори се сметаат за поповолни со оглед на тоа што таму би требало да може да се обезбеди побезбедно и посконцентрирано сместување во случај на катастрофални земјотреси. Вообичаено, се смета дека е најдобро зоната на сместување да биде оддалечена најмалку две висини од височината на соседните објекти, коишто ја опкружуваат оваа слободна површина, за да се заштити просторот од евентуалното рушење на локални објекти, но и за да се даде можност на ургентните служби и службите за спасување да интервенираат на објектите што ја опкружуваат отворената површина. Како резултат на ова, треба да се има претстава за тоа колку простор за времено сместување би бил достапен во случај на катастрофа. Така што, доколку се одбие заштитната зона од соседните објекти, она што ќе остане би била површината достапна за времено сместување на населението, при што се смета дека таа би требало да биде околу три метри квадратни по лице, што би овозможило да се создадат можности за времено сместување на лицата под шатори и основните придружни функции. Со примена на алатките во

ПОРТА

доменот на урбанистичкото планирање, можно е да се направи оптимализација на локацијата на отворените простори и сообраќајниците што водат до нив, со што може да се создаде мрежа од проточни сообраќајници и отворени простори за овие отворени простори да бидат достапни во приближно подеднакво време за населението во градот. Дел од овие определби биле спроведени во урбанистичкиот план на Скопје по земјотресот од 1963 година, кога површината на урбаната зона на градот била значително зголемена за да се овозможи сместување на приближно подеднакво населние како и пред земјотресот.

За жал, од тогаш преку последователните урбанистички планови и проекти, се чини дека овие појдовни определби за намалување на повредливоста на градот при идните земјотреси се запоставени преку изградба на нови објекти на отворените простори и преку надградба и доградба на постојните објекти. Оттука, неодамнешните земјотреси, колку и да се непријатни и непосакувани, можат да послужат како повик на сегашните генерации да се запознаат и потсетат на значењето на отворените простори и пристапните сообраќајници како значајни аспекти за заштита на градот од идните земјотреси. n

ПОРТА

сообраќај

Олимписки парк Лондон

Олимписките игри, како Koh-i-noor помеѓу цивилизациските настани, се гордост на агендите на современите метрополи. Катализирајќи поместувања во урбаниот развој, недофатливи во редовни услови, прераснуваат во етикета за афирмација на една урбана средина во „глобален град“. Нивната реализација не е ништо друго туку перформанс на домаќинот на меѓународната бина, а урбаниот транспорт оној нечуен суфлерски глас како детерминанта кон успехот или неуспехот. м-р Ненад ТОНИЌ, дипл.сообр.инж.

Н

екои работи се измислени за да се гледаат анфас. Да се потскокнува низ нивниот горен слој од пенеста хопла, како на некоја foam-party, без пулсар од интерес за тоа какви се и колкави слоевите на тортата кои ја носат и заради кои таа и изгледа така слаткасто привлечно. Така и треба да биде ... Она што публиката го гледа во текот на олимписките игри е делот од глечерот кој клунка над океанската површина. Изгланцан и наменет токму за нејзините очи. Оној што го дава сјајот и ги носи радоста и тагата. Замрзнатата громада во длабочината е сето останато врз кое почива површинскиот блесок и кое, погледнато од профил, може напросто да 34

ПОРТА

30 септември 2016

Транспортот како

Глечер

сообраќај да имплодира во две планско-извршни „динама“ кои поседуваат способност за визија и моќ неа да ја остварат: субјектотменаџер со олимпискиот настан (кој, вообичаено, ексклузивно се формира) и градската/регионалната/централната власт. Петте водотеци од кои треба да се исцрпи олимписка форма и функција според највисоки критериуми се: Владина/Градска политика, Економска моќ, Ниво на технолошки развој, Социјални и Бијхевиорални трендови. Секој од овие пет фактори во различен обем партиципира во трите основни планерски леери: а) Пред-настан: кој подразбира градација, класификација и карактеризација на поединечните олимписки настани, зонирање и мапирање на засегнатиот простор, идентификација на засегнатите субјекти со дефинирање на нивните надлежности и одговорности и, конечно, студија на побарувачката; б) Настан: кој опфаќа операции и интервенции насочени кон транспортниот систем, транспортните сервиси, контролата и водењето на сообраќајот и проблемите на пристапност и евакуација; в) Пост-настан: кој подразбира проценка на системските, оперативните и инфраструктурните ефекти на извршените промени во транспортниот систем и објективните рецидиви и загуби. Бидејќи подвижноста на луѓето над превозните средства претставува универзална категорија, домаќинот има

олимписка дисциплина „смрзне“ со својата обемност и комлексност. Некој може да каже дека добрата организација од секој град може да направи успешно олимписко село. Тоа е подеднакво неточно, како и тврдењето дека добро поставените и високо функционални градски „организми“ немаат потреба од претеран организациски напор за да се вкостат со олимписката „лудница“. Иако имаат задача од помалото „ќебе“ да направат поголемо, луѓето што стојат зад планирањето и организацијата на една Олимпијада не се семоќни. Па сепак, кога ќе почне пакувањето на телевизиската опрема и метењето на конфетите од трибините, останува впечатокот дека делче од нивниот успех е вградено во секој медал, во секој успешен извештај и во секој

пријатно поминат ден. Во сите организациски аспекти, а особено во сообраќајно-транспортниот!

ПЛАНИРАЊЕ НА ТРАНСПОРТОТ ЗА ПОТРЕБИТЕ НА МЕГА-НАСТАН Почетокот на планирањето на олимпискиот транспорт е моментот кога политичкиот опортунизам, популистичката кусогледост и бирократската осификација треба да му отстапат место на консензусот. Тоа е превојната точка на која разресената институционалност треба да се размати за

Консензус

обврска транспортно-планерското внимание да го подели на пет специфични групи: спортисти, гледачи, технички персонал, волонтери и претставници на медиуми. Вековното искуство на Меѓународниот олимписки комитет (МОК) овозможува негово директно планско партиципирање во транспортниот сегмент, преку детерминирање на целите кои организаторот треба да ги достигне во областите Безбедност, Доверливост, Ефикасност, Флексибилност, Еколошка конзистентност и Одржливост на преземените мерки, и поставување на хиерархијата на сообраќајнотранспортните приоритети кои, со одредени „варијации на тема“, вообичаено опфаќаат транспорт на: (1) спортисти, (2) >> 30 септември 2016

ПОРТА

35

сообраќај претставници на медиуми, (3) официјални лица на домаќинот + МОК + национални федерации + држави и влади, (4) спонзори, (5) технички персонал + волонтери и (6) гледачи. Следејќи ги зададените цели, МОК може и вообичаено се произнесува со предлог-матрица за оптимално просторно диспозиционирање на поедините содржини и објекти, која треба да овозможи олеснета реализација на основниот принцип во завршната фаза на секое патување, односно пристап до боралиштата преку две безбедни рути, од кои едната за пристап и заминување на гледачи, а другата за лицата 1-5 од претходната реченица како и интервентни возила. Партиципативниот стожер на МОК од 2000-та (Сиднеј) поставен е во развојот на KTP (Knowledge Transfer Program) платформата за размена на организациони искуства и знаења, што секој иден градорганизатор треба да го спаси од измислување на „топла вода“.

Олимписко метро Атина

Кnowledge transfer

ЗНАЧАЈНО ИСКУСТВЕНО НАСЛЕДСТВО Релативноста на статистичките категории не може да ја урне искуствената димензија на досегашните организатори, која покажува консензуално смирување околу следниот аксиом: ½ (50%) од транспортната успешност на секој олимписки град води потекло од способноста за оперативна експанзија на јавниот превоз, ¼ (25%) од ефикасноста на централизираното управување и контрола на сообраќајот, а ¼ (25%) од умешноста редовните патувања на „домородците“ просторно и временски да се прераспределат на поинаков начин. Секој град-домаќин при тоа посегнува по оној грст од акции и мерки кои во дадените услови ветуваат најповолен сооднос применливост-ефикасност. „Грубоста“ на некои од нив е неизоставен амалгам за потенцијален успех. Ако строгата рестрикција за употреба на приватни возила во Пекинг (2008) е лесно вклоплива во крутата источна култура, принудната временска концентрација и 36

ПОРТА

30 септември 2016

Оlympic lane продолжување на годишните одмори, како и перифериското изместување на дел од стопанските субјекти во Сиднеј (2000) може да изненади. Ваквото организаторско играње „на ѓон“ и кај двата града, според нивни извори, обезбедило редуцирање на дневните патувања за речиси 20%! Практичното тестирање на организациските шеми рецидира во форма на неколку групи лекции: Анулирање на тромоста на јавната администрација Објективно, таа не поседува инверзен

капацитет за достигнување на потребната динамика во работата. Од тие причини, повеќето земји-домаќини се одлучуваат на две реорганизациски фази: (1) привремено концентрирање на секторите транспорт и инфраструктура во едно министерство и (2) формирање на статутарно, мултимодално, мултидисциплинарно тело на ниво на јавна агенција која ќе ја преземе надлежноста за целокупното планирање и реализација на олимписките транспортни сервиси (Сиднеј 2000). Координативнокомуникациската егалитарност во однос на

сообраќај

Олимписка футурама

остатокот од државната управа, може да биде постигната со формирање на покривно Министерство за Олимписки игри директно одговорно пред претседателот на централната влада. Во оперативниот сегмент, ефикасноста на олимпискиот транспорт може да биде канализирана низ подсистемски сервиси за транспортно згрижување на специфичните групи посетители, кои би располагале со сопствена хиерархија, персонал и синџир на командување. Алокација на олимписките боралишта „Олимпификацијата“ на транспортот „се гнезди“ во просторниот распоред и групирање на боралиштата. Меганастаните од ваков вид се идеална прилика за трајна ревитализација на урбанистички и еколошки деградираните метрополитенски подрачја. Но, арматурата на ваквите тенденции ја сочинува можноста за инфраструктурно поврзување во олимпискиот обем. Само на тој начин четирите непотребни индустриски зони во Барселона можеа да добијат нов, олимписки потикнат живот – изградба на висококапацитативен автопатски

прстен RODAS – а фабрички контаминираниот сиднејски Homebush Bay со олимписки троскок да излета од картата црни метрополитенски еко-точки – проширување на автопатската врска Great Western Highway, изградба на врската Western Highway и екстензирање на капацитетот на Homebush железничкиот терминал. Анулирање на приватниот превоз Дифракцијата на гледачите без купени билети е првиот чекор во комплетирањето на оваа „лекција“ од две едноставни причини: немањето билет им оневозможува бесплатен пристап во јавниот превоз и ги прави „невидливи“ за транспортниот сервис кој, врз основ на бројот на купени билети, може да го проектира оптоварувањето за секој поединечен настан. Потенцијалното чувство на хендикеп кај овие лица, луцидните организатори го анулираат со уредување и опремање на јавни простори за следење на натпреварите „во живо“. Потполната забрана за паркирање за приватни возила во зоните на олимписките боралишта, поседува ефикасност онолку

колку што и недостасува демократичност. „Парот“ на оваа рестриктивност го чини токму претходно споменатото бесплатно користење на јавниот транспорт за секое лице со купен билет. Редовните патувачки рути се „глогов колец“ за прецизноста на превозот на спортистите и официјалните лица. Од тие причини, физичката врска помеѓу сместувачките капацитети и боралиштата се остварува преку приоритетни и ексклузивни олимписки рути кои ја гарантираат патувачката изохрона (15-35 мин). Нивната ексклузивност притоа може да биде 24-часовна или ублажена во текот на ноќните часови (24 h - 6 h). Посветеноста на организаторите на оваа мерка е објективно мерило за нејзината неопходност, па екстензивната должина на овие рути од 160 km, по кои Атина (2004) стана препознатлива, натфрлени се на повеќе од 200 km веќе во Пекинг (2008)! Кинетиката на јавниот превоз кон боралиштата се обезбедува преку две модални тежишта – автобуското (експандирање на мрежата од линии и возниот парк) и железничкото. Бидејќи растегањето на автобускиот превоз има >> 30 септември 2016

ПОРТА

37

сообраќај

Кoh i noor граница која е далеку под полната олимписка транспортна побарувачка, инвестицискиот фокус е ставен на железничкиот превоз. Доколку кластерите од боралишта не се оформени покрај веќе постоечки железнички терминали, кои за потребите на олимписките игри дополнитено се прошируваат, тие се приближуваат до локации погодни за нивна

ПОРТА

изградба. Капацитетот на терминалот на сиднејскиот Олимписки парк, кој кластерира ~50% од олимписките боралишта, е проектиран да опслужи 80% од патувањата кон него, што севкупно чини 40% од сите олимписки патувања!

ГЛОБАЛЕН УРБАН ПЕРФОРМАНС Иако планетарно дисперзирана,

глобализациската економија сепак има потреба од централитети чија инфраструктура овозможува политичко и финансиско менаџирање. Ексклузивниот клуб на т.н. глобални градови (Лондон, Њујорк, ...) тоа одамна го умее и смее. Аспирантите на тоа друштво се принудени на стратегии чии развојни димензии треба да ги направат конкурентни во скратен период. Стратегијата „мега-настан“ е најкомплексната платформа која нуди спој на сеизмичка урбана трансформација и посакуваниот планетарен маркетинг. Олимписките игри, како Koh-i-noor помеѓу цивилизациските настани, се гордост на агендите на современите метрополи. Катализирајќи поместувања во урбаниот развој, недофатливи во редовни услови, прераснуваат во етикета за афирмација на една урбана средина во „глобален град“. Нивната реализација не е ништо друго туку перформанс на домаќинот на меѓународната бина, а урбаниот транспорт оној нечуен суфлерски глас како детерминанта кон успехот или неуспехот. n

ПОРТА

eнергетска ефикасност

ОДРЖЛИВО ГРАДЕЊЕ ВО ХОТЕЛИЕРСТВОТО

За еден хотел да биде сертифициран како еко-хотел, прво мора да е енергетски ефикасен и да користи обновливи извори на енергија. Дури потоа се проверуваат другите барања во однос на третирање на отпадот, потеклото на храната ...

Boutique hotel Stadthalle Viena

Еко-хотелите – иднина на македонскиот туризам

Е

нергетската ефикасност е прв чекор кој ќе придонесе кон зголемување на профитабилноста на хотелите во Република Македонија. Имплементацијата на енергетската ефикасност ќе биде база за нивно сертифицирање како еко-хотели, односно може да користи како маркетиншка алатка за придобивање поголем број туристи, за зголемување на профитабилноста, општествената одговорност на компаниите и привлекување симпатии кај поддржувачите на „зелениот развој“.

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ – ПРОФИТ ЗА ХОТЕЛИТЕ Еден од секторите во економијата кој може да има најголеми придобивки од енергетската ефикасност, е туризмот, преку хотелиерството. Во прилог на ова тврдење е фактот што хотелите имаат огромни потреби од енергија и количината на потрошена енергија директно влијае на нивната профитабилност. Исто така, хотелите со своето функционирање 40

ПОРТА

30 септември 2016

значително влијаат и на животната средина, така што гостите од развиените држави, кои вообичаено имаат поголемо знаење и свест за еколошките предизвици, сè почесто за нивен престој бараат т.н. еко-хотели. Но, за еден хотел да биде сертифициран како еко-хотел, прво мора да е енергетски ефикасен и да користи обновливи извори на енергија. Дури потоа се проверуваат другите барања во однос на третирање на отпадот, потеклото на храната итн. Така е и во македонската законска регулатива (Правилник за критериумите коишто треба да се исполнат за добивање на еколошка ознака за туристичко сместување, Службен весник на Р.Македонија бр.2 од 05.01.2009 година). „Енергетската ефикасност, освен што придонесува за намалување на трошоците и потрошувачката на енергија, таа е и алатка која овозможува примена на обновливи извори на енергија, односно одржлив развој на општеството. И домашната и европска законска регулатива е насочена кон зголемување на енергетската ефикасност на јавните објекти за да се намалат трошоците на јавниот сектор за енергија и да се подигне

ЕКО-ХОТЕЛИ ВО СВЕТОТ И НАГРАДИ Хотелот London Heathrow Marriott е добитник на наградата„Green Hotelier Award“ (www.greenhotelier.org/our-news) за 2016 година за иновации и инвестирање во нови технологии за одржлив развој и намалување на емисијата на стакленички гасови. Потоа, Boutiquehotel Stadthalle (http://www.ecosuitehotel.at/) во Виена е добитник на истата награда во 2015 година како хотел-пасивна куќа. Green Hotelier Award е награда предвидена како признание на хотелите од Европа, Блискиот Исток, Америка, Азија и Африка, за нивните иницијативи и практики за намалување на неповолните влијанија на животната средина. Но, ваквите награди и искуства не се резервирани само за големите хотели и туристички брендови. Во САД постои асоцијација на еко-хотели Green Hotel Association (www.greenhotels.com) кои се поддржуваат во иницијативите и разменуваат искуства од примена на мерките за одржлив развој. Radison Blu Old Mill Hotel (ambassadors-env.com/blog) е првиот хотел во Србија со меѓународна екосертификација Green Key (Зелен клуч). Во Бугарија постојат, официјално, четири екохотели. Во Албанија има еко-хотел во Тирана (http://www.therooms-hotel.com/eco-hotel).

eнергетска ефикасност ПРИДОБИВКИ ОД ЕКО-ХОТЕЛИ „Заедничко за сите еко-хотели е што имаат изолирана градежна конструкција, користат штедливо осветлување и обновливи извори на енергија за греење, ладење и санитарна топла вода, водат грижа за сортирање на отпадот за рециклирање и компостирање, водат сметка за потрошувачката на вода, имаат системи за секојдневно следење и управување со енергијата, ги обучуваат вработените дека секоја постапка има влијание на околината, ги вклучуваат и гостите во своите заложби за пријателски однос кон животната средина итн.“, вели Стаменкова.

London Hettrow Marriot

свесноста за намалување на потребите од енергија. Приватниот сектор, освен доколку нема лична иницијатива, не е стимулиран и е запоставен, иако зголемувањето на енергетската ефикасност е потреба, но и можност“, вели м-р Жанина Стаменкова, експерт за енергетска ефикасност.

СТРУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА Оваа визија е стратешка цел на конференцијата „Имплементација на мерки за енергетска ефикасност во хотелската индустрија“, организирана под покровителство на швајцарската програма за пазарна вработливост IME (Increasing Market Employability), која во октомври ќе се одржи во Скопје. Основна цел на конференцијата е сопствениците и менаџерските тимови на хотелите да се запознаат со тоа како енергетската ефикасност може да стане дел од нивната успешна приказна, преку зголемување на нивото на хотелски услуги и водејќи кон нивна профитабилност. На конференцијата, според Стаменкова, менаџерите и сопствениците „ќе се запознаат со техничките можности за заштеда на енергија, ќе биде презентиран ЕСКО принципот и различните поволни можности за финансирање. Исто така, ќе биде објавен и повик преку кој ќе се изберат три хотели за кои ќе биде направена субвенционирана енергетска контрола“. Според неа, еден од овие три хотели, во

зависност од резултатите на енергетските контроли и подготвеноста на сопствениците, ќе биде избран за пилот проект за реконструкција во смисла на спроведување мерки за енергетска ефикасност и ќе биде направена според ЕСКО принципот. „Стимулација и оправдување за спроведување на оваа акција за мотивирање на хотелиерскиот бизнис се позитивните искуства и практики на европските и останатите развиени земји во светот, но и во соседството. Заложбите на хотелите за одржливост се потврдуваат преку сертифицирање со различните еко-ознаки и награди. Одржливи хотели со еко-сертификати се и малите, семејни хотели, но и големи хотели под познати брендови“, вели Стаменкова. Првичната анкета со 125 хотели во Македонија, спроведена оваа пролет од компанијата „Делта Проект“, покажала дека раководствата во хотелите „сакаат да ја зголемат профитабилноста на хотелите и дека тие се свесни, дека енергетската ефикасност е можност за остварување на оваа цел, но немаат доволно знаење за начините на заштеда на енергија, за потребата од енергетски контроли и можностите за нивно субвенционирање, за можностите за финансирање на реконструкциите, во смисла на подобрување на енергетската ефикасност и за предностите на сертифицирање како екохотели“, вели Стаменкова. n

ОДРЖЛИВОТО ГРАДЕЖНИШТВО ЌЕ ОБЕЗБЕДИ НАЈМАЛКУ 5.000 НОВИ РАБОТНИ МЕСТА Според Игор Мишевски, менаџер на секторот Зелена економија на Швајцарската програма за зголемување на пазарната вработливост (ИМЕ), секторот Одржливо градежништво е сектор кој има потенцијал за креирање нови работни места и зголемени приходи за компаниите. Според истражувањата во секторот, во наредните десет години се очекува најмалку 5.000 нови работници да влезат во секторот како квалификувани работници за спроведување на мерките за енергетска ефикасност. „Визијата на ИМЕ програмата е создавање конкурентен сектор за одржливо градежништво кој придонесува кон ниска потрошувачка на енергија со нови и реновирани згради со стабилен годишен пораст, континуирана побарувачка на квалификувани работници обучени според сертифицирани програми, што ќе резултира со вработување на луѓе со пристојни плати, вклучувајќи жени и млади лица. Токму поради овој потенцијал, ИМЕ програмата како ко-организатор на конференцијата, започнува со пилот активности во неколку сегменти за поттикнување на мерките за енергетска ефикасност преку најразлични активности. Еден од тие сегменти кои имаат потенцијал е хотелиерството, каде заштедите можат да бидат значајни преку определени конкретни мерки и ќе придонесат за подобра услуга кон гостите во објектите“, потенцира Мишевски.

30 септември 2016

ПОРТА

41

eнергетска ефикасност

ПАСИВНО КОРИСТЕЊЕ НА СОНЧЕВАТА ЕНЕРГИЈА ВО АРХИТЕКТУРАТА (4)

ТОПЛИНСКИ МОСТОВИ НА ТРАНСПАРЕНТНИ ЕЛЕМЕНТИ НА ЗГРАДИТЕ д-р Петар НИКОЛОВСКИ, дипл.инж.арх. Дистанцери Основно мерило за топлинско-изолациските карактеристики на прозорците е нивниот коефициент на пренесување на топлината (Uwindow или Uw). Тој претставува средна вредност од коефициентите на нетранспарентните делови – рамките (Uframe или Uf) и застаклувањето (Uglass или Ug), пропорционално на нивните површини во однос на вкупната површина на прозорецот, зголемен за дополнителните загуби низ топлинските мостови долж рабовите на стакло-пакетот (ψg). Генератори на овие топлински мостови се дистанцери кои ги држат стаклата на одредено меѓусебно растојание. Методот за одредување на вредностите ψg се базира на нумерички пресметки во согласност со стандардот МКС EN ISO 10077-2. Во Табела 1 се дадени ψg за дистанцери од алуминиум или нелегиран челик, за вообичаени типови рамки и застаклувања. Табела 1: Вредности на коефициентот на линеарно пренесување на топлината ψg, за вообичаени типови дистанцери од алуминиум или нелегиран челик

Последни достигнувања во зголемувањето на изолациската моќ на стакло-пакетите и, генерално, на комплетните прозорци, се дистанцери со подобрени топлинско-изолациски својства, т.н. „топли рабови“ (Warm Edge spacers). Конвенционалните метални дистанцери, направени од алуминиум или челик, се заменети со пластични, кои во некои случаи може да бидат зајакнати со метални елементи. Коефициентот на топлинска спроводливост (λ) на пластични материјали е далеку понизок од оној на челик или алуминиум, што за последица има редуцирање на топлинските загуби во близина на рабовите на стакло-пакетите. Со употреба на подобрените дистанцери не се менува вредноста Ug (којашто според МКС EN 673 се однесува на центарот на застаклувањето), туку се подобрува коефициентот Uw на комплетниот 42

ПОРТА

30 септември 2016

Слика 1: Пример за одредување критериум за топлински подобрен дистанцер прозорец (стакло + дистанцер + рамка). Во стандардот МКС EN ISO 10077-1 е даден критериумот којшто треба да го задоволат т.н. дистанцери со подобрени топлинско-изолациски својства, со цел да се намалат вредностите ψg (Слика 1). Сумата на дебелините d се зема перпендикуларно на главниот топлински проток, како што е прикажано на Ефектите од вака подобрените дистанцери се дадени во Табела 2 (споредено со Табела 1). Табела 2: Вредности на коефициентот на линеарно пренесување на топлината ψg, за дистанцери со подобрени топлински карактеристики

Топлински мостови кај дистанцер на стаклопакети Коефициентот на пренесување на топлината на стакло-пакетот, Ug, важи само за централната област на застаклувањето, бидејќи во него не е вклучен ефектот од дистанцерите на рабовите на стаклопакетот. Од друга страна, коефициентот на пренесување на топлината на прозорската рамка, Uf, важи само без застаклувањето. Дополнителната кондукција на топлината, како последица од интеракцијата помеѓу рамката, стаклото и дистанцерот, се објаснува со ефектот од топлинскиот мост по обемот на стакло-пакетот, одреден со неговиот коефициент на линеарно пренесување на топлината, ψg, којшто има ефекти врз топлинските својства на секоја од овие компоненти. Топлинскиот мост долж обемот на стакло-пакетот, генериран

eнергетска ефикасност металните делови на рамката коишто се во контакт со надворешната средина и деловите на рамката коишто се во контакт со внатрешната средина. Материјалот од кој се направени прекините има коефициент на топлинска спроводливост λ од 0,1 до 0,3 W/(m•K) (Слика 3 и 4). Во Табела 3 е дадена листа на некои материјали за топлински прекини чии вредности λ се во интервал од 0,2 до 0,3 W/(m•K). Табела 3: Материјали за топлински прекини

Слика 2: Детаљ на дистанцер (лево), изотермални линии (во средина) и топлински протоци (десно) на топлинскиот мост кај дистанцерот поради присуството на дистанцерот (Слика 2, лево), е причина за зголемени топлински протоци во близина на дистанцерот (Слика 2, десно) и отстапување од паралелноста на изотермалните линии (Слика 2, во средина) во споредба со останатиот дел на стаклопакетот. Влијанието на топлинскиот мост со зголемување на вкупните топлински загуби низ прозорецот, се одредува преку неговиот коефициент на линеарно пренесување на топлината, ψg (W/m•K), помножен со должината на топлинскиот мост (ψg • l ), што всушност е обемот на прозорецот. Дрвото и пластиката се сметаат како рамки со добри изолациски карактеристики. Наспроти ова, челикот и алуминиумот имаат висока топлинска спроводливост. Меѓутоа, современите алуминиумски рамки се направени со т.н. „топлински прекини“, со што значително е редуцирано пренесувањето на топлината. Во стандардот МКС EN ISO 10077-1 се дадени услови кои треба да ги исполнат металните рамки декларирани како рамки со топлински прекини на топлинските мостови. Вкупната широчина на топлинските прекини b е во функција од широчината на рамката и од коефициентот на топлинска спроводливост λ на материјалот употребен за топлинскиот прекин. Топлинските прекини се изведени со вметнати елементи помеѓу

Прозорските рамки треба да имаат добра топлинско-изолациска моќ што може да се обезбеди на повеќе начини. Некои произведувачи нудат дрвени прозорци со полнеж од полиуретанска пена. Достапни се и рамки целосно направени од дрво или од материјали на база на дрво. Повеќе произведувачи нудат пластични рамки со топлинска изолација. Во принцип, сите прозорски рамки треба да имаат зголемена дебелина за стаклото да може да се вметне на начин на кој би се редуцирало негативното влијание на топлинските мостови при краевите на стакло-пакетот. Топлински мостови на прозорци Во енергетски поглед, прозорците се третираат независно од ѕидовите, покривите и другите конструкции. Покрај нормалната функција за дневна светлина, тие се одговорни не само за топлинските загуби туку треба да овозможат и топлински добивки во текот на сончевите денови. Предуслови за ваквата нивна функција се: мали топлински загуби, погодно застаклување и, ако е можно, јужна ориентација со мал степен на засенченост. Ова особено се однесува на пасивните згради бидејќи тие немаат посебен систем за греење, а следното барање е, и покрај тоа што отсуствуваат радијатори, на корисниците да им се обезбеди директен комфор. За обезбедување на овој комфор потребно е >>

Слика 3: Топлински прекини на прозорски рамки од метал

30 септември 2016

ПОРТА

43

eнергетска ефикасност

Слика 4: Топлински прекини на прозорски рамки од метал

вредноста Uw на прозорецот да биде помала од 0,8 W/(m2•K). Посакуваните добри топлинско-изолациски карактеристики на прозорците ќе го имаат очекуваниот ефект само доколку прозорците се вградени исправно. При вградувањето посебни проблеми се јавуваат на нивната врска со компактни конструкции од бетон или керамички блокови, кои имаат висок коефициент на спроведување на топлината (). Овие места во градежните конструкции, познати како топлински мостови, може да бидат причина за поголеми топлински загуби од загубите низ самите прозорци. Ако прозорците не се исправно монтирани, нивната вредност Uw може да се влоши за 0,5 W/(m2•K). Инаку, при исправна монтажа, коефициентот на линеарните топлински загуби низ мостовите, ψ, може да биде 0. Важен аспект за исправна монтажа на прозорците е нивната положба да биде во иста рамнина со надворешната страна на фасадниот ѕид за да се обезбеди фасадната топлинска изолација да ја покрие прозорската рамка што е можно повеќе. Најдобра позиција на рамката во ѕидната конструкција е кога таа е поставена максимално кон надворешната рамнина (Слика 5). Допрозорници со висока топлинска спроводливост, како што се прозорските полици, треба да се избегнуваат. n

ПОРТА

Слика 5: Три позиции на местоположба на прозорец во надворешен ѕид

ПОРТА

енергетска ефикасност

ГОРАН ТАНЧЕВСКИ ЗА СОСТОЈБИТЕ, ПРЕДИЗВИЦИТЕ И РЕШЕНИЈАТА ВО МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА

Македонија троши четири пати повеќе енергија за ист производ отколку земјите во ЕУ Лани во мај, во Македонија започна да се спроведува еден проект кој навистина го привлече интересот на компаниите. Станува збор за проектот на GEF-UNIDO (Global Environmental Fund – United nations Industrial Development Organization) „Поттикнување на пазарната трансформација за енергетска ефикасност во индустријата и забрзување на инвестициите во најдобри практики и технологии“.

Даниела МЛАДЕНОВСКА

Е

нергетската ефикасност е еден од предусловите за стабилна економија и одржлив развој. Равиените земји веќе од поодамна посветуваат сериозно внимание на ова прашање и имаат остварено значајни резултати, со што имаат секогаш подобра позиција на исклучително компетитивниот глобален пазар. За жал, Македонија и регионот години наназад се карактеризираат со нерационално трошење на енергијата, ниско ниво на свест за овие прашања, користење на електричната енергија за греење во голем процент, висока енергетска интензивност и слични специфики.

46

ПОРТА

30 септември 2016

енергетска ефикасност

По дефиниција, енергетската интензивност значи колку енергија се троши за обезбедување на бруто домашен производ од 1.000 УСД. Според тоа, секоја земја треба да се стреми да троши помалку енергија за производство на каква било стока или услуга. За жал, енергијата што се троши во Македонија за еден производ, во земјите од ЕУ ќе биде искористена за производство на четири идентични производи. Соодносот е 1:4. Дури и во регионот сме на дното според нерационална потрошувачка на енергија, заедно со Србија. Сепак, во последниот период бележиме одредени позитивни поместувања. Градежниот сектор веќе почна да обрнува внимание на енергетските карактеристики на зградите, а обврските од областа на енергетската ефикасност на зградите се преточени и во подзаконски акт. Што се однесува до индустријата, во мај 2015 започна да се спроведува еден проект кој навистина го привлече интересот на компаниите. Имено, РЕЦ (Регионалниот Центар за животна средина) е одговорен за спроведување во Македонија на проектот на GEF-UNIDO (Global Environmental Fund – United nations Industrial Development Organization) „Поттикнување на пазарната трансформација за енергетска ефикасност во индустријата и забрзување на инвестициите во најдобри практики и технологии“. Финансирањето е обезбедено преку грант на Глобалниот еколошки фонд (GEF) во износ од 1.400.000 САД долари, а контрибуција во износ од 5.900.000 САД долари е обезбедена од страна на UNIDO, РЕЦ, Министерството за животна средина и просторно планирање, Министерството за економија, Агенцијата за енергетика, компаниите што досега пријавиле учество, USAID и Македонската банка за поддршка на развојот. Проектот ќе трае до август 2018 година.

Целта на проектот е забрзување на трансформацијата на пазарот на услуги за енергетска ефикасност во индустријата преку зголемување на побарувачката и користењето на најдобри достапни практики и технологии (како на пример системот за управување со енергија во согласност со стандардот ISO 50001:2011), и подобрување на понудата на консултантски услуги од оваа област. Во проектот учествуваат следните компании: АД ЕЛЕМ (Подружница Енергетика и Подружница РЕК Битола), МИТАЛ СТИЛ Арчелор Митал, Џонсон Мети, АД Макстил, Вардар Доломит Гостивар, ЈОКА Струмица, АД Мепсо, ЈКП Комуналец Струмица, АД Пивара Скопје, КНАУФ Радика Дебар, Технолошко Металуршки факултет Скопје, и Алтра Кавадарци. Проектот се состои од три компоненти: Компонента 1 – Зајакнување на политиките и законодавството за енергетска ефикасност во индустријата и зелени технологии Со оваа компонента ќе се изработат законски и подзаконски решенија кои ќе создадат услови за зголемена енергетска ефикасност во индустријата. Исто така ќе се таргетираат службени лица од надлежните институции кои ќе добијат соодветна обука, што би придонело кон подигање на нивото на значењето на енергетската ефикасност во индустријата и би се зголемил обемот на мерки спроведени од страна на државата и/или донаторската заедница. Компонента 2 – Поддршка на пазарот за примена на најдобри практики и технологии за енергетска ефикасност и еколошка одржливост на индустриските компании Со оваа компонента ќе се обезбеди примена на мерки за енергетска ефикасност во индустријата преку примена на систем за

управување со енергија во согласност со стандардот ISO 50001:2011, како и спроведување на најдобри достапни практики за намалување на потрошувачката на енергија. Компонентата влијае на побарувачката и понудата на услуги за енергетска ефикасност на пазарот. Притоа ќе се подобрат знаењата, вештините и стручноста на националните експерти за енергетска ефикасност; дополнително, ќе се обучат раководството и стручните лица на компаниите што ќе спроведуваат конкретни мерки за намалување на потрошувачката на енергија во однос на оптимизација на технологијата и подобрување на организационата поставеност. Обуките ќе бидат по принцип „Обука-на-обучувачи“. Компонента 3 - Зголемени инвестиции во технологии за енергетска ефикасност во индустријата Со оваа компонента ќе се влијае на зголемена стапка на инвестиции во проекти и технологии за енергетска ефикасност во индустријата. Интервенциите ќе опфатат мерки за зголемување на достапноста и обемот на кредити за енергетска ефикасност. Ќе се обезбеди помош при изработката на одржливи и приоритетни проекти за енергетска ефикасност во индустријата и ќе се додели премиум на компаниите што ќе демонстрираат заштеди со кои би се намалила основицата на кредитот со износ до 30.000 САД долари. За досегашниот тек и придобивките од проектот, „Порта 3“ разговараше со Горан Танчевски, машински инженер и инженер технолог по прехранбена технологија, европски енергетски менаџер (еурем) и национален консултант на UNIDO. Неговите консултантски услуги во рамките на проектот бесплатно ги користеше команијата ЈОКА од Струмица. >> 30 септември 2016

ПОРТА

47

енергетска ефикасност Како технолог и машински инженер во исто време, сигурно успеавте да го анализирате работењето на компанијата и можностите за заштеда на енергија од повеќе аспекти. Но, каква беше постоечката состојба во компанијата пред учеството во проектот? n ЈОКА е една од првите приватни млекарници во регионот, постои од 1993 година. Млекарницата се наоѓа во индустриската зона Север во Струмица. Сите овие години перманентно го зголемува производството и асортиманот на производи. Во моментов произведува свежо пастеризирано млеко, јогурт, ајран, кисело млеко, кравјо сирење, пробиотски производи и павлака. Дневно преработува повеќе од 7.000 литри млеко кое го добива од своите кооперанти во струмичкиот регион. ЈОКА секогаш ги следела новите трендови во квалитетот и менаџментот, и во таа смисла е и нејзиното вклучување во овој проект. Во компанијата е имплементиран HACCP стандардот за безбедност на храна уште во 2006 година. Во текот на годините се инвестирало во повеќе наврати во технологија и нови машини, како и во простор за производство и административни и помошни простории. Ваквиот раст и парцијална набавка на опрема придонесува опремата да се користи со намалена енергетска и производствена ефикасност, најчесто надвор од нејзиниот оптимален капацитет. Како беа идентификувани најзначајните потрошувачи на енергија и енергентите на кои треба да им се посвети најголемо внимание во анализите? n Целиот пристап на системот за управување со енергијата во склад со ISO 50001:2011 започнува со проценката на опфатот на енергенси и локации на кои ќе се

ПОРТА

врши согледувањето. Се разгледуваат сите енергенси кои ги троши компанијата: електрична енергија, екстра лесно гориво, мазут, гас, вода, воздух под притисок итн. Најзначајните потрошувачи на енергија од аспект на енергетската ефикасност се поделени во две категории: големи потрошувачи на енергија и потрошувачи кај кои се возможни големи заштеди на едноставен или евтин начин. За релевантна проценка на секој од значајните потрошувачи се прават математичко-статистички модели за споредба на производните операции со потрошувачката на соодветниот енергенс изразен во енергетски параметри (kW). Ваквото моделирање (анализа на податоци) се прави за целата фабрика и поединечно за секој значаен енергетски потрошувач. Покрај потрошувачката на енергија се земаат предвид и климатските фактори (најчесто температурата) и други надворешни или внатрешни фактори кои влијаат на потрошувачката. Оваа анализа се прави врз основа на податоците од минатото (најчесто 24 месеци) и со помош на неа се добива математички приказ на

Горан Танчевски

основното оптоварување на фабриката без производство и линеарен приказ на потрошувачката врзана за некои производствени и други параметри. Во случајот на ЈОКА, параметар кој имаше најголемо влијание на потрошувачката на електрична енергија беше надворешната температура поради големите потреби од ладење на суровото млеко и готовиот производ. Најзначајните потрошувачи на енергија се идентификуваат и по процентот од вкупната енергијата кој го трошат при производството. Како потрошувачи на електрична енергија, најзначајни се ладилните комори за готови производи, системот за производство на ледена вода, хомогенизаторот итн. На потрошувачката на Екстра лесно масло (ЕЛ-1) за парниот котел најмногу влијае количината на пастеризирано млеко. Колку е битна улогата и посветеноста на менаџментот за успешна реализација на еден ваков проект? Дали и на кој начин се препознаени и стимулирани вработените за својата иновативност и колку тоа има влијание врз успешноста на проектот? n Проектите од областа на менаџментот не може коректно да се спроведат без комплетна посветеност на тимот во субјектот/ компанијата каде се спроведува. За овој стандард е најважна посветеноста на менаџментот на компанијата. За таа цел се изготвува енергетска полиса на компанијата, во која се наведени целите и определбите за заштеда на енергија. За содржината на енергетската полиса се известени сите вработени и таа е истакната на видно место. Покрај вработените во компанијата, политиката на зачувување на енергија се однесува и на добавувачите на суровини, енергија и услуги, кооперантите, купувачите на производите, се почитува при проектирање и набавка на опрема итн. Ова е најважниот документ кој го издава врвното раководство на компанијата и кој е обврзувачки.

енергетска ефикасност

За спроведување на енергетската политика во компанијата се формира енегетски тим. Тимот е составен од разни профили на стручни лица на чело со енергетски менаџер. Енергетскиот менаџер на компанијата е соодветно обучен и цертифициран од страна на УНИДО. Во имплементацијата на системот за управување со енергија во првата година се вклучени и два нацонални консултанти на УНИДО, кои помагаат во овој процес. Енергетскиот тим и во иднина има задача да ја следи потрошувачката на енергенси, да го известува раководството за добиените резултати и да дава предлози за подобрувања. Се поставува комплетна менаџмент структура по секое прашање од аспект на потрошувачката на енергија и се усвојуваат специфичните улоги и одговорности на секој член од тимот. Како беше прифатен проектот од страна на вработените? На кој начин се работеше на подигање на свеста за значењето на овој проект, знаејќи дека нашиот менталитет тешко прифаќа нешто ново? n Во компанијата беше спроведена кампања за подигање на свесноста (awareness campaign) на вработените. Генералниот менаџер на ЈОКА заедно со енергетскиот тим им ја објасни енергетската политика на компанијата и ги охрабри во изнесување на идеи за подобрувања. Беа изготвени формулари со кои на доста едноставен начин се собираа предлози од страна на вработените за можностите за зачувување на енергија, кои тие ги забележале во секојдневното работење. Понатаму, формуларите ги содржеа методите за евалуација на изнесените идеи од страна на енергетскиот тим. Избраните можности за подобрувања се предлагаат до врвниот менаџмент на одобрување. Успехот на кампањата беше огромен. Речиси сите вработени, кои имаа одговорности за некој дел од работењето, дадоа предлози за подобрувања. Многу од

предлозите се усвоени и се во постапка на имплементација. Вкупниот број на можности за подобрувања предложани од вработените, енергетскиот тим и националните консултанти надминува 40. На овај начин се покажа дека кај малите компании, кампањите за подигање на свесноста се подобро решение од енергетскиот аудит спроведен однадвор од специјализирана компанија. Особено мотивирачки влијае ветувањето на одредена награда за поединецот доколку успее да ѝ заштеди средства на комапнијата. Кампањата е планирано да се прошири и надвор од компанијата. Првично на кооперантите и добавувачите, а потоа и на купувачите на производите на ЈОКА. Овој проект е всушност подготовка за имплементација на системот за управување со енергијата ИСО 50001, за кого во Македонија не се зборува многу. Дали во Македонија има компании кои веќе го имаат имплементирано овој систем? n Во нашата и други земји, сè уште не постои обврска од имплементација на системот ИСО 50001:2011. Во некои земји веќе е воведена таа обврска за компании кои се поголеми потрошувачи на енергија или се обврзани периодично да извршуваат енергетски аудит-и од надворешна компанија. И покрај непостоењето на законска обврска, сите компании водат грижа за трошењето на енергијата. Некои од компаниите учеснички во проектот, кои се дел од меѓународни корпорации, се во различни фази на имплементација на овој стандард или на интерни стандарди за следење на енергетската потрошувачка и константни подобрувања во ефикасноста. Во Македонија години наназад се соочуваме со висока енергетска интензивност и неконкурентно стопанство. Трошиме неколкукратно повеќе енергија за производство вредно 1000 УСД, споредено со развиените земји. Можеме ли да бидеме

оптимисти дека состојбата, сепак, ќе се подобри, и кој е според Вас начинот тоа да се постигне? n Во моментов земја која најдобро ја користи енергијата е Данска. Со програмите за намалување на потрошувачката на енергија во периодот 2000-2013 е постигнато намалување на примарната енергетска интензивност од 16% (1,3% годишно), а на финалната од 13,7% (1,1% годишно). И покрај големите успеси и големиот број проекти и програми за подобрување, тие сметаат дека и натаму има можности за подобрување. Голем дел од овие проекти се комерцијално неисплативи и субвенционирани, но тоа овозможува да се чекори кон крајната цел: комплетна одржливост и независност од увозната енергија. Што се однесува до нашата земја, за поздравување е програмата на УНИДО, во која се вклучија доста еминентни компании и со тоа ја покажаа својата свесност за бенефитите од намалувањето на енергетската потрошувачка. Бенефитите за компанијата се финансиски и технолошки, а бенефит има и целото окружување: се намалува емисијата на стакленички гасови и зависноста од скапата увозна енергија. Целиот проблем на енергетската ефикасност треба да се гледа и надвор од индустријата. Стандардот ИСО 50001:2011, за разлика од другите индустриски стандарди, ги опфаќа и секторите вон индустријата, па и животот на секој поединец. На прво место е ефикасноста на примарнато производство на енергија и нејзиното користење, а потоа и другите големи потрошувачи на енергија: резиденцијалните објекти, транспортот, терцијарниот сектор и земјоделието. Кај резиденцијалните објекти се потребни образовни проекти за населението за можностите за подобрување кај објектите и употреба на уреди кои имаат повисока енергетска ефикасност. Транспортот треба да се насочи кон колективните средства на транспорт и стимулирање на возила кои подобро го искористуваат горивото. Терцијарниот сектор на услуги (хотели, угостителство, здравство, образование, трговија итн.) е значаен потрошувач со широки можности за заштеди. Земјоделството, кое е важна гранка на нашето стопанство, речиси воопшто не е третирано од аспект на ефикасно користење на ресурсите и енергијата. Сите овие сектори бараат интердисциплинарна анализа на сите аспекти на нивната енергетска потрошувачка. По мое мислење, потребно е национално тело кое ќе се грижи за потрошувачката на енергија, ќе поставува цели и ќе предлага законски решенија во таа смисла. n 30 септември 2016

ПОРТА

49

енергетска ефикасност

Ако сакаме да ја спасиме Земјата, треба да почнеме од Македонија! Практика во земјите членки на ЕУ – од промоција на регионот до создавање брендови поврзани со „Натура 2000“, можностите се бројни. Ова истражување укажува дека посетителите на локациите на „Натура 2000“ ширум Европа прават профит помеѓу пет до девет милијарди секоја година. Соња ТАНЕСКА ИГНАТОСКА, (поддржано од „Пакомак“)

В

о изминативе неколку години, луѓето почнаа да стануваат свесни за штетата што ѝ е нанесена на планета Земја. И покрај бројните напори на еколошките здруженија и еколошки посвесните граѓани, сепак, поголемиот дел од населението никако да се вклучи во промените за подобра животна средина. За разлика од голем дел на земјите во светот, Македонија на темата екологија тапка во место, токму и затоа, според последните истражувања, се наоѓаме на дното на листата според нивото на еколошка свест, поточно на 73 место на листата на еколошки најчисти земји во светот, од вкупно 149 држави. Ова се доволно јасни информации, кои

50

ПОРТА

30 септември 2016

енергетска ефикасност

посочуваат дека граѓаните во Македонија имаат премногу ниска развиена еколошка свест. Живееме во средина каде што никој не води грижа каде го фрла ѓубрето, односно тоа често се наоѓа до контејнерот за отпадоци или фрлено на улица, директно од автомобилот додека се возиме. Исто така, во последните неколку години сè поголем број дрвја беа исечени поради потребата да се изградат нови објекти. Како еден од посериозните проблеми се појавува

МАКЕДОНИЈА НА ДНОТО НА НАЈЧИСТИ ЗЕМЈИ ВО ЕВРОПА Во рамките на Европа, Македонија го зазема третото место на листата од позади, односно рангирана е на 37 место од вкупно 40 држави, а зад нас се само Романија, Украина и Молдавија. Водечко место на листата за најчисти земји во Европа зазема Швајцарија, додека од регионот на високо место се котираат Словенија на 15 место, Хрватска на 20 и Албанија на 25 место. Додатно на ова, главниот град Скопје минатата година беше прогласен за втор најзагаден град во Европа, што претставува застрашувачки факт.

недостигот на еколошки дозволи и еколошки стандарди на фабриките, како едни од најголемите загадувачи на воздухот, потоа сè поголемиот број на автомобили во градовите, прозводството на храна во еколошки загадени околини итн. Македонија претставува неразвиена земја во однос на енергетската ефикасност, односно има голем потенцијал за развој на зелени самоодржливи технологии преку искористувањето на потенцијалот на големиот број сончеви денови, брзите реки, големи ливади со силен ветер итн., меѓутоа, засега на тоа поле не се случува некој поголем развој. Промената на навиките е тешка, но сепак мора да се почне од некаде, да не заборавиме дека неколку капки создаваат вир, а неколку вирови реки, реките мориња, а морињата пак океани, кои исто така треба да ги чуваме, како почвата и воздухот. Најинтересниот факт во целата оваа еколошка приказна е воодушевеноста на повеќето луѓе од хигиената на одредени странски градови, која наместо поттик за промена дома, кај повеќето предизвика моментално воодушевување, но многу малку размислување дека за да ја постигнат целта на почиста околина, во овие земји трудот е заеднички. n

НЕМА ОРГАНСКА ХРАНА БЕЗ ЧИСТА ОКОЛИНА! Постојано ги слушаме коментарите од пријателите, колегите, нутриционистите, дека треба да се консумира здрава храна, органска, но никако да разбереме дека храната не може да биде ниту здрава, ниту органска, ако имаме толку големо ниво на загаденост. Грижата за нашето здравје треба да започне од нашиот дом, потоа нашето однесување во околината, соодветна грижа за отпадот, еколошкото воспитување на децата, однесувањето во канцеларија, едноставно, промена во начинот на размислување.

30 септември 2016

ПОРТА

51

eкологија

ДАНИЕЛ БОГНЕР, ТИМ ЛИДЕР НА ПРОЕКТОТ „ЗАЈАКНУВАЊЕ НА КАПАЦИТЕТИТЕ ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА НАТУРА 2000“

Чекор напред за заштита на природното наследство на Македонија

Практика во земјите членки на ЕУ – од промоција на регионот до создавање брендови поврзани со „Натура 2000“, можностите се бројни. Ова истражување укажува дека посетителите на локациите на „Натура 2000“ ширум Европа прават профит помеѓу пет до девет милијарди евра секоја година.

52

ПОРТА

30 септември 2016

Марина ВЕРУШЕСКА

„Н

атура 2000“ е најголемата координативна мрежа на заштитени подрачја ширум светот и опфаќа повеќе од 18% од копното и речиси 6% од морската територија на ЕУ. „Натура 2000“ има два вида области: Посебни заштитени подрачја (Special Protected Areas -SPA), кои се основани во согласност со ЕУ Директивата за птици, и Посебни подрачја за заштита (Special Areas of Conservation -SAC), во согласност со ЕУ Директивата за живеалишта. Во Македонија тековниот проект „Зајакнување на капацитетите за имплементација на Натура 2000“, финансиран од Европската Унија, постои со цел да изврши подготовка за воспоставување на мрежата на „Натура 2000“. На почетокот на следната година ќе бидат предложени најмалку седум можни

„Натура 2000“ локации во Македонија, кои ќе бидат одредени во согласност со барањата на Директивите за птици и живеалишта. Повеќе околу проектот, неговото имплементирање и предизвиците при реализацијата, разговаравме со г. Даниел Богнер, тим лидерот на овој проeкт. Со цел да се заштити природата, Европската Унија воспостави еколошка мрежа, наречена „Натура 2000“, најголема координативна мрежа на заштитени подрачја ширум светот. Која е задачата на мрежата „Натура 2000“? n Видовите и живеалиштата во Европа не познаваат граници. На пример, доколку успеете да спасите одреден вид во една земја, но не во останатите земји, тој вид може да изумре. Земајќи го ова предвид, целта на мрежата „Натура 2000“ е да обезбеди долгогодишен опстанок на европските највредни и најзагрозени видови и живеалишта, според ЕУ Директивата за

eкологија цел да изврши подготовка за воспоставување на мрежата на „Натура 2000“. Во оваа фаза тоа се однесува на: усогласување на националното законодавство со директивите на ЕУ за заштита на природата; проценка на потенцијалните локации на државно ниво во согласност со Директивите за птици и живеалишта, развој на географски информативен систем ГИС систем за Натура 2000; зајакнување на капацитетите на администрацијата за имплементација на закон за заштита на природата и подигнување на јавната свест за „Натура 2000“. Можеби најинтересниот дел за потребите на ова интервју, е податокот дека на крајот на проектот (почетокот на следната година), ќе бидат предложени најмалку седум можни „Натура 2000“ локации во Македонија, кои ќе бидат одредени во согласност со барањата на Директивите за птици и живеалишта.

птици (која ги заштитува видовите диви птици) и ЕУ Директивата за живеалишта (која го заштитува дивиот свет и природните живеалишта во Европа). Бизнис заедницата често смета дека заштитените подрачја ќе ја нарушат можноста за економски развој. Дали концептот на „Натура 2000“ вклучува човечки активности? Исто така, дали ќе може да се лови во овие заштитени подрачја? n Ова е честа заблуда на почетокот на процесот на имплементација на „Натура 2000“. За среќа, земјите во ЕУ веќе се запознаени со процесот и тие докажаа дека фактичката ситуација е целосно спротивна. Имено, додека од една страна е точно дека во подрачјата избрани од „Натура 2000“ се имплементирани мерки за заштита, од друга страна – концептот на „Натура 2000“ нема за цел да исклучи човечки активности. Инфраструктурни проекти, лов и риболов, може да се извршуваат, сè додека се следат

упатствата на мрежата, коишто овозможуваат заштита и одржување на видовите и живеалиштата. Станува збор за соживот помеѓу природата и луѓето. Исто така, морам да нагласам дека „Натура 2000“ може да биде корисна, гледано од економски аспект. Студијата „Економските придобивки од мрежата на Натура 2000“ (The Economic benefits of the Natura 2000 Network -http://ec.europa.eu/… /financi…/docs/ENV-12-018_LR_Final1.pdf) издадена од Европската комисија, покажува дека финансиските придобивки се помеѓу 200 и 300 милијарди евра годишно! Ова е затоа што „Натура 2000“ поставува основа за нови можности во руралните средини преку развивање на еко туризам, одржливо земјоделство, како и користење на природните ресурси. Кои се главните активности на тековниот проект „ Зајакнување на капацитетите за имплентација на Натура 2000“?

-Овој проект финансиран од ЕУ, постои со

Кои се придобивките да се започне со процесот „Натура 2000“ додека сè уште земјата е кандидат за влез во Европска Унија? n Процесот секаде започнува во овој период. Целта е да се овозможи доволно време за да се направат детални истражувања, со намера да се одреди фактичката состојба на живеалиштата и видовите што се дел од Директивите, што ќе доведе до дефинирање на „Натура 2000“ локации (кои ќе станат официјални во моментот кога земјата станува членка). Исто така, усогласувањето на законите не е краток процес, бидејќи треба да се утврдат нови измени на Законот за заштита на природата, и последно, но не помалку важно, треба да се информираат сите засегнати страни (кои ги има многу – од сопственици на земјишта, бизнис секторот и јавноста) и да земат учество во спроведувањето на „Натура 2000“. Дали „Натура 2000“ може да биде дел од промовирање на регионот. Исто така, дали може да создаде можности за развој на руралниот туризам? n Да, ова досега се покажало како практика во земјите членки на ЕУ – од промоција на регионот до создавање брендови поврзани со „Натура 2000“, можностите се бројни. Истражувањето што го споменав погоре, укажува дека посетителите на локациите на „Натура 2000“ прават профит помеѓу пет до девет милијарди евра секоја година. На кој начин широката јавност ќе биде вклучена во спроведувањето на „Натура>> 30 септември 2016

ПОРТА

53

2000“? n Во основа, „Натура 2000“ поттикнува учество на сите нивоа. Јавноста може да ја посети нашата интернет-страница, www.natura2000.gov.mk, да нè следи на социјалните мрежи Фејсбук и Инстаграм (Natura 2000 MK), каде што се добредојдени сите предлози. Исто така, сите заинтересирани може да учествуваат преку граѓанските организации коишто се занимаваат со заштита на животната средина. Кога ќе се предложат локациите на „Натура 2000“, ќе биде могу важно да се вклучи локалното население, со цел да се

слушне нивното мислење и да се обезбеди нивно учество. Кои се вашите заклучоци во врска со одвивањето на проектот досега, кои се главните пречки на кои треба да се работи и кои се предизвиците на проектот за во иднина? n Соработуваме со Министерството за животна средина и просторно планирање, во чија сопственост е овој проект, поточно со Секторот за природа, и сме среќни кога гледаме дека постојат толку многу професионалци, за кои „Натура 2000“

претставува уште еден чекор напред за заштита на природното наследство на земјата. Исто така, научниците што се дел од истражувањето имаат големо познавање за живеалиштата и видовите, и ние сме сигурни дека на крај ќе ги имаме најрелевантните информации. Најголемиот предизвик е сложеноста на самата имплементација, којашто зависи од волјата на инволвираните страни за комуникација и соработка, а ние веруваме дека ќе успееме да ги воспоставиме овие први чекори кон поставување на мрежата „Натура 2000“ во вашата земја. n

ПАРКИНГ СИСТЕМИ адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467 e-mail: izgradba@gmail.com www.parkingsistemi.com.mk www.facebook.com/izgradba

ПОРТА

рубрика

брика

брика

DVORNIK

Лична заштитна опрема од 1990 8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје Тел.: +389 2 3110 624 +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk

38

38

ПОРТА

26 декември 2014

www.liting.mk Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

ПОРТА

најчудни градби

Пет најопасни мостови на светот

Драган РИСТОВ КАРИК МОСТ (СЕВЕРНА ИРСКА) Карик Ред Роуп бриџ е познат мост од јажиња во Балинтој, во областа Антрим во Северна Ирска. Мостот ги поврзува копното со малиот остров Карикаред. Иако мостот има само 20 метри во должина тој е на височина од 30 метри над карпест предел кој се простира на дното во морето. Доказ дека мостот е атракција е тоа што во 2009 година имал рекордни 247.000 постители. Истиот може да се посетува преку цела година и не се плаќа ништо за да се види. Она што го прави мостот уникатен не е само скромната цена од 16.000 фунти кои се потрошени за него, туку неверојатниот поглед кон природата. Инаку на ова место долго време постоле едноставен мост од јаже кој траел 350 години, но во 2008 е заменет со новиот Карик Ред Роуп бриџ.

ТРИФТ МОСТ (ШВАЈЦАРИЈА) Мостот Трифт е најдолгиот пешачки објект во Швајцарските Алпи. Има едноставна структура и е долг 170 метри а е конструиран на надморска височина од 100 метри. Преку мостот се доаѓа до Швајцарскиот скијачки клуб во овој дел на Алпите. Мостот се наоѓа кај езерото Трифтси во близина на Гадмен, локација која годишно привлекува над 20.000 туристи кои сакаат да го видат истоимениот глечер. Пред овој мост, до 2004 функционирал поедноставен пешачки мост, но откако глечерот се намалил и немало потреба од толкава височина на 12 јуни 2009 е отворен нов реконструиран мост. За да се стигне до мостото прво се оди со жичарница по што следат уште час и половина искачување пеш до мостот и до самиот глечер кој се наоѓа под него.

56

ПОРТА

30 септември 2016

најчудни градби ТИТЛИС МОСТ (ШВАЈЦАРИЈА) Швајцарските Алпи се домаќини на уште еден опасен пешачки мост. Овој се наоѓа на врвот Титлис на височина од 3000 метри над морското ниво. Се верува дека е најголемиот пешачки мост во Европа на оваа височина. Го соборил рекордот на мостот Салбит кој исто така се наоѓа во Швајцарија. Мостот Титлис е долг 98 метри и има широчина од само 90 сантиметри. Направен е за да се одбележат 100 години од железницата а официјално е отворен на 7 декември 2012 година, и тоа за време на снежна бура. Претставници од 15 земји не можеле да видат ниту прст пред себе кога за прв пат го преминувале. Веќе следниот ден, мостот е отворен за јавност но на сончев ден. Посетителите можеле да го видат глечерот под него на растојание од 460 метри а мостот е на таква позиција што дава преглед на дел од Алпите но од него се гледаат и делови од Италија. Мостот е направен за пет месеци и може да издржи ветрови со брзина од 190 км/час како и тежина од 450 тони снег. Голем дел од деловите за мостото при изградбата биле транспортирани со жичари а има делови за кои бил потребен и хеликоптер. Чинел еден милион фунти и швајцарските власти се надеваат дека ќе биде голема атракција за туристите бидејќи не само што е 100% сигурен, туку уште се нарекува и „адреналинска авантура“. КАПИЛАНО (КАНАДА) Пешачкиот мост Капилано се наоѓа над истиоимената река во Канада во близина на северен Ванкувер. Актуелниот мост е долг 140 метри и 70 метри над самата река. Тој е во приватна сопственост и за него се плаќа мал надомест, но истиот е посетен од над 800.000 луѓе во текот на годината.Мостот оригинално е изграден во 1889 година од Џорџ Грент Мекеј, шкотски инжинер кој бил комисионер во паркот во Ванкувер. Имал само јажиња и дрвени даски а во 1903 бил заменет со челични сајли. Во 1945 мостото е продаден на Хенри Обено кој е обновен до 1956 година. Третата и последна продажба на мостот се случува во 1986 година и од тогаш е во сопственост на Ненси Стибард која го купува и паркот. Освен мостот, постојат и други атракции како што се пешачки патеки меѓу дрва и потковица-мост над самата река.

ПОРТА

најчудни градби МОСТ ЗА ХРАБРИ (КИНА) Иако Кина изгради неколку стаклени мостови, при што секој е поинтересен од другиот, овој кој е изграден во провинцијата Шенгжу се смета за најопасен. Неговото второ име е „Мост за храбри“ што доволно говори за неговиот квалитет. Мостот се наоа на височина од 180 метри над долината Шиниузаи во националниот геолошки парк. Има должина од 300 метри и се протега меѓу две клисури. Пред овој мост имало дрвен и ретко кој го преминувал заради стравот. За да се обезбеди сигурност, делови од дрвото се заменети со стакло а мостото е зацврстен и осигуран со нови материјали. Сега мостот е комплетно безбеден за преминување. Секој од стаклените панели е со дебелина од 24 милиметри но тие се 25 пати поцврсти од кој било друг тип на стакло. На него дури и може да се скока. Рамката од челик која е користена, исто така е цврста и има поголема густина од кој било друг челик па дури и стаклото да се скрши, мостот нема да падне. Кога прв пат посетителите зачекориле на мостото, дувал слаб ветер а целиот мост се нишал, што било адреналинска случка за оние кои се нашле на него. Подоцна Кина го отвори најдолгиот стаклен мост во провинцијата Жамгијае кој е долг 430 метри на височина од 300 метри, но сепак многумина сметаат дека „Мостото за храбри“ е поголем предизвик.

58

ПОРТА

30 септември 2016

ПОРТА

хортикултура

ВИЕНА

Половина град покриен со зеленило Филип ФИЛИПОСКИ , дипл.шум.инж.

З

елените површини во Виена се протегаат на површина од 200 квадратни километри, што всушност прикажува дека околу 50% од урбаната област на градот е покриена со зеленило. Сепак, зеленилото не e рамномерно распоредено низ целиот град. Изработена е студија според која градот е поделен на 23 делови, од којa јасно се гледа дека во централното градско подрачје нивото на озеленување е најниско, околу 15%, а највисоко во

периферните делови каде што изнесува и до 80% од вкупната површина. Виена има околу 2.000 паркови кои се наоѓаат на територијата од градот. Во овој број се вклучени околу 45 рекреативни паркови,17 монументални историски паркови, 13 интернационални градини, 12 тематски паркови, 20 пејзажни паркови, 18 паркови од гробишта, итн. Градот поседува вкупно 21 здружение на граѓани кои се грижат за одржување на зелените површини, во кои членуваат голем број деца и млади. Целта е подобрување на животот на социјално загрозените единки низ спроведување на низа проекти поврзани со зелените површини, зголемување на свеста и одговорноста од потребата за јавни зелени површини.

БАРОКНИТЕ ПАРКОВИ И ГРАДИНИ Најпознатиот парк во оваа категорија се наоѓа во дворецот Шенбрун. Тој обезбедува прекрасно искуство со прошетка по долгите авении, големиот број на статуи, прекрасни цветни леи, јапонска градина, ботаничка градина. Во дворецот се наоѓа и најстарата зоолошка градина во светот, во која може да се видат голем број егзотични и регионални видови. Во дворецот се наоѓа и еден од најголемите лавиринти во Европа на површина од повеќе од 2.500 м2, подигнат од видот Carpinus sp. По должина на главните патеки „зелените ѕидови“ се подигнати во висина и до 10 м. Движејќи се кон ридот од дворецот, на највисоката точка има изградено глориета од која има прекрасен непречен поглед на палатата и целокупната зелена содржина која го краси овој дворец.

На површина од повеќе од 50 хектари, паркот Аугартен е најстариот парк во барок стил во Виена. Уреден во француски барок со впечатливи дрвореди од костени и јавори. Како и повеќето јавни паркови во градот, и овој е од отворен тип, но со ограничено време за посета. На крајот од „работниот ден“ се вклучува сирена која ги известува сите посетители да го напуштат паркот.

60

ПОРТА

30 септември 2016

хортикултура Дворецот Белведере, во кој се наоѓаат најголемите уметнички достигнувања на австриските сликари, се состои од две целини. Горниот дел од дворецот каде што се наоѓа најстариот алпиниум во светот, кој го сочинуваат повеќе од 3.000 алпски видови на растенија, изграден пред 200 години од страна на Архдук Јохан. Во делот помеѓу двете палати има каскадно уредена површина во барок стил, кој се состои од тревни бордури, зеленика, пирамидално искроени тиси, костени, сезонско цвеќе и раскошна фонтана. Еден од најубавите јавни паркови во градот е Фолксгартен. Лоциран наспроти парламентот, отворен е за посетители од април до октомври. Со оглед на тоа што се наоѓа во центарот, овој парк претставува одлично место за пауза и релаксација на многубројните туристи кои секоја година ги има во изобилство. Покрај тематски уредените градини од рози, во еден дел од паркот има голем розариум, во кој има најразлични вариетети на рози искроени во топчеста форма на стебло на височина од околу еден метар. Во долниот дел покрај секоја роза има поставено табличка на која се напишани сите информации поврзани со конкретниот вариетет.

Ка

м

ПОРТА

репортажа

АНДРИЌГРАД ВО ВИШЕГРАД

Ода за Иво Андриќ

Натка ЌОСЕВА, дипл.инж.арх.

В

ишеград се наоѓа на исток на Република Српска односно Босна и Херцеговина. Градот денес има околу 8.000 жители. Познат е по мостот преку реката Дрина, донација од Мехмед Паша Соколовиќ, роден во село Соколиќ во близина на Вишеград. Граден е од

62

ПОРТА

30 септември 2016

Андриќград во Вишеград и денес е точка на спојување на народите и културите во регионот, но многу често и во историјата. Вишеград бил и точка на раздвојување на различните народи кои живееле во регионот и нивните култури.

1551 до 1577 година. Изграден е по нацрти на турскиот архитект Хоџа Мимар Синан, во источњачки стил со 11 лакови и во тоа време

претставувал ремек-дело во градежништвото. Во 2007 година е запишан во листата на УНЕСКО како светско културно наследство.

Денес Вишеград е повеќе познат под името Андриќград или Каменград. Андриќград е ода за Иво Андриќ. Има многу добитници на Нобелова награда во светот, но Иво Андриќ е единствениот што има и свој град, Андриќград во Вишеград. Вишеград е градот каде што Иво Андриќ го поминал детството и растел покрај реката Дрина и камениот мост на Дрина, за кого и го напишал романот „Мостот на Дрина“. На влезот во Андриќград, на огромен бел ѕид е насликан Иво Андриќ, во заднината е мостот на Дрина, а долу е испишан цитат од романот ,,Живот је насхватљиво чудо јер се непрестано троши и осипа, а ипак траје и стоји чврсто као на Дрини Ђуприја“, а понатаму е напишана и

една позната мисла на Иво Андриќ „Речи лете, књиге остају“. Андриќград е изграден на локација помеѓу две реки, Дрина и Рзава, на површина од 17.000 м2. Тој е културен, едукативен, научен, историски и туристички комплекс, проектиран како еден тип град со историски времеплов. Идеен творец е режисерот Емир Кустурица, кој за својата идеја имал голема поддршка од Владата на Република Српска, Градот Вишеград, Електростопанство на Република Српска, како и многу меѓународни организации. Започнал да се гради во 2011 година, а отворен е за првите посетители во мај 2012 година, а комплетно е завршен кон крајот

на 2014 година. Вкупната инвестиција изнесува околу 10 милиони евра. Концептот на градот се развива околу една централна пешачка улица и централен плоштад „Никола Тесла“, со подолжна оска од главната капија до црквата на Кнез Лазар. Изградени се 50 објекти со различни намени; градска куќа, градски театар „Лучиано Висконти“, модерно кино „Доли Бел“, академија за убави уметности, хотел, хостел, ресторани, пиварница „Кај Швејк“, слаткарница „Сецесија“, ќебапчилница „Касаба“, пицерија „Парма“, книжарница „ИлиИли“, разни дуќани, кафе-барови, стар ан, Андриќев институт, спомен-куќа на Иво Андриќ, речна морнарица и пристаниште. Од пристаништето се оди на пловидба по реката Дрина. Споменикот на Иво Андриќ е на плоштадот „Никола Тесла“ во центарот на градот. Непосредно до споменкот е и Андриќевиот институт. На спротивната страна е Акедемијата за убави уметности. Од плоштадот „Никола Тесла“ преку пасаж на Градската куќа се доаѓа до плоштадот „Петар Петровиќ Његош“. Во центарот на плоштадот е поставен споменикот на Петар Петровиќ Његош, пред црквата „Св. Лазар“. Поставен е со поглед кон споменикот на Иво Андриќ и изгледа како да му го чува грбот на Андриќ. На овој плоштад од бочните страни се изградени хотел и објектот на Хидроелектрани на Р. Српска, а на челната страна е црквата „Свети Лазар“. Пред влезот во објектот на Хидроелектрани, поставен е споменикот на Никола Тесла на кој е испишана и една негова мисла. Објектите во Андриќград се изградени со >> 30 септември 2016

ПОРТА

63

репортажа камен или се обложени со камени плочи, исто како и мостот на Дрина. Сите улици и плоштади, исто така, се поплочани со камени плочи, па затоа првобитната идеја била да се вика Каменград. Се вели дека тоа е најмладиот стар град во Европа. Имињата на улиците, плоштадите и објектите се земени, најчесто, од романите и расказите на Иво Андриќ, но има имиња и на други познати јавни светски личности. Кога ќе влезете во Андриќград првиот впечаток е дека влегувате во ренесансен медитерански град, одејќи понатаму ќе сфатите дека сте на Балкан или можеби на Ориентот, а некои простори понатаму ве враќаат во византијскиот период. Ваквиот впечаток се добива заради различните архитектонски стилови употребени за изградба на објектите и отворените простори во Андриќград, и тоа византиски, османлиски, неокласичен и хабзбуршки стил. Тоа е камениот соживот во Андриќград, траги од различните народи кои живееле овде и сè уште живеат, и нивните култури кои со години се испреплетувале на овие простори.

ПОРТА

репортажа

Шетањето и престојот во Андриќград може да ви остави впечаток дека шетате и низ романите на Иво Андриќ, да ве врати во времето за кое пишувал, времеплов на градот Вишеград, на неговата историја и

култура. Во Андриќград денес се одржуваат многу културни настани од областа на литературата, филмот и театарот, и тие привлекуваат сè повеќе и повеќе посетители од регионот, Европа и пошироко. Андриќград во Вишеград и денес е точка на спојување на народите и културите во регионот, но многу често и во историјата. Вишеград бил и точка на раздвојување на различните народи кои живееле во регионот и нивните култури. Туристичката железница од Мокра Гора повторно сообраќа до Вишеград и со тоа создава единстевена слика и спој на планината Тара, комплексот Дрвенград, Шарганската осмица, Вишеград, романот „Мостот на Дрина“ и Андриќград. Регионот добива нов изглед, нови комуникации, нов потстрек и развој со атрактивноста на новите населби, Дрвенград и Андриќград, и нивните нови содржини, функции и манифестации кои се одржуваат во нив преку целата година. n 30 септември 2016

ПОРТА

65

eсеј

П

една парола на Корбизје, инспирирана од висечките осетата на вила Савоја, на градини во древните цивилизции заедно со триесетина километри солариумот тука беа применети. Хоризонталните оддалеченост од Поаси, за ленти на прозорците се заменија со класичен систем нас беше предвиденото на отвори. Пластика нема. Шетањето по паркот ходочастие. Се работеше продолжува во и низ вилата, и тоа не по скали, ами по за куќата на Корбизје и рампа. Подучени од арапската архитектура каде се Жанере од 1931 год., која смета дека со чекор од четири километри на час тогаш беше едно од малечките, но многу човекот доживува просторни промени, ритам, игра... моќно камче на бранителите на жилавиот движењето треба да е човекомерно и чисто. Е, тоа е академизам. НАШ РАНКО РАДОВИЌ, славата на Савоја. Треба да се види. Во текот на повеќе децении, вила Савоја архитект, урбанист, Така, со велосипеди си тргнавме од Ерамил кон стана класично дело на современата уметност професор, писател, сликар... југозапад допирајќи го Париз, па се до нашиот Поаси, на архитектурата без чиј глас тој моќен хор би раштркан по ридчињата како некој весел брат изгубил многу. Таа се раѓаше чудесно слатко да го посеал помеѓу тополите. отприлика во она време кога во еден А кога конечно ја здогледавме Савоја, се белградски весник, еден познат запрепастивме: наместо измиена бела архитект пишуваше за модерната убавица, каква си ја запамтивме од книгите, архитектура без орнаменти и лажни од секоја историја на модерната архитектура, шупливи столбови вака: „До кога овие затекнавме уморна достоинствена, но без нудисти во архитектурата ќе го живот вила. Пуста. Личеше на растение кое користат нашето гостопримство“. Во уште малку ќе се наведне свенато. Денес тоа време, господин Фон Стенгер останало малку од Савоја. Малку ѕидови, лансираше хајка против истата таа малку скршени прозорци, широко отворената модерна архитектура на „нудисти“, а врата на куќата во која повеќе нема никој. Тие меѓу другото кажал дека Корбизје е блескави ентериери како од бајките, „тројански коњ на болшевизмот“. Тоа беше навистина злобна алузија на силниот подем на руската архитектура едноставно ги снема. Се е некако пусто, ама вилата нè прима. Дрвеното скеле, мешалката за бетон, влева надеж дека некој нешто ќе стори. Некој по големиот Октомври: Голосов, Вељников, браќата Веснини, Татлин... весел работник со невешт ракопис напишал ироночни стихови: „Кажи ѝ и наговестувајќи нов препород во архитектурата. Едноставно: за нови дека умирам по нејзе, во лудило, како некоја крава на цедило“. Малтерот општествени рамки, нов просторен свет. паѓа, тулите не траат. Сето тука изгледа е правено од премногу евтин Во тие исти години во првата земја на социјализмот, полека материјал за да може да одолее на оваа осаменост. Савоја и ваква не ја заканувачки се дигаше прстот кон „малограѓанската архитектура“, што сожалувавме. За нас тоа си беше убава куќа, свената, без луѓе, со умеење беше етикета на модерното градителство и таму се пишуваше дека е и да цвета и да остари. Беше ранлива и минлива, како и сè што е убаво на фашистичка, додека во Женева истата ја сметаа за болшевичка. Ни еден овој свет. И си тргнавме од Савоја која е во Поаси, кој е покрај Париз, кој од тие расипани компаси не ја сврти од патот модерната архитектура. е во Франција, која е на Земјата. А на таа планета, пак, минливоста, Породилните маки и заблуди, впрочем, се дел од вечното раѓање. Савоја промената, заборавот, се еден ист звук на постојано раздвижениот беше дел од тие болки. живот. Славната куќа Савоја, ремек-дело на современата На Корбизје самиот, никаде и никогаш не му појде архитектура, со своите напластени години, е на залез, од рака, како во Савоја, толку доследно и јасно достоинствено и уморно го положила телото на да ги примени своите теориски принципи на свенатите треви на Поаси, а далеку од „вечно еден објект. За него, на кој толку често му се траење“. n замераше дека зборовите му се разликуваат од делата, Савоја е Есејот го подготви, сведок на спротивното. Познатата Даница ПАВЛОВСКА ЦИГИ слободна основа дозволуваше слободно поместување на ѕидовите, сосема независно од конструкцијата. Градина на кровот – уште

Oтворена врата на заборавот

ПОРТА

ПОРТА

ПОРТА