251

ПОРТА Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО А РХ И Т Е К Т УР А Е КО ЛО Г И Ј А

251

ДЕКЕМВРИ 2016

Радован Раѓеновиќ, добитник на наградата „Андреја Дамјанов“ за 2016 година Темната страна на сопирањето Катна гаража „Смилевски конгрес“ функционален и рационален објект

Среќни празници

90 ДЕНАРИ

ПОРТА

градежништво

ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂ ɂ ɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ ȼɈȾɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ȽȺɋɈȼɈȾɇɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ .$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ.ɂ ɋɂɋɌȿɆɂ ɂɇɈȼȺɌɂȼɇȺ ɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ ɉɈ ɋɂɌȿ ɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂ ɋɌȺɇȾȺɊȾɂ

Tel: 00 389 034 212 064 00 389 034 211 757 00 389 034 215 225 00 389 034 215 226 Fax: 00 389 034 211 964 e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk e-mail: hidropl@t-home.mk www.konti-hidroplast.com.mk Industriska bb 1480 Gevgelija MACEDONIA 4 ПОРТА 25 јули 2014

4

ПОРТА

ГОДИНА XII

БРОЈ 251 ПЕТОК 27.12.2016 Редакција:

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, Архитектот Радован Раѓеновиќ е лауреат на наградата „Андреја Дамјанов“ за 2016 година. Човек кој живее од и за архитектурата. Неговиот богат архитектонски опус се состои од објекти и урбани интервенции кои се различни по својата функција и големина, но се единствени по современиот архитектонски израз кој го практикува Раѓеновиќ. Тој е дел од генерацијата македонски архитекти кои оставаат значаен печат на македонската архитектура на крајот на дваесеттиот и почетокот на дваесет и првиот век. Еден од ретките архитекти кои успеаја да останат верни на сопствениот архитектонски израз и покрај општествените, социјалните и културолошките превирања во Македонија во последните 30 години. Просторот околу плоштадот „Филип II“ на левиот брег од реката Вардар во центарот на Скопје, веќе се дооформува. Изградена е и катната гаража ,,Смилевски конгрес“, според Деталниот урбанистички план за Мал ринг. Објектот „Смилевски конгрес“ е првата катна гаража во Република Македонија проектирана и изградена со кружна рампа и радијално паркирање на возила. Станува збор за Функционален

и рационален објект. На 15 и 16 октомври во Загреб се одржа настанот „Денови на Ориз 16“, дводневна архитектонска конференција на која учествуваа архитекти од Хрватска, од регионот и од други делови на светот. На публиката ѝ беше претставен голем број проекти со различна архитектонска концепција. Еден од предавачите беше архитектот од Сплит Динко Перачиќ. Тој е роден 1977 година, студирал архитектура во Загреб, а магистрирал на Институтот за напредна архитектура во Каталонија (iAAC). Во овој број на „Порта 3“ ви го пренесуваме интервјуто со него, во кое тој вели: „Капацитетот на архитектурата е да биде нешто што не е“. Внесувањето на растителност во ентериерот значи многу повеќе од декорација. Тоа претставува унапредување на средината, создавање на позитивна енергија и стимулирање на сетилата. Без разлика на тоа дали би се употребувале во домот или во канцеларијата, тие секогаш се добредојдени. Честити новогодишни и божиќни празници!

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ

Насловна страница ТРАНСПОРТНА СТАНИЦА THE WORLD TRADE CENTER TRANSPORTATION HUB, ЊУЈОРК

ПОРТА ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

251 ДЕКЕМВРИ 2016

Радован Раѓеновиќ, добитник на наградата „Андреја Дамјанов“ за 2016 година Темната страна на сопирањето Катна гаража „Смилевски конгрес“ функционален и рационален објект

ǿȞȓȹțȖ ȝȞȎȕțȖȤȖ

графички уредник: Порта3 фоторепортер: Порта3 лектор: Костадинка СОЛЕВА

90 ДЕНАРИ

АРХИТЕКТ САНТИЈАГО КАЛАТРАВА

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ГРАДЕЖНИШТВО 14

ИНТЕРВЈУ 20

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје

РАДОВАН РАЃЕНОВИЌ: ТРЕБА ДА ГО ВРАТИМЕ КУЛТУРНИОТ ИДЕНТИТЕТ

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

26

ДИНКО ПЕРАЧИЌ: КАПАЦИТЕТОТ НА АРХИТЕКТУРАТА Е ДА БИДЕ НЕШТО ШТО НЕ Е

36

Печати:

АРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 36

Маркетинг: biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

ОБЛИК КОЈ ГИ ОПФАЌА ИДЕАЛИТЕ НА ИНКЛУЗИВНОСТ, ИСТРАЖУВАЊЕ И ЗАЕДНИШТВО

СООБРАЌАЈ 38

14

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден. за физички лица: 700 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

ТЕМНАТА СТРАНА НА СОПИРАЊЕТО

РЕПОРТАЖА 60 56 ПАРАДОКСИТЕ НА „МАЛИОТ ПАРИЗ“

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

ХОРТИКУЛТУРА 66 РАСТЕНИЈАТА - ДЕКОРАЦИЈА ВО ЕНТЕРИЕРОТ

АРХИТЕКТУРА И ДИЗАЈН 70 ОКУЛУС – НОВИОТ СИМБОЛ НА ЊУЈОРК

Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. Доц. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж. Управител: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

КАТНА ГАРАЖА „СМИЛЕВСКИ КОНГРЕС“ ФУНКЦИОНАЛЕН И РАЦИОНАЛЕН ОБЈЕКТ

АРХИТЕКТУРА 26

соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Александра ШЕКУТКОВСКА Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија) Горан МАРКОВСКИ Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Енис ХОЏА Ивана ГРУПЧЕ Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА Љупка ДУКОВСКА Maрина ВЕРУШЕСКА Mишко РАЛЕВ Ненад ТОНИЌ Петар НИКОЛОВСКИ Сашо КУЗМАНОВСКИ Сузан ЛАМБЕРТ (Италија) Филип ФИЛИПОСКИ

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

66

инфо

40 ГОДИНИ НА ДРУШТВОТО НА ГРАДЕЖНИ КОНСТРУКТОРИ НА МАКЕДОНИЈА

Конструкторите ги поместуваат границите на невозможното проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА, Претседател на ДГКМ

Д

а се биде претседател на Друштвото на градежни конструктори на Македонија, во период кога го прославуваме 40-годишниот јубилеј, е чест и привилегија, но и обврска, заедно со останатите членови на претседателството да го одржиме нивото што Друштвото го има постигнато досега, а тоа е водечкото место во македонската инженерска фела. Градежништвото е универзален јазик на човештвото, тоа не знае за граници, ниту за ограничувања. Не постои предизвик и проблем што градежниот конструктор не би можел да го реши. Пред него се поставуваат задачи, а решенијата се тие што ги поместуваат границите на невозможното и претставуваат мост помеѓу минатото и иднината. Треба да градиме и повеќе и подобро, а нашите дела да пркосат на забот на времето. Наша мисија е да градиме современи и одржливи објекти, за нас и за идните генераци. Токму во таа насока 6

ПОРТА

27 декември 2016

ДГКМ дава свој придонес. Друштвото на градежни конструктори на Македонија е друштво со традиција. Во далечната 1952 година, формирано е Југословенското друштво на градежни конструктори, чиј прв претседател бил академик Ѓорѓе Лазаревиќ. Со одлука на претседателството на ЈДГК, во 1976 година се формирани републичките друштва, меѓу кои и ДГКМ, а за прв претседател е избран професор д-р Александар Ангелов-Цане. Веднаш по формирањето јасно беа зацртани целите, задачите, визијата и мисијата на Друштвото, а тоа се:  ДГКМ претставува здружение со национално и меѓународно значење.  Неговата мисија е запознавање на членството со најновите научни и стручни достигнувања во областа на градежното конструкторство, како и континуирано вложување во професионалното усовршување, унапредување на знаењето и едукација на членството, посебно на помладите генерации. На симпозиумот на ДГКЈ, одржан во Дубровник 1989 год., Друштвото доби

признание „ПОВЕЛБА за најдобра републичка организација во рамките на Сојузот на инженери и техничари на Југославија“. Започнавме скромно, но оттогаш се нижат само успеси. Првиот симпозиум, кој имаше национален карактер, се одржа во далечната 1977 година и беа презентирани само 12 трудови од домашни автори. Најголем подем Друштвото достигна во 1997 година кога беа презентирани 154 трудови. Автори од соседните држави учествуваа со 63 трудови. Минатата година беше организиран 16. Меѓународен симпозиум на тема „Современи конструкции - одржлив развој“. Објавени беа 115 трудови, од кои 50 од автори од Србија, Хрватска, Словенија, Црна Гора, Бугарија, Германија, Италија и од Португалија. Со цел да го прикажеме континуираниот развој на Друштвото, на 16 декември во амфитеатарот на Градежниот факултет во Скопје се одржа Свечено собрание по повод 40-годишниот јубилеј. Во рамките на Свеченото собрание беше презентирана работата на Друштвото во изминатите 40 години, како и на сите компании кои се дел од неговото постоење. Беа презентирани

капитални градежни објекти кои се проектирани или изведени од страна на нашите градежни компании и градежните конструктори. Доделени беа Плакети на досегашните претседатели и на градежните конструктори кои со своето залагање дале придонес кон активната и континуирана работа на Друштвото во изминатите 40 години. Плакети беа доделени и на градежните компании кои сиот овој период ја поддржуваа работата на Друштвото и без чија финансиска помош не ќе беше можна успешната реализација на активностите. Градежниот конструктор умее да гради и нераскинливи пријателства. На Свеченото собрание присуствуваа многу наши почесни членови и долгогодишни пријатели на ДГКМ. Присуствуваа претставници на Друштвото на градежни конструктори на Србија, на

градежните факултети во Белград, Нови Сад, Загреб и Софија, како и претставник на Бугарската академија на науките и уметностите. Плакета за медиумска поддршка на ДГКМ беше доделена на списанието „Порта 3“. Присуствуваа и многу наши млади колеги во

кои ја гледаме иднината на Друштвото. Ја користам оваа прилика посебно да им се заблагодарам на младите колеги кои несебично се вложија во организирањето на овој, за нас многу значаен јубилеј „40 години ДГКМ“. n

ПРЕДАВАЊЕ НА ПРОФЕСОР CARLOS BREBBIA

Методата на гранични елементи од теорија до реалност

Н

а 24 ноември годинава, во организација на Градежниот факултет и Комората на ОАИ, во амфитеатарот на Градежниот факултет се одржа предавање на визитинг професорот Carlos Brebbia. Предавањето беше насловено Boundary Element Method from theory to reality

(Методата на гранични елементи од теорија до реалност), а наменето за членовите на Комората на ОАИ, заинтересираните професори, како и за студенти на вториот и третиот циклус на Градежниот факултет. Пред околу 70 присутни, професорот Brebbia го изложи историјатот и развојот на методите на гранични елементи, а потоа и

нивната примена во најразлични области на инженерството. Накратко, го претстави Wessex Institute of Technology во Велика Британија, каде што е директор, како и компјутерскиот програм BEASY за нумеричка анализа со гранични елементи. Целта на предавањето беше, низ практични примери, накратко да се покаже како најдобро да се искористат предностите на методата на гранични елементи, а исто така и да се надминат недостатоците. Освен на истражувачите и математичарите, на многу инженери им е поблиско моделирањето со конечни елементи, и тоа глaвно заради постоењето на голем број компјутерски програми и пакети базирани на конечни елементи. Методата на гранични елементи 27 декември 2016

ПОРТА

7

инфо

(МГЕ), како и секоја друга нумеричка метода, има свои предности и недостатоци. Предностите на методата се: 1. При моделирање со МГЕ треба да биде дискретизирана само границата на проблемот, што води кон полесна подготовка на влезните податоци и помалку барања за пресметување. Поради редукцијата на големината на мрежата, всушност проблемот се редуцира за една димензија.

2. Точен третман на бесконечни и полуконечни домени. Анализата на неограничени домени (топлински, електромагнетни, звучни, и други полиња надвор од конструкцијата, тек на флуиди, пренесување на загадувачи по пат на дифузија и адвекција) може да се постави и реши со МГЕ без дополнителен напор. Методата е супериорна за ваков вид проблеми, како и за проблеми на интеракција почва–конструкција.

3. МГЕ не вклучува апроксимации на диференцијалната равенка во доменот, т.е. постои само апроксимација на граничните услови.

4. Непознатите големини во точки внатре во доменот се пресметуваат во постпроцесинг, што ги поедноставува оптимизационите процедури.

5. При анализа на проблеми од еластичност, дава точни резултати во случај на концентрации на напрегања заради пукнатини или концентрирани товари. И покрај популарноста на МГЕ, таа сè уште не е популарна како методата на конечни елементи, а причините за ова се: 8

ПОРТА

27 декември 2016

комплексноста на математичката формулација, непостоење на мали компјутерски програми, недостаток на курсеви за гранични елементи во додипломските студии, тешкотиите при третманот на некои нумерички модели, како што е сингуларитетот, тешкотија во модификацијата на програмите за гранични елементи во поглед на оние развиени со конечни елементи, недостаток на многустраност и разновидност на програмите со гранични елементи, промената на стратегијата за моделирање од конечни на гранични елементи. Професорот Carlos Brebbia е директор на Wessex Institute of Technology, во Велика Британија и професор на Универзитетот во Портсмут. Роден е во Аргентина, каде што се стекнал со својата прва инженерска диплома. Две години после дипломирањето работел во Росарио, Аргентина, креирајќи го институтот за применета механика. Потоа, се запишал на Универзитетот во Саутемптон во Англија, на докторски студии, при што дел од истражувањето поминал на MIT во САД. По стекнувањето на дипломата за доктор на технички науки, работел во истражувачки лаборатории во Обединетото Кралство, по што се вработил на Универзитетот во Саутемптон, каде што напредувал во својата кариера на професор. По назначувањето за редовен професор на Универзитетот од Калифорнија, Ирвин, тој се вратил во Обединетото Кралство и го основал Институтот Весекс во Њу Форест.

Професорот Бребиа бил визитинг професор и на многу универзитети низ светот, меѓу кои: Универзитетот Принстон во САД, Free University of Brussels во Белгија, University of Florence во Италија. Почесен доктор е на Универзитетот во Букурешт. Од пред неколку години е член и на Европската Академија на науки и уметности. Во светот е познат како креатор на Boundary Element Method (методата на гранични елементи), нумеричка техника за решавање на многу проблеми во инженерството. Автор е на огромен број научни трудови. Се јавува како автор или коавтор на 14 технички книги, и издавач на повеќе од 400 книги. Како вљубеник во природата, автор е и на две нетехнички книги „The New Forest. A Personal View“ и „Patagonia, the forgotten land“. Главен уредник е на неколку списанија, меѓу кои: International Journal of Safety and Security Engineering, International Journal of Computational Methods and Experimental Measurements, International Journal of Design and Nature with Ecodynamics и International Journal of Sustainable Development and Planning. Основач е и раководител на Computational Mechanics International Group, индустриска консултантска компанија која го произведе софтверот BEASY (Boundary Element Analysis System), со канцеларија во Велика Британија и во Бостон, САД. Другата компанија на групата е WIT Press, која издава научни и инженерски книги и списанија. За својата работа, добитник е на многу почесни признанија, титули и награди. n

инфо

Референдум за „Скопје 2014“ Даница ПАВЛОВСКА ЦИГИ, дипл.инж.арх

Потребно е партиципативно одлучување за луѓето да се препознаат во него, потребно е РЕФЕРЕНДУМСКО изјаснување за предложени зафати врз инсталациите на Скопје 2014, па дури и за секоја негова поединечна интервенција во јавниот простор

Г

раѓаните на Македонија полека созреваат во едно големо промислувачко мнозинство на умни луѓе кои внимателно градат став и мислење, градат доверба кон Професионализмот, индивидуално се изразуваат и коректно ја толкуваат различноста . Тоа дава надеж во очекување на ресетирање на системот со внесување на поинакви граѓански идеи и концепти, во очекување на големи и длабоки реформи. Но, мора да се подвлече потребата од трпение за да се пројават токму оние што можат и знаат, оние кои се подготвени да и понудат поинаква, вистински граѓанска, социјална, демократска, праведна, секуларна и економски силна иднина на државава. Професионалните капацитети се создадени, само треба да се активираат и мотивираат, да се надградуваат за во времето што доаѓа да го водат долгиот мачен процес на оправање, особено во сферата на архитектурата, урбанизмот, заштитата.... Недоволното и површно знаење, мрзливоста, самобендисаноста, ароганцијата, конформизмот, лицемерието, демагогијата, недоследноста, одсуство на визија и многу други слабости, може да пречат. Треба секој што учествува во раководење, креирање политики, одлучување, планирање, обликување и одржување на просторот пред се да се доживее себеси како човек и да е отворен за потребите на другите(доц.д-р Д.Пенчиќ) Корисно е, потребно е, неопходно е потсетување на многуте сторени непромислености во последниот период од развојот на Градот Скопје од кои највпечатлива е проектот „Скопје 2014“. Ова што се случува и што се’ уште трае, го сквернави достоинството на Граѓанинот, навредливо го

игнорира ставот на Професионалците и преминува во вулгарна злоупотреба на довереното владеење. Се затвораат очите пред сите јасни манифестни заеднички искази (многубројни петиции, протести, дебати, писанија ..) и пред сите меѓународни погледи и проценки на оваа чудна материја. Така да денес, по седум години на стихијно реализирање и проширување на овој проект, се практикува и еден инфантилен инает на продолжување по секоја цена, па сите ги опфаќа чувство на лутина, бес, немоќ, заситеност и полека преминува во рамнодушност (што е најстрашно!). Тој проект мора да има свое место и соодветен третман во скорашната иднина затоа што (колку и да е производ на нездрава логика и помрачен ум) тој е новосоздадена реалност, даденост од ова наше време за некое наше идно време. Јасен аргументиран став на оваа тема ќе бара секој разумен субјект, граѓанин, човек, па и случаен турист. Значи, прашањето е ШТО СО СКОПЈЕ 2014? ШТО ПОНАТАМУ? Се очекува нормализирање на правниот поредок во земјава и низ квалитетна правна рамк и високо стручна квалификација, справување со оваа нова мегаструктура по сите можни аспекти: преиспитување, одржување, дислокација, редизајнирање, и тн. Огромна одговорност останува на идните одлучувачи за судбината на создаденото од проектот „Скопје 2014“, односно предстои негова продлабочена анализа, но пред се’, се очекува детектирање на „што тоа се’ е Скопје 2014“ – инвентаризација, преглед, извештај, па потоа сегментирана, тематска и етапна сериозна валоризација – просторна, културна, архитектонска, финансиска...Потребно е партиципативно одлучување за луѓето да се препознаат во него, потребно е РЕФЕРЕНДУМСКО изјаснување за предложени зафати врз инсталациите на Скопје 2014, па дури и за секоја негова поединечна интревенција во јавниот простор.Одредени делови од овој проект се непоправливи, а некои со соодветна студија, доста време и многу пари, можат да добијат реинтерпретација или редизајн или алокација , но може да се каже со сигурност дека „лузните“ ќе останат и во визуелниот хоризонт и во колективната меморија. Неприкосновена вистина е дека просторот се менува со сите специфики на времето што го живее, па да се надеваме дека ќе преовладее мудра и рационална политика во неговото преобликување во иднината што надоаѓа, во битките што не чекаат, НАС, ПРОФЕСИОНАЛЦИТЕ. n

27 декември 2016

ПОРТА

9

инфо

Во Сингапур никна еден многу необичен хотел

В

о градот на облакоде рите, Сингапур, никна уште еден. Станува збор за новиот необичен хотел Oasia Downtown, кој во својата надворешност и структура изобилува со зеленило. Висок е околу 190 метри, има четири кровни тераси, како и раскошни богати градини на отворено. Целиот проект е дело на сингапурското архитектонско студио WOHA. Тие одбрале ефектна црвена мрежеста обвивка во функција на фасада, направена од алуминиум, која воедно е одличен контраст со зелениот момент. На овој начин, во деловната сингапурска зона е внесено потребното освежување во контекст на природата, колку што било можно, па во целиот облакодер се наоѓаат и неколку уникатни растителни видови. Така, гостите на хотелот наместо во климатизирани простории ќе можат да се разладат во ладовината на прекрасните градини кои изгледаат како зелени оази. n 10

ПОРТА

27 декември 2016

инфо

Иновативна инфраструктура: Паметни мостови

В

о светот денес постојат десетици милиони мостови, од кои само во САД се наоѓаат повеќе од 600 илјади. Стручњаците процениле дека речиси 13% од мостовите имааат некој вид конструктивно оштетување. Како да се детектираат и санираат? Кај најголемиот број мостови сè уште се користат класичните техники за отстранување на дефектите: визуелна инспекција, користење на пенетрати, магнетни честичи и ултразвучни техники. Но, овие методи можат ненамерно да пропуштат некој сериозен проблем, што во исклучителни случаи може да доведе и до сериозни катастрофи. Во случајот на рушење на решеткастиот мост во Минеаполис, САД, во 2007 година, што доведе до 13 жртви, американскиот Национален одбор за безбедност во сообраќајот (NTSB) со испитување заклучил дека причина за несреќата било оштетувањето на 16 јазолни врски за спојување на решетките. Поучени од ова искуство, новиот мост завршен во 2008 година интегрира најнапредни технологии за мониторинг на

безбедноста на мостот. Денес, паметните технологии зачестено се применуваат во мониторингот на мостовските конструкции, овозможувајќи ефикасен надзор и инспекција во реално време. И трагедијата во 2007 година би била сигурно избегната, доколку мостот бил опремен со мрежа паметни сензори кои континуирано следат повеќе критични параметри на елементите од конструкцијата. На пример, мостот Рио-Антирио во Грција со шест ленти и должина од 2,9 километри има вкупно 100 сензори кои ја следат неговата состојба. За кратко време по отворањето на мостот, сензорите откриле изразено ниво на вибрации во каблите што го носат мостот, што довело до итна санација од страна на инженерите преку интервенции во тежината. Јасно е дека оваа технологија спасува многу пари но и човечки животи, а еден сензор чини и до 15.000 евра. Мостот Цинг Ма во Хонг Конг, седмиот најдолг висечки мост во светот, има над 350 сензорски канали, а може да се спротивстави на брзини на ветерот и до 341 километар на час. Меѓу порепрезентативните мостови во светот со оваа технологија се следните: Геумданг во Јужна Кореја, Ги-Лу на Тајван, Бруклинскиот мост во Њујорк, како и Меморијалниот мост Бил Емерсон во Мисури, САД. n 27 декември 2016

ПОРТА

11

градежништво

СЕРТИФИКАЦИЈА ВО ПОДРАЧЈЕТО НА ГРАДЕЖНИТЕ ПРОИЗВОДИ Марјана ТОПАЛОВСКА АНЃЕЛЕВСКА, дипл.град.инж. раководител на сертификационен одбор на ТС ГЕИНГ КуК (ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје)

П

одрачјето на градежните производи во Европската Унија е дефинирано со Регулатива (ЕУ) бр.305/2011 на Европскиот парламент и на Советот од 09 март, 2011 год., која пропишува хармонизирани критериуми за пуштање на пазар на градежните производи, a во Република Македонија е дефинирано со Законот за градежните производи од 24 јуни, 2015 год. (Сл.весник на РМ бр.104/2015, бр.192/2016 и бр.53/2016). Со Законот за градежните производи од 24 јуни, 2015 год. (Сл.весник на РМ бр.104/2015, бр.192/2016 и бр.53/2016) се уредуваат:  Условите и начинот на пуштање на градежени производи на пазар;  Постапките за оцена и потврда на постојаност на својствата и сертифицирање на градежните производи;  Обврските на производителите на градежните производи и обврските на телата за сертификација, како и  Формирање на именувани тела за сертификација, кои се вклучени во оцената и потврда на постојаноста на својствата, сертифицирање на сообразноста на фабричката контрола на производството и надзор на фабричкото производство.

Сертификацијата на производот е двофазна постапка, која бара спроведување на испитување на производ од страна на производител (акредитирана лабораторија за испитување доколку испитувањето го врши трета страна), а потоа постапка на оценување и потврда на постојаност на својства од страна на именувано тело за сертификација. Именувано тело е овластено тело од страна на Министерство за економија на РМ за оценување на сообразност (оцена и потврда на постојаност на својствата), кое како меродавно тело претставува независна трета страна за оцената на сообразност за одредено подрачје на градежниот производ. Во зависност од намената на градежниот производ и неговите суштински (есенцијални) карарактеристики во Регулатива (ЕУ) бр.305/2011, Annex V, дефинирани се 5 (пет) различни системи за оцена и постојаност на својствата на градежниот производ, кои се означуваат со: 1+; 1; 2+; 3 и 4. Во зависност од тоа кој е системот на оценување и проверката на постојаност на својствата за поединечен градежен производ, се спроведуваат различни активности: сертификација на градежните производи, сертификација на фабричката контрола на производство или испитување на градежните производи.

Табела 1. Пример на градежни производи во оцена на сообразност 12

ПОРТА

27 декември 2016

Системите на оцена и потврда на постојаност на својствата, го дефинираат степенот на вклученост на трета страна (Tело за сертификација) во оценување на својствата на производите во согласност со технички спецификации. ШТО ТРЕБА ДА СТОРАТ ПРОИЗВОДИТЕЛИТЕ НА ГРАДЕЖНИТЕ ПРОИЗВОДИ Производителите ги очекува напорна работа во воспоставувањето на комплетна инфраструктура на квалитетот. Контролата на квалитет во производствените погони е стручна и сеопфатна работа, која претставува основна обврска на производителот. Со „новиот“ Закон за градежни производи од 24 јуни 2015 год., главен акцент е ставен на контрола на производството, со што иницијално, на најдобар начин, би се елиминирале можните недоследности во поглед на проектираните карактеристики на градежниот производ. Тоа значи дека производителот на градежен производ има обврска во поглед на контрола на квалитетот и одржување на постојаност на својствата на градежниот производ. За системи на оцена 1; 1+ и 2+ основна обврска на секој производител претставува испитување на градежниот производ, врз основа на програма за контролни испитувања (план за контрола на фабричко производство), како и постојана фабричка контрола на производството (ФКП). Секој производител треба да има програма

градежништво

Табела 2. Преглед на задачи на производител и именувано тело за сертификација во зависност од системот на оцена - план за контрола на фабричко производство со специфицирани видови на испитувања, кои мора да ги спроведува во обем и фреквенција дефинирани со техничките спецификации за конкретниот градежен производ. Ваквата контрола може да ја воспостави самиот производител, според планот за ФКП, лабораториските испитувања и анализа на истите, да ги врши во своја лабораторија (ако ја има, т.е. со стручен кадар и соодветна опрема во согласност со EN стандардите). Како втора варијанта, производителот може целосно да ја препушти работата на

надворешна (акредитирана) лабораторија, да склучи договор со надворешна лабораторија (акредитирана) или трета варијанта комбинирано, дел од испитувањата во своја лабараторија, а дел во надворешна (акредитирана) лабораторија. Уште една битна работа по која градежните производи се разликуваат од останатите производи, е дека по добивањето сообразност на производот од страна на Тело за сертификација, производителот или неговиот правен застапник мора да изготви Изјава за својства (Declaration of

performance), која дава за право производителот да го пушти својот производ на пазарот. Со изготвување на Изјавата за својства, производителот презема одговорност за сообразноста на производот. Сепак, крајната цел на сертификацијата е сообразност на производот со потребните стандарди, како и обврската сите производители на градежни производи да работат според пропишаните стандарди, при што од различни производители ќе добиеме градежни производи со исто ниво на квалитет. n

ПОРТА

Г

ко из ра на по оч м да он по де ек П са се го ос ур

градежништво

НОВАТА КАТНА ГАРАЖА „СМИЛЕВСКИ КОНГРЕС“ ВО СКОПЈЕ

Функционален и рационален објект

ПОРТА

градежништво

Објектот „Смилевски конгрес“ е првата катна гаража во Република Македонија проектирана и изградена со кружна рампа и радијално паркирање на возила

Натка ЌОСЕВА , дипл.инж.арх.

П

росторот околу плоштадот „Филип II“ на левиот брег од реката Вардар во центарот на Скопје, веќе се дооформува. Изградена е и катната гаража ,,Смилевски конгрес, според Деталниот урбанистички план Мал ринг 6.7. Инвеститор на објектот е АД за изградба и стопанисување со станбен простор и со деловен простор од значење на Републиката - Скопје. Проектанти на идејниот проект се архитектите Ѓорѓи Мојсов и Елизабета Дурлевиќ од проектантската куќа ГМС - Проект од Скопје. Проектант на конструкцијата е градежниот инженер Марика Костова. Објектот е проектиран во 2011 година, според важечките прописи за ваков вид објекти во Република Македонија, а

користени се и прописи за ваков вид објекти и од соседните земји. Објектот е граден во периодот 2013-2016 година. Изведувач на објектот е подружница на италијанската фирма „Шенца“ - Скопје. Објектот е проектиран според проектните барања дадена од инвеститорот, и тоа барање за проект за катна гаража од отворен тип со класичен начин на паркирање со рампа и деловни простории со приближна површина 15% од вкупната површина на објектот. Идните корисници на гаражата ќе бидат граѓаните, посетителите на Македонскиот народен театар, на Музејот за македонска борба, на плоштадот „Филип II“ и Старата скопска чаршија и, секако, корисниците на деловните простори во катната гаража. Формата на локацијата со нејзините граници и веќе изградените околни објекти, многу влијаеле на концептот и решението на катната гаража „Смилевски конгрес“. Локацијата е со неправилна триаголна форма со површина од 1347метри квадратни. Се граничи со аголот на улицата „Иљо Војвода“ и надвозникот над булеварот „Гоце Делчев“ кон улицата „Самоилова“ и Калето, а на исток со Музејот на Холокаустот. Висината до венецот е 21 метар. Од специфичната форма на локацијата и проектната задача дадена од инвеститорот, произлегува и решението на објектот. „Смилевски конгрес“ е отворена катна гаража со класичен начин на паркирање. Во централниот средишен дел е проектирана кружна рампа по која ќе се движат возилата и ќе се паркираат радијално на осум нивоа, плус и последното ниво на покривната плоча.

Падот на рампата е многу благ, 3% - 7,9%, дури и под дозволеното ниво за паркирање во косини. Димензијата на паркинг-плац е 2,5 х 5,0 метри. Паркинзите на последната кровна плоча се покриени со лесна настрешница од челик и плексиглас. Вкупниот капацитет на гаражата е 169 возила, од кои пет се за лица со посебни потреби. Паркинзите за лица со посебни потреби се проектирани на рамна површина, а од паркинзите до вертикалните комуникации лифт за излез-влез во гаражата проектирана е пешачка рампа. Пристапот за возила до гаражата „Смилевски конгрес“ е од улицата „Иљо Војвода“ преку заедничка рампа за влез– излез со гаражата на Музејот на Холокаустот. На оваа специфична и неправилна локација ова е и единственото решение. Влезот и излезот во гаражата за возила е на ниво -3,00 метри, на кое е поставена и наплатната рампа. Од ниво -3,00 метри возилата се качуваат по кружната спирална рампа на осум нивоа. Корисниците на паркираните возила може да користат за вертикална комуникација низ објектот и до излезитевлезовите во приземјето две вертикални комуникациски јадра со скали и лифт, на североисточната и северозападната страна. Преку вертикалните јадра се излегува дирекно на тротоарот на надвозникот или на ниво -3,00 метри. Овие комуникациски јадра се користат и како нужен излез од деловните простори на први и втори кат. Централниот дел на гаражата е отворен кружен галериски простор, со што се добива и дополнително природно светло во просторот. На најдолното ниво на гаражата, >> 27 декември 2016

ПОРТА

15

проектирана е попивателна шахта за да ги собира атмосферските води од дожд и снег. Фасадата е затворена само со бетонски парапети, така што е овозможена природна вентилација и осветлување. Заради променливите висини на парапетот до пропишаната висина, поставени се дополнителни хоризонтални метални цевки. Впечатливи се и визурите на околината кога се движите по рампата, и тоа кон центарот, реката Вардар и Калето, а секако најубавите визури се од последното ниво. Во гаражата се проектирани и два деловни простори со корисна површина од 1268,50 метри квадратни. На аголот помеѓу улицата „Иљо Војвода“ и надвозникот над булеварот проектиран е едниот деловен простор, кој ја следи формата на локацијата, но е заоблен на аголот. На североисточната страна е проектиран другиот деловен простор на аголот помеѓу надвозникот над булеварот „Гоце Делчев“ и локацијата на Музејот на Холокаустот, кој ја следи линијата на локацијата и е исто така заоблен на аголот. Двата деловни простори се проектирани на три нивоа и тоа од приземјето до вториот кат. Деловните простори се поврзани во приземјето со трем, а на првиот кат со лоѓија. Влезот во деловните простори е од 16

ПОРТА

27 декември 2016

приземјето, преку тремот ориентиран кон улицата „Иљо Војвода“. Двата деловни простори се проектирани секој за себе, на

три ката како една целина, отворен канцелариски простор со внатрешни скали за вертикална комуникација меѓу катовите. Со

ваков концепт на просторот, инвеститорот има можност, според потребите што многу често се менуваат, понатаму да го користи како еден отворен флексибилен простор или да го користи поделен на помали простори. Катната висина на деловните простори е со висина во приземјето 4,00 метри, на први кат 4,50 метри и втори кат 4,05 метри, што произлегува од катната висина на гражата од 2,20 метри, бидејќи вертикалните комуникациски јадра, скали и лифтови, во катната гаража се поврзани со нивоата на први и втори кат на деловните простори. Фасадата на деловните простори е обликувана со парапети и прозорци во низа. Внатрешноста е добро осветлена и природно проветрена од три страни. Визурите кон околината и од овие простори се впечатливи, од едниот простор кој е ориентиран на југозапад се отворени кон реката Вардар и мостот „Гоце Делчев“, а од другиот деловен простор ориентиран кон североисток визурите се ориентирани кон надвозникот над булеварот „Гоце Делчев“, кон тврдината >> 27 декември 2016

ПОРТА

17

Кале. На рамната кровна плоча над деловните простори се проектирани зелени кровови– градини. На нивото -3,00 метри се поставени сите потребни помошни и енергетски простории. Конструкцијата на објектот е скелетна армирано-бетонска, со основни конструктивни елементи, столбови, греди, плочи и бетонски платна за зајакнување на конструкцијата. Деловните простори како посебни и пониски делови се дилатирани од централниот дел на гаражата. Корисна површина на целиот објект е 9442,45 метри квадратни, а корисна површина на објектот само над терен е 8207,00 метри квадратни, од кои гаражата е со корисна површина од 7201,20 метри квадратни, деловниот простор е со корисна површина од 1263,50 метри квадратни, и отворени површини - тераси и трем со површина од 421,00 метри квадратни. Овој објект го прави посебен обликувањето на различни кубуси и 18

ПОРТА

27 декември 2016

примената на кружната рампа за возила во централниот дел на објектот, кој претставува еден цилиндричен кубус со спирални парапети. Добро се вклопени и

двата деловни простори на два спротивни краја на локацијата, која завршува со остри агли. Острите агли на објектот што ја следи локацијата се заоблени. На континуираните спирални парапети од гаражата се надоврзуваат хоризонталните парапети на деловниот простор и прозорците во низа. Бојата на парапетите и полните ѕидни маси е одбрана да се вклопи со колоритот на околните веќе изградените објекти. Катната гаража „Смилевски конгрес“ е и многу функционален и рационален објект. Проектантите ги исполниле барањата на инвеститорот, а објектот со неговата архитектура, едноставност и чисти форми и линии, ненаметливо се вклопува во околината. Ова е првата катна гаража во Република Македонија проектирана и изградена со кружна рампа и радијално паркирање на возила. n

ПОРТА

интервју

АРХИТЕКТ РАДОВАН РАЃЕНОВИЌ, ДОБИТНИК НА НАГРАДАТА „АНДРЕЈА ДАМЈАНОВ“ ЗА 2016 ГОДИНА

Треба да го вратиме културниот идентитет И денес се презентираат реализациите на ктиторите на Скопје 2014. Ктиторите се афирмираа како „интелектуална“ македонска елита во областа на историјата, архитектурата, скулптурата. Од нив се очекува натамошна сестрана афирмација: изградба на Партенон пред парламентот и пирамиди во Ново Маало, досликување на Мартиноски, Личеноски, Мазев, Тешкото оро балетот да го одигра на музиката на Чајковски, на Кочо Рацин да му допишат некој стих, малку да го корегираат...

Н

Дејан БУЃЕВАЦ

еодамна ја добивте наградата „Андреја Дамјанов“? n Па таа професионална исповест после 50 години работа треба да значи дека многу не сум грешел. Во една ваша колумна по повод иднината на „Скопј 2014“ напишавте: Да рушиш, да пресоблекуваш? А вложени стотици милиони? Ајде, на пресоблеченото ќе му ги симнеш „барокните“ партали. Не е евтино, можеби ќе се издржи. Но како да го спасиме Вардар, визурите, елементарните функции. Мора да се вратат просторните димензии на централното градско подрачје, реката, единството на композицијата, визуелните слободи. Можно ли е сето тоа да се направи? Колку радикални треба да бидат мерките за да може нешто да се доведе до некоја „нормална“ состојба? n Многу радикално и скапо. Ние толку средства немаме. А треба да го вратиме културниот идентитет. На цитираните дилеми немам што да додадам. Констатирате дека во Скопје се гради без регуларни урбанистички планови, градби или планови направени по терк на „политичари“ и тајкуни. Според принципот: Овде сакам маркичка, овде сакам улица... Се залагате за урбанизација на просторите во Центар, Ново Маало, Маџир Маало, Водно, бреговите на Вардар, Треска, Лепенец. Дали Вие верувате дека такво нешто е можно кај нас? n Во долг период регулаторно градење беше реалност. Сериозни домашни и светски архитекти ги дефинираа основните насоки. Реализациите беа презентирани и од европската стручна јавност. И денес се презентираат реализациите на ктиторите на Скопје 2014. Ктиторите се афирмираа како „интелектуална“ македонска елита во областа на историјата, архитектурата, скулптурата. Од нив се очекува натамошна сестрана афирмација: изградба на Партенон пред парламентот и пирамиди во Ново Маало, досликување на Мартиноски, Личеноски, Мазев,

20

ПОРТА

интервју

Радован Раѓеновиќ, лауреат на наградата „Андреја Дамјанов“ за 2016 година

Н

аградата „Андреја Дамјанов“ за животно дело и достигнувања во архитектурата зa 2016 година, на Асоцијацијата на архитекти на Македонија, ја доби архитектот Радован Раѓеновиќ. Пред присутните колеги, колешки, пријатели, почитувачи на неговото дело и роднини, во црквата Рождество на Пресвета Богородица Центар, наградата му ја врачи архитектот Мартин Пановски, претседател на ААМ. Тој притоа истакна дека годинешниот добитник на наградата „Андреја Дамјанов“ е архитект во вистинска смисла на зборот. Човек кој живее од и за архитектурата. Неговиот богат архитектонски опус се состои од објекти и урбани интервенции кои се различни по својата функција и големина, но се единствени по современиот архитектонски израз кој го практикува Раѓеновиќ. Според Пановски, Раѓеновиќ е

Тешкото оро балетот да го одигра на музиката на Чајковски, на Кочо Рацин да му допишат некој стих, малку да го корегираат... Старата слава на македонското градителство е далечно минато. Можеби е како ехо, како што велите на едно место, но тоа ехо нè удира по глава и само ни ја зголемува болката. Каде ја гледате иднината на македонското градителство? n По несреќата, земјотресот во 1963 година, со обновата на Скопје израснаа градители кои со својот капацитет, технолошки, проектантски сознанија беа прифатени во Европа, Азија, Африка, во реализација на градби вредни стотици милиони долари. Се реализираше со соодветен квалитет, динамика, стандарди. Во

дел од генерацијата македонски архитекти кои оставаат значаен печат на македонската архитектура на крајот на дваесеттиот и почетокот на дваесет и првиот век. Раѓеновиќ е еден од ретките архитекти кои успеаја да останат верни на сопствениот архитектонски израз и покрај општествените, социјалните и културолошките превирања во Македонија во последните 30 години. Целокупното знаење и искуство, кое Радован Раѓеновиќ го стекнува како архитект во и надвор од Македонија, несебично ги пренесува на секој млад архитект. Лауреатот Раѓеновиќ се заблагодари на наградата истакнувајќи дека ја чувствува како признание за пет децении работа и нагласи дека архитектурата им ја остава на младите на кои им советуваше дека треба да се обединат, посебно во вакви времиња, за да создаваат вистински вредности во архитектурата.

80-тите години на минатиот век повеќе од 70 проценти на годишните реализации на македонското градежништво беа вон Македонија. А фирмите вработуваа повеќе од 50.000 градежни работници и повеќе од 3.000 проектанти. Сериозно организирани, често обединети. За Олимпијадата во Минхен, „Пелагонија“ работеше на изградба на Олимпиското село, во Чехословачка на сериозни комплекси, а

„Маврово“ во Дагомис, СССР, на големи хотелски комлекси. Се продолжи во Ирак, Либија, Алжир, Русија, Украина, Литванија... Градевме, проектиравме, урбанизиравме во континуитет. Но дојде транзицијата, реформи од наше – негово. Распад на организираното градежништво. Со крај на векот, крај на обединетите градежници. Со капацитет од илјада градежници и десетина проектанти, како ќе реализираш инвестиција од стотици милиони долари во разумен рок? Станавме маалски фирми. Имиџот на македонскиот градител стана ехо на минатото. Мајсторот ни го изнајмуваат на саат, проектантот удира печати на проекти увезени од земји во кои до скоро ние проектиравме, звучи како жал за младоста или скоро минато. Иднината ја гледам во младите, тие секогаш имале нови сознанија, надградени на претходните достигнувања во архитектурата, градителството. Но, проектот, градбата, не е индивидуална работа. Серозната реализација подразбира сериозен концепт – тимска работа. Неопходно е обединување, организирање, како би се одговорило на сериозните барања, реализации. Новите сопственички односи подразбираат соодветна организираност. Не треба ние да ја измислиме, таа е секаде околу нас. Организираноста ќе овозможи афирмација на способностите, која младите ја имаат, да излезат од ова „гето“ кое е мало за потенцијалот што го имаат. Не сите проекти на еден архитект осамнуваат на виделина реализирани во формата во која биле замислени. Некои засекогаш остануваат како документ-потврда за нечиј труд. Жалите ли за некој проект што ви е драг, а не е реализиран? n Архитектот на секој проект по завршувањето нешто би му додал, изменил. Архитектурата е полна со дилеми, надеж и пропусти. Ми се чини дека еден проект и денес ми создава најмалку дилеми. Градската куќа на плоштадот „Македонија“. Проект на конкурс од 70-тите и денес би го повторил. Ми се чини дека заедно ја слушаме мелодијата со Вардар. >>

Конкурс градска куќа ПОРТА

интервју РЕАЛИЗИРАНИ ОБЈЕКТИ

Станбена зграда во Кисела Вода

Архитектот Радован Раѓеновиќ во својот работен век има проектирано објекти од најразличен карактер. Од станбени, индивидуални, објекти за туризам и угостителство, спортски, деловни, индустриски, па сè до меморијални. Тие се изведени во Македонија, но и надвор од нејзините граници. Овде би издвоиле само некои од нив. Станбена зграда во Кисела Вода, Скопје, станбен објект во Лавов, Украина, апартмани во Будва... Од туристичките: авто камп Љубаниште, хотел „Скопје“ на Мавровско Езеро, „Еуротел“ Струга, хотелски комплекс „Запољарије“, Сочи, Русија... Од спортските: Олимпискиот пливачки центар во Скопје и жичарницата во Ски центарот Маврово. Деловните објекти се наоѓаат во Струмица -„Југобанка“, во Лавов повеќенаменски објект „Будимекс“, Москва - Регионален архив, реконструкција на објект изграден во XVIII век, „Миракс“ Москва, деловен, сообраќаен центар – Рамади, Ирак, деловен објект КМК - Ново Кузњецк, Русија... Од меморијалните најпознат е Меморијалниот комплекс „Слобода“ Кочани, за кого има добиено прва награда на југословенски конкурс.

Споменик во Митрашинци

РАДОВАН РАЃЕНОВИЌ - АРХИТЕКТ КОЈ СО НАС ГО ИСЦРТУВА ОБЛИКОТ, КАКО ИЗВОР НА АРХИТЕКТОНСКАТА ИНСПИРАЦИЈА

Р

адован Раѓеновиќ е роден 1940 година во Скопје. Дипломирал на Архитектонскиот факултет во Скопје 1964 година. Постдипломски студии завршил на интернационалната школа „Бауцентрум“-Ротердам, Холандија, 1972 година. По завршувањето на факултетот, во 1965 година се вработува во проектантското биро на„Алумина“ - Скопје, каде останува две години. Во тие години се реализираат проекти за ентериери и занаетчиски, фасадни елементи на деловни објекти, урбана опрема. Од реализираните се издвојуваат: Електро–машински факултет – Скопје, фасадна обработка, мебелот за опремата на ентериерот и деловниот објект на„Енергопроект“ во Софија (Витоша), фасадните елементи. Од 1968 година преминува да работи во„Пелагонијапроект“ ПОРТА

27 декември 2016

Викенд куќа во Маврово

Скопје. Таму работи 12 години. Тој период е исполнет со интензивна работа на проекти кои во сериозен обем се реализирани во земјава и во странство – Ирак, Чехословачка, Црна Гора. Оттаму, во 1980 година заминува во„Мавровопроект“ Скопје. Градежниците и проектантите на„Маврово“ интензивно работеа на просторите на Советскиот Сојуз, Југославија и Либија. Реализација на проекти која со децении се одржуваше. Создаван

е углед кој и денес придонесува за активно учество на македонските проектанти на просторите во Русија, Украина, Азарбејџан, Казахстан. По распадот на СФРЈ, во претставништвото на„Технометал“ Москва, во 1992 година се формираше оддел Градежници од Македонија („Маврово“,„Бетон“, „Гранит“, ЕМО) кој работеше до 1996 година. Работната група на архитекти и инженери од градежните фирми координираше и

реализираше проекти и градби на објекти на просторите на некогашниот Советскиот Сојуз во процесот на договарање, проектирање и изградба во Москва, Нижњи Новгород, Сочи, Запорожје, Рига, Ново Кузњецк, Алма Ата. Во периодот на широката „транзиција“, обединувањето на градежните фирми во Москва и во Македонија сериозно го реализираше„Римако“- Виена („Пелагонија“,„Маврово“,„Бетон“). Работната група архитекти го координира и реализира договарањето проекти и изградба на објекти во Москва, Доњецк, Тула, Геленџик, Ханти Мансиск... Актуелната ситуација во проектирањето и градежништвото во земјава за Раѓеновиќ е провокација за самостојна работа во проектирањето. Од 2002 година во „Студио Р“ со младите проектанти

Зграда на Спортска медицина

Хотел „Електро Скопје“ - Маврово

Сите авторски чеда на архитектите им се драги подеднакво. Но, сепак, имате ли Вие најомилен проект? n Проектот на комплексот за одмор „Запољарије“ во Сочи, Русија, по содржина, сложеност и обем е најголемиот што е реализиран: уредување на парковски простор на морскиот брег, амбиент, комуникација, три хотелски целини, плажни објекти, спортски терени, амфитеатар... И денес по 30 години е дел на олимписко Сочи. >>

„Еуротел“ Струга

Олимпискиот пливачки центар во Скопје

соработува со желба да се продолжи традицијата и афирмацијата на македонските проектанти. Градежната фирма„Бидимекс“ од Лавов, Украина, во 2007 година го повикува како проектант, и е ангажиран во одделот Инженеринг во подготовка на проекти за Украина. Дел од проектите беа реализирани во Скопје –„Студио Р“. Во Лавов останува две години. Архитектот Раѓеновиќ е добитник на дипломи на БИМАС за реализирани објекти во 1981 – 1982 година, диплома за труд од областа

урбанизам, проектирање, ентериер и дизајн во 1985, и диплома за афирмација на македонската архитектура во странство 1985 година. Тој во два мандата бил член на Претседателството на Сојузот на архитекти на Македонија (19781986). Член е на повеќе жири комисии и учествува во реализација на прилози и емисии за афирмација на архитектонското творештво во соработка со Македонската телевизија и Вардар филм. Неговото творештво е презентирано и во архитектонската

литература. И тоа на „Интерах“ Биенале на светска архитектура – Софија, Бугарија, 1985 година и „Архитектура комплекса одиха“ – Москва, Русија, 1988 година. Во делото „55 истакнутих архитеката Југославије“ Ивица Млаѓеновиќ, Белград, Србија, 1990 година ќе напише: „Раѓеновиќ е архитект кој на исклучително вешт начин го истражува односот што се создава од геометриските облици и архитектонските форми во заднина. Ќе биде заинтересиран на своите облици да им даде

драматична подвижност. Во процесот на светлоста едноставно ќе го одбутне оформениот сублимат – продукт на архитектоничната флуидност и материјализираната цврстина. Нема повеќе да го возбудува новосоздадениот однос, бидејќи веќе е уверен дека тоа не е толку битно кога во основа е добар програм. Негов, наш, заеднички! Тука сме, значи: Раѓеновиќ е архитект кој со нас го исцртува обликот, како извор на архитектонската инспирација“.

27 декември 2016

ПОРТА

23

Хотелски комплекс Запољарије Сочи Русија реализациите. Реализацијата бара ангажман во надзорот, менаџирање во презентациите, афирмација на заедничкиот труд, компетентност. Сето тоа е дел на основната лична активност. n

Станбен објект во Лавов, Украина

Раѓеновиќ како проектант, како проект менаџер, како надзор... Од сите овие функции, која е за Вас најзначајна? n Во својата педесетгодишна работа јас сум бил проектант. Градителството подразбира сложени активности во

Меморијален комплекс „Слобода“ Кочани П

ред 30 години, угледниот архитект Богдан Богдановиќ за Меморијалниот комплекс во Кочани вели: „Во време кога во Европа и во Југославија се сметало дека сè е кажано на темата монументални споменици, во Кочани се покажани нови иницијации кои монументалното творештво го врзуваат за антиката, пред антиката и за нашата современост, и во него препознаваат не само сегашност туку и иднина“. „Мајсторе сега си протомајстор“. Познатиот уметнички критичар Стеван Станиќ во одделот „Автори и дела“ (НИН – Белград 13.12.1981 г.) во сериозната презентација за реализираниот комплекс во Кочани напишал: „Со купола од право небо. Во далечното Кочани на ридот Лакобија е дело со ретка вредност – храм на слободата… ова некому е

24

ПОРТА

27 декември 2016

како оддишка од вкочанетоста на современата архитектура. Одеднаш пред него е можноста да полета во поетиката на просторот, бидејќи и кај него одамна преовладува чувството на архитектурата како оној празен „лаоцеовски“ простор. Сега наеднаш може да се оствари идеалот. Сликарството и скулптурата да не бидат окована лушпа на архитектурата, ниту апликација, туку заеднички да се зачнуваат, и почетна идеја заедно да растат и хармонизираат. По некои закони и чувства на музиката, а помалку по она што би го нарекле синтеза на сите уметности“.

ПОРТА

aрхитектура

ИНТЕРВЈУ СО АРХИТЕКТ

ДИНКО ПЕРАЧИЌ, ХРВАТСКА

Капацитетот на архитектурата е да биде нешто што не е

Н

Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.арх. (СРБИЈА) а 15 и 16 октомври во Загреб се одржа настанот „Денови на Орис 16“, дводневна архитектонска конференција на која учествуваа архитекти од Хрватска, од регионот и од други делови на светот. На публиката ѝ беше претставен голем број проекти со различна архитектонска концепција. Еден од предавачите беше

26

ПОРТА

архитектот од Сплит Динко Перачиќ. Тој е роден 1977 година, студирал архитектура во Загреб, а магистрирал на Институтот за напредна архитектура во Каталонија (iAAC). Неговиот интерес кон архитектурата се базира на два различни концепти; Платформа 981, која се занимава со архитектонски истражувања, и архитектонското студио ArP. Добитник е на наградата на 50. Загребски салон на архитектурата. Негови позначајни проекти се: пазарот во Водице, новоотворениот Градежен факултет во Осијек и хрватскиот павилјон на овогодишното Биенале во Венеција.

Пазар во Водице Да почнеме со Вашата мисла „Капацитетот на архитектурата е да биде нешто што не е“? n Архитектурата може да биде нешто друго во однос на она за што е планирана. На пример, некој однапред ќе испланира сала за ансамбл од 300 луѓе, а потоа, со текот на времето ќе се покаже дека тој концепт на култура, или други функции како здравство, домување или друго, е промашен, и тогаш главното прашање е, колку таа архитектура е способна да ја прими таа промена. Колку архитектурата може да биде ригидна или слободна за да може во дадениот момент да се претвори во нешто сосема друго. Архитектурата е таква што не мора да се сруши до крај, што е сега чест случај со хотелите на брегот, кои некогаш биле замислени по еден стандард додека денес се потребни некои сосема други стандарди. Голем број од нив веќе не можат да се приспособат, па треба да се срушат. Едноставно, таков им е конструктивниот состав. Многу е интересно кога ќе дојдеме до таа состојба, кога архитектурата е отворена да се менува, како архитектот управува со таа промена. Дали ја зема парцелата како нова или во старт осмислил на кој начин може да се случи флексибилноста внатре во зградата, без тоа да биде еден отворен скелетен состав па да правите прегради како сакате. Просторот да има свој карактер, а сепак да има можност за промена. За тоа станува збор во овие три проекти. Во постоечките стари згради поставуваме генетски код за промени, поставуваме основни инсталации, инфраструктура, вертикални комуникации и околу нив ги дефинираме просторите што имаат одреден идентитет. Тие се опремени на таков

начин што можам да ги претворам во нешто друго. Уметниците и корисниците можат да ги претворат во она што ним им треба. Уметниците и процесите се најблагодарни за такво нешто, но ова може да се примени и во школските системи. Работиме со студентите на проекти за школи. Самите стандарди за школи се менуваат, и големо прашање е како зградите можат да се трансформираат и да се задржат во состојба постојано да можат да се менуваат според промените што доаѓаат. Платформа 981 е задруга, а паралено имам и архитектонско студио ArP, како два одвоени концепти кои се занимаваат со архитектура. Моментално сме петмина, но секогаш има соработници кои се вклучуваат по потреба. За биеналето нè имаше многу повеќе. Сега работиме на проекти за болници, јавни простори, особено после успехот со проектот за пазар во Водице добивме голем број нарачки врзани за јавни простори. На крајбрежјето постои голема потреба за јавни простори бидејќи тоа е основен ресурс за туризмот како индустрија.

n На проектот за пазар во Водице и корисниците беа дел од дизајнирањето?

-Луѓето во Водице не навикнале архитектите да комуницираат со корисниците, туку само со инвеститорот. Јас многу сакам да комуницирам со корисниците затоа што така проектот станува покомплексен. Сакам да добијам тешка задача и тогаш да ја решам, тоа ми изгледа како поголем успех.

27 декември 2016

ПОРТА

27

Градежен факултет во Осијек темата национализам како реакција на социјализмот, бидејќи тоа е една од темите што не смееше да се покрене. Го добивме тоа враќање на идеите на овој начин. Третата тема е туризам. Имаше национална кампања „Хрватска, Медитеранот каков што беше некогаш“, тоа значи дека на туристите треба да им ја понудиме сликата на Медитеранот каков што бил некогаш. Тоа луѓето го прифатија, моите другари кои беа панкери денес пеат во клапи затоа што тоа носи пари.

n Зошто луѓето на овие простори тежнеат кон традиционалноста?

-Тоа не е само на овие простори, тоа е едно враќање на традиционалните конзервативни вредности како еден од неуспесите на модернизацијата или заситување со модернизацијата и прогресот. Новите генерации сè помалку се занесуваат со напредните идеи. Често сакаат стабилност, сигурност и нешто познато. Од причина што тоа, главно, го немаат, едноставно, токму тоа го посакуваат. Се случува и 28

ПОРТА

27 декември 2016

n Рековте дека „ја губиме технологијата“, како тоа?

-Ние немаме пристап до технологијата, таква е индустријата. Денес, кога автомобилот ќе ви се расипе веќе не можете сами да ја отворите хаубата и да го решите проблемот. Сè доаѓа во готови делови и склопови. Со влегувањето во ЕУ, ние станавме „copy“ општество. Ние копираме и увезуваме технологии. Тоа важи за сè, од новите технологии до законите, секогаш гледаме како е на Запад и тоа ќе го копираме. Тоа е мантра која кажува дека ние ништо не знаеме. Можеме само нешто да земеме и вградиме, и да добиеме сертификат, а што е тоа поима немаме. Битно е само дека тоа има ЕУ сертификат. Тоа е голем проблем и како

aрхитектура супстрат. Како студент, проучувањето на архитектонските примери не ме интересираше толку колку што ме интересираше проучувањето на самата општествена и културолошка компонента на архитектурата. Сакам да ги гледам изворите што се користени, филмови, текстови и инспирација. Кога бев III година ја создадовме Платформа 981. Понудивме серија предавања од архитекти кои раскажуваат за некој проект, во простор каде можеше да се пие и пуши во опуштена атмосфера. Амбиентите беа различни, од скалите на факултетот до паркови и градилишта. Тоа беше една паралелна едукација и самите се образувавме низ тоа. Загребската школа има силен архитектонски код, што нам не ни одговараше, и многу колеги отидоа во Холандија на студии, тоа беа години на отворање кон Европа, и ние мораме да ги слушнеме тие луѓа. Ни треба нешто ново, нешто што доаѓа од новите полиберални култури како Холаднија и Франција.

ситуација која се обидуваме низ своите проекти да ја промениме. Се обидуваме локалните мајстори низ проектите да научат и усвојат нешто ново. Гледам дека и други почнале тоа го прават и применуваат. Не се зема веќе готово решение. На факултетот во Осијек ние применивме видлив бетон, тоа во седумдесеттите беше вообичаена технологија, брутализмот тоа го разви до максимум, тие исти фирми кои тогаш постоеле денес немаат кадар кој знае тоа да го работи. За сите сложени проблеми, јас работев со луѓе кои се во пензија. Тие најмногу ми помогнаа, бидејќи младите немаат стварен пристап до технологиите. Најголема трагедија на транзицијата е што веќе не владееме со знаењето.

n Кога сфативте дека ќе бидете архитект?

-Во средно училиште сфатив дека тоа ме интересира и дека има синтетска вредност. Сакав филм, режијата е оркестрација на многу разни актери, а јас сакам да склопувам работи од полно извори. Сепак, сфатив дека не сум добар во комуникацијата со луѓето и дека повеќе ми одговара да имам време и мир да ги ставам работите на едно место и да донесам резултат. Заради својот голем синтетски капацитет и заради пораката што може да ја донесе, архитектурата ја сфаќам како неизоставен дел на културата. Таа силно ме фасцинира со тој културен

n Дали имавте некој архитектонски пример?

-На овие „Денови на Ориз“ гостин беше Bernard Khoury, и мене ми е многу драго. Тој зборуваше за архитектурата во пост-конфликтно опкружување. Во едно списание, некаде во деведесеттите, го забележав неговиот клуб B018, што силно ме инспирира бидејќи тоа е една икона на Бејрут. Таа груба метална естетика врзана за културата на младите, која сака нешто ново и либерално во конзервативниот арапски свет, силно ме инспирира. И некои други архитекти ми беа интересни во одредени сегменти, но посебно никого не би одвоил. n Неостварена архитектонска желба?

-Урбанизам веќе нема, архитектите веќе немаат пристап во политиките на управување со јавното заедничко добро. Ние сме лишени за цела дисциплина на оперирање со многу актери во просторот. Низ овие проекти за култура се обидувам да применам урбанизам во мало. Би сакал да изградам една нова зграда како урбанизам во еден објект. Секоја зграда има многу актери во еден простор, но тие немаат помеѓу себе никаква релација. Би сакал еден простор со многу актери кои се мешаат, со доста заеднички простор каде работите се договараат и преговараат, со отворени правила и соработка. Нешто како урбанизам во еден простор. Најслично на тоа е реконструкцијата на салата NDSM во Амстердам, каде што градот го подели тој простор во кој луѓето ќе ги градат своите мали фирми, студија, работилници итд. Би сакал да направам нешто такво, само ново, за да покажам дека таков состав може да функционира. n

Ìîñò ïðåä Ñòðàæà

ɋɚɧɚɰɢʁɚ ɧɚ 0ɨɫɬ ɛɪ ɧɚ Ɇɚɝɢɫɬɪɚɥɟɧ ɩɚɬ Ⱥ ɩɪɟɞ ɋɬɪɚɠɚ ɧɚ ɤɦ 27 декември 2016

ПОРТА

29

aрхитектура

МУЛТИФУНКЦИОНАЛЕН ОБЈЕКТ НА ФУДБАЛСКИОТ КЛУБ „САСА“

Куќа на спортот

во Македонска Каменица тим проектанти СТУДИО АТРИУМ ДОО - ШТИП

Во однос на надворешното обликување на објектот, јасно се читаат неговите јавни, сервисни и административни содржини. Самиот објект комуницира со надворешноста, односно самите прозорски отвори/екрани се насочени кон фудбалскиот стадион и пристапната улица.

30

ПОРТА

27 декември 2016

ОБЈЕКТ

В

о светот, сè повеќе зема замав изградбата на современи спортски капацитети кои, секако, се во функција на најпопуларните спортови на денешницата. Фудбалот, неминовно, како најважна споредна работа во светот, иницира изградба на најсовремени стадиони со придружни содржини кои ги следат модерните трендови на технологијата и градењето. Во Македонија можеби поскромно, но сепак се градат ваков тип на објекти, кои се непосредно покрај спортските игралишта/терени и кои ги задоволуваат

aрхитектура

потребите на спортските капацитети. Македонска Каменица e мал град во источниот дел на Македонија, кој се наоѓа во подножјето на Осоговските планини и претставува рударски град. Токму општина Македонска Каменица во својата програма ја постави потребата за изградба на еден мултифункционален објект кој ќе ги задоволи потребите на фудбалскиот клуб „Саса“. Локацијата на новопредвидениот објект e во зоната наменета за спорт и рекреација, во рамките на фудбалскиот стадион и градскиот базен. Добра просторна поставеност на објектот со акцент кон визурите, асиметрични прозорци, комбинација на материјали, јасни, чисти геометриски линии, функционална фасада, оригиналност во интерпретацијата на материјалите, разиграност, се дел од карактеристиките што го опишуваат овој објект. Конфигурацијата на теренот, исто така, ни помогна во добивањето на различни волумени спакувани во една целина. Моќта во интерпретацијата со материјалите како што се стакло, бетон, панел, употребени во различни волумени, овозможи добивање на квалитетен финален производ.

КОНЦЕПЦИЈА Објектот УПРАВНА ЗГРАДА СО СОБЛЕКУВАЛНИ ЗА ПОТРЕБИТЕ НА ГРАДСКИОТ СТАДИОН и за потребите на ФК „Саса“ e проектиран на три нивоа со различна програмска застапеност. Во сутеренот се сместени две соблекувални за играчите, со санитарии и тушеви. На ова ниво, има и просторија за реквизити, просторија за судии и техничка просторија. Главниот влез на објектот е на приземје до кое се доаѓа преку скали ориентирани кон пристапната пешачка патека. На приземјето е предвидена сала за фитнес, пилатес и пинг >>

27 декември 2016

ПОРТА

31

aрхитектура понг, со сопствени соблекувални, санитарии и тушеви. На катот е сместен административниот дел. Проектирани се две канцеларии за потребите на клубот, просторија за делегати, сала за состаноци со тераса со поглед кон фудбалскиот терен, канцеларија за раководството и санитарии. Комуникацијата по вертикала се одвива преку скалишно јадро кое е поставено во централниот модул. Во однос на надворешното обликување на објектот, јасно се читаат неговите јавни, сервисни и административни содржини. Самиот објект комуницира со надворешноста, односно самите прозорски отвори/екрани се насочени кон фудбалскиот стадион и пристапната улица. Фасадното расчленување по вертикала успешно е постигнато со примена на современи алуминиумски панели, а на еден дел и со термо фасада. Нагласената влезна триаголна настрешница на објектот ги следи еркерните исфрлања на првиот кат и воедно претставува поврзување на објектот со неправилната парцела на објектот. Материјализацијата на објектот, од друга страна, му дава една современа нишка на целиот спортскорекреативен комплекс. На крајот, да истакнеме дека овој објект е мултифункционален и има за цел да ги задоволи потребите на ФК „Саса“, но истовремено да понуди и содржини кои ќе бидат достапни и користени од рекреативци. n

www.atrium.mk studio@atrium.mk

ИНЖЕНЕРИНГ, ПРОЕКТИРАЊЕ, УРБАНИЗАМ, НАДЗОР, РЕВИЗИЈА И ДИЗАЈН ПОРТА

www.fabrikakarpos.com.mk

ПОРТА

PROFINE INTERNATIONAL PROFILE GROUP

Опуштете се и уживајте на отворено

Б

ез разлика на тоа колку е мал, вашиот двор или балкон можe да бидат претворени во неверојатна оаза на отворено. Изградбата на пергола е одличен начин да се заштитите од сонце, да создадете засенет простор за седење. Перголата е одлично место за одмор во ладовина, а ја задржува и опцијата на приватност. Создадете светол и грациозен изглед. Новитет во понудата на Profine е програмата под назив Kömmerling пергола и на пазарот е од септември годинава во 16 основни модели. Примарен материјал е алуминиумот, кој бара минимално одржување, со челик кој се користи каде што е потребно, на структурно соодветни места. Перголите се до седум метри ширина, зависно од варијантата, а висината е 2,5 метри. За почеток, Profine нуди 16 варијанти со иста кровна конструкција, но со различна основна структура која може да се надополнува на различни начини,

34

ПОРТА

27 декември 2016

на пример со додавање на бочни компоненти како што се ролетните или стаклата. Завршната обработка е можна во повеќе од 300 бои. Перголата можете да ја направите во вид на трем, како продолжение на вашиот животен простор, но исто така можете да ја сместите како самостоен објект во кој било дел од вашиот двор. Перголите се многу декоративен елемент во секој двор. Тие се одлично решение за заштита од сонце или простор кој ќе биде украсен со најубавите билки. Нивната структура овозможува да уживате во природата,

дури и кога времето не е сончево. Во екот на летото, можете да се опуштите и да се забавувате надвор опкружени со своето зелено засолниште, додека перголата со покрив ќе ја продолжи сезоната на уживање и на есен. n Подготви: ПОРТА3

27 декември 2016

ПОРТА

35

aрхитектура од дрво

ЦРКВА ВО ОРЕГОН

Облик кој ги опфаќа идеалите на инклузивност, истражување и заедништво Објектот е внимателно поставен во контекст на природното опкружување со дрвја, за нив да ги слави и да ги заштити, и за да воспостави врска помеѓу внатрешните делови и теренот Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.инж. по дрвна индустрија

С

е чувствува возвишена чистота, свежина во сувиот воздух и чувство на длабока поврзаност со земјата и нејзината геологија во високите пустински предели на централен Орегон. Овде се јасно видливи процесите на ерозија и обнова, од длабоки кањони до лавини текови. Верската заедница на унитаристите сакала нивниот нов дом да биде симбол на нивната почит кон планетата, како и да претставува

36

ПОРТА

27 декември 2016

топол и пријателски простор за нивните приврзаници. Проектот постигнал net-zero енергетски стандард користејќи варијација на стратегии, вклучително: оптимална ориентација за пасивно сончево греење, подно греење, масивни термо ѕидови, природна вентилација, системи за собирање на дождовница, и употреба на дрвени производи произведени од одржлива сеча на дрва. Едноставната палета на природни, топли и богати материјали опфаќа кедар, камен, гипс, бетон и стакло. Покрај нивната способност да создадат топла и смирена атмосфера, овие материјали се избрани и заради нивниот органски и едноставен хемиски состав. Во

целиот простор се користени (Volatile organic compounds VOC) бои и премази, со цел заштита на овие долготрајни природни материјали, а сосема е избегнато вградувањето на материјали на база на формалдехид. Подните облоги, акустичниот третман и останатите финиши се избрани поради нивната карактеристика на рециклираност, како и нивната физичка близина до објектот и минимизирање на еколошкото влијание на транспортот. Челниците на унитаристите го насочувале тимот проектанти од проектантското биро Hacker од Портланд, да пронајде облик кој ги опфаќа идеалите на инклузивност, истражување и заедништво. Скици нацртани со јаглен служеле како инструмент за медитација на овие идеали и за време на потрагата по архетипни форми. Овие скици биле инспирација за подот и за дизајнот на ѕидните облоги. Дрвената структура е аранжирана како серија на искршени блокови, со тоа што деловите за движење и за собирање го опфаќаат просторот помеѓу. Употребата на дрво во ентериерот ги слави

aрхитектура од дрво

унитаристичките принципи, правејќи го просторот топол и приемчив. Големи лизгачки врати се поставени помеѓу олтарот, холот за собирање и мултинаменската просторија, со што функционално се дели просторот а доколку има потреба се отвора во една голема просторија. Овие врати изработени од кедар се

сечени со CNC машина, а потоа рачно резбани. Од поголемите простории може да се издвои пријатна и удобна соба обложена со дрвени панели, во која се наоѓа огниште, и може да служи за одржување приватни средби или за утешување на расплакани бебиња. Ентериерот од кедар ги потенцира акустичните хорски

изведби. Олтарот е проектиран со високи акустични перформанси за да служи како концертна сала. Употребени се два типа дрвна облога, едната жлебена, другата перфорирана, обете со кедарен фурнир. Масивни табли од кедар се поставени на соодветна оддалеченост за да обезбедат отворен простор и акустична изолација. Над делот за хорски изведби, поставена е оркестарска школка изработерна од кедар, која ја рефлектира и враќа хорската музика, насочувајќи ја кон задниот дел од просторијата. Природните геолошки процеси кои се случувале во централен Орегон, исто така служат како инспирација за објектот. Тимот проектанти ги зеле предвид силите на формација и ерозија, како и топографијата која е нивен резултат, облиците на карпите, и други материјали од регионот. Од оваа студија произлезе концепт преку кој објектот ги претставува тие процеси во својата форма, изглед и материјалност. Секој аспект на дизајнот раскажува приказна која е поврзана со оваа идеја: од редените камени ѕидови, преку релјефните резби, до уникатниот >> 27 декември 2016

ПОРТА

37

aрхитектура од дрво скулптурен изглед на надворешноста со кедар, постигната со употреба на иновативен конструктивен систем од дрвото. Исто така, проектантите успеале да ја потенцираат врската помеѓу географскиот терен и ентериерот на објектот. Оваа крајна цел влијаела на сите аспекти на објектот: изборот на материјалите, поставеноста на објектот и дизајнот на отворите. Објектот е внимателно поставен во контекст на природното опкружување со дрвја, за нив да ги слави и да ги заштити, и за да воспостави врска помеѓу внатрешните делови и теренот. Внимателно направените отвори го врамуваат погледот кон надворешноста, модулирајќи ја сончевата светлина и задржувајќи го континуитетот помеѓу надворешноста и внатрешноста. n

ПОРТА

ПОРТА

aрхитектура

ПРОЕКТ ЗА ЕДУКАТИВЕН ЦЕНТАР ЗА ИЗУЧУВАЊЕ НА ТРАДИЦИОНАЛНИ ГРАДИТЕЛСКИ ВЕШТИНИ ВО СЕЛОТО ЈАНЧЕ

Ревитализација на средина

Борјан КОЛЕВСКИ, магистрант на архитектура при Универзитет Американ колеџ , Скопје

П

реку анализирање на аспектите на традиционалното градење, како предмет на ова истражување во овој магистерски труд, се истакнуваат можностите за имплементација и фунционирање на едно архитектонско решение, односно едукативен центар за изучување на традиционални градителски вештини во спој со една планинско рурална средина. Главната идеја се состои 40

ПОРТА

27 декември 2016

Овој објект треба да претставува спој на сите оние архитектонски, урбанистички, социолошки параметри кои се неопходни да се задоволат за да се создаде мост помеѓу старите и новите генерации, кои ќе можат заемно да придонесат за зачувување на традиционалните навики на живеење преку современите методи на креирање во претставување на конкретно решение за едукативен центар во селото Јанче, кој ќе послужи како пример за тоа како би можела да се ревитализира една средина која изобилува со традиција во градењето

со природни материјали, интервенција при која огромна придобивка би имало локалното население и сите оние заинтересирани за традиционалните методи на градење.

aрхитектура

со природни материјали НАСТАВНА И ПРОЕКТНА ПРОГРАМА Самиот центар е предвиден на начин на кој ќе нуди конкретна наставна програма и сместувачки капацитет за околу 30 лица, а основна цел ќе бидат обновата на знаењата и праксата на традиционалните градителски вештини низ обезбедување на образовна инфраструктура, преку што ќе се обноват и заживеат руралните средини, во конкретниот случај Реканскиот крај, а самите учесници во процесот ќе здобијат знаења за имплементација на традиционалните вештини во современи архитектонско – урбанистички решенија. Програмата предвидува едукацијата да се одвива преку дел за теоретска настава и дел за практична настава, односно за теоретската настава ќе бидат овозможени посебни предавални, а за практичната настава ќе бидат овозможени посебни работилници за работа со дрво, камен и земја. Во одреден дел, практичната настава ќе може да се одвива на севкупниот

простор на селото Јанче или пак во околните села, каде при едукацијата ќе можат да се воочат примерите на старата селска архитектура на терен. Предавачите што ќе ги водат курсевите ќе имаат свои простории во центарот, а исто така во одреден дел ќе биде сместен и персоналот, што ќе биде задолжен за функционирањето на целиот кампус. Со оглед на обемниот материјал што ќе се обработува и потребата од дополнителни истражувачки материјали, во склоп на центарот ќе биде поставен дел за библиотека заедно со компјутерски простор. Предвиден е и дел за кујна со посебен економски влез, која во најголемиот период ќе треба да ги опслужи корисниците на центарот. За потребите на центарот ќе биде овозможен дел за сместување кој ќе може да прими максимум 30 лица, а во период после часовите предвидени за функционирање на центарот ќе може да биде користен од страна на >>

ПОРТА

различни категории на корисници, односно ученички екскурзии, планинарски групи и слични категории на посетители. КОНЦЕПТ Со потрагата по совршениот концепт кој може да ги спои сегашноста и минатото, современите архитектонски пристапи и традиционалните, материјалите во нивната современа и традиционална примена, се изнесува една констатација дека не постои совршен начин за да се постигне крајниот резултат или производ. Ваквиот резултат укажува дека постојат низа можности за комбинирање, експериментирање и добивање на реални решенија според зададената цел. Монолитноста на традиционалната форма е зачувана преку имплементација на системот на традиционално градење со носечки ѕидови како потпора на објектот во целина, систем кој подразбира распределба на волумените во слободна композиција, каде се следи конструктивната логика на традиционалната македонска куќа. Создавањето на целовита структура сплотена со природата, структура која е целосно ориентирана кон неверојатните визури кон реката Радика на југ, зборува за напорите на авторот за придржување кон урбаното милје на ова поднебје.

42

ПОРТА

27 декември 2016

Употребата на традиционалните материјали како камен и дрво на фасадата, и земја како кровен покривач, ги искористуваат

целокупните технички карактеристики на материјалите, имплеменитарни на еден поинаков, современ начин каде преку

aрхитектура

едукација за истите се добива јасна слика за важноста на локалните материјали и нивната примена. Во согласност со програмските барања на објектот, применет е принцип на додавање на функции по хоризонтала и вертикала, функции кои ја

следат формата на објектот што е интегриран во околниот пејзаж во својата целовитост. Овој објект треба да претставува спој на сите оние архитектонски, урбанистички, социолошки параметри кои се неопходни

да се задоволат за да се создаде мост помеѓу старите и новите генерации, кои ќе можат заемно да придонесат за зачувување на традиционалните навики на живеење преку современите методи на креирање. n

ПОРТА

ентериер

44

ПОРТА

27 декември 2016

Фото: А. ТИЛИЌ

ентериер

Спојување и мешање на различни стилови

27 декември 2016

ПОРТА

45

ентериер

Пoдготви: студио „Радо Инженеринг “, Скопје

П

ред архитектот Пако Радовановиќ од архитектонското студио „Радо инженеринг“ од Скопје, поставена е задача да се дизајнира ентериер за стан од 200 метри квадратни за четиричлено семејство, во зграда за колективно домување. Во согласност со инвеститорот, авторот се одлучува за еклектички пристап во решавање на ентриерот. Еклектизам е пристап на решавање на проблем, кој не се држи до ниту една ригидна парадигма на претпоставки и заклучоци, туку овозможува повеќеструки комбинации и применува само одредени естетски решенија. Еклектицизмот смета дека барањето на естетските решенија не се исцрпува во еден стил или во една варијација. Поимот

46

ПОРТА

27 декември 2016

ентериер

потекнува од грчкиот збор eklektikus - барање на најдобро. Па погледнете. Еклектизам во ентериерот е спојување и мешање на различни стилови или позајмување на елементи (од „акционо сликарство“ на Џексон Полок со скулптура на Васил Василев). Често се контрадикторни при нивното спојување во нови целини и композиции. Со тоа се придонесува во уметноста на среќно живеење. А среќното живеење се одликува со удобност, топлина, сигурност, утеха, дружељубивост, недостаток на присуство на што и да е напорно и емоционално исцрпувачки, уживање со енергијата околу себе и во себе. n 27 декември 2016

ПОРТА

47

сообраќај

Teмната страна на сопирањето

Загадување во Скопје

О

м-р Ненад ТОНИЌ, дипл.сообр.инж.

вој декемвриски текст го започнувам во оној период кога зимското загадување жестоко нагризува, а сите прашања и незадоволства кои неминовно ќе се повторат сè уште се „крчкаат“. Во моментот кога ќе го читате, тие веќе ќе го играат оној безполезен скопски валцер, а текстот пополека ќе преминува во некролог на уште една еколошки и здравствено опасна сезона. Тој временски „џеб“ помеѓу правењето ајвар и киселењето зелка, нуди избор на сообраќајно-еколошки теми кои, поради нашето фрагментарно и површно поимање и дејствување, не се издвојуваат лесно. Скопје нема темелно еколошко образование, па на таа своевидна terra incognita може да ѝ се пристапи од која и да сакате насока. Во координатниот систем на секој град, позитивните трендови се резултат на причинско-последично залагање на локалните самоуправи и граѓаните, кое единствено може да функционира на фон од конзистентна стратешка ориентираност, транспарентност и трпеливост. Здравата животна средина која ќе излезе од дијагнозите на најтешките заболувања не е готов производ кој може да се купи. Напротив, тоа е тенденција чиј мозаик упорно се склопува, некогаш и од навидум неугледни и „неважни“ сегменти. Од „претсобјето“ на новата зима, авторот, кој својата латентна графоманија ја разбира како можност за осветлување на сеновитите страни на секојдневните појави, Ви нуди увид во еден технолошко-бијхевиорален сегмент извлечен токму од урбаното секојдневие.

48

ПОРТА

27 декември 2016

ВНИМАТЕЛНО, ВНИМАТЕЛНО, ВНИМАТЕЛНО Измислени со цел да овозможат безбедно преминување на пешаците преку улица, семафорите денес претставуваат темелна алатка за моделирање на сообраќајните токови. Овој нивен ексклузивитет без предквалификации ги лоцира во еколошкиот урбан наратив кој, за потребите на овој текст, произлегува од потребата возилата да сопираат (на црвен сигнал). Внимателноста при нивното поставување мора да е примарна инстанца на сообраќајните проценки, но во себе содржи еколошка димензија која не треба да се занемари. Абразивните процеси се составен дел од функционирањето на секое моторно возило. Без оглед дали се лоцираат кај пневматиците, внатрешните делови од моторот, лежиштата на тркалата или сопирачките, тие просејуваат механички остаток со крајно дискутабилна бенигност. Апострофирано како носител на т.н. неиздувни емисии на РМ10 честички, сопирањето (кочењето) со својот еколошкиот реверс се потпира на следните студиски тези: - издувните и неиздувните извори емитираат речиси подеднакво ниво на РМ10 честички; - до 55% од неиздувните односно до 21% од вкупните емисии на РМ10 од патниот сообраќај „отпаѓаат“ на абразивните процеси во сопирачките; - амбиенталната концентрација на РМ10 честички кои потекнуваат од сопирањето може да достигне вредност од 4μg/m3; - неиздувните извори придонесуваат во емисијата како на фини така и на груби РМ10 честички; - технолошки фокусираната редукција на издувните емисии ќе предизвика неминовен пораст на релативниот удел на неиздувните извори; Поимот тези во претходната реченица произлегува од непостоењето на стандардизирани процедури на ова поле, што резултира со примена на

сообраќај неидентични експериментални пристапи и мерни техники и потешко споредливи заклучоци. Но, бројноста на студиите што ја градат вертикалата од тие тези веќе иницира јавни експертски реакции со барања за регулативно интервенирање во овој сегмент. Вака поставена, констелацијата наведува на логичен заклучок дека најголемата урбана концентрација на неиздувни РМ10 честички се среќава во зоните на оптоварените крстосници и семафоризирани пешачки премини. Конвергенцијата кон претходниот поднаслов асоцира на воздржаност од семафоризирање во отсуство на недвосмислена сообраќајна оправданост. Во оваа смисла дури и постоечкиот семафорски фонд може да биде предмет на ревидирање на режимот на работа (жолто трепкачко светло во текот на ноќните часови) кое обемот на сопирања и зонската концентрација на неиздувни РМ10 честички ќе ја помести на пониско ниво. Оваа семафорска „стигма“ може делумно да се ублажи со дисперзирање на причинските фактори во амбиенталната (температура, влажност и хемиски состав на воздухот), техничката (тип и состав на механизмите за сопирање) и бијхевиоралната зона (возачки навики, брзина на возење пред сопирањето, зачестеност и интензитет на сопирање).

Семафор

ФИЗИЧКО-ХЕМИСКИ ФАКТОРИ Дебатниот простор дополнително го прошируваат експерименталните продори во делот на големината на сопирачкото РМ10 ресто. Сознајното тежиште е поставено на обратнопропорционалната природа на односот помеѓу таа големина и дуетот брзина пред сопирање/интензитет на сопирање. Повисоката фреквенција на сопирање која не овозможува развивање на повисоки брзини (30-40km/h), дистрибуира РМ10 абразивен остаток во горниот димензиски спектар (70-90nm). Секое стежнување врз десниот возачки педал, кое во градски услови најчесто повлекува поинтензивно сопирање пред следниот семафор, просејува фракции кои повеќе спаѓаат во сегментот на средно големите и фините честички >>

Стоп-светла Оптоварена крстосница

27 декември 2016

ПОРТА

49

сообраќај

Минерал Стибнит

Минерал Циркониум

(50-30-10nm). Овој трансфер се должи на изложеноста на фракциите на поинтензивни термичко-хемиски процеси кај оптоварените сопирачки. Студиски „покриениот“ распон ги шири димензиските хоризонти далеку над наведените, што е разбирливо со оглед на експерименталната слобода во однос на типовите испитни возила, типовите сопирачки, нивната градба и физичко-хемиска структура и самите опитни услови. Заменските материјали во градбата на сопирачките (графит) во голема мерка го редуцираа присуството на олово во емисионите фракции, но, така сведеното „друштво“ со носечката тројка Fe-Cu-Zn, карактеристично за хемискиот состав на грубите партиции, дополнето е со појава на помалку познатитe минерали тин (Sn) и студиски контрадикторниот стибнит (Sb). Екстремот на студиското негирање на овој елемент се поклопува со тежнението на производителите на сопирачки да го минимизираат неговото конструктивно присуство. Но, неговите траги во коловозниот прав и амбиенталните РМ примероци го „оставаат во игра“ во форма на Sb(III), Sb(V) и антимон сулфид (Sb2S3). Бакарот (Cu) и железото (Fe) во претежна форма на оксиди кај фините честички спарени се со придружните титаниум (Ti) и алуминиум (Al). Сето ова и не мора да звучи застрашувачки, но, одложена главоболка и тоа како може да се крие во мета-анализата на податоците генерирани за територијата на Обединетото Кралство, која абразивните процеси во сопирачките ги препознава како најголем поединечен извор на атмосферски Cu (Napier et al., 2008)! Вака поставената хемиска формација „засилена“ е со широко потврденото учество на минералот циркониум (Zr), конструктивно интересен поради неговиот потенцијал да обезбеди силна заштита од корозија. ЗДРАВСТВЕНИ ЕФЕКТИ Големината на партициите и нивниот хемиски состав се носители на негативните ефекти на сопирачните емитенти врз човековото здравје. Честичките од горниот димензиски спектар се абоненти на горните дишни органи (нос, грло), додека пак оние од долниот спектрален сегмент поседуваат способност да „нурнат“ подлабоко во белите дробови, при што, оксидативниот стрес, воспаленијата и раната артеросклероза се јавуваат како резултантни премии. Малигноста на фините и ултрафините фракции доаѓа до израз при нивниот продор во крвта и 50

ПОРТА

27 декември 2016

понатамошната дистрибуција во црниот дроб, бубрезите и мозокот. Кардиоваскуларните и респираторните заболувања, меѓу кои се издвојува ракот на белите дробови, се типувани и во извештаите на Светската здравствена организација (WHO) како препознатливи ефекти, како на краткотрајната (часови, денови) така и на долготрајната (месеци, години) изложеност на неиздувни РМ резистенти. Причинско-последичната врска помеѓу неиздувните РМ метали и низата респираторно-кардиоваскуларни заболувања е неспорна. Па сепак, зголемената појава на педијатриска астма како директна последица на зголемената изложеност на неиздувни партиции „збогатени“ со Zn може да шокира. Оваа легура и придружните Fe-Cu-Ni-Pd се ударната група во однос на пулмолошките заболувања и неутрофиличните запаленија на белите дробови. Како „капиталец“ во ова општество, Меѓународната агенција за истражување на ракот (IARC) го издвојува срамежливиот Sb2S3 како повеќе од потенцијален предизвикувач на најтешката болест кај белите дробови. Во периодот 2004-2009 година, постоењето на овие причинско-последични врски дополнително е потврдено низ серија од лабораториски опити (Riediker et al., Mazzarella et al., Gasser), при кои ќелии од човечкиот организам

Ранливи респираторни органи

сообраќај директно се изложувани на РМ неиздувни екстракти. Нивниот заеднички заклучок во тесна врска ги подредува нерамномерниот урбан сообраќај и модулациите во ритамот на срцевиот мускул и аритмијата, како и предвремените про-респираторни и про-тромбојски реакции дури и кај младите, здрави и од тутунот независни машки единки. Оваа група истражувачи го издвојува нивото на Cu(!) како доминантен причинител на наведените здравствени девијации, лоцирајќи ги најсложените кардиоваскуларни ризици како извесен долгорочен ефект, особено во светло на зголемениот морталитет кај популацијата што егзистира покрај оптоварените патни правци и невротични урбани сообраќајни точки. ЗАКЛУЧОК...? Резонот според кој страшилото на сообраќајното загадување се крие во ауспухот, е рамно на верувањето дека Земјата всушност е плоча која лежи на грбовите на оние четири слона. Со тоа што второво, може да зазвучи и симпатично наивно. Првото не, и кога еднаш ќе излеземе од таа илузија повторно ќе нè дочека чувството дека некаде за нешто дебело доцниме. Така, логичен количник од егоистичката политика на спектакли на која ѝ служиме, која минусира сè што во моментот не ѝ носи доволно поени ... нашето здравје на пример. Екстрахирањето на овој солилоквиум не го игнорира сознанието дека растојанието од нашиот интерес до поединечните сообраќајно-еколошки теми е сосема различно. Продорот во фините дилеми станува логична екстензија тогаш кога грубите мерки се имплементирани и веќе даваат препознатлив резултат. Патот во непознатото секогаш започнува со првиот чекор, но макар и површното сознание за она што се крие зад хоризонтот може да изгледа отрезнувачки. Во зоната на неизбежното (сопирањето на пример) секој обид за акција

Сизиф

може да наликува на задача проектирана за трпението на еден Сизиф. Со резултат идентичен на митолошкиот. Во оваа смисла, прогнозирам дека промптната колебливост која го „убива“ понатамошниот интерес нема да ја разблажи ниту проценката дека околу 50% од сопирачкиот РМ10 остаток се емитува во амбиенталниот воздух. Ниту, пак, предупредувањето дека тој остаток содржи честички од сите фракции докажано вклучени во нарушувањето на респираторните функции. Па сепак, доколку прашањето, дали на ова поле може и е исплатливо да се дејствува, некогаш се постави на македонската маса, одговорот може да биде само потврден. Кога за тоа ќе дојде време... n

ПАРКИНГ СИСТЕМИ адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467 e-mail: izgradba@gmail.com www.parkingsistemi.com.mk www.facebook.com/izgradba

ПОРТА

екологија

Еколошка иднина – куќи од пластични шишиња Овие живописни куќи се отпорни на куршуми и пожар, и можат да издржат земјотрес. Исто така, создаваат и пријатна температура, не испуштаат јаглерод диоксид, а со енергија се здобиваат од соларни панели и од метан од рециклиран отпад. Соња ТАНЕСКА ИГНАТОСКА (поддржано од „Пакомак“)

П

ластиката ја има насекаде, всушност, околината е толку преплавена со неа, што истражувачите сметаат дека до 2050 година сите птици на планетава ќе имаат по нешто пластично во нивниот стомак. Не е доволно да се убедат луѓето да употребуваат помалку пластика во секојдневието, туку и веќе постоечката пластика треба да се пренамени, повторно да се употреби и да се држи далеку од депониите. И покрај информативните инфографици и 52

ПОРТА

27 декември 2016

екологија потресните статистики и програмите за рециклирање, многу земји, особено САД, продолжуваат да ја фрлаат пластиката во депониите без многу да водат сметка. Основачот на Eко-тек Енверајормент солушнс, Андреас Фроесе потекнува од Германија и работи на различни еколошки пороекти. Пред околу шест години дошол до идеја за изградба на еколошки куќи од пластични шишиња наполнети со кал. Првата ваква куќа е изградена во Хондурас, при одржување на проект за собирање на пластичен отпад од 10000 празни пластични шишиња кои волонтери ги собирале во акција на чистење на околината. Тогаш тој добил идеја дека најдобар начин да се искористат практично е да се употребат за иградба на куќи за сиромашните и да му помогне на населението да заштеди многу пари. За краток период биле изградени повеќе од 50 објекти меѓу кои куќи, училишта како и резервоари за вода. Овие живописни куќи се отпорни на куршуми и пожар, и можат да издржат земјотрес. Исто така, создаваат и пријатна температура, не испуштаат јаглерод диоксид, а со енергија се здобиваат од соларни панели и од метан од рециклиран отпад.

пример, да бидат креативни со фрлените нус-производи на општеството. Со оглед на тоа што кризата за вдомување во Нигерија е толку лоша, близу 16 милиони луѓе треба да се згрижат по однос на овој недостаток. Ова решение не само што ги намалува трошоците за изградба на куќа, туку може да биде полезно и за животната средина. Овој проект во изведба на невладини организации од Нигерија и Англија решава два големи проблеми – решавањето на станбеното прашање за многу бездомници и помага за животната средина. Новите куќи целосно се напојуваат со помош на сончева енергија

и со метански гас од човечки и животински измет. За да се изгради куќа од шишиња со две спални, работниците ги полнат пластичните шишиња со песок и потоа ги лепат заедно со помош на кал и цимент. Овие градби можат да се кренат до три ката, но не повисоко од тоа, поради тежината на шишињата полни со песок. И се разбира, разноликоста на рециклираните шишиња на секоја куќа ѝ дава уникатен и весел изглед. За да се заврши една куќа со две спални соби, потребни се 14000 шишиња. Во споредба со тоа, Нигерија фрла три милиони шишиња дневно. n

НИГЕРИЈА ГО СЛЕДИ ПРИМЕРОТ Сиромашната реалност поттикнала многумина да го следат неговиот

ГРЧКИ БИЗНИСМЕН ИНВЕСТИРА ВО ЕКОЛОШКИ НАСЕЛБИ Во еден дел на Нигерија изградени се 25 објекти во сопственост на грчки бизнисмен, како комплекс на еколошки куќи наменети за издавање на локалното население. За подигнување на секоја куќа во која има по една спална и дневна соба, купатило, кујна и тоалет, употребени се околу 7800 пластични шишиња. Во овие куќи никогаш не може да биде претопло, песокот ги штити станарите од високи надворешни температури.

27 декември 2016

ПОРТА

53

енергетска ефикасност

„БИН2ГРИД“, ПОДДРЖАН ОД ЕВРОПСКАТА ПРОГРАМА „ХОРИЗОНТ 2020“ ЗАЕДНО СО ГРАДОТ СКОПЈЕ

„Храната како ресурс“ за добивање енергија

Фокусот на оваа студија е да се процени количеството отпадоци од храна во град Скопје и да се проценат стратегијата и способноста за управување со самиот тој отпад и економски ефект, како и да се изврши техничка и финансиска анализа

54

ПОРТА

27 декември 2016

О

Соња ТАНЕСКА ИГНАТОСКА

вој проект е насочен кон подигање на свеста кај граѓаните и сопствениците на угостителските објекти, да го следат трендот на останатите земји од светот во поглед на селекција на отпадот што се добива од разните видови на храна и пијалаци, со цел да се преработи и од него да се добие биогориво, односно биометан. Во рамките на проектот е предвидена изработка на физибилити студија за Скопје и за останатите опфатени градови. Фокусот на оваа студија е да се процени количеството отпадоци од храна во град Скопје и да се проценат стратегијата и способноста за управување со самиот тој отпад и економски ефект, како и да се изврши техничка и финансиска анализа. „Бин2Грид“ е поддржан од европската програма „Хоризонт 2020“. Целта на проектот е да се комбинираат и пренесат искуствата на инволвираните страни и да се испита потенцијалот на отпадот од храна и пијалаци како обновливи извори на енергија во земји кои практикуваат различен начин на третман – одделно

енергетска ефикасност ЗЕМАМЕ ОД ЗЕМЈАТА И ВРАЌАМЕ ВО ЗЕМЈАТА Малкумина се информирани за постоењето на успешни еколошки компании во земјата, еден од најдобрите примери и прва меѓу еколошко поставените, се„Везе Шари“,„Лекер“ и секако„Електро Шари“ во сопственост на Арбен Абдурахмани од Тетово. Во текот на 15 години постоење, во оваа компанија постојано се инвестира во технологии и знаења. Искуството и начинот на работа во Германија, Абдурахмани вешто ги применил и на македонско тло. Во 2002 година ја отвора„Везе Шари“, но бројот на живина постепено го зголемува, за да прерасне во најголем производител на јајца во земјава. Подоцна, под лицинцата на брендот „Лекер“, гради погони за производство на сувомеснати производи од пилешко и говедско месо, со цел контролирано и планско употребување на месото од говедата и живината што не се користи за репродуцирање. Сопственикот Абдурахмани во 2013 година ја формира новата компанија„Електро Шари“ која произведува биометан од кој се произведува електрична енергија. Тој заедно со германските парнери собирајќи информации за тоа како функционираат централите за биогас во светот, дали инвестицијата би била исплатлива и еколошка, дошле до уникатна идеја како на најдобар начин да функционира. Централата за биогас користи суровини, пред сè, од изметот на кокошките, остатоците од преработките на месо, потоа ѓубре од краварските и свињарските фарми од регионот, комињата од винарниците и целосниот отпад од земјоделски производи. Во иднина компанијата ќе се труди да складира отпад и од болниците, пред сè од органско потекло. Се работи за централа со инсталиран капацитет од 999 киловати, која годишно произведува 7,95 милиони киловат-часови електрична енергија, а за тоа дневно троши околу 50 тони ѓубре. Во рамките на објектот е изградена уште една централа со ист капацитет за во иднина кога според законските регулативи ќе може да се произведува повеќе енерегија, а и доволно услови за производство на топлина за околното население. Со изградбата на биогасната централа, живинарската фарма„Везе Шари“ целосно го заокружува производствениот процес, почнувајќи од производство, сопствена храна за живината, потоа производство на јајца, па преработка на месо, и на крај искористување на изметот од пилињата и отпадоците во производство на струја, и како краен производ добивање висококвалитено биоѓубриво. Според Абдурахмани, компанијата за да работи зема продукти од земјата и на крајот повторно ги враќа во земјата. Агробизнисменот Абдурахмани ќе продолжи со следењето и имплементирањето на новите трендови во компанијата, а негови приоритети се квалитетот и еколошките стандарди. собирање или депонирање. Во рамките на проектот „Бин2Грид“ е формирана група на заинтересирани страни „Храната како ресурс“, во рамките на која се разгледуваат прашања поврзани со управување со отпадот, законската рамка за третирање на отпадот, потребната логистика (специјални возила), потребната инфраструктура (контејнери, канти за отпадоци), рутите за собирање на отпадот, и сето она што членовите на работната група мислат дека е од важност да се дискутира за да се изнајде решение. Според планираното, групата изврши посета на македонска компанија која веќе применува модерна технологија за еколошко искористување на отпадот и производство на енергија. n 27 декември 2016

ПОРТА

55

најчудни градби

НАЈУБАВИТЕ ЕКСТРЕМНИ РЕСТОРАНИ ВО СВЕТОТ

„Вечера во стил“ во три топ ресторани Драган РИСТОВ

З

а да биде успешен бизнисот, треба да постои јасна визија, но и нешто што ќе биде различно, а сепак привлечно за клиентелата. Ова посебно го знаат сопствениците на ресторани и кафулиња, кои се обидуваат да најдат инвентивни начини за да ги привлечат посетителите. Дел од

таа визија не е само услугата или производите, туку сè повеќе фактор на влијание станува локацијата, но и дизјанот на објектот. Некои сопственици на ресторани се здружија со архитекти и дизајнери кои креираат специфични објекти полни со креативност, неверојатни концепти и возбудливи решенија. Еве ја листата на „Порта 3“, кога се во прашање навистина три најдобри ресторани во светот, според локација и дизајн.

Монтеро Тело.Тие имаат богато портфолио, а креирањето на ресторан кој со еден важен дел буквално виси над провалија е врв во кариерата, што донесе голем успех за газдите на ресторанот. Според техничките спецификации, ресторанот има два ката, од кои едниот се наоѓа на карпата на височина од 1829 метри над клисурата и нуди драматична глетка надолу. Освен карпите, посетителите имаат спектакуларен поглед на водопадите „Бејзшик“, но најинтересно е што токму дел од катот од ресторанот, кој се наоѓа над клисурата, има транспарентен под од проѕирно стакло! Тој е на средина, а околу него се позиции за седење, при што посетителите ќе можат да гледаат и надолу. Ресторанот е направен од бетон зајакнат со специјален челик, кој е вграден во карпите со цел поголема безбедност. Објектот има едноставна форма, а декоративни базени има на самиот влез за да биде попривлечен за посетителите.

„БИТЕ БИТОРИ“ (МЕКСИКО) Концептот за „Бите битори“, кој патем кажано на мексикански значи „Чинија“ а доаѓа од стариот индијански јазик на индијанците Тарахума, е поставен од страна на шефот на кујната Марија Андреа Пајн. Таа постави основи за да го направи ресторанот главна гастрономска атракција. Тој служи автентична кујна, а откако успехот стана голем, сличен ресторан се планира и во сојузната држава Чивава во Мексико. Секако, оригиналниот „Бите битори“ се наоѓа на раб на карпа во клисурата Копер во Мексико. На некој начин, направена е комбинација на храната со авантуризмот, посебно за оние што сакаат да уживаат во екстремен поглед. Изгледот на ресторанот е производ на студиото „Тал архитектос“ од тројца млади и амбициозни архитекти, Лазаро Саинз, неговиот брат Себастијан и Леонардо 56

ПОРТА

27 декември 2016

РЕСТОРАН „ПЕРЛАН“ (РЕЈКЈАВИК) На врвот на ридот Оскјухило во Рејкјавик, главниот град на Исланд, се наоѓа необична градба која се вика „Перлан“ или во превод „бисер“. Тоа е сјајна зграда која ја краси свод од стакло, дело на архитектот Ингимундур Свеинсон. Ако се гледа од птичја перспектива, целиот објект симболизира отворен цвет, а во средината има стаклена купола која е висока 26 метри, опкружена со шест големи гигантски водни резервоари кои содржат четири милиони тони врела вода со темперетура од 85 степени Целзиусови! Тие резервоари ги симболизираат листовите на цветот. Водата се грее на природен начин, од подземните топли води кои доаѓаат низ карпата долу. Првата ваква дупка со врела вода е откриена во 1928 година, и од тогаш до денес пронајдени се над 70 од кои дел имаат длабочина од 500 метри па се до два километри. Тие се главниот извор на топла вода за целиот главен град и природен извор на топлинска енергија. Оваа геотермална вода се користи дури и за затоплување на патиштата и нивно одмрзнување. На некој начин, и ресторанот „Перлан“ е еден вид голем топлински резервоар, но сепак е уникатен на светот. Архитектите при неговата конструкција се раководеле токму од тоа, како да го искористат геотермалниот извор и да го вметнат во самата зграда, а со тоа да придонесат и кон

енергетска ефикасност. Со ваквиот концепт, објектот нема потреба од греење. Од друга страна, целата стаклена конструкција во средината има оска и се врти, што значи додека се ужива во вечерата, од врвот на ридот се гледаат различни пејзажи, токму заради ротацијата на куполата што е главната сала за посетителите. Секако, ротирањето е минимално, за да не им се сврти во главата на луѓето имајќи предвид дека најчесто вечераат. За да се заврти околу оската еднаш, потребни

се полни два часа. На првиот кат од ресторанот постои т.н. зимска градина од 1000 метри квадратни, а осветлувањето е обезбедно од големата стаклена конструкција на куполата, која повремено ја сече вештачки гејзир кој скока од време на време. На самиот врв, постои и патека за прошетка во кружна форма околу самата купола, при што има и шест телескопи кои можат да се користат за дополнителен поглед на околината.

ПОРТА

„СЕЛА БАР“ (АЗУРНИ ОСТРОВИ, ПОРТУГАЛИЈА) Во малиот град Мадалена на Пико, на еден од Азурните острови во Португалија, една напуштена и запуштена зграда се претвори во најпривлечниот ресторан кој е именуван „Села бар“. Реконструкцијата на 322 метри квадратни од овој објект, им беа доверени на дизајнерите од славното португалско студио „ФЦЦ“. Ѕидовите, кровот и вратите беа обновени со цел да ја зачуваат автентичноста и оригиналноста на објектот, додека внатрешноста е комплетно обновена според скиците на дизајерот Паоло Лобо. Оригиналната структура претежно е составена од базалт, а се користи и простор од вулканската карпа од околината. Во обновата е користен бетон, но и јапонско дрво, додека останатите површини се направени од борово дрво. По обновата, овој ресторан е најпосетен во овој дел на Португалија, а не е тајна дека богаташите од регионот го имаат како своја омилена дестинација.

58

ПОРТА

27 декември 2016

Освен реконструираната внатрешност на зградата, направен е и простор за тераса од која се влегува во дрвен надворешен изолиран дел, со кружни прозорци од кои се шири прекрасен поглед на океанот. Овој дел посебно доаѓа до израз навечер, со осветлувањето, заради што побарувачката на места за седење е голема и треба да се чека со недели за локација.

ПОРТА

репортажа

Парадоксите на „малиот Париз“ И покрај сите премрежија, тиранија, кич и невкус, Букурешт успева да се извлече и да ја задржи нормалноста, за денес и натаму да предизвикува воздишки кај посетителите

ПОРТА

БУКУРЕШТ

Б

Даниела МЛАДЕНОВСКА укурешт, познат уште како „малиот Париз“ или „Берлин на Ориентот“, е град со долга историја низ чија архитектура денес се испреплетуваат средновековјето преку Ориентот, згради во француски „Belle Époque“, робустната монументалност на советската ера, па сè до модерните облакодери од стакло и челик. Навидум, потсетува на многуте други главни градови зад т.н. „Железна завеса“, но сепак неговото комунистичко (диктаторско под власта на Чаушеску) минато драматично ја

репортажа

Tриумфалната капија

обликува неговата форма и дух кои ги познаваме денес, и тоа влијание е најизразено во споредба со кој било друг град од овој дел на Европа. Највпечатливиот објект, мета на туристите, е секако зградата на Парламентот или т.н. Палата на народите, за која, со оглед на димензиите и монументалноста, не Ви треба посебна мапа. Објектот се градел со децении голтајќи ги речиси сите ресурси на сиромашната земја, особено на т.н. розов мермер чии рудници биле практично опустошени и збришани од националната геолошка карта. И како парадокс, токму на балконот од сè уште недовршенатa палата, во 1989 година по својот неславен говор пред гневниот и сиромашен народ завршува владеењето, па и животот неколку дена подоцнa, на идејниот творец на ова здание и водач на комунистичка Романија. Без оглед на мегаломанијата, расипништвото и многуте контроверзии кои ја следеле изградбата на овој објект, денес многумина Романци се горди на фактот што тоа е вториот најголем административен објект во светот, веднаш зад Пентагон. Зградата и денес е во функција како седиште на Парламентот, но нејзиниот капацитет е одвај половично искористен, при што трошоците за греење, ладење и

осветлување се огромни. Во суштина, не само преку примерот со оваа зграда туку се добива впечаток како целиот град да е испреплетен со спротивставеност меѓу двата света - предвоениот град со своите раскошни симболи и мегаломанијата на комунистичката ера. И уште еден парадокс поврзан со мегаломанијата на комунистичките градби - огромни градилишта, рушење и

дислоцирање на цели населби, наспроти долгите редици за основните животни намирници. Нема расправа ниту суд на јавноста за економските трошоци, орпавданоста на градбата, ниту пак за социјалниот и еколошкиот импакт. Триумфалната капија е сметена на другиот крај на авенијата што води до Палатата на народите (изградбата на оваа авенија според замислите на Чаушеску требало да биде копија на Шанзелизе), но и реплика на L’Etoile исто така. За прв пат Триумфална капија на истото место била изградена во 1878 година во знак на освојувањето на независноста на Романија, и била направена од дрво. Во 1936 година Триумфалната капија е во својот сегашен облик, а е проектирана од двајца еминентни романски архитекти. Висока е 27 метри со правоаголна основа 25 х 11,5 метри. Националниот музеј на уметноста на Романија е формиран во 1948 година и се наоѓа во некогашната Кралска палата на Плоштадот на Револуцијата во центарот на Букурешт. Оваа зграда била завршена во 1837 година. Содржи над 70 илјади експонати од средновековната и модерната романска уметност, како и збирката што некогаш била во сопственост на романското кралско семејство. Романија била монархија од 1881 до 1947 >>

Националниот музеј на уметноста на Романија

ПОРТА

репортажа

Kуќа на Eлена Чаушеску година. Во едно од најзафрлените места во центарот на градот, се наоѓа зградата на поранешната Куќа на науките и технологијата. Зградата е целосно напуштена полуизградена, полуруина опкружена со купишта шут и ѓубре низ кои крстарат кучиња скитници. По својот архитектонски стил не само што потсетува на Палатата на народите, туку се наоѓа во нејзина непосредна близина и биле поврзани со

Carturesti Carusel library.

62

ПОРТА

подземен тунел. Местото денес има морничав повоен изглед, иако причината за таквиот изглед не е војна. Ова место, за жал, било центарот на Романската академија на науките за време на комунистичкиот режим, а ваквиот денешен пуст изглед е само продолжение на огромната духовна беда и полуписменост меѓу овие ѕидови во времето на диктатурата. Не случајно оваа зграда го добила и името „Kуќа на Eлена Чаушеску“, и тоа поради добра

причина. Бидејќи, по сè изгледа, уживањето во раскошот и моќта кои ги имала како сопруга на лидерот не ѝ биле доволни, некогашната текстилна работничка со неоформено средно образование посакала и моќ како научник, и тоа го остварила ни помалку ни повеќе туку со докторат по хемија. Бидејќи немалa основни познавања од хемијата, пред јавната одбрана на тезата се менува Законот со цел да ѝ се овозможи стекнување на титулата без притоа истата јавно да ја брани. Веднаш потоа Законот повторно бил сменет во својата првобитн форма. Јавна тајна било дека зад изработката на тезата стоеле еминентни романски научници кои тоа морале да го сторат под притисок или уцена. Таа успеала во 1980 година да стане дури и претседател на Академијата, со што на оваа еминентна институција (основана во 1866 година) ѝ се прилепува епитетот „Академија на неписмените“. И покрај овој историски срам врз престижната институција, денес, веројатно, најголем доказ дека сепак се работи за нација која сериозно го цени образованието и духовниот развој е грандиозната книжарница на шест ката, сместена во објект од 19 век Carturesti Carusel library. Денес седиштето на Академијата е на друга локација (Calea Victoriei - Авенија на Победата)

репортажа

Calea Victoriei - Авенија на Победата неколку километри подалеку од руинираниот објект, во зграда која датира од 1890 година. Зградата на слободниот печат е еднинствената во Букурешт која сè уште ги има српот и чеканот како симбол. Во оваа зграда цели четири децении бил издаван весникот „Искра“ („Scânteia“). Уште во 1948 година новата власт донела одлука да изгради грандиозно здание - Зграда на печатот, за издавање и печатење на своето гласило. Првите проектни концепти биле отфрлени како „премногу космополитски“ или пак „премногу прозападни“. По консултации со експерти од Москва, усвоено е проектното решение кое е речиси идентично со зградата на Универзитетот Ломоносов во Москва, хотелот Украина во Москва и Палатата на културата во Варшава. Изградбата траела од 1950 до 1955 година, на местото на поранешен хиподром за коњски трки (популарен спорт во предвоена Романија) кој бил целосно разрушен. Децении подоцна зградата останува еден од симболите на Букурешт и се наоѓа на банкнота од 100 леи. Денес зградата е седиште на бројни приватни медиуми. Мора да се признае дека главниот град на една од најсиромашните земји во ЕУ се труди да воспостави одржлив јавен транспорт. Постоењето на метро линија како и бројните тролејбуски и трамвајски линии се потврда за тоа, иако општ е впечатокот дека недостасува подобра организација бидејќи јавниот транспорт е премногу бавен во споредба со која било европска метропола. За град со популација од безмалку два милиони, тоа е повеќе од неопходност. Од друга страна, пак, речиси неверојатна е атмосферата во недела наутро кога градот е обвиен со спокојството на некоја провинциска паланка, чија тишина е нарушена

само од ретките автомобили. Новото време носи нови идеи кои првенствено се рефлектираат низ архитектурата на градот. Барокот и неокласицизмот на некогашните фасади и балкони сведочат за едно минато време. Денес модернизмот го има главниот збор преку високите згради со стакло и челик. Можеби најинтересниот пример за тој рез меѓу историјата, сегашноста и иднината, е претставен со архитектонскиот концепт на објектот на Седиштето на романските архитекти. Објектот датира од 19 век, и до пред Првата светска војна бил седиште на австриската амбасада. Во текот на Револуцијата во 1989 година претрпува сериозни оштетувања и разрушувања бидејќи имало индиции дека претставува засолниште на бунтовниците. Конечно, во 2003 година над постоечките два ката од некогашната зграда од времето на француската ренесанса, се издига модерно здание од стакло и челик без никакви претензии за асимилација и претопување меѓу двата стилови, туку со јасна граница меѓу историското наследство и модерното време. За почитувањето на традицијата на градот, говори и амбиентот во најстариот хотел во градот кој сè уште работи - Manuc’s Inn. >>

Зградата на слободниот печат

ПОРТА

репортажа Датира од 1806 година и сместен е во прекрасниот амбиент на некогашен ан со раскошни чардаци и автентичен мебел од природно дрво. Сепак, како најистакнат претставник на модерната архитектура на 21 век се истакнува т.н. „City Gate Towers“, инвестиција вредна 100 милиони американски долари, составена од две кули од по 18 ката со административен простор од близу 50 илјади метри квадратни. Објектот е пуштен во употреба во 2010 година. Како репрезентативни примероци на модерната архитектура мора да се споменат и дел од бројните новоизградени деловни и комерцијални објекти како што се: Bucharest Tower Center, Euro Tower, Nusco Tower, Cathedral Plaza, Rin Grand Hotel, Premium Plaza, Bucharest Corporate Center, Millennium Business Center, PGV Tower, Charles de Gaulle Plaza и Bucharest Financial Plaza. Мора особено да се истакне, дека и покрај финансиската атрактивност на локациите и бенефитот од одењето во височина, сепак романските архитекти избегнуваат да проектираат многу високи згради поради фктот што се работи за подрачје ранливо на земјотреси. Токму последнава констатација може да послужи и како генерален заклучок и одговор на сите претходно опишани парадокси на градот. Конечно, и покрај сите премрежија, тиранија, кич и невкус, Букурешт успева да се извлече и да ја задржи нормалноста, за денес и натаму да предизвикува воздишки кај посетителите. n

Manuc’s Inn.

„City Gate Towers“

64

ПОРТА

www.liting.mk Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

ПОРТА

хортикултура

РАСТЕНИЈАТА - ПОВЕЌЕ ОД ДЕКОРАЦИЈА ВО ЕНТЕРИЕРОТ

В

66

Филип ФИЛИПОСКИ, дипл. шум. инж.

природно растат и се развиваат.

несувањето на растителност во ентериерот значи многу повеќе од декорација. Тоа претставува унапредување на средината, создавање на позитивна енергија и стимулирање на сетилата. Без разлика на тоа дали би се употребувале во домот или во канцеларијата, тие секогаш се добредојдени. Кога е во прашање обемот на употреба на растенијата во просторот, постојат различни препораки и искуства. Па така, во собите во кои се спие препорачливо е да не се чуваат растенија или тоа да бидат некои растенија кои не достигнуваат големи димензии, додека во другите простории, влучително и канцеларии, библиотеки, амфитеатри и слично, препорачливо е да се поставува по едно растение на секои 18 метри квадратни. За прочистување на воздухот за дом од околу 150 метри квадратни, потребни се околу 8–12 растенија. Според студијата направена од Кралскиот колеџ за земјоделство во Чирченстер, Велика Британија, дојдено е до резултати според кои, студентите покажуваат 70 проценти поголема внимателност и концентрација кога се изучува во просториите што содржат растенија. Во поглед на начинот на одгледување и позицијата каде би се поставиле, секогаш треба да се имаат предвид барањата на растенијата, според нивниот природен ареал и обезбедување на потребните услови во кои

ЖАРДИНИЕРИ И САКСИИ

ПОРТА

27 декември 2016

Кога станува збор за класично уредување на ентериерот со растенија во саксии и жардиниери, треба да се води сметка на изборот на сад во кој растението најдобро би се развивало. Вообичаено е кога ќе купиме ново растение за да го разубавиме домот, да го добиеме во пластична саксија која и не е многу декоративна. Исто така, може да се случи да се

купи растение кое ја има прераснато саксијата, па затоа треба да се пресади во сад со поголеми димензии. Кога е во прашање изборот на саксии за растенија за уредување на ентериерот, потребно е да се води сметка на големината на саксијата, материјалот од кој е изработена и типот на дренажа. Доколку самата саксија нема двојно дно, потребно е да се постави дренажен слој во основата на саксијата. Саксиите со двојно дно се попрактични од класичните саксии со

хортикултура

перфорирано дно. За дренажа во класичните саксии потребно е тие да имаат подлошка. Кај саксиите со двојно дно вишокот вода растението може капиларно да ја конзумира со текот на времето. Во поглед на изборот на саксии може да се најдат саксии изработени од повеќе материјали. Како најчести се теракотните саксии, кои се атрактивни, но исто така се доста тешки, порозни (одлични за одгледување на кактуси, сукуленти и папрати), но и многу кршливи. Нешто полесни од нив се керамичките саксии кои исто така се доста кршливи, но за разлика од глинените може да се најдат галванизирани во голем спектар на бои. Пластичните саксии во денешно време се многу популарни, пред сè поради малата

тежина, предност што им дава да се употребуваат како висечки кошници, полесно се чистат и се наоѓаат во голем асортиман на бои. А, кога е во прашање изборот на бојата, најдобро е саксијата да е во една максимум во две бои. Сепак, саксијата не треба да го привлекува вниманието во прв момент, бидејќи секогаш акцентот се става на растението. Жардиниерите исто како и саксиите се наоѓаат во повеќе форми и материјали на изработка. Жардиниерите по своите димензии се значително поголеми од обичните саксии, и во нив може да се насадат и по неколку растенија. При изборот на растенијата, треба да се внимава на нивното комбинирање во поглед на нивните потреби. Со оглед на димензиите на жардиниерите, тие најчесто се поставуваат во поголеми простории како деловни простории, молови, приемни делови, библиотеки, конгресни сали, а многу ретко се користат за разубавување на домот од практични причини. Многу често се среќаваат во ентериерот како дел од мебелот, изработени од поцинкуван лим, а завршно обработени со маска од иверка, медијапан, масивно дрво или росфрај. Најчесто се поставуваат во делот под скалите, но ова е практично решение само во услови доколку има оптимална природна светлина. Во спротивно, потребно е да се обезбеди осветлување со специјално изработени светилки за таа намена. Во тој случај се

изработуваат жардиниери од гореспоменантите материјали, а исто така може да бидат бетонски завршно украсени со декоративен природен или вештачки камен, дрвени маски и слично.

ВЕРТИКАЛНИ ГРАДИНИ Вертикалните градини претставуваат феномен во уредувањето на ентериерот од поново време. Динамичниот начин на живеење, високата цена на станбениот простор, како и потребата за поголема површина во домот, довело до потреба за одгледување на растенијата во вертикална поставеност. >>

Ка

м

ПОРТА

Според начинот на одгледување на растенијата, се среќаваат класични и хидропонски градини. Класичните се попрактични затоа што при хидропонското одгледување потребно е додатна опрема за дозирање на прихрана и циркулирање на водата. Вертикалните градини може да се изработени во форма на посебни витрини со корита, во кои растенијата директно се садат во специјално изработени садови или конструкции со повеќе нивоа на кои се поставуваат растенијата во саксии. Овој тип на одгледување најчесто е на класичен начин со употреба на супстрат, додека хидропонскиот начин на одгледување се среќава кај зелените ѕидови. Зелените ѕидови се посебна категорија на вертикални градини. Тие може да бидат изработени од цврст материјал или од текстил. Текстилните се најчесто големи платна со специјално изработени „џебови“ во кои директно се одгледуваат садниците. Многу

ПОРТА

одржувањето, затоа што ваквиот начин на одгледување секогаш бара поголемо ниво на одржување.

ВИВАРИУМ

често за постигнување на посебен ефект на растенијата се садат во хоризонтална положба. Треба да се има предвид дека во тој случај многу често доаѓа до нивно искривување, пред сè поради неприродната поставеност. Исто така и начинот на полевање е поспецифичен, па затоа потребно е самата конструкција да поседува систем за наводнување со одводно корито кое во долниот дел би го прифаќало вишокот вода. Изборот на садници за изработка на вертикални ѕидови може да биде најразличен, но секогаш треба да се води сметка на

Како што кажува и самото име, од латинскиот збор vivaria - место за живеење, вивариумот претставува сад наменет за одгледување и одржување на животни и растенија. Првичната идеја за ваквиот начин на третирање на живиот свет е со цел набљудување и истражување. Често станува збор за имитација на дел од екосистем за одреден вид, во помал размер со контролирани еколошки услови. Сепак, тоа е случај во пософистицирани вивариуми со дополнителна опрема за одржување одреден степен на светлина, влага и температура. Отворите на садовите играат многу важна улога во вентилацијата и циркулацијата на воздухот. За одгледување на растенија во вивариум со цел декорација во домот, се користат обични стаклени садови, кои по својата форма и големина, пред сè, се во функција на дизајнот. Вистинска уметност претставува формирањето на вивариум во крушка од сијалица. Во тој случај изборот на растенија е доста ограничен, пред сè поради димензиите на крушката. Најчесто се користи мов, лишаи и декорација од камчиња, школки и минијатурни предмети со цел претставување на одреден предел или пејзаж. Многу популарни лишаи за декорирање во домот се од видот Cladonia rangiferina. Станува збор за вид со бледа белузлава боја, кој расте до три милиметри годишно. Многу често за постигнување на одреден ефект се јавува обоен во најразлични бои. За боење најчесто се користи боја од прехранбената индустрија. Дури и при изборот на мов треба да се внимава да се

користи песок, зашто тој е секогаш предност поради својството да се дренира. Задржувањето на водата на површина од супстратот во затворен простор, придонесува за формирање на мувла. Треба да се напомене дека мовта како многу хигроскопен вид, мора редовно да се влажи со вода, како и да не е изложен на директно сончево зрачење со цел подолготрајност.

Tillandsia sp. претставува многу често користен вид за декорација на вивариуми со минијатурни димензии. Освен декоративноста што ја поседува, овој вид има многу мал коренов систем, како и голема издржливост за опстанок во затворени услови. Стаклените тегли или старите аквариуми, исто така, претставуваат одлични садови за формирање на вивариуми. Во тој случај може да се користат и растенија со поголеми димензии. n

ПОРТА

aрхитектура и дизајн

Окулус – новиот симбол на Њујорк Иако проектот го следеле бројни контроверзии, првенствено заради пробивање на буџетот и безбедносните слабости, по отворањето на „Окулус“, кој злобниците го нарекуваат „Калатрасаурус“ и „кич диносаурус“, се чини дека работите слегнале на свое место. Впечатоците за објектот се извонредни и ги остава минувачите без здив, особено холот со височина од 25 метри во облик на ребра, низ кој ќе се движат милиони патници годишно.

70

ПОРТА

27 декември 2016

aрт и дизајн

Подготви Дејан БУЃЕВАЦ Фото: Hufton + Crow

Б

ританското фотографско студио Hufton + Crow, коешто се занимава со фотографирање на архитектура, неодамна претстави фотографии од фантастичната и надземна конструкција „Окулус“. Така, њујорчаните и големиот број туристи конечно можат да видат како изгледа подземната транспортна станица кај Светскиот трговски центар во Њујорк, која оригинално е позната како The World Trade Center Transportation Hub. Транспортната станица е сложен комплекс кој го спроведоа градските власти на Њујорк и Њу Џерси со цел замена на старата станица. Цената на ова архитектонско чудо изнесува околу четири милијарди долари. Новиот Хаб или терминал е дизајниран од познатиот шпански архитект Сантијаго Калатрава. Терминалот за возови се наоѓа >> 27 декември 2016

ПОРТА

71

веднаш до Меморијалниот центар, близу остатоците од некогашните „Кули близначки“. Освен возовите, оваа станица има повеќекратна намена, а тоа е да биде и еден вид централа за сите останати превозни средства од типот на метро, возови или превоз до пристанишниот дел.

„КАЛАТРАСАУРУС“ Иако проектот го следеле бројни контроверзии, првенствено заради пробивање на буџетот и безбедносните слабости, по отворањето на „Окулус“, кој злобниците го нарекуваат „Калатрасаурус“ и „кич диносаурус“, се чини дека работите слегнале на свое место. Впечатоците за објектот се извонредни и ги остава минувачите без здив, особено холот со височина од 25 метри во облик на ребра, низ кој ќе се движат милиони патници годишно. Транзитниот центар е трет по големина во Њујорк. Во транзитниот центар се вкрстуваат 13 линии на подземна железница и возови кои одат кон Њу Џерси. Тука, исто така, е сместена комплексна мрежа од интегрирани тунели кои ја поврзуваат станицата со останатите делови од долниот дел на Менхетен, па со самото тоа претставува и најкомплексна подземна мрежа во Њујорк. Додека се градел комплексот, биле користени најновите BIM (Building Informational Model) софтвери кои ја зголемуваат прецизноста и го намалуваат времето потребно за градење.

72

ПОРТА

27 декември 2016

архитектура и дизајн „ОКУЛУС“ Надземната и дизајнерска структура „Окулус“ која претставува транспортен јазол и влез на новата транспортна станица, изградена е во сеќавање на жртвите на терористичкиот напад на 11 септември, и сите се, без исклучок, воодушевени од нејзиниот уникатен изглед.Таа претставува голема ребреста структура во бела боја, која е невозможно а да не се забележи кога се движите во овој дел од Менхетен. Иако е еднакво убава и од внатре и од надвор, надворешната конструкција е многу повеќе од необична. На прв поглед, се воочува мноштвото ребрести шипки насочени кон небото, а кои заедно творат облик сличен на асиметрични крилја на птица, односно, надворешниот дел на станицата наликува на огромна бела птица со раширени крилја од челик и метал. Градбата како и целиот проект се дело на познатиот шпански архитект Сантјаго Калатрава, а од првиот ден не престанува да ги воодушевува минувачите. Во исто време, конструкцијата со подвижни елементи дозволува големо количество природна светлина кое допира до железничката станица, но и до шопинг центарот со над 100 продавници и ресторани внатре во објектот. Калатрава објаснува дека оваа комплицирана градба може да се поистовети со мотиви од многу култури, како што се византиската, египетската или еврејската, но дека не се воделе од нив кога работеле на нацртите. Основната идеја била да се направи објект кој ќе изгледа сосема поинаку и помалку разиграно, па Калатрава го опишува изгледот на градбата како птица во лет пуштена од детски раце. n (Од серијата текстови посветени на Њујорк во избор на главниот уредник)

ПОНЕДЕЛНИК и СРЕДА

од 21:00 до 22:00 часот на КАНАЛ 77

ПОРТА

ПОРТА

ПОРТА

ПОРТА