299 by Porta3

ПОРТА Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО А РХ И Т Е К Т УР А Е КО ЛО Г И Ј А

Среќни празници

90 ДЕНАРИ

299 ДЕКЕМВРИ 2020

Познати добитниците на годишната награда „Порта 3“ 2020 Интервју: Мишко Ралев, претседател на ААМ Ин мемориам: професор Георги Константиновски

ПОРТА

СОДРЖИНА

ИНФО 6

ПОЗНАТИ ДОБИТНИЦИТЕ НА ГОДИШНАТА НАГРАДА НА ПОРТА 3 2020

ИНФО 8 УСТАВНИОТ СУД ДОПУШТИ ДА БИДЕ ПРЕКРШЕН ЗАКОНОТ

РЕГИОНИ 9 СТАВ 11 ШАЛТЕР САЛА - КУЛТУРЕН ЦЕНТАР

ИН МЕМОРИАМ 12 ВО ЧЕСТ НА ПРОФЕСОРОТ ГЕОРГИ КОНСТАНТИНОВСКИ

ГРАДЕЖНИШТВО 24 КОНЕЧНО ДО ЕВРОКОДОВИ

ГРАДЕЖНИШТВО 26 ВТОР MACOLD-SLOCOLD МЕЃУНАРОДЕН СИМПОЗИУМ ЗА ГОЛЕМИ БРАНИ

ИНТЕРВЈУ 28 МОЌТА НА ААМ ПРОИЗЛЕГУВА ОД МОЌТА НА СЕКОЈ АРХИТЕКТ ПОЕДИНЕЧНО

АРХИТЕКТУРА 36

„ЛА БОНБОНИЕРА“ И МАРАДОНА СОЗДАВААТ МАГИЈА

АРХИТЕКТУРА 42 СКУЛПТУРАЛНА ЕКСПРЕСИЈА КОЈА СЕ ПОВИКУВА НА ЛОКАЛНИОТ ЦРНОГОРСКИ РЕЛЈЕФ

АРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 47 ОБРАЗОВЕН ЦЕНТАР „БИЛ ФИШ“ ЗА УПРАВУВАЊЕ СО ШУМИТЕ

ЕКОЛОГИЈА 50 ЧЕСТИЧКИТЕ ПМ-10 ГО ПРАВАТ КОРОНАВИРУСОТ ПОСМРТОНОСЕН

НАЈЧУДНИ ГРАДБИ 54 ПОДВИЖЕН МОСТ ЗА ПЕШАЦИ И ВЕЛОСИПЕДИ НА РЕКАТА ТАЈН

РЕПОРТАЖА 58 ВАШИНГТОН СО ВЕРБА И НАДЕЖ ЗА БОЖИЌ

УМЕТНОСТ 62 ФАСЦИНАНТНИ МОЗАИЦИ ВО ХРАМОТ „СВЕТИ САВА“ ВО БЕЛГРАДПЛОШТАДОТ ВО СКОПЈЕ

ПОРТА

25 јули 2014

ГОДИНА XII

БРОЈ 299 ПЕТОК 25.12.2020 Редакција:

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, Почетокот на новата година и неработните денови се одлична можност да се прочитаат интересни текстови, да се збогати знаењето и да се прошират видиците. И во овој новогодишен број „Порта 3“ обработува теми кои ги засегаат сите, а тоа се градежништво, архитектура и заштита на животната средина. Страниците ги почнуваме со објавување на добитниците на годишната награда на „Порта 3“, која оваа година се доделува по втор пат, а која се надеваме ќе премине во традиција. Информациите за укинувањето на мораториумот за градење во Општина Центар од страна на Уставен суд повторно ја разбрануваа јавноста, но потоа советниците донесоа одлука да се искористи новиот Закон за урбанистичко планирање кој нуди можност за суспензија на планови за градба. Активностите на локалните власти се секогаш присутни. Реконструкцијата на Мултикултурниот центар во Кочани е во завршна фаза, има проект за збогатување на туристичката понуда во Југоисточниот плански регион, Општина Кавадарци изврши пошумување на околината, а Општина Велес ги презентираше содржините на Монументал мк. Асоцијацијата на архитекти и Македонска пошта постигнаа договор за реконструкција на шалтер-салата во објектот, а наш соработник за ова прашање го изнесува својот став. На крајот на годината архитектонската фела остана без почитуваниот професор Георги Константиновски. Неговиот збор во „опустеното село“ ќе недостасува, неговите дела се тестамент за сите оние кои трагаат вон границите на баналното толкување и арогантната употреба на архитектурата. Страниците за градежништвото ги почнуваме со информации за еврокодовите со чие усвојување ќе се заокружи процесот на усогласување на поодделните стандарди од оваа област со европската регулатива. Експерти од повеќе држави на виртуелен состанок разговараа на Вториот заеднички меѓународен SLOCOLD - MACOLD симпозиум „Водни акумулации - активна мерка за прилагодување на климатските промени“. Во овој број имаме интервју со новиот претседател на Асоцијацијата на архитекти, Мишко

ПОРТА ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

Среќни празници

Ралев кој вели дека моќта на ААМ произлегува од моќта на секој архитект поединечно. Три македонски млади архитектки се добитници на втора награда на конкурсот „Плоштадот на независноста“ во Подгорица. Овој проект иницира дијалог меѓу луѓе со различни идеи и преку инклузивен процес се стреми да создаде јавен простор во Подгорица кој создава локални вредности и служи на потребите на заедницата. Оваа година јавноста се прости и со еден од најпознатите фудбалери Диего Марадона, а стадионот на фудбалскиот клуб Бока Јуниорс „Ла Бонбониера“ создава магија и е рангиран меѓу најмитските стадиони на светот. Архитектура од дрво е секогаш интересна рубрика, а во овој број нашиот соработник пишува за образовниот центар „Бил Фиш“ за управување со шумите, кој е на меѓународно ниво признат како лидер во обновување на локалитетите и управување со шумите. Рубриката екологија ја посветивме на светот кој се соочува со сериозни бројки од поврзаноста на загадувањето и пандемијата. Честичките ПМ-10 го прават коронавирусот посмртоносен. Истражувачите пресметаа дека во просек 15 отсто од глобалните смртни случаи предизвикани од коронавирусот може да се припишат на луѓето кои подолго време дишеле загаден воздух. Најчудна градба во овој број е мостот Милениум Гејтсхед кој е подвижен мост за пешаци и велосипеди на реката Тајн. Нашиот соработник од Вашингтон ја пренесува празничната атмосфера во време на пандемија. Во главниот град на САД настаните типични за периодов или се видоизменети или откажани. Еден од многуте примери е Оревокршачка, во изведба на вашингтонскиот балет, којашто за јавноста е достапна само по виртуелен пат. Овој празничен број го затвораме со текст за љубителите на уметноста. Мозаиците во Храмот „Свети Сава“ имаат оригинални композиции, кои не се видени во однос на големината и посебната изработка во црковната уметност на православието. Или како што вели авторот Николај Мухин тоа е „чудо“.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

299 ДЕКЕМВРИ 2020

90 ДЕНАРИ

соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Бошко ВИДОЕСКИ Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија) Горан МАРКОВСКИ Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Душанка ШУЛОВИЌ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Јулија ВЕЛКОВСКА (САД Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА Љупчо АТАНАСОВСКИ Љупка ДУКОВСКА Натка ЌОСЕВА Филип ФИЛИПОСКИ графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ фоторепортер: Kиро ПОПОВ лектор: Дијана РИСТОВА Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж. Управител: Раде ЈАНКОВ, Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Aдреса на издавачот и редакцијата: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk Печати: ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72, 2300 Кочани Маркетинг: biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

Познати добитниците на годишната награда „Порта 3“ 2020 Интервју: Мишко Ралев, претседател на ААМ

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден. за физички лица: 600 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

Ин мемориам: професор Георги Константиновски

АВТОР ГЕОРГИ КОНСТАНТИНОВСКИ, ФОТО КИРО ПОПОВ

Насловна страница СТУДЕНТСКИ ДОМ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“, СКОПЈЕ

главен и одговорен уредник: Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година Датум на печатење: 24.12.2020 Број на примероци: 800 Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

инфо

Познати добитниците на годишната н орта 3“ секогаш се обидувала да биде во тек со современите случувања во областите со кои се занимава: архитектура, градежништво и екологија. Минатата година „Порта 3“ прослави 15 години од излегување на првиот број и сите овие години се труди да афирмира вистински вредности, да пофали, но и да критикува, и сè тоа објективно преку текстови на Редакцијата и соработниците. После 15 години, интензивно следејќи ги случувањата и активностите на колегите, Редакцијата одлучи да воспостави доделување на три награди во трите области со кои се занимаваме. Минатата година се додели наградата за прв пат, а доделувањето продолжува и оваа година. Целта ни е сферата која ја покрива наградата да има поширок дијапазон. Тоа подразбира дека наградата може да се додели на поединци, тим, компанија, институција или општествена активност и ангажираност во доменот на проектирањето, изведувањето, публицистичката, истражувачката и научната дејност. Но, исто така сметаме дека е многу важно да имаме универзални критериуми за доделување на наградата со што достојно и стручно ќе се оддаде почит на она што претставува вистинска вредност, вреднување на професионален труд и благодарност до оние кои успеаја со својата работа, доследност и вештина да придонесат за квалитетот на професијата. За наградата одлучуваше петчлено жири во кое членуваа архитекти, екологист и градежен инженер. Критериуми за доделување на наградите Креативен, стручен и интелектуален пристап на архитектурата, градежништвото и екологијата. Квалитетни објекти кои се значајна и впечатлива архитектура, создадени со квалитетни функционални решенија, урбанистички соодветно поставени кои се вклопуваат во околината и придонесуваат за нејзино унапредување, современо архитектонско обликување постигнато со првостепена пластика, комплексни градежни и еколошки зафати и интервенции. Достигнувања во дизајнот, технички и технолошки достигнувања во трите области. Социјална и општествена одговорност во планирањето на просторот – урбанизам, одржливост на околината, амбиентот, научни студии и анализи, ефекти во животната средина, културен идентитет, висок професинален морал. Комисијата за доделување годишна награда „Порта 3“ од областа архитектура, екологија и градежништво 2020 година работеше во состав: 1. Сања Раѓеновиќ-Јовановиќ, дипл. инж. арх. – главен и одговорен уредник на „Порта 3“ 2. Вања Дончева-Рајатоска, дипл. инж. арх. – претседател на Издавачкиот совет на „Порта 3“ 3. Натка Ќосева, дипл. инж. арх. – соработник на „Порта 3“ 4. д-р Даниела Младеновска – соработник на „Порта 3“ 5. доц. д-р Златко Зафировски, дипл. град. инж. – член на Издавачкиот совет на „Порта 3“

„П

Наградата за архитектура ПОРТА 3 2020 година се доделува на архитект Никола Ѓорѓиевски Никола Ѓорѓиевски (1992) е архитект, пејзажен архитект и урбанист. Дипломирал и магистрирал на Архитектонскиот факултет во Скопје – УКИМ (2015), а понатаму магистрирал и во областа на пејзажната архитектура во Осло, Норвешка, при државната архитектонска школа „АHO – The Oslo School of 6

ПОРТА

25 декември 2020

Architecture and Design“ отсек „Landscape Urbanism“ (2018). Дел од своите студии ги поминал во Глазгов, Шкотска (2016), при Школата за уметности „The Glasgow School of Art“ (GSA), како и во соработка со холандската Техничка школа „TU Delft“ (2014). Моментално работи како истражувач на Архитектонската школа во Орхус, Данска на Катедрата за територии, архитектура и трансформации, како и на Катедрата за одржлива архитектура. Претходно работел како архитект и урбанист во UNDP – Скопје, во секторот за климатски промени, каде заедно со национални и интернационални експерти, го сработува новиот прирачник за интегрирање на климатските промени во просторниот план на Македонија, во директна соработка со Министерството за животна средина и просторно планирање (МЖСПП). Работел и како истражувач на Институтот за урбанизам и пејзаж на Факултетот во Осло, на проектот „La Fabbrica della Biennale“ со чиј тим го освоил првото место на конкурсот за проширување на Венециското биенале (2018). На Архитектонскиот факултет во Скопје работел како надворешен стручен соработник на интегративните студија „Обрасци на раст“, како и на Катедрата за општествени згради (2018/2019). Учествувал како тутор и куратор на Летната школа за архитектура и филм во Копенхаген, Данска (2019), како и на детските работилници „Модерна за деца“ во соработка со Плоштад слобода (2019). Тој е автор и коавтор на повеќе архитектонски текстови и публикации како „Дворови-градиниобјекти“, „Обрасци на раст: Ослободување на просторот“ и „Неприродни екологии“. Како дел од тим архитекти добитник е на интернационални награди и признанија од областа на архитектонското проектирање, првонаградениот труд за Мултифункционалната сала во Бања Лука, Б и Х (2020) и третонаградениот труд за новата зграда на ансамблот за народни игри и песни во Белград, Србија (2019). Наградата му се доделува како меѓународно активен архитект во повеќе сфери за неговиот активизам, ангажираност и делување во повеќе полиња на архитектурата, за неговото учество во меѓународен тим архитекти на повеќе меѓународни конкурси и освојување на награди на истите од кои една и победничка. Се надеваме дека оваа награда е потврда на вистинскиот пат кој го избрал и поттик за еден мошне млад архитект да продолжи понатаму и да остане доследен во вербата и заложбата за квалитетна архитектура.

Идејата за „Москва Сити награда ПОРТА

2020

Наградата за градежништво ПОРТА 3 2020 година се доделува на градежен инженер Виктор Митевски.

Виктор Митевски (1983) со години наназад работи како инженер во ГД Гранит а.д. Скопје, а од минатата година е и помошник директор на Секторот за оператива. Во својата професионална кариера работел на проектирање и изведба на објекти и автопатишта, како во земјата така и во странство. Својата професионална кариера ја започнува како инженер на објекти, а потоа и раководител на градба на објекти. Позначајни објекти на кои работел како инженер се: Државен архив, Уставен Суд на Република Македонија и Археолочки музеј во Скопје, како раководител работел на објектите Агенција за електронски комуникации и Јавна администрација и Факултет за Драмски уметности, Скопје. Работи и на проектирање и изведба на автопатишта. Бил раководител на делница Бжеско – Вјешхославице на автопатот А4, Краков – Лвов, Полска, раководител на бетонски работи и објекти на автопат Бања Лука – Добој, делница Прњавор –

Добој и технички директор на делницата Бања Лука – Прњавор. Во моментов е директор на проектот, автопат Блаце – I Делница. Наградата за екологија ПОРТА 3 2020 година се доделува на Горјан Јовановски, автор на апликацијата „Мој воздух“. Здруженијата, кампањите, проектите и поединците кои оствариле значајни резултати во областа на екологијата и кои жирито ги зема предвид за Годишната награда на Порта 3 во категоријата екологија, се вреднуваа врз основа на следните критериуми: влијание врз подигање на еколошката свест, влијание врз креирањето политики кои влијаат врз екологијата (директно и/или индиректно), меѓународна афирмација на локални и/или национални еколошки проблеми. Имајќи го сето тоа предвид одлучено е оваа година наградата да ја добие Горјан Јовановски (роден во 1993 година), софтверски инженер, кој стои зад апликацијата AirCare, позната како „Мој воздух“, која информира за загадувањето на воздухот во 39 земји на 8 јазици. На Јовановски наградата му се доделува за долгогодишното сеопфатно и сериозно работење на подигањето на еколошката свест. Во 2014 година, тој ја создаде мобилната апликација AirCare, која користи отворени податоци за визуализирање на загадувањето на воздухот, а податоците кои таа ги покажува предизвикаа протести на национално ниво во Северна Македонија од страна на граѓаните кои бараат локалните власти да преземат посериозни активности против ова прашање. Од оваа година, Горјан целосно се фокусира на AirCare, ребрендираната верзија на МојВоздух, со цел освојување нови пазари и помагаѓе на граѓани во високо загадени држави низ светот.

На крајот на оваа година Горјан Јовановски ја доби наградата Европски млад иноватор, а AirCare-Air Quality App е еден од победниците на WSA Global на 2020 во категоријата Животна средина и зелена енергија!

АРХИТЕКТУРА, ГРАДЕЖНИШТВО, ЕКОЛОГИЈА

Поради состојбата со пандемијата, наградите на добитниците ќе им бидат врачени по новогодишните празници, на начин кој ќе биде најсоодветен во зависност од ситуацијата со Ковид 19. n 25 декември 2020

ПОРТА

инфо градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Уставниот суд допушти да биде прекршен Законот за просторно и урбанистичко планирање

Москва Сити Уставен суд ја прифати иницијатива за оценување на уставноста на мораториумот за градба во Општина Центар и донесе времена Тргнувам пешки мерка тој да се укине додека се оцени дали од авенијата одлуката е уставна или не. Иницијативата до „Кутузовски“, една суд од главните Уставен ја поднесоа двајца граѓани од Охрид. сообраќајници на ваквата одлука на Уставен Од Општина Центар Москва, преку мало суд паркче ја сметаат за штетна и велат: „Ако се земе во со споменик предвид кој е подносител на иницијативата, јасно на г. Багратион е дека не ја цени заложба и мислењето на (од никој времето на битките со архитектите, урбанистите и стручната јавност кои Наполеон), до „Кула посветија огромен труд за да се направат 2000“ и мостот промени на подобро „Багратион“ на со деталните урбанистички планови “. брег на самиот реката Москва. Тоа Од општината додаваат дека: „Со оваа се првите објекти постапка е повеќе од јасно дека Уставниот суд се од проектот става во надредена позиција врз општината и со „Москва Сити“. тоа,Од ги високата ускратува сите можности Општина Центар да реагира во измена платформа пред на деталните урбанистички мостот го имам планови, додека праксата говори дека лош план спектакуларниот може да се замени само со нов, подобар план, поглед кон другиот штобрег всушност беше и појдовната намера на и московското општината со новите чудо „Мосва Сити“.планови. Приказната Со ова практично Уставниот суд само допушти почнува... да биде прекршен Законот за просторно и урбанистичко планирање, (а со тоа и ГУП на Град Скопје 2012-2022) каде што изрично е наведено дека ДУП мора да бидат усогласени со ГУП“. Одлуката за применување на ДУП-ови, која што ја донесе Општина Центар, го оценува начинот на кој се спроведуваат ДУП-овите. Ако нивните

окрај големата и прекрасна историја што на посетителите им ја нуди Москва, сега е тука и оваа современа атракција која станува неизбежна алтернатива и контраст на старото централно јадро околу Црвениот плоштад и околината. Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 18

ПОРТА

29 август 2014

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

параметри не се усогласени со ГУП-от значи дека истите не може да се спроведуваат. „Параметрите зададени во ДУП-овите опфатени во Одлуката за начинот на применување на деталните урбанистички планови, оспорена со Иницијативата У.бр.273/2020, се веќе неприменливи и се надвор од параметрите зададени од ГУП-от“, велат од општината и додаваат: „Самите детални урбанистички планови опфатени со оспорената Одлука, веќе дел од нив и се донесени од страна на Советот на Општина Центар-Скопје (ДУП „Тасино Чешмиче 2“, ДУП „Мирче Мацан“, „Даре Џамбаз“ и сл.)“. По одлуката на Уставниот суд се одржа Совет на општината на кој советничката Јана Белчева Андреевска упати допис до советниците да се искористи новиот Закон за урбанистичко планирање кој нуди можност за суспензија на

година, на градските власти, архитектот Борис Иванович Тор и градоначалникот Лушков, веројатно како и многупати, да се копира Америка во многу „лудории“, па еве да се има московски Менхетен. Избран е просторот помеѓу Третиот транспортен круг, реката Москва и постојниот саемско хотелски комплекс „Международнаја“ во близина на Белиот дом. Футуристичката идеја

планови за градба. Белчева Андреевска вели дека новиот закон, кој е објавен во Службен весник со број. 32/2020 во членот 23 (6) се нуди можност за суспензија на сите планови за кои постои стручен наод за непрофесионалност, незаконитост и нестручност. Таа нагласува дека на таков начин, општината ќе направи нов обид за остварување на уставните начела за хуманизација на просторот, здрава животна средина и правото на здравје. По оваа иницијатива градоначалникот на Општина Центар со задолжение од Советот за најмногу 10 дена ќе започне постапка за суспензија на нелегалните урбанистички планови, што значи дека до Министерство за транспорт и врски ќе ги поднесе веќе изготвените стручни наоди за утврдените прекршувања.

почнува да се реализира во 1996 година со комплексот „Кула 2000“ и пешачкиот мост „Багратион“ отворен во 2000 година, кој ги спојува новиот центар со еден од главните булевари „Кутузовски“. На површина од 60 хектари се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе ќе живеат и работат во овој комплекс. Проектираната цена од 12 милијарди долари по руските обичаи на „лесно

региони интервју

По повод овој значаен јубилеј, разговараме со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

Во тој период имавме многу успеси но и падови, кои нè направија поцврсти и отпорни за да можеме и понатаму да во Југоисточна - лидер бидеме фирма објекти, со огромно историско значење, останеме. да и тоа мотив со Европа може да се најдат и на мобилната фабриката 1987 година Несреќата во апликација monumental mk.воАпликацијата седум наши загинаа во која на АДИНГ нуди уникатно искуство поврзано со период беше најтешкиот вработени, можеби подзаборавеното архитектонско наследство. преродиме се АДИНГ. Но успеавме да заСпомен-костурницата на паднатите борци саниравме феникс, за две години гиборба како од Народноослободителната се наоѓа помош на последиците во непосреднасоблизина на тогашниот автопатот ја започнавме ОХИС, и во 1990и година „Пријателство“ претставува идеална новата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија приватизацијата. Таа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

правичен начин, без потреси и превирања бидејќи сите вработени имаа еднакви шанси да учествуваат во приватизацијата спрема тогашните можност за попатназакони. пауза. Со 100% подемоти продолжи капитал акционерски Институтот за стратешки истражувања ги сите чувствувајќи на компанијата, едукација, во рамки на проектот, издаде години и кризни тешкотии транзициски туристички водичи достапни на пет јазици, јубилеј. 45-годишен сè до денешниот бесплатна мобилна апликација, интернет-

Презентирани содржините на Монументал мк Општина Велес е единствената општина се навршуваат Дончев, Господине во државата која е деновиве вклучена во проектот на АДИНГ, и основањето 45 години од мк Монументал – Тура за споменици Вие. Во неа чело денесвостеСеверна компанија на чие бруталистичка архитектура Можете век. работен Ваш целиот речиси сте Македонија. Спомен-костурницата во Велес, според кои моменти, некои издвоите да ли заедно со уште триесетина монументални денес? за она што е АДИНГ Вас се најзначајни објекти се наоѓа на Туристичкиот водич што постоење на и пет години Четириесет Q изработи го Институтот за стратешки знаење години на искуство, една фирма се истражувања и едукација. Овие уникатни и потенцијал да се продолжи по утврдениот пат со сигурни чекори. Тие 45 години АДИНГ се развиваше во опкружување кое носеше многу турбуленции, со промените од еден во друг општествен систем, со распаѓање на една голема држава и раѓање на нова, а притоа проследени со војни и транзиција која сè уште трае.

страница и промотивни сувенири. споменавте едно интервју Неодамна ПроектотвоМонументал мк го – Тура за бизниси - е профитабилни проектот „Нови споменици и бруталистичка архитектура ни кажете нешто ли даУнија. Можете АДИНГ 2019“. од финансиран Европска

поподробно за него, за неговите цели, но и за очекувањето од неговата реализација? Q Во овие 45 години АДИНГ ја профилираше својата производствена програма, по што е препознатлив на пазарот, како на домашниот така и на странскиот. Сакајќи да ја прошириме нашата дејност, на почетокот на оваа ii

Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија

Пошумување во околината на Кавадарци DVORNIK

заштитна опрема Во Општина Кавадарци сеЛична пошумуваат ерозивни подрачја www.liting.mk од 1990 околу градот. Садењето на дрвјата е согласно Планот за Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; бр. 2,есен 1000 Скопје пошумување 2018 - 2021 година.8 Mарт, Оваа ќе бидат посадени Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; Тел.: +389 2 3110 624 10 илјади садници од чемпрес на местото викано Журов Дол, +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk село Ваташа кој се наоѓа на источната страна од градот, истиот се одликува со многу тежок и стрмен терен и е подложен на 38 ПОРТА 26 декември 2014 ерозија. на ова пошумување е да се озелени оваа Споменик Македониум, Крушево, Македонија Македонија Битола, РЕК кули, РазладниЦелта површина и да се намали ерозијата на оваа површина. Оваа акција е во организација на Општина Кавадарци и ЈП 38 шуми“ подружница „Бор“ - Кавадарци, а оваа „Национални година во истата учество земале и „Кожувчанка“, ЈП „Комуналец“, „Ероникел Индустри“ и Еколошкото друштво „Еко Тисовец“ од село Возарци.

рубрика

25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

9 17

региони градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Реконструкцијата на Мултикултурниот центар во Кочани во завршна фаза

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

По една година работа, завршува реконструкцијата на Мултикултурниот Тргнувам центар. Еденпешки од најстарите културни објекти, познат како Старо кино, од авенијата доби современ лик. Останува да се доработи внатрешното уредување и „Кутузовски“, климатизацијата. една од главните сообраќајници на Со проектот, објектот има комплетно нов водовод, канализација и Москва, преку мало ПВЦ-врати и прозорци, термичка фасада, нови електрична инсталација, паркче со споменик подови и осветлување, сигурносна и видеоопрема, противпожарна и на г. Багратион громобранска (од времетоинсталација. Променет е кровот, во внатрешноста се отстранети старите на битките со слоеви на ѕидовите и се изградени нови тоалети. Наполеон), до „Кула Со реализацијата на овој проект Кочани добива современи простории и мостот што2000“ ќе бидат наменети за активности на граѓански здруженија и културни „Багратион“ на работници, млади самиот за брег на творци и креативци, простор за изложби и поставки со културно-историско реката Москва. Тоа значење од локалното поднебје. се првите објектина Мултикултурниот центар е проект финансиран од Реконструкцијата од проектот Европската Унија, во рамките на вториот повик на ИНТЕРРЕГ ИПА„Москва Сити“. програмата за прекугранична соработка, а кофинансиран од Од високата Министерството за локална самоуправа и Општина Кочани. платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

Проект за збогатување на туристичката понуда во Југоисточниот плански регион Советот за развој на Југоисточниот плански регион ја утврди листата на регионални приоритетни предлог-проекти за 2021 година. За првпат, во усвоените концепт-решенија и ранг-листата преку спроведување прашалник на Втората форумска сесија учествуваа и претставници на општини, јавни институции, приватен и граѓански сектор. Во листата на регионални приоритетни предлог-проекти за 2021 година, најмногу поени освои проектот за збогатување на туристичката понуда во Југоисточниот плански регион во општините Kонче, Валандово, Дојран и Гевгелија. Во овој проект влезе и доизградба на локален пат до село Хума во Општина Гевгелија покрај изградба на пешачка патека кон граничниот премин Стар

П 10 18

ПОРТА

29 август 2014

Дојран во Општина Дојран, изградба на туристичка патека од манастирот „Св. Горѓи“ до Исар кулата во Општина Валандово и доизградба и опремување на конак во дворот на манастирската црква „Св. Стефан“ во село Конче. Буџетот на проектот изнесува 23.017.239,00 денари со ДДВ. Проектот располага со комплетна техничка документација и одобрение за градба. Овој проект, кој е планирано да се спроведува во четири општини во Југоисточниот плански регион преку спроведување низа активности, ќе придонесе кон поддршка и развој на различни видови на туризам во регионот и тоа рурален, езерски, културен и црковен, планински и ловен туризам.

став интервју

ЦеНТРАлНАТА ПОшТА ВО СКОПЈе По повод овој значаен јубилеј, разговараме со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

Во тој период имавме многу успеси но и падови, кои нè направија поцврсти и отпорни за да можеме и понатаму да бидеме фирма - лидер во Југоисточна Европа со мотив тоа и да останеме. Несреќата во 1987 година во фабриката на АДИНГ во која загинаа седум наши вработени, можеби беше најтешкиот период за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме како феникс, за две години ги саниравме последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме новата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија приватизацијата. Таа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

правичен начин, без потреси и превирања бидејќи сите вработени имаа еднакви шанси да учествуваат во приватизацијата спрема тогашните закони. Со 100% акционерски капитал продолжи подемот на компанијата, чувствувајќи ги сите транзициски тешкотии и кризни години сè до денешниот 45-годишен јубилеј.

Шалтер сала - културен центар

Даница Павловска дипл.се инж. арх. навршуваат деновиве Дончев,Циги, Господине 45 години од основањето на АДИНГ, о ова време на посакувани компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа реални промени во сте речиси целиот Ваш работен век. Можете функционирањето на ориентации ли да издвоите некои моменти, кои според кон профит на мали групи Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес?

поединци со запоставување на Q Четириесет и пет години постоење на јавните интереси и јавните добра, треба да се една фирма се години на искуство, знаење делува, да се пишува, да се зборува...Особено и потенцијал да се продолжи по утврдениот е важен третманот на нефункционалните пат со сигурни чекори. Тие 45 години (напуштените) јавни објекти кои се урбано и АДИНГ се развиваше во опкружување кое културно наследство, а за кои разумот носеше многу турбуленции, со промените побарува решение. Oдговорен цивилизациски од еден во друг општествен систем, со однос кон создадените вредности мора да се распаѓање на една голема држава и гради и негува. Може со реконструкција, раѓање на нова, а притоа проследени ревитализација, реставрација или со со војни и транзиција која сè уште трае. пренамена на нефункционални објекти мудро да оствариме нови урбани квалитети. АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија Постојат многу светски практики и успешни тематски проекти за реанимација на девастирани простори токму со јавни намени најчесто со културолошки содржини. Логично и природно е да отпочне и кај нас еден поширок системски зафат за нивно осмислување и ставање во функција. Притоа, секако, да се користи принципот на циркуларна економија како затворен систем на искористување, односно реискористување на ресурсите со кои се располага. Процесот по својата суштина му припаѓа на одржливиот развој со нагласени културолошки, социолошки и еколошки димензии и со соодветен современ пристап би трeбало да ги анимира сите што се на фронтот за поквалитетна иднина на нашата заедница. Пренамената како принцип не е некоја голема иновација, но е модел преку кој се обезбедува одржливоста на урбаните средини и се подобрува квалитетот на урбаното живеење. Разладни кули, РЕК Битола, Македонија Особено е важна граѓанската инклузивност во одлучувањето и остварувањето на кое било предложено ревитализирање, реактивирање, реанимирање на „мртви“ простори во кој било урбан контекст. Впрочем со својата иницијатива на оваа тема, Асоцијацијата на архитекти на Македонија - AAM го означи влогот на стручната јавност со сето свое знаење, капацитети и умешност. Топло ја поздравувам и сесрдно поддржувам, но се очекува да поддржат една таква тематска акција сите одговорни институции за градење јавни политики, општествено одговорните субјекти и граѓаните во целина, за да се добие соодветен колективен исказ на поддршка. Поднесената иницијатива на ААМ е поткрепена со листа на објекти и места погодни за интервенции, ревитализација со пренамена, а за некои од нив дури постојат

Неодамна во едно интервју го споменавте проектот „Нови профитабилни бизниси АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто поподробно за него, за неговите цели, но и за очекувањето од неговата реализација? Q Во овие 45 години АДИНГ ја профилираше својата производствена програма, по што е препознатлив на пазарот, како на домашниот така и на странскиот. Сакајќи да ја прошириме нашата дејност, на почетокот на оваа ii Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

сериозни размисли и конструктивни предлози за нови функции. Актуализирана и приоритетна на таа листа е секако, шалтерсалата на Централната пошта во Скопје – објект прогласен за загрозен пример на бруталистичка архитектура, дело на архитект Јанко Константинов (1926 - 2010), каде во пожар изгореа муралите на академскиот сликар Борко Лазески (1917 - 1993). Во тек е постапката за одредување посебен третман на овој објект, а неговата валоризација и значење се потврдени. Но, особено е важно во ова деликатно време на ослабена економија да се препознае можноста за партнерства со приватниот сектор во реализација на овие определби, ориентации и политики на повторна употреба на урбани простори. Со мобилизација на повеќе заинтересирани субјекти ќе ја провериме моќта да ја додадеме новата смисла на

Македонија Споменик Македониум, автентичноста на шалтер-Крушево, салата, како оживеано културно наследство. Во моментов го правиме првиот чекор на физичката реставрација на оваа вредна архитектонска творба, но мора да се размислува за внесување на вистинскиот живот на објектот, за неговата развојна компонента и за неговото „пулсирање“ во културното живеење на градот како иден европски град на културата. Радоста на архитектите ќе биде комплетна само ако заедно со граѓаните оствари нова урбана вредност. Во овој случај не смее да се дозволи некое „евтино“, брзо решение, туку да се покрене широка дебата за соодветно зачувување на овој идентитетски елемент на градот, како негов жив дел, на пример во тој флексибилен простор да се инсталира и да пулсира еден нов кутурен центар. Потребни ни се вакви проекти како „лек“, како надеж, како новина... n 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

11 17

ин мемориам градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Професор кој е идентитет на Москва Сити Архитектонскиот факултетот

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

Беше фигура, исклучителна професионално и како човек, за локалните поими сосема невообичаена: топла, добронамерна и принципиелна. Зад него останува голема празнина, тишина на бесконечното. Неговиот збор во „опустеното село“ ќе недостасува, неговите дела се тестамент за сите оние кои трагаат вон границите на баналното толкување и арогантната употреба на архитектурата

МАлиОТ КОНСТАНТиНОВСКи Куќата со чардак на неговото детство ја помни во детали, (можеби оден во 1930 година во вила на крал Петар во Параќин, веќе тука почнало сè), затворена кон дворот, со француска градина и како четврто дете во семејство на правник, срески патеки оградени со заоблени камења. По целата должина на началник и гимназиска учителка, професорот Георги оградата имало долапи кои најмногу го привлекувале малиот почнуваводанив, се реализира во 1996 година, на со градските власти, архитектот окрај големата и за себе вели дека Константиновски е човек две Константиновски. Сокриен си правел свои експерименти и година комплексот Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја крштеници. Мајка му Христина, како горда одгледувал во кафез, орел, со зајци, глувчиња.„Кула 2000“ и пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, најмлад веројатно како да поминувал на посетителите им дека нејзиниот крагуевчанка, што не можела да се помири син е и многупати, Во дворот доста време придружувајќи го дедо му година,фотографија. кој ги спојуваВо новиот се копира Америка „лудории“, ја нуди Москва, е роден во провинциско гратче сега и му извадила нова крштеница дека во е многу додека се занимавалвосо2000 аматерска куќата имало и еден одсобата главните булевари па еве да се има московскиедна Менхетен. тука и оваа современа роден во Крагуевац. соба во која тојцентар немалсо пристап, посветена на „Кутузовски“. Избран Третиот на неговите атракција која За жал ја почувствувал сетастанува суровост на животот уште еодпросторот најранатапомеѓу предметите родители.На Воповршина неа, бабаод му60 ги хектари чувала и се проценува 250.000 - 300.000 круг, реката Москва и омилени играчки, неизбежна алтернатива контраст возраст, кога имал две иипол години починала транспортен неговата мајка, а само неговите со коидека си играл неколку пати луѓе во годината, ќе живеат и работат овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на околу двестарото годиницентрално подоцна и јадро неговиот татко. најчесто на некој празник. Најомилен му во бил возот кој се движел по Проектираната цена од 12 милијарди „Международнаја“ на шини. Црвениот и околината. Грижатаплоштад за семејството ја преземаат родителите на неговиот во близина кружни долари по одлични руските обичаи „лесно Белиот дом. Футуристичката Неговите идеја Идејата за „Москва е од 1992 татко, се преселува воСити“ Битола каде го поминува своето детство. двајца браќа биле цртачи.на Малиот сања РаЃЕНовиЌ-ЈоваНовиЌ, дипл. инж. арх.

П 12 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

ГеОРГи КОНСТАНТиНОВСКи интервју правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но Позначајни реализирани објекти: бидејќи сите вработени имаа еднакви и поцврсти и падови, кои нè направија Архив да на град Скопјешанси да учествуваат во приватизацијата понатаму отпорни за да можеме и1966 1967 Дом за одмор и рекреација пензионери во Катлановска Со 100%бања закони. спреманатогашните Југоисточна бидеме фирма - лидер во 1969 Студентски дом „Гоце Делчев“, Скопје акционерски капитал продолжи подемот Европа со мотив тоа и да останеме. Господине Дончев, деновиве се навршуваат 1971 за печат, Приштина на компанијата, чувствувајќи ги сите фабриката воДом Несреќата во 1987 година 45 години од основањето на АДИНГ, 1972 Архив на град Штип транзициски тешкотии и кризни години наши седум на АДИНГ во која загинаа компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа 1974 Архив на период град Охрид сè до денешниот 45-годишен јубилеј. најтешкиот вработени, можеби беше сте речиси целиот Ваш работен век. Можете 1978 Институт за за АДИНГ. Но успеавме да се преродимеземјотресно инженерство и сеизмологија (ИЗИИС), ли да издвоите некои моменти, кои според Скопје ги саниравме Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс, за две години Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? 1979 Спомен дом на Разловечкото с. Разловци бизниси тогашниот „Нови профитабилни проектотвостание, последиците со помош на Q Четириесет и пет години постоење на 1983 Епархија, Струмичко-Повардарска, Велес ОХИС, и во 1990 година ја започнавме АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто една фирма се години на искуство, знаење 1988воАдминистративен објект ЗОИЛ, Струга време кога за него, за неговите цели, но и новата историја на АДИНГ, поподробно и потенцијал да се продолжи по утврдениот 1989 Станбени блокови, Струга Македонија стануваше независна држава, а за очекувањето од неговата реализација? пат со сигурни чекори. Тие 45 години 1996 Дом за нега „Сју Рајдер“, Скопје од општествени фирмите се трансформираа овие 45 години АДИНГ ја Q Во АДИНГ се развиваше во опкружување кое 2004 Меморијален комплек АСНОМ, Пелинце својата производствена во приватни на акционерски принцип. профилираше носеше многу турбуленции, со промените Над 200 истражувачки проекти – студии од кои позначајни се:наПиранса, е препознатлив АДИНГ беше една од првите пет фирми програма, по што од еден во друг општествен систем, со Пирастела и Пирадонија, студии за живеење во мегастанбени и на во Македонија кои успешно ја завршија пазарот, како на домашниот така структури, распаѓање на една голема држава и студии за ниски станбени структури, студии за атриумски куќи сопственост да ја прошириме Сакајќи приватизацијата. Таа стана странскиот. раѓање на нова, а притоа проследени транспарентен и на вработените на многуКонкурси нашата дејност, на почетокот на оваа ii со војни и транзиција која сè уште трае. учествувал на 45 анонимни и повикани конкурси за кои освоил први награди на: Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија 1969 Студентскиот дом „Гоце Делчев“, Скопје 1977 Градско собрание, Скопје 1998 Парламентот во Астана, Казахстан 2004 Меморијалниот комплек АСНОМ, Пелинце Публицистичка дејност 1968-78 одговорен уредник во „Вечер“ за статии за архитектура 1978-80 учество во колективен научен труд „Рационална станбена градба“ на АФС Константиновски за да не биде покус, ги земал акварелните бои од 1986 Архитектура на XX век „Просвета“, Белград, поглавие „Современа металната кутија и цртал. Едно попладне неговиот дедо, прибирајќи архитектура во Македонија“ се од кафеана, го видел како седи на куќниот праг и ја црта улицата. 2001-2007 „Градителите во Македонија XVIII - XXI век“, во три тома Застанал над цртежот и извикал: „Види го мајката, ја црта улицата во 2008 Творештвото на Едвард Равникар во Македонија, Словенечка перспектива“. академија на науки и уметности САЗУ Основно образование завршил за време на Втората светска војна 2009 Творештвото на Марко Мушич во Македонија, САЗУ во Битола. Како дете боледувал од маларија, бидејќи болеста никако 2013 Монографија „Патот на еден архитект“ не му поминувала, лекарите го испратиле во Бугарија во градот на Афирмација на земјата Стара Планина, Берковица. Тамо завршил шести клас гимназија, а 1965 гостин на сенаторот Роберт Кенеди и министерот за надворешни потоа се враќа во Битола, каде матурира во 1949 година со највисок работи на САД во Вашингтон, по повод интернационалниот ден на просек, првенец на битолската гимназија и најдобар ученик на студентите, единствен претставник на Универзитетот во Јеил Републиката. 1976 Шеф на Југословенската делегација на архитектите на Меѓународен конкрес во Никозија, Кипар Споменик Македониум, Крушево, Македонија Разладни кули, РЕК Битола, Македонија МлАдиОТ КОНСТАНТиНОВСКи 1991 прогласен за најдобар архитект на Југославија на третото Младиот Константиновски доаѓа во Скопје да студира, со желба да Белградско триенале на светската архитектура се запише на Ликовна академија. Во тоа време студиите биле 2007 примен за дописен член на Словенечка академија на науки и планирани според потребите на земјата, па така тој архитектурата ја уметности САЗУ навел како трета желба во формуларот. На негово големо 2009 Признание од Палестинската унија на студентите за придонес во разочарување бил примен на Техничкиот факултет - Оддел совладувањето на архитектонската наука на студентите од Палестина архитектура, за што самиот признава дека му потекле солзи. 2012 вклучен во списокот на врвни светски архитекти, како единствен Расплакан влегол во канцеларијата каде се вршел распоредот на претставник од славјанските земји кандидатите за студии за да реагира зошто не е примен на Ликовна 2015 почесен член на МАНУ уметност. Човекот со смирен тон му рекол: „Момче, ти си одличен Награди ученик, денес нашата земја има поголема потреба од инженери 1969 Борбина плакета за Архив на Скопје отколку од уметници...“. Тој успеал убедливо да влијае на младиот 1969 национална награда „11 Октомври“ за Архивот на Скопје Константиновски, кој се помирил со судбината, останатото е 1972 Борбина плакета за студентски дом „Гоце Делчев“, Скопје историја. 1981 Борбина плакета за Спомен домот на Разловечкото востание Студиите ги прифатил импресиониран и под големо влијание на 1981 Гран при на БИМАС за Спомен домот на Разловечкото востание слободното цртање. Дипломирал со највисок просек во 1995 Гран при на БИМАС за палата „Унија“, Скопје генерацијата, а уште пред дипломирањето му посочиле дека сметаат 1999 Награда за животно дело на ААМ, „Андреја Дамјанов“ на него да го примат за асистент на Факултетот. 2004 Гран при на БИМАС за Меморијалниот комплек АСНОМ, Пелинце Како стипендист на Народниот одбор на Скопската Околија,

25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

13 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

1966 Архив на град Скопје

П 18

ПОРТА

29 август 2014

почнува да се реализира во 1996 година со комплексот „Кула 2000“ и пешачкиот мост „Багратион“ отворен во 2000 година, кој ги спојува новиот центар со еден од главните булевари „Кутузовски“. На површина од 60 хектари се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе ќе живеат и работат во овој комплекс. Проектираната цена од 12 милијарди 1969 Студентски дом долари по руските обичаи на „лесно „Гоце Делчев“, Скопје

интервју правичен начин, без потреси и превирања период Во тој разговараме значаен јубилеј, поводпоовој По веднаш дипломирањето се вработува во нивниот Оддел за имавме многу успеси но бидејќи сите вработени имаа еднакви нè направија поцврсти и кои и падови, генерален Благоја Дончев, со урбанизам и архитектура. Уштедиректор неседнатина бирото, добива задача шанси да учествуваат во приватизацијата за да можеме отпорни на АДИНГ. на Управниотнаодбор претседател да изработи перспектива станбен комплекс, која во недостаток на и понатаму да спрема тогашните закони. Со 100% - лидер во Југоисточна фирма материјал ја изработува на истуткана хартија за бидеме пакување. Заминува акционерски капитал продолжи подемот со мотив Европа се навршуваат Дончев, Господине на отслужување наденовиве воениот рок и по враќањето во 1958 година готоа и да останеме. на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 на АДИНГ,на предметот „Проектирање основањето одФакултет годинина 45 примаат за асистент на година во фабриката транзициски тешкотии и кризни години во која загинаа седум наши АДИНГ наЈован неа сте Вие. чие чело денес компанија станбени ина угостителски објекти“, кајВо професорот Ранковиќ. вработени, можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. сте речиси целиот Ваш работен век. Можете за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме да издвоите некои моменти, кои според ли ЏОРЏ за две Неодамна во едно интервју го споменавте какоифеникс, денес? е АДИНГ она штово најзначајни се 1964 ВасВо година за заминува Школата за уметност архитектура нагодини ги саниравме со помош на тогашниот проектот „Нови профитабилни бизниси последиците постоење години петво Четириесет иЈејл Q Универзитетот Конектикат, САД,накаде магистрира кај Пол година ја започнавме ОХИС, и во АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто знаење на искуство, се години фирма една Рудолф и Сергеј Чермаеф. (само една година претходно на 1990 истата историја на АДИНГ, во време кога новата поподробно за него, за неговите цели, но и утврдениотНорман продолжи по да се професори потенцијал ишкола и кај истите магистрира Фостер) независна држава, а стануваше Македонија за очекувањето од неговата реализација? Тие 45нагодини чекори. со сигурни патПрвиот семестар поминат Јејл, раководен од Пол Рудолф е фирмите се трансформираа од општествени Q Во овие 45 години АДИНГ ја во опкружување развиваше се со АДИНГ проткаен многу возбуда и творечки кое немир, себепрепознавање, принцип. на акционерски во приватниноќи профилираше својата производствена со промените многу турбуленции, носеше преиспитување, разочарување, испосништво, непроспиени и на беше една од првите пет фирми АДИНГ програма, по што е препознатлив на со во друг општествен еденсатисфакција, од крајот триумфсистем, и признание од самиот Рудолф. успешно ја завршија кои сè во Македонија пазарот, како на домашниот така и на државаиивториот семестар голема една на од распаѓање Раководен Сергеј Чермаеф, носи со себе странскиот. Сакајќи да ја прошириме проследени нова, а притоа раѓање она штона неминовно го следи творечкиот процес.приватизацијата. Многу стапици, Таа стана сопственост нашата дејност, на почетокот на оваа ii уште трае. ноќи, нонаи вработените која сè војни и транзиција со искушенија, дилеми, многу непроспиени извонредни на многу транспарентен и решенија, олеснување за доброизвршената задача и пофалби за Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија Македонија прагови, Скопје, преднапрегнати АБ Џорџ (како што го нарекувале во САД), и од самиот Чермаеф, кој ќе рече: „Џорџ е најдобриот меѓу вас“. По магистрирањето заминува во Њујорк на 21 кат на „Медисон авенија“, на интервју со големиот Јо Минг Пеј. По интервјуто, кое требало да трае 10 минути, а всушност било опуштен едночасовен разговор за архитектурата, Џорџ е примен на работа во бирото. Како што му рекол самиот Пеј, поради две причини: „Првата затоа што сте магистер на Јејл, а втората е што ваш професор беше Рудолф“. Во бирото на Пеј, каде работеле 150 архитекти, Џорџ поминува шест 1972 Архив на град Штип месеци и работи на повеќе проекти: административна кула објект на 45 ката во Ванкувер, административен објект во Торонто, MIT Earth Science Laboratory, College of Fredonia, Everson Museum и др. Јо Минг Пеј му предложил да остане во неговото биро колку што сака, но Џорџ веќе имал авионска карта и на наша среќа се враќа во татковината. Додека престојува во САД се сретнува со водечки американски архитекти: Мис ван дер Рое, Марсел Броер, Филип Џонсон, Едвард Барнс, Гордон Баншафт, Хенри Коб и др. Средбите биле поврзани со намерата да напише книга за современата американска архитектура. Книгата повеќе од 50 години седи во ракопис со 120 фотографии од изведени дела на овие врвни архитекти, и сè уште чека на некоја полица во куќата на Џорџ. Споменик Македониум, Крушево, Македонија

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

ПРОфеСОРОТ КОНСТАНТиНОВСКи Кога студирате архитектура за прв пат вистински се соочувате со проектирање во трета година, претходно сè е подготовка. Всушност тогаш, веќе обучени за цртање, прв пат и сфаќате дека сте на пат да станете архитект, полни со себе, мислејќи дека којзнае што знаете и дека светот вас ве чека. Првиот вистински проектантски предмет со кој се среќавате (барем така беше јас кога студирав, а тоа е пред појавата на „Болоња“) е Проектирање станбени згради, а професорот е токму тој, професор Константиновски. За прв пат се чувствувате привилегирано, токму заради тоа што ви е тој професор. И пред тоа го знаев, тогаш мислев дека за него знам сè, а всушност не знаев ништо. Го среќавав по ходниците и на скали, многу често, имав чувство дека секогаш е на факултет. Оддалеку ја препознавав високата, витка силуета, како кроки цртеж. Не знам зошто, ме потсетуваше на Френк Лојд Рајт. Со неговиот имиџ, карирани сакоа, елегантна висока појава, лесно движење, како да лебди, ми личеше како да дошол од некој, баухаусовски објект, како да излегол од некоја фотографија на некој иконичен ентериер од модерната. Така ми изгледаше до крај, едноставно личеше на архитект.

1974 Архив на град Охрид Тој беше дисциплиниран, прецизен и одговорен. Такви беа и предавањата, кои почнуваа рано наутро. Само што ќе го видевме дека доаѓа, уште не влезен, сите бевме на своите места, училницата беше полна и беше тишина. Тој беше одмерен, малку дистанциран од студентите. Мене тогаш така ми се чинеше, можеби затоа што чувствував страхопочит. Не затоа што тој правеше да се осеќам така, тогаш и не знаев зошто, подоцна сфатив. Затоа што во архитектурата лагата не може да се сокрие, а тој беше творец со реализирани извонредни дела. 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

15 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред комплек АСНОМ, Пелинце 2004 Меморијален мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот Зборуваше точно, прецизно, конкретно, без филозофирање и брег и московското импровизации. Без желба да се допадне и потреба да чудо „Мосва Сити“. импресионира. Приказната Така предаваат оние кои знаат и кои сакаат и умеат почнува... знаење, тој умееше. Јас бев млада и тогаш поинтересни да пренесат

ми беа оние кои филозофираа. Професор Константиновски ми изгледаше строго, а тоа не беше така, туку мене ми беше неговиот авторитет како планина. Ни задаваше задачи во што помала квадратура да решиме што повеќе функционални простори за живеење со сите стандардни норми за нивните површини. Јас негодував, него не му беше гајле за моето мрморење. Тогаш се занесував дека луѓето ќе живеат во станови од по 200 квадрати и ќе прават што сакаат. Еден ден ни даде задача да испроектираме куќа за себе, без никакви ограничувања, онолкава колку сакаме и архитектура каква мислиме дека е најдобра. Сите бевме возбудени и среќни, мислевме дека полесна задача нема. Каква заблуда, каква

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

стапицата, во која паднавме и едвај излеговме. А пред некоја година во неговата автобиографска книга, прв пат ја видов неговата куќа на соништата и се присетив на задачата со насмевка. Вежбите беа расподелени по групи, имаше ред и дисциплина, всушност и архитектурата тоа го бара. На вежби сите сакавме да бидеме во неговата група. За жал тоа беше невозможно, јас ја немав таа среќа, но секогаш можеше да се отиде во неговиот кабинет да се побара помош, да се разреши дилема, а тој секогаш имаше време за своите студенти. И кажуваше сè, и добро и лошо. Онака одеднаш, со истиот одмерен тон, знаеше да дофрли некој шеговит коментар, кога најмалку очекуваш и да збуни, но со бирани зборови, без самопромоција, без потсмев и со поттик за подобро. Рацете на цртач со потег на творец, коригираа и создаваа скици, кои со аргументи укажуваа како е подобро. Студентите ги прераскажуваа неговите зборови и цртежи. На сите до еден ни беше многу важно да бидеме

Мајсторе, лекцијата е научена! Мартин ГулеСКи, aрхитект претседател на Архитектонската академија при ААМ

занимавам со средување материјали за Својот архитектонски опус ми го публицирање одбрани дела, (Патем речено, претстави на нашата следна средба. во тоа време интензивно работи на Илустративниот материјал којшто се изданието „Градителите на Македонија отвори пред мене беше импресивен. Неколку десетици мали формати картонски XVIII - XXI век“) и дополни: ме потсети да ги о првите години на мојата видам дома!, следуваше мое прашање: Кога паноа со колажи од скици, цртежи, професионална дејност ја имав ќе може да се видат повторно? фотографии од макети или од изградените привилегијата да го сретнам и Денеска, по последната реконструкција објекти, исечоци од објавени информации запознаам архитект Георги на Кабинетот за проектирање или рецензии за одделните објекти. Константиновски во еден од кабинетите на почнува да се реализира во 1996 станбени и година, на градските власти, архитектот окрај големата и објекти за домување на Запознавањето со таков опус се Архитектонскиот факултет во Скопје. година со комплексот „КулаАрхитектонскиот 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја факултет во Скопје, јужниот ѕид во постигнува со повеќекратно гледање и Првичната што заемна размена на пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да на посетителите им просторијата за ги средби и разговори откривање на еден импозантен во 2000 информациите за себе, премина година, кој спојува новиот е се повторно копира Америка во многу „лудории“, ја нуди Москва, сегаво е претворен и љубов архитектурата. Ја имав и центар прашања и одговори за неговото со еденвоодраскошна главните библиотека булевари на чии патруд еве да се имакон московски Менхетен. тука и оваа современа полици се наоѓаат овие материјали на таа можност; Лекцијата беше поучна. архитектонско творештво. Зборуваше со „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која станува професорот архитект Георги .... Повеќе години потоа, во разговор со занес за архитектурата, за средбите, за се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва и неизбежна алтернатива и контраст Константиновски. професор Константиновски, го прашав за студискиот престој во ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс напатувањата, старото централно јадро околу Мајсторе, цена лекцијата научена! како продолжува да ја дополнува својата ателјето на Пол Рудолфи, за поуките од Проектираната од 12емилијарди „Международнаја“ во близина на Црвениот плоштад и околината. Почивај во мир архива. Одговорот беше едноставен: Се нив. долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 16 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и шанси да учествуваат во приватизацијата отпорни за да можеме и понатаму да спрема тогашните закони. Со 100% бидеме фирма - лидер во Југоисточна акционерски капитал продолжи подемот Европа со мотив тоа и да останеме. Господине Дончев, деновиве се навршуваат на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 година во фабриката 45 години од основањето на АДИНГ, транзициски тешкотии и кризни години на АДИНГ во која загинаа седум наши компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа вработени, можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. сте речиси целиот Ваш работен век. Можете за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме ли да издвоите некои моменти, кои според Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс, за две години ги саниравме Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? проектот „Нови профитабилни бизниси последиците со помош на тогашниот Q Четириесет и пет години постоење на ОХИС, и во 1990 година ја започнавме АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто една фирма се години на искуство, знаење кога време во цели, но и АДИНГ, на за него, за неговите историја новата поподробно утврдениот по продолжи се да потенцијал ипофалени Константиновски, тој истражува, за сработеното, а чувството беше незаменливо. Така може најдеш?“ Јас ќе речев: „Професор држава, реализација? стануваше независна од неговата Македонија очекувањето запирамиди, Тие 45нагодини сигурни чекори. сооднесува пат сигурно работи на асвоите огромни станбени објекти“. Ги да се и да предава студенти само оној кој со проблемот општествени одкај фирмите се трансформираа Q Во овие 45 години АДИНГ ја кое создавање. во опкружување се развиваше АДИНГ гледав него во кабинет. на архитектурата е соочен низ сопственото принцип. акционерски на приватни во промените со турбуленции, многу носеше Испитот го полагав вопрофилираше првата сесија, својата веднашпроизводствена по завршување на Мислам дека секогаш беше на факултет. Кога поминував навечер фирми пет на првите од една препознатлив беше што по АДИНГ програма, со систем, општествен друг во еден од да положам покрај факултетската зграда, секогаш дигав глава и секогаш светеше семестарот, само јас и уште една колешка.еСакав ја завршија и на така кои успешно домашниот Македонија воно како пазарот, и држава голема на еднаТаа распаѓање станбени, само тоа ми беше важно, сè на друго оставив за после. неговиот кабинет. навика ми остана до денес, светлото го сопственост Таа стана да ја прошириме Сакајќи приватизацијата. странскиот. проследени а притоа на нова, раѓање Чекавме резултати, неколку дена нема, нестрпливи отидовме во нема. Додека студирав често со пријателите се чекавме пред нашиот и транспарентен оваа ii многу на почетокот на вработените на дејност, нашата трае. уште сè која транзиција и војни со кабинет да го прашаме што сме направиле. Ни кажа сона насмевка факултет за да продолжиме накај дебармаалските кафулиња.

Пријателите, кои студираа други факултети ќе ме прашаа: „Кој работи ова време кај вас, кај нас не можеш ни преку ден да ги

АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија

дека двете сме добиле 10, излезе и имињата и оценките ги истакна Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија на табла. Не ми се веруваше, бев пресреќна, се осеќав важно, и да,

Замина тивко, но остана вечно запишано неговото име Вера ЌОСеВСКА, aрхитект член на Архитектонската академија при ААМ амина тивко еден голем Архитект, оставајќи трага со својот творечки опус во архитектурата и незаборавни спомени кај неговите колеги и пријатели. Замина тивко, но остана вечно запишано неговото име во историјата на архитектурата. За ликот и творештвото на архитект – професор Георги Константиновски пишувано е многу. Тој беше личност позната и ценета не само кај нас, туку и надвор од нашето опкружување. ТакаМакедонија на Белградското кули, РЕК Битола, Разладни триенале во 1991 година архитект Константиновски е посочен како врвен архитект во поранешна држава Југославија и еден од 55 најдобри светски архитекти. Архитектонската академија на Асоцијацијата на архитекти на Македонија (AA нa AAM) остана без свој почитуван член, архитект Константиновски, но и МАНУ без еден од своите почесни членови. Пристапното предавање на архитект Константиновски во МАНУ, одржано е на 11 мај 2016 година со наслов: „Моите 3 бисери“. За творештвото на архитект Константиновски зборуваше академик Георги Старделов, кој помеѓу другото рече (цитирам): „Ништо не отсликува толку трајно еден народ како што тоа го прави архитектурата во обликувањето на просторот и времето“, алудирајќи на

творештвото на архитект Константиновски. Член на АА на ААМ станал кога наполнил 69 години живот, кога му е доделена награда за животно дело, особени достигнувања и личен придонес во развојот на архитектурата и градежништвото во Република Македонија, од Асоцијацијата на архитекти на Македонија. За своето творештво арх. Константиновски е награден со многу награди на разни архитектонски конкурси и со други високи стручни награди (БИМАС, ГГН, БОРБИНА награда и др.), но и со државни награди: Национална награда „11 Октомври“ и државна награда „Орден на трудот со златен венец“. Како творец остварува авторски дела кои се значителни точки во архитектонскиот израз. Неговите објекти изградени во втората половина на XX век, се симболи на тоа време. Да се потсетиме на неколку:„ Архив на град Скопје“, изграден во 1966 год. Студентски дом „Гоце Делчев“ изграден во 1969 год. „Спомен-дом на Разловечкото востание“ во Разловци – Делчевско, изграден во 1979 год. „Меморијален центар АСНОМ“ во Пелинце, изграден во 2004 година (кое е неговата последна реализација) и уште многу бисери од неговиот творечки опус. Како професор, за него најдобро би зборувале неговите студенти од кои создавал архитектонски кадри од 1958 до 1995 година. Со многубројните написи во печатот ги

изнесувал своите согледувања за сите проблеми од архитектонската област, посебно за градот Скопје, со кои потсетувал и предупредувал на препораките од експертите на ОН за изградба на објекти во земјотресните зони во Скопје. Неговиот тритомен труд: „Градителите на Македонија од XVIII до XXI век“ е капитално дело за македонската архитектура и градежништво. Но за мене најдраг спомен е книгата на архитект Георги Константиновски „Патот на еден архитект“, која веднаш по излегувањето од печат ми ја донесе лично авторот, како подарок за мене и неговиот колега и пријател, (а мој починат исто Македонија Крушево,сопруг, Македониум, Споменик архитект), со напишана посвета: „Во знак на нашето пријателство уште од времето кога модерната архитектура се појавуваше на сцената на Македонија, од времето кога со страстен ентузијазам ја градевме нашата земја која достојно се носеше со светската архитектура, од времето на нашата прекрасна младост“. (потпис и датум, 19.VIII 2015, Скопје) И на крај, што да се каже за ликот и делото на архитект Георги Константиновски подобро, од тоа што го кажал самиот (цитирам): „Архитектура е симфонија во просторот, која треба да го исполнува окото, душата и срцето“. Нека му е ВЕЧНА СЛАВА на нашиот колега и пријател, архитект Георги Константиновски! 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

17 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

мисла отидов. И..., сè беше опуштено, убаво, зборувавме сешто на секакви теми и многу се смеевме. Кога ќе го сретнев секогаш застанувавме и разговаравме, кога ќе го видев на некоја изложба , дипл.инж.арх. секогаш ги оставав тие со мене иЉупчо одев АТАНАСОВСКИ кај него. Мислам дека се радуваше кога ќе ме види (можеби се занесувам, но не, навистина се радуваше) и јас се чувствував важно поради тоа. Секогаш ми се Тргнувам пешки обраќаше со Вие, само еднаш реков „професоре Ве молам немојте од авенијата со Вие“. Тој се насмевна и си продолжи по негово. Втор пат веќе не „Кутузовски“, реков ништо, мораше да биде како што мисли тој. една од главните Кога работеше на книгите „Градителите во Македонија“, дојде во сообраќајници на Москва, преку мало „Македонијапроект“, каде што тогаш работев и ме викна и мене да му паркче со споменик дадам материјали за книгата. Јас останав вчудоневидена, реков на г. Багратион професоре благодарам, но јас не сум за во книга, сепак за во книга е (од времето некој кој има зад себе дела и тоа не какви било. Наредниот пат дојде на битките со Наполеон), до „Кула да ги земе материјалите, јас не ги спремив бидејќи сметав дека не 2000“ и мостот сум дорасната за негова книга. Ме искара и ми рече наредниот пат „Багратион“ на кога ќе дојдам да имаш сè во папка. Повторно беше по негово. самиот брег на На промоција на неговата книга „Патот на еден архитект“ ми ја реката Москва. Тоа подари и рече: „Знаев дека ќе дојдеш, ја чував за тебе“. Ми напиша и се првите објекти од проектот посвета „На Сања, со посебна љубов и почит“. Не знам, можеби и на „Москва Сити“. други им напишал исто или слично, но мене ми напиша со посебна. Од високата Кога бев претседател на Асоцијација контактиравме, ми помагаше платформа пред 1979мостот Споменгодом на Разловечкото востание, с. Разловци и ме советуваше. Јас му велев, професоре јас Вам никогаш не имам можам да Ви бидам претседател, Вие сте претседателот на сеспектакуларниот фалев, и уште се фалам со неговата оценка. поглед кон другиот архитектурата, тој се смееше. Ќе дојдеше во канцеларија на ААМ Когаипочнав да работам, почнав и да откривам дека на факултет брег московското или на некој настан и долго разговаравме. Важна му беше ААМ и најмногу сум научила чудо „Мосва Сити“. токму на неговите предавања. Оние филозофи сметаше дека е важно архитектите да имаат организација околу која Приказната кои ми беа интересни во младоста веќе ги заборавив, станаа ќе се обединат, упорно тоа го објаснуваше. Беше разочаран и почнува... прочитани, а и многу се повторуваа. Ја имав таа среќа и безвредни, тажен, но и навреден од случувањата во архитектурата последните да работиме заедно (на Меморијалниот комплекс „АСНОМ“ во децении. Му беше криво што тие архитекти се некои негови студенти Пелинце). На почеток имав голема трема, набрзо немаше потреба. и мене тоа ми паѓаше тешко. Најтешко ми беше затоа што е Многу лесно се работи со некој кој за архитектурата знае сè. Тогаш навреден, а тоа не го заслужуваше, навредувајќи го него нè го запознав и приватно и ми беше различен од сликата што ја навредуваат сите. Беше горд човек, не се осмелив да му кажам дека стекнав на студии. Одевме заедно и во кафеана. Кога прв пат ме не е виновен, дека грешката е во нас. Не знаев како, ми беше страв поканија, си реков, како јас со професорот, незгодно ми е, ќе мора да бидам одмерена, сериозна, да пазам колку пијам и зборам, со таа да не го навредам повеќе. Беше исполнителен, прецизен и точен. Со неверојатен ентузијазам за возраста, неуморно се залагаше за квалитет во архитектурата. Во мај 2016 година професор Константиновски беше примен во МАНУ како почесен член. Се погоди во тој период да се одржува и БИМАС. ААМ по овој повод во Музејот на град Скопје организираше свеченост во чест на професорот. На свеченоста говореше архитект Вера Ќосевска како претседател на Архитектонската академија и јас во име на ААМ. Се спремив, што да зборувам, напишав. Салата во Музејот беше преполна. Почнав да го читам говорот, но секогаш сум мразела читачи на говори. И не можев, си реков, јас за професорот не можам да читам, не можам да зборувам формално, можам само да зборувам така како што чувствувам. Го тргнав настрана говорот и зборував, се сеќавам на зборовите како низ магла, имав и грутка во грлото. Но никогаш толку емотивно не сум зборувала и толку лично, а јавно. Суштината беше колку ни е тој нам, неговите студенти, важен и колку ѝ е важен на архитектурата. Јас професорот Константиновски го сакам и мислам дека тој тогаш тоа го сфати. почнува дарасплака. се реализира возбунив, 1996 едвај се година, на градските власти, архитектот окрај големата и Кога говореше после мене се Јас се година со комплексот „Кула 2000“ што и да Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја воздржав да не се расплачам, ми беше срам, не знаев пешачкиот мостшто „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да дека му што на посетителите им правам. Кажа е многу мило толку многу им значи на во стоеја 2000 година, ги спојува се копира Америка во многусвоите „лудории“, ја нуди Москва, сега е студенти. Сите и долгокој плескаа. Когановиот заврши со еден од главните булеварибез па еве да се има московскиформалниот Менхетен. дел, муцентар тука и оваа современа пријдов полека, многу претпазливо, „Кутузовски“. Напо површина од среќна. 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која станува зборови се погледнавме, ме погали образ, бев проценува дека 250.000околу - 300.000 транспортен круг, реката Москва и неизбежна алтернатива и контраст Атмосферата станасе опуштена, сите се туткаа него,луѓе сите сакаа и работат овој комплекс. постојниот саемско хотелски на старото централно јадро околу да комплекс се сликаат, како ќе да живеат е рок ѕвезда. Бешевосреќен, опуштен и се Проектираната „Международнаја“ во близина на ми беше драго Црвениот плоштад и околината. смееше, што е така. цена од 12 милијарди долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

Москва Сити

П 18 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју правичен начин, без потреси и превирања имавме многу успеси но Во тојгопериод разговарамефакултет, јубилеј, овој значаен повод ПоНа прославата 70 години Архитектонски чекав, го бидејќи сите вработени имаа еднакви кои и падови, и е, кога директоркаде генерален Дончев,почнав Благоја со барав, го немаше, да прашувам ќе дојде, сенè направија поцврсти и шанси да учествуваат во приватизацијата и понатаму да за да можеме отпорни АДИНГ. за на својствено на Управниот претседател појави со задоцнување, тоаодбор не беше него, особено не спрема тогашните закони. Со 100% фирма - лидер во Југоисточна бидеме на таков настан. Му кажав дека го чекав, повторно си разговаравме, акционерски капитал продолжи подемот тоа и да останеме. со мотивго навршуваат деновиве Господине ме погали Дончев, татковски по глава,сезнаеше да направиЕвропа така. Одеднаш на компанијата, чувствувајќи ги сите во 1987 година во фабриката на АДИНГ, основањето години 45 снема, не од видов кога си заминал. Тогаш го видовНесреќата последен пат. транзициски тешкотии и кризни години во која загинаа седум наши АДИНГ неапраша,најас Во ме Вие. да стенема денесшто челокако на чие компанија Да ме праша некој, без двоумење можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. вработени, Можете Ваш работен век. целиот речисидека сте би рекла Архитектонскиот факултет треба да го носи неговото за АДИНГ. кои според професор, моменти, издвоите даНе ли име. можам некои да кажам кој е најзначајниот кој еНо успеавме да се преродиме две години ги саниравме феникс, Неодамна во едно интервју го споменавте како денес? за она штонее АДИНГ се најзначајни Вас најзаслужниот, најдобриот, знам кој е, а не е ни важно, има за повеќе на тогашниот со помош проектот „Нови профитабилни бизниси последицитетоа на била и бесмислена, постоење би и пет години Четириесет Q одлични професори. Таква дискусија е и во 1990 АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто знаење искуство, години инакрај. фирма една дискусија безсепочеток Сметам, дека тоа гоОХИС, заслужува, затоагодина ја започнавме на АДИНГ, во време кога историја новата поподробно за него, за неговите цели, но и по утврдениот да сеепродолжи потенцијал ишто сигурно дека најсовремениот, најмодерниот архитект. Архитект стануваше Македонија за очекувањето од неговата реализација? Тие 45 години со сигурни чекори. пат со исклучителни, реализирани објекти, и денес тешко достижни. Но, независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени Q Во овие 45 години АДИНГ ја кое се развиваше АДИНГ најсигурно е дека тој во му опкружување даде идентитет на Факултетот. во приватни на акционерски принцип. профилираше својата производствена носеше многу турбуленции, со промените АДИНГ беше една од првите пет фирми програма, по што е препознатлив на систем, со еден во друг општествен одАРхиТеКТОТ КОНСТАНТиНОВСКи во Македонија кои успешно ја завршија пазарот, како на домашниот така и на и држававосхит на една распаѓање Невозможно е да голема не се покаже кон архитектот приватизацијата. странскиот. Сакајќи да ја прошириме притоа на нова, а Не раѓање Константиновски. самопроследени поради неговите објекти, за кои не би Таа стана сопственост многу транспарентен и на но на вработените нашата дејност, на почетокот на оваа ii уште трае. која сèречиси транзиција војнидаи пишувам, со сакала бидејќи сè е кажано. Секогаш има уште, тоа со задоволство би го препуштила на поголемите познавачи. Јас Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија Македонија Пред сè го доживував АБ си преднапрегнати пишувам лично, прагови, за мојот Скопје, Константиновски. како професор. Но не професор само со предавања, професор и со творештво од кое се учи архитектура во живо, малкумина можат да се пофалат со ова. Мене ме фасцинира неговата посветеност на архитектурата секој ден и цел ден, до последниот момент. Ме фасцинираат неговите истражувања и самозадавањето задачи. Ме фасцинира неговата педантност, документирање и архивирање. Околу 450 проекти, идејни, главни, анализи, истражувања и сè тоа сочувано и дадено како културно наследство, фантастично! Импресионирана сум и од современоста и од функцијата на неговите објекти, објекти со кои сме биле во чекор со времето и со светските трендови. Никогаш повеќе не сме биле толку модерни. Само најдобрите имаат препознатлив јазик. Неговиот беше јасен во естетиката, рационален, постојан, конзистентен, обликување со поедноставени форми, како што самиот велеше „ги избегнувам шминките, коишто се одраз на недоволно созреано општество“. За него човекот беше на тронот на она што го создава, свесен за арогантната употреба на архитектурата. огромната одговорност на архитектот, создаваше простори достојни Професоре летајте со раширени раце како птица и полека за човекот, кои прават подобри луѓе, затоа што им овозможи да се спуштете се на другата страна. Исто онака, кога како дете чувствуваат удобно, сигурно, возвишено. Затоа му беше тешко, како замислувавте да го прескокнете ровот, овој пат ќе стигнете на што напоменав претходно. Човек со одговорен пристап кон другата страна. архитектурата, со многу талент и многу работа, не може да разбере Крушево, Македониум, Споменик Македонија Битола, Разладни кули, РЕК (*биографските податоци се преземени од книгата на Македонија луѓе кои проектираат без одговорност, не може да разбере професорот „Патот на еден архитект“). n инвеститори кои ја злоупотребуваат архитектурата за своите сомнителни желби и профитерски интереси. На крајот, не може да разбере ни општество кое сето тоа го дозволува. Како некој со огромна љубов кон професијата, никогаш не престана да верува во архитектурата, никогаш не престана да се бори за неа и да подучува. Затоа велеше: „Она што цело време го носев во себе беше пријатното чувство дека луѓето секогаш беа, а и сега се спремни да му помогнат на младиот човек, особено ако ја оценат неговата чесност, трудољубивост и надареност“. Така и се однесуваше и секогаш беше спремен да направи сè за архитектите и за архитектурата. Георги Константиновски беше фигура, исклучителна професионално и како човек, за локалните поими сосема невообичаена: топла, добронамерна и принципиелна. Зад него останува голема празнина, тишина на бесконечното. Неговиот збор во „опустеното село“ ќе недостасува, неговите дела се тестамент за сите оние кои трагаат вон границите на баналното толкување и 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

19 17

градежништво

КАжуВАњА ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Отворен час „Во чест на професорот Георги К

Москва Сити

наредам кревети и масиче и две столици како што, дипл.инж.арх. се прави, но тоа Љупчоонака АТАНАСОВСКИ не е тоа, тоа го прават сите. Како ти се чувствуваш тамо, ако карши твојот кревет има друг кревет, колега што спие, а го гледаш ноќно време, прави гримаси со лицето, лиги му течат (покажува со гест)... не е тоа решење, Тргнувам пешки бараш друго решение.“ И понатаму Константиновски ќе додаде: „Никогаш од авенијата „Кутузовски“, не сум се помирил со класичното, со тоа што постои, туку како ти се една од главните чувствуваш тамо, тоа е број еден во проектирањето...“ сообраќајници на Секој објект/проект отвораше нови хоризонти, „секој проект е како Москва, преку мало нова книга“, потоа Разловци, одеднаш повторно куќа но една архи куќа, паркче со споменик една пресечена куќа, каде што може да се собере цело село. Стоејќи на на г. Багратион (од времето широкото плато пред Спомен-домот на Разловечкото востание ќе зборува на битките со за просторниот тек на објектот. И потоа искачувајќи се низ тесните, благо Наполеон), до „Кула изместени скали, нè водеше кон широкиот покров на горната 2000“ и мостот репрезентативна просторија на катот, конкретно искусувајќи ги неговите „Багратион“ на о повод загуба што се случи за архитектурата на самиот брегголемата на зборови за внатрешното просторно доживување, за потребата од нашата земја, реката Москва. Тоасмртта на професорот Георги Константиновски, контрапункти, контрасти, од стеснување и ширење на просторите низ кои се првите објекти Архитектонскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и минуваме, од тесниот простор коj води до внатрешната просторна од проектот Методиј“ во Скопје организраше отворен час „Во чест на професорот експлозија на катот. Така во секој објект како да го повторуваше патот низ „Москва Сити“. Георги Константиновски“. На часот говореа повеќе архитекти, негови Пропилеите на Акропол и контрастниот ефект на тесната патека која Од високата студенти, колеги, соработници, вљубеници и почитувачи на делото на платформа пред драматично се отвора во еден голем простор, внатрешен или надворешен. професорот. Виимам пренесуваме некои од кажувањата на професорите на мостот го Се спротивставуваше на догмите, поточна на стереотипите кои се АФСспектакуларниот во чест на професорот. маскираа во догми. Прозор над када, зошто не, за оние што се како мене поглед кон другиот да можат да пријдат до него, скоро пластично го демаскираше митот. брег и московското ГеОРГи КОНСТАНТиНОВСКи и НеГОВАТА леСТВиЦА чудо „Мосва Сити“. Слушајќи го него, и гледајќи ги сликите низ кои се движеше во неговите Минас Бакалчев и Виолета Бакалчева Приказната пустоловини, во темнината на амфитеатарот, за прв пат ми се чини се почнува... да ја немав ова можност. Отиде големиот учител, големиот Посакувам разведри и се отвори архитектурата, од маглата на архитектонската „столпник“ на македонската архитектура. Ми беше учител: учев од неговите схоластиката, која нè опкружува. Архитектурата стана нешто лично, една зборови, учев од неговото дело, но највеќе учев од него, од него самиот, од лична авантура, лично искуство на гледање, доживување, мислење и неговата посветеност, неговото тихување, неговиот хумор, неговите правење, речиси како детска игра. Предизвикот на партија шах на гестови, начинот на кој седеше втурнат во цртежите, како стоеше, како сопственикот на куќата на Рајт, за да се отвори патот кон неа. Да тоа е таа раскажуваше, како предизвикуваше, од неговиот занес, неговата аскеза. личност кој кажуваше дека може и поинаку. Кој можеше да ја замисли Тој секогаш го предизвикуваше воспоставеното, го предизвикуваше на пирамидата, и серијата научнофантастични мегаструктури како приказни и еден субверзивно креативен начин и со тоа даваше потпора на тоа да му стане опсесија, секојдневие за многу години и децении. творечкото, на неговата слобода, на волјата кон творењето. Неговото Неговиот живот поврза многу личности, многу места и настани, многу дело го направи пресвртот на архитектурата во 1960-тите, новата идеја, епизоди, како филмска приказна: Eлитата на светската архитектура, Пол новите форми, новите материјали, но секогаш ги сведуваше на едноставни Рудолф, Сергеј Чермајев, Винсент Скули, Филип Џонсон, Јо Минг Пеи; функционални/економски/психолошки описи, генеративни дијаграми, а личностите на сивото социјалистичко секојдневие; неговото школување како кои всушност ги поместуваа границите. дете во Бугарија; потоа неговото самоусовршување на литературниот јазик Архивот, како да беше од друг свет, „за на Месечината“. „Не знам преку читање на весникот „Нова Македонија“; улиците во Битола; неговиот дали сум ви ја кажувал приказната за Архивот“ ќе отпочнеше професорот: дедо Павле и баба Велика; браќата Душан и Милош; неговите најрани „Брат ми беше директор на Архивот, работеше во бараките, кај Кино сеќавања на прерано починатите родители Христина и Христо, и уште ’Карпош‘. Еден ден ми вели, ми дадоа пари за нова зграда 100 милиони порано, заветот на побратимите, војводите Георгија Павлов-Чуранов и Павел динари. Му велам ќе направиме нов проект, и го правам новиот проект и од Смилевската комуна; и повторно, Роберт Кенеди, приемот во Сенатот во макета правам. И сабајлето му го носам. Ова е проектот, вели, одиме одма Вашингтон; просветените партијци и функционери од шеесеттите; првите кај градоначалникот. А градоначалникот, Љупчо Ставрев, го гледа средби со неговата сопруга Злата, студите на архитектура во Скопје во проектот, рече, ова е Архивот, леле, одиме одма кај Пота, а Пота главниот тогаш сè уште незавршената зграда; праксата во Израел; студиите на Јејл; во урбанизмот, го гледа и вели ова не е за на Земја, ова е за на Месечина.“ копнежот кон неговите синови Самомир и Валентин; и трката по влажната Така настана проектот, претставуваше на некој начин „бомба“, новина во калдрма на битолските улици, трчав по цел ден, бев лесен како „перце“. проект, во идеја, во архитектура. Но во сето тоа и низ сето тоа неговата волја за творба, за архитектура „Човек не треба да се помири со тоа што го гледа, она што постои, туку создаде и создаваше еден свој да педагошки модел,во на 1996 парадигма, на почнува се реализира година, на градските власти, архитектот окрај големата и да го поттикне напред. Тоа што го гледа треба да го унапреди, усоврши, да архетипска слика на една школа, со еден човек кој сè уште не година со комплексот „Кула 2000“ и знае дека е Борис Иванович прекрасна го поттикне напред - тоа штоисторија го гледа. Значи не е доволно само да гоТор и градоначалникот учител, зборувајќи на луѓето околу себе и пред да знаат дека се негови пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, да штошто на постои, посетителите репродуцираш тоа туку да им го надградиш тоа. Даверојатно видиш штокако е и многупати, ученици. Прво неформалниот андерграунд со спојува Зорица, долгогодишна во 2000 година, кој ги новиот се копира Америка во многу „лудории“, ја нуди Москва, сега е тоа, што може да го дигне нивото на тоа што постои? Тоа ми се чини на придружничка другите од тој круг, па потоа, центар со Тихо едениод главните булевари пабило еве да Менхетен. во архитектурата, тука и оваа современа за сè што некој начин е шифрата на архитектурата, и засесèима штомосковскинеговиот втор дом, Кабинетот на станбени згради на Архитектонскиот „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која Константиновски. станува треба да се проектира“ ќе каже факултети со прозорецот свети долго во250.000 ноќта, долж „Партизанска“, а тој се кој проценува дека - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва неизбежна алтернатива и контраст Студентскиот дом „Гоце делчев“ и денес предизвикува интерес за самиот го осветлувашеќепатот на многуте студенти и тоа го правеше со живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно јадро околу формата, расчленувањето на масите и потоа нивно поврзување, допирот, исклучива до „последниотцена здив“.одНо12она што навистина го Проектираната милијарди „Международнаја“ на предаденост Црвениот плоштад и околината. но уште повеќе за тајната на геометриската матрица. Но во основа тоа ево близина твореше е личноста на архитектот, секојдневно, пред сите нас, со долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. „Mожев Футуристичката идеја Идејата „Москва Сити“ е од 1992 приказна за за собата, за една мала скица со која почна проектот: да неговото секојдневно искачување, кон совршеното, неговата Лествица.

П 20 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју

и Константиновски“

правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но По повод овој значаен јубилеј, разговараме бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и со Благоја Дончев, генерален директор и шанси да учествуваат во приватизацијата за да можеме и понатаму да отпорни АДИНГ. одбор на Управниот претседател ТРАЈНО МеСТО ВО ТРеЗОРиТе НАнаМАКедОНСКОТО НАСледСТВО спрема тогашните закони. Со 100% Југоисточна во лидер фирма бидеме Зорица Блажевска акционерски капитал продолжи подемот со мотив тоа и да останеме. Европа навршуваат се да Дончев, Господине Како студент имавденовиве привилегија учам како се работи архитектонски на компанијата, чувствувајќи ги сите во 1987 Несреќата АДИНГ, од основањето на години 45 проект во архитектонското ателје АНДЕРГРАУНД директно и изворно од година во фабриката транзициски тешкотии и кризни години на АДИНГ Во неа архитект Вие. чие чело денес сте компанија професоротнаКонстантиновски. Како дипломиран имав во која загинаа седум наши сè до денешниот 45-годишен јубилеј. период најтешкиот беше можеби вработени, Можете век. работен Ваш целиот речиси сте привилегија да станам негов близок соработник, како во образовната за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме според моменти, кои да издвоите ли дејност така и вонекои професионалната пракса. две години ги саниравме зачест феникс,во Неодамна во едно интервју го споменавте е АДИНГ денес? онаношто се најзначајни ВасДенес чувствувамза тага, и одговорност и потребакако да зборувам созапомош на тогашниот проектот „Нови профитабилни бизниси последиците на и пет години Четириесет Q и спомен на личноста и делотопостоење на Константиновски. Денес говорејќи започнавме ја година 1990 во и ОХИС, АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто знаење искуство, на години се фирма една Константиновски говориме без сомнение за еден од најголемите и историја на АДИНГ, во време кога поподробно за него, за неговите цели, но и утврдениот пона да се продолжи потенцијал архитекти, инајзначајните великани просторите на новата Република независна држава, а стануваше Македонија за очекувањето од неговата реализација? 45 години чекори. Тиепростори со сигурни пат Македонија, југословенските и многу пошироко, за периодот од се трансформираа од општествени Q Во овие 45 години АДИНГ ја фирмите кое на новиот развиваше АДИНГ втората се половина на XXво векопкружување и првите децении милениум. приватни востуденти профилираше својата производствена промените сона многу турбуленции, носеше Константиновски како студент првата генерација пона акционерски принцип. една од првите пет фирми АДИНГ програма, по што е препознатлив на систем, општествен еден во друг од архитектура на Техничкиот факултет восо Скопје дипломира вобеше 1956 година, во Македонија кои пазарот, како на домашниот така и на и државаНеговиот на еднавоголема распаѓање со највисок просек генерацијата. богат професионален пат успешно ја завршија сопственост Таа стана прошириме да ја во Сакајќи странскиот. проследени а притоа нова, наво раѓање постапки на обликување. Додека објектите изградени периодот по започнува Заводот за урбанизам и архитектура наприватизацијата. град Скопје. и транспарентен оваа ii напоетска многу на почетокот на вработените на дејност, нашата трае. уште сè која транзиција војни иакадемска со Својата доаѓањето од САД се карактеризираат со остро фокусирана кариера ја гради на отсекот за архитектура при инвенција, и структурна и просторна, во подоцнежните градби се надѕира Техничкиот факултет во Скопје, 1958, како асистент на предметот Македонија Х.Гранит, игралиште Тенисково Скопје, Македонија прагови, преднапрегнати АБ стремежот на Константиновски исто време- да се бидеОхрид, и современ и на Проектирање на станбени и угостителски објекти, кај познатиот архитект и изворите на архитектурата. Видлива промена во творештвото се професор Јован Ранковиќ од Белград. Кариерата ќе ја круниса со забележува и во мерката и во изборот на материјалот. Чувството на стекнување мастер диплома во Школата за уметности и архитектура при Константиновски за материјалот постигнува високото ниво кај објектите Јејлскиот универзитет, во Њу Хејвн (1965). Стекнатото искуство и изведени од природен бетон во фина линиска структура, особено во образование за време на престојот во САД, праксата во ателјето на екстериерите. Неговите дела претставуваат значаен придонес за познатите светски имиња Пол Рудолф, Сергеј Чермаев, Јо Минг Пеј, ќе материјалната култура на земјата, а со своето архитектонско значење и имаат значајно влијание врз поставувањето на неговата филозофска уметнички вредности, си обезбедија трајно место во трезорите на линија во творештвото и феноменологијата на градбите. македонското наследство. Архитект Георги Константиновски како исклучителен педагог беше Творештвото на Константиновски е перманентно проследено со сакан и почитуван од студентите. Ги пленеше со својата харизма и жарот архитектонските студии и истражувања, чија основна тема е домувањето. со кој зборуваше за архитектурата. Ги освојуваше уште на првото воведно Значајни се неговите студии за високите станбени структури, како градби предавање на предметот Проектирање на станбени згради, проследено со на иднината, од 80-тите години на XX век (Пиранса, Пирастела и проекции од референтни семејни куќи од американска почва, кои беа Пирадонија). Овие структури претставуваат акт на длабоко авторско посетени лично од Константиновски. Говорејќи за сложеноста и промислување и копнеж за создавање похуман и подобар свет во густо таинственоста на процесот на проектирање, за целите, задачите и населените градови. одговорноста на архитектот, за цивилизациското и културолошкото Архитект Георги Константиновски помина огромен и значаен пат со значење на архитектурата за еден народ и една земја, предизвикуваше брзина и успех со којшто само светски реномирани архитекти може да се вистинско воодушевување кај студентите. Тоа беше нивната прва средба споредуваат. Беше личност со посебна харизма, немирен дух, педагог, одблизу со архитектурата и обид да се разбере значењето на професијата визионер, неуморен истражувач, публицист, акварелист со непогрешлив и одговорноста што ќе им биде доверена во иднина, како творци на осет за пропорција и композиција, неимар на современата архитектура. архитектурата. Просторот е медиум што го окупира неговиот креативен потенцијал и Македонија Крушево, Македониум, Споменик Битола, Македонија кули, РЕК творештво Разладни Архитектонското на Константиновски следено во 60-тите неговата посветеност блиска до фанатизам. години на минатиот век, па сè до денес, несомнено одбележа значаен Творештвото на Константиновски денес запре, но неговите историски период од создавањето на современата македонска архитектуа и мисла. референци, културолошко значење и уметнички вредности, подложни се Неговиот творечки пат започнува величествено со Историскиот архив на на меморирање, субјективно доживување и вечно траење... Георги град Скопје, 1966, антологиска градба, со силно избалансирани Константиновски живееше за архитектурата. Архитектурата беше неговиот композициски карактеристики. живот! Потоа следуваат низа референтни градби: Домот за рекреација и одмор Од професорот Константиновски научив како се сака професијата, што на пензионерите и трудовите инвалиди, Катлановска бања, 1967; значи добра архитектура, научив колку е голема одговорноста на Студентскиот дом „Гоце Делчев“, Скопе, 1969/1970; Институтот за архитектот како креатор на архитектурата и светот. Научив како да се биде земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, Скопје, 1978; чесен и добар човек! Струмичко-повардарската епархија, Велес, 1983 и уште многу други. За овие реализирани градби, добро познати на архитектонската и ВиСТиНСКи ПедАГОГ ВО СеКОЈ СВОЈ ГеСТ пошироката културна јавност, и надвор од границите на југословенските Влатко П. Коробар простори Константиновски има освојувано највисоки републички и За професор Константиновски и досега, а и денес со право беа државни награди. искажани многу зборови за исклучителното место што тој го зазема во Архитектурата на Константиновски е критичко редефинирање на модерната архитектура во Македонија, но и во модерната архитектура на модерната, а со својот феноменолошки интензитет и преокупација со Југославија, зашто своите најплодни творечки години тој ги проживеа на техничко-технолошките новитети, отвори нов дискурс во современата една сцена многу поширока и многу покомпетитивна од денешната македонска архитектура. Во неговото творештво препознаваме архитектонска сцена кај нас. филозофски теми и аспирации, различни композициски стратегии и 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

21 17

градежништво

Москва Сити Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот Сити“. Со„Москва појавата на проф. Константиновски, македонската архитектонска сцена Од високата не беше повеќе иста, а таа нема да остане иста и со неговото заминување. платформа пред Зашто тој на повеќе начини се вгради себеси во македонската архитектура. И мостот го имам какоспектакуларниот градител и како педагог и како истражувач. Ќепоглед си ја дозволам слободата да споделам неколку лични сеќавања поврзани кон другиот брег и московското со професорот. Важноста на неговите авторски дострели многу рано беше чудо „Мосва Сити“. препознаена и вон границите на земјата. Бев студент кога рускиот архитект Приказната Владимир Николаевич-Белоусов побара да му испратам фотографии од делата почнува...

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА кога голем дел од младите доценти на Факултетот се беа вратиле од Европа и Америка, па, на пример, проф. Најденов нѐ соочуваше со Кристофер Александер, а проф Константиновски со делата на Филип Џонсон, Пол Љупчо АТАНАСОВСКИ , дипл.инж.арх. Рудолф, И.М. Пеи и други, и тоа низ призмата на непосредното сопствено доживување на таа архитектура што им даваше посебен белег на предавањата, откривајќи ни детали и решенија кои само непосредниот контакт со едно дело ги овозможува. Сè уште ги паметам и посетите на тогаш актуелните објекти на Архивот и на Студентскиот дом „Гоце Делчев“ во придружба на професорот и неговите коментари. Тој не се воздржуваше да ни ги открие сопствените дилеми во текот на проектирањето, отворајќи ни го тој процес и дилемите што стојат на патот до реализираното архитектонско дело. Така тој нѐ ослободуваше од стравот од нашите сопствени дилеми, или ни ги правеше барем поприфатливи. Беше член на Комисијата за одбрана на мојата дипломска работа. По одбраната ми понуди да се придружам на конкурсниот тим кој тој го раководеше за проект за станбена населба во Изола во Словенија. Така, за него ме врзува мојот прв вистински ангажман во струката, сведоштво за неговата подготвеност да им даде шанса на младите и вон школските клупи. Кога добив награда за еден мој објект, проф. Константиновски се појави кај мене во кабинет и ми подари технички молив како симболичен знак на поддршка за мојата работа. Тој беше вистински педагог во секој свој гест. Вистинскиот педагог не ја завршува својата работа со последниот час. Тој е педагог цел свој живот. Токму таков беше проф. Константиновски. Таков живее и ќе живее во нашите сеќавања.

ЧОВеКОТ КОЈ Се КАЧуВА ПО СКАли Митко хаџи-Пуља Сеќавањето е основниот услов на постоењето. Сеќавајќи се ние постоиме, присуствуваме. Сеќавањето на драгите личности, личностите врз на проф. Константиновски за неговата книга за современата архитектура во чијашто заложба и доверба сме се изградиле има особено значење заради Југославија издадена во Москва, прва книга која воопшто се занимаваше со вредностите кои од нив сме ги научиле. Вредности, кои тие директно ни ги современата југословенска архитектура. Проф. Константиновски беше еден од пренеле и оставиле понатаму да ги негуваме. Во состојба кога присуството двајцата македонски архитекти вклучени во книгата. станува релативна категорија, сеќавањето на вредностите е апсолутна Прескокнувајќи децении, кога како соработник на списанието за новата потреба. европска архитектура „А10“ испратив поширок избор на објекти од Се сеќаваме за нашиот драг професор, архитектот Георги шеесеттите и седумдесеттите години што можеа да бидат дел од рубриката Константиновски. „Out of obscurity“ или „Вон заборавот“, уредниците се одлучија за објектот на Ќе го паметам како секој ден со Прометејска посветеност, тивко се Архивот на град Скопје. Неговата денешна состојба беше причина тој избор качуваше по истите скали на Архитектонскиот факултет. Тивко и сигурно. Се да биде заменет со Студентскиот дом „Гоце Делчев“, кој подоцна беше качуваше кон своите студенти, кон својата работна келија, својата работна објавен во списанието. Студентскиот дом е и на корицата на книгата маса, работниот цртеж, дело. И во нив, како да исчезнуваше. Така, секој ден Modernism in-between издадена во Берлин, која е посветена на одново, мистично, повторно само се качуваше. Никогаш не го видов да југословенската архитектура. Делата на проф. Константиновски се доказ слегува. дека вистинските вредности лесно го наоѓаат патот вон тесните локални Ќе го паметам по тој негов копнеж кон вертикалата. Онаа битијна меѓи. Проф. Константиновски ја наслови својата пристапна беседа во МАНУ, вертикала, која беше очигледна и во неговата телесност, и во телесноста на „Трите мои бисери“, мислејќи на Архивот, Студентскиот дом и Спомен-домот неговите архитектонски простори. Како да беше илустрација на мислата на во Разловци. Но, тие се несомнени бисери и на македонската модерна и св. Григориј од Ниса, кој вели дека: „Обликот на човекот е исправен, и тежнее недвосмислено препознаени и во светот. кон небото, и тој гледа нагоре“. Ништо помалку од архитектонското творештво, не е значаен ниту Ќе го паметам по поуките од неговото дело, од неговите архитектонски истражувачкиот труд на проф. Константиновски кој редовно и по своето објекти. Иако, навидум првиот впечаток го создава нивната фигура со пензионирање, секојдневно беше присутен на Факултетот од што произлегоа нејзиниот недвосмислен копнеж по вертикала, од друга страна нивната неговите книги за градителите во Македонија. Тој не само што оттргна од планиметриска предлошка претставува длабоко рефлексивна комплексна заборав некои објекти кои денес веќе ги нема или се непрепознатливи, туку текстура од симетрии и средишта, „орнаментален“, извезен простор. Таа зад секој објект постави име и лик на автор кој стои зад него. Со овие книги специфична тектоника, тој ја генерира од традициите на македонското почнува да се реализира вотоа 1996 на градските власти, архитектот окрај големата и долгот на својатагодина, проф. Константиновски го исполни генерација која културно траење, низ повеќе хоризонти. Најдиректно се рефлексии од година со комплексот „Кула и Иванович историја твореше во еденпрекрасна пресвртен период, и која стоејќи наБорис преодот помеѓу Тор и градоначалникот традиционалните македонски везови, средновековните,2000“ византиски пешачкиот мост „Багратион“ отворен веројатно датеми, и на штотие на учеа посетителите им на кои имЛушков, генерациите од кои и генерациите беа учители беше како и многупати, иконографски нив претходните антички мозаици, па сè до во 2000 година, кој ги спојува се копира Америка во многу „лудории“, супстанци. нуди Москва, сега е најповикана да јајаисполни големата празнина во документирањето на предисториските Неговите структурални теминовиот во симболичка центар со еден од главните булевари па еве има московскисмисла Менхетен. тука и овааПодеднакво современаакрибично, како македонската архитектура. штодаја се создаваше имаат јасна цивилизациска, но и локална, митопоетска порака. Тоа е „Кутузовски“. Нана површина од 60 хектари Избран езначење. просторот помеѓу Третиот атракција која станува сопствената архива, тој ги создаде и овие книги од исклучително особено видливо во неговата изобразба архетипската тема „Куќа“, дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен и куќа, куќатасенапроценува неизбежна алтернатива и контраст Тие имаат непроценлива вредност како граѓа врз која ќе се темели круг, секоереката Москва македонска македонската борба во Разловци. живеат и работат во овој комплекс Георгиќе на старото централно јадро околу идно промислување на дострелите на македонската постојниот архитектура.саемско хотелскиПрофесорот Константиновски напиша книгакомплекс. за „Градителите на Проектираната цена од на Црвениот и околината. На крајот,плоштад дозволете ми неколку цртички од моето„Международнаја“ лично доживување наво близина Македонија“ и со тоа најдобро се опиша себеси. 12 милијарди долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москвакако Сити“ е од 1992 проф. Константиновски педагог. Ја имав среќата да студирам во период Благодарност и вечен спомен.

П 22 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју и превирања начин, без правичен Во тој период имавме многу јубилеј, разговараме овој значаен повод ПоЗА личнауспеси архивано во неговиот дом, која се надевам сегапотреси е зачувана во ПРОфеСОР КОНСТАНТиНОВСКи еднакви имаа сите вработени бидејќи(МАНУ). поцврстинаиНауки и Уметности и падови, кои нè направија Дончев, генерален директор и Благоја со Огнен Академијата Имаше редови и редови на Марина, во иприватизацијата да учествуваат понатаму даасемблирани,шанси и беспрекорно за да можеме на АДИНГ. „Св. отпорни одборУниверзитет на Управниот претседател ревидирани, индексирани референцирани декан на Архитектонски факултет, Кирил и Методиј“ во Со 100% на закони. тогашнитесилата спрема Југоисточна бидеме фирма - лидер водокументи. Неговата архивата ја илустрираше и големината Скопје подемот продолжи капитал акционерски останеме. со мотивнатоа и данеговото се навршуваат деновиве Господине творештво, резонирајќи со неговата енергија и иако тие дела се Денес, јаДончев, имаме тажната прилика, но и огромна честЕвропа да се присетиме сите Тоа е чувствувајќи компанијата, во фабриката на АДИНГ, од основањето години 45 комплетирани, незавршенана останува нарацијата во нивниот ги придонес. проф. Константиновски и неговата улога како архитектНесреќата и професорвона1987 година години и кризни тешкотии транзициски седум наши на АДИНГ во која загинаа сте Вие. Во неа чело денес на чие компанија неговото наследство. Во тоа време му направив интервју. Оваа обемна Архитектонскиот факултет во Скопје. денешниот сè до или период најтешкиот вработени, век. Можете Ваш работен речиси целиот стеПрофeсор архива чека научник двајца, кој45-годишен би имал полајубилеј. од трпеливоста Константиновски ја имаше улогата на авангарда во можеби бешеимпресивна преродиме за да ги согледа, толкува, контекстуализира и пишува за успеавме Ноулога за АДИНГ. кои според во Македонија. некои моменти, да издвоите ли на се Константиновски архитектурата и образованието на архитектите Оваа на да ги саниравме за две Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс,тивко денес? е АДИНГа тој за она се најзначајни Вас неговите дела. првенец во многу работи мушто прилегаше, тоа го демонстрираше и години профитабилни проектот „Нови последиците со помош на тогашниот постоење на пет години Четириесет Q Бидејќи не сум дел од Архитектонскиот факултет од Скопје,бизниси мојата ненаметливо низицелиот свој живот. нешто ја започнавме ли да ни година перспектива Можетестранец ОХИС, и во 1990 АДИНГ знаењена Архитектонскиот искуство,студенти години се на една е онаа на странец, или2019“. попрецизно, од кажете македонската Тој фирма беше член прватанагенерација факултет когачуено дека но и во време цели,делумно неговите на АДИНГ, за него, новата поподробно по утврдениот продолжи да се ивопотенцијал дијаспора. Имаме Константиновски билзароден во Битола, Скопје и е меѓу првите стипендисти на американската владаисторија во реализација? Македонија стануваше независна за очекувањето со сигурни чекори. пат школувал водржава, Бугарија,а делумно во Скопје, какооди неговата на Универзитетот Јејл во постземјотресното Скопје.Тие 45 години ја АДИНГ се трансформираа годиникон 45 луѓето, фирмите Во овиекон Q пристап кое на Јејл во опкружување се развиваше АДИНГ САД. од Со општествени самото тоа, неговиот архитектурата, како и Тој е прв студент од Македонија на архитектура универзитетот во принцип. нагоакционерски производствена својата приватни профилираше соипромените турбуленции, носеше неговата улога во архитектурата во Македонија е онаа на странец, во смисла САД, какомногу студент на Пол Рудолф Сергеј Чермаеф и во меѓу првите кои пет фирми на е препознатлив што да АДИНГ беше една од првите систем, во друг општествен еденбрутализмот од на капацитетот да се биде програма, љубопитен, по отколку биде обземен од донесе во архитектурата во со Скопје и во Македонија. ја завршија и наи луѓето. така кои успешно Македонија во во како на домашниот пазарот, и од искуството голема држава еднаархитекти распаѓање парохиските хиерархии и статусно ориентираното мерење на светот Тој е меѓу на првите кои, водени САД, отворија сопственост Таа стана прошириме во да јаКонстантиновски приватизацијата. странскиот. проследени притоалуцидно на нова, астудио, раѓање Токму со овој став ме пречека и поздравиСакајќи професорот свое проектантско и провокативно насловено „Андерграунд“ и транспарентен на оваатеза, ii кога почетокот нана на вработените на многу1988 нашатазадејност, војни и транзиција која сè уште трае. со година, на стручно патување потребите мојата докторска студио. пристигнав на Архитектонскиот факултет во Скопје. Во тоа време тој ја Во периодот од 1987 до 1989 година тој беше декан на Архитектонскиот Македонија Охрид, - Х.Гранит,Веќе игралиште Тениско преднапрегнати АБ вршеше функцијата на декан и беше веднаш љубопитен. за кратко факултет при УКИМ. прагови, Скопје, Македонија време бев на автобус и започнав обиколка на македонската архитектура во Тој е меѓу ретките архитекти кои се чувствуваа доволно самоуверени да ги Велес, Струмица и Штип. Константиновски ја отвори вратата на еден странец, соберат и публикуваат делата на другите архитекти во историјата и како и на младите архитекти во кои гледаше искра. Неговиот “отворен” современоста на Македонија. пристап беше можност за многу непланирани разговори. За мене ова беше Проф. Констатиновски, како и неговата архитектура беше иконичен лик. истовремено почеток на едно од најважните пријателства со Зорица Тој, како и сите луѓе од негов формат, поседуваше огромна широчина на Блажевска, Минас Бакалчев и Гоце Аџи-Митревски, подеднакво важни во неговата личност, самоуверен во сопственото знаење и креација. Токму мојата работа и интерес за македонската архитектура. поради тоа, тој секогаш беше отворен за сите свои студенти, млади колеги и Работната етика на Константиновски беше неверојатна. Повеќе од љубов соработници. Секогаш заинтересиран за архитектурата, тој ги охрабруваше да бидат уште посмели, уште поавангардни, уште повеќе посветени на својата кон неговата професија, љубовна врска, страст за архитектура. Да, одеше во неговиот кабинет секојдневно, многу години по неговото официјално работа. Безброј колеги се среќаваа со проф. Константиновски, пензионирање. Секој пат качувајќи се по трокраките скали до неговиот претставувајќи му ги нивните идеи, согледувања, желби и проекти, сè со цел кабинет. Тука, како и дома, тој работеше на тековните задачи, во низ разговорот со професорот да откраднат макар дел од неговата последните години тоа беше компилација на неговите дела, на крајот големина, од неговото знаење и неговото значење. објавено како книга “Патот на еден архитект”. Во 2018, сомневајќи се дека Токму поради тоа, и денес ќе слушнете безброј сведоштва на многу колеги ќе биде во неговиот кабинет, го посетив, за последен пат. Тој секако ме кои професор Константиновски ги сослушал, ги посоветувал и ги охрабрил и поздрави со покана за кафе и како и секогаш, проследено со комична сите тие ќе ви кажат за тоа незаменливо чувство, како, низ таа позајмена опсервација за себе и светот. Неговиот хумор беше ексцентричен, големина, низ тоа позајмено значење, само поради можноста да разговараат откривајќи едно друго, поинакво гледиште на светот. Тој имаше своја со професорот, и тие се почувствувале големи и самоуверени во својата машина за кафе и никогаш не се заморуваше да ги послужува своите гости. важност и значење. Ние разговаравме. Тоа може да го чинат само вистинските автори и вистинските професори. Трите тома на “ГрадителитеСпоменик во Македонија” се дополнително дело Да им овозможат на своите студенти и соработници да се чувствуваат Македонија Крушево, важно Македониум, Македонија Битола, кули, РЕК Разладни човек ќе се запраша “како и кога успеа тоа да го направи”? Но подобро, поголеми, покреативни, инспирирани од големината на неговиот Константиновски методолошки собираше материјал од голем број архитекти авторски и интелектуален капацитет. и во една структура од по две реченици за архитект, вклучително и архитекти Тоа е суштината на секоја академска средина. од дијаспората, произведе извонредна слика за македонската архитектура. Затоа денес се поздравуваме со професор Константиновски и јавно Ова дело открива дека тој не само што не ги заборавил своите корени, туку кажуваме дека овој дух, оваа широчина на личноста, оваа интелектуална бил подготвен да ги презапише, да изгради темели на историјата на отвореност и креативна големина сè уште живеат на Архитектонски факултет и дека и во иднина ќе продолжиме да ги негуваме. македонската архитектура. Токму оваа витална тензија помеѓу идејата за Почитуван професоре, Вашиот час и понатаму трае! “корените” и “патот” е тоа што го илустрира патувањето на архитектот. Исто Слава му! како што патешествието на една личност никогаш не е само хронолошко, за Константиновски претставува враќање на почетоците на македонската архитектура, длабоко идентификувана кај градителите-мајстори, како и кај СилА, ЈАдРО и ѕВеЗдА - НА АРхиТеКТуРАТА неговите најбрилијантни архитектонски концепти. Како и да е, целеше кон Проф. д-р Мирјана лозановска, универзитет „дикен”, Мелбурн, иднината, непозната, но ја постави патеката по која треба да се оди. Австралија Неговото дело ја сочинува силата на неговата уметничка и архитектонска Ќе се сеќаваме на професорот Георги Константиновски како сила, јадро и визија и самата манифестација - останува на нас да ја зачуваме, ѕвезда - на архитектурата, на Македонија, но уште поважно, на човештвото конзервираме и одржуваме. Овие три тома го артикулираат творештвото на да бидат мерило само неговите професионални дострели би ја превиделе Константиновски. Тоа е нашето наследство. На нас останува да го димензијата на личноста која е неизмерна. Неговата енергија е бесконечна и достигнеме ова наследство. неговиот дар и понатаму ќе резонира. Пред неколку години професорот Константиновски ми ја покажа неговата Благодарам, вечен спомен, Професор Георги Константиновски 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

23 17

градежништво градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Конечно Сити до еврокодови Москва

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

Со усвојување на еврокодовите ќе се заокружи процесот на усогласување на поодделните стандарди од оваа област со европската регулатива проф. д-р горан МаРковски, дипл. град. инж. ден од последните, ако не и последен потпис на г-динот Горан Сугаревски во својство на министер за транспорт и врски, беше оној на ,,Правилникот за дополнување на правилникот за стандарди и нормативи за проектирање“. Потпис кој градежните конструктори го очекуваа безмалку десетина Потпис со кој се заокружи почнува да се реализира во 1996 година, еден на градските власти, архитектот окрајгодини. големата и тридецениски период на информирање, запознавање, изучување, година со комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја обучување, дебатирање и сл., на оваа, аспекти,веројатно значајна како и многупати, да пешачкиот мост „Багратион“ отворен што на посетителите им од многуЛушков, материја. Потпис со европско 2000 година, кој ги спојува се копира Америка во многу „лудории“,преод навоновото, ја нуди Москва, знаменце. сега е побезболен а не, како што често новиот бива, за негово Со овој правилник се регулира примената напа МКС-стандардите – со еден од главните булевари еве да се има московски Менхетен. тука и оваа современа пасивно одложувањецентар и подоцнежно паничење. еврокодови (ЕС) заедно со националните анекси (НА) и соодветните „Кутузовски“. 60 хектари Избран е просторот помеѓу атракција која станува СеТретиот работи за најнови стандардиНа воповршина светот од од областа на национално дефинирании параметри се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе кој транспортен градежни круг, реката Москва и неизбежна алтернатива контраст (НДП) за проектирање проектирањето на градежни конструкции. Современ документ конструкции. Пропишан е рок за приспособување од три години (дохотелски ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско комплекс на старото централно јадро околу неколку децении е развиван и надоградуван од плејада врвни септември 2023 год.) со можна паралелна примена и на важечкитево близина Проектираната од ги 12 сублимира милијарди „Международнаја“ на од различни Црвениот плоштад и околината. експерти области и кој цена во себе стандарди. Период којСити“ требаеда искористи за постепен долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом.иФутуристичката идеја Идејата за „Москва одсе1992 најсовремените светски знаења и искуства. Сложена и обемна

П 24 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

,,ПРАВилНиК ЗА дОПОлНуВАње НА ПРАВилНиКОТ ЗА СТАНдАРди и НОРМАТиВи ЗА ПРОеКТиРАње“ интервју правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но разговараме јубилеј,подложна овојезначаен повод која По материја континуирано на стручно-научни бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и и генерален идиректор Благоја Дончев, со преиспитувања, подобрувања дополнувања. шанси да учествуваат во приватизацијата можеме и понатаму да отпорни за АДИНГ. одбор на на Управниот претседател Еврокодовите, кои веќе 10-тина години се во употреба во да земјите спрема тогашните закони. Со 100% фирма - лидер во Југоисточна бидеме членки на Европската Унија и пошироко, се состојат од десет акционерски капитал продолжи подемот тоа и да останеме. мотив 1). навршуваат деновиве се Господине поодделни,Дончев, но истовремено меѓусебно поврзаниЕвропа деловисо(табела на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 година во фабриката 45 години од основањето на АДИНГ, транзициски тешкотии и кризни години во која загинаа седум наши на АДИНГ Вие. Во неа и нивна денеснастееврокодови на чие чело компанија Табела 1 Составни делови поврзаност период кај нас постоеше одреден45-годишен дисконтинуитет (целосна јубилеј. сè до денешниот период најтешкиот вработени, можеби бешеподолг сте речиси целиот Ваш работен век. Можете конфузија збогатена со ,,креативна“ импровизација) во оваа се преродиме за АДИНГ. Но успеавме да некои моменти, издвоитеНАСлОВ ли Ред.даСТАНдАРд ОБлАСТ кои според сензитивна област бидејќи промената на интервју старите македонски БР. се /ознака/ еС за она што е АДИНГ денес? го споменавте ги саниравме во едно Неодамна како феникс, за две години најзначајни Вас стандарди (МКС) со европските беше пропратена и со бизниси тогашниот „Новинепрофитабилни проектот(EN) последиците со помош на на на проектирање постоење и пет години Q 1 Четириесет EN 1990 Еврокод Правила и принципи усвојување иАДИНГ на еврокодовите како стандарди занешто ја започнавме ни кажете ли да 2019“. Можете ОХИС, и во 1990 година паралелно знаење искуство, години1наДејства фирма една 2 EN 1991 сеЕврокод врз конструкциите проектирање. Така, еден подолг период постоеја важечки но и во време кога цели,стари за неговите за него, новата историја на АДИНГ, поподробно по утврдениот се продолжи и3 потенцијал EN 1992 да Еврокод 2 Проектирање бетонски конструкции правилници (некои дури формално и во форма на нацрт, Македонија стануваше независна држава, а за очекувањето од неговата реализација? 45 годиничелични конструкции чекори.3 Тие пат 4 со ENсигурни 1993 Еврокод Проектирање молчешкум прифатени како кои сејаповикуваа на од општествени години АДИНГ фирмите се трансформираа овие 45 усвоени) Q Воконечно кое се развиваше АДИНГ 5 EN 1994 Еврокодво 4 опкружување Проектирање спрегнати конструкции неважечки стандарди и профилираше обратно нови својата важечкипроизводствена стандарди на кои принцип. во приватни на акционерски носеше многу турбуленции, со промените 6 EN 1995 Еврокод 5 Проектирање дрвени конструкции никојпет не фирми се повикуваше.програма, По малку по хаотично и несериозноназа една што е препознатлив АДИНГ беше една од првите од еден во друг општествен систем, со 7 EN 1996 Еврокод 6 Проектирање ѕидани конструкции мошне чувствителна дејност. Сето овананеретко предизвикуваше и ја завршија така и на домашниот во Македонија кои успешно како пазарот, распаѓање на една голема држава и 8 EN 1997 Еврокод 7 Геотехничко проектирање приватизацијата. Таа стана низасопственост (скапо платени) проблеми какоСакајќи при реализација на да ја прошириме странскиот. проследени а притоа на нова, раѓање 9 војни EN 1998 Еврокод која 8 Проектирање конструкциина отпорни на земјотрес инфраструктурни така и при нивното и транспарентен на оваа ii на многукапиталните почетокот вработените дејност, на нашата проекти, сè уште трае. и транзиција со вмрежување во постојните и нови европски коридори. 10 EN 1999 Еврокод 9 Проектирање алуминиумски конструкции Еве нè сега исправени предигралиште имплементацијата еврокодовите. Македонија - Х.Гранит,наОхрид, Тениско АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија Значаен исчекор во областа на градежното конструкторство и на градежништвото воопшто. Сериозна задача и за многу поголемите Еден од клучните чекори при имплементацијата на овие и кадровски поекипирани од нас. стандарди е усвојувањето на 58-те национални анекси (НА), кои во Освојувањето нови знаења секогаш претставува сериозен себе содржат 1.501 национално дефиниран параметар (НДП). Дел предизвик. Нешто за што, пред сѐ, е потребна љубов. Искрена, од нив се во форма на нумерички вредности, дел во форма на возвишена, несебична љубов кон струката, кон она за што сме се табели и графикони, дел како препорачани процедури, а дел се определиле, кон она што го создаваме, за чиј квалитет избор на повеќе понудени приоди. Преку НДП во стандардот се одговараме. Потребна е и страст. Силна желба за отворање нови вклучуваат специфичностите на одделните земји, почнувајќи од светогледи. За храбро нурнување во длабочините на непознатото. оние кои произлегуваат од географско-климатските особености, За бестрашен лет кон вселенските храмови на Минерва. Страст за преку традициите во процесот на градење, па сè до интересите на зграпчување на можноста да се биде добар, подобар. Сега! Во локалната градежна индустрија. Нивните вредности имаат мигов! Не подоцна. Затоа што подоцна веќе е доцна. непосредно влијание врз степенот на сигурност, употребливост, Во процес сме кој бара посветеност и истрајност. Долгорочна. трајност и економичност на конструкциите. И покрај препораките Во истражување, во постојано надградување. Во читање, учење, на Европското тело за стандардизација за нивно што е можно анализи, споредби. Во навлегување во суштината. Во натпревар со поголемо унифицирање, за одреден, не мал број параметри, во квалитетните. Бидејќи само така целта ќе биде остварена. оптек се различни дефинирани вредности. Се разбира дека, Ученото, научено. имајќи го предвид нивното суштествено значење, не постои (или Вербата во потребата и неопходноста на она што го правиме, во барем не би требало да постои) реална можност за нивно што се вложуваме е суштествен предуслов за успех. За личен раст, потполно усогласување или пак за целосно преземање на професионално созревање, поуспешно позиционирање. За препорачаните вредности. придвижување од деструктивниот во место. Крушево, За отворање нови Главна цел овој комплексен стандард е подигнување на Македонија Македониум, Спомениклет Македонија Битола, РЕК кули,на Разладни можности, за посветли перспективи, континуиран напредок. Но нивото на квалитетот на проектирањето, а со тоа и на градењето истовремено и за влог во нашата општествена на градежните објекти со одговорност. Категоријата која полека истовремено задоволување на сите исчезнува од видокругот на разулавеното релевантни аспекти за нивна секојдневие. Која молчешкум тоне во носивост, сигурност, употребливост, вртлогот на декадентната робустност, трајност и др. Со него се релативизација. обезбедува и заеднички европски Имплементацијата на нови пазар во областа на проектирањето, стандарди, особено од ваков вид, а со тоа преку зголемена обем и содржина, секогаш конкурентност и до негов подобар провоцира одреден немир. Стравот квалитет. од промени е тука. Но, алтернатива Со усвојување на нема. Време е за жртвување на еврокодовите ќе се професионалниот комодитет. заокружи процесот на Претстои битка за нови знаења. усогласување на Време е за акција. поодделните Македонските градежни стандарди од оваа конструктори влегоа во Европа. За област со европската другите не знам. n регулатива. Имено, веќе 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

25 17

градежништво градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Втор MACOLD-SLOCOLD меѓународен Москва Сити Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

симпозиум за големи брани Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. проф.Одд-р Љупчо ПЕтковски, високата платформа пред - Скопје Градежен факултет мостот го имам спектакуларниот комитет за големи брани (SLOCOLD) и поглед конловенечкиот другиот Македонскиот комитет за големи брани (MACOLD) се брег и московското чудо „Мосва Сити“. експертски и невладини инженерски организации, Приказната членки на Меѓународната комисија за големи брани почнува...

За симпозиумот пристигнале поголем број реферати, а Редакцискиот одбор прифатил 14 да бидат отпечатени во зборникот посветен на симпозиумот. Рефератите се подготвени од автори од Македонија, Словенија, Словачка, Турција и Србија

(ICOLD) од 1950 година, како дел на поранешниот YUCOLD. Како независни здруженија за големи брани, тие од 1993 и 1994 година се членки на ICOLD, каде моментно членуваат 104 национални комитети за големи брани. Традиционално добрите односи помеѓу MACOLD и SLOCOLD резултираат во заеднички меѓународни симпозиуми. Првиот, со главна тема „Браните неодамнешни искуства за истражување, проектирање, изградба и одржување“ се одржа во Скопје, во 2011 година. Првичната идеја за организирање на вториот заеднички симпозиум се роди во јануари 2020 година, за време на Меѓународната конференција „Иднината на Словенија во светло на климатските промени“, што се одржа во Љубљана. Оваа идеја беше целосно поддржана од претседателствата на двете национални друштва за големи брани и во следните неколку месеци беше формулирана главната тема на Вториот заеднички меѓународен SLOCOLD - MACOLD симпозиум „Водни акумулации - активна мерка за прилагодување на климатските промени“. Зошто е актуелна оваа тема во сегашниот период, во Македонија и Словенија, но и во поширокиот регион? Водните акумулации се клучни објекти за животната средина и за водостопанството, живот, овозможува зачувување на загрозените животински видови и особено во светло на климатските промени и потребата да се унапредување биолошката разновидност во иднината. Постои обезбедат доволни количини на вода за човечките потреби, но и да загриженост и верување на одделни поединци и еколошки се одржат соодветни услови за опстанок на животните заедници здруженија, базирано на нивното убедување дека природата е (биоценози) во нивните живеалишта (биотопи) во XXI век. Од неприкосновена, дека изградбата на големи брани и создавањето водостопанскиокрај аспект, единствените објекти кои обезбедуваат почнува да се реализира во 1996 година, на градските власти, архитектот големата и акумулации во речните долини се штетни за животинските и временска и просторна прераспределба на водните ресурси се година со комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја растителните видови. Меѓутоа, од ефектот од климатските промени акумулациите, што кои се со градба на брани. Акумулирањето пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да на создаваат посетителите им се потврдува спротивното - дека токму акумулациите претставуваат на водата сè повеќе докажува како и клучнаАмерика активнаво многу во 2000 година, кој ги спојува новиот се копира „лудории“, ја нудисеМосква, сега е неопходна предуслов и активна мерка за зачувување на овие видови. мерка за ублажување на просторната центар со еден од главните булевари па евехидролошка да се има московски Менхетен. тука и оваа современа и временската Иницијативниот одбор составен од членови на Здруженијата на нерамномерност, за надминување на асинхроноста меѓу е просторот помеѓу „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран Третиот атракција која станува големи брани од Словенија и Македонија, за организација на расположливите води и потребите ефикасно круг, реката Москва се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе и неизбежна алтернатива и контраст за вода и затранспортен вториот MACOLD-SLOCOLD меѓународен симпозиум за големи брани, намалување на штетитејадро предизвикани од екстремните хидролошки ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно околу Скопје - Љубљана, поради состојбата со COVID пандемијата, одлучи појави (суши и поплави). Од еколошки аспект, правилното планирање Проектираната цена од 12 милијарди „Международнаја“ во близина на Црвениот плоштад и околината. настанот да се одржи без физичко присуство или онлајн, на и оперирање водните акумулации обезбедува поволни за долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом.услови Футуристичката идеја Идејата за со „Москва Сити“ е од 1992

П 26 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

ВиРТуелеН СОСТАНОК НА интервју еКСПеРТиТе правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но јубилеј, овој значаен повод јазик, По англиски a домаќин на разговараме бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и директор и генерален Благоја Дончев, со виртуелниот симпозиум да биде шанси да учествуваат во приватизацијата отпорни за да можеме и понатаму да одбор наќеАДИНГ. на Управниот претседател MACOLD. Процената дека MACOLD спрема тогашните закони. Со 100% бидеме фирма - лидер во Југоисточна биде успешен организатор на оваа акционерски капитал продолжи подемот Европа со мотив тоа и да останеме. навршуваат деновиве се Дончев, Господине меѓународна манифестација беше на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 година во фабриката на АДИНГ, основањето години одсо 45 поткрепена фактот дека во транзициски тешкотии и кризни години на АДИНГ во која загинаа седум наши Вие. Во неа денес сте челогодина, на чие компанија периодот 1999 - 2019 MACOLD вработени, можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. Ваш работен речиси целиот сте се докажа со реализацијата навек. 14 Можете за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме моменти, кои според да издвоите ли научни собири.некои За симпозиумот Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс, за две години ги саниравме е АДИНГаденес? она што за број се најзначајни Вас пристигнаа поголем реферати, проектот „Нови профитабилни бизниси последиците со помош на тогашниот постоење и пет години Четириесет одбор Q Редакцискиот прифати 14 да на ОХИС, и во 1990 година ја започнавме АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто на искуство, знаење се години една бидатфирма отпечатени во зборникот новата историја на АДИНГ, во време кога поподробно за него, за неговите цели, но и да се продолжи по утврдениот потенцијал ипосветен на Симпозиумот. Македонија стануваше независна држава, а за очекувањето од неговата реализација? Тие 45 со сигурни пат Рефератите беачекори. подготвени одгодини автори фирмите се трансформираа од општествени Q Во овие 45 години АДИНГ ја кое во опкружување се развиваше АДИНГ од Македонија (7), Словенија (4), во приватни на акционерски принцип. профилираше својата производствена со промените турбуленции, многу носеше Словачка, Турција и Србија (по еден). АДИНГ беше една од првите пет фирми програма, по што е препознатлив на систем, со во друг општествен еден одНа 4 декември, на свеченото во Македонија кои успешно ја завршија пазарот, како на домашниот така и на држава и една голема поздравен насимпозиумот, распаѓање отворање на приватизацијата. Таа стана сопственост странскиот. Сакајќи да ја прошириме притоа на нова, раѓање збор беше дадена од проф.проследени Љупчо на вработените на многу транспарентен и нашата дејност, на почетокот на оваа ii уште трае. која војни и транзиција со Петковски, претседател насè MACOLD и претседател на Организациониот и Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија Македонија Скопје, прагови, преднапрегнати АБ Редакцискиот одбор. Успешна работа на учесниците на Симпозиумот им посака претседателот на SLOCOLD, Nina Humar. Потоа, на учесниците им се обрати Благоја Бочварски, македонскиот министер за транспорт Грција, во две работни сесии, имаше успешни презентации и и врски, кој ги истакна најновите брани кои се во тек на градба: интересни дискусии по 12 реферати. Сето тоа овозможи размена на Конско, Гевгелија и Речани, Кочани и тие што се непосредно пред искуство и знаење - особено значајно за помладите кадри од почеток за градење Отиња, Штип и Слупчане, Куманово. Свое инженерството за брани, што претставува основна мисија на ваквите обраќање имаше и Martin Wieland, претседател на Техничкиот настани. комитет на ICOLD за сеизмички аспекти во проектирање на брани. На крајот, ја ползуваме оваа можност да се заблагодариме на Потоа, ги поздравија учесниците, проф. Matjaž Mikoš, декан на авторите на рефератите, на членовите на Организациониот одбор и Факултетот за градежништво и геодезија на Универзитетот во на Редакцискиот одбор за пожртвуваната работа, на презентерите и Љубљана и проф. Маријана Лазаревска, продекан за наука и на активните учесници на Советувањето (кои добија сертификати со 3 меѓународна соработка на Градежниот факултет, УКИМ, Скопје. CPD поени) и секако на спонзорите на манифестациите На Симпозиумот, на кој присуствуваа 107 учесници, најбројни беа организирани од ЗМКГБ или MACOLD во 2019/2020 година, без чие од Македонија и Словенија, но имаше учесници и од Словачка, разбирање и финансиска поддршка, одржувањето на Симпозиумот, Србија, Турција, Швајцарија, Велика Британија, Бугарија, Хрватска и практично би било неизводливо. n

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

интервју градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Моќта наСити ААМ произлегува Москва

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

од моќта на секој архитект поединечно Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед конрхитект, другиот Мишко Ралев е брег и московското новиот претседател на чудо „Мосва Сити“. Асоцијацијата на архитекти Приказната почнува... на Македонија - ААМ. Професор

ААМ треба да стане медиум за артикулација на посветеноста на професијата за да се позиционира на заслуженото место во општеството, затоа што градежната и архитектонска манипулација со просторот директно влијае врз физичката и социјалната одржливост на човековите општества на глобално ниво, и истите не се реверзибилни

д-р Мишко Ралев, (1961 Скопје), е еден од основачите на Факултетот за архитектура и дизајн на Универзитетот Американ Колеџ Скопје (УАКС), и во моментот ја извршува функцијата декан. Дипломирал на Архитектонскиот факултет на УКИМ во Скопје, каде што и ја започнува својата едукативна кариера. Kако асистент и доцент, работи сè до 2007 г. кога преоѓа на УАКС, каде предава група предмети по архитектонско проектирање и проектирање ентериери. Помеѓу 1995 и 2005 г., ангажиран е и на Шумарскиот факултет, насока проектирање мебел и ентериер. Во периодот од 2009 до 2011 г. обавува настава како гостин професор на Факултетот за применети уметности во Ниш, Србија. Активен е и на полето на научното истражување, при што е автор на бројни научни и стручни трудови од областа архитектура и дизајн. Паралелно со образовната дејност, Ралев активно се занимава и со архитектонско и ентериерно проектирање. Во 1995 г., заедно окрајгоголемата и со арх. В. Еремеева основаат прекрасна историја архитектонското биро „ЕРРА Дизајн“. Член посетителите им е на ААМ, како што и нана Комората на овластени ја нуди Москва, сега е г. бил архитекти и инженери. Во 2000 и 2008 тука и оваа современа претседател на Организациониот одбор на која станува БИМАС, во 2014атракција претседател на Комисијата неизбежна алтернатива и контраст на 17. БИМАС, а во неколку наврати бил член старото централно јадро околу за инапретседател и на други комисии Црвениот плоштад околината. доделување наградиина ААМ. Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 28 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

МишКО РАлеВ, ПРеТСедАТел НА ААМ интервју сања РаЃЕНовиЌ-ЈоваНовиЌ, дипл.разговараме инж. арх. овој значаен јубилеј, повод По со Благоја Дончев, генерален директор и Редакцијата Порта 3 одбор Ви го честита на АДИНГ. Управниот на на претседател изборот претседател на управниот одбор на ААМ. Кои се Вашите приоритети во се навршуваат деновиве Дончев, Господине раководењето со Асоцијацијата? 45 години од основањето на АДИНГ, n Ви благодарам наденес честитките. сте Вие.ДаВосенеа на чие чело компанија биде на чело на оваа работен век. Можете Вашорганизација целиот речиси сте претставува чест но имоменти, обврска. кои според некои да издвоите ли Асоцијацијата на архитектите на денес? Вас се најзначајни за она што е АДИНГ Македонија одисвоето формирање до денес на постоење пет години Четириесет Q се наметна битен фактор во знаење на искуство, се години фирмакако една кај нас што ги тангира по утврдениот се продолжи потенцијал даживот иопштествениот архитектурата, урбанизмот и дизајнот. пат со сигурни чекори. Тие 45 години Иако условите кои таа дејствуваше не секогаш кое во опкружување развиваше сево АДИНГ овозможуваа со политичкиот со промените турбуленции, многудијалог носеше естаблишмент со институциите систем,исо општествен еден во другили од установите чиј делокруг на работење распаѓање на една голема држава и е поврзанна сонова, обликување, и проследени а притоаодржување раѓање управување со изградената ААМ уште трае. која сèсредина, војни и транзиција со секогаш, безусловно ја држеше страната на јавниот интерес, преку заложбите за Скопје, Македонија прагови, преднапрегнати АБ почитување на професионалните стандарди и научните достигнувања низ разни форми на комуникација со општеството. Иако ваквиот начин на општествена ангажираност произлегува од Статутот на асоцијацијата, сепак нејзините активности во голема мера се детерминирани од активноста на нејзините членови, раководени од Управниот одбор, чие пак единствено средство за успешна работа е авторитетот на секој негов член кој произлегува од неговата стручност и лична и професионална етика. Затоа, задачата и на ова ново раководство на ААМ е да продолжи со најдобрите практики на претходните, да ги унапреди во секоја можна смисла, како и да предложи нови видови на активности. ААМ како струкова асоцијација треба да ги брани и унапредува ставовите и интересите на архитектите во РЕК нашата држава преку заштита Македонија Битола, Разладни кули, на нивниот производ, кој е пак во директна врска со човекот и со неговата благосостојба. Затоа комуникацијата помеѓу архитектите и општеството треба да биде директна и чесна. Архитектите не се повеќе мистериозни лица кои користат неразбирливи цртежи и сложени патетични зборови, туку тие се исти како и сите, тие треба да ги слушнат потребите и барањата на заедницата преку задоволување на потребите на секој нејзин член, со стручен, научен и иновативен труд, кој треба да биде соодветно ценет и валоризиран како материјално така и општествено. Оттука, приоритетите на новото раководство се да се обиде прво да го зголеми членството, потоа да се зголеми неговата партиципација во ангажманите на Асоцијацијата низ разни комисии, кои ќе делуваат како отворени

форуми за јавна дебата, контролирана и филтрирана од стручните области на нејзините членови. Можеби звучи преамбициозно, но под зголемување на членството и неговите активности, мислам и на реактивирање на ограноци низ што повеќе општини во државата, зашто во ваква констелација ААМ има перформанси да се занимава со навистина ограничен број проблеми, при што досега се занимавала највеќе со Скопје и тоа не со целиот град. При изборот за претседател изјавивте дека ААМ треба да ги брани и унапредува ставовите, да го заштити својот производ, а за тоа е потребна директна и чесна комунијација со општеството. Каде е позицијата на архитектот во нашето општество? n Едно е сигурно, моќта на Асоцијацијата како професионално здружение на архитектите произлегува од моќта на секој архитект поединечно, што значи дека нема јако здружение без јаки членови – поединци. Тоа е почетна точка од која ќе се детерминираат целите кои сакаме да ги постигнеме и како до нив. Позицијата на архитектите денес во нашето општество и не е така лоша како што ние често сакаме да ја прикажеме. Но, она што фали е да го смениме начинот на размислување, а тоа е секој од нас да жртвува дел од својата сувереност и истиот да го приклучи кон еден вид колективна сувереност на професијата. Со други зборови, да заборавиме на конформизмот кој произлегува од некакви флертувања со одредени центри на финансиска и политичка моќ, затоа што ваквите однесувања повлекуваат коруптивни состојби кои се во тотална спротивност со професионалниот морал и етика. Затоа

велам дека главниот критериум, кој ќе одреди кој е кој и каде му е местото на општественото и професионално скалило е неприкосновеноста на производот на архитектовиот труд, а тоа е проектот и неговиот со стандард пропишан квалитет. ААМ треба да стане медиум за артикулација на посветеноста на професијата да се позиционира на заслуженото место во општеството, затоа што градежната и архитектонска манипулација со просторот директно влијае врз физичката и социјалната одржливост на човековите општества на глобално ниво, и истите не се реверзибилни. Ефектите од овие активности се трајни, што значи дека нашата улога е крајно сериозна. Јас мислам дека имаме вистинска прилика да ја унапредиме нашата позиција во општеството. Морам да кажам и дека е ова навистина Крушево, Споменик Македониум, комплексен и многуслоен процес.Македонија Како човек од академската заедница, не можам, а да не го спомнам и образованието на архитектите, кое исто така е општествено маргинализирано, област во која сè помалку се вложува, и е оставена на ентузијазмот на неговите протагонисти. На тоа се надоврзува регулирање на развојот на кариерата во оваа област, од практикант до овластен архитект. И тука постојат одредени слабости кои го оневозможуваат напредокот. Ние, иако сме регулирана професија, сè уште немаме државен испит за компетентност со кој се стекнува овластување. За оваа тема има многу што да се зборува, така што би го оставил за друга прилика. Собранието на ААМ не функционира речиси десетина години, единствено и само како изборно. искра ЈанковскаМихајловска е избрана за претседател на 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

29 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

Собранието. Зошто ни е толку тешко да одржиме Собрание? Планирате ли конечно да се одржи на кое би се говорело за теми кои ја засегаат ААМ и кои би биле тие? n Едно мора да разбереме, а тоа е дека не постои некој „висок невидлив“ авторитет кој ќе ни ги среди работите, тоа треба да го направиме ние самите. Тоа е тој приоритет, кој верувам го имале сите досегашни управни одбори, а и овој, да ги анимираат архитектите да се активираат за да се придвижат работите нанапред. На прв поглед тешко е да се издвои некаков директен бенефит со членување во ААМ, но индиректни има многу за кои зборував претходно. Да може да се влијае во општеството е значајна придобивка за која е вредно да се потрудиме. Нашата работа е волонтерска, но е општествено ангажирана и затоа има придобивки. Но, не секој е спремен да одвои дел од своето време за ваква активност. окрај големата и За да бидат овие цели остварливи прекрасна историја ќе мора да се тргне од што ревизија на базичниот на посетителите им документ, а тоајаенуди радикална промена Москва, сега е на Статутот на Асоцијацијата. Нештата во тука и оваа современа струката и општеството се сменија со што атракција која станува овој документ стана анахрон и несоодветен неизбежна алтернатива и контраст со општествено-политички на денешните старото централно јадро околу состојби. Статутот ААМ го разгледува и Црвениот плоштад на и околината. усвојува илизане Собранието. Идејата „Москва Сити“ еСеоднадевам 1992

П 30 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

дека во мојот мандат ќе успееме да организирате во краток период. Како организираме собрание на кое ќе усвоиме планирате нивно одржување со оглед на нов статут на нашето здружение. состојбата со пандемијата? Каква состојба затекнавте во ААМ? Со n Објавите за распишување на кои проблеми се соочувате во ситуација споменатите награди требаше да бидат без технички секретар во канцеларијата, објавени пред изборното собрание, но нефункционирање на сајтот? поради усложнетите состојби со пандемијата тоа не се стори и остана новото n Состојбата не е розова, но тоа не е раководство тоа да го направи. Затоа и ништо ново. За нештата да бидат уште роковите се скратени. Заради неможноста посложени се потруди и глобалната пандемија која ги забавува работите, а некои да се организираат нормални манифестации ставот на УО е за тоа да се изврши и ги оневозможува. Можеби овој период на жирирање и прогласување победници, контролирана активност и неможна социјализација ќе ни даде можност да се доколку има соодветни кандидати според проанализираат нештата и да се правилниците за доделување на поедините консолидираат колку е можно повеќе. награди. Презентацијата ќе биде онлајн, а Единствено позитивно во оваа општа доделувањето би се извршило следната негативност се технолошките услови за година заедно со идните лауреати. Сепак не групна комуникација, така што идејата за би сакале да доведеме во опасност никого, а вклучување колеги од другите градови ниту себе. станува можна без да се троши време на Во недостаток на информации, патување и непогодностите кои тоа ги носи. претпоставка е дека во поради почнува да се реализира 1996 пандемијата година, на градските власти, архитектот Она што ќе треба да се обидеме да го со Ковид-19 јубилејниот, 20. БиМАС не се година со комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот промениме е финансирањето, кое е услов за одржа. Планирате ли што поскоро негово пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да одржување кога бидатновиот условите во 2000 година, кој гиќе спојува сефункционирање копира Американа воААМ. многуСредствата „лудории“,за комуникација имаат своја цена и тоа ќе чини поповолни? или евентуално, како што е центар со еден од главните булевари па еве да се има московски Менхетен. пари кои тешко се добиваат. пракса во светот периодов, можеби „Кутузовски“. На површина од 60 хектаринегово Избран е просторот помеѓу Третиот Јавните повици за двете значајни одржување онлајн? се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва и награди, „Андреја дамјанов“ и „Големата n Да, состојбата која ја затекнав е дека ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс годишна награда“ не беа распишани. Биеналето е откажано за оваа година. Така Проектираната цена од 12 милијарди „Международнаја“ во близина на Моравте да ги објавите паралелно и да ги што првата задача уште не седнат долари по руските обичаи на „лесно во Белиот дом. Футуристичката идеја

интервју разговараме јубилеј, повод овој По „фотелјата“ назначаен ААМ беше да конкурираме во директор и Благоја Дончев, со Министерството за генерален култура за доделување на АДИНГ. одбор2021 на Управниот претседател средства за БИМАС за следната година. Во пријавите наведовме дека ќе се одржи во навршуваат деновиве Дончев, Господине октомври 2021. Некако ми сесе чинеше како на АДИНГ, дека основањето години од 45 соодветен датум, кој претпоставува сте Вие. Воанеа денес чие чело компанија условите ќенабидат далеку понормални, ќе век. Можете работен Ваш целиот речиси сте имаме и доволно време да се организираме. спореде моменти,накои некои да издвоите ли Идејата за онлајн одржување биенале денес? е АДИНГначин штоваквиот за она се најзначајни Вас крајна опција. Мислам дека е пет години Четириесет Q доста површен.иСведоци смепостоење на напливнаод знаење на искуство, се годиникои фирма една онлајн манифестации задоволуваат по утврдениот да се продолжи потенцијал иисклучиво статистички критериуми, но 45 години чекори. Тие со сигурни пат суштината е занемарена. И мислам дека кое е во опкружување се развиваше АДИНГ одложувањето е исправна одлука. БИМАС промените со турбуленции, многу носеше сепак една од најголемите културни систем, со општествен еден во другкај од манифестации нас. Во последните држава и голема на една распаѓање петнаесетина години организациските проследени нова, а притоа раѓање одбори на навистина понудија извонредни уште трае. која транзиција и војни со настани кои резултираа сосè огромна посетеност, како од стручната така и од прагови, преднапрегнати АБ општата јавност. Затоа сум Скопје, уверенМакедонија дека БИМАС треба и ќе се одржи со физичко присуство на публиката. еден период гласот на ААМ не се почитуваше, односи со институциите и власта не постоеа. Впечатокот е дека во последно време тоа е подобрено. Сметате ли дека се слуша гласот на струката или тоа е само декларативно, а политичарите милуваат да ја користат ААМ кога тоа им е во прилог? Како што можеби, примерот со универзална сала е најизразен, кога настана една општа конфузија на противречни ставови. дали сметате дека личниот став на претседателот треба да биде и став на ААМ? n Периодот кога гласот на професијата артикулиран преку ААМ не се почитуваше, беше кога целата држава беше заробена, констатација која не само што ние ја дефиниравме туку и целиот демократски Битола, Македонија кули, РЕК Разладни свет во Европа и пошироко. Тоа беше најцрниот период за архитектурата и архитектите во нашето општество. Но, она што тогаш манифестиравме беше навистина значајно, а тоа е толку потребното единство, кое треба и сега да го повториме за да бидеме фактор во општеството. Нашата задача е да бидеме гласни, да бидеме „гласот на архитектот, а со тоа гласот на народот“. Почитување или слушање на тој глас е работа на култура, која за жал сè уште ја немаме. А за да се развие таквата култура на разговор, дијалог треба време и тоа низ неколку генерации. За нештата да се забрзаат гласот треба да влезе во законите, односно обврска за партиципативност на професијата. Дотогаш, ќе треба да го употребуваме личниот или колективниот авторитет за некој да нè чуе, и сите медиумски услуги. Ставовите на ААМ би

и превирања без потреси начин, правичен но група многу имавме тој период Во никогаш не сме слушнале став, стручно требало да бидат ставови науспеси поголема еднакви вработени имаа бидејќи поцврсти и инападови, мислењесите за актуелните, жешки проблеми. членовикои за нè да направија имаат објективна во приватизацијата да учествуваат шанси да понатаму можеме иНо, за да отпорни Потребна ли е поинтензивна, соработка коректност и реалност. не секогаш закони. Со 100% спрема во Југоисточна - лидершироки бидеме помеѓу тогашните ААМ и КОАи? условитефирма дозволуваат консултации и подемот капитал акционерски останеме. би се и да мотив тоа Европа стручнисо заклучоци кои благовремено n Одговорот на овапродолжи прашање не е сите чувствувајќи компанијата, на година Несреќата пласирале во во 1987 јавноста или во во фабриката институциите. едноставен, зашто Комората егисоставена од и кризни тешкотии седум наши во која загинаа АДИНГ на Оттука понекогаш произлегуваат дисонантни транзициски истите членови како и ААМ, т.е. игодини ние сме јубилеј. 45-годишен сè најтешкиот можеби беше вработени, тонови за одредени проблеми. Но не период би делдоодденешниот неа. Комората на овластени преродиме АДИНГ. Но успеавме за проблематизирал околуда тоасекако што архитекти и инженери на Македонија издава го споменавте ги саниравме интервју години во едно феникс, Неодамна како медиумите тоазагодве прават, а опортуно ги овластувања утврдени со Законот за градење бизниси со помош „Нови последиците преземаат страните коина имтогашниот одговараат. Тоа е проектот и со Законот запрофитабилни просторно и урбанистичко нешто ја започнавме ли да ни кажете во 1990 година 2019“.и Можете ОХИС, АДИНГ дел од идемократска дебата, архитектите не планирање со тоа директно управува со време кога цели, но и на АДИНГ, него, за неговите за професии. новата поподробно се масаисторија која за иста работа во исто инженерските Таа според независна стануваше од неговата реализација? Македонија очекувањето за размислуваат, што е спротивно на држава, а членството, организациската структура, ја се трансформираа 45 години АДИНГ фирмите Во овиепоставеност Q принципите на творештвото. од Но,општествени сепак не правната во извршната власт, и на акционерски својата производствена приватни во профилираше треба да се занемари јавниотпринцип. интерес, ако просторно материјалните средства кои ги фирми на првите пет една препознатлив беше да по што е од АДИНГ програма, истиот може се од препознае зашто доста поседува, стекнати членарини на ја завршија успешно така и на на домашниот Македонија во како навистина пазарот, често е сокриенкои и тешко се дефинира. инженерите, е сериозна Таа стана сопственост ја прошириме да да приватизацијата. странскиот. Личниот став на претседателот не треба да институција Сакајќи која треба ги штити и транспарентен оваа на но многу на почетокот на вработените на дејност, нашата се отфрла, сепак е избран поради некаков интересите и на своите членови, и ii квалитет со авторитет малку поширок од интересите на јавноста. Според Статутот на Македонија Х.Гранит, игралиште Тениско оној професионалниот. Сепак треба да се Комората таа „ги -чува честа,Охрид, угледот и внимава и личниот став да не се наметнува правата на овластените архитекти и како генерален став, затоа што сите ние обезбедува услови за правилно вршење на сепак имаме одредени специјалности колку стручните работи...“ Изгледа дека поимите: и околностите да ни наметнуваат чест, углед, права се сè уште неразбрани и универзалност во проектантската дејност. не докрај јасни во ова наше преодно ААМ е струково здружение каде општество, зашто долг низ години гледаме членуваат архитекти, не постои обврска, како се гази честа, угледот и правата на единствено личен став и желба за архитектите и никој ништо не презема. Но, афирмација и подобрување на исто така и според Статутот, Комората професијата, а секој ангажман е исклучиво развива соработка и со други комори и волонтерски. КОАи е законска обврска, асоцијации, така што ќе се заложам за каде членуваат преку 3.000 архитекти, воспоставување рамноправна соработка функциите се добро платени, а речиси помеѓу ААМ и КОАИ, заради обостран

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво бенефит чиј заеднички именител е сепак архитектот и архитектонската професија. Соработката помеѓу овие две институции треба да резултира во дефинирање на местото на архитектонската професија во нашето општество, што досега не беше Тргнувам пешки случај поради претходно кажаните состојби. од авенијата КОАи изработи „Кутузовски“, тарифник за инженерски услуги проектирање, кој речиси две еднапри од главните сообраќајници на години стои во некоја фиока во Москва, преку мало Министерството за транспорт и врски. Како паркче со споменик конечно да се избориме да се вреднува на г. Багратион трудот на архитектите? (од времето nна Она што треба битките со да се стори е да се Наполеон), до „Кула изврши притисок од сите членови во 2000“ и мостот Асоцијацијата и Комората. Ние како ААМ „Багратион“ на можеме само данабидеме гласни и постојано самиот брег да го ставаме овој Тоа проблем пред оние кои реката Москва. се првите објекти не знам каде е решаваат. Навистина од проектот заглавена работата и дали има заткулисни „Москва Сити“. игри. Зашто тарифникот не е единствениот Од високата проблем кој треба платформа предда се разреши, тука спаѓаат и јавните набавки, проблемот со мостот го имам спектакуларниот одземање на авторските права во случај кога поглед кон другиот сте добиле јавна набавка и други системски брег и московското нелогични акти. чудо „Мосва Сити“. Најавивте и поголема мобилизација на Приказната почнува... околу ААМ, особено на архитектите помладите. што ѝ е потребно на ААМ за

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА зголемување на членството? n Потребно е Асоцијацијата да се ажурира или колоквијално кажано „апдејтува“ за да биде интересна за младите. Мојот секојдневен контакт со студентите ме обврзува и ми кажува дека е потребно и нивно вклучување во нашите активности, за да бидат свесни каков е реалниот живот и како може тие да го согледаат и да партиципираат во неговото обликување, дефинирајќи го својот професионален интерес артикулирано и јасно. Ако ААМ им пружа интересни информации за вмрежување во домашни и интернационални настани тогаш ќе биде атрактивно да се членува во неа. Секако дека треба да се смени и пристапот кон колегите, а особено кон помладите кои сепак работат и живеат на некои други фреквенции. Од овие причини и составот на Управниот одбор за период 2020 до 2023 година е генерациски хетероген. Инаку и досега ААМ има интересен програмски дел во манифестации со интернационален карактер кој ќе треба и да се сочува, но и да се унапреди, а за тоа е потребна и многу поголема ангажираност на поголем број на членови, а не само на Управниот одбор.

Москва Сити

П 32 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

За жал и неизбежното прашање, „Скопје 2014“? Кога сите се понадевавме дека овој проблем ќе почне да се решава, државата Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. не покажува дека е спремна да направи чекор во дислоцирање и отстранување на овие градби. Во јавноста се пласираат милион причини зошто не може да се постапи, а во меѓувреме овој најголем срам и за македонската култура и за урбанизмот и архитектурата, ни е секојдневие. Ќе прави ли ААМ притисок да се постапува по овој проект? n За 99 отсто од архитектите, проектот „Скопје 2014“ е тоталитарен, криминоген, архитектоноциден, културно, градежно и архитектонско безвреден, чин на група мали, ситни и алчни луѓе, кои имаа безгранична моќ на одлучување. И тоа професијата доста храбро го говореше цело ова време, без ни малку двоумење. Барањата да се отстранат сите објекти, фасади, декори на налудничавиот проект на „Лего-Скопје“ ќе бидат застапувани и од новото раководство на ААМ, без поговор. За да не се релативизираат истите, ќе настојуваме да се изработи физибилити студија, како и за колку време тоа може да се стори. Ние друга моќ немаме освен зборот, но и тоа понекогаш е доволно. n

интервју По повод овој значаен јубилеј, разговараме со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити SCHÜCO децентрализирани

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

вентилациски системи – прочистен и свеж воздух без загуби на топлина

Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик Потребата од внесување на доволна на г. Багратион количина свеж воздух во просториите сега е (од времето изразена повеќесоод било кога. Новото на битките секојдневие наложува Наполеон), до „Кула ефективна вентилација, мостот како2000“ едениод најважните фактори за заштита од „Багратион“ на опасностите од непосакуваните честички во самиот брег на воздухот. реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Schüco VentoAir Од високата Вентилација преку затворено крило платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

Неправилно проветрена просторијата води до влага, отровни испарувања (VOC) и високо ниво на CO2. Со класично, рачно прозорско проветрување на згради со централно затоплување, дури и при често отворање не може да се постигне неопходната минимална размена на воздух.

Schüco развива вентилациски уреди, кои овозможуваат самите ние да одредиме кога, колку и од каде да премине воздухот, за да се избегнат: дефекти во конструктивните детали, влага и намалување на квалитетот на материјалите, неконтролирана загуба на топлина и здравствени проблеми.

Schüco VentoAir е саморегулирачки вентилациски уред без обновување на топлина. Инсталацијата е брза и лесна, а уредот е сокриен во процепот на прозорското крило. Вентилот на VentoAir реагира на промените во притисокот на воздухот и обезбедува контролирана вентилација без да се создава провев во просторијата.

Schüco VentoFrame Вентилација преку интегрирани канали во прозорската каса

Schüco VentoFrame е енергетски ефикасен вентилациски уред, монтиран на прозорската каса. Има варијанта за подобрена звучна изолација. окрај големата и прекрасна историја што на посетителите им ја нуди Москва, сега е тука и оваа современа атракција која станува неизбежна алтернатива и контраст на старото централно јадро околу Црвениот плоштад и околината. Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 34 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

Видливоста на уредот е почнува да се реализира во 1996 година со комплексот „Кулаа 2000“ и минимална, истовремено пешачкиот мост „Багратион“ отворен постига термичка изолација, во 2000 година, кој гиизолација спојува новиот звучна и воздушен центар со еден од главните проток до 33 булевари m³/h. „Кутузовски“. На површина од 60 хектари се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе Има можност за поставување ќе живеат и работат во овој комплекс. на филтри заштита од прав, Проектираната цена од 12за милијарди полен и инсекти. долари по руските обичаи на „лесно

интервју Schüco VentoPlus Во тој период имавме многу успеси но значаен јубилеј, разговараме повод овој По Вентилација преку проширен илиипрозорско крило кои нè направија поцврсти и и падови, директор генераленпрофил со Благоја Дончев, отпорни за да можеме и понатаму да претседател на Управниот одбор на АДИНГ. бидеме фирма - лидер во Југоисточна Европа со мотив тоа и да останеме. Господине Дончев, деновиве се навршуваат Несреќата во 1987 година во фабриката 45 години од основањето на АДИНГ, на АДИНГ во која загинаа седум наши компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа вработени, можеби беше најтешкиот период сте речиси целиот Ваш работен век. Можете за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме ли да издвоите некои моменти, кои според како феникс, за две години ги саниравме Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? последиците со помош на тогашниот Q Четириесет и пет години постоење на ОХИС, и во 1990 година ја започнавме една фирма се години на искуство, знаење новата историја на АДИНГ, во време кога и потенцијал да се продолжи по утврдениот Македонија стануваше независна држава, а пат со сигурни чекори. Тие 45 години фирмите се трансформираа од општествени АДИНГ се развиваше во опкружување кое во приватни на акционерски принцип. носеше многу турбуленции, со промените АДИНГ беше една од првите пет фирми од еден во друг општествен систем, со во Македонија кои успешно ја завршија распаѓање на една голема држава и приватизацијата. Таа стана сопственост раѓање на нова, а притоа проследени на вработените на многу транспарентен и со војни и транзиција која сè уште трае. Скопје, Македонија прагови,Twist преднапрегнати АБ Schüco VentoTherm

правичен начин, без потреси и превирања бидејќи сите вработени имаа еднакви шанси да учествуваат во приватизацијата Со 100% закони. тогашните спрема Schüco VentoPlus е уред за продолжи акционерски снабдувањекапитал со воздух, воденподемот ги сите на од компанијата, законите начувствувајќи физиката на тешкотии транзициски зградата. Може да сеи кризни години сè до денешниот 45-годишен јубилеј.

инсталира на екстензија од профилот процепот на го споменавте едновоинтервју Неодамна воили крилото. проектот „Нови профитабилни бизниси АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто Обезбедува автоматско за неговите цели, но и за него, поподробно прилагодување протокот на реализација? неговата за очекувањето одна години АДИНГ ја 45воздух, Во овиена Q волумен производствена профилираше благодарениесвојата на механички што е препознатлив на програма, сензор запо влажност. пазарот, како на домашниот така и на странскиот. Сакајќи да ја прошириме нашата дејност, на почетокот на оваа ii

Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

Вентилација преку проширен горен или страничен профил

Schüco VentoTherm Twist овозможува контролирана размена на воздух, според специфични потреби на просторијата. Ги задоволува највисоките стандарди на енергетска ефикасност со 80% обновување на топлината. Вентилацијата е контролирана од сензор за квалитет на воздухот во затворен простор.

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

архитектура градежништво

СТАдиОНОТ НА фудБАлСКиОТ КлуБ БОКА ЈуНиОРС ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

„Ла Бонбониера“ и Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

Марадона создаваат магија Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

„ла Бонбониера“ и диего имаат ист став, создаваат магија, која остава вечен траг на фудбалската игра, која никогаш не би споредна година, на градските власти, архитектот окрај големата и била најважната Борис Иванович Тор и прекрасна историја работа на светот ако не се тие. има многуградоначалникот поубави Лушков, веројатно како и многупати, да што на посетителите им се копира Америка воќе многу „лудории“, стадионија нуди од Москва, „ла Бонбониера“, можеби има и сега е па еве да се има московски Менхетен. тука и оваа современа подобриатракција фудбалери но никој Избран е просторот помеѓу Третиот која стануваод Марадона, транспортен круг, реката Москва неизбежна алтернатива контраст никогаш нема ида биде сакан како нив, никој неи постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно јадро околу може така да ги усреќи сиромашните нана „Международнаја“деца во близина Црвениот плоштад и околината. Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москва Сити“ е од 1992 оградата со искра во очите

П 36 18

ПОРТА

29 август 2014

интервју овој значаен јубилеј, повод По сања РаЃЕНовиЌ-ЈоваНовиЌ, дипл.разговараме инж. арх. со Благоја Дончев, генерален директор и лавниот град на Аргентина е сместен претседател на Управниот одбор на АДИНГ. во непрегледна долина наречена Пампас, на јужниот брег, на естуарот Господине Дончев, деновиве се навршуваат Рио де ла Плата, кој претставува 45 години од основањето на АДИНГ, заедничко устие на реките Парана и компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа Уругвај во Атлантикот. Буенос Аирес, што во сте речиси целиот Ваш работен век. Можете превод значи „добар воздух“ е град кој со ли да издвоите некои моменти, кои според својот изглед, архитектура, уредување, од сите Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? јужноамерикански градови, најмногу потсеќа Q Четириесет и пет години постоење на на европските. Градот брои три милиони една фирма се години на искуство, знаење жители, но со предградијата, во и потенцијал да се продолжи по утврдениот таканареченото градско пошироко подрачје, пат со сигурни чекори. Тие 45 години Голем Буенос Аирес, има преку 14 милиони и АДИНГ се развиваше во опкружување кое секогаш бил космополитски, највеќе носеше многу турбуленции, со промените благодарение на силниот бран на емигранти од од еден во друг општествен систем, со Европа. Денес речиси 62 отсто од жителите на распаѓање на една голема држава и градот имаат италијанско потекло. Но, раѓање на нова, а притоа проследени Аргентинците не би биле Аргентинци ако со војни и транзиција која сè уште трае. немаат свои специфичности, кои се резултат на латиноамериканските спротивставености на Скопје, Македонија преднапрегнати прагови, АБ старото и новото, богатите и сиромашните, миксот на култури и духот донесени од Европа и измешани со домородното население и нивните обичаи и темперамент. Срдечноста, претенциозноста, спонтаноста, надежта, опуштеноста, емотивноста, љубовта кон животот е она што ги прави посебни. Во Аргентина најважни се две работи, две страсти - тангото и фудбалот, кои потекнуваат од исто место - сиромашните слоеви. Зошто е тоа така? Затоа што Аргентинците знаат да љубат, не ги кријата емоциите, умеат да ги покажат, живеат со срце. Затоа што во прегратката на тангото и фудбалот сè е можно, па така и луѓето кои тукушто се запознале доживуваат магија за цел живот. Како и секој град кој држи до себе, така и Буенос Аирес има свое посебно место, душа на градот, најживописниот и најинтересниот дел – прочуената Ла Бока. Потполно различен кварт од останатите, Ла Бока ја изградиле Разладни кули, РЕК Битола, Македонија сиромашните италијански емигранти, кои дошле кон крајот на 19 и почетокот на 20 век. За да ги направат своите сиви куќи попријатни за живот, „позајмувале“ боја од блиското пристаниште и ги бојадисувале своите фасади во различни бои. Така Бока од работничка колонија станала боемски и уметнички кварт, преполн со ресторани и сувенирници, каде звукот на тангото и навивачките песни на фудбалските фанови се слушаат на секој чекор. Веселата и разиграна Бока денес е вистински музеј на отворено. „Ла Бонбониера“ и Виктор Сулчич И додека во остатокот на светот фудбалот е најважната споредна работа, во Аргентина тој е буквално најважната, а во Бока тој е религија. Во душата на Буенос Аирес сместен е прочуениот храм на фудбалот, стадионот „Алберто Х. Армандо“, познат како „Ла Бонбониера“, на фудбалскиот клуб Boca

Во тој период имавме многу успеси но и падови, кои нè направија поцврсти и отпорни за да можеме и понатаму да бидеме фирма - лидер во Југоисточна Европа со мотив тоа и да останеме. Несреќата во 1987 година во фабриката на АДИНГ во која загинаа седум наши вработени, можеби беше најтешкиот период за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме како феникс, за две години ги саниравме последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме новата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија приватизацијата. Виктор СулчичТаа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

37 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Малку стадиони имаат репутација на создавање атмосфера како „Ла Бонбониера“, затоа и е рангиран меѓу најмитските стадиони на светот. Но, малкумина знаат дека автор на проектот на овој култен стадион е Словенецот Виктор Сулчич. Овој словенечко-аргетински архитект е роден во 1895 година во Трст, студирал скулптура на Уметничката академија во Фиренца, а потоа дипломирал архитектура во Болоња. Сулчич во 1924 година емигрирал во Аргентина и таму соработувал со инженерот Josе Luis Delpini и со геометарот Raúl Bes, и заедно основале градежна компанија Delpini, Sulcic & Bes. Сулчич во Аргентина се смета за

П 18

ПОРТА

29 август 2014

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

пред точно 80 години, повеќе пати е реновиран, но сè уште ја има својата првобитна форма. Неговото прво име било „Coliseo de la Boca“ (Колосеум на Бока), името не само што ја одразувало неговата импресивна големина, туку и фактот дека спектакуларно се издига помеѓу куќите во квартот. Во 2000 година е преименуван во чест на Алберто Хозе Армандо, долгогодишен претседател на клубот, но во суштина отсекогаш е „Ла Бонбониера“. Појдовната основа за просторното решение на стадион на мала и ограничена локација, било формирање трибини само од три страни, додека на четвртата страна (источната), имало тесна куќа за важни гости и обелиск на осовината. Поради ограничениот простор трибините се мошне стрмни, наводно сè уште е најстрмен стадион на светот, прво е изграден на две нивоа, така што горната трибина формира своевиден кров за онаа подолу, а на овој начин архитектите добиле нов простор за сместување повеќе гледачи. Стрмните трибини, кои речиси вертикално се издигнуваат, му даваат на стадионот фантастична акустика, што го прави навивањето уште погласно. Ова во почнува да се реализира во 1996 поддршка на комбинација со френетичната година со комплексот 2000“ и место на навивачите на Boca„Кула Juniors, создаде пешачкиот „Багратион“ страв замост клупските ривали, отворен па поради тоа во 2000 година,накој ги спојува новиот навивачите Boca го добиле прекарот „La центар со -еден главните булевари Docе“ „12-тиодчовек“. „Кутузовски“. од 60 хектари ГледајќиНа воповршина основа, стадионот е во форма на се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе латиничната буква „D“. Поради правоаголниот ќе живеат и работат во овој екомплекс. облик од самиот почеток нарекуван „Ла Проектираната Бонбониера“,цена име од по 12 коемилијарди и денес е најпознат. долари обичаи на Буенос „лесно Аирес Какопо горуските добил ова име, низ

еден од пионерите на употреба на армиран бетон во градежништвото. Во 1929 година компанијата победила на натпревар за изградба на наткриениот пазар Mercado de Abasto во Буенос Аирес, во тоа време најголем пазар во Јужна Америка, кој пред некоја година е претворен во трговски центар. Проектот за големиот пазар веројатно ѝ помогнал на оваа тројка да добие уште една голема нарачка – проект за нов стадион за фудбалерите на Boca Juniors. Бидејќи задачата била да проектираат стадион за околу 50 илјади гледачи, соочени со мошне ограничен простор, стадионот бил многу голем архитектонски залак. Стадионот „Алберто Х. Армандо“, е отворен

Господине Дончев, деновиве се навршуваат 45 години од основањето на АДИНГ, компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа сте речиси целиот Ваш работен век. Можете ли да издвоите некои моменти, кои според Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? Q Четириесет и пет години постоење на една фирма се години на искуство, знаење и потенцијал да се продолжи по утврдениот пат со сигурни чекори. Тие 45 години воаопкружување се развиваше АДИНГ кружат повеќе анегдоти, во сите Сулчичкое е во со промените турбуленции, многуЛегендата носеше главна улога. вели дека пријател за систем, општествен еден вомудруг од роденден подарил бонбониера, којасоречиси и држава голема на еднаформа распаѓање била со идентична како планираниот проследени а притоа нова,со раѓање стадион.на Сулчич бонбониерата отишол на трае. и уште која сè за транзиција војни икаде со состанок, се разговарало стадионот, гледајќи во подарокот, за стадионот почнале Македонија Скопје, на АБ да преднапрегнати разговараат какопрагови, „Бонбониера“, сите им се допаднал прекарот и така почнале да го нарекуваат и во јавност. СТАдиОНОТ НеКОлКу ПАТи е НАдГРАдуВАН Бомбониерата на Сулчич неколку пати е надградувана. Третото, најстрмно ниво е завршено во 1953 година, заедно со системот за осветлување. Поради недостаток на простор градбата морала да оди во висина, оставајќи простор на теренот само за пристапи кон горните делови. Последен пат стадионот е обновен во 1996 година, обоен жолто-сино, со жолто-сини седишта во боите на клубот. Тогаш е подигната и ВИП-трибината, „седумкатна деловна зграда“, каде речиси 3.000 гости имаат свои ВИП-ложи. Исклучително малата локација овозможила терен со најмали димензии кои ФИФА ги дозволува. Конструкцијата на стадионот е проектирана за големи Македонија Битола, РЕК Разладни кули,од оптоварувања метеж, но овде метежот е огромен, па така конструкцијата преполна со луѓе вибрира додека фановите скокаат и пеат.

правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и шанси да учествуваат во приватизацијата отпорни за да можеме и понатаму да спрема тогашните закони. Со 100% бидеме фирма - лидер во Југоисточна акционерски капитал продолжи подемот Европа со мотив тоа и да останеме. на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 година во фабриката транзициски тешкотии и кризни години на АДИНГ во која загинаа седум наши вработени, можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс, за две години ги саниравме проектот „Нови профитабилни бизниси последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто новата историја на АДИНГ, во време кога поподробно за него, за неговите цели, но и Македонија стануваше независна држава, а за очекувањето од неговата реализација? општествени Q ја трансформираа АДИНГ сене фирмите овие 45 години Воархитектурата Се вели ова е „тресење“, тоаод е „отчукување овде е место. Овде производствена својата во профилираше на приватни срцето“ нана „Лаакционерски Бонбобиера“,принцип. додека архитектурата ни покажува колку е таа пет фирми на првите една одкако е препознатлив по штоприсутна, АДИНГ играчитебеше чувствуваат буквално им се тресе програма, всушност секаде колку е сестрана и така и на кои успешно ја завршија на домашниот Македонија во како нејзината пазарот, тлото под нозете. колку е важна комуникација со сопственост стана ја прошириме Сакајќисодамоментот, приватизацијата. странскиот. Сулчич, починалТаа во 1973 година во Буенос луѓето, со настанот, со емоцијата. и транспарентен на оваа на многу почетокот натаа вработените на дејност, нашата Аирес, а покрај пазарот Abastea и „Ла Ни покажува колку може и тогаш когаii не е Бонбониера“, работел и на други проекти, како најубава. Објектот „Ла Бонбониера“ има Охрид, Македонија - Х.Гранит, игралиште црквата „Пресвето Срце Исусово“ во San Justо Тениско недостатоци, има буквално вертикална ВИПна гробиштата во Буенос Аирес. Неговата „Ла ложа, оддалеченоста на теренот од трибините Бонбониера“ е отворена на 25 мај 1940 година е седум метри, аглите на стадионот се на само со пријателски меч Boca Juniors - San Lorenzо, четири метри од теренот, исто како и завршен 2 - 0 во корист на Boca. Но мечот траел вертикалната трибина. Падот на првиот прстен само 70 минути, бидејќи сè уште немало на трибините изнесува 22 степени, на вториот осветлување. Првиот официјален меч е 38, а на третиот, најстрмниот неверојатни 44 одигран на 2 јуни истата година, кога Boca степени. Не се некои стандарди според Juniors го победила Newell's Old Boys 2 - 0, а правилници за проектирање стадиони, а уште првиот официјален гол го постигнал Ricardo помалку оние на ФИФА, нели? Но, не постои Alarcón, останатото е историја. стадион како „Ла Бонбонера“ и ниту еден нема душа како таа. Секако дека низ светот има бројни прекрасни стадиони од класични до КОГА АРхиТеКТуРАТА е МеСТО оние најсовремените со неверојатни Стадионот „Ла Бонбониера“ е култен, тој е технологии. „Ла Бонбониера“ не може да се иконичен објект за сите обожаватели на спореди со нив, но не се ни обидува, а не фудбалот во светот. Не постои љубител на чувствува ни потреба. Таа има нешто што ретко спортот кој не посакал барем еднаш да го кои стадиони го имаат - жар, овде стадионот го посети овој стадион, и не постои навивач кој прават луѓето. Многу современи стадиони, барем еднаш не посакал да присуствува на исклучителни архитектонски дела, вечното дерби, на „суперкласикото“ Boca Juniors - River Plate. Овој стадион не е иконичен претенциозни, некои и брутално наметливи и Македонија Македониум, Споменик болно амбициозни, седат Крушево, како духови на објект поради својата архитектура. Овде своето време, празни, не знаејќи што со себе. архитектурата не е главна, таа е функција, овде таа го собира духот во еден заеднички простор, Некои од нив неодржливи, стануваат проблем

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво на заедницата, истурени се милиони, а посетителите се ретки. Едноставно е, архитектурата не успеала да направи место.

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА се тие. Има многу поубави стадиони од „Ла Бонбониера“, можеби ќе има и подобри фудбалери од Марадона, но никој никогаш нема да биде сакан како нив, никој не може така да ги усреќи сиромашните деца на оградата со искра во очите. Затоа во многу аргентински куќи покрај сликата на Исус стои и онаа на Марадона, исто е и во италијанскиот Неапол. Стадионот и фудбалскиот бог имаат меѓусебно разбирање, разбирање на сопатник. На стадионот границите на реалноста се јасно исцртани, но Марадона беше оној кој ги преоѓаше. Марадона на луѓето им даваша магија, а на Аргентинците им даде и освета. Освета на обичниот, колонизиран Аргентинец која највеќе е изразена во четвртфиналниот меч меѓу Аргентина и Англија на Светското фудбалско првенство во Мексико во 1986 година на стадионот „Астека“. Пред целиот свет Марадона, како што самиот ќе каже „им го украдов паричникот на Англичаните“. Мечот се играше четири години по војната на Фолкландските Острови. Марадона се претвори во осветник на својот народ, на неговите 321 загинати морнари. Во 51. минута постигна гол со рака (но не било каква, „божја“), и сите знаеја дека е нерегуларен, и тој,

Москва Сити

БОРБАТА НА МАРАдОНА е РОдеНА НА „лА БОНБОНиеРА“ Тргнувам пешки има уште една и „Ла Бонбониера“ од авенијата единствена привилегија, го има „Ел Пибе“. „Кутузовски“, Армандо Диего Марадона, роден во 1960 една од главните година во Ланус (покраина на Буенос Аирес) во сообраќајници на Москва, населба безпреку вода,мало без асфалт, опкружен со паркче со споменик сиромаштија, комшии макроа и пензионирани на г. Багратион убијци. Почина (од времетоточно пред еден месец, на истиот ден со оној на битките со на кој му се восхитуваше и Наполеон), на до „Кула го истетовира левата нога – Фидел Кастро (а 2000“ и мостот на десното рамо, кој друг ако не Че Гевара). На „Багратион“ на 25 ноември 2020 година „Ла Бонбониера“ се самиот брег на истопи. Марадона единствена титула со реката Москва.својата Тоа аргентински ја освои со Бока Јуниорс на се првитеклуб објекти од проектот неговата „Ла Бонбониера“. Стадионот и „МосквасеСити“. Марадона исти, потекнуваат од исто место, Од високата заедно го искусиле платформа предживотот во сиромашна фавела, фанатизмот мостот го имам на навивачите, отпорот и спектакуларниот вечната борба против богатите. Сулчич не поглед кон другиот знаел за Марадона, но очигледно, што е многу брег и московското важно за еден архитект, го знаел менталитетот чудо „Мосва Сити“. и местото. Знаел дека стадионот ќе го даде она Приказната што почнува... од него се бара, а за возврат ќе добие фудбалска легенда каква никој нема. Сулчич знаел која е религијата на Бока и знаел дека е само прашање на време кога ќе се појави тој - најголемиот. Сулчич како и секој добар архитект осетил дека местото ќе произведе стадион, кој со „Ел Пибе“ ќе си даваат заемна огромна љубов. Архитектот бил свесен дека „Ла Бонбониера“ не е обична машина за пари како останатите стадиони, знаел дека во Бока стадион е светилиште, кое ќе изнедри некој кој ќе промени сè. „Ла Бонбониера“ и Диего имаат ист став, создаваат магија, која остава вечен траг на фудбалската игра, која никогаш не би била најважната споредна работа на светот ако не

П 18

ПОРТА

29 август 2014

и играчите, и судијата, и целиот свет. Овој најконтроверзен спортски настан во 20 век стана метафора на борбата родена на „Ла Љупчо АТАНАСОВСКИ , дипл.инж.арх. Бомбониера“, против колонијализмот, глобализмот и мултинационалните корпорации кои ја пустошат Јужна Америка. И тогаш целиот свет сфати кој е Марадона. Затоа што како што вели неговиот сонародник, големиот Борхес: „Секоја судбина, без оглед на нејзината должина и сложеност, се состои од еден единствен момент, момент во кој човек еднаш и засекогаш сфаќа кој е“. Потоа, по само неколку минути Марадона им покажа на Англичаните како се постига гол. Ако првиот гол е латиноамерикански презир кон правилата и богатите, кои можеш да ги надиграш само ако ги надмудриш, ако прв ги излажеш можеш да ги победиш, а Марадона тоа многупати го почувствувал на своја кожа, тогаш вториот гол е фудбалско чудо. Неколку минути подоцна, земајќи ја топката уште на аргентинската половина, предриблувајќи го речиси цел тим на Гордиот Албион, водејќи ја топката само со лева нога, претворајќи се во гениј, ја сместува во мрежа, постигнувајќи го најубавиот гол во историјата на светските првенства. Затоа тој ја обележа „Ла Бонбониера“, Аргентина и светот ги одреди, непослушното „златно дете“ им го даде она што повеќе никој не може да им го даде - магија. Неговата „Бонбониера“ се прости од него сама, само тој и таа, на стадионот беа угасени сите светла, освен едно кое гореше во ложата на „Ел Пибе“. Животот на фудбалската легенда, проткаен со разни скандали, можеби тој самиот најдобро го опиша „Ако е Пеле фудбалски Бетовен, јас сум Кит Ричардс“. Во Аргентина може да се видат транспаренти „Без оглед што направи со сопствениот живот, Диего, важно е што направи за нашите животи“. А тоа што го направи го научи на неговата „Ла Бонбониера“. n

БАНКА НОВА ПОНудА Од КОМеРЦиЈАлНА интервју По повод овој значаен јубилеј, разговараме со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

СМАРТ кредит преку картичка – враќате само кога трошите

Господине Дончев, деновиве се навршуваат 45 години од основањето на АДИНГ, компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа сте речиси целиот Ваш работен век. Можете Содаовој издвоите некои моменти, кои според ли се најзначајни за она што е АДИНГ денес? Вас иновативен

и пет години постоење на Четириесет Q производ вашите една фирма се години на искуство, знаење планови ќе се и потенцијал да се продолжи по утврдениот реализираат со сигурни чекори. Тие 45 години пат едноставно, а во опкружување кое се развиваше АДИНГ турбуленции, со промените носеше притоамногу односот општествен систем, со во друглични еден од кон вашите распаѓање на една голема држава и финансии ќе раѓање на нова, а притоа проследени биде и транзиција која сè уште трае. војниодговорен. со

и најважно од се,

Скопје, Македонија преднапрегнати АБ вашиот кредитпрагови, е

осигуран без надомест преку Триглав осигурување Ад Скопје за во случај доколку се појават непредвидени потешкотии во неговото отплаќање. ланирате зголемено трошење, но не сте сигурни дали навистина ќе ви треба финансиска поддршка. Доколку идејата за земање кредит од банка ви е на маса, а целата финансиска конструкција на Македонија кули, РЕК Битола, Разладни вашата инвестиција не е затворена, Комерцијална банка ви нуди паметен избор – СМАРТ кредит преку картичка. Со овој иновативен производ вашите планови ќе се реализираат едноставно, а притоа односот кон вашите лични финансии ќе биде одговорен. И најважно од се, вашиот кредит е осигуран без надомест преку Триглав осигурување АД Скопје за во случај доколку се појават непредвидени потешкотии во неговото отплаќање. Што го прави овој кредитен производ различен од другите и зошто е паметно решение, особено во услови кога пандемијата од вирусот Covid-19 ги направи неизвесни и непредвидливи сите финансиски планови? СМАРТ кредитот преку картичка е комбинација помеѓу потрошувачки кредит и кредитна картичка и ви овозможува повеќекратно користење на одобрените

средства од кредитот преку картичка, согласно вашите потреби. Со овој хибриден кредитен производ добивате потрошувачки кредит и кредитна картичка во едно. Може да се користи преку наменската картичка за подигање готовина од банкоматите на Банката или со вршење безготовински пренос на средствата од кредитниот лимит на личната трансакциска сметка на корисникот во Банката. Може да се одобри на максимален износ до 400.000 денари, кои ги трошите секогаш кога имате потреба од нив и толку колку што ви треба. Минималниот износ на отплата од само 3% од потрошениот кредитен лимит е она што овозможува поедноставно менаџирање на буџетот на корисникот. Со цел да излезе во пресрет на потребите на клиентите во вонредни услови, кога сите сме посветени на заштита на личното и на здравјето на другите, Комерцијална банка им понуди на потенцијалните корисници на кредитот едноставна процедура за аплицирање и одобрување. За клиентите кои примаат плата во

Комерцијална банката подолго од 6 месеци не е потребнa заверка на барањето за СМАРТ кредит од работодавачот, освен во специфични ситуации ако не се оцени дека се потребни дополнителни докуметни. За Македонија Македониум, Спомениккорисници постојните наКрушево, Интернет банка на Комерцијална банка, кои имаат опција за плаќање, има уште една поволност, односно тие може да аплицираат он-лајн како за сите типови кредитни картички, така и за СМАРТ кредитот преку картичка. До 31.12.2020 година, аплицирањето и обработката на документацијата за СМАРТ кредит е без надомест и со промотивна каматна стапка за првата година од издавањето од само 7%. Живееме во неизвесно време. Затоа Комерцијална банка го направи СМАРТ кредитот расположив и достапен 24 часа на ден преку банкомат. Потребата од одговорност и контрола на личните финансии, секако не е исклучена, а за таа цел преку услугите Интернет банка, мБанка и SMS банкарство на Банката во секое време можете да ги следите промените во состојбата на вашата сметка. n 30 мај 2014

ПОРТА

архитектура градежништво

ВТОРА НАГРАдА НА КОНКуРСОТ „ПлОшТАдОТ НА НеЗАВиСНОСТА“ ВО ПОдГОРиЦА ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Скулптурална Москва Ситиекспресија која Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

се повикува на локалниот црногорски релјеф Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

Овој проект иницира дијалог меѓу луѓе со различни идеи и преку инклузивен процес се окрај големата и стреми да создаде јавен прекрасна историја посетителите им кој простор што во наПодгорица ја нуди Москва, сега е создава локални тука и оваа современа атракција која станува вредности и служи на неизбежна алтернатива и контраст на старото централно околу потребите најадро заедницата

Црвениот плоштад и околината. Идејата за „Москва Сити“ е од 1992 42 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју разговараме овој значаен повод По ирена МилоЈЕска, Наталијубилеј, МиЦЕвска, Елена аНДоНова Дончев, генерален директор и Благоја со претседател на Управниот одбор на АДИНГ. о јули 2020 година е распишан меѓународен, анонимен и Господине Дончев, деновиве се навршуваат еднофазен конкурс за изработка 45 години од основањето на АДИНГ, на идејно архитектонскокомпанија на чие чело денес сте Вие. Во неа урбанистичко решение за сте речиси целиот Ваш работен век. Можете „Плоштадот на независноста“ во Подгорица, ли да издвоите некои моменти, кои според Црна Гора, чија основна цел беше да се одбере Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? дизајн кој ќе биде во согласност со потребите Q Четириесет и пет години постоење на на граѓаните и посетителите на градот една фирма се години на искуство, знаење Подгорица и на препознатлив и уникатен начин и потенцијал да се продолжи по утврдениот ќе обезбеди активно користење на тој простор. пат со сигурни чекори. Тие 45 години Во ноември 2020, на официјалната вебАДИНГ се развиваше во опкружување кое страница на Град Подгорица носеше многу турбуленции, со промените ( https://podgorica.me/stranice/konkurs-zaод еден во друг општествен систем, со idejno-urbanisticko-arhitektonsko-rjesenje-trga-ne распаѓање на една голема држава и zavisnosti-u-podgorici-competition-forраѓање на нова, а притоа проследени conceptual-urban-and-architectural-design-of-ind со војни и транзиција која сè уште трае. ependence-square-in-podgorica) со исклучителна прецизност и запазување на дадените АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија временски рокови од страна на жирикомисијата, беа објавени неколку извештаи во кои беа објаснети сите постапки кои се воделе од распишувањето на конкурсот, па сè до отворањето на пристигнатите трудови. Во последниот извештај беа наведени победничките решенија анонимно со шифра, и на нашиот проект, односно проектот под шифрата COLLIS91, зад која стојат Ирена Милојеска, Натали Мицевска и Елена Андонова од Македонија, му беше доделена втората награда во конкуренција од 35 трудови од цел свет. Наградата не била доделена едногласно, поради тоа што тројца од вкупно седумте членови во жирито гласале ова решение да биде наградено со прво место, но по пат на гласање првото место е доделено на тим од САД во кој учествувале веќе истакнати архитекти од моментално, една од водечките архитектонски фирми во светот, ОМА. Конечните резултати и нивното официјално Разладни кули, РЕК Битола, Македонија објавување се случи на 28.11.2020 година на прес-конференција во Подгорица во која

учествуваше и градоначалникот Иван Вуковиќ. Особена пофалба ни беше доделена од страна на жири-комисијата, поради фактот што второто место е доделено на млади архитектки кои професионално делуваат во светот на архитектурата помалку од 2 години. НОВО ЧиТАње НА ТиПОлОГиЈАТА ПлОшТАд Барањата на конкурсната програма вклучуваат редизајнирање на површината на постоечкиот плоштад, решавање на сообраќајот и движењето во поблиската околина, како и обезбедување три подземни нивоа, од кои првото ќе вклучува мали трговски единици, а другите две, подземен паркинг кој ќе помогне во решавање на проблемот со

паркирањето во таа зона. За таа цел, oвој труд, предлага ново читање на типологијата - плоштад, во кој истиот ќе претставува нов симбол на градот и ќе биде фокус на социјална интеракција, а истовремено ќе понуди решение за сите недостатоци кои го направиле овој простор неатрактивен и неупотреблив. Градските плоштади, како места за демократско и културно изразување во современите градови, се клучен стимул за развојот на еден град. Градските плоштади ја отелотворуваат енергијата на граѓаните и поради тоа е од голема важност да се укаже на улогата на плоштадите во граѓанското Споменик Македониум, Крушево, Македонија изразување и на она што е потребно за да се врати животот во овој јавен простор.

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

Социјалните интеракции се овозможени од динамички релации помеѓу просторот, формата и функцијата. Ако се осврнеме на развојот на градот низ годините, сè помалку може да се потпреме на познатите урбани типологии и принципи. „Плоштадот на независноста“ во Подгорица, со својот статичен и неартикулиран урбан пејзаж полека се губи од колективната меморија на градот, како место на културни и социјални случувања. Долгиот процес на општествена транзиција, како и просторната фрагментација поради бројни неврзани зафати и интервенции на просторот оставиле белег на околните зданија и на самиот плоштад. „Плоштадот на независноста“ повеќе не претставува интегрален дел на јавниот живот и фокус на главните градски случувања во Подгорица.

улица“). Овие подземни улици се користат како рампи кон подземните нивоа (-2 и -3) под плоштадот искористени за паркирање. На првото подземно ниво (-1) е комерцијалниот кат со неутрален план кој може да прими секаква програма и да се приспособи на секое идно сценарио. Преку модуларни простори со стаклени прегради, планот дозволува секаква измена без промена на првичната хипотеза. Новото решение ја почитува големината и значајноста на плоштадот и заради тоа пристапот е воздржан и минималистички во однос на архитектонската интервенција, но сепак е присутен како архитектонски гест. Читајќи ја ортогоналната матрица на градот, се

задржува главната оска од Његошев парк, преку Националниот театар и Библиотеката до Плоштадот, но се воведува и дијагоналата преку охрабрување на движење надвор од x, yоските со прекршување на класичното видување на типологијата, плоштад како правоаголна форма со две димензии. Воведена е третата димензија со цел да се предизвика динамично читање на просторот. Тоа што било унифициран, замрен простор сега е спој на неколку закосени плочи, секоја од нив продолжувајќи го времето на посетителот и овозможувајќи различни визури од неколку денивелации и случување на различни активности на различни делови од плоштадот

извадок од рецензијата на жири-комисијата

,,Втората награда се доделува на исклучително чист и концептуално јасен труд. Просторната едноставност на плоштадот е постигната со минимални средства и НОВи ПРОПРАТНи СОдРжиНи постапки. Нивелацијата на плочите на плоштадот, кои благо се закосуваат кон самиот За да се промени моменталната состојба на центар на истиот, остваруваат одлична просторна сензација. Ова решение му дава тој простор, овој авторски труд предлага низа сценичност и скулптуралност на плоштадот до степен на создавање класична сила на на постапки, започнувајќи со согледување на самиот простор. Поделбата на плоштадот почнува на две потцелини, овозможува просторно да се реализира во 1996 окрај големата просторните карактеристики одиурбанистички година, на градските власти, архитектот смалување и отвора можност за случување различни активности во различни година со комплексот „Кула 2000“ делови и Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја и аспект, преку решавање на сообраќајот истовремено. Тоа може да се смета како предност, номост и како недостатокотворен на ова пешачкиот „Багратион“ Лушков, веројатно како и многупати, да што на посетителите им пристапот до плоштадот и додавање нови решение. Од една страна„лудории“, се овозможува одржување на повеќе случувања, во 2000 година, кој гимали спојува новиот но се се копира Америка во многу ја нудиПредложено Москва, сега пропратни содржини. ее смалува можноста за оддржување на еден голем настан низ целата површина на центар со еден од главните булевари тука и оваа современа претворање на околните улици во пешачки зони па еве да се има московски Менхетен. плоштадот. Но, тоа никако не ја смалува одличната разработка на концептот за тој „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која станува со цел да се зголеми зафатнината на плоштадот урбан простор. Сите останати елементи се одлично и складно дизајнирани во се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва и неизбежна алтернатива и контрастулична како јавна површина. Ортогоналната согласност со потребите. Соодветно се решени пешачките и коолските движења, ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно јадро околу мрежа ќе остане непроменета со зеленилото, урбаната опрема како и приказот на различни можни програмски Проектираната цена од 12 милијарди Црвениот плоштад и околината. пренасочување на сообраќајот во две подземни „Международнаја“ во близина на содржини. Трудот придонесува реобмислување наобичаи урбаниот простор“. по руските на јавен „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја за активнодолари Идејата заулици. „Москва Сити“ еиод 1992 еднонасочни („Бокешка“ „Вучедолска

П 44 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

Господине Дончев, деновиве се навршуваат 45 години од основањето на АДИНГ, компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа сте речиси целиот Ваш работен век. Можете ли да издвоите некои моменти, кои според Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? Q Четириесет и пет години постоење на една фирма се години на искуство, знаење и потенцијал да се продолжи по утврдениот пат со сигурни чекори. Тие 45 години симултано. Ова решение скулптурална кое опкружување вонуди се развиваше АДИНГ експресија којатурбуленции, се повикува насо локалниот промените многу носеше црногорски релјеф и овозможува суптилна со систем, општествен еден во друг од транзиција помеѓу просторот надвор распаѓање на една голема држава ии просторот плочи овозможуваат проследени притоа нова, аОвие на внатре. раѓање споменикот да биде во центарот на вниманието трае. која сè уште војни и транзиција со од повеќе нивоа. Поплочувањето на плоштадот, како и клупите и жардиниерите се изведени со Македонија прагови, Скопје, преднапрегнати АБ локален камен-варовник заради неговата трајност и отпорност на временски непогоди. Секоја жардиниера е поврзана со дренажен канал за оптимална иригација и дренажа на целиот плоштад. Флората на плоштадот е составена од повеќегодишни растенија како Hosta, Sedum Herbstfreude, Alchemilla, Anemone, Kalimeris, Persicaria, Nepeta итн. Галванизиран челик е користен кај вентилационите канали кои ги содржат инсталациите за двете паркинг-нивоа и комерцијалното ниво. LED-осветлување е искористено за амбиенталното светло на плоштадот. Фасадите на јавните зданија се преобмислени со парчиња перфориран лим, додека пак фасадите на станбените објекти стануваат дел од плоштадот со комбинирање на аерирани брисолеи и перголи, кои служат за засенчување на пешачките патеки околу плоштадот. Користејќи вертикално зеленило Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

правичен начин, без потреси и превирања Во тој период имавме многу успеси но бидејќи сите вработени имаа еднакви и падови, кои нè направија поцврсти и шанси да учествуваат во приватизацијата отпорни за да можеме и понатаму да спрема тогашните закони. Со 100% бидеме фирма - лидер во Југоисточна акционерски капитал продолжи подемот Европа со мотив тоа и да останеме. на компанијата, чувствувајќи ги сите Несреќата во 1987 година во фабриката транзициски тешкотии и кризни години на АДИНГ во која загинаа седум наши вработени, можеби беше најтешкиот период сè до денешниот 45-годишен јубилеј. за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме Неодамна во едно интервју го споменавте како феникс, за две години ги саниравме проектот „Нови профитабилни бизниси последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто новата историја на АДИНГ, во време кога поподробно за него, за неговите цели, но и Македонија стануваше независна држава, а за очекувањето од неговата реализација? како пасивен пристап кон одржлив дизајн, НА45 уСПешНА СОРАБОТКА од општествени ја се трансформираа години АДИНГ фирмите Во овие QПлОд истото игра клучна улога во регулирање Со оглед насвојата отежнатите услови поради принцип.на на акционерски производствена приватни во профилираше температурата и преносот на топлина во моменталната состојба како и огромната пет фирми на од првите е препознатлив беше една по што АДИНГ програма, објектите. Подземните нивоа се решени со конкуренција, горди сме што го и на така во Македонија кои успешно ја завршија пазарот, како на домашниот армиранобетонскиТаа систем со капители и прифативмеСакајќи овој предизвик и се надеваме сопственост стана да ја прошириме приватизацијата. странскиот. скриени греди. Сонацел да сетранспарентен постигне дека покажавме треба да им сеii даде и на оваа многу почетокот вработените на дејност, надека нашата непропустливост на бетонот користен е место под сонцето на младите архитекти кристализатор, што е временски и економски на македонската сцена за Охрид, да го покажат Македонија игралиште - Х.Гранит, Тениско најповолна опција. Армиранобетонските плочи својот квалитет, кој е рамо до рамо со се составени од 2/3 четири фракции и 1/3 три оној на светски признатите. Сведоци сме фракции, кои дозволуваат да се користи на многу успеси на наши млади колеги цеметнокварцен завршен слој погоден за кои добиваат огромни признанија и механички товарени подови кои бараат голема награди во европски и светски рамки, а отпорност. Излозите на локалите на поради недостатокот на вакви конкурси комерцијалното ниво се изработени со или конкурси кои се организираат во алуминиум со термални мостови и стакло за исклучително нетранспаретни, топлинска ефикасност. Флората на недостапни и неразбирливи услови, не комерцијалното ниво е овозможена со добиваат никакво признание во екстензивен систем кој дозволува различни сопствената земја. растенија да виреат на ова ниво. Подземните Ваквата награда која е плод на нашата нивоа како и околните зданија се обезбедени по успешна соработка, почнувајќи од студентските својот периметар со армиранобетонски бунари денови, е потврда за нашиот квалитет и кои би се поставиле за време на ископот. придонесува во нашето понатамошно Овој проект иницира дијалог меѓу луѓе со професионално надградување, и се надеваме различни идеи и преку инклузивен процес се дека истото ќе имаме можност директно да го стреми да создаде јавен простор во Подгорица аплицираме во нашата држава и ќе помогнеме кој создава локални вредности и служи на во создавањето на подобри и похумани потребите на заедницата. простори. n Споменик Македониум, Крушево, Македонија

Автори: ирена Милојеска, Натали Мицевска, елена Андонова Година: 2020 Локација: Подгорица, Црна Гора Наслов на конкурсната задача: Меѓународен конкурс за изработка на идејно архитектонско-урбанистичко решение за „Плоштадот на независноста“ во Подгорица, Црна Гора Награда: Второ место Жири-комисија: Никола дракиќ – претседател на комисијата драган Вуковиќ – главен државен архитект Милан Ѓуриќ – архитект Саша Беговиќ – архитект Симеун Матовиќ – градежен инженер филип Алексиќ – главен градски архитект Милјан Баровиќ – секретар на Секретаријатот за планирање простор и одржлив развој 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

45 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

П 18

ПОРТА

29 август 2014

шуМАТА, жиВиОТ СВеТ и лОКАлНОТО НАСелеНие По повод овој значаен јубилеј, разговараме со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

архитектура интервју од дрво правичен начин, без потреси и превирања бидејќи сите вработени имаа еднакви шанси да учествуваат во приватизацијата спрема тогашните закони. Со 100% акционерски капитал продолжи подемот на компанијата, чувствувајќи ги сите транзициски тешкотии и кризни години сè до денешниот 45-годишен јубилеј.

Образовен центар „Бил Фиш“ за управување со шумите

Господине Дончев, деновиве се навршуваат 45 години од основањето на АДИНГ, компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа сте речиси целиот Ваш работен век. Можете моменти, да издвоите некои ли Проектот во Јорк е кои наспоред меѓународно ниво признат како лидер во обновување на Неодамна во едно интервју го споменавте Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? локалитетите и управување со шумите, и тоа е првата обновена во Канада која бизниси „Нови профитабилни проектотшума постоење на Четириесет и пет години Q АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто една фирма се години на искуство, знаење е сертифицирана од Советот за управување со шумите поподробно за него, за неговите цели, но и и потенцијал да се продолжи по утврдениот за очекувањето од неговата реализација? пат со сигурни чекори. Тие 45 години АДИНГ се развиваше во опкружување кое носеше многу турбуленции, со промените од еден во друг општествен систем, со распаѓање на една голема држава и раѓање на нова, а притоа проследени со војни и транзиција која сè уште трае.

Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

александар ЧЕРЕПНалкоски, инженер по дрвна индустрија зграден на претходно развиена локација и опкружен со 90-годишна шума, Бил Фиш Центарот за едукација и управување со шумите (Bill Fisch Forest Stewardship and Education Centre) е дизајниран да биде составен дел од еден од најуспешните проекти за обнова на шумите во светот, помагајќи им на жителите на регионот Јорк да научат за важноста на природните ресурси и шумските екосистеми. Сместена помеѓу Торонто на југ и езерото

Q Во овие 45 години АДИНГ ја профилираше својата производствена програма, по што е препознатлив на пазарот, како на домашниот така и на странскиот. Сакајќи да ја прошириме нашата дејност, на почетокот на оваа ii

Симкое на север, Општината Јорк е дом на нешто повеќе од 1,1 милиони луѓе, од кои многумина беа привлечени до прифатливото приградско домување во изминатите неколку децении. Пред тоа, Јорк беше познат по своето богато земјоделско земјиште, и многу голема површина од автохтоните шуми беа исечени како што растеше населението во областа. По значителната ерозија на почвата, општината започна проект за враќање на скоро изгубените шуми. Како резултат на оваа иницијатива, проектот во Јорк е на меѓународно ниво признат како лидер во обновување на локалитетите и управување со шумите, и тоа е првата обновена шума во Канада која е

сертифицирана од Советот за управување со шуми. Приземниот објект од 4.000 квадратни метри вклучува простор за корпоративни состаноци и образовни програми наменети за различни возрасти. Објектот е проектиран за 100-годишен животен циклус, почитувајќи ги принципите на старата шума што расте околу него од сите четири страни и наследството на околното население. Конструктивно објектот е решен со скелетен систем односно со столбови и греди од дрвени ламелирани носачи на кои се монтирани вкрстено лепени плочи (CLT cross laminated timber). Овие плочи се изработени од мали дрвени елементи 25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

47 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

П 48 18

ПОРТА

29 август 2014

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

слепени во повеќе слоеви. Секој слој е во различна насока, односно под 90 степени во однос на насоката на дрвните влакна од претходниот слој. Ова вкрстување на плочите им дава одлични механички и физички својства во сите насоки. Покрај нивните механички својства имаат и висока естетска вредност, особено кога се изложени да се гледаат во ентериерот, како што е во овој едукативен центар. Кога се видливи плочите во ентериерот секогаш се бира посебна класа на плочи и исто така се обработуваат за да се потенцира естетиката. Изолацијата на фасадата се наоѓа на надворешноста на фасадата, додека завршната фасада е од дрвени елементи. Изложените дрвни површини се обработени и премачкани со посебни средства за заштита кои се произведени со најмал процент на материи кои се штетни за животната средина, односно материи кои тешко се разложуваат (Zero VOC материјали). Исто така многу е важно за овој објект да се напомене дека исклучително внимание се посветува на потеклото на дрвото. Целиот дрвен материјал употребен во овој објект е од сертифицирано потекло, односно се почнува да се реализира потврдува дека дрвотовое1996 сечено од година со комплексот одржливи шуми. „Кула 2000“ и пешачкиот мост „Багратион“ отворенима Секоја внатрешна просторија во 2000 година, којобезбедуваат ги спојува новиот прозорци кои пристап до свеж центар со еден од главните булевари воздух и многу природна светлина. „Кутузовски“. На површина од за 60прозорците хектари Автоматизираниот систем ги се проценува дека 250.000 300.000 луѓе отвора и затвора прозорците по потреба, ќе живеат и работат во овојрегистрира комплекс. односно кога системот Проектираната цена од 12 милијарди зголемување на надворешните температури долари по руските обичаи на „лесно на свеж автоматски го регулира протокот

Господине Дончев, деновиве се навршуваат 45 години од основањето на АДИНГ, компанија на чие чело денес сте Вие. Во неа сте речиси целиот Ваш работен век. Можете ли да издвоите некои моменти, кои според Вас се најзначајни за она што е АДИНГ денес? Q Четириесет и пет години постоење на знаење искуство, години на сегорниот фирма една воздух помеѓу и долниот дел на потенцијал да се продолжи по утврдениот иобјектот. годинисе Тие 45центар сигурни сокровот патНа начекори. Едукативниот во опкружување се развиваше АДИНГ инсталирани фотоволтаични панели сокое кои со промените многу турбуленции, носеше се обезбедува доволно енергија за со еден во друг општествен од функционирање на објектот,систем, а пак при и државасе голема денови една нана распаѓање зголемување сончевите проследени а притоа на нова, раѓање обезбедува поголемо количество на трае. уште во сèвраќа која транзиција и војни со електрична енергија која се мрежата. Овој вишок на производство Македонија Скопје, преднапрегнати АБ создава позитивен прагови, енергетски биланс на објектот кој изнесува 8 mWh на годишно ниво. За греење се користи дрво од локалната шума, но само од природно паднати дрва или гранки, додека со вода објектот се снабдува од повеќе позиции. Најголемата количина ја обезбедуваат од два бунари, но проектиран е и систем за собирање на дождовната вода и водата од топење на снегот. Оваа количина на вода се слева во подземен резервоар и потоа се испумпува во системот по потреба. Главната идеја на Центарот „Бил Фиш“ е да се проектира објект кој е архитектонски пријатен и здрав за престој во него, а во исто време да се запазат сите аспекти на енергетската ефикасност и животниот циклус на материјалите кои се употребени во него. Покрај овие технички параметри како многу важен елемент при проектирање е земена и приказната за шумата, живиот Битола, Македонија кули, РЕКнаселение Разладни свет и локалното која треба објектот да ја рефлектира на сите посетители. n

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

екологија градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Честичките ПМ-10 го прават Москва Сити коронавирусот посмртоносен

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

истражувачите пресметаа дека во просек 15 отсто од глобалните смртни случаи предизвикани од коронавирусот може да се припишат на луѓето кои подолго време дишеле загаден воздух катерина сПасовска-тРПковска окрај големата и прекрасна историја Дури и кај пациенти без сериозни болести, што на посетителите им Ковид-19 може да предизвика смрт. Една од ја нуди Москва, сега е причините за ова, според научниците, може тука и оваа современа да биде загадувањето на воздухот со ситни атракција која станува честички прашина. неизбежна алтернатива и контраст Истражувањата досега покажаа дека загана старото централно јадро околу дувањето на воздухот со честички од ситна Црвениот плоштад и околината. прашина, која се создава при испуштањето Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 50 18

ПОРТА

28август август2014 2020 29

издувни гасови, влијае врз должината на живаат оваа теза. Постои јасна корелација меѓу вотот на Сега, новата студија, изра- почнува високото на честички и зголемениот да сениво реализира во 1996 година, на луѓето. градските власти, архитектот ботена од германски и кипарски научници, година ризик смрт од Ковид-19. со од комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот доаѓа до заклучоккако декаи емисиите нада издувни пешачкиот Истражувачите пресметаа дека во просек мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно многупати, и врз на смртност одво 2000 15 отсто од глобалните смртни случаи прегодина, кој ги спојува новиот сегасови копиравлијаат Америка во стапката многу „лудории“, дизвикани може да се центар со еденод одкоронавирусот главните булевари пакоронавирус. еве да се има московски Менхетен. припишат На на луѓето кои од подолго време ди„Кутузовски“. површина 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот КОВид +круг, АеРОЗАГАдуВАње шеле загаден Оваа бројкалуѓе многу се декавоздух. 250.000 - 300.000 транспортен реката Москва и= 15 ОТСТО се проценува СМРТНи СлуЧАи разликува од регион до регион: во Европа, ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс Најновите истражувања, објавени во вес- Проектираната како што се цена проценува, тоа е 19 отсто, во исод 12 милијарди „Международнаја“ во близина на никот дом. „Cardiovascular Research“, точна 27, обичаи во Северна Америка 17, во поАзија руските на „лесно Белиот Футуристичката идејаја потврду- долари

СВеТОТ Се СООЧуВА СО СеРиОЗНи БРОЈКи Од ПОВРЗАНОСТА НА ЗАГАдуВАњеТО и ПАНдеМиЈАТА интервју јубилеј, повод По Бразил 12овој и возначаен Нов Зеланд саморазговараме еден отсто. и директор генерален Благоја Дончев, со Неколку месеци по избувнување на пандеАДИНГ. одбор наМартин на Управниот претседател мијата од германскиот Универзитет Лутер од Хале Витенберг излегоа со подасе навршуваат Дончев, деновиве Господине тоци од истражување дека високозагаден АДИНГ, на придонесе од основањето години 45 воздух може значително да кон Во неа Вие. стекај чело денес на чиесмртни компанија предизвикување случаи пациенти Можете Ваш работен целиот речисиод сте заболени Ковид-19, бидејќи век. и вирусот и кои според моменти, да издвоите некои ли аерозагадувањето главно го напаѓаат човеАДИНГ денес? што еИстражувачите за она се најзначајни Вас ковиот респираторен систем. на години постоење и пет Четириесет Q наведуваат дека долгорочната изложеност знаење се години фирмавоздух една на загаден можена даискуство, биде еден од по утврдениот се продолжи потенцијал да инајзначајните фактори за смртност предизТие 45 години чекори. со сигурни пат викана од Ковид-19, во регионите во светот во опкружување кое развиваше севисоко АДИНГ каде има аерозагадување. со промените многу турбуленции, носеше И истражувачите од Универзитетот Емори со долсистем, општествен друг во 21 еден на од во САД, септември објавија дека и државааерозагана една голема распаѓање горочната изложеност на урбано проследени нова, раѓање дување на може да агопритоа направи Ковид-19 војни и транзиција која сè уште трае. со посмртоносен. Тие посочуваат дека тоа е така бидејќи Скопје, Македонија преднапрегнати АБ долгорочната, но ипрагови, краткорочната изложеност на аерозагадување е поврзана со директно и индиректно системско влијание врз човековото тело со зголемување на оксидативниот стрес, акутно воспаление и ризик од респираторна инфекција. Од суштинско значење е оваа порака да стигне до здравствените власти за да ги заштитат ранливите категории граѓани, неведуваат истражувачите. Ситните честички прашина се јадро на јаглерод на чија површина се таложат штетни материи како алуминиум, олово, нитрат или сулфат. Лебдат во воздухот во кој стигнуваат, на пример, од индустриските оџаци. Некогаш ги нарекуваат со зборот чад, а некогаш велат дека се најситни честички песок. Доаѓаат од гуми, пластика или од прашина од градилишта. Земјоделството значително придонесува за загадување на атмосферата со ситни честички прашина и тоа со емисии со ѓубрење или Битола, Македонија РЕКамонијак, кули,на Разладни со палење отпад. Азотните оксиди, кои често се ослободуваат во атмосферата со работата на дизелмоторите, го зголемуваат штетното дејство на ситните честички прашина. Научниците разликуваат различни големини на честичките. Некои се со големина од 10 микрометри, некои само неколку нанометри. Особено опасни се т.н. ултрафини честички прашина со размер помал од 0,1 микрометри или 100 нанометри. Тоа е приближно големината на вирусот. ЕУ не постави ниту една гранична вредност за овие ситни, најопасни честички. Но, ЕУ и другите држави не се придржуваат ни на останатите гранични вредности кои ги одреди Светската здравствена организација (СЗО). И научници од Германија и Кипар објавија студија за можните здравствени ризици по-

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

врзани со коронавирусот и со емисиите на издувни гасови, во кои се вели дека околу 15 отсто од смртните случаи од Ковид-19 би можеле да се должат на загадувањето на воздухот. Истражувањата досега покажаа дека загадувањето на воздухот со честички од ситна прашина, која се создава при испуштањето издувни гасови, влијае врз должината на жи-

вотот на луѓето. Сега, новата студија, изработена од германски и кипарски научници, доаѓа до заклучок дека емисиите на издувни гасови влијаат и врз стапката на смртност од коронавирус. КАде е МАКедОНиЈА? Скопје, речиси и да нема ден да не се најде на листата на најзагадени градови во 25 септември мај 2014 30 2020

ПОРТА

51 17

градежништво

Москва Сити

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

минат за 62,35 отсто или во просек граѓаните мерки, како што се субвенционирање за на Северна Македонија досега 57 дена диклима-уреди, за велосипеди, за чистење шеле воздух загаден над граничната вредоџаци, но сето тоа како да е залудно. Граѓаност од 50 µg/m3. ните секојдневно на социјалните мрежи пушСоња Дамчевска од ЕНВ-НЕТ вели дека таат фотографии од фабрички оџаци од кои според Светската здравствена организација, излегува црн џад или, пак, од стари автомо17 отсто од смртните случаи во Северна Мабили кои едвај се забележуваат од црниот кедонија се припишуваат на загадувањето и смог што го испуштаат од нивните ауспуси. на состојбите во животната средина. „ПревеЗа проблемот со загадувањето на воздухот дено во бројки за 2019 тоа значи дека од од Министерството за животна средина и вкупно 20.446 починати 17 отсто или 3.476 просторно планирање, оваа зима, имаат Европа. Мерните станици во Скопје, но и во може да се поврзат со загадување на воздунови идеи и намери како да се справат. останатите градови постојано покажуваат хот, почвата и водата со хемикалии или биоИмено, според објавите на фејсбук-стрависоки концентрации на ПМ 2,5 и ПМ 10, но лошки агенси, додека останатите 83 отсто ницата на МЖСПП на седница на Владата и на други штетни честички. се поврзуваат со други причини како што се усвоени се предлозите и изменувањата на Освен со високото загадување, Скопје е осум закони од областа животна средина, а на прво место во државата и со бројот на за- изградената околина и бучавата“, вели Дамчевска. Оваа опасна година, додава Дамеден од нив е и Законот за квалитет на амбиболени од коронавирусот. Пулмолозите чевска, ја надополнува и пандемијата со која ентен воздух. Според МЖСПП во Законот за предупредуваат дека аерозагадувањето не речиси една година живееме, а постојат квалитетот на амбиентниот воздух се врши само што само по себе претставува голема рани докази кои сугерираат дека долгорочтранспозиција на ЕУ-директивата за воздух опасност, туку и дополнително го олеснува ното изложување на загаден воздух може да при што се предвидени попрецизни обврски патот на вирусите до белите дробови. ја зголеми подложноста на зараза со Ковидза локалната самоуправа за изработка на Дека и оваа 2020 година со загадениот почнува да се реализира во 1996 година, на градските власти, архитектот окрај големата и 19. планови за управување со воздух, со конвоздух ќе биде опасна за живеење во зимгодина со комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор и градоначалникот прекрасна историја кретни и задолжителни мерки што треба да ските месеци говори фактот дека зимата допешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да што на посетителите им се преземат при зголемени концентрации на МжСПП СО НОВи идеи и НАМеРи прва доаѓа, а грејната сезона не е почната во 2000 година, кој ги спојува новиот се копира Америка во многу „лудории“, ја нуди Москва, сега е загадувачки материи: регулација на трансМакедонските власти секоја година многу одамна. Од организацијата ЕНВ-НЕТ центар со еден од главните булевари па еве да се има московски Менхетен. тука и оваа современа порт, индустрија, работно време, ослободунајавуваат мерки за справување со загадуваимаат направено истражување во кое дошле „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која станува вање на ранливи групи и слично. њето, но кога ќе дојдат зимските месеци до податоци дека од дозволениот број десе проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва и неизбежна алтернатива и контраст „Ова произлегува од фактот, дека осоСкопје, Тетово, Битола, па и останатите гранови за надминување на среднодневната ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно јадро околу бено во зимскиот период имаме во повеќе дови повторно се гушат од „празните“ ветугранична вредност (50 µg/m3) на годишно Проектираната цена од 12 милијарди „Международнаја“ во близина на Црвениот плоштад и околината. вања. Секоја година се воведуваат нови наврати надминување на среднодневните ниво кое изнесува 35, досега тој е веќе наддолари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

П 52 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

интервју разговараме овој значаен повод вредности По гранични најубилеј, концентрација на ПМ и директор генерален со 10 Благоја и ПМ 2,5Дончев, суспендирани честички во градона АДИНГ. одбор на Управниот претседател вите низ целата држава и има потреба од спроведување краткорочни и среднорочни се навршуваат Дончев, деновиве Господине мерки за намалување на загадувањето и погодини однаосновањето 45 добрување квалитетотна наАДИНГ, воздухот. ПоВо неа Вие. денес стена чело на чиена компанија стоечкиот начин подготовка плановите Можете век. работен Вашна речиси целиот сте за квалитет на воздух ниво на зона/аглоспоред и моменти, некоикако да издвоите ли мерација се покажа тешкокои применлив, е АДИНГ денес? за она ишто се најзначајни Вас поради тоа со измените дополнувањата на постоење на и пет години Четириесет Q законот се појаснуваат надлежностите и знаење на искуство, фирма се една процедурите загодини изготвување и усвојување по иутврдениот да се продолжи потенцијал ипланови за квалитет на воздухот на краткогодини во 45 наведува Тие се чекори. со сигурни пат рочните акциски планови“, кое во опкружување се развиваше АДИНГ соопштението од Министерството. Воедно, со промените турбуленции, многу носеше се додава, се утврдуваат критериумите за тоа систем, со се општественсамоуправа во друг од коиеден единици на локалната држава и на една голема распаѓање должни да подготвуваат и спроведуваат а притоа на нова,Исто раѓање вакви планови. така, проследени измените и дополсè уште трае. транзиција војни ина со нувањата законот јакоја дефинираат и надлежноста на одредени органи на државната Македонија преднапрегнати АБ управа со цел да сепрагови, олесниСкопје, спроведувањето на одредени краткорочни мерки за подобрување на квалитетот на воздухот при надминување на прагот на алармирање. Дополнително, се даваат овластувања на други државни инспекторати за вршење надзор во спроведување на краткорочните мерки за подобрување на квалитетот на воздухот. Во случаите кога нема да постапат единиците на локалната самоуправа, се предвидува можност за преземање на задолжителните мерки од страна на Владата на Република Северна Македонија, се додава во соопштението од МЖСПП. шилеГОВ Нуди ТРи КОМПОНеНТи И скопскиот градоначалник Петре Шилегов е загрижен за високото загадување и во екот на високите бројки најави три предлози за намалување на концентрациите на штетни честички во воздухот. Првата е зачестен инспекциски надзор индустриските капациМакедонија Битола, РЕК на Разладни кули, тети, потоа стимулација на граѓаните да го користат јавниот превоз наместо автомобилите, и организирано затоплување на домовите. Тој посочува дека Инспекторатот на Град Скопје секоја вечер врши сериозен мониторинг со цел одделни индустриски капацитети да не ја злоупотребат малата видливост поради маглата, и да испуштаат недозволени гасови. Тој појаснува дека работат на решавање на проблемот од корен. За втората компонента, решавање на јавниот транспорт,

успеси но да го имавме многу граѓаните тој период Во со што ќе се дестимулираат и поцврсти Шилекои нè направијасообраќај, падови,автомобилскиот икористат да крај, и понатаму можеме да ќе отпорни гов вели за дека се спроведе на самиот во Југоисточна - лидер фирмаНова бидеме некаде после година, и треба да се имостанеме. да2021 тоа ина со мотив Европа плементира до крајот година. во фабриката во 1987 година Несреќата Третата компонента е организирано затонаши која загинаа АДИНГнаводомовите, на плување кадеседум ќе бидат понупериод беше можеби вработени, дени социјални пакети, занајтешкиот и овие граѓани да се преродиме успеавме да греење, Ноцентралното АДИНГ. за бидат дел од со што ќе ги саниравме за две години феникс, како се намали емисијата на штетните гасови од на тогашниот помош сона последиците затоплувањето домовите. започнавме годинаејаорганизираното и во 1990 ОХИС, „Третата компонента зановата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија приватизацијата. Таа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

и превирања без потреси правичен топлувањеначин, на домовите. Тука имавме сееднакви имаа сите вработени бидејќи риозна интервенција оваа сезона со чистење приватизацијата да учествуваат шанси на оџаците. Но, тоа нево е доволно. Суштинско Со 100%да го закони.комисија тогашните спрема е конечно Регулаторната продолжи капитал акционерски реши проблемот којшто го имамеподемот со цел сите и да компанијата, на трите енергетскичувствувајќи мрежи да гиги добиеме кризни години тешкотиинаи организиран транзициски можеме на граѓаните начин јубилеј. сè да до им денешниот понудиме и45-годишен социјални пакети за да бидат дел од централното греење со што ќе го споменавте едно интервју Неодамна се намали во емисијата на штетните гасови од бизниси - гра„Нови профитабилни проектот затоплувањето на домовите“, појаснува ли да 2019“. Можете АДИНГ доначалникот Шилегов. n ни кажете нешто

Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

најчудни градби градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

ПодвиженСити мост за пешаци и Москва

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

велосипеди на реката Тајн Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

локалното население го смета мостот за симбол на градот, но не помислуваше дека ќе стане и своевидна туристичка атракција, ќеи окрајкоја големата прекрасналуѓе историја донесе многу од што на посетителите им внатрешноста да сега е ја нуди Москва, тука и оваа современа посведочат за едно атракција која станува неизбежна алтернатива и контраст модерно, подвижно на старото централно јадро околу чудо плоштад и околината. Црвениот

Идејата за „Москва Сити“ е од 1992 54 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

МилеНиуМ ГеЈТСхед интервју Драган Ристов овој значаен јубилеј, разговараме повод По со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ. остот Милениум Гејтсхед е мост за пешаци и деновиве се навршуваат Господине Дончев,велосипедисти што се на АДИНГ, 45 години од основањето протега на реката Тајн, денес сте Вие. Во неа компанија на чие чело помеѓу уметничкиот кварт работен век. Можете Ваш целиот речиси сте Гејтсхед, на јужниот брег и кејот на Њукасл кои според моменти, некои издвоите да ли на северниот брег. Мостот е креација на денес? АДИНГ е што она за најзначајни се Вас Вилкинсон Ејр и фирмата за градежен Q Четириесет и пет години постоење на инженеринг Гифорд. За споменатиот дизајн, една фирма се години на искуство, знаење добил многу награди и признанија. и потенцијал да се продолжи по утврдениот Структурата е отворена за пешаци и пат со сигурни чекори. Тие 45 години велосипедисти на 17 септември 2001 година АДИНГ се развиваше во опкружување кое и уште тогаш го доби името „Трепкачки носеше многу турбуленции, со промените мост“, заради методот на навалување, кој го од еден во друг општествен систем, со прави уникатен во светот. распаѓање на една голема држава и Мостот беше подигнат со еден од раѓање на нова, а притоа проследени најголемите пловни кранови на светот со војни и транзиција која сè уште трае. (азискиот Херкулес 2), на 20 ноември 2000 година, а две години подоцна, беше АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија посветен на кралицата Елизабета. Мостот, чија изградба чинеше 22 милиони фунти, беше делумно финансиран од Милениумската комисија и од Европскиот фонд за регионален развој. Го изгради Волкер Стевин. Во 1996 година Градскиот совет на Гејтсхед (дел од градот Њукасл во Англија)

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

распиша конкурс за идејно успеси нона многурешение имавме тој период Во конструкција на мост, што ќе ги поврзува и и падови, кои нè направија поцврсти двете страни рекатаиТајн и истода така ќе ги понатаму можеме за дана отпорни надополни постојните шест мостови што ја Југоисточна - лидер во фирма бидеме преминуваат реката. На конкурсот Европа со мотив тоа и да останеме. пристигнале 150 пријави, но оној на во фабриката година 1987 вонад Несреќата Гифорд бил меѓу Комисијата седум нашикоја која загинаа во омилен АДИНГ на одлучувала.можеби Она штобеше се бараше од дизајнот период најтешкиот вработени, е можноста непречено да поминуваат за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме бродови, да не попречува на саниравме години гипогледот две заго феникс, како последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме новата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија приватизацијата. Таа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

другите мостови, и дапотреси биде поинаков дизајн и превирања начин, без правичен од веќе постоечките фиксни мостови. бидејќи сите вработени имаа еднакви Победничкиот дизајн на архитектите во приватизацијата да учествуваат шанси Вилкинсон Ер и Гифорд и Партнери 100% спрема тогашните закони. Со совршено ги исполни критериумите. Секој акционерски капитал продолжи подемот знаеше дека овој дизајн е исклучителен. на компанијата, чувствувајќи ги сите Локалнототешкотии население го сметагодини мостот за и кризни транзициски симбол на градот, но не помислуваше сè до денешниот 45-годишен јубилеј. дека ќе стане и своевидна туристичка атракција, која ќе донесе многу луѓе од споменавте го внатрешноста интервју во едно Неодамна

проектот „Нови профитабилни бизниси АДИНГ 2019“. Можете ли да ни кажете нешто поподробно за него, за неговите цели, но и за очекувањето од неговата реализација? Q Во овие 45 години АДИНГ ја профилираше својата производствена програма, по што е препознатлив на пазарот, како на домашниот така и на странскиот. Сакајќи да ја прошириме нашата дејност, на почетокот на оваа ii Тениско игралиште - Х.Гранит, Охрид, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво да посведочат за едно модерно, подвижно чудо. Шест хидраулични пумпи со дијаметар од 45 см (три од секоја страна и секоја напојувана од електричен мотор со моќност од 55 kW) го вртат мостот назад на големи лежишта за да дозволат мали бродови и Тргнувам пешки од авенијата чамци под мостот. За мостот се потребни „Кутузовски“, четири минути за да се ротира низ една од главните целосните 40 ° одназатворено до отворено, во сообраќајници зависност брзината Москва,од преку мало на ветерот. Неговиот паркче со споменик изглед за време на овој маневар, беше на г.да Багратион повод го добие прекарот „Трепкачки (од времето мост“, исто како што окото трепка. Дизајнот на битките со е толку енергетски ефикасен што во април Наполеон), до „Кула 20172000“ година, било утврдено дека и мостот „Багратион“ротирање на поединечното на мостот чинело брег на(околу 400 денари). самосамиот 3,96 фунти реката Москва. Тоа Мостот работи сигурно и безбедно од се првите објекти изградбата, отворајќи се без проблеми за да од проектот „Москва Сити“. се овозможи непречен речен сообраќај. високата ИстоОдтака, периодично се отвора за платформа пред посетители и за поголеми настани како што мостот го имам се трката со чамци на Универзитетот спектакуларниот Вортумбријан Вортер и трката со високи поглед кон другиот брег и Кати московското бродови Сарк. Едно од главните чудо „Мосва Сити“. на мостот е да се барања за отворање Приказната дозволи пристап до HMS Calliope каде е почнува... сместен патролниот брод на Кралската морнарица HMS Пример. За изградбата на мостот, архитектот Вилкинсон Ејр ја доби наградата Стирлинг од Кралскиот институт за британски архитекти во 2002 година и признанието Гифорд во 2003 година. Во 2005 година, мостот ја доби наградата за извонредна структура од Меѓународната асоцијација за мост и структурно инженерство. За да се овозможи заштита, на кејот биле поставени столбови, но бидејќи луѓето ги

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

П 18

ПОРТА

29 август 2014

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

оцениле како лоши и неатрактивни, во март 2012 година тие биле отстранети. Во 2007 година, мостот е ставен и на монета од Кралската кованица, со што добри трајно признание како објект. Интересен податок е, дека отворањето на мостот го следеле над 36.000 луѓе од двете страни на реката. Истиот, содржи доволно челик за да се направат 64 двокатни автобуси или 16 резервоари за главниот град. Секое отворање и затворање трае четири и пол минути. Мостот има т.н. „самочистечки“ механизам, бидејќи сè што е

на неговата пешачка површина, при ротирањето паѓа на долниот дел и автоматски се тркала во специјални садови на секој крај од мостот. Може да издржи судир од брод од 4.000 тони и има бетонски темели што се протегаат на 30 метри длабочина, прицврстувајќи го длабоко во речното корито. Се напојува со осум електрични мотори – со доволно моќ да работат повеќе од осум автомобили. За неговата конструкција се потрошени 19.000 тони бетон. Долг е 126 метри и тежи над 800 тони. n

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

репортажа градежништво

ПРАЗНиЧНА АТМОСфеРА ВО ВРеМе НА ПАНдеМиЈА ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Вашингтон со верба и надеж Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

за Божиќ

Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот Јулија вЕлковска, (Специјално за брег и московското Порта 3 од Вашингтон) чудо „Мосва Сити“. Приказната одготвени или не, празниците почнува...

Во исчекување на подобри времиња и во обид да се подигне духот и расположението организаторите навистина се погрижиле пред нас да има убаво украсени улици, објекти и паркови и секако, внимателно накитени божиќни елки

се на прагот. Поради пандемијата на коронавирусот, сè е поинаку, па и начинот на кој ќе ја испратиме оваа, и ќе ја дочекаме новата година. Во главниот град на САД настаните типични за периодов или се видоизменети или откажани. Еден од многуте примери е Оревокршачка, во изведба на вашингтонскиот балет, којашто за јавноста е достапна само по виртуелен пат. Светлата во соседството е уште една позната манифестација. Традиционално, дванаесет градски квартови се преполни со прецизно и креативно поставени светилки. За

инсталациите може да се гласа, а победничките локации или тамошните мали бизниси потоа нудат специјални попусти и награди за посетителите. Овојпат и овој

кредит / Бела куќа

П 58 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

настан е со поинаков шмек и не толку голем интерес. Сепак, во исчекување на подобри времиња и во обид да се подигне духот и расположението, празничната сезона е и тоа како добредојдена, а рака на срце, организаторите навистина се погрижиле пред нас да има убаво украсени улици, објекти и паркови и секако, внимателно накитени божиќни елки. елКиТе КАКО ГлАВНА АТРАКЦиЈА Белата куќа дури и во овие вонредни почнува да го се носи реализира во 1996 услови приматот на најголема година со комплексот 2000“елка и била посетеност. Првата„Кула божиќна пешачкиот моство„Багратион“ отворен поставена 1889-та година за време на во 2000 година, ги спојува новиотсо свеќи и мандатот на кој Бенџамин Харисон, центар со еден одглавен главните булевари играчки како декор. Прославите „Кутузовски“. На површина оддо 601923 хектари биле од затворен тип, сè година, се проценува дека 250.000 - 300.000 кога претседателот Калвин Кулиџлуѓе одлучил ќе живеат и работат Национална елкаводаовој имакомплекс. и надвор и тоа Проектираната цена одтокму 12 милијарди осветлена. Оттука, церемонијата на долари по руските обичаи на „лесно нејзиното осветлување е една од

интервју разговараме јубилеј, повод овој значаен По американските најстари празнични Благоја Дончев, генерален директор и со традиции. одбор на АДИНГ. на Управниот претседател Годинава, по 98-ми пат осветлувањето беше на 3-ти декември, во рамки на се навршуваат деновиве Дончев, Господине специјалниот чин во Претседателскиот на АДИНГ,парка во години 45 парк, еденододосновањето 422-та национални Вие. Во неа денес стесекојдневна чело на чиеби компанија САД. Нормално следувала Можете работен целиот речисиза сте програма сите Ваш возрасти, но век. годинава е според некои моменти, да издвоите ли исклучок. Вообичаено, елката екои поставена денес? што е АДИНГ за онастрана се најзначајни Вас на елипсата на јужната на Белата години постоење на пет Четириесет Q куќа и северноиод Националното години фирма се една шеталиште. Околу неа,нанаискуство, Патекатазнаење на продолжи по утврдениот да сетрадиционално, потенцијал имирот, исто така се 45 години чекори. со сигурни пат наредени помали елки Тие со рачно изработени опкружување се развиваше АДИНГ орнаменти од сите 50во сојузни држави,кое со промените носеше главниотмногу град турбуленции, и американските територии, а систем, со во друг општествен од коиеден ја симболизираат историјата, држава големана на една распаѓање наследството и културата секојаи од проследени а притоа на нова, раѓање локациите. Веднаш до елката се наоѓа и трае. сè уште војни и транзиција со најголемата менора вокоја светот. Изложбата Америка слави е бесплатна и достапна за прагови, Скопје, Македонија преднапрегнати АБ јавноста цел декември. Воедно, пристигнувањето на Официјалната божиќна елка обично го одбележува почетокот на годишните празнични настани во Белата куќа. Изборот на дрвото е типично мошне компетитивен процес со надзор на Националната асоцијација за божиќни дрвја. Процедурите годинава беа отежнати и променети, но елката, овојпат висока речиси шест метри, успеа да пристигне на 23-ти ноември, од сојузната држава Западна Вирџинија. Посетителите обично се желни да ја видат Сината соба, каде се поставува дрвото, заедно со целокупниот ентериер на Белата куќа, но и овој дел е откажан. Од 1961-ва година, наваму, темите и мотивите на украсите во просториите се различни, а за тоа и за елегантниот и привлечен дизајн на буквално секој агол од нив, е задолжена првата дама на САД. Меланија Трамп за овогодишната Македонија РЕК Битола, кули, Разладни божиќна елка кажа дека го претставува раскошот на САД преку уникатната перспектива на децата. Декорирана е од ученици од цела Америка чиишто мини ремек-дела колективно ја отсликуваат државата и нејзините знаменитости. Елката покриена со жолти и златни зраци, според американската прва дама, ја обединува земјата во заедничката цел - градење посветла иднина за помладите, усогласувајќи ја нејзината иницијатива Бидете најдобри, чиј фокус е обезбедување најдобри можности за успех на сите деца. Во Црвената соба, пак, рачно направените орнаменти се во чест на секојдневните херои, како припадниците на безбедносните сили и медицинскиот персонал. Вообичаено, за декорирањето на

Во тој период имавме многу успеси но и падови, кои нè направија поцврсти и отпорни за да можеме и понатаму да бидеме фирма - лидер во Југоисточна Европа со мотив тоа и да останеме. Несреќата во 1987 година во фабриката на АДИНГ во која загинаа седум наши вработени, можеби беше најтешкиот период за АДИНГ. Но успеавме да се преродиме како феникс, за две години ги саниравме последиците со помош на тогашниот ОХИС, и во 1990 година ја започнавме новата историја на АДИНГ, во време кога Македонија стануваше независна држава, а фирмите се трансформираа од општествени во приватни на акционерски принцип. АДИНГ беше една од првите пет фирми во Македонија кои успешно ја завршија кредит / Бела куќа приватизацијата. Таа стана сопственост на вработените на многу транспарентен и

кредит / Бела куќа Споменик Македониум, Крушево, Македонија

25 декември мај 2014 30 2020

ПОРТА

59 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

архитектонски подвиг - реплика на Белата куќа, направена од бело чоколадо. Некои од нив се тешки и преку 100 килограми и за подготовка се потребни неколку месеци. Легендарните макети од тесто од ѓумбир се дополнителна кулинарска мајсторија за време на Божиќ во Белата куќа. Низ годините добивале различни форми, од колиби, до споменици и замоци. Речиси исто внимание привлекува и елката пред Конгресот. Традицијата за нејзиното осветлување датира од 1964, и за неа се врши темелна

П 18

ПОРТА

29 август 2014

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

селекција. Крајниот збор за тоа кое дрво ќе се донесе во Вашингтон го има организацијата Архитект на Капитол хил тим од архитекти, експерти, механичари, кустоси и други, кои работат на одржување и безбедност на Конгресот и околните згради - Конгресната библиотека, Врховниот суд и Ботаничката градина. Годинава, елката е од сојузната држава Колорадо, а е поставена на западното крило на конгресната зграда. Пред да замине за Вашингтон, таа обично минува низ почесна маршута, бидејќи претставува своевидна гордост за локалното население. „Посакав мир, љубов, почит и добра волја за сите луѓе во светот. Затоа излегов да ја видам елката којашто ќе го краси нашиот главен град“, кажа жителка од Колорадо.

МАГиЧеН БОжиЌ

Како ли е навистина да се почувствува зимската идила? Инсталацијата Магичен Божиќ - најголемиот лавиринт во светот од ваков вид, ветува дека искуството е незаборавно. Во Вашингтон гостуваше минатата година, а по пауза во 2020, од компанијата најавуваат планови за следната година. Магичниот Божиќ беше поставен на површина од околу 8.500 метри квадратни во Паркот на бејзбол-тимот Нешналс, делумно во чест на неговата шампионска титула во 2019. Од едноставни, до интерактивни и уникатни скулптури и структури, како 30-метарска елка, сè беше во знакот на илјадници светла во различни бои и големини, топло чоколадо, добра музика, пазар за локални производи и артефакти, лизгање на мраз и други забавни активности. Екстравагантниот дизајн на лавиринтот е инспириран од книгата Големата потрага на Лени Џонсон, чијшто сопруг е главниот креатор на проектот. Приказната ги следи деветте ирваси на Дедо Мраз кои успеале да побегнат токму пред Божиќ. Гостите во лавиринтот се всушност на мисија да ги најдат. Секоја година проектот го адаптира ова искуство почнува да се реализира во различни градови во низ1996 државата. годинаГрад со комплексот 2000“ од ѓумбир,„Кула е уште еднаииницијатива пешачкиот „Багратион“ за која мост четири градови воотворен САД, меѓу кои и во 2000 година, се којнадеваат ги спојувадека новиот Вашингтон, следната центар со еден од главните булевари година ќе се врати во живот. Зад проектот „Кутузовски“. На шварц површина од 60 хектари стои дејвид архитекти - приватна се проценува 250.000 - 300.000 луѓешто на компанијадека за дизајн, позната по тоа ќе живеат и работатгледа во овој комплекс. архитектурата и како на услуга, и како Проектираната од 12околу милијарди на уметност.цена Обично 50 архитекти и долари по руските обичаиземја на „лесно инженери од целата мора да донираат

интервју разговараме јубилеј, значаен повод/ овој Покредит Enchant Christmas DC со Благоја Дончев, генерален директор и претседател на Управниот одбор на АДИНГ.

АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија

минимална сума од 250 долари за да учествуваат во креирањето на шеќерниот град кој се поведува од смислата и ритамот на вистински центар заснован на квалитетно урбанистичко планирање, со зелени површини и силна култура за почитување на предноста на пешаците. Како и објектите за кои се залагаат професионалците, и овие слатки задоволства имаат сложени структурни системи за поддршка, функционални

прозорци и светла, но во случајов со многу чоколадни и друг вид разиграни детали кои потоа се топат во уста. На крајот се прогласуваат победници за најиновативна употреба на материјалите, најдобар квалитет на дизајнот и слично, по што сите креации се донираат во локалните болници или хуманитарни организации, со идеја да се пренесе пораката на радост, надеж и здравје за време на празниците. А особено годинава, додека сме

претпазливи можеби како никогаш досега и додека и натаму се приспособуваме на новата реалност, се чини дека овие и уште 30-тина други традиционални празнични настани во Вашингтон, се само показател дека надеж, трпение и верба за просперитетна иднина мора да имаме. Некои од божиќните манифестации во градот коишто веќе се одржаа виртуелно, беа насловени токму така - Сезона на надеж. n кредит / Gingertown

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

уметност градежништво

15 илЈАди КВАдРАТНи МеТРи СО 50 МилиОНи ПАРЧињА ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Фасцинантни Москва Ситимозаици во

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

храмот „Свети Сава“ во Белград Тргнувам пешки од авенијата „Кутузовски“, една од главните сообраќајници на Москва, преку мало паркче со споменик на г. Багратион (од времето на битките со Наполеон), до „Кула 2000“ и мостот „Багратион“ на самиот брег на реката Москва. Тоа се првите објекти од проектот „Москва Сити“. Од високата платформа пред мостот го имам спектакуларниот поглед кон другиот брег и московското чудо „Мосва Сити“. Приказната почнува...

Мозаиците во храмот „Свети Сава“ имаат оригинални композиции, кои не се видени во однос на големината и посебната изработка во црковната уметност на православието. или како што вели авторот Николај Мухин тоа е „чудо“

Давидова, која го составила сценариото на уредување на храмот е на рускиот живописот. религиозен уметник Николај Мухин. Во Секако не треба да се занемари влогот во Русија го сметаат за најголем жив руски ајголемиот православен храм реализацијата на ова големо уметничко дело религиозен уметник. Тој во 2014 година на Балканот „Свети Сава“ на од страна на надлежниот владика на храмот победува на серуски конкурс, а шест години 27.10.2020 година, кога подоцна неговите скици и картони во боја со Стефан, секретарот на српскиот патријарх православните христијани го Дејан (Павле) Накиќ и претставникот на импозантни 15 илјади квадратни метри, слават празникот Света Петка Владата на Република Србија, Никола ги отвори своите големи порти. На тој ден, за станаа стварност на белградското Селаковиќ. Тие помагале со идеи за светилиште. Посебно треба да се истакне прв пат верниците и љубителите на иконографијата и решавањето на низа помошта која Мухин цело време ја добивал уметноста имаа можност да го видат проблеми кои се јавувале во текот на од страна на Руската академија на завршеното мозаично живописување. Сите почнува да се реализира во 1996 година, на градските архитектот окрај големата и поставување и реализација на мозаикот. уметностите на человласти, со претседателот посетители се импресионирани од година со комплексот „Кула 2000“ и Борис Иванович Тор иСекако градоначалникот прекрасна историја Но, најголемиот товар и работа ја понесоа Зураба Церетелија. уште позначајна невидениот сјај и убавина на мозаичните пешачкиот мост „Багратион“ отворен Лушков, веројатно како и многупати, да што на посетителите им 300 најдобри мозаичари-уметници избрани е помошта на раководителот на проектот, сцени и икони, кои секого оставаат без здив. во 2000 година, кој ги спојува новиот сеакадемик копира Америка многу „лудории“, ја нуди Москва, сега е Манана во Валентиновна-Попова. Таа од страна на Русите и 260 работници како Храмот „Свети Сава“ изграден во Белград центар со еден од главните булевари паза еве да се има московски Менхетен. тука и оваа современа помошен персонал за лепење и транспорт на реализација на ова уметничко дело на Врачар, наместо со вообичаениот „Кутузовски“. На површина од 60 хектари Избран е просторот помеѓу Третиот атракција која станува сите потребни материјали. Работата за направила најдобри работилници и ателјеа живопис, тој е внатрешно насликан и уреден се проценува дека 250.000 - 300.000 луѓе транспортен круг, реката Москва и неизбежна алтернатива и контраст изработка на мозаикот е изведена за изработка на мозаици во светот. Да не се со мозаик каков што не е виден во ќе живеат и работат во овој комплекс. постојниот саемско хотелски комплекс на старото централно јадро околу квалитетно и беспрекорно од уметнички и заборави и улогата на научникот на Руската историјата на црковната уметност. Проектираната цена од 12 милијарди „Международнаја“ во близина на Црвениот плоштад и околината. градежно-занаетчиски аспект за помалку од академија на уметностите, д-р Ирина БусеваПроектното решение за внатрешното долари по руските обичаи на „лесно Белиот дом. Футуристичката идеја Идејата за „Москва Сити“ е од 1992

косто гРаоРкоски, дипл.инж.арх

П 62 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

АБ преднапрегнати прагови, Скопје, Македонија

четири години. За реализација на великиот Храм „Свети Сава“ вложени се огромни средства. За тоа нека послужи податокот дека само Русија за последните три години донирала средства

за реализацијата – изградба на храмот во висина од 10 милиони евра, а Република Србија дала донација од 43 милиони евра. Мозаиците во Храмот „Свети Сава“ имаат оригинални композиции, кои не се видени

во однос на големината и посебната изработка во црковната уметност на православието. Или како што вели авторот Николај Мухин тоа е „чудо“. Мозаиците се изработени на површина од околу 15 илјади

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

63 17

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

најпознатиот венецијански мозик. За оваа техника Русите сметаат дека е најдобра бидејќи се применуваат парчиња од природни бои и стакло кое се пече на високи температури. Ваквото монументално сликарство, бара детално и прецизно планирање. Затоа руските работилници се опремени со специјални алати за режење и клесање на смалтот, односно кобалтното стакло и природниот камен. За парчињата кои се вградуваат во мозикот се изготвени специјални складишта за чување на материјалите и смесите направени за лепење. Во моментов, ниту една земја во светот нема работилници за изработка на мозаични композиции какви што имаат Русите. Заради прецизноста и пристапноста до високите ѕидни и тавански површини, при монтирањето на мозаиците користено е градежно скеле во неколку нивоа со монтажни лифтови. Скелето се користело и за полесна монтажа на делови од мозаиците високи и по шест метри, кои сеи монтирале и окрај големата на куполи, сводови и кривини. За да се прекрасна историја транспортира скелето до храмот потребно што на посетителите им било да се натоварат шлепери. ја нуди 42 Москва, сега е Сето ова за да сеиизведе, а особено за да тука оваа современа се воспостави атракција односот помеѓу стаклото, која станува каменот и светлината, неопходно неизбежна алтернатива и контрастбило уметниците да имаат заеднички пристап за на старото централно јадро околу уметничкиот предизвик, концентрација, Црвениот плоштад и околината. знаење, вештина, свест,Сити“ вложување голем Идејата за „Москва е од 1992

П 64 18

ПОРТА

25август декември 29 2014 2020

напор и посветеност. Во ентериерот доминира уникатниот уметнички израз, особено златниот сјај од милионите парчиња стакло и благородни

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

каменчиња од сите бои вградени во повеќеметарските фигури и ликови. Главниот печат на мозаиците во Храмот „Свети Сава“ го дава мозаикот на

интервју разговараме јубилеј, Пантократор, повод овој значаен По монументалниот Исус Христос и генерален Дончев,во со којБлагоја го претставува моментотдиректор на на АДИНГ. Управниот наСе претседател Вознесението. работи заодбор мозаици со огромни димензии. Така на пример главата се навршуваат деновиве Господине на ХристосДончев, Спасителот во олтарот е четири на АДИНГ, од основањето години 45 метри, а распонот на неговите раце 17 метри Во неа сте Вие. чело денес на чие Исто компанија и 35 сантиметри. така треба да се век. Можете работенмозаик целиот Ваш речисиголемите сте истакнат површини на според моменти, кои некои да издвоите ли јужната, северната и западната страна со АДИНГ денес? за она што е Раѓањето се најзначајни Вас прикази на Воскреснувањето, постоење на и пет години Четириесет Q Христово, Успението на Богородица, знаење години на искуство, фирма се една новозаветни и старозаветни сцени, кои по утврдениот продолжи да сеубавина потенцијал ипленат со својата и импозантност. години Тие 45од чекори. сигурни сохрамот патВо има три олтари, кои кое опкружување во свети сееразвиваше АДИНГ главниот посветен на Сава. Десно промените турбуленции, многу носеше од влезот се наоѓа олтарот со посветен на со систем, во друг општествен еденбелградски од првите христијански маченици држава ие голема Третиот наиедна распаѓање свети Ермил Стратоник. а притоа нова, нана раѓање посветен свети деспотпроследени Стефан трае. уштекрипта која војни и транзиција со Лазаревиќ. Под храмот се сè наоѓа посветена на свети Лазар. Македонија прагови, преднапрегнати АБ Во кружниот простор подСкопје, куполата, по примерот на византиската традиција насликан е син мозаик, кој го претставува небескиот свод. Посебна триумфална нота на мозаикот му даваат четирите ангели со бели одежди и крилја во црвена боја и злато, притоа формирајќи композициски крст. Со завршувањето на подот, осветлувањето и некои помали занаетчиски работи, конечно Храмот „Свети Сава“ ќе биде завршен и ќе светне во полн сјај, а потоа постојано ќе ги прима верниците, туристите, уметниците и љубителите на уметноста. Набрзо овој грандиозен свет храм, со невидената оригинална композиција на мозаикот ќе биде еден од најпосетуваните објекти во Србија и пошироко. n

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

П 18

ПОРТА

29 август 2014

Разладни кули, РЕК Битола, Македонија

Споменик Македониум, Крушево, Македонија

30 мај 2014

ПОРТА

градежништво

ЛЕТО ГОСПОДОВО, 2014 ГОДИНА

Москва Сити

Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх.

П 18

ПОРТА

29 август 2014