tijdsbeleving

om hun tijd in te delen. Begeleiders ondersteunen de cliënten vaak hierbij door het maken van een planning van de vrije tijd.

Onderzoek

Debora is ruim twee jaar geleden begonnen met een grootschalig promotieonderzoek naar tijd en tijdsbeleving van mensen met een (licht tot matige) verstandelijke beperking. Om een beeld te krijgen van de tijdverwerkingscapaciteiten en het dagelijkse tijdsmanagement van deze mensen startte ze met een zogenoemd Delphi-onderzoek. Ze interviewde 50 personen, mensen met een verstandelijke beperking, hun begeleiders en hun familieleden, met als insteek: Op wat voor manieren ervaren cliënten problemen met het omgaan met tijd?

Uit het onderzoek kwam een heel divers beeld naar voren. “De mensen met een verstandelijke beperking die

Aanbevelingen

Hoewel er nog geen resultaten van de verschillende onderzoeken op papier staan, kunnen Debora en Altine wel al voorlopige aanbevelingen geven aan begeleiders: meededen, ervaren bijna allemaal problemen rondom tijd. Dat kan betrekking hebben op tijdsbeleving, tijdsoriëntatie en tijdsmanagement.”

1. Wees je bewust van mogelijke problemen bij de omgang van cliënten met tijd.

2. Doe kennis op over problemen die cliënten rondom tijd kunnen ervaren. Ken het verschil tussen tijdsbeleving, tijdsoriëntatie en tijdsmanagement. Als je weet op welk tijdverwerkingsniveau jouw cliënt zit, kun je jouw communicatie daar beter op laten aansluiten.

3. Onderzoek welke hulpmiddelen er zijn om cliënten die problemen rondom tijd ervaren te ondersteunen. Bespreek dit ook met de cliënt: sommige hulpmiddelen kan iemand bijvoorbeeld als kinderachtig ervaren.

4. Breng de tijdverwerkingscapaciteiten van iemand in kaart met behulp van het KaTid-instrument (zodra dat beschikbaar is).

In een volgend onderzoek vroeg Debora naar de hulpmiddelen die worden ingezet om cliënten te ondersteunen bij moeilijkheden die ze ervaren met tijd. Ze onderzocht ook hoe tevreden deze cliënten en hun begeleiders en familieleden zijn over die instrumenten.

Er rolde een veelheid aan tools uit. “Er zijn heel veel tijdshulpmiddelen. Van eenvoudige gebruiksvoorwerpen, zoals een wekker, horloge en een kalender, tot specifiekere instrumenten. Een daarvan is de smartwatch, een ander de Time timer. Dit instrument is een klok met een roodgekleurd vlak. Je kunt hem instellen op een bepaalde tijd. Aan de hand van het verdwijnen van het rode vlak wordt het verstrijken van de tijd en hoeveel tijd er nog over is, zichtbaar gemaakt.”

Het ontbreekt dus niet aan hulpmiddelen. Wel is onduidelijk wanneer je welke tool het beste kunt inzetten. “Het is de bedoeling dat we uit dit onderzoek aanbevelingen halen over de juiste toepassing van de tijdshulpmiddelen bij mensen met een verstandelijke beperking.”

In de bovengenoemde onderzoeken is een aparte focusgroep meegenomen, namelijk mensen met een verstandelijke én visuele beperking.

“Omdat ze niet of slecht kunnen zien, hebben ze andere behoeften.”

Om een goed inzicht te krijgen in die behoeften werden cliënten van Bartiméus, hun familieleden en begeleiders geïnterviewd. Debora: “Uit dit onderzoek blijkt dat mensen die naast verstandelijk ook visueel beperkt zijn, ook andere problemen ervaren rondom tijd. Ze maken gebruik van andere, sprekende, tools. Zo is de smartspeaker Google Home een veelgebruikt hulpmiddel. Eén jongeman gaf aan dat hij niet zonder Google Home kan en het bij vrijwel alles gebruikt. Google Home is niet alleen zijn wekker, agenda en klok, maar ook een hulpje bij het slapengaan. Als de jongeman ‘welterusten’ zegt, geeft Google Home hem het weerbericht en de agenda voor de volgende dag. Ook speelt hij zeegeluiden af, zodat de jongeman rustig kan gaan slapen.”

Instrument

Het ontbreekt in Nederland aan een wetenschappelijk gefundeerd instrument dat het niveau van iemands tijdverwerkingscapaciteiten in kaart brengt. In Zweden is er wel zo’n meetinstrument: het zogenoemde KaTid-instrument. Een onderdeel van het promotie-onderzoek van Debora is om dit instrument, bestaande uit verschillende vragen, voor de Nederlandse situatie bruikbaar te maken. Altine de Reus, orthopedagoog en onderzoeksmedewerker Tijd en tijdsbeleving, helpt haar daarbij.

“We hebben de Zweedse vragenlijst vertaald en aangepast. We willen bijvoorbeeld dat het KaTid-instrument ook voor mensen met een verstandelijke én visuele beperking kan worden gebruikt. Dat vergt bepaalde aanpassingen; we hebben voor deze groep items moeten omschrijven en sommige vragen weggelaten.”

De volgende stap is dat de vertaalde en aangepaste vragenlijst wordt