En Route Été 2016 by Publiera Publishers

R E I Z E N - K U N S T - C U LT U U R - M U Z I E K - G A S T RONOM I E - TA A L - E V E N E M E N T E N

Cocorico ! Le soleil, mon grand copain, ne me brulera que de loin …

R FR AN KR IJ K IN ’T BI JZ ON DE

#14 9 - ZOM ER 201 6

INTERVIEW

CHAZIA MOURALI:

‘Het Frans is de poort naar de Latijnse wereld’

TOULOUSE

De schoonheid van La Ville Rose LA CANOPÉE DES HALLES Het nieuwste paradepaardje van Parijs

La Provence Toeren door de Vaucluse

€ 5,95 BP

K WARTA ALUITGAVE

ZEILEN LANGS DE FRANSE WESTKUST Van de Opaalkust naar de Golf van Biskaje

E R K # P 9118 7 2

BROVÈS Spookdorp in de Var

Épicerie fine Gastronomie française

Ga op culinaire ontdekkingsreis door Frankrijk met Sterrenchef Guy Martin! Elke zaterdag om 12:00 uur – Nederlands ondertiteld

europe.tv5monde.com/nl

ÉDITO

EN ROU TE

R E I Z E N - K U N S T - C U LT U U R - M U Z I E K - G A S T RONOM I E - TA A L - E V E N E M E N T E N

E N R O U T E # 1 4 9 - Z O M E R 2 0 16

Cocorico ! Le soleil, mon grand copain, ne me brulera que de loin …

R FRANKRIJ K IN ’T BIJZONDE

#149 - ZOMER 2016

R E I Z E N - K U N S T - C U LT U U R - M U Z I E K - G A S T R O N O M I E - TA A L - E V E N E M E N T E N

INTERVIEW

CHAZIA MOURALI:

‘Het Frans is de poort naar de Latijnse wereld’

TOULOUSE

De schoonheid van La Ville Rose LA CANOPÉE DES HALLES Het nieuwste paradepaardje van Parijs

La Provence Toeren door de Vaucluse

€ 5,95

K WARTA ALUITGAVE

ZEILEN LANGS DE FRANSE WESTKUST Van de Opaalkust naar de Golf van Biskaje

E R K # P 9118 7 2

BROVÈS Spookdorp in de Var

JAARGANG 31, NUMMER 149 ZOMER 2016

En Route is een uitgave van Publièra Publishers en verschijnt 5 maal per jaar. www.publiera.nl Vragen, suggesties, opmerkingen aan de redactie kunt u mailen naar info@publiera.nl of via de website www.enroute-magazine.nl UITGEVER: Michiel Bom

HOOFDREDACTEUR: Andy Arnts ART DIRECTOR: Marcel Reimer – M4Media

De steenbok en de Simca

EINDREDACTIE: Andy Arnts, Patricia Jacob MEDEWERKERS: Renate van der Bas, Paul le Blanc, Gemma Boormans, Jeroen Dirks, Lisette van Gelder, Gabriela Hengeveld, Patricia Jacob, Karin de Koning, Paul van Laar, Eva van der Maas, Giselle van Ommeren, Bianca Ploeg, Suzanne Rietmeijer, Mirthe Smeets, Antoinette Terlizzi, Els van der Vos, Paola Westbeek, Tess van der Zwet

ADVERTENTIES

www.enroute-magazine.nl/adverteren DRUKWERK: PRinterface

Losse Verkoopprijs: € 5,95 ABONNEMENTEN:

Regulier Jaarabonnement En Route: Nederland, België: € 27,50. Overige landen: € 38,50 Combinatieabonnement met Maison en France magazine (abonnement € 29,50): Nederland, België: € 49,50. Overige landen: € 69,50. Prijswijzigingen voorbehouden. OPGAVE EN VRAGEN OVER ABONNEMENTEN: WWW.ENROUTE-MAGAZINE.NL

Abonnementen worden aangegaan voor een bepaalde periode. Voortijdige beëindiging is niet mogelijk. Na deze eerste periode worden abonnementen automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd met een opzegtermijn van 1 maand. © 2016 – EN ROUTE

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen of worden vermenigvuldigd. Aan alle artikelen wordt de grootst mogelijke zorg besteed maar fouten zijn menselijk. Daarom kan geen verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventuele onvoorziene gevolgen, veroorzaakt door foute gegevens in dit magazine en/of onze website/nieuwsbrieven. We doen ons uiterste best om de rechten van de gebruikte tekst en afbeeldingen vooraf te controleren en voor zover mogelijk te vermelden cq toestemming te vragen. In een aantal gevallen is het echter niet mogelijk gebleken de oorspronkelijke rechthebbende te traceren.

ALS IK VROEGER MET EEN VRIENDINNETJE NAAR PARIJS GING, PLANDE

ik ons bezoek altijd zó strak in, dat het geringste regenbuitje mijn programma al danig in de war stuurde. Ik wilde in zo kort mogelijke tijd zo veel mogelijk zien, en mijn reisgenote had zich daar maar naar te schikken. Dat leidde natuurlijk geheid tot conflicten, waardoor ik het jaar daarop met een nieuwe vlam op het Gare du Nord verscheen. Maar ook die kwam er na drie dagen achter dat ik in Parijs eigenlijk maar één grote liefde had: de stad zelf. Tegenwoordig ben ik iets toegeeflijker, hoewel ik als steenbok nooit helemaal van dat dominante trekje genezen ben. Zo heb ik net de reisroute voor mijn Franse zomertoer afgerond. En ja hoor, het is weer het oude liedje. Gelukkig vindt mijn huidige partner het allemaal wel best, zolang ze maar in de watten wordt gelegd, met fijne hotelletjes en af en toe een wandelingetje langs de Méditerranée. Dat gaan we dan ook doen; via de Mayenne, de Dordogne en de Lot zakken we af naar de Camargue, om daar nog een weekje uit te rusten aan zee. Nu zijn steenbokken niet alleen dominant, maar ook tamelijk honkvast. De keuze voor de Camargue komt dan ook niet uit de lucht vallen. Als klein jochie kwam ik er al, samen met mijn ouders, en sindsdien ben ik er regel matig naar teruggekeerd. De streek is me dierbaar geworden, omdat ik er dingen zie die er niet meer zijn en die mij gelukkig maken. Een voorbeeld: de snelwegborden met ‘Avignon’ of ‘Orange’ erop. Die dienen voor mij allang niet meer als wegbewijzering, maar als begroeting. Ze verwelkomen mij in het land van mijn verloren jeugd. Zodra ik ‘Avignon’ zie, denk ik aan de tijd dat ik in mijn slaapzak ontwaakte, op de achterbank van een oranje Simca, terwijl mijn vader koers zette naar het zuiden. Waar ik nu rijd, reed hij toen ook, denk ik dan. En dat vervult mij met een aan gename melancholie. Ik hoop dat de reportages en interviews in deze zomereditie bij u niet alleen diezelfde melancholie oproepen, maar u ook inspireren om nieuwe steden en streken te gaan ontdekken. Dat doe ik ook. Want ach, uiteindelijk wordt toch alles nostalgie. Bonne lecture, ANDY ARNTS

– Hoofdredacteur

EN ROU TE

#14 9 – ZOM ER 201 6

R FR AN KR IJK IN ’T BI JZ ON DE

Artikelen & reportages 20 La Canopée des Halles

Eerherstel voor ‘De Buik van Parijs’?

Het land van melk en honing

Route door de Vaucluse

Balanceren op de vloedlijn

Zeilen langs de Franse westkust

34 Interviews 8

Chazia Mourali

‘Het Frans is de poort naar de Latijnse wereld’

À bout portant: Wilfred de Bruijn

‘Frankrijk is het land van oh la la, maar zó preuts’

À Table 70

La Reine des Pyrénées

Transhumance van Gasconnekoeien

Clairette de Die

Lichte bubbelwijn uit de Drôme

Question de Goût Paola Westbeek over de Bresse kip

Smaakmaker: Raoul Witteman

‘Ik houd van gerechten die schitteren in hun eenvoud’

44 Brovès

Spookdorp in de Var

Verstilde schoonheid

Dolen door de Lozère

Stadsreportage Toulouse

Wandelen door La Ville Rose

Columns 15 Paul le Blanc

breekt een lans voor de ruïne

43 Renate van der Bas

over sjoemelaars en procrastineerders

INHOUD

EN ROU TE

Rubrieken

Prijsvragen

6 Faits 16 Exposities in Frankrijk 32 Boekenplank 48 Moments d’en-Chantement 50 Plaatwerk – cd’s 58 Filmblik 66 Culturele agenda in Frankrijk 82 Pris sur le vif & Mots célèbres 85 Frankrijk in de Lage Landen

51 Connaissez-vous La France? Test uw Frankrijkkennis en maak kans op het boek Altijd een Parisienne

81 Franse puzzelpagina

En verder ... 3 Édito & colofon 90 In het volgende nummer & wie won wat?

Membres d’équipe Verliefd op Frankrijk, dat was historica SUZANNE RIETMEIJER al op jonge leeftijd. Haar lang gekoesterde droom, in Parijs wonen, ging in 2013 in vervulling. Toen de kans zich voordeed om haar studie geschiedenis te combineren met de Franse taal en cultuur, twijfelde ze dan ook geen moment. In 2015 verruilde zij haar woonplaats Amsterdam voor het Zuid-Franse platteland, waar zij enkele maanden onderzoek deed naar het lot van het dorp Brovès en zijn inwoners. Haar bevindingen leest u vanaf pagina 44.

Al vroeg was LISETTE VAN GELDER dol op Frankrijk. Nooit had zij echter kunnen denken dat zij nog eens rondleidingen zou geven door een Franse stad. Na een opleiding tot stadsgids en een aantal jaren gidsen in Washington DC, kwam zij in Toulouse terecht en daar het was het liefde op het eerste gezicht. Onder de naam ‘Ontdek TOULOUSE’ geeft zij nu rondleidingen door haar geliefde stad. Voor deze editie van En Route stelde zij een mooie stadswandeling samen (vanaf pagina 60).

EN ROU TE S A MENGE S TELD DOOR E VA VAN DER MA A S

Hondenstad Montpellier Het Zuid-Franse Montpellier is uitgeroepen tot dé hondenstad van Frankrijk. De stad heeft dit onder meer te danken aan de grote hoeveelheid parken, waar honden op sommige plekken zelfs los mogen lopen. Verder mogen honden in veel openbare gebouwen mee naar binnen en kunnen ze meereizen in de bus en tram. Daarnaast biedt de gemeente Montpellier gratis hondentrainingen aan en zijn er een aantal uitstekende dierenklinieken. Marseille en Parijs doen het op dit gebied een stuk minder goed: zij eindigden als laatste in het klassement.

FAITS

De 10 mooiste kathedralen van Frankrijk

Sluiting Institut Français Amsterdam De over de hele wereld verspreide Instituts Français hebben tot doel de Franse taal en cultuur te promoten. Dit doen ze onder andere door cursussen Frans en culturele activiteiten te organiseren. In Nederland zal dit vanaf 1 juli gebeuren vanuit het Institut Français in Groningen, vanaf die datum de enige vestiging in Nederland. Het Institut aan de Amsterdamse Vijzelgracht sluit op die dag zijn deuren, omdat het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken de locatie niet meer kan bekostigen. Het Institut, dat eerder de naam Maison Descartes droeg, is sinds 1933 in Amsterdam gevestigd.

De grootste (200.000 m3) van de maar liefst 154 kathedralen die Frankrijk telt, staat in Amiens. De hoogste (150 meter) vindt u in Rouen. En voor het mooiste glas in lood gaat u naar Parijs of Metz. Allemaal kregen ze een plek in de top 10 van mooiste kathedralen van Frankrijk, samengesteld door tijdschrift l’Express: 1. Sainte-Cécile d’Albi; 2. Notre-Dame de Chartres; 3. Notre-Dame de Paris; 4. Saint-Etienne de Bourges; 5. Notre-Dame de Reims; 6. Notre-Dame de Rouen; 7. Saint-Nazaire de Béziers; 8. Notre-Dame de Strasbourg; 9. Notre-Dame d’Amiens; 10. Saint-Etienne de Metz.

Verbod geblindeerde autoruiten Per 1 januari 2017 is het in Frankrijk verboden om in een auto te rijden waarvan de voorste zijramen voor meer dan 30% geblindeerd zijn. Wie zich hier niet aan houdt, kan een boete van € 135 tegemoetzien. De boete is voor de chauffeur en niet voor de eigenaar van de auto. De vraag is hoe politici en andere beroemde Fransen met dit verbod zullen omgaan; wellicht worden er voor hen uitzonderingen gemaakt. Franse ruitenblindeerbedrijven zijn tegen de nieuwe regel in opstand gekomen.

Eenduidig prijsbeleid Disneyland Parijs Na klachten over prijsdiscriminatie heeft de Europese Commissie een onderzoek ingesteld naar het prijsbeleid van Disneyland Parijs. Inderdaad bleken Fransen bij de online kaartverkoop soms minder te hoeven betalen dan andere EU-burgers. Klanten buiten Frankrijk werden naar een ander deel van de website geleid, waar hogere tarieven werden gevraagd. Ook kwam het voor dat de goedkopere entreekaarten alleen met een Franse betaalpas konden worden afgerekend. Inmiddels is het online boeken en betalen voor iedereen gelijkgesteld, zoals de Europese Dienstenrichtlijn voorschrijft.

Populariteitspoll Équipe de France In de aanloop naar het EK-voetbal zijn 1.000 Fransen gevraagd naar hun favoriete Franse voetballer. Als winnaars kwamen uit de bus: Antoine Griezmann (25%), André-Pierre Gignac (19%) en Olivier Giroud (18%). De eerder populaire spits Karim Benzema kreeg, als gevolg van zijn vermeende betrokkenheid bij een afpersingszaak, slechts 7% van de stemmen. 73% van de ondervraagden gaf daarnaast aan dat ze, om dezelfde reden, geen plek voor Benzema zien in de EK-selectie. De Fédération Française de Football is dezelfde mening toegedaan en heeft besloten om Benzema uit te sluiten van deelname aan het Europese toernooi.

Panoramisch uitzicht vanaf het Panthéon

Drie jaar lang was de koepel van het 18e-eeuwse Parijse Panthéon gesloten voor publiek. Die tijd was nodig om restauratiewerkzaamheden aan de koepel uit te voeren. Sinds 1 april is het monument weer volledig toegankelijk en biedt het, met 360 graden zicht op 35 meter hoogte, een van de mooiste uitzichtpunten van de stad. Na de koepel krijgen de gevels en buitenvloeren een opknapbeurt. Ook is het plan om een lift in het gebouw te installeren, zodat het Panthéon voor iedereen toegankelijk wordt.

Azertyproblemen Het in Frankrijk gebruikte azertytoetsenbord maakt het vrijwel onmogelijk om correct Frans te typen, aldus het Franse ministerie van Cultuur en Communicatie. Vooral het typen van hoofdletters met accenten vormt een probleem. Ook een æ of de dubbele Franse aanhalingstekens (« ») uit het toetsenbord toveren, is een hele onderneming. Het ministerie pleit daarom voor uitbreiding van de reeds omvangrijke collectie claviers die het land rijk is. Gezocht wordt naar een toetsenbord dat de genoemde problemen oplost en daarnaast overweg kan met vreemde talen en Franse regionale talen. L’Association Française de Normalisation (Frans Instituut voor Normering) gaat zich over het vraagstuk buigen en komt volgend jaar met een voorstel voor nieuwe toetsenbordnormen – die overigens niet verplicht zullen worden gesteld.

EN ROU TE

Chazia Mourali:

‘Het Frans is de poort naar de hele Latijnse wereld’ Ze werd geboren in Parijs als dochter van een Nederlandse moeder en een Tunesische vader. Nadat ze cum laude was afgestudeerd aan de Universiteit van Utrecht, rolde ze meteen het werkveld in bij RTL. Daar verwierf ze nationale bekendheid als presentatrice van tv-programma’s als De Zwakste Schakel en de Achmea Kennisquiz. Haar grote liefde? Frankrijk. En de Franse taal! Zodra ze daarover begint, spatten de vonken ervan af. TEKST: TESS VAN DER ZWET • FOTO’S: GABRIELA HENGEVELD

EN ROU TE

INTERVIE W

EN ROU TE

HOEWEL HAAR OUDERS FRANKRIJK AL EEN JAAR NA

haar geboorte verlieten, bleef het land altijd in haar jeugd aanwezig, vertelt moderator, presentatrice, communicatie trainer en columniste Chazia Mourali (1963). Haar moeder las de Franse Marie Claire en Elle, haar vader Le Monde. Er werd veelvuldig naar de Franse radio geluisterd, met name naar Jacques Chancels Radioscopie, waar ze nog steeds alle jingles van kent. Chazia: ‘Op een grote bandrecorder luister den we naar Franse chansons en binnenshuis werd Frans met elkaar gesproken. Dat doen mijn vader en ik overigens nog steeds: we spreken een raar mengelmoesje, wat we zelf allang niet meer opmerken, maar waar anderen ons soms op wijzen. Bovendien gingen we als gezin vaak naar Parijs. Nu heb ik een man wiens familie ook een sterke band heeft met Frankrijk en op de internationale school van mijn dochter hebben we Franse vrienden gekregen. Ik trek het blijkbaar aan.’ Samen zwerven door Parijs ‘Met mijn ouders haalden we op de benedenetage van de Monoprix altijd een picknick om vervolgens in de tuinen van het Louvre te gaan eten. Prachtig vond ik dat. Met mijn vader ging ik alle boekwinkels in het Quartier Latin af; met mijn moeder ging ik shoppen. Zwerven door het schattige plant soentje van de Église Saint-Julien-le-Pauvre tegenover de Notre Dame, wandelen langs de Seine, slapen in een hotel op de Avenue de la Bourdonnais aan de voet van de Eiffeltoren. Daar, met uitzicht op de Champs de Mars, overnacht ik nog steeds het liefst.’ Vastbijten in de Franse cultuur ‘De diepe verbintenis die ik voelde met Frankrijk was voor mij dé reden om Frans te gaan studeren. Door mijn deels Fransta lige opvoeding werd ik vanaf het derde jaar op de middelbare school door leraren ingezet om lagere klassen bijles te geven. Daarmee verdiende ik meer dan als ik in een winkeltje zou werken. Ik raakte vervolgens verslingerd aan Franse litera tuur en mijn vervolgstudie doorliep ik dan ook met plezier. Heerlijk om zoveel te kunnen lezen, om me zó vast te bijten in onderwerpen. Ik herkende mezelf erin. Zoals de koloniale geschiedenis, dat waren ook míjn roots. Of het hele oeuvre van grote schrijvers, die vervolgens mijn helden werden. In die tijd waren schrijvers en filosofen nog de grote opiniemakers, tegenwoordig zijn dat de celebs. Dat is in een paar decennia enorm veranderd.’

INTERVIE W

‘In Frankrijk is meer bewustzijn, een dieper gewortelde aandacht voor cultuur’ Verfranste Nederlander ‘Ik ben in veel dingen heel Frans. Zo houd ik ontzettend van discussiëren. Maakt niet uit over welk onderwerp het gaat. Dat is altijd al zo geweest. Toen ik bij RTL presenteerde, vonden collega’s dat soms weleens wat pretentieus. Dat imago heb ik onmiddellijk enorm aangezet in De Zwakste Schakel. Je moet van je tekortkomingen een deugd maken. In Frankrijk is het heel normaal om overal vraagtekens bij te zetten en alles in de juiste context te willen plaatsen. Daarnaast heb ik, denk ik, een net zo’n grote liefde voor cultuur als de Fransen, of het nu om theater, opera of ballet gaat. Niet dat wij Nederlanders dat niet hebben, maar in Frankrijk is meer bewustzijn, een dieper gewortelde aandacht voor cultuur. Ook ben ik gek op de Franse mode. Mijn gezin vindt mij een shopaholic. Valt mee, al zeg ik het zelf. Daarbij heb ik een behoorlijk tempera ment en komt al snel mijn grote gevoel voor drama opspelen. “Is het weer tijd voor een mediterraans minuutje?” lacht mijn man dan.’ Veelgevraagd Frankrijkexpert ‘Omdat radio-collega’s merkten dat ik enthousiast over Frankrijk vertelde, werd ik steeds vaker gevraagd voor andere actuele onderwerpen. Nu schuif ik een paar keer per maand aan tafel bij Langs de Lijn en Omstreken op vrijdagavond op Radio 1. Veel kennen mij van De Zwakste Schakel, maar ik was vóór die tijd gewoon journalist en had nooit verwacht ooit entertainment te gaan doen. Ik ben gewend het nieuws bij te houden, kan de Franse media snel vertalen en ken de Franse mentaliteit wat beter dan de gemiddelde Nederlander. Direct na mijn studie ging ik aan de slag bij RTL Nieuws. Ofschoon ik officieel alleen nog maar bureauwerk mocht doen, sleurden ze me algauw het werkveld in. Ik beheerste immers de taal, kende de cultuur goed. Zat ik net een tijdje in Luxemburg op de redactie, kwamen er scholierenprotesten in Parijs. Tja, dan mocht ik daarheen om verslag te doen en alles dezelfde dag gelijk te monteren. Ook voor TV5 heb ik nog gepresenteerd. Ik vind het een eer dat men me blijft terugvragen en vind het erg leuk.’ >

EN ROU TE

Ik denk dat veel Fransen een stille heimwee hebben naar de tijd toen Frankrijk het politieke en culturele centrum van de wereld was Gooi het Frans niet overboord ‘Ik vind het betreurenswaardig dat de Franse taal in het Nederlandse onderwijs uit de gratie raakt. Nederlanders ston den juist altijd zo sterk. We kenden onze talen. Nu storten we ons alleen nog maar op het Angelsaksische. Begrijp me niet verkeerd: ik ben gek op Engeland en reis graag naar de Ver enigde Staten, maar wat is er mis met én-én? Frans is de poort naar de hele Latijnse wereld, het geeft je een perfecte basis voor het Spaans en Italiaans. Daarbij is onze Nederlandse taal doorspekt met Frans. Trottoir, toilet, kom op, we gebruiken zóveel Franse woorden. De wapenspreuk van Oranje-Nassau is Je maintiendrai, nota bene. Het is toch goed om iets van die oorsprong te weten? Misschien moet het onderwijs span nender worden, meer gericht op communicatie en correcte uitspraak. Maar gooi het alsjeblieft niet overboord. Dat is doodzonde.’ Patriottisme versus nationalisme ‘Fransen zijn trotser op hun identiteit en geschiedenis dan wij. Het is onze nuchterheid en koopmansgeest tegenover hun sterke gevoel van patriottisme. Dat vind ik weleens jammer. Ik denk dat de gemiddelde Fransman meer weet over Moli ère dan de gemiddelde Nederlander over Vondel. Er is een verschil tussen patriottisme en nationalisme. Het eerste gaat over warme liefde voor je land, het andere gaat over superiori teit tegenover anderen. De Fransen neigen soms nog weleens naar dat laatste. Obers die verwaand reageren wanneer je geen Frans spreekt, bijvoorbeeld. Op vakantie kregen wij in een restaurant eens een mandje oud brood. Toen ik daar in het Frans iets van zei, verontschuldigde de ober zich meteen: “Ik dacht dat jullie buitenlanders waren!” Ik stoor me daar behoorlijk aan. Je kunt heel erg van je eigen land houden, maar dan wel graag zonder op die manier om te gaan met buitenlanders. Ik begrijp niet waarom ze dat zo sterk hebben. Ik denk dat veel Fransen een stille heimwee hebben naar de tijd toen Frankrijk veel meer het politieke en culturele cen trum van de wereld was. Nog steeds praten ze met weemoed over de verfijning aan het hof van Lodewijk de Veertiende. En al hebben ze een republiek, de president woont wel in het Élysée-paleis. Ik zou het mooi vinden als de Fransen beter in staat zouden zijn de kracht van hun tradities te combineren met een 21e-eeuwse moderniteit.’ Verkiezingen 2017 ‘Wat er gaat gebeuren met de verkiezingen volgend jaar? Ik vind het ontzettend moeilijk. Ik zit niet te wachten op een terugkeer van Sarkozy. Hollande heeft zich onlangs helemaal uit de pan laten vegen door journalisten toen hij tijdens een interview zijn feiten en cijfers niet op orde had. Frankrijk heeft hetzelfde probleem als Amerika en kampt met bastions

van partijen die vernieuwing in de weg staan. Wat Frankrijk nu nodig heeft is een fris iemand die de economie uit het slop haalt, de kloof tussen verschillende bevolkingsgroepen slecht en de eenentwintigste eeuw omhelst. Ooit leek Sarkozy dat te kunnen bewerkstelligen. Zo wilde hij een alliantie aangaan met Noord-Afrikaanse landen, de industrie groener maken. Soms leek hij echter meer te genieten van de macht dan dat hij zich dienend opstelde ten opzichte van zijn bevolking. Er is een grote fout gemaakt door het integratieprobleem zo slecht aan te pakken. Jaren geleden schreef ik mijn scriptie al over de jongeren van Noord-Afrikaanse afkomst in de banlieues, die hun eigen literatuur en taal hadden. Uiteindelijk is niet met innovatieve kracht een nieuwe subcultuur omhelst, maar bleven mensen economisch buitengesloten, wat uiteindelijk tot grote maatschappelijke ontwrichting heeft geleid.’

Cultuur als verzoenend wapen ‘De problemen leven uiteraard niet alleen in Frankrijk. Het gaat ons allemaal aan. Toen mijn man naar Taiwan ging, was mijn dochter in tranen. “Papa, je hoeft toch niet over oor logsgebied te vliegen?” Het is vreselijk hoe diep dat zit bij een kind, de angst dat haar vader uit de lucht wordt geschoten. En dan die milieuproblematiek waar we onze kinderen mee opzadelen. Daar moeten we nu toch echt verantwoordelijk heid voor gaan nemen. Een kwarteeuw geleden werd Mandela bevrijd, viel de muur en dacht ik: nog even en dan is iedereen gelukkig. We zijn nu weer mijlenver van die hoop verwijderd. Daarom blijf ik hameren op het belang van cultuur en het doorgeven ervan. Cultuur is een krachtig wapen om mensen bewust te maken. Het is fantastisch om te zien hoe we elkaar eeuw na eeuw verhalen doorvertellen. Neem nu de Orpheus mythe of Madame Butterfly, de opera van Puccini, gedeeltelijk gebaseerd op een Franse roman van Pierre Loti. De technolo gie mag zich dan wel razendsnel ontwikkelen, maar emoties en kwesties waar het écht om gaat, liefde en angst, leven en dood, zijn nooit veranderd. Iedereen kan zich dus nog altijd met zulke eeuwenoude verhalen identificeren. Het laat zien wat mensen bindt, waarin we hetzelfde zijn in plaats van verschillend. Tegenwoordig kunnen we geen dag meer zonder Kim Kardashian. Natuurlijk snap ik dat mensen houden van luchtig entertainment, maar het is zo mooi om daarnaast af en toe een echt mooi ballet of een indrukwekkende opera te zien. Die verdieping, de discipline van de artieste en de stilering van de creatie tillen je boven je dagelijkse zelf uit. Ik ben conservatief in de zin dat ik een voorstander ben van het behoud van het goede. Ik ben er echt van overtuigd dat Frankrijk zijn héritage in kan zetten om zowel economisch als cultureel een slag te kunnen maken.’ EN ROUTE

INTERVIE W

EN ROU TE

De 10 chansons van Chazia Mourali WAT HAAR VIJF FAVORIETE CHANSONS ZIJN? CHAZIA KAN MAAR MOEILIJK KIEZEN. ‘MOGEN HET ER ÁLSJEBLIEFT OOK TIEN ZIJN? DAN ZOU HET MOETEN LUKKEN!’

Savoir Aimer door Florent Pagny – ‘Savoir aimer, weten hoe je lief moet hebben, het belangrijkste in het leven. Een ode aan de liefde als hoogste vorm van levenskunst.’

Harley Davidson door Brigitte Bardot – ‘Al heel lang vóór Madonna en Nicki Minaj was daar Brigitte Bardot. Girls wanna have fun … en sex.’

Petit dormeur du val door Sapho – ‘Punkzangeres Sapho gaf dit gedicht van de rebelse poëet Arthur Rimbaud een vitaal nieuw bestaan. Ik interviewde haar nog in mijn studententijd, maar had de recorder niet goed aangezet. Balen!’

L’été Indien door Joe Dassin – ‘Melancholiek, verleidelijk en mooi als een impressionistisch schilderij. Het herinnert me bovendien aan mijn ouders.’

Aicha door Khaled – ‘Als twee culturen elkaar ontmoeten in plaats van bevechten, levert dat prachtige liefdesliedjes op in plaats van doden. Later nog door Outlandish gepimpt tot rapversie.’

L’Assassin Assassiné door Julien Clerc ‘Een schitterende aanklacht van Clerc tegen de doodstraf. Tot 1977 was de guillotine nog gewoon in gebruik in Frankrijk!’

La chanson des vieux amants door Jacques Brel – ‘Een ode aan de oude liefde. Na alle hartstocht, strijd en ontrouw is wat rest een onnoemelijke zachtheid. Hartverscheurend mooi.’

Une belle histoire door Michel Fugain – ‘Een ochtend lang gezongen door mijn Franse geliefde na een doorwaakte nacht die weer was gevolgd op een dag in de roeivijver van het Bois de Vincennes, een picknick bij Place des Vosges en party crashen in de Marais.’

Je m’ennuie de toi door Lio – ‘Een schattig liefdesliedje dat ik altijd zong voor Jasmijn als ik haar instopte om te gaan slapen.’

Déshabillez-moi door Juliette Gréco ‘Gréco heeft haar tijdgenoten Sartre, Camus en Beauvoir overleefd en wordt als monument van het existentialisme nog altijd bewonderd.’

(weer) studeren, iets voor jou? www.itv-hogeschool.nl

FRANS

ENGELS Studeren in combinatie met werk of gezin. In je eigen tempo, wekelijks of maandelijks, in studiegroepen of op afstand met het online studiesysteem. In verkorte cursussen of een vierjarige bacheloropleiding. Met inspirerende colleges en docenten.

SPAANS

DUITS

Wij maken werk In je eigen van jouw tempo: wekelijks of maandelijks passie!

RUSSISCH

ITALIAANS

EN ROU TE

PAU L L E BL A N C

Leve de ruïne! Paul le Blanc is kunsthistoricus en gespecialiseerd in de romaanse kunst van Bourgondië. In iedere editie besteedt hij aandacht aan opmerkelijke kunst uit Frankrijk.

RUÏNES, IK HEB ER EEN HAAT-

liefdeverhouding mee. Ik houd eigen lijk niet van dingen die kapot zijn. Zo heb ik sinds mijn studententijd nooit meer het Forum in Rome bezocht. Wat moet ik met al die kapotte zuilen, met die gevallen kapite len en die brokken fundament? Bij het tentamen archeologie moest ik die puinhoop wel kunnen reconstrueren, maar dankzij een gidsje waarin je over de foto’s transparanten kon leggen met fraaie reconstructies, kon ik deze beproeving gelukkig doorstaan. Nu ben ik natuurlijk zelf niet van steen, zodat ik bij ruïnes ook wel kan mijmeren en treuren over de vergankelijkheid van de beschaving. Verganke lijkheid hoort immers bij het leven. Soms kan ik zelfs genieten van de schoonheid van een ruïne, vooral als deze in een mooi landschap ligt, over woekerd door de natuur, met kleurrijke muur bloemen en boomwortels die de oude stenen doen splijten. Dat geeft tenminste het gevoel dat er iets nieuws ontstaat. Voor dat bovengenoemd tentamen moest ik ook de vroegchristelijke monumenten in Syrië bestuderen. Opvallend was dat er in het handboek uit 1961 geen foto’s van die monumenten stonden, maar fraaie prenten, ‘omdat er geen foto’s beschik baar waren’. Die prenten waren al in de 18e en 19e eeuw vervaardigd door Franse archeolo gische ontdekkings reizigers, met namen als Alexandre Louis Joseph, marquis de Laborde (1773-1842), Edmond Clément Marie Duthoit (1837-1889) en Louis-François Cassas (1756-1827). Deze laatste publiceerde in 1799 zijn Voyage pittoresque de la Syrie met niet minder dan 330 prachtige prenten. Een daarvan toont de ruïnes van Palmyra. De architectonische details zijn met grote precisie weergegeven. De aansnellende ruiters en de keuve lende mannen zorgden voor de sfeer van Duizenden-één-nacht, waardoor je ging dromen om ooit zelf eens zo’n reis te maken. Maar zoals altijd liggen tussen droom en daad heel wat obstakels in de weg. Palmyra heeft onlangs zwaar te lijden gehad van Isis. Delen van de ruïnes zijn zwaar verwoest. Wat nu nog rest zijn ruïnes van ruïnes. De oude sprookjessferen zijn ver weg.

Robert verbeeldde het Louvre ná de toekomstige ineenstorting, om duidelijk te maken dat het gebouw dan nog steeds kunstenaars zou bekoren

HUBERT ROBERT: DE RUÏNE VAN HET LOUVRE

Wie ruïnes wil zien, kan beter een bezoek brengen aan het Louvre, waar het werk van de schilder Hubert Robert (1733-1808) wordt tentoongesteld. Robert bezocht tussen 1754 en 1765 Rome waar hij onder de indruk kwam van de vele ruïnes die hij ‘poëtisch’ en ‘magisch’ noemde en die hij op sublieme wijze vereeuwigde in zijn schilderijen. Maar niet alleen die in Rome. Hij getuigt met zijn tekeningen, aquarellen en schilderijen ook van alle vernietigingen in Parijs, zoals die van de Bastille en van de Pont Notre-Dame. Robert was vanaf 1779 ook conservator van de Koninklijke schil derijenverzameling en kreeg een rol bij de trans formatie van het Louvre tot museum, waarbij hij het illustere idee had om de zalen van bovenaf te belichten. Hij maakte een schilderij van het Louvre zoals hij zich dat voorstelde, als een museum dat tevens dienst zou doen als inspiratieplek voor kunstenaars. Als ruïne-gek verbeeldde hij meteen maar even het Louvre ná de toekomstige ineenstorting, om duidelijk te maken dat het gebouw dan nog steeds kunstenaars zou bekoren. Want ook verval kent zijn schoonheid en verval mag gezien worden. Plus belle que la beauté est la ruïne de la beauté (mooier dan de schoonheid is het verval der schoonheid), zeggen de Fransen. Dus: weg met de botox-cultuur, leve de ruïne!. EN ROUTE

EN ROU TE S A MENGE S TELD DOOR EL S VAN DER VOS

★★★ ANATOMIE D’UNE COLLECTION T/M 23 OKTOBER

★★ ALBERT MARQUET T/M 21 AUGUSTUS Meer dan honderd schilderijen en tekeningen van Albert Marquet (1875-1947) met als onderwerp landschappen en water. Hij begon als leerling van Gustave Moreau, maakte kunststromingen als post-impressionisme en fauvisme mee, maar bleef een onafhankelijk kunstenaar. Hij werkte zowel aan de Rivièra (waar hij Matisse ontmoette) als in Parijs. MUSÉE D’ART MODERNE DE LA VILLE DE PARIS 11, avenue du Président Wilson 75016 Paris, mam.paris.fr

EXPLOREZ MARS T/M 28 AUGUSTUS Bezoekers kunnen zich verdiepen in ruimtelijke experimenten op de planeet Mars en meer te weten komen over de oorsprong, de evolutie en het wetenschappelijk onderzoek naar de planeet. Ze kunnen bijvoorbeeld het verschil voelen tussen de wind op Mars en de wind op aarde, een film bekijken over de werking van satellieten, maquettes bekijken en robots, een nagebouwde controlekamer bezoeken en een stuk rots van Mars aanraken. PALAIS DE LA DÉCOUVERTE Avenue Franklin D. Roosevelt 75008 Paris palais-decouverte.fr

Wie draagt wat? Dat is de rode draad van deze tentoonstelling van ruim honderd kledingstukken en accessoires uit de collectie, van de 18e eeuw tot nu. Van hofkleding tot werkkleding, gedragen door beroemdheden of onbekenden: het korset van Marie-Antoinette maar ook een blouse van een verpleegster uit de Eerste Wereldoorlog. Een kostuum van Napoleon, maar ook de schoenen van Mistinguett en Tilda Swintons pyjama. MUSÉE GALLIERA 10, avenue Pierre-1er-de-Serbie, 75016 Paris, palaisgalliera.paris.fr

★★ HABITER LE CAMPEMENT T/M 29 AUGUSTUS

BARBIE T/M 18 SEPTEMBER Welke vrouw herinnert zich Barbie niet uit haar jeugd? Barbie als prinses, als moeder, als stewardess, als verloofde van Ken? Barbie was behalve een pop om mee te spelen een model voor de Amerikaanse manier van leven en zij heeft zich in al de jaren na haar geboorte in 1959 aangepast aan veranderingen op politiek, sociaal en cultureel gebied. 700 Barbies zijn te zien naast voorwerpen en kleding uit de collectie van het museum en werk van hedendaagse kunstenaars. MUSÉE DES ARTS DÉCORATIFS 107-111, rue de Rivoli, 75001 Paris, lesartsdecoratifs.fr

De inrichting van kampen van verschillende categorieën bewoners: nomaden, reizigers, gelukszoekers, vluchtelingen, overwinnaars en demonstranten, te zien in verschillende fotoreportages. Wat is het verschil tussen permanente en tijdelijke ‘woningen’? Hoe ontwikkelen kampen zich tot stedelijke eenheden? Hoe passen de vijftien miljoen bewoners in kampen zich aan en hoe ontwikkelen zij een gemeenschap? CITÉ DE L’ARCHITECTURE ET DU PATRIMOINE 1, place du Trocadéro et du 11 Novembre, 75016 Paris citechaillot.fr

★ ★★ ★★★

★★ AMADEO DE SOUZACARDOSO T/M 18 JULI Terugblik op het werk van de Portugese schilder, die leefde van 1887-1918. Hij was een van de voorlopers van de moderne kunst en werd beïnvloed door stromingen als impressionisme, fauvisme, kubisme en futurisme. Te zien zijn 150 werken van hemzelf en van tijdgenoten als Modigliani, Brancusi, Juan Gris en Delaunay. GRAND PALAIS 3, avenue du général Eisenhower, 75008 Paris grandpalais.fr

Leuk voor kinderen. De moeite waard, als u toevallig in de buurt bent. Hier zouden wij een omweg voor maken. Prima aanleiding voor een weekendje weg!

EN ROU TE

★★★ JAMES BOND 007 T/M 4 SEPTEMBER

★★ JEAN LURÇAT (18921966) T/M 18 SEPTEMBER Lurçat was een veelzijdig kunstenaar: dichter, schilder maar vooral ontwerper van (wand)tapijten, waarvan hij er honderden maakte. De tentoonstelling is ingericht door architect Jean-Michel Wilmotte met als decor het huis en atelier in de Villa Seurat, dat zijn broer André voor hem ontwierp. Veel van zijn prachtige ontwerpen zijn hier in chronologische volgorde te zien. GALERIE DES GOBELINS 42, avenue des Gobelins 75013 Paris, mobiliernational.culture.gouv.fr

★★★ JARDINS D’ORIENT T/M 25 SEPTEMBER

Vijftig jaar James Bondfilms in meer dan vijfhonderd originele voorwerpen. Een kleine greep: de Aston Martin uit Goldfinger, de witte smoking van Roger More uit Octopussy, gadgets van Q zoals het koffertje van Bond in From Russia with Love, het badpak van Ursula Andress uit Dr. No en de kostuums uit de openingsscene van Spectre, tijdens de Dag van de Doden in Mexico. GRANDE HALLE DE LA VILLETTE 211, avenue Jean Jaurès, 75019 Paris, avillette.com

De tuinen van de Taj Mahal en het Alhambra zijn twee tuinen die eruit springen in deze geschiedenis van de oosterse tuinkunst vanaf de oudheid tot nu. Hoe zagen die oosterse tuinen eruit? Welke technieken werden gebruikt? Welke planten waren er te zien? Op het binnenplein is een tijdelijke tuin aangelegd met rozen, sinaasappelboompjes, palmen en jasmijn. INSTITUT DU MONDE ARABE 1, rue des Fossés-Saint-Bernard, 75005 Paris, imarabe.org

★★★ PAUL KLEE. L’IRONIE À L’OEUVRE T/M 1 AUGUSTUS Deze terugblik in 250 schilderijen, beelden en tekeningen kijkt naar het werk van Paul Klee (1879-1940) vanuit het standpunt van ironie en zelfspot. Zijn werk is ingedeeld in zeven thema’s die evenwijdig lopen aan zijn artistieke ontwikkeling: Satirisch begin, Klee en het kubisme, Mechanisch theater, Klee en het constructivisme, Terugkijken, Klee en Picasso en Crisisjaren. CENTRE POMPIDOU, Place Georges Pompidou, 75004 Paris, centrepompidou.fr

★★ L’ART ET LE CHAT T/M 5 JANUARI 2017 Dertig beroemde kunstwerken worden van grappig commentaar voorzien door stripfiguur Kat, getekend door de Belgische striptekenaar Philippe Geluck. Er zijn moderne werken van Basquiat, Boudin, Keith Haring, Klein, Soulages en Warhol, maar ook ‘oudere’ van Van Gogh, Monet, Picasso, Munch en Titiaan. Voor kinderen van 3 tot 103 jaar! MUSÉE EN HERBE 23, rue de l’Arbre-Sec 75001 Paris musee-en-herbe.com

THE VELVET UNDERGROUND T/M 21 AUGUSTUS The Velvet Underground bestond van 1965 tot 1970, maar is ook nu nog een rocklegende. De Amerikaanse band werd opgericht door Lou Reed en John Cale, die al snel andere muzikanten aan de band toevoegden. Te zien is de geschiedenis van de band en zijn invloed op popmuziek, film, schilderkunst en literatuur: zes films, honderden foto’s, portretten van de bandleden, werk van verwante kunstenaars en commentaar van underground-figuren als Allen Ginsberg en Andy Warhol. PHILHARMONIE DE PARIS 221, avenue Jean Jaurès 75019 Paris philharmoniedeparis.com

EN ROU TE S A MENGE S TELD DOOR EL S VAN DER VOS

★★★

★

CHAGALL, SONGES D’UNE NUIT D’ÉTÉ T/M 8 JANUARI 2017 Multimediatentoonstelling van het werk van Marc Chagall (1887-1985). Op de hoge muren van de voormalige steengroeven worden door middel van honderd videoprojectoren de meesterwerken vertoond die creatieve ontwikkeling van Chagall vormen. Tot in detail zijn de schilderijen, mozaïeken en glas-in-loodramen te bekijken dankzij uitgekiende videotechnieken. LES BAUX DE-PROVENCE (BOUCHES-DU-RHÔNE), CARRIÈRES DE LUMIÈRES Route de Maillane, 13520 Les Baux-de-Provence, carrieres-lumieres.com

★★★ TADASHI KAWAMATA: UNDER THE WATER T/M 15 AUGUSTUS

★★ HENRI MATISSE: UNE PALETTE D’OBJETS 24 JUNI T/M 24 SEPTEMBER Te zien zijn voorwerpen, stoffen, vazen, tapijten en meubels uit het bezit van Matisse, samen met de schilderijen, litho’s en tekeningen waarop hij ze heeft afgebeeld. Matisse werkte zijn hele leven met vaak dezelfde voorwerpen. De tentoonstelling geeft een idee van de manier van werken van de schilder en hoe hij de voorwerpen in zijn kunstwerken opnam. NICE (ALPES-MARITIMES) MUSÉE MATISSE 164, avenue des Arènes de Nice 06000 Nice musee-matisse-nice.org

★ ★★ ★★★

De Japanse kunstenaar Kawamata maakte een plafond van golven, bestaande uit stukken hout van oude meubelen, ter nagedachtenis van de tsunami in Japan in 2011. De stukken hout verwijzen naar de verwoeste huizen in de steden en dorpen na de ramp en naar de gebroken levens en verdwenen mensen. METZ (MOSELLE) CENTRE POMPIDOU METZ 1, parvis des Droits-del’Homme 57000 Metz centrepompidou-metz.fr

Leuk voor kinderen. De moeite waard, als u toevallig in de buurt bent. Hier zouden wij een omweg voor maken. Prima aanleiding voor een weekendje weg!

LES ROUARTS T/M 18 SEPTEMBER

★★ TABA NABA T/M 30 SEPTEMBER Kunst van Aboriginals uit Australië en Oceanië met als thema water en de oceanen. Er is een installatie van vijftig kunstenaars, uitgevoerd als een sprookje. Een ander deel van de tentoonstelling bevat schilderijen van hedendaagse Aboriginals, een laatste deel verenigt kunst van de eilanden van Oceanië met die van Australische kunstenaars. MONACO, MUSÉE OCÉANOGRAPHIQUE DE MONACO Avenue Saint-Martin 98000 Monaco oceano.mc

De familie Rouart bestond vanaf de 19e eeuw tot eind vorige eeuw uit drie generaties kunstverzamelaars en kunstsponsors: Henri, Ernest en Augustin. Maar zij waren ook alle drie schilders en tekenaars en hun werk is in deze tentoonstelling te zien. Inspiratie vonden zij in het werk van hun kunstvrienden Degas, Gauguin, Berthe Morisot, Manet en Denis. Van de drie generaties is werk te zien van impressionisme tot magisch realisme. PONT-AVEN (FINISTÈRE) MUSÉE DE PONT-AVEN Place Julia 29930 Pont-Aven museepontaven.fr

★★★ EUGÈNE BOUDIN T/M 26 SEPTEMBER Ter gelegenheid van het Festival Normandie Impressioniste 2016 wijdt het MuMa een tentoonstelling aan schilder Boudin (1824-1898), die geldt als voorloper van het impressionisme. Het accent ligt op het moderne in zijn werk en vooral op de manier waarop hij omging met licht en landschap. Zijn wolkenluchten in de buurt van Le Havre zijn beroemd. Hij werd daarin onder meer geïnspireerd door de Nederlandse schilders Jacob van Ruisdael en Paulus Potter. LE HAVRE (SEINE-MARITIME), MUSÉE D’ART MODERNE ANDRÉ MALRAUX 2, boulevard Clemenceau, 76600 Le Havre, muma-lehavre.fr

CHATEAU CHATEAUDE DELA LAROZELLE: ROZELLE: EEN EENCHARMANT CHARMANTVERBLIJF VERBLIJF IN INDE DELOIRE LOIREVALLEI VALLEI 2,2,3 3ofof44dagen dageninclusief inclusiefontbijt ontbijt

Chateau de la gelegen in het hart vanvan de Loire vallei, is een kasteel uit uit de 18e Chateau deRozelle, la Rozelle, gelegen in het hart de Loire vallei, is een kasteel de 18e eeuw en wordt omgeven door eeneen tuintuin vanvan 3 hectare. Geniet vanvan de prachtige natuur eeuw en wordt omgeven door 3 hectare. Geniet de prachtige natuur rondom hethet hotel. rondom hotel. Chateau de la is dé bestemming voorvoor echte rustzoekers, cultuuren en Chateau deRozelle la Rozelle is ideale dé ideale bestemming echte rustzoekers, cultuurnatuurliefhebbers. Tevens is het hotel eeneen perfecte tussenstop op weg naar Vendee, natuurliefhebbers. Tevens is het hotel perfecte tussenstop op weg naar Vendee, Biarritz en de In de bevinden zichzich eeneen aantal leuke steden, zoals Biarritz en Pyreneeën. de Pyreneeën. In omgeving de omgeving bevinden aantal leuke steden, zoals Blois en Orléans. Bezoek ookook zeker Chateau Chambord, dit dit is het meest bezochte kasteel Blois en Orléans. Bezoek zeker Chateau Chambord, is het meest bezochte kasteel vanvan de Loire streek! de Loire streek!

Vanaf Vanaf

57,57,-

per persoon per persoon

Inclusief: Inclusief: • •1,2 of metmet ontbijtbuffet 1,23ofovernachtingen 3 overnachtingen ontbijtbuffet • •upgrade naar eeneen Privilege kamer upgrade naar Privilege kamer • •gratis parkeren en gebruik Wi-Fi gratis parkeren en gebruik Wi-Fi

BOEK BOEKSNEL SNELDEZE DEZEVAKANTIE VAKANTIEOP OP REIZEN.AD.NL/LOIRE REIZEN.AD.NL/LOIREOF OFBEL BEL088 088033 0331537 1537

EN ROU TE

La Canopée des Halles Eerherstel voor de ‘Buik van Parijs’?

R E P O R TA G E

EN ROU TE

Begin jaren zeventig verdwenen de hallen uit hartje Parijs om plaats te maken voor Le Forum des Halles, een voor die tijd hypermodern ondergronds winkelcentrum. Al snel bleek dit project hopeloos gedateerd en ontstond er behoefte aan een eigentijdser ontwerp. Na jaren van voorbereiding opende burgemeester Anne Hidaglo in april van dit jaar euforisch La Canopée des Halles met de woorden: ‘Het gewonde hart van Parijs is hersteld’. Maar is dat ook zo? De meningen zijn er behoorlijk over verdeeld. TEKST: TESS VAN DER ZWET

EN ROU TE

OP SOCIAL MEDIA VERSCHIJNT DE

ene schitterende foto na de andere: een grote, lichte overkapping van glas, met daarachter de karakteristieke straten van Parijs, een bloedmooi uitzicht op de Saint-Eustache en luchtbeelden waar la Canopée als een rog boven de stad lijkt te zweven. Er werd eerherstel beloofd voor ‘le Ventre de Paris’ na de ‘misdaad tegen de stedenbouw’, zoals Les Halles de afgelopen decennia werd genoemd. Maar na de officiële opening bewondert én klaagt Parijs … Een glorieuze geschiedenis De hallen waren in de 12e eeuw al het centrale punt van Parijs waar dagelijks grote hoeveelheden vis, vlees, groente, fruit en andere verse handelswaren door duizenden handen gingen. Niet alleen werd hier harde handel gedre ven; het was ook de plek waar het sociale leven zich afspeelde. In 1845 kreeg architect Victor Baltard van baron Georges-Eugène Haussmann de opdracht om Les Halles te bouwen met ‘ijzer, ijzer en niets dan ijzer’; een functioneel bouwwerk dat Parijs een moderner gezicht zou moeten geven. En dat gebeurde. Les Halles werd hét symbool van de industrialisatie. Er werd niet alleen met ijzer gewerkt,

zoals de opdracht was, maar ook met bakstenen, glas en hout, wat vervolgens de toon zette voor de nieuwe Parijse bouwstijl. Voor het eerst waren straten, winkels en parken niet meer van elkaar afgesloten door muren, maar gingen zij in een vloeiende beweging in elkaar over. Schrijver Émile Zola beschreef de bedrijvigheid en de betekenis van de nieuwe centrale markt in zijn roman Le ventre de Paris. Het einde van een tijdperk De hallen gingen uiteindelijk ten onder aan hun eigen succes. Parijs werd druk ker en drukker en het kloppende hart pompte zo hard dat het zowat explo

Sloopwerkzaamheden, 1974

deerde; het kon de enorme hoeveelhe den handelswaar en mensenstromen niet meer aan. Aangemoedigd door het probleem van de welig tierende drugs handel en prostitutie in de donkere hoeken van de hallen, werden er in de jaren vijftig al voorzichtig plannen gemaakt om Les Halles met de grond gelijk te maken. Toch duurde het nog tot 1971 voordat de sloopmachines het terrein opreden en de markt verplaatst werd naar Rungis. De vrijgekomen loca tie moest hét verbindingspunt worden van drie RER- en vijf metrolijnen. Het feest kon beginnen. Een feest waar niemand op zat te wachten. Le Forum des Halles Laten we eerlijk zijn: Le Forum des Hal les, het grote ondergrondse winkelcen

trum dat hierna op de plek van de oude hallen werd gerealiseerd, verdiende nooit de schoonheidsprijs. Al sinds de voltooiing ruim dertig jaar geleden ver toonden de afgebladderde muren scheu ren en hielden zich duistere figuren op in de vele donkere hoeken. Bovendien was het een doolhof van gangen waarin je je in een slakkengang met honderden tegelijk voortbewoog. Claustrofobisch. Als soundtrack bij zo’n vermoeiend bezoek, speelden de vele winkels ook nog eens op volumestand honderd de nieuwe Dance Top 40 af. Nee, Les Halles was niet bepaald de gedroomde metropolitan-hub, met dagelijks 750.000 passerende forenzen. Daarom kwam er in het vorig decen nium eindelijk een hervormingsplan, een totale renovatie van de hele wijk, in de vorm van een architectuurwedstrijd. Herstel van het hart Bijna leek het erop dat Nederlandse architecten van OMA en MVRDV er met de trofee vandoor gingen en de lichtstad zouden redden van dit wanstaltige stuk schroot. Uiteindelijk werd de opdracht met een aanvankelijk projectbedrag van 250 miljoen euro toegewezen aan Patrick Berger en Jac ques Anziutti. Zij wisten waar ze voor tekenden: niet alleen voor het ontwer pen van een nieuw uiterlijk van Parijs’ drukste netwerkverbinding, maar ook voor de enorme golven kritiek die, hoe groot de haat tegenover Les Halles ook was, ongetwijfeld zouden komen. In 2012 werd gestart met de implementatie van het voorstel: een immens, open dak, groter dan een voetbalveld en zo zwaar als de Eif feltoren, met maar liefst 18.000 zandgekleurde glaspanelen om meer ruimtelijkheid en licht te creëren. De kosten liepen op tot bijna één miljard. Maar dan heb je ook wat. ‘Het gewonde hart van Parijs is hersteld,’ sprak bur gemeester Anne Hidalgo euforisch bij de officiële opening van La Canopée in april van dit jaar.

R E P O R TA G E

EN ROU TE

Op de vleugels van het platform is maar liefst 6.000 vierkante meter gereserveerd voor culturele facilitei ten, waaronder een conservatorium, een cultureel centrum voor doven en slechthorenden, een bibliotheek en een hiphopontmoetingsplek ‘La Place’, die beschikt over een opnamestudio en twee muziekzalen. Een stimulans voor het toerisme komt er in de vorm van een nieuw museum voor contemporaine kunst en uitbreiding van het winkel- en restau rantaanbod. Zo zijn er twee prestigi euze restaurants: brasserie Champeaux van Alain Ducasse en café ZA, ontwor pen door Philippe Starck. Wie naar buiten loopt vangt bovendien een glimp op van het Centre Pompidou. Als dát niet prachtig klinkt … Klachtenregen Zoals dat gaat met veranderingen, zeker in Parijs, klinkt er behoorlijk wat kritiek van verschillende kanten. Er zijn vergelijkingen met een neergestorte ufo en de kleur van ‘het bladerdak’ wordt zowel ranzig botergeel als vies custardkleurig genoemd. En waarom is al dat muzikale talent weggestopt in een cultureel centrum waar je klaar blijkelijk niet zomaar even binnen kunt lopen? Moet dat niet en plein air zichten hoorbaar zijn? En dan hebben we het nog niet eens gehad over de technische tekort komingen van het pand. Zijn die

Inauguratie

watervallen, die van het dak rakelings langs de looppaden naar beneden stor ten, daadwerkelijk onderdeel van de architectuur? Of is het plafond gewoon niet helemaal waterdicht? Le Monde ging er op een regenachtige dag heen en moest zich ‘een weg om de plassen zigzaggen om natte voeten te voorko men’. Roltrappen hadden het begeven en verschillende winkels moesten hun deuren sluiten om verdere waterover last te voorkomen.

Met bevend hart wachten de inwoners rond La Canopée op de eerste échte warme dagen van het jaar Ook de reflectie van de vele ramen is een enorm struikelblok. ‘De weerkaat sing van het licht doet pijn aan mijn ogen en de hitte is ondragelijk,’ vertelt een inwoonster van de rue Rambuteau aan Le Figaro. In Le Parisien klaagt iemand dat ze zich alleen maar tegen deze ellende kan beschermen door vanaf het middaguur alle gordijnen

potdicht te houden. Met bevend hart wachten de inwoners rond La Canopée op de eerste échte warme dagen van het jaar. De laatste loodjes tot 2018 Maar Les Halles is nog niet klaar. We wachten nog ongeduldig tot de nieuwe tuinen zijn aangelegd waar we, met fenomenaal uitzicht op l’église SaintEustache, uren op het gras door kunnen brengen. Tot we in de zomerzon over de brede voetgangerspaden kunnen slente ren om ons vervolgens probleemloos ondergronds te kunnen verplaatsen. Als in 2018 de laatste puntjes op de i zijn gezet, zullen we zien in hoeverre Les Halles daadwerkelijk een succes is geworden. Groot is de kans dat ook lang daarna de functionaliteit, schoonheid en relevantie van het project in twijfel wordt getrokken. Maar de Fransen weten inmiddels hoe het werkt: ook de Eiffeltoren, de piramide van het Louvre en het Centre Pompidou heb ben het vuur jarenlang aan de schenen gehad. En die monumenten zouden we vandaag de dag toch niet meer in het Parijse straatbeeld willen missen. en route

Eerherstel voor L’église Saint-Eustache L’église Saint-Eustache. Daar waar Mozart zijn moeder begroef. Waar Richelieu, Madame de Pompadour en Molière gedoopt werden. Waar een echte Rubens hangt en wekelijks klassieke concerten plaatsvinden. De eerste stenen werden gelegd in de 13e eeuw, maar pas in 1637 was de parochiekerk helemaal af. De kerk werd vernoemd naar Eustachius van Rome, de patroonheilige van Parijs. Hoewel geplunderd en tijdens de Franse Revolutie gedegradeerd tot ‘Tempel van Landbouw’, is de Saint-Eustache nog altijd een van Parijs’ mooiste relikwieën uit het verleden. En toch, ondanks de schoonheid en de kathedrale proporties, werd de onopvallende SaintEustache de afgelopen veertig jaar door menigeen straal voorbijgelopen. Met de komst van La Canopée en de verdere plannen rond de kerk, waaronder de aanleg van de tuinen, wordt dit jarenlang verholen pronkstuk nu opnieuw een blikvanger.

EN ROU TE

Land van melk

ROUTE

EN ROU TE

Paus Clemens V had het zo gek nog niet bekeken toen hij begin 14e eeuw de pauselijke residentie van Rome naar Avignon verplaatste. Deze stad, de meest westelijke van het landsdeel dat sinds 1793 de Vaucluse heet, werd toentertijd al geroemd door zijn schoonheid. Een goed startpunt dus om een lange route te maken van deze prachtige pausenstad naar de al even fotogenieke abdij van Sénanque. TEKST: ANDY ARNTS • BEELD: ANDY ARNTS EN FOTOLIA

Route door deVaucluse

en honing

ABDIJ VAN SÉNANQUE

AVIGNON

PALAIS DES PAPES, AVIGNON

PONT-AQUEDUC DE GALAS

In Oppède-le-Vieux is het aangenaam wandelen door de uitgestorven straatjes, waar kruiden en bergbloemen tussen de oude stenen de kop opsteken HET IMPOSANTE PAUSELIJK PALEIS IS DOOR ZIJN ENORME

afmetingen natuurlijk dé toeristische attractie van Avignon. De terrassen eromheen zitten altijd vol en de bezoekers laven er zich aan muzikanten, straatkunstenaars en andere artis tiekelingen die hun kunsten gratis aan het publiek vertonen. Het meest succesvol, althans bij de allerkleinsten, zijn zij die met behulp van slechts twee stokken en een touwtje (althans zo lijkt het) reusachtige zeepbellen weten te produceren, om die vervolgens aan de wind prijs te geven. Zeven eeuwen eerder was het leven echter veel serieuzer. Toen zette paus Clemens V de ‘Babylonische ballingschap der pausen’ in, waardoor de pauselijke residentie van Rome naar Avignon verhuisde. Onder paus Benedictus XII werd in 1335 begonnen met de bouw van het Palais des Papes, dat door diens opvolger Clemens VI werd voltooid. Uiteindelijk zouden niet minder dan elf pausen (vier tegenpausen meegerekend) in het pausenpaleis van Avignon resideren. De fanatieke mystica en later heiligverklaarde Catharina van Siena wist paus Gregorius XI er in 1376 toe te bewegen om weer naar Rome terug te keren.

Sinds 1995 staat het pausenpaleis op de werelderfgoedlijst van UNESCO, samen met het direct omliggende historische stadscentrum. Le Pont-aqueduc de Galas Ofschoon de charme van Avignon uitnodigt tot een langer verblijf, gaan we de stad voor nu even verlaten. Maar voordat we vertrekken, brengen we natuurlijk een snelle groet aan de Pont Saint-Bénézet. Dit restant van een historische brug over de Rhône is wereldberoemd vanwege het kinderliedje Sur le pont d’Avignon. De brug was oorspronkelijk 899 meter lang en had 22 bogen, waarvan er nu nog slechts enkele over zijn. Al neuriënd – ja, probeer dat ellendige liedje maar eens uit je hoofd te krijgen – zetten we koers naar het 35 kilometer verderop gelegen Saumane-de-Vaucluse, de woonplaats van de Frans-Nederlandse zanger Dave, die in de jaren zeventig een megahit scoorde met Dansez maintenant, en daar tot op de dag van vandaag nog prima van kan leven. Net voordat we Saumane bereiken, slaan we echter rechtsaf

ROUTE

EN ROU TE

PONT SAINT-BÉNÉZET

naar de D25 richting Fontaine-de-Vaucluse (Avenue Robert Garcin), die parallel loopt met de rivier La Sorgue. Na een paar honderd meter zien we Le Pont-aqueduc de Galas, gebouwd in 1855. Het hoge aquaduct doet nog altijd dienst, niet alleen als onderdeel van het Canal de Carpentras, maar ook om joggers van het ene fraaie natuurgebied naar het andere te brengen. Fontaine-de-Vaucluse Met meer dan anderhalf miljoen bezoekers per jaar staat Fon taine-de-Vaucluse steevast in de top tien van bezienswaar digheden in het departement. Tot 1946 heette de gemeente nog gewoon Vaucluse, maar om verwarring met de depar tementsnaam te voorkomen werd de naam omgedoopt tot Fontaine-de-Vaucluse. De naam ‘Vaucluse’ komt overigens van Vallis Clausa, wat ‘gesloten vallei’ betekent. Begrijpelijk, want zelfs via het moderne netwerk van provinciale wegen duurt het toch altijd langer dan verwacht om van de ene plaats naar de andere te rijden. Toeristen bezoeken het romantische stadje vooral vanwege de aaneenschakeling van restaurants langs de smaragdgroene rivier La Sorgue die hier opvallend krachtig stroomt. Maar er is meer: een fraaie oude dorpskerk, een kasteel, een vrijheidsmu seum en een mysterieuze bron waar we nog maar heel weinig van weten (zie kader). Wat we wel weten is dat de bron en het dorp de dichters Mistral en Petrarca tot prachtige verzen inspireerde. Laatstgenoemde woonde hier zestien jaar in het huis waarin nu het Musée Petrarca is gevestigd, en waar hij

FONTAINE-DE-VAUCLUSE

zijn onbeantwoorde liefde voor Laura de Noves van Avignon beschreef. Oppède-le-vieux Onze volgende halte heet Oppède-le-Vieux, de eerste van de vier bergdorpen tegen de Montagne du Luberon die we vandaag gaan bezoeken. Op slechts 20 minuten rijden van Fontaine-deVaucluse betreden we hier een geheel andere, verstilde wereld met weidse uitzichten over het dal van de Coulon en de berg kloven van de Luberon. Het is er aangenaam wandelen door de uitgestorven middeleeuwse straatjes, waar groene kruiden en bergbloemen tussen de oude stenen de kop opsteken. De meeste inwoners van Oppède-le-Vieux vertrokken aan het begin van de 20e eeuw naar de vruchtbare laagvlakte, waar de kansen op een succesvol agrarisch bestaan groter waren. Tegenwoordig woont er ’s winters nog maar een handvol mensen in het dorp, in de zomer iets meer. Niet te missen tijdens ons bezoek: de Notre-Dame de Doli don (of Alidon), bovenaan de ruïnes van een middeleeuws kasteel en de overblijfselen van enkele werkplaatsen. Op hete zomerdagen is het hierbinnen altijd aangenaam koel en stil. Een goede plek om even uit te blazen, want het is nog een aar dig klim naar boven. Oppède-le-Vieux is namelijk niet voor auto’s toegankelijk. Op de voormalige landbouwterrassen zijn wel een parkeerplaats en een mooie tuin aangelegd. Daar groeien 80 soorten kruidachtige planten, struiken en bomen van de Luberon.

Raadselachtige bron

Fontaine-de-Vaucluse bezit een geheimzinnige bron die even buiten het centrum ontspringt en de rivier de Sorgue voedt. Over de diepte ervan tasten de geleerden nog altijd in het duister. Tal van duikers en speleoloog hebben het geprobeerd te achterhalen, maar steeds tevergeefs. Sommigen hebben hun nieuwsgierigheid zelfs met de dood moeten bekopen. Men vermoedt dat bijna al het ondergrondse water van de Vaucluse uitkomt bij dit ene punt. In 1955 deed Jacques Cousteau een poging om de diepte te peilen. Hij kwam tot 74 meter, maar had toen nog steeds water onder zijn voeten. In 1985 werd een onbemand duikbootje de diepte ingestuurd. Na 308 meter landde het op een zandachtige bodem. Maar ook bleek dat de schacht zich daar in twee gangen splitst, waardoor we nog steeds geen steek wijzer zijn dan de eerste duiker die in 1878 na 23 meter weer moest worden opgetakeld. Le secret est encore loin d’être percé ...

EN ROU TE

OPPÈDE-LE-VIEUX

MAISON DORA MAAR, MÉNERBES

Zelfs toen zijn kasteel tijdens de Franse Revolutie werd geplunderd en verwoest, bleef Lacoste ‘het dorp van markies de Sade’ Ménerbes Via een mooi ritje door de wijnlanden langs de D188, bereiken we een klein kwartier later Ménerbes. Van al die schilderachtige stadjes in de omgeving is Ménerbes veruit het meest bezochte. Dagelijks rijden bussen vol Amerikanen en Aziaten de berg op, allemaal dankzij de internationale bestseller Een jaar in de Provence (1989) van de Britse schrijver Peter Mayle die hier woonde en zijn dorp op de literaire wereldkaart zette. Toen zijn huis stilaan een bedevaartsoord werd voor geestdriftige bewonderaars, verhuisde hij naar New York, om later toch weer naar de Provence terug te keren. Tegenwoordig geniet hij van zijn pensioen in Lourmarin, hier niet ver vandaan. Maar niet alleen Mayle zorgt ervoor dat de plaatselijke mid denstand floreert. Wat te denken van fotografe en schilderes Dora Maar die in de oorlogsjaren een hartstochtelijke relatie had met Pablo Picasso. Hij was het die voor haar de kapitale 18e-eeuwse villa aan de rue du Portail Neuf kocht voor de prijs van één stilleven. Dora zou er tot haar dood in 1997 blijven wonen en werken. Sinds enkele jaren is La Maison de Dora Maar een centrum voor hedendaagse kunstenaars en in de maanden juli en augustus gratis te bezoeken. Andere grootheden die hun sporen in Ménerbes hebben achtergelaten zijn filosoof en schrijver Albert Camus – hoewel ook hij later voor Lourmarin zou kiezen – en de voormalige bur gemeester Yves Rousset-Rouard. Nu zal die naam u niet meteen bekend voorkomen. Maar waarschijnlijk wel als ik u vertel dat hij de producent was van de spraakmakende Emmanuelle-films, waarin onze eigen Sylvia Kristel schitterde, slechts gekleed in haar onschuld.

Een veelzijdige man trouwens, die Yves, want naast het pro duceren van films en zijn politieke carrière is hij een verwoede verzamelaar van kurken. In de loop der jaren was zijn collectie zodanig gegroeid dat de gemeente Ménerbes er in 1993 een museum voor opende: le Musée du Tire-Bouchon. Het aardige van Ménerbes is dat het dorp de vorm van een boot heeft en dat je er dus mooi rond kunt lopen zonder de fascinerende panorama’s uit het oog te verliezen. De bar tabac aan de rue de la Fontaine heeft een terras op het noorden, waar op heldere dagen in de verte de witbesuikerde Mont Ventoux te zien is. Om bij te komen van dat fenomenale uitzicht, schenkt de waardin er extra grote glazen bier. Lacoste Trouwens, over beroemde inwoners gesproken; soms word je maar liever niet aan ze herinnerd, omdat ze een onuitwisbare stempel op hun woonplaats hebben achtergelaten. Markies de Sade was zo iemand. Hoewel zijn reputatie als schrijver van ontuchtige boeken vol misdaden en seksuele aberraties wellicht wat overtrokken is, wordt hij nog altijd gezien als de vleesgeworden schande. En laat nou juist deze man halverwege de 18e eeuw een groot kasteel hebben bewoond in Lacoste, tien minuten ten oosten van Ménerbes! Fijn is dat, zo’n figuur in je gemeente. Zelfs toen zijn kasteel tijdens de Franse Revolutie werd geplunderd en verwoest, bleef Lacoste ‘het dorp van markies de Sade’. En dat is het nog altijd. Een man die zich daar niets van aantrok en het roemruchte verleden zelfs te baat nam, was modeontwerper Pierre Cardin die de ruïne in 2001 kocht en het liet renoveren en verstevigen,

ROUTE

EN ROU TE

CHÃ&#x201A;TEAU DE LACOSTE PICASSO EN DORA MAAR

LACOSTE MONT VENTOUX

MARKIES DE SADE

GORDES

SAINT-SYMPHORIEN DE BUOUX IN BONNIEUX

HONING VAN DE ABDIJ VAN SÉNANQUE

Gordes lijkt van een afstand groter dan het is, en een wandeling door de middeleeuwse steegjes hoeft dan ook niet zo heel lang te duren zodat het weer een tijdje mee zou kunnen gaan. Inmiddels is de naam Pierre Cardin al bijna net zo synoniem geworden voor Lacoste als zijn illustere 18e-eeuwse voorganger. Niet in de laatste plaats dankzij het alom gewaardeerde Lacoste Festival, dat hij elke zomer en plein air tussen de vervallen kasteelmuren organiseert. Het muziek- en toneelfestijn vindt dit jaar plaats van 14 tot en met 27 juli. Bonnieux Het meest oostelijk gelegen dorp op de lijn Oppède-le-Vieux – Ménerbes is Bonnieux, met zijn oude vestingmuren waarvan nog duidelijke sporen te zien zijn. Volgens de dichter Frédéric Mistral is de dorpsnaam ontleed aan het oudprovençaalse woord bonil, dat ‘van goede kwaliteit’ betekent. Maar Frédéric was een romanticus die graag een glaasje lustte. Een andere verklaring luidt dat Bonnieux is afgeleid van het Keltische bona (basis, fundament). De waarheid zal waarschijnlijk wel ergens in het midden liggen. De plaats is al net zo schilderachtig als de drie dorpen die we eerder vandaag hebben bezocht. Lange tijd was het een katholiek bolwerk in een overwegend protestants land. Tot 1312 stond het onder invloed van de Orde der Tempeliers, maar daarna kwam het onder het pauselijke gezag en woonden er vele kardinalen. Uit die tijd stammen nog de prachtige gevels die overal opduiken en de plaats een trots imago geven. Gordes Nu wordt het oppassen, want na vier bergdorpen op een rij wordt een vijfde te veel en treedt gegarandeerd het ‘nou–hebik-het-wel-gezien syndroom’ op. Toch moeten we eraan geloven,

want de laatste plaats van deze rondrit door de Vaucluse is zó wonderschoon dat we er wel even heen móeten, nu we in de buurt zijn. Gordes wordt algemeen beschouwd als een van de mooiste dorpen van Frankrijk. Het is tegen een steile berghelling gebouwd en biedt een schitterend zicht op de Luberon. Hoewel, het meest fascinerende uitzicht hebben we vanaf de Route de Cavaillon, net voordat we het dorp binnenrijden. Het zal niet meevallen om meteen een plekje langs de weg te vinden voor een paar snelle kiekjes, maar na een paar rondjes rijden komt er vanzelf wel wat vrij. Gordes lijkt van een afstand groter dan het is, en een wan deling door de middeleeuwse steegjes hoeft dan ook niet zo heel lang te duren. Dat kan ook niet, want de dag is al een eind gevorderd als we ons opmaken voor het eindpunt van de route: de abdij van Sénanque, die tot op de dag van vandaag wordt bewoond door monniken van de orde der cisterciënzers. Het is de meest gefotografeerde abdij van Frankrijk, hoofdzakelijk vanwege het indrukwekkende lavendelveld dat ervoor ligt en een oogstrelend contrast vormt met het 12e-eeuwse klooster. Rondleidingen worden door de kloosterlingen zelf verzorgd en starten in de kloosterwinkel, waarin tal van kloosterproducten te koop zijn. Dé specialiteit van Sénanque? Lavendelhoning! Lekkerder bestaat niet. De prijs is fors, maar dan heb je wel honing die, zoals het etiket vermeldt, ‘geselecteerd is door de monniken van Sénanque’. En zij kunnen het weten, want zij wonen hier echt in het land van melk en honing. en route

EN ROU TE

Pratique AVIGNON •F ESTIVAL VAN AVIGNON Het wereldberoemde Festival d’Avignon vindt dit jaar plaats van 6 t/m 24 juli. festival-avignon.com •P ALAIS DES PAPES palais-des-papes.com FONTAINE-DE-VAUCLUSE •M USÉE D’HISTOIRE 1939-1945 vaucluse.fr musee-appel-liberte@vaucluse.fr •M USÉE-BIBLIOTHÈQUE FRANÇOIS PÉTRARQUE www.vaucluse.fr musee-biblio-petrarque@vaucluse.fr •M OULIN VALLIS CLAUSA FONTAINE-DE-VAUCLUSE Een oude papiermolen waar nog steeds op ambachtelijke wijze papier wordt gemaakt. Gratis toegang. moulin-vallisclausa.com MÉNERBES •M AISON DORA MAAR Rue du Portail neuf bit.ly/1WPRmD4 •M USÉE DU TIRE-BOUCHON domaine-citadelle.com •M AISON DE LA TRUFFE ET DU VIN DU LUBERON Gevestigd in een voornaam herenhuis uit de 17e eeuw dat schitterend is gerenoveerd. Houdt u van lekker eten? Dan kunt u uw hart ophalen met de streekproducten die er te koop zijn. Er worden tentoonstellingen georganiseerd en kennismakingslessen gegeven in oenologie (wijnkunde). vin-truffe-luberon.com LACOSTE •F ESTIVAL DE LACOSTE 14 t/m 27 juli 2016 festivaldelacoste.com GORDES •A BBAYE NOTRE-DAME DE SÉNANQUE senanque.fr

ROUTE

BONNIEUX

RECENSIES

EN ROU TE

LITERATUUR

LAURENT BINET

DE ZEVENDE FUNCTIE VAN TAAL

UITGEVERIJ MEULENHOFF, 2016 € 24,99

BIOGRAFIE

ERIC MIN

HENRI EVENEPOEL, EEN SCHILDER IN PARIJS

UIGEVERIJ DE BEZIGE BIJ, 2016 € 34,90

AUTOBIOGRAFIE

MARJOLEINE OPPENHEIMSPANGENBERG

HARING AAN DE SEINE

UITGEVERIJ DE GEUS, 2016 € 19,95

LIFESTYLE

SOPHIE MAS, AUDREY DIWAN E.A.

ALTIJD EEN PARISIENNE

UITGEVERIJ MO’MEDIA, 2016 € 16,95

DE STRIJD OM HET GEHEIM VAN DE TAAL

EEN INTENSE BELEVING VAN PARIJS

BITTERZOETE JAREN ’80 EN ’90

LIEFDE, STIJL EN SLECHTE GEWOONTES

In Binets nieuwste roman vinden we zowel de docufictie terug van HhhH (2010) als de reportagestijl van François Hollande’s verkiezingscam pagne in Niets gaat zoals verwacht (2012). Nu situeert Binet zijn actie in de jaren ’80 en ’81 rond de verkiezingsrace van Giscard en Mitterrand. De moord in hartje Parijs op taal filosoof Roland Barthes (die inderdaad overleed in 1980, maar niet door moord ...) is het startsein voor een thriller vanaf het moment dat Giscard commissaris Bayard opdraagt deze zaak op te lossen. Inzet daarbij is het opsporen van een document met een unieke for mule die de gebruiker daarvan een magische verbale kracht zou geven. Om door te dringen tot de inner circle van taalfi losofen roept Bayard de hulp in van de jonge taalkundige Simon Herzog die hem inwijdt in de beginselen van de taalwe tenschap. Verwacht geen dorre roman, maar een krankzin nig verhaal met Russische, Bulgaarse en Japanse geheime agenten, decadente feesten met de Franse intellectuele fine fleur, bloederige debat wedstrijden en kuifjesachtige achtervolgingen. Daarbij is het smullen van de manier waarop Binet alle mogelijke heilige huisjes van de Franse intelligentsia met sardonisch genoegen omverhaalt.

Het korte leven en derhalve onvolgroeide oeuvre van de Belgische schilder Henri Evenepoel (1872-1899) moeten verklaren waarom hem niet de faam is toegeval len die de kunstgeschiedenis voor hem in petto had. Zoveel maakt Eric Min duidelijk in zijn biografie die grotendeels gebaseerd is op de honderden brieven van Henri aan zijn vader vanaf het moment dat hij op 20-jarige leeftijd Brussel verruilt voor Parijs. Het leest als dagboekverslagen over zijn moeizame wording als kun stenaar tegen de achtergrond van anarchistische aanslagen en de Dreyfus-affaire. Henri werd door zijn vader gepusht om zich in Parijs te bekwamen als decoratiekunstenaar, maar de betoverende stad fluistert hem een schilderscarrière in. Dankzij privélessen van sym bolist Gustave Moreau ontwik kelt Henri zich tot een groot colorist die jammerlijk sterft aan tyfus op het moment van zijn verwachte doorbraak. Behalve prachtige schilde rijen liet Henri ons gedetail leerde impressies na van zijn zwerftochten door Parijs, ontmoetingen met o.a. Proust, Matisse en Toulouse-Lautrec, en het geheim van een pikante relatie met zijn nicht Louise. Zij schonk hem een zoon die hij op een van zijn mooiste schilderijen vereeuwigde.

Haring aan de Seine is een openhartige autobiografi sche roman die vanaf 1981 tot medio jaren ’90 speelt in Parijs, waar Marjoleine samen met haar 14 jaar oudere liefde Boy een nieuw bestaan wil opbouwen. Ze krikt haar Franse niveau op door de kranten te spellen met een woordenboek. Dé manier om snel te integreren en dat komt van pas wanneer ze na een mislukt initiatief om de Fran sen aan de haring en paling te krijgen (te rauw voor de Franse kelen ...) wel succes krijgen met hun handel in luxe zalm en een bloeiende keten opzet ten, de Comptoir du Saumon & Cie. Een druk leven, boeiend beschreven. Veel deuren gaan nu open voor het paar, maar het werk eist ook zijn tol. Wan neer Boy tot in de vroege uren vergetelheid blijft zoeken in drank, beschrijft Marjoleine indringend hoe hun relatie strandt. Voor het zover is heeft ze treffende sfeerbeelden opgeroepen van de Jardin du Luxembourg, de dorpse ambiance van diverse wijken, de Pont-Neuf ingepakt door Christo, maar ook de eerste aanslagen (augustus ’82) in de Rue des Rosiers. Het bitter en zoet van Marjoleines Parijs.

Parisiennes sont inexplicables (Parisiennes zijn onverklaar baar) schreef Honoré de Balzac al in 1842, en daarin is sindsdien geen verandering gekomen. Ze fascineren zowel mannen als vrouwen dankzij hun specifieke charme, maar ook door hun quasinoncha lante houding, die zich op de meest onverwachte momen ten manifesteert. Het zijn wandelende raadsels die ervan genieten dat buitenstaanders maar geen grip op hen krijgen. Om ons van dat kwellende mysterie te verlossen, sloten vier Parisiennes de handen ineen om door middel van ver halen en tips een kijkje in hun leven te geven. Het resultaat is een heerlijk boek dat je voort durend hoofdschuddend doet glimlachen. Vrijwel alle facet ten van hun bestaan komen aan bod, evenals de beweeg redenen van hun gedrag. Vaak heel herkenbaar, maar vaak ook gebaseerd op zonderlinge motieven. Van de ‘hoe je een man van zijn stuk brengt’ tot de ‘principes van overspel’. En natuurlijk over de ‘kunst van het kussen’; het liefst midden op straat, om ook voorbijgan gers een onvergetelijk moment te bezorgen. Aan het einde van dit onthullende, met veel humor geschreven boek is dui delijk dat Parisiennes gelukkig altijd een verrukkelijk raadsel zullen blijven.

PAU L VA N L A A R

A N DY A R N T S

EN ROU TE

VOORPUBLICATIE

BOEKFRAGMENT UIT FRANKRIJK, EEN LIEFDESGESCHIEDENIS VAN HENDRICKJE SPOOR

Hendrickje Spoor verlaat haar Nederlandse echtgenoot. Ze houdt van een ander. Ze besluit haar koffers te pakken en haar gevoelens achterna te gaan, op weg naar haar grote liefde. Geen man, geen vrouw maar een land, een manier van leven, een cultuur, namelijk La douce France. Maar hoe is het als je droom werkelijkheid wordt? Armand lijkt een karikatuur van de typische Fransman Ohlalalala! roept hij bij het minste geringste uit. En merde! natuurlijk. Ik ben chouchou of petit lapin en tussen de lakens mon amour of chérie. Bij het ontbijt praten we uitvoerig over de lunch en tijdens de lunch wordt tot in detail het menu voor het diner bepaald. Hoe de wortels klaargemaakt moeten worden. Hoe lang de rôti de veau moet braden. Wat voor wijn er gedronken gaat worden. Typisch Frans is ook zijn haat-liefdeverhouding met zijn vader land. Frankrijk is het beste, het mooiste, het machtigste land op aarde, maar het zou nog mooier, nog beter, nog machtiger kunnen zijn en daarom wordt er de hele dag op gescholden. Chirac is een slappeling, de regering verwaarloost het culturele erfgoed van het land, de nieuw aangelegde fietsen busbanen in Parijs zijn een schande. Enzovoort. Maar o wee als ik een beetje kritiek uit. Dan is Chirac opeens een held en zijn de busbanen een geniale uitvinding. Dit is allemaal precies zoals ik het me had voorgesteld en in het begin geniet ik ervan om rond te lopen in mijn tot leven gekomen fantasie. Maar er zijn toch een paar dingen waar ik aan moet wennen en die op den duur onoverkomelijk blijken te zijn. Het gaat om culturele verschillen: opvattingen die je van huis uit meegekregen hebt. Fietsen met een rok aan bijvoorbeeld (en dan niet eens op een herenfiets). Ontoelaatbaar. En waarom? Omdat andere mannen dan misschien een glimp van je benen zouden kun nen opvangen. Een vuurtje vragen in het café. Schande! Vrouwen vragen niet om vuur. Een vrouw wacht tot ze bediend wordt en anders rookt ze maar niet. Een praatje maken met de (vrouwelijke) postbode. Belachelijk! Je praat niet met vreemden op straat. Dat zou de indruk kunnen wekken dat je niets beters te doen hebt. Tegen een vriend zeggen dat hij op een ongelegen tijdstip belt. Onmogelijk! De hoffelijkheid gebiedt dat je hem te woord staat, ook al staat het huis in brand.

Vanuit mijn Hollandse perceptie vind ik dit allemaal onzin. Ik verweer me dapper en leg Armand geïrriteerd uit dat bij ons fietsen met een rok al veertig jaar niet meer uitzonderlijk is, net zomin als het vragen van een vuurtje in een café. ‘Chaqu’un son goût,’ wordt mij op minzame toon toegeslingerd. ‘En France on vit comme une Française!’ Comme une Française ... Is dat niet waarover ik altijd heb gefan taseerd? Leven en liefhebben als een Française, in Frankrijk, in de armen van een Fransman. Misschien heb ik over het hoofd gezien dat het meer kost dan een vrijpartij om van nationaliteit te veran deren. Dat er dingen zijn die ik belangrijker vind dan wat dan ook: onafhankelijkheid, vrijheid, ruimdenkendheid. Ik blijk Hollandser dan ik dacht.

FRANKRIJK, EEN LIEFDESGESCHIEDENIS VAN HENDRICKJE SPOOR – UITGEVERIJ BALANS ISBN 9789460031076 – € 16,95 NEEM EEN ABONNEMENT OP EN ROUTE EN ONTVANG DIT BOEK ALS WELKOMSTGESCHENK! ZIE PAGINA 91

EN ROU TE

Balanceren op

R E P O R TA G E

EN ROU TE

Zeilen langs de Franse westkust

de vloedlijn

Met onze zeilboot varen we een aantal weken langs de Normandische en Bretonse kust. We doen vele havens aan om te genieten van het leven langs de vloedlijn. De wind en eb en vloed bepalen ons ritme. Met op sommige plekken zes meter hoogteverschil in waterstand zijn we gedwongen in de bassins achter de drooggevallen haveningangen te blijven liggen en ons over te geven aan de verrukkelijke markten en terrasjes aan wal met een overvloed aan fruits de mer. TEKST: GEMMA BOORMANS â&#x20AC;˘ BEELD: GEMMA BOORMANS E.A.

EN ROU TE

E DIEPPE

Soms hebben de krijtrotsen een witgrijze kleur, hele stukken plons naast onze zeilboot en zie ik een fontein aan water omhoog zijn ook geel, rood en bruin. Dat zien we als de zon erop staat. De komen. Gevolgd door een Jan van Gent, die met een vis in zijn bek hele kustlijn met strakke krijtrotsen wordt verrassend genoeg weer bovenkomt. Dit moment markeert de grens tussen België op gezette afstanden onderbroken door een aantal heerlijke en Frankrijk, lijkt het wel, want opeens duiken overal Jan van kustplaatsjes. Dat maakt het zeilen hier, ondanks het strakke Genten op of eigenlijk: erin. Een komisch gezicht. Ze vliegen in plannen vanwege de stroming, toch ook ontspannen. Eigenlijk groepjes of alleen en zijn duidelijk op jacht. Ook al komen deze hoef je amper een nacht door te halen. Altijd zijn er wel een vogels op meerdere plekken ter wereld voor, ik zie ze op deze paar uur slaap aan wal te halen totdat het tij weer gunstig is tocht vooral bij bosjes langs de noordkust van Frankrijk en en we stroom mee hebben. Met ook nog stevige noordenwind daarmee bombardeer ik ze tot een typisch zoeven we aan de kust voorbij. Als rechtgeaarde Franse kustvogel met zijn gele kop. We passeren het nauw van Calais, met zeezeilers nemen we Strandhuisjes in Delfts Blauw aan beide kanten de naadloos op elkaar Als zeiler bekijk je de wereld vanaf zeeni aansluitende krijtrotsen. Dagelijks ste een slok bij de Chapelle veau. Maar zodra we aan wal zijn, hebben we ken hier zo’n 500 grote zeeschepen over Notre-Dame du Salut toch ook behoefte aan een helikopterview en en wij manoeuvreren er tussendoor. Het op de kalkrotsen. gaan we op verkenning uit. In Boulogne-surwater is maar 20 tot 30 meter diep en het Mer bijvoorbeeld, fietsen we naar badplaats stroomt extra snel, als door een trechter. Deze heilige brengt de Wimereux. Een fikse klim, die wordt beloond Goed opletten, dus. Ondertussen genieten zeeman geluk. Santé! met een prachtig uitzicht over duinen, de we van de lange kustlijn van krijtrotsen zee en de kleine vriendelijke badplaats met met goudgele korenvelden. Dankzij dat krijt kleurt de zee al die beschilderde strandhuisjes in Delfts blauw. opaalblauw. De Côte d’Opale loopt van Bray-Dunes tot aan In Le Tréport nemen we de lift naar de top van de klif, La Boulogne-sur-Mer. Het is helder weer en we zien in de verte Falaise. Dat is het hoogste punt van de krijtrotsen, 110 meter. auto’s als Dinky Toys rijden over de prachtige kustroute. Vanuit Er loopt ook een trap van 400 treden. Boven aangekomen is het zee of vanaf land: het is allebei enorm genieten. En het voelt al uitzicht fenomenaal. Op zee zien we de zeilbootjes de route varen zó ver van huis terwijl het toch nog zo dicht bij huis is. die wij de afgelopen dagen hebben afgelegd. Weer beneden zien we het effect van het laagwater: de voorhaven is drooggevallen. Strakke krijtrotsen Van vier uur voor tot vier uur na hoogwater kunnen we er niet Ooit zijn we zelf neergestreken in Wissant, een van de vele pit meer uit. We blijven een nacht en wachten een volgend tij af. toreske visserplaatjes aan de Opaalkust. Maar de echte aanrader Le Tréport staat bij zeilers bekend als de beste plek om fruits is Audresselles. Zo authentiek gebleven, zo onaangeroerd wat de mer te eten. Op aanraden van de havenmeester ploffen we toeristische torenflats betreft. De restaurants zitten er overvol. neer bij Le Vieux Logis. Voor het interieur met formica tafeltjes Overal langs de kust overigens, valt ons op. Op het menu: fruits hadden we het niet gedaan, maar het eten is goddelijk. de mer, mosselen en vis natuurlijk. EEN PAAR MIJL VOOR DUINKERKEN HOOR IK EEN GROTE

EN ROU TE

Atlanktikwall In Dieppe genieten we weer van een heerlijk menu. Aan de kade bij Hippolyte trekt het leven van de zeevarenden – vissers en zeezeilers – aan ons voorbij en eten we vooraf slakken, een marmite van vis als hoofdgerecht en crème brûlée als toetje. Dieppe is al sinds de middeleeuwen een belangrijke visserijen handelshaven. Van hieruit vertrekt de ferry naar Newhaven en dat zorgt voor veel levendigheid. We blijven er dan ook graag nog een nacht extra. De volgende ochtend bezoeken we als eerste de markt. Een straat zo lang als de Albert Cuyp, vol met kramen met alleen maar verse waar: groente, fruit, vis, vlees en kaas. Allemaal even verleidelijk en het is ondoenlijk om niet veel te veel in te slaan.

RESTEN VAN DE ATLANTIKWALL

HONFLEUR

R E P O R TA G E

Dieppe is zo’n plaats waar je tijd voor moet nemen om de schoon heid te ontdekken. De oude werkhaven met zijn gietijzeren brug gen, het intrigerend ogende kasteel uit de 15e eeuw, kathedraal Saint-Jacques … Op de zeeboulevard herinnert een monument aan Ope ratie Jubilee, de niet bepaald overtuigende landingspoging in 1942 van 7000 Canadezen. Reden voor Hitler om opdracht te geven tot de bouw van de Atlantikwall. Langs de kust van de Noordzee, het Kanaal en de Atlantische Oceaan moesten 15.000 verdedigingswerken komen. De muur bestaat uit for ten en verdedigingswerken bij de stranden en op de stranden zelf. De resten van de Atlantikwall zijn nog altijd langs de Normandische kust te zien. Op weg naar Honfleur stoppen we nog even in Fécamp en gaan we op zoek naar het barokke klooster/brouwerijmuseum van de benedictijnen. Hier wordt Benedictine gemaakt in grote ketels. Ooit maakte monnik Bernardo Vincelli het brouwsel uit 28 aromatische kruiden die hier op de krijtrotsen groeien. En nog steeds is de likeur er te koop. Als rechtgeaarde zeezeilers nemen we een slok bij de Chapelle Notre-Dame du Salut op de kalkrotsen. Deze heilige brengt de zeeman geluk. Santé! ‘Place du Tertre’ in Honfleur We laten de krijtrotsen achter ons en komen bij de enorme inham naar Le Havre, daar waar de Seine uit Parijs, langs Rouen de zee in stroomt. Willen we Honfleur bereiken, dan zullen we stroom mee moeten plannen, anders komen we er niet. We overnachten in de haven van Le Havre en vertrekken ‘s morgens om vijf uur. Als een vollopend bad worden we 7,5 mijl door de stroomgeul

EN ROU TE

CHAPELLE NOTRE-DAME DU SALUT IN FÉCAMP

richting Honfleur gestuwd. En daar, in dat hoekje van Normandië, belanden we in de sluis waar tientallen toeristen zich vergapen aan alle jachten die erin gepropt worden. Eenmaal uit de sluis motoren we richting het Vieux Bas sin, omringd door hoge vakwerkhuizen, waar we door Franse, Nederlandse, Japanse, Chinese toeristen op de foto worden gezet. De terrasjes puilen uit, souvenirwinkeltjes zijn er te over. Zo’n mooie beschutte havenplaats is natuurlijk een trek pleister voor velen. In vroeger tijden was Honfleur een pleisterplaats voor de impressionistische schilders Claude Monet en Johan Jongkind. Die kunstzinnige reputatie is opgepakt door vele andere kun stenaars en galeriehouders. Alsof we op de Place du Tertre in Parijs zijn beland. Tenslotte komen de Parijzenaren ’s zomers graag naar deze regio aan zee, vanuit Parijs hemelsbreed nog geen 200 kilometer rijden.

DEAUVILLE

zeeboulevard Les Planches. Elk badhuisje is er van het volgende Optrekjes uit de belle époque gescheiden door een houten hekje met een filmsterrennaam: We ontvluchten Honfleur en besluiten in een ander jaargetijde Elizabeth Taylor, Roger Moore, Sean Connery. terug te komen. Op naar Trouville-sur-Mer en Deauville. Trouville ligt op de oostoever en Deauville op de westoever van de rivier Fort van Vauban de Touques. Trouville was ooit een eenvoudig vissersdorpje, Een paar dagen later liggen we voor anker voor de ingang bij maar eind 19e eeuw plopten de schitterende Zwitserse villa’s Saint-Vaast. Er staat niet genoeg water, maar het wordt vloed, er uit de grond. Alles heel mooi aangelegd en het is er gezellig. dus nog even een paar uur geduld hebben. Met ons rubberbootje Langs de Touques Rivière is de visafslag met enorm veel keuze gaan we op pad en leggen we aan, aan de buitenkant van de kade uit schelpdieren en verse vis. muur. De marktdag in Saint-Vaast op We zijn duidelijk in een meer geci zaterdagmorgen is Franser dan Frans, We halen de dubbele viliseerde streek terechtgekomen, de gezelligste markt tot nu toe. De snelheid en in de verte want ook in het mondaine Deauville mosselkramen en de schaaldier- en wemelt het van de galeries en exclu oesterverkopers zijn verreweg in de doemen de Britse kanaal sieve modewinkels. Hier zijn ook ren meerderheid. Daarnaast is er kaas, eilanden Guernsey, Sark banen, jachthavens en optrekjes uit worst, fruit, curiosa en nougat. Tussen de Belle Epoque. En er is de beroemde door straatmuzikanten en natuurlijk en Jersey op

R E P O R TA G E

EN ROU EN ROU T E TE

TRÉGUIER

de terrasjes voor een snelle café noir. Pal aan de haven wordt vis verkocht door de net gearriveerde vissers. Wij kopen een paar kilo mosselen voor ons avondmaal en een knapperige baguette en confiture de pêches voor op ons tripje naar de overkant. Een amfibievoertuig brengt toeristen naar het eiland Tati hou met zijn mooi aangelegde tuin met orchideeën, aloë, yucca, palmen en bananenbomen. Alles bestand tegen het zeeklimaat. Hier staat Fort Vauban, een van de vele forten van militair architect Sébastien Le Prestre de Vauban. Als architect van Lodewijk XIV heeft hij 260 (!) vestingwerken ontworpen, waar van er vele op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan; van de citadel van Besançon tot de Tour dorée in Camarat-sur-Mer. Les Misérables op Engels grondgebied Tijd voor een lange tocht: door de Race van Alderney, de zeestraat tussen het Britse Alderney en de Franse Cap de la Hague, een kaap op het noordwestelijke puntje van het schiereiland Cotentin in Normandië. Er loopt een sterke stroom dus het komt erop aan er te zijn op het moment dat het water een aantal uren van noord naar zuid stroomt. We halen de dubbele snelheid en in de verte doemen de Britse kanaaleilanden Guernsey, Sark en Jersey op.

Guernsey zat ooit aan Normandië vast, maar door het stijgen van de zeespiegel werd het een eiland. Schrijver Victor Hugo woonde er jarenlang en schreef er Les Misérables. Vanwege zijn politieke overtuiging tegen Napoleon werd hij verbannen. Het huis waar hij woonde is te bezoeken: Hauteville House. Joie de vivre Een paar dagen later op een terrasje, weer terug aan ‘de overkant’ in Tréguier spreken we twee plaatselijke vissers. Zij begrijpen het niet: ‘Het lijkt wel alsof alle Nederlanders op vakantie naar de Côte d’Azur gaan om bruin te worden, maar voor het echte authentieke genieten moet je hier zijn, waar alles nog zo puur is gebleven.’ Toegegeven: voor het weer hoef je niet meer te verwachten dan als een zomer in Nederland. Op het water is het zelfs nog een flink aantal graden frisser. Wij dragen al weken ons thermisch ondergoed. Maar voor de natuur, de mensen, de cultuur is dit een rijke streek. ‘Wij voelen ons hier, in het westen van Frankrijk veel meer verbonden met de Engelsen dan met onze landgenoten aan de Côte d’Azur. Zij hebben misschien meer flair, maar wij hebben ons eigen en unieke, authentieke joie de vivre.’

WANDELEN IN PLAATS VAN ZEILEN De GR 120 (route Littoral) van 175 kilometer loopt langs de hele Opaalkust van de Belgische grens tot Berck Plage. De route loopt over het strand, langs de restanten van bunkers uit de Tweede Wereldoorlog, over ruige kliffen, door verschillende natuurgebieden, steden als Duinkerke, Calais en Boulogne en pittoreske vissersplaatsjes als Audresselles en Wissant. Volg de rood-witte bewegwijzering. Aansluitend kun je een stukje verder de GR21 oppakken. 188 kilometer langs de Côte d’Albâtre van Dieppe naar Le Havre. Steile witte kliffen aan de ene kant, uitgestrekte groene weides aan de andere kant.

AUDRESSELLES

EN ROU TE

ROSCOFF

EGLISE DE NOTRE-DAME DE CROAZ-BATZ IN ROSCOFF

CAMARET-SUR-MER

Tréguier ligt zeven mijl stroomopwaarts in het riviertje Le Jaudy, dat deels droogvalt. Veel zeilers varen er voorbij, maar wie de rivier neemt wordt beloond. Het is er vredig en met de stroom mee zoeven we langs bootjes aan meerboeien zo de haven in van dit onverwacht leuke plaatsje met een kerkplein, terrassen en een paar enorm imposante kerken. Ongerept Roscoff Op naar Roscoff! De plaats klinkt, zoals die eruit ziet: woest, indrukwekkend met grote platen droogvallende rivier, scheef gevallen vissersbootjes op de bodem van de haven en alles in een naturel tint granietgrijs, van bodem tot stenen van de huizen en toevallig vandaag ook de lucht. Hoe somber deze omschrij ving ook mag klinken: het is er prachtig! De hele omgeving is bezaaid met rotsachtige eilandjes. Hier voel je wat zeevarenden eeuwenlang hebben gevoeld: het verlangen om uit te varen, om jezelf onder te dompelen in het ruige zeeleven. Het was een oude

R E P O R TA G E

EN ROU TE

handelsplaats in linnen, zout en hout. Camaret-sur-Mer ligt verstopt in het Eenmaal gegrepen door Vele schepen voeren naar Engeland. zuidwesten van Rade de Brest. Het is het water, raak je verdeeld Er is nog altijd een ferrydienst naar een karakteristiek havenstadje met Engeland en in de zomer naar Ierland. een kade van kleurige huizen en veel tussen twee werelden Roscoff is ongerept, terwijl er toch veel bedrijvigheid. We leggen aan en weten restaurants, galeries en souvenirwinkeltjes zijn. Ze zitten verstopt dan nog niet dat we er een hele week zullen liggen, omdat de aan de binnenkant, vanbuiten oogt de plaats onaangeraakt. weersvoorspellingen telkens weer anders zijn. Hoe heerlijk om als zeiler soms ‘verplicht’ te moeten blijven als Camaret de Laatste Franse stop ligplaats is. We maken eindeloze wandelingen en fietstochten De volgende ochtend gaan we naar L’Aber Wrac’h. Ook hier varen over het prachtige schiereiland Crozon met spectaculaire klif we een stuk de rivier op om aan een meerboei af te meren. Voor fen, heidevelden en zicht op de blauwgroene oceaan. Vanuit kort, want er is veel goede wind voorspeld de komende tijd, uit Cap de la Chévre zien we de eilanden Île de Sein, Île d’Ouessant de goede richting, dus wij willen graag door naar Camaret, om en Île de Molène liggen. De zandstranden zijn uitgestorven van daaruit de ‘sprong’ over de Golf van Biskaje te wagen naar en eindeloos. Noord-Spanje. De volgende ochtend om vier uur hebben we tij We realiseren ons dat we als zeilers soms vluchtig aan het mee en vertrekken we voor de wind richting Brest. leven aan wal voorbijgaan. We leven namelijk van de wind en als die gunstig is, pakken we ons rak. Onze focus is gericht op elk JAN VAN GENT teken aan wal – vaak te vinden in de kerken waar de bescherm heiligen hun blik op zee richten – dat met de zee te maken heeft. De afwisseling van de levendigheid aan land en de indrukwek kende panorama’s op zee, maakt deze manier van reizen tot een mooie mix. We snuiven iets van cultuur op, zeker lang niet alles, genieten van de lokkende geuren die van wal komen en ploffen neer op de terrasjes met zeezicht. Om nooit genoeg van te krijgen: die blik op zee. Eenmaal gegrepen door het water, raak je verdeeld tussen twee werelden. Ze lonken allebei en zeker hier wordt er aan beide kanten hard getrokken. Die indrukwek kende zee met de enorme getijden en dan dat Normandische en Bretonse leven … Heerlijk om aan te komen en heerlijk om weer weg te gaan. Snel ons thermisch ondergoed aan. Eenmaal buiten worden we verwelkomd door onze wekenlange trouwe reisgenoot: Jan van Gent. en route

Receptontwikkeling, Culinaire journalistiek & vertalingen (Eng<>Ned) HĂŠt online verzamel- en vertrekpunt voor het Franse chanson in Nederland en BelgiĂŤ

LADOUCEVIE.EU

Tess v.d. Zwet www.chansonoffensief.nl redactie@chansonoffensief.nl

brocante - antiek - industrieel rechtstreeks uit Frankrijk www.decorage.nl

hetchanson

Iedere zaterdag geopend van 12.00 - 16.00 Burensedijk 6 te Kerk-Avezaath (Tiel)

EN ROU TE

R E N AT E VA N D E R B A S

Appels en peren Renate van der Bas is sinds 1998 met veel plezier en verbazing allochtoon, ergens ten zuiden van Carcassonne ...

AFGELOPEN WINTER LOGEERDEN

mijn Kees en ik een paar maanden bij Franse vrienden – ons oude huis was ver kocht, het nieuwe nog niet bewoonbaar. Ik zeg nu ‘vrienden’, maar tot de logeerpartij waren deze mensen nog simpelweg kennissen uit het rijke regionale verenigingsleven. Toch boden zij spontaan hun riante gîte aan, toen ze hoorden dat we tijdelijke woonruimte zochten. En nee, van betalen kon geen sprake zijn, maakten ze duidelijk. ‘Het is winter en die ruimte staat anders toch leeg, daar kunnen we toch geen geld voor vragen?’ Gewoon wél betalen leek ons zakelijke Hollanders echter veel prettiger dan eeuwig dankbaar te moeten zijn. Dus ik heb onze lieve huisbazen iedere maand op slinkse wijze een gevulde enveloppe in de maag gesplitst, die iedere keer met veel misbaar en onder protest werd aangenomen. Ik hoop dat ik dit goed heb gedaan, want mon Dieu, wat werken die Nederlandse en Franse hoofden toch verschillend. Zo werd ik net door de buurman gevraagd voor een nieuwe lokale politieke partij: het rommelt weer eens in de gemeenteraad en misschien zijn er bin nenkort tussentijdse verkie zingen. In zo’n club gaan zit ten lijkt me best interessant, maar het vreet ook tijd. ‘En,’ zei ik tegen de buurman, ‘wij zijn hier met een bouwpro ject bezig en hebben geregeld een vergunning of onthef fing nodig. Straks denken de mensen in het dorp: oh, die wil alleen maar in de raad om er zelf voordeel bij te hebben.’ Le voisin schaterde het uit: ‘Oh jullie noordelingen zijn zo ánders! Natuurlijk denken ze dat, maar dat is normaal. Ik vroeg vorige week een andere dorpsgenoot of hij op de lijst wilde, en weet je wat die zei? ’Ik doe het alleen als mijn vrouw een baantje op de mairie krijgt.’ Iedereen gaat ervan uit dat eigenbelang je belangrijkste drijfveer is.’ Ik voelde me een dom gansje. Achttien jaar in Frankrijk, maar die Nederlandse rechtlijnigheid is er niet uit te rammen. Het lijkt zelfs hoe langer ik hier woon, hoe meer de onderlinge verschillen me opvallen. Na twee glazen wijn noem ik dit een land vol sjoemelaars, procrastineerders en grillige figuren die ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ bedoelen. Vooruit, na één

Belasting ontduiken is de nationale sport, zo leerde ons onze tijdelijke huisbaas, met wie de gesprekken steeds intiemer werden

glas ook al. Maar voor de Fransen zelf is dit gewoon hoe het werkt. Soepeltjes en efficiënt. ‘Nee’ zeggen is onbeleefd, dus zeg je ‘ja’ en maak je subtiel duidelijk wat je eigenlijk bedoelt. Dat zo’n zwart-wit denkende Nederlander dat allemaal niet op zijn klompen aan voelt, jammer dan. Ze staan vast ook weleens hoofdschuddend te kijken hoe de meeste brave Nederlanders hier iedere euro aan inkomsten keurig opgeven bij les impôts, net als iedere vierkante meter woonruimte voor de taxe foncière. Want belasting ontduiken is de nationale sport, zo leerde ons onze tijdelijke huisbaas, met wie de gesprekken steeds intiemer werden. Hij is allang gepensioneerd ondernemer, maar vertelt graag hoe hij altijd een flink deel van zijn omzet uit de handen van ‘die federalen in Parijs’ heeft weten te houden. Ik vermoed inmiddels dat die comfortabele gîte ook ‘onder de radar’ is gebleven. Ah, vandaar die protesten tegen mijn gevulde enveloppen … en route

EN ROU TE

Brovès Spookdorp

De herinnering leeft voort …

Op een steenworp afstand van de Gorges du Verdon in de Haut-Var ligt Brovès. Dit kleine dorp, goed zichtbaar vanaf de provinciale weg, is tegenwoordig verlaten. Toen de inwoners in 1974 vertrokken, deden zij dat niet vrijwillig: ze werden gedwongen door de Franse overheid. Het dorp moest wijken voor de komst van een groot militair oefenterrein. TEKST: SUZANNE RIETMEIJER • BEELD: SUZANNE RIETMEIJER, ALAIN COSTANZO

R E P O R TA G E

EN ROU TE

De Brovésiens hingen spandoeken op met teksten als: ‘Brovès, het dorp dat niet dood wil!’ VANAF DE D25 ZIJN DE RUÏNES VAN BROVÈS GOED TE ZIEN.

De provinciale weg doorkruist het militaire oefenterrein Camp de Canjuers, waar Brovès middenin ligt. Het is automobilisten op deze weg zelfs verboden te stoppen of uit te stappen. Maar wie goed uit het raam kijkt, ziet echter dat de ruïnes van het dorp in slechte staat verkeren. Toch kwam het voor de oud-inwoners van het dorp, de Brovésiens, als een verrassing toen de Franse overheid in 2004 aankondigde de ruïnes te willen slopen. Met één voorwaarde: de Brovésiens moesten hiermee akkoord gaan. Maar dát waren de dorpelingen niet van plan. Ze verenigden zich in een association die zich vanaf dat moment hard zou maken voor de restauratie van de ruïnes. Restauratie van panden op verboden terrein wel teverstaan. Maar waarom besloot de Franse overheid dit dorp op het dunbevolkte plateau de Canjuers eigenlijk op te offeren voor een militair oefenterrein? Vierduizend militairen tegenover honderd Brovésiens De jaren vijftig waren roerige politieke jaren voor de Franse rege ring. Frankrijk was verwikkeld in enkele oorlogen, waardoor er behoefte was aan militair oefenterrein. In 1954 kwam de Franse regering dan ook met het eerste plan voor het Camp Militaire de Canjuers. Het dunbevolkte vlakke kalksteenplateau in de HautVar leende zich perfect voor militaire oefeningen. Bovendien hoefden er weinig mensen voor te wijken. Want, hoewel er meer dan 50.000 schapen op de vlaktes graasden, woonde er nauwelijks iemand. Het gebied stond bekend om de hoge kwaliteit van het schapenvlees en de bewoners van het plateau leefden dan ook van de schapenhouderij en de lavendelteelt. Brovès telde in 1954 amper honderd zielen en slechts vijf straten, waarin je naast woonhuizen de bakker, de kruidenier, het café-restaurant, de school, het postkantoor en de mairie vond. Toch bezat het dorp maar liefst drieduizend hectare grondgebied, waarvan slechts drie hectare was bebouwd. Veel ruimte voor militaire activiteiten dus. In 1931 bouwde de Franse regering al een kleine schietbaan aan de rand van de gemeente waar enkele maanden per jaar meer dan vierduizend militairen gestationeerd waren. Vierduizend militairen tegenover honderd Brovésiens, dat was vragen om problemen. Naast klachten over schade en brand door de schiet oefeningen, begaven de militairen zich tot grote woede van de dorpelingen ook vaak op privéterrein. Hoewel de overheid sinds de bouw van de kleine schietbaan al vaker over uitbreiding had gesproken, was die er nooit gekomen.

De jaren vijftig gingen voorbij, en de plannen leken van de baan. 1962 was echter een turbulent jaar voor de Franse overheid. In dat jaar verloor Frankrijk ook de kolonie Frans-Algerije. Door dit verlies zat de regering opeens verlegen om militair terrein, omdat daar voorheen de Algerijnse woestijn voor gebruikt werd. Kortom, het Camp de Canjuers moest er zo snel mogelijk komen en alle omliggende gemeenten moesten ervoor wijken.

Burgemeester Félix Lambert (midden)

GEEN GR ATIE TEN TIJDE VAN DE ONTEIGENINGSSTRIJD WAS FÉLIX LAMBERT DE BURGEMEESTER VAN BROVÈS. ZIJN VADER ACHILLE LAMBERT HAD DIT AMBT VÓÓR HEM BEKLEED. TIJDENS DE WEGBLOKKADES ZEI DE 78-JARIGE ACHILLE IN EEN INTERVIEW: ‘WAT WILT U DAT IK ZEG? IK KAN NIET ERGENS ANDERS EEN LEVEN BEGINNEN. IK HEB ER HIER AL EEN HEEL LEVEN OP ZITTEN. IK HOUD VAN MIJN GROND EN MIJN SCHAPEN, IK LEEF VAN HET LAND. HET IS MIJN RECHT. DAAR KAN NIEMAND EEN PRIJSKAARTJE AAN HANGEN.’ ZIJN ZOON FÉLIX LEIDDE HET PROTEST TOT HET BITTERE EIND EN ZELFS BIJ PREMIER GEORGE POMPIDOU KREEG HIJ EEN VOET TUSSEN DE DEUR. HET MOCHT HELAAS NIET BATEN. IN EEN INTERVIEW ZEI HIJ VERBITTERD: ‘WE HEBBEN ALLES GEPROBEERD OM ONS LAND TE REDDEN. PROTESTEN, PETITIES, WEGBLOKKADES TOT EEN TOCHT NAAR PARIJS AAN TOE. ZONDER RESULTAAT. ONS WERD GEEN GRATIE VERLEEND.’

EN ROU TE

du Verdon waren, dé toeristische trekpleister van de streek. Deze wegblokkades zorgden voor een lange file op de D25. Met tractoren, boomstammen en kuddes schapen werd de weg ver spert, waardoor automobilisten niet verder konden reizen. De Brovésiens hingen spandoeken op met teksten als: ‘Brovès, het dorp dat niet dood wil!’ en ‘Het leger jaagt op ons, help ons te overleven!’. Gedupeerde reizigers konden een petitie tekenen en kregen wijn en hapjes aangeboden om het lange wachten te verzachten.

Le village qui ne veut pas pas mourir De plannen voor het militaire oefenterrein werden in het voorjaar van 1962 met veel bombarie gepresenteerd. De komst van het Camp de Canjuers zou niet alleen veel werkgelegenheid verschaf fen, maar ook de economie van de regio stimuleren. Over het feit dat de omliggende gemeenten vrijwel al hun onbebouwde land moesten afstaan en dat het in het midden gelegen Brovès in zijn geheel moest verdwijnen, werd niet gerept. Hoewel de bewoners in eerste instantie laconiek reageerden, veranderde dit al snel toen de overheid de plannen doorzette. In het voorjaar van 1963 organiseerden de burgemeesters van de achttien gedupeerde gemeenten enkele manifestaties. Zo blokkeerden zij de wegen die het plateau de Canjuers door kruisten en die de belangrijke toegangsroutes naar de Gorges

Wegblokkades

Ook enkele grote organisaties trokken zich het lot van de strijd lustige bewoners van het plateau aan. Le Mouvement de la Paix, de Franse Vredesbeweging die tegen de expansie van de militaire macht was, organiseerde bijvoorbeeld een manifestatie waar meer dan vijfduizend demonstranten op afkwamen. Honderden auto’s en bussen werden op de velden rondom Brovès geparkeerd. De Brovésiens reageerden vol ongeloof en geëmotioneerd op de komst van al die mensen die hen een hart onder de riem wilden steken. Maar ondanks de vele steunbetuigingen van politici, overheidsinstanties en actiegroepen bleef de overheid onverbid delijk: het Camp de Canjuers zou er komen. De bewoners van het ten dode opgeschreven Brovès kregen tien jaar respijt, tot 1974, om een andere woonplaats te zoeken. Vijftig vrachtwagens Toen duidelijk werd dat de Brovésiens echt moesten vertrekken, verdween de steun voor de dorpelingen als sneeuw voor de zon. Veel inwoners van het dorp gaven zich gewonnen en verkochten hun land aan de regering. Dit veroorzaakte veel frictie tussen de ‘harde kern’, die tot de laatste dag voor het dorp zou vechten, en de Brovésiens die eieren voor hun geld kozen en vertrokken. Door de verplichte verkoop van het land hadden de dorpsbewoners sinds 1964 een geldbedrag in handen. Dit moesten zij besteden

‘TERUGKEREN IS EEN ILLUSIE’ DE FAMILIE VAN ALAIN COSTANZO HAD VROEGER EEN ZOMERHUIS IN BROVÈS EN ALS KIND BRACHT HIJ DAN OOK BIJNA ELKE VAKANTIE IN HET DORP DOOR. DE BAND MET HET DORP EN DE BROVÉSIENS IS ALTIJD STERK GEBLEVEN. SINDS ENKELE JAREN ONDERZOEKT HIJ DE GESCHIEDENIS VAN BROVÈS EN GEEFT HIJ ALS OFFICIEUZE WOORDVOERDER VAN DE DORPELINGEN LEZINGEN OVER DE ONTEIGENING. IN EEN INTERVIEW VERTELT HIJ: ‘TERUGKEREN NAAR BROVÈS IS ONMOGELIJK, DAT IS EEN ILLUSIE. WE DOEN ECHTER ONS BEST EEN TWEEDE EINDE VAN BROVÈS TE VOORKOMEN, ZODAT HET DORP NIET VOORGOED UIT HET LANDSCHAP VERDWIJNT.’

Uitzettingsbevel

R E P O R TA G E

Dag van de uitzetting, 7 juni 1974

Inladen van schapen

aan de aankoop van nieuw land voor een nouveau Brovès. Helaas kon men het niet eens worden en toen in 1974 eindelijk percelen bij het nabijgelegen Seillans werden aangekocht, was het geld door inflatie bijna niets meer waard. Uiteindelijk verhuisden maar drie families naar het nieuwe Brovès-en-Seillans. Enkele Brovésiens besloten tot het bittere einde in het dorp te blijven. Eind mei 1974 kregen deze laatste 22 bewoners een uitzettingsbevel van de plaatselijke gendarmerie. Op vrijdag ochtend 7 juni, om zes uur ’s ochtends, reden vijftig legervracht wagens het dorp binnen. Terwijl menig inwoner geëmotioneerd in de deuropening stond, hielpen de aanwezige militairen met het inladen van koffers in de vrachtwagens. Meer mochten de Brovésiens ook niet meenemen, zelfs huissleutels moesten wor den ingeleverd. Nadat de laatste dorpelingen waren afgevoerd, werden om vier uur ’s middags elektriciteit en water afgesloten. Het officiële einde van Brovès. Les anciens et amis de Brovès Afgelopen Pinkstermaandag, 16 mei 2016, kwamen de Brovésiens voor de 42e keer samen op een heuvel naast Brovès. Pinkster

Vrachtwagens

Verlaten ...

maandag is voor de Brovésiens altijd een belangrijke feestdag geweest. De onteigening heeft deze traditie niet verbroken. Elk jaar is er een dienst in de oude kapel van Saint-Romain en de dorpelingen komen daarna samen voor een feestelijke picknick. Deze vieringen op verboden terrein kunnen alleen plaatsvinden met toestemming van de kolonel van het Camp de Canjuers. Gelukkig hebben de Brovésiens al sinds 1974 toestemming om het terrein te betreden en een wandeling door hun oude dorp te maken. Vrijwel alle aanwezigen zijn actief lid van l’Association des Anciens et Amis de Brovès. Een mooi moment om niet alleen herinneringen aan vroeger op te halen, maar ook de uitgevoerde restauraties te bewonderen. Nieuwe generaties Brovésiens voet ballen in het gras, oude jeugdvrienden sluiten elkaar in de armen en praten honderduit. Het doel van de Brovésiens? Dat de herin nering aan het dorp behouden blijft. De ruïnes van Brovès als openluchtmuseum, opdat de geschiedenis van dit spookdorp en route nooit vergeten wordt.

Nadat de laatste dorpelingen waren afgevoerd, werden elektriciteit en water afgesloten. Het officiële einde van Brovès

EN ROU TE

T E S S VA N D E R Z WE T

GEEF JIJ HET CHANSON EVEN DOOR? Tess van der Zwet is zangeres, copywriter en marketingmeisje. Op haar website chansonoffensief.nl én in de rubriek ‘Moments d’en-Chantement’ slaat ze een brug tussen het oude en het nieuwe chanson.

NTEME A H C N E ’ D S T MOMEN

HET IS VROEG OP DE ZONDAGMID-

dag, er is net slagroomtaart rondgegaan en tegenover mij zitten twee oudtan tes. Zodra iedereen een bordje op schoot heeft, wordt de onvermijdelijke vraag van iedere familieverjaardag gesteld: ‘Zo, Tess, wat doe jij tegen woordig?’. ‘Ik schrijf … en ik zing Franse chansons,’ antwoord ik met twijfelende trots. Verbazing alom. ‘Franse sjansóns?’ roept een van hen uit, met het accent op de o. ‘Zo’n jonge meid als jij? Wat gráp pig!’ Grappig was het niet bedoeld, maar ik ben blij dat ik blijkbaar wat amusement kan bijdragen aan deze reünie. ‘Gôh, dus Piaf en Brel enzo?’ vraagt Tante A. ‘Of uhhh, hoe heet die ene ook alweer met dat liedje over Parijs met die fluit …’ vervolgt Tante B. ‘Jacques Dutronc,’ vul ik aan, alsof we chansontrivia spelen. ‘Die óók?’ staart ze me ongelovig aan. ‘Bij zónder. Is dat niet vééls te oubol lig, meid?’ Ik steek enthousiast van wal en verlies mezelf in mijn verhaal over de tijdloosheid van de muziek. ‘Ja, dat vind jij, maar de rest van jouw leeftijdgenoten luistert slechts herrie,’ verzucht Tante A. Plots mengt Oom C. zich in het gesprek: ‘Afgrijselijk. Het dendert maar door die autospeakers, ik kan mezelf niet eens meer boodschappen horen doen. Onlangs liet een Franse vriend me een plaat horen van Aznavour, uitgevoerd door rappers. Nou vind ik dat iedereen van die nummers af moet blijven, en dat geteisem al helemaal. Ik snap niet wat er mis is met het origineel.’ Hij krijgt bijval van Tante A. die het maar bela chelijk vindt dat ‘die ene Belg’ constant vergeleken wordt met Brel. ‘Wie denkt hij dat hij is?’ Het gesprek gaat door zonder mij. Ik prik onhandig in mijn stuk taart. Het is drie tegen één, oud tegen jong, dit is vechten tegen de bierkaai. Thuisgekomen realiseer ik me wat ik had moeten zeggen. Dat als we ‘vroeger was alles beter’ blijven zeggen, een muziekstijl nooit de kans krijgt om zich te

Muziek hoort doorgegeven te worden, ook als dat betekent dat er dan aan gesleuteld wordt

ontwikkelen en dus ook nooit groots kan blijven. Dat als we die ontwikkeling niet accepteren en de oudere generatie zich het chanson toe-eigent, het chanson achterblijft in de tijd, vastgehouden in het verleden als een flard geschiedenis. Laat die jongere generaties dus alsjeblieft het chanson herinterpreteren in de geest van vandaag. Laat men Stromae alsjeblieft met Brel vergelijken. Muziek hoort doorgegeven te worden, ook als dat betekent dat er dan aan gesleu teld wordt. Ook mijn generatie en die daarop en die dáárop moeten daaraan geloven. Ik verheug me al op de volgende familieverjaar dag. Gewapend met geniale voorbeelden van moderne chansonreprises zal ik wederom het amusement verzorgen. en route

EN ROU TE

MODERNE INTERPRETATIES VA N

KLASSIEKERS

Jonge artiesten van vandaag gaan maar al te graag aan de haal met oude klassiekers. En dat pakt heel vaak héél goed uit!

BEN L’ONCLE SOUL MET AZNAVOURS ‘DÉSORMAIS’ Het album Sa Jeunesse, waarop nieuwe artiesten het werk van Aznavour coveren, staat vol nummers ik graag de hemel in wil prijzen, maar de versie van Désormais van Ben L’Oncle Soul lijkt wel geschreven voor deze soulvolle versie.

NOIR DESIR MET FERRÉS ‘DES ARMES’ Een donker, mysterieus arrangement, de getormenteerde stem van Bertrand Cantat die de hoogte in schiet bij de zin ‘Des qu’il faut se garder au chaud au fond de l’âme’: het klinkt buitenaards, ijzingwekkend, maar o zo prachtig. Ferrés poëzie werd door Noir Desir in 2001 op muziek gezet. Zou hij het resultaat net zo mooi gevonden hebben?

ZAZ MET DASSINS ‘CHAMPS ELYSÉES’ Zaz verovert de hele wereld, maar blijft trouw aan haar moedertaal en het Franse cultureel muzikaal erfgoed. Op ieder hommageverzamel album is een bijdrage van haar te horen, maar mijn favoriet blijft haar album Paris met daarop een fantastische versie van Champs Elysées. Die bla zers, dat opzwepende arran gement, een skettende Zaz: je zou bijna vergeten dat de Champs tegenwoordig voor namelijk bestaat uit perma nente files en schreeuwerige winkelketens.

LOUANE MET MICHEL SARDOU’S ‘JE VOLE’ De 19-jarige ster van hét moment in Frank rijk, Louane Emera, verkreeg eerst bekend heid dankzij de Franse versie van The Voice en liet daarna zien ook een uitstekend actrice te zijn in La Famille Bélier (2014). De film bevat reprises van Sardou-chansons, met als absolute klapper het emotionele Je Vole. Zien en horen is geloven.

CHRISTINE & THE QUEENS MET BALAVOINE’S ‘AIMER EST PLUS FORT QUE D’ÊTRE AIMÉ’ Hoewel er net een gloednieuwe cd met tributes aan Balavoine in de winkel ligt, is de mooiste versie van een van zijn nummers nog altijd die van Christine & the Queens, zoals gespeeld tijdens 30 ans des Francofolies in 2014. Een Aimer est plus fort que d’être aimé met elektronische invloeden, een heel strijkorkest en een sensuele, dansende Christine. Terug te vinden op YouTube.

RECENSIES

EN ROU TE

POPULAIR

MICKEY 3D

CHRISTOPHE MAÉ

PARLOPHONE, 2016

WARNER, 2016

SEBOLAVY

L’ATTRAPE-RÊVES

Na zeven jaar schrijven en perfectioneren verscheen in april het zevende album van Mickaël Furnon, frontman van Mickey 3D. Sebolavy (C’est beau la vie) is ondanks de titel niet uitgesproken optimistisch. Integendeel: in Mickaëls stem en lyriek weerklinkt teleurstelling in zijn land, de politieke toestanden, de rechtsgeori ënteerde jongeren, de angst van het volk en de rol van de media daarin. De nummers zijn echter lang niet altijd neerslachtig, zeker niet als je de teksten laat voor wat ze zijn en puur luistert naar de opzwepende new wave-, electro- en popin vloeden. Hét hoogtepunt van deze plaat? Wellicht het prachtige, slepende Les papillons, waarin de zanger vocaal naar de achtergrond verdwijnt en zangeres en componiste Najah el Mahm oud de lead krijgt? De aan doenlijke wals Francois sous la pluie die medelijden met de president oproept? Of de opener van de plaat, La rose blanche, vergezeld door een schitterende videoclip, die het verhaal vertelt van een jonge Duitse tiener die in de oorlog de dood verkoos boven de onderwerping? Oordeelt u zelf.

Christophe Maé kennen we van zijn toegankelijke popliedjes met mediterrane en Afrikaanse invloeden. Na drie jaar afwezigheid is hij weer helemaal back in the picture. Je kunt geen Parijs’ metrostation inlopen of je vindt er een reusachtige aankondigingsposter in het kader van zijn tour rond L’attrape-rêves, zijn nieuwste plaat. Bij Maé weet je wat je kunt verwachten. Het album is dan ook niet origineel en verrassend, maar toch best leuk. Hij bezingt de onder werpen die hem momen teel bezighouden, zoals de vluchtelingensituatie in Lampedusa, zijn relatie met Les Amis, maar ook de liefde voor zijn jongste zoon Marcel. Deze emotionele onderwerpen klinken dank zij Maé’s stem en composi ties altijd opvallend luchtig. Toch is deze opgewekte lichtzinnigheid ook meteen het grootste minpunt aan deze cd: met de wetenschap dat de Franse zanger de veertig inmiddels gepas seerd is, komt een nummer als Californie, met een tekst die je zou verwachten van een begin twintiger, toch behoorlijk infantiel over. Maar het werkt prima in de auto richting de zon!

T E S S VA N D E R Z W E T

tip! KLASSIEK

REINBERT DE LEEUW & BARBARA HANNIGAN ERIK SATIE – SOCRATE WINTER & WINTER, 2016

Bij het grote publiek geniet Erik Satie vrijwel uitsluitend bekendheid vanwege zijn Gnossiennes en Gymnopédies voor piano. Pianist en dirigent Reinbert de Leeuw nam ze jaren geleden op in een wel zeer onthaast tempo, maar o wat klonk dat mooi. Ter viering van Satie’s 150e verjaardag wijdde De Leeuw zich opnieuw aan een partituur van de excentrieke meester: het zelden uitgevoerde en zo goed als vergeten Socrate, Drame Symphonique en trois Parties avec Voix uit 1919, op teksten van Plato, waarbij de Canadese Barbara Hannigan de rol van sopraan op zich neemt. En hoe! Haar serene, bijna meditatieve zangstem beweegt zich als een zacht golvende sluier door de eigenaardige composities die, zoals we van Satie gewend zijn, slechts zijn opgebouwd uit minimale pianoklan ken. De inmiddels 77-jarige De Leeuw weet zijn spel nog altijd perfect te doseren en speelt volledig in dienst van Hanni gan. NRC-recensent Joep Stapel vatte het onlangs beeldend samen: alsof hij van kei naar kei springt in een onverschillig beekje. Naast Socrate vinden we op de cd ook enkele vroegere com posities van Satie. Vooral de Trois Mélodies uit 1886 bezitten dezelfde dromerige, sprookjesachtige sfeer die we kennen uit de Gymnopédies, die in dezelfde periode ontstonden. Het absolute hoogtepunt is echter Hymne, waarin Hanni gans ultieme stembeheersing en de ingetogen finesse van De Leeuws pianospel samenvloeien tot een onovertrefbare harmonie. Vijf sterren voor dit fantastische album. A N DY A R N T S

CD’S

EN ROU TE

Connaissez-vous WIN!

LA FRANCE ? DE MEESTE EN ROUTE LEZERS KOMEN AL JAREN IN FRANKRIJK EN WETEN ONGETWIJFELD VEEL OVER DIT MOOIE LAND. DAAROM DAGEN WIJ HEN UIT OM HUN KENNIS TE TESTEN AAN DE HAND VAN VIJF VRAGEN OVER KUNST, LITERATUUR, MUZIEK, ARCHITECTUUR OF ANDERE WETENSWAARDIGHEDEN. BENT U EEN ECHTE FRANCOFIEL? DOE DAN MEE. ONDER DE GOEDE INZENDINGEN VERLOTEN WIJ VIJF EXEMPLAREN VAN ‘ALTIJD EEN PARISIENNE, WAAR JE OOK BENT’.

Een heerlijk humoristisch handboek voor de vrouw die stiekem een Parisienne wil zijn. Over liefde, stijl en slechte gewoontes, maar ook over de Parijse kijk op cultuur, mode en hoe je te gedragen. Tips, columns, recepten en korte handleidingen wisselen elkaar af. Een must-have voor elke stoere vrouw van nu. UITGEVERIJ MO’MEDIA. € 16,95

1. WAT IS DE NA AM VAN DIT NIEUWE BOUW WERK IN HARTJE PARIJS?

2. ‘DE DOOD VAN MARAT’ IS HET VOORNAAMSTE SCHILDERIJ VAN JACQUES-LOUIS DAVID EN EEN SLEUTELWERK IN DE KUNSTGESCHIEDENIS. MAAR DOOR WIE WERD MARAT EIGENLIJK VERMOORD?

3. IN WELK JAAR VERTROK DE LAATSTE BEWONER UIT ‘SPOOKDORP’ 4. IN WELK DORP IN DE VAUCLUSE BROVÈS? A: 1964 – B: 1969 – C: 1974 STA AT DEZE VILL A DIE PABLO PICA SSO OOIT KOCHT VOOR ZIJN MAÎTRESSE DOR A MA AR, VOOR DE PRIJS VAN ÉÉN STILLEVEN?

5. DEZE 44-JARIGE FRANSE ZANGERES EN ACTRICE HAD EEN RELATIE MET ONDER ANDEREN LENNY KRAVITZ EN JOHNNY DEPP.

Doe mee! Vul de antwoorden en uw gegevens vóór vrijdag 5 augustus in op onze website. Ga naar www.enroute-magazine.nl. De winnaar ontvangt binnen twee weken na de sluitingsdatum bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

EN ROU TE

ACCOMMODATIE

R E P O R TA G E

EN ROU TE

Verstilde schoonheid Dolen door de verlaten Lozère

HET LANDSCHAP VAN DE LOZÈRE IS BAR EN – SOMS – WOEST MOOI. MAAR VOORAL: LEEG. DE OORSPRONKELIJKE BEWONERS TREKKEN WEG. HUN PLAATS WORDT INGENOMEN DOOR AVONTURIERS. PIONIERS DIE OPVALLENDE PROJECTEN OPZETTEN, VAAK VOOR TOERISTEN. EEN REIS DOOR HET ONBEKENDSTE DEPARTEMENT VAN FRANKRIJK.

TEKST EN BEELD: JEROEN DIRKS STEEDS HOGER KLIM IK. HET IN DE ROTS UITGEHOUWEN

t rappetje wordt smaller en steiler. Het koude maanlicht is nauwe lijks toereikend om de treden te zien. Boven op de berg wacht de mafste slaapplaats van Frankrijk. Een geheel glazen driehoek van twee bij twee bij twee meter, met een tweepersoonsbed d’r in. Het is een soort mini-uitvoering van de piramide die de entree vormt van het Louvre in Parijs. Maar in tegenstelling tot bij ’s werelds grootste museum is hier op de bergtop niemand of niets. Alleen de wind. En de wijde sterrenhemel waar ik kleintjes onder ga liggen. Ik ben in Vébron, een dorp van niks aan een zijrivier van de Tarn. Ruim twee jaar geleden begonnen Audrey en Matthieu hier met het bouwen van wat een klein lustoord moest worden. Ver boven het dorp lieten ze een aantal luxe hutjes tegen de berghelling aan verrijzen. Ergens halverwege ligt een verwarmd zwembadje. En bovenop de berg die glazen piramide. Ma p’tite Cabane en Lozère is een megaklus geweest, zo blijkt – waar vooral Matthieu trots op lijkt te zijn. Audrey heeft nog geen tijd gehad om na te denken. Nu de gasten komen, richt zij al haar aandacht op het bakken van mini-soufflés met tapenadevulling en het koken van een opvallend frisse courgettesoep. ‘Het gaat goed. De mensen weten onze cabana’s te vinden,’ laat ze weten, als het diner klaar is en de gasten naar hun hutjes zijn. ‘Maar het rare is wel dat, ook al kun je hier van alles doen in de omgeving – kanoën, bergen beklimmen, fietsen, wandelen – dat we tot onze verbazing merken dat mensen hier vooral komen om uit te rusten. Het mooiste landschap van Frankrijk, en zij liggen vooral in hun hut.’

baguettes voor het ontbijt afbakt boven een houtvuurtje. ‘En als je dan ziet waar we hier zitten … zonde!’ In tegenstelling tot Audrey en Matthieu heeft Yann zijn landgoed vol chaletjes bij Le Bleymard niet zelf opgebouwd. De hoekige Breton had al een heel leven van omzwervingen achter de rug voordat hij via onder meer Amsterdam en Gronin gen in de Lozère belandde. ‘Ik zag deze compleet verlaten chalets en het leek me wel wat,’ legt hij uit, in prima Nederlands. De chalets waren ooit zo’n typisch Frans vakantiecentrum van La Poste. Yann kon het geheel voor een zacht prijsje overne men en maakte er een (Spartaanse) bed & breakfast van. Pièce de résistance van Yanns accom modatie op 1530 meter hoogte (!) is het zelfgebouwde, houten vlonderterras. Met uitzicht over de bergen. Dat het terras niet voldoet aan de voorschriften (‘er zou eens iemand kunnen uitglijden als het MENHIRS hout nat wordt’), lijkt niemand te deren. ‘Ach, die regels,’ zucht Yann. ‘Dan komen ze hier langs, maken uitgebreid rapport op en brengen dat naar de burgemeester. Maar verder dan de burgemeester komt het niet. Ze treden niet op. Want: wie wil hier anders iets beginnen? Als ik weg ben, gebeurt hier helemaal niks.’

Tien, elf uur achterelkaar slapen Iets verderop had Yann Keronault van Les Chalets du Goulet een paar dagen eerder precies hetzelfde verteld. ‘Uit Parijs, Marseille, Lyon; overal komen ze vandaan. Ze zijn zo gestrest dat ze soms tien of elf uur achterelkaar liggen te slapen,’ zegt hij, terwijl hij de

Dagenlang maar één Lidl Het is het verhaal van de Lozère. De jongeren zijn allang weggetrok ken naar plekken waar wel werk en reuring is. Dorpen verkrotten. Je kunt kilometers reizen zonder dat je iets of iemand tegenkomt. Er zijn nauwelijks megasupermarkten en ik zie dagenlang maar één

Flarden mist of opvallende wolkenpartijen boven de bergen. Op zo’n moment ervaart zelfs de grootste scepticus een bepaalde mystiek

EN ROU TE

Wat is geluk? Een volledig onverwacht bellevue op een van de mooiste dorpjes van Frankrijk? Lidl. Het aantal rotondes is, zeker voor Franse begrippen, beperkt. In Mende, hoofdstad én grootste stad van het departement, wonen 11.804 mensen. Maar het landschap is mooi. De wilde kloof van de Gorges du Tarn, met de Nederlandse pleisterplaats Sainte-Enimie, kent iedereen. De Lot geniet ook een zekere bekendheid. Maar de zestig kilometer lange bergtop van Mont Lozère is minstens even bijzonder en bijna compleet verlaten. De hellingen zijn geel, soms weldadig groen en dan weer rauw, bezaaid met prehistorische rotsblokken. Als wegwijzers uit een ver verleden staan er in een eindeloze rij door wind en zon verweerde menhirs opgesteld, de enigen in Frankrijk naast die in Bretagne. Heel af en toe, bij helder weer, is in de verte de Middellandse Zee zichtbaar, maar vaker is er sprake van flarden mist of opvallende wolkenpartijen boven de bergen. Op zo’n moment ervaart zelfs de grootste scepticus een bepaalde mystiek. Dat trekt pioniers aan. Avonturiers uit alle hoeken van Frankrijk die in de leegheid van de Lozère een nieuw leven willen opbouwen. Zoals Yann. Zoals Audrey en Matthieu. En Myriam Rocher. Zij woont en werkt zelfs al meer dan twintig jaar in de Lozère. Ze heeft een eigen landgoed waar ze een all-inclusive Zhigong (een soort yoga-)programma aanbiedt, al dan niet gecombineerd met fiets- of wandeltochten en lekker eten. Ik ontmoet haar boven op Mont Lozère waar haar oefeningen bijna als vanzelf meer waarde krijgen. Weken over geitenpaadjes Intussen hoor ik het verhaal van de vrouw die elk jaar in juni ergens vanaf de Côte d’Azur begint te lopen met maar liefst veertig volwassen rijpaarden. Ze volgt weken achter elkaar, honderden kilo meters lang, eeuwenoude geitenpaadjes. Totdat ze bij Mont Lozère aankomt. Daar verhuurt ze de paarden aan toeristen. Aan het eind van het seizoen gaat het hele gezelschap dezelfde weg weer terug. Matthias is ook zo’n pionier. Hij heeft zijn gewone leventje in de Ardèche achter zich gelaten, woont nu in een commune in de

bergen bij Villefort, heeft een camping opgezet en specialiseert zich als canyoning-gids in de Gorges du Chassezac. Canyoning mag dan klinken als met een kano een riviertje afvaren; in de praktijk blijkt het een nogal ruige manier om te voet af te dalen door een rivierkloof. Al begint het nog rustig. Ik hijs me in een wetsuit, doe een helm op en trek een beschermende heupbroek aan, waaraan twee karabijnhaken zitten. Voorzorgsmaatregelen. Gewoon. Voor de zekerheid, denk ik in mijn naïviteit. Nee dus. Voordat ik het weet glijd ik door snelstromend water over spekglad graniet de Chassezac door. Dan dondert het water een meter of drie, vier naar beneden en moet ik me met de haken aan een touw vastmaken dat Matthias voor me spant. Om vervolgens min of meer abseilend door de waterval heen in een diepe poel te belanden. Met de handen voor de borst Hoogtepunt is de rots waar de rivier breed uitwaaiert voordat die weer een paar meter naar beneden valt. Matthias gaat als een soort verkeersagent voor me zitten. Hij geeft aan dat ik precies in het midden naar beneden moet. Zittend, met de handen gekruist voor de borst. Althans, daar ga ik van uit. Totdat ik al glijdend door Matthias met een handige beweging volledig wordt omgetrokken en in één keer voorover naar beneden stort. Wat is geluk? Dat je zo’n avontuur zonder kleerscheuren over leeft? Of dat je even later, rustig op je rug liggend in je wetsuit in de – zowaar even rustig voortkabbelende – Chassezac dobbert? Dat je omhoogkijkt vanuit de kloof en daar ver, héél ver boven je het kerkje en de monumentale toren van het middeleeuwse dorpje La Garde-Guérin ontwaart? Volledig onverwacht een bellevue op een van de mooiste dorpjes van Frankrijk. Inwoneraantal: 12, lees ik later. Maar op dit verstilde moment in het water van de Chassezac hét baken van de Lozère. Aan alles komt een eind. Ook aan mijn eerste canyoningavontuur. Enigszins stram en toch wel wat koud geworden klauter ik uit rivier. Ik ben even bezig om me uit de wetsuit te wringen. Verheug me op wat eten, straks. En dan lekker warm naar bed, in de eeuwige rust van de verlaten Lozère. Eens Kijken of ik een glazen piramide op een bergtop kan vinden. en route

Extra informatie over de Lozère De Lozère in Zuid-Frankrijk is na Frans Guyana het dunst bevolkte departement. Het is goed bereikbaar per auto (A75, afslaan vóór het hoogste viaduct van Europa bij Millau, of via de Autoroute du Soleil). Air France-KLM vliegt direct op Montpellier, een klein vliegveld waar op 20 meter afstand van de terminal auto’s te huur zijn. Naast de in het artikel genoemde accommodaties zijn er veel campings langs de Tarn. Meer informatie op: klm.com, rendezvousenfrance.com en lozere-tourisme.com

EN ROU TE

R E P O R TA G E

EN ROUTE JOURNALIST JEROEN DIRKS

EN ROU TE

Het klein Citroën vakantieboek Nostalgische reisgids voor trips en routes door Frankrijk. Al bij de eerste keer doorbladeren raak je meteen in vakantiestemming. De inhoudsopgave is per departement ingedeeld. 17,95 + verzendkosten. Verkrijgbaar via citroexpert.nl

De oranje eend ontdekt

FRANKRIJK

De oranje eend ontdekt Frankrijk

Diana van de Rozenberg & Maarten Scholten - Steph Brederode

Een vrolijk voorleesboek voor kinderen van 2-6 jaar. Spelenderwijs voorbereiden op vakantie of emigratie. € 12,50. Onder andere verkrijgbaar via orangeducktravels.com

Klassieke Franse patés Madame Paté maakt haar patés speciaal voor liefhebbers van klassieke Franse patés die je normaal alleen in Frankrijk vindt. Mooi gegarneerd in houten terrines. Ovenvers óf om zelf af te bakken. madamepate.nl

Brocante uit Zuid-Frankrijk Dat haal je in Bodegraven. Maurice van Maanen van Brocante Var Unique gaat regelmatig naar de Provence voor de mooiste objecten voor uw interieur of tuin. Laat u verrassen door prachtige stukjes nostalgie! brocanteuitfrankrijk.nl

LÈCHE-VITRINE

EN ROU TE

Ketchup gastronomique Uit de keuken van het Franse merk Le Comptoir de Mathilde. Je proeft het verschil tussen deze ketchup gastronomique en ‘gewone’ ketchup. Inhoud: 400 gram. € 7,95 En Route-lezers ontvangen 20% korting!

Besparen op tolkosten Lotion tegen muggen

Handig! De App Péago helpt je om tientallen euro’s te besparen op de tolwegen in Zuid-Frankrijk door iets vaker tussentijds af te slaan en af te rekenen. Voor iPhone en Android. € 3,99. peago.nl

Deze verfrissende huidlotion houdt muggen op afstand en bevat een mix van vier essentiële oliën: lavendel, geranium, munt en citronella. Vanaf € 8,50 En Route-lezers ontvangen 20% korting!.

Bestellen?

Ga naar www.hetfransewarenhuis.nl en gebruik in uw winkelwagen de kortingscode ERFW0616. Geldig tot 1 augustus 2016. Verzendkosten gratis vanaf € 50.

LÈCHE-VITRINE Fraîcheur Méditerranée

Authentieke huidverzorgingsproducten op basis van olijfolie en karitéboter. Zonder parabenen, phenoyethanol, silicionen, aluminium, kleurstoffen, chemische producten én dierproefvrij. € 12,95 voor alle gezichtsreinigingsproducten ‘Fraîcheur Méditerranée’. www.o-lijf-care.com

Bubbelwijn Winnaar van een zilveren medaille tijdens Vinalies Internationales 2015! Een fantastische Grand Cru champagne. Mineraalrijk en complex van smaak. Heel fijne mousse en een bijzonder lange afdronk. € 44,95 bubbliez.nl

EN ROU TE

KOMEDIE

DRAMA, THRILLER

DOCUMENTAIRE

LE NOUVEAU

UN HOMME À LA HAUTEUR

ELLE

COMPOSTELLE

CAST: RÉPHAËL GHRENASSIA, JOSHUA RACCAH, GÉRALDINE MARTINEAU REGIE: RUDI ROSENBERG DISTRIBUTEUR: LUMIÈRE RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

ONVERWACHTE VRIENDSCHAP Als de 13-jarige Benoit verhuist van Le Havre naar Parijs, belandt hij op een middelbare school waar hij ondanks verwoede pogin gen maar geen indruk kan maken op zijn populaire medescholieren. Wanneer hij, aanvankelijk tegen zijn zin, in de armen wordt gesloten door de sulletjes van zijn klas, begint hun flauwe humor, eigenzinnig heid en de zekere mate van solidariteit hem steeds meer te bevallen. Dit prijswin nende tienerdrama geeft de typische problemen waar mee een 13-jarige kampt perfect weer.

CAST: JEAN DUJARDIN, VIRGINIE EFIRA, CÉDRIC KAHN REGIE: LAURENT TIRARD DISTRIBUTEUR: CINÉART RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

OPVALLENDE VERSCHIJNING Diane is een prachtige vrouw met een goed gevoel voor humor. Daarnaast is ze een zeer succesvol advocate met een sterke persoonlijkheid. Het enige wat nog ontbreekt in haar ogenschijnlijk perfecte leven is een nieuwe liefde. Na een ongelukkig huwelijk staat deze vrijge zelle dame helemaal open voor een leuke man. Het toeval wil dat ze op een avond wordt gebeld door een zekere Alexandre die haar telefoon heeft gevonden. Het klikt meteen. Ze plan nen na het leuke telefoon gesprek dan ook een date, maar deze ontmoeting gaat niet helemaal zoals ver wacht.

CAST: ISABELLE HUPPERT REGIE: PAUL VERHOEVEN DISTRIBUTEUR: INDEPENDENT FILMS RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

REGIE: FREDDY MOUCHARD DISTRIBUTEUR: CONTACT FILM RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

KAT EN MUIS

BEDEVAART

Isabelle Huppert speelt in deze thriller de onver woestbare Michèle, baas van een toonaangevend videogamebedrijf. Een vader als massamoordenaar, een onvolwassen, verwende zoon en een lastige ex-man maken haar leven al rede lijk gecompliceerd. Maar wanneer ze op een avond wordt aangevallen door een onbekende inbreker, veran dert haar leven drastisch. De genadeloze Michèle besluit zelf achter de dader aan te gaan, wat resulteert in een spannend kat-en-muis-spel dat elk moment uit de hand kan lopen.

In Compostelle volgt regis seur Freddy Mouchard gedu rende drie jaar een aantal pelgrims op hun bedevaart naar Saint-Jacques de Compostelle. De beleving van de tocht is voor iedereen verschillend: behalve de fysieke uitdaging, worden ze ook mentaal flink op de proef gesteld. Ongeacht welke leeftijd, sociale achter grond of religieuze overtui ging iemand heeft, iedereen gaat over zijn eigen grenzen heen. Door het contact met de natuur, met andere pelgrims en het lopen in verschillende ritmes door de mooie landschappen, wordt ieder individu op zijn eigen krachten en tekortkomingen gewezen.

k I l b fiLm

SAMENGESTELD DOOR BIANCA PLOEG

EN ROU TE

tips!

DRAMA

QUAND ON A 17 ANS

CAST: SANDRINE KIBERLAIN, KACEY MOTTET KLEIN, CORENTIN FILA REGIE: ANDRÉ TÉCHINÉ DISTRIBUTEUR: LUMIÈRE RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

TEGENPOLEN Quand on a 17 ans neemt ons mee naar Luchon, prachtig gelegen in de Pyre neeën, waar klasgenoten Damien en Thomas elkaar niet kunnen luchten of zien. Damien is een intelligente, ingeto gen jongen die bij zijn moeder in het dal van de berg woont. Thomas, een fysiek sterke boerenjongen met studieproble men is zijn exacte tegenpool. Terwijl

de twee bijna dagelijks met elkaar op de vuist gaan, besluit de moeder van Damien om Thomas in huis te nemen, om zo zijn ernstig zieke moeder te ontlasten. De twee worden gedwongen om niet alleen elkaar, maar ook zichzelf beter te leren kennen en worden op die manier geconfronteerd met zowel hun identiteit als hun seksualiteit.

DRAMA, KOMEDIE

door het Franse land. Met hun voor stellingen betoveren en verwarren de spelers het toegestroomde publiek. De excentrieke artiesten leven als noma den. Familie, werk, liefde en vriend schap lopen ogenschijnlijk vlekkeloos in elkaar over. Tot de terugkeer van een oude vlam en de komst van een baby oude, geheelde wonden openen. Deze speelfilm werd onlangs op het International Film Festival Rotterdam bekroond met de VPRO Big Screen Award.

LES OGRES

CAST: ADÈLE HAENEL, MARC BARBÉ, FRANÇOIS FEHNER, MARION BOUVAREL REGIE: LÉA FÉHNER DISTRIBUTEUR: CHERRY PICKERS FILMDISTRIBUTIE RELEASEDATUM: NU IN DE BIOSCOOP

OUD ZEER Het reizende theatergezelschap Tsje chov Cabaret trekt met een circustent DRAMA

L’ AVENIR

CAST: ROMAN KOLINKA, ISABELLE HUPPERT, ANDRÉ MARCON REGIE: MIA HANSEN-LØVE DISTRIBUTEUR: CINEMIEN RELEASEDATUM: 22 SEPTEMBER 2016

LEVENSVRAGEN Nathalie (Isabelle Huppert) is hoogle raar in de filosofie en houdt zich zeer gepassioneerd bezig met grote levens vragen. Ze is getrouwd, heeft twee kinderen en een bezitterige, beginnend dementerende moeder. Wanneer haar man op een dag komt vertellen dat hij haar verlaat voor een jonge scharrel en haar uitgeverij haar werk niet meer wil publiceren, keert het tij. Plots wordt ze geconfronteerd met een nieuwe vrijheid en ziet ze zich genoodzaakt haar eigen toekomst eens goed te overdenken.

EN ROU TE

Toulouse STADSWANDELING DOOR LA VILLE ROSE

STEDENBLIK

EN ROU TE

Het is de vierde grootste stad van Frankrijk, uitstekend per vliegtuig te bereiken, en toch voor velen nog altijd onbekend terrein. Lisette van Gelder woont in Toulouse, heeft haar hart aan de stad verloren en verzorgt er Nederlandstalige rondleidingen onder de naam â&#x20AC;&#x2DC;Ontdek TOULOUSE!â&#x20AC;&#x2122;. Voor En Route stelde zij een prachtige stadswandeling samen langs haar favoriete adressen en natuurlijk de Basilique SaintSernin. TEKST: LISETTE VAN GELDER

EN ROU TE

WE BEGINNEN ONZE STADSWANDELING AL VROEG BIJ LE

Jardin des Plantes, een kleine 20 minuten van Hyper Centre. De entree van de tuin wordt gemarkeerd door een statige poort die vroeger toegang bood tot het voormalige stadhuis van Toulouse. Toen dat gesloopt werd en de poort niet langer nodig was, kreeg het bouwwerk een nieuwe bestemming bij de Jardin des Plantes. Met zijn vele grote bomen en beelden is het nu nog een heerlijk rustige tuin. Later vandaag zal het hier zeker drukker zijn met spelende kinderen, terwijl hun ouders in de schaduw een boek lezen, of op het terras zitten in de botanische tuin van Le Muséum d’histoire naturelle de Toulouse, het natuur historisch museum. Dit museum bevindt zich naast de uitgang van het park aan de Allée Jules Guesde. Het bezit onder meer een verzameling van opgezette dieren en een aantal skeletten die op een bijzondere manier tentoongesteld worden. Zo is er een skelet van een paard met een ruiter op zijn rug. Als we het park verlaten, lopen we nog even naar Le Jardin Royal aan de overkant. Daar staat het bronzen beeld van de schrij ver Antoine de Saint-Exupéry, samen met zijn creatie Le Petit

Prince. Saint-Exupéry en Toulouse hebben een speciale band, want de schrijver speelde als piloot een belangrijke rol bij het opzetten van de L’Aéropostale (zie kader rechtsonder).

Toulouse wordt ook wel La Ville Rose genoemd, want bijna alle huizen zijn gebouwd met roze bakstenen en rode dakpannen

LE MUSÉUM D’HISTOIRE NATURELLE

Les Tours Capitulaires We slaan nu de Rue Ozenne in, ontstaan aan het einde van de 19e eeuw, toen Tou louse op de schop ging en de middeleeuwse straatjes plaats moesten maken voor brede lanen. Aan weerszijden van de straat staan rijen knotwilgen. De stadsvilla op num mer 9 heeft een flinke toren, dateert nog uit de 15e eeuw en behoorde toe aan een familie van magistraten. Huizen met de torens waren in die tijd in het bezit van de Capitouls, de oude bestuurders van de stad. Alleen zij mochten namelijk een toren op hun huis bouwen. Veel van de rijk versierde Hôtels particuliers (stadsvilla’s) in Toulouse werden gebouwd in de 14e en 15e eeuw. Aan het einde van de Rue Ozenne, op nummer 3, valt nog iets op: een bijzondere pharmacie uit 1914. Het interieur is afkomstig uit een 18e-eeuwse apotheek die ooit gevestigd was op de Place Rouaix, waar de kruidenmarkt werd gehouden. De kasten en de

R E P O R TA G E

STADSVILLA AAN DE RUE OZENNE

RUE D’ALSACE LORRAINE

LE BIBENT

laden zijn van verschillende soorten hout vervaardigd en rijkelijk versierd. Ook al hebben we hier niets nodig, we gaan toch even binnenkijken. De brede lanen worden afgewisseld met kleine kronkelige middeleeuwse straatjes. In een daarvan, de Rue des Tourneurs, zit op nummer 11 een goed restaurant, La Cendrée. Wie geluk heeft, krijgt een plaats vlak voor de enorme open haard, die aangeblazen wordt door een grote blaasbalg, en waar de crème catalane brûlée au fer voor je neus bereid wordt. Hier dronk ik ooit mijn eerste echte Toulousainse aperitief: Kir met Violet. La Ville Rose Van de Rue du Languedoc steken we de Place Esquirol over naar de Rue d’Alsace Lorraine. De gevels van de huizen zijn prachtig. Ook deze brede laan is eind 19e eeuw gecreëerd en op de versie ringen aan de gevels is niets bezuinigd. Struikel dus niet als u steeds omhoogkijkt! Deze straat is tevens dé winkelboulevard, maar ook in de straatjes rondom de Rue Saint-Rome en de Place

Saint-Georges kunnen we ons geld gemakkelijk kwijt. Het grote gebouw rechts aan het begin van de straat is het Musée des Augustins, musée des beaux-arts de Toulouse. Het is een van de oudste musea van Frankrijk en herbergt tal van religieuze stukken die tijdens de Franse Revolutie van de sloop hamer zijn gered. Verderop, in de Rue d’Alsace Lorraine komen we warenhuis Galeries Lafayette tegen. Het gebouw is van recentere datum en valt een beetje uit de toon bij de 19e-eeuwse architectuur. Maar vanaf het dakterras op de zesde etage kijken we prachtig uit over de daken van de stad en is meteen duidelijk waarom Toulouse ook wel La Ville Rose wordt genoemd: bijna alle huizen zijn gebouwd met roze bakstenen en rode dakpannen. De koninklijke allure van Le Capitole Weer beneden bereiken we al snel een groot plein, het Square Charles de Gaulle, met in het midden een grote middeleeuwsuitziende toren. Deze robuuste toren, de Donjon, diende oor

L’Aéropostale Direct na de Eerste Wereldoorlog speelde Toulouse een belangrijke rol in de

opkomende luchtvaart en vliegtuigbouw. Pierre-George Latécoère, een jonge ingenieur, zag mogelijkheden in de nieuwe manier van transport die volop was uitgetest tijdens de oorlog. Hij richtte in 1918 Lignes aériennes Latécoère op, de voorloper van L’Aéropostale - de luchtpostbrigade. De pioniers van L’Aéropostale zetten begin jaren twintig de eerste vluchten uit naar Spanje, Afrika en enkele jaren later zelfs naar Zuid-Amerika. Daardoor kreeg Frankrijk een (post) luchtbrug met haar overzeese gebieden. Deze piloten waren absolute helden, want de eerste vluchten waren zeker niet zonder gevaar. Zij zetten hun leven op het spel om post en passagiers te vervoeren. Een van hen was Antoine de Saint-Exupéry, de beroemde schrijver van Le Petit Prince. De vaste thuisbasis van de piloten was een hotel aan de Place du Capitole, dat we nu kennen als Hotel Le Grand Balcon. De kamer waarin Saint-Exupéry verbleef is nog altijd in dezelfde staat en inmiddels een historisch monument.

EN ROU TE

VIERGE NOIRE

spronkelijk als stadsarchief. Nu is het Office de Tourisme erin gevestigd. Achter de Donjon staat Le Capitole, het stadhuis van Toulouse, dat met zijn indrukwekkende façade een koninklijke allure heeft. Het gebouw is prachtig en het plein is enorm. Het is tussen 1750 en 1760 in opdracht van de Capitouls gebouwd en draagt dan ook hun wapenschilden. Ook de opera van Toulouse is hier gevestigd. La Salle des Illustres, op de eerste verdieping, is beschilderd met taferelen uit de geschiedenis van Toulouse, staat vol met beelden van helden van de stad en is rijkelijk versierd met bladgoud en kroonluchters. Geen wonder dat dit een populaire trouw locatie is. We betreden de zaal via La cour Henri IV. Aan het einde links, dan de trap omhoog. De toegang is gratis. Op de Place du Capitole is het vrijwel altijd een drukte van belang; een markt, een manifestatie, muzikanten en rondom allerlei terrasjes. Eén restaurant dat we hier niet mogen missen is Bibent, een van de oudste aan het plein. Is het niet voor lunch of diner, dan toch even voor een kop koffie of een glas wijn. Le Bibent heeft een prachtig art nouveau-interieur waar moderne aanpassingen vernuftig in zijn weggewerkt. Probeer de beveiligingscamera’s maar eens te ontdekken!

PONT NEUF

La Vierge Noire Kom, laten we naar de Basilique Saint-Sernin de Toulouse gaan, de grootste romaanse kerk ter wereld en vernoemd naar de eerste bisschop van de stad. De basiliek staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO en werd in de 11e eeuw gebouwd om aan de grote stroom pelgrims te kunnen voldoen. Zij kwamen én komen zeker niet alleen voor Saint-Sernin, want Toulouse ligt aan de Via Tolosa, de meeste zuidelijke pelgrimsroute die via Frankrijk naar Santiago de Compostella voert. Een andere veelbezocht heiligdom, naast de Saint-Sernin, is de Notre-Dame de la Daurade: een donkere kerk, waarin de Toulousains La Vierge Noire vereren. De Zwarte Maagd is de patroonheilige van zwangere vrouwen en heeft haar eigen garderobe. Met het wisselen van de reli gieuze seizoenen, wisselt zij van jurk. Een groot deel van haar jurken is ontworpen door vooraanstaande Franse couturiers. Zo was Jean-Charles de Castelbajac ver antwoordelijk voor haar ‘Battle Dress’, uitgevoerd in camoufla gekleuren, omdat de Maagd tevens de beschermvrouwe is van vredessoldaten.

De Zwarte Maagd heeft haar eigen garderobe. Met het wisselen van de religieuze seizoenen, wisselt zij van jurk

PLACE DU CAPITOLE

Le Pont Neuf We verlaten de kerk via de hoofdingang en kijken direct op Le Pont Neuf – ondanks de naam de oudste brug van Toulouse. De eerste steen werd in 1544 gelegd en het duurde daarna nog 100 jaar voordat alles klaar was. Le Pont Neuf is de enige brug die nog nooit is weggesleurd tijdens de overstromingen van de Garonne; het lijkt misschien een rustige rivier, maar hij kan met het smeltwater uit de Pyreneeën veranderen in een alles verwoestende stroom. Van Le Pont Neuf lopen we naar ‘Aux Saveurs des Paradoux’, een van mijn favoriete restaurantjes en tevens ons eindstation. Het bevindt zich in de Rue des Paradoux, een smal middeleeuws straatje. Op het menu staat wat er die dag vers op de markt te verkrijgen was, en het is altijd erg smakelijk en goed verzorgd. Eigenaar Sebastiaan staat ons al op te wachten. Laten we een plat du jour nemen: een velouté van groenten en vis met een goed glas wijn en een goed dessert met koffie toe. Bon appétit! en route

Toulouse als religieus bolwerk Religie heeft in belangrijke mate de geschiedenis

van Toulouse bepaald. Het begon met Saint-Sernin, de eerste bisschop van de stad, de kruistocht tegen de katharen, met daarbij de belegering van de stad, en de vele kloosterorden die zich binnen de stadsgrenzen vestigden. Tot de Franse Revolutie telde Toulouse meer dan veertig kloosterordes. De Revolutie betekende een radicaal einde voor al deze orden. Het volk keerde zich niet alleen tegen de koning en de adel, maar ook tegen de Kerk en weigerde voortaan de kerkelijke belastingen te betalen. Al het kerkelijke bezit viel toe aan de staat en een groot deel van de kloosters werd gesloopt.

R E P O R TA G E

EN ROU TE

Pratique

SLAPEN HÔTEL ROYAL WILSON**

Een charmant hotel in het centrum van Toulouse. De kamers zijn ruim en met de pazzio doet het hotel zeer mediter raan aan.

VOOR ALGEMENE INFORMATIE: L’OFFICE DE TOURISME DE TOULOUSE Square Charles de Gaulle toulouse-tourisme.com

6 Rue Labéda, Toulouse hotelroyalwilson-toulouse.com

SÉBASTIEN FRANJAU, LA CENDRÉE

ETEN EN DRINKEN LA CENDRÉE 11 Rue des Tourneurs, Toulouse AUX SAVEURS DES PARADOUX 14 Rue des Paradoux, Toulouse L’AIR DE FAMILLE

NEDERLANDSTALIGE STADS WANDELINGEN

Ontdek TOULOUSE! biedt Neder landstalige stadswandelingen aan. De wandeling voert langs de pareltjes van Toulouse. Tijdens de rondleiding ziet u dingen die u niet direct zullen opvallen en hoort u leuke verhalen over de stad. Vanaf €12,50.

Tegenover de markt Victor Hugo. Het is hier dagelijks een drukte van belang en als u op het terras zit, is er van alles te zien. U ontdekt hier hoe heerlijk simpel eten kan zijn als het met verse produc ten en met aandacht bereid is. En dat dat niet veel hoeft te kosten. Bij minder weer eet u romantisch in een van de kleine nisjes in de kelder. 20 Place Victor Hugo, Toulouse

info@ontdektoulouse.nl Tel. +33 (0)7 71 26 32 14 ontdektoulouse.nl

Meer info op tisseo.fr

Een design hotel met een historisch tintje, op 20 meter van de Place du Capi tole. In het begin van de 20e eeuw was dit de pleisterplaats van de luchtvaart pioniers van L’Aéropostale. De kamer waar Saint-Exupéry destijds sliep is nu een historisch monument. 8-10 Rue Romiguières, Toulouse grandbalconhotel.com

PARKEREN

Toulouse heeft voldoende parkeer ruimte. Parkeert u in Saint-Georges aan de Boulevard Larzare Carnot, dan bent u direct in het centrum. Het is echter voordeliger om even buiten de stad te parkeren op een P+R en vervolgens de metro te nemen. Ga naar P+R Argoulets (A62/61 afslag 15 La Roseraie, metrolijn A richting Basso-Cambo, halte Capitole.

LE GRAND BALCON****

HET TEAM VAN LE PARISIEN

LE PARISIEN

Restaurant met een eigentijds interi eur. Tijdens lange zwoele avonden zit u heerlijk tot in de kleine uurtjes op het terras. De chef – Michel Laffitte – serveert originele variaties op de grote bistro klassiekers.

29 Bis Boulevard de Strasbourg, Toulouse restaurantleparisien.com LA MAISON BUSQUET

Wijnhuis en andere lekkernijen sinds 1919. In deze winkel weet u niet waar u moet kijken, want hij is volgepakt en prachtig geëtaleerd. Heerlijkheden uit de streek, gedroogd fruit, mooie wijnen en gedistilleerde dranken. 10 Rue de Rémusat (épicerie) en 21 Place Victor Hugo

MUSEA MUSÉE DES AUGUSTINS 21 Rue de Metz, Toulouse augustins.org MUSÉE SAINT-RAYMOND 1 Ter Place Saint-Sernin, Toulouse saintraymond.toulouse.fr BEMBERG FOUNDATION HÔTEL D’ASSÉZAT Place d’Assézat, Toulouse fondation-bemberg.fr LET’S VISIT AIRBUS

Reserveer vooraf kaarten en vergeet niet om een geldig identiteitsbewijs mee te nemen! Allée André Turcat, 31700 Blagnac manatour.fr

EN ROU TE

S A MENGE S TELD DOOR PATRICI A JACOB

dankzij de hoofdfilm in haar eerste film: La famille Bélier. Ze kreeg daarvoor de César du meilleur espoir féminin. Tickets: circa € 35,- per stuk. Reserveren via digitick.com.

FRANCE

FESTIVAL-COTEDOPALE.FR

MA VILLE EST TANGO MENTON (ALPES-MARITIMES) 15 - 17 JULI

Carcassonne. Struin van het ene openluchtpodium naar het andere en geniet van La Bohème, het Ballet National d’Espagne en muziek van Pharrel ‘Happy’ Williams en rockband Indochine.

MONTPELLIER DANSE

FESTIVALDECARCASSONNE.FR

MONTPELLIER (HÉRAULT) 23 JUNI - 9 JULI

Tijdens dit wereldberoemde festival voor moderne dans zijn er danslessen in de bui tenlucht, filmvoorstellingen en natuurlijk optredens in verschillende theaters. Een van de troeven van dit jaar is The Primate Trilogy van Jacopo Godani, de Italiaanse choreograaf die momenteel de Dresden Frankfurt Dance Company leidt. Zijn stuk gaat hier in première. Ook interessant: Para que o céu não caia, van de Braziliaanse choreografe Lia Rodriques. Zij laat in deze voorstelling het gevecht om te overleven van de Yanomani-Indianen zien. Tickets: vanaf € 27,per stuk. Reserveren via de website. MONTPELLIERDANSE.COM

FESTIVAL DE CARCASSONNE CARCASSONNE (AUDE) 4 JULI - 1 AUGUSTUS

Theater, opera, klassieke muziek, jazz, circus. Het kan niet op tijdens dit beroemde, deels gratis, festival in vestingstad

FESTIVAL DE LA CÔTE D’OPALE BOULOGNE-SUR-MER (PAS-DE-CALAIS) 15 - 24 JULI

Populair muziekfestival in de openlucht dat dit jaar voor de 40e keer plaats vindt. Tussen de nationale artiesten die optreden zitten namen als Vianney, La grande Sophie, Radio Elvis en Anne Peichert, beter bekend onder haar artiestennaam Louane Emera. Louane werd in 2013 opgemerkt door haar optreden in de Franse versie van The Voice. Een jaar later werd ze nog bekender

FÊTE DE LA FRAMBOISE CONCÈZE DÉPT. CORRÈZE 10 JULI

Samen met de aardbei is de framboos de vrucht waar de zomer vanaf spat. In het dorpje Concèze is de fram bozenteelt al sinds 1950 een belangrijke inkomstenbron. De vrucht heeft er zelfs een speciale feestdag gekregen. Voor die dag wordt een gigantische frambozentaart gebakken en worden er frambozenlunches voorbe reid. Een sympathiek feest! FRAMBOISES.COM

LOUANE EMERA

Menton? Non, Buenos Aires! Drie dagen in juli leeft Menton op het ritme van deze Argentijnse hoofdstad en kunnen liefhebbers zich laven aan concerten, workshops tango, dansvoor stellingen en Argentijns eten. Laat u meeslepen door de gepassioneerde en melancholische ziel van de dans die eind 19e eeuw is ontstaan aan de oevers aan de Río de la Plata in Buenos Aires en Montevideo. TANGO-MENTON.FR

EN ROU TE

AHMAD JAMAL

JAZZ IN MARCIAC MARCIAC (GERS) 29 JULI - 15 AUGUSTUS

Ook dit jaar heeft dit gere nommeerde festival weer een line-up om te zoenen. Zomaar wat namen: Ibrahim Maalouf, Maceo Parker, Diana Krall, Lisa Simone. Als een van de weinige festivals ter wereld is het de organisatie van Marciac gelukt om de Amerikaanse pianist en componist Ahmad Jamal (1930), geboren als Frederick Russell Jones, te laten optreden in de gigan tische festivaltent. Volgens kenners heeft hij na Charlie Parker de meeste invloed gehad op de ontwikkeling van de jazz na 1945. Tickets: vanaf € 25,- per stuk. Reser veren via de website. JAZZINMARCIAC.COM

LES NUITS DU PIANO D’ERBALUNGA ERBALUNGA (CORSE) 30 JULI - 6 AUGUSTUS

Nadat pianist Patrice Morac chini Les nuits du piano in de

Var op de kaart had gezet, besloot hij dat ook te doen op het eiland waar hij is geboren. Sinds de oprichting in 2012 heeft het festival zich ontwikkeld tot een plek voor muzikale fijnproevers. In het Théâtre de Verdure in Erbalunga (Haute-Corse) genieten zij van het spel van gevestigde internationale namen en de sterren van de toekomst. Tickets: € 30,- per stuk. Reserveren via de site. LESNUITSDUPIANOERBALUNGA.FR

MUSIQUE CORDIALE FESTIVAL INTERNATIONAL

DIMA BAWAB

torium in Amman. Tijdens de openingsavond trekken fragmenten uit onder meer Carmen en Le nozze di Figaro voorbij. Tickets: vanaf € 15,per stuk. Reserveren via de website. MUSIQUE-CORDIALE.COM

SEILLANS (VAR) 30 JULI - 13 AUGUSTUS

In de zomer stroomt Seil lans en omgeving vol met liefhebbers van klassieke muziek. De meeste con certen vinden plaats in de kerk van dit bergdorpje. Het festival wordt geopend door Dima Bawab, een sopraan uit Jordanië die op haar vierde al piano en dans studeerde aan het conserva

FESTIVAL DU CINÉMA AMÉRICAINE DEAUVILLE (CALVADOS) 2 - 11 SEPTEMBER

In de derde week van augustus is Aurillac de internationale hoofdstad van de straatkunst en halen kunstenaars alles uit de kast om hun boodschap te vertel len: gigantische installaties, bijzondere opera’s, onwaar schijnlijke circusacts, noem maar op. Tickets: gemiddeld € 5,- per stuk. Reserveren via de site.

Sinds 1975 staat Deauville in het teken van de Ameri kaanse film – van kaskra kers tot arthouse-films. Vooral rond het casino is het een en al glamour en ‘sterren kijken’. Vorig jaar kreeg het werk van Keanu Reeves spe ciale aandacht en beloonde een jury onder leiding van de Franse regisseur Benoît Jac quot 99 Homes van Ramin Bahrani met de Grand Prix. De film gaat over een alleen staande vader die tijdens de kredietcrisis samen met zijn kind op straat komt te staan. Dagpas: € 35,- per stuk, toe gang tot alle niet besloten filmvertoningen van die dag. Reserveren via de site.

AURILLAC.NET

FESTIVAL-DEAUVILLE.COM

FESTIVAL INTERNATIONAL THÊATRE DE RUE D’AURILLAC AURILLAC (CANTAL) 17 - 20 AUGUSTUS

EN ROU TE

S A MENGE S TELD DOOR PATRICI A JACOB

FESTIVAL CINÉMA AU CLAIR DE LUNE

PA RIS

29 JULI - 14 AUGUSTUS

Elke zomer trakteert het Forum des Images op films in de buitenlucht (Place des Vosges, Butte Montmartre). Vorig jaar stonden films als

FESTIVAL CHOPIN 18 JUNI - 14 JULI

De muziek van iemand als Frédéric Chopin verdient een setting met allure, zoals de Orangerie van Parc de Bagatelle. In deze roman tische omgeving spelen musici uit de hele wereld wekenlang werken van deze Poolse componist en pianist. Dat doen ze tijdens recitals bij daglicht en concerten bij kaarslicht. Entreeprijs: vanaf € 17,- per stuk. FREDERIC-CHOPIN.COM

SANK AI JUKU

MEGURI 23 JUNI - 2 JULI

BLACK SUMMER FESTIVAL

Het Japanse gezelschap Sankai Juku schotelt het publiek Butoh voor, een wat ongrijpbare kunstvorm waarbij technieken uit de dans en het theater elkaar opvolgen om toeschouwers zintuiglijk, emotioneel en spiritueel te raken. Onder leiding van oprichter en choreograaf Ushio Ama getsu voeren witgeverfde dansers in het Théâtre de la Ville Meguri op, een visueel gedicht waarbij ze de zee en de rest van de wereld uitbeelden. Tickets: vanaf € 27,- per stuk. Reserveren via de website.

5 JULI - 30 JULI

THEATREDELAVILLE-PARIS.COM

CABARETSAUVAGE.COM

Een bruisende cocktail van jazz, salsa, funk, soul en reg gae geserveerd door Cabaret Sauvage, een theater als een circustent in het Parc de la Villette. Eerder speelden soullegende Betty LaVette en soulprins Ben l’Oncle Soul er de zaal plat. Dit jaar gaat de rode loper uit voor onder anderen blueszange res Christine Salem uit La Réunion en Too Many Zooz, een trio dat brasshouse speelt, een optelsom van jazz, rock en dance. Tickets: vanaf € 20,- per stuk. Reserveren via de website.

Le petit Nicolas van Laurent Tirard, Les adieux de la Reine van Benoît Jacquot en N inotchka van Ernest Lubitsch op het programma. FORUMDESIMAGES.FR

STREET FOOD INTERNATIONAL FESTIVAL 14 - 15 SEPTEMBER

Oké, het is geen nouvelle cuisine. Maar reken maar dat er wereldwijd op markten en in kleine restaurantjes ook culinaire meesterwerkjes uit de keukens rollen. Proef het tijdens deze ode aan street food in Parc des Expos Porte de Versailles! De toegang is gratis en eenmaal binnen kunt u uw trek stillen met crêpes, ceviche van zeebaars en lekkernijen uit voormalig Franse koloniën, zoals een Vietnamese noedelsalade (bun) of belegde baguette (banh mi). BL ACK SUMMER FESTIVAL

STREETFOODINTERNATIONAL FESTIVAL.COM

Heel Frankrijk viert quatorze juillet, maar Parijs pakt extra uit. Het volledige programma staat op quefaire.paris.fr

EN ROU TE

In elke editie voelt En Route-redactrice Mirthe Smeets een Nederlandse of Franse bekendheid aan de tand.

Wilfred de Bruijn: ‘Frankrijk is het land van oh la la, maar tegelijkertijd zó preuts’

Wilfred de Bruijn (42), is kunsthistoricus, bibliothecaris van Fondation Custodia en interviewer in het tv-programma Op zoek naar Frankrijk. Het clichébeeld bestaat dat Fransen gesloten zijn. In Op zoek naar Frankrijk lijkt het omgekeerde het geval. ‘Daar is een heel proces aan vooraf gegaan. Mijn ervaring is dat dit clichébeeld voor tamelijk veel Fransen ook echt opgaat. In eerste instantie zijn ze vaak heel gesloten, maar na lange gesprekken gaan ze open. Je ziet dan op televisie een stukje uit urenlange gesprekken. Ik ben gefascineerd door mensen, hoe verschillend ze zijn en mijn interesse is dan ook oprecht. Het helpt ook dat ik al dertien jaar in Frankrijk woon en weet wat de etiquette is. Ik begin nooit met een directe vraag, eerst praat ik rustig over andere dingen. Ik zal nooit tutoyeren, ook jongeren die ik nog niet ken, spreek ik in de beleefdheidsvorm aan, zoals dat hoort in Frankrijk. De cameraploeg vraagt weleens of dat nou allemaal moet, maar het is echt belangrijk om hier niet aan voorbij te gaan. Je laat daardoor zien dat je de mensen respecteert.’ Welke aflevering maakte de meeste indruk op jou? ‘Ik vond het bezoek aan de 100% Bretonse school indrukwek kend. Het lijkt charmant allemaal, hoe de voorstanders van het Bretons denken over de dingen, maar je ziet ook hoe ver het gaat. In Rennes, waar nooit Bretons maar een Gallisch dialect werd gesproken, hangen nu Bretonse naambordjes. Op school wordt de Bretonse taal onderwezen als zijnde een standaardtaal, terwijl het zo nooit gesproken is door eerdere generaties. Je leert dus een taal die je niet kunt spreken. Het is net als het Hebreeuws, dat door niemand meer gesproken wordt, behalve als liturgische taal. Weet je, het is niet erg allemaal, maar doe niet alsof je het Bretons in ere herstelt. Je maakt van oude wortels iets nieuws. Het is niet authen tiek, je bent bewust aan het vormgeven.’ Waar wil je nog graag aandacht aan besteden? ‘Ik zou me graag meer willen verdiepen in de tradities van de kerken en ik zou een reportage willen maken over Frankrijk en het leger. In elke stad heb je wel een kazerne. De Gendar meriekazernes zijn de grootste werkgevers. De Fransen zijn vaak toch wel trots op de wapenindustrie. Maar hoe we dat moeten aanpakken? Waarschijnlijk met jarenlange voorbe reiding. Medewerkers zullen niet gauw gaan praten voor de camera of kritisch durven zijn.

Ook de rechten van het Franse rijk vind ik boeiend. Bijna geen enkel ander land heeft nog zo veel contact met de overzeese oude koloniën. Bovendien gaan Fransen graag op reis naar plekken waar ze andere Fransen tegenkomen. Het klinkt heel avontuurlijk, op vakantie naar Tahiti of de Reunion, maar het is ook juist heel vertrouwd. Of Canada; een reisje daarheen houdt vaak in: Quebec. Ik vind dat interessant, hoe komt dat nu precies? Ook het imago van het land zou ik verder willen onderzoeken. Frankrijk lijkt het land van oh la la, seks en romantiek, maar het is tegelijkertijd juist zó preuts. Bij het laatste staatsbezoek werden Maxima en Willem-Alexander gekscherend nudisten genoemd in de media. Omdat Nederlanders zo vrij zijn in de ogen van veel Fransen. Laatst was ik met vrienden in de sauna en was er een gedeelte waar je géén kleding aan mocht. Nou, dat vonden ze héél moeilijk.’ Waar vertoef jij graag in Parijs? ‘Ik woon in Belleville, een fijne wijk met dat heerlijke park Butte Chaumont in de buurt. In de zomer ga ik weg, zoals de meeste Parijzenaren. Alhoewel ik graag wat mee zou willen pikken van de Eckersberg-expositie bij mijn werkgever Fonda tion Custodia. Prachtig lijkt me dat!’ en route

EN ROU TE

À TABLE

Aan het eind van de lente kun je op allerlei plekken in Frankrijk een transhumance meemaken: de verhuizing van koeien en andere dieren naar hooggelegen bergweiden, omdat daar ’s zomers het gras het malst is en de temperatuur het best. Een gezapig evenement? Niet echt. In de Ariège was het een paar weken geleden in ieder geval flink rennen voor een kudde deelnemende Nederlandse chefs. Want mon Dieu: wat gingen die koeien snel omhoog … TEKST EN BEELD: RENATE VAN DER BAS

La Reine des Transhumance van Gasconnekoeien

Ben te Voortwis toen hij werd benoemd tot ridder van het Gasconneras

In andere streken maken ze soms veel werk van de transhumance, met grote feesten, versierde koeien en geiten met bloemenkransen. In de Ariège zat dat er dit jaar allemaal niet in. Het lenteweer was te grillig om grootse evenemen ten voor te bereiden, of om überhaupt transhumances aan te kondigen. Dit leverde de familie Te Voortwis van boerderij Lindenhoff in Baambrugge flink wat zenuwen op: ze hadden vijftien Nederlandse chef-koks uitgenodigd om eind mei in de Pyreneeën zelf te komen bekijken hoe gezond de Pyreneeënkoe leeft. Het hoogtepunt van het weekend moest het meelopen met een kudde koeien naar de zomerwei worden.

PLAATS VAN HANDELING IS SAINT-

Pierre-de-Rivière, waar de acacia’s in volle bloei staan. Het dorpje ligt in de Ariège, een ruraal departement in het diepe zuiden, tegen de Pyreneeën aan. Foix is de hoofdstad van dit mooie stukje Frankrijk, dat het verder niet van stadse geneugten moet hebben. Hier gaat het om het natuurschoon. En het lekkere eten. Zoals de cassoulet, de Bethmalekaas en het prachtige vlees van de Gasconnekoeien.

Mettre à valeur Het tripje begint in een totaal niet natuurlijke omgeving: het outletcen trum Nailloux, tussen Toulouse en Foix in. Maar dat heeft een reden: in dit kale winkelgebied heeft oud-rugbyspeler Fabien Pelous drie restaurants geopend, waar hij qua rundvlees alleen met de Gasconnes werkt. Hij is een fils du pays, zo te zien een raszuivere Pyreneeër, met zijn robuuste lichaam, korte zwarte haar, brede kaaklijn en kapotte oren. Of nou ja, dat laatste is het onvermijdelijke gevolg van een slopende rugbycarrière. Veel rugbymannen gaan na hun actieve loopbaan de horeca in, maar niet ieder een begint natuurlijk drie restaurants.

À TABLE

EN ROU TE

Pyrénées Het Nederlandse gezelschap wrijft zich nu echt de ogen uit: dat koeien zó snel kunnen lopen! Pelous’ bijzondere keuze heeft alles te maken met het Gasconnerund: dankzij zijn drie verschillende horecaformules kan hij met complete karkassen werken en dat vindt hij mooi. Niets van het dier hoeft zo verloren te gaan, iets dat Pelous ‘mettre à valeur’ van het regio nale erfgoed noemt. De Nederlandse chefs kunnen het zeer waarderen dat in elk van Pelous’ restaurants een informatiebordje op de

Fabien Pelous

toog staat, dat precies vertelt welk beest die dag het vlees heeft geleverd: hoe het heet, waar het is geboren, wanneer geslacht, hoe lang het vlees heeft kun nen rijpen. ‘Petje af,’ zegt Patrick Kelder van het restaurant in Perscentrum Nieuwspoort, ‘je weet hier van A tot Z wat je eet. En goed dat ze alles van het dier gebruiken. Dat lukt in Nederland gewoon niet. Als ik bij ons longhaas of kalfswang op de kaart zet, dan verkoopt dat niet. Nederlanders kiezen toch het liefst voor de bekende stukken.’ Joechei, op naar de zomerwei! Na een lunch met vier verschillende vleesgerechten, worden meteen boodschappenlijstjes gemaakt voor het diner. Want ja, we zijn hier wel in Frankrijk, hè! Dooreten! Het idee is om zelf te koken in het mooie landhuis dat is afgehuurd als slaapadres, zodat we niet al te laat aan tafel hoeven gaan. Want de volgende ochtend zal het uiteindelijk toch gebeuren: we kun nen mee met een transhumance van Gasconnekoeien. En die gaat om 6 uur ’s ochtends van start. Uiteindelijk lukt de meeste chefs (lees: feestnummers) natuurlijk toch niet om voor half twee ’s nachts in bed te liggen. Als om vijf uur de wekker gaat, heeft een enkeling zelfs een bier tje nodig om wakker te worden. Maar om zes uur staat iedereen dan toch min

Jean-Pierre Gajan, directeur van het stamboekkantoor

of meer fris bij een wei in Saint-Pierrede-Riviére, waar zo’n veertig, vijftig koeien en kalveren voelen dat er iets staat te gebeuren. Als de boer ze met een stok in de hand de wei uit jaagt, weten de oudere, ervaren koeien het zeker: joechei, op naar de zomerwei! En ze zetten er ongelooflijk de pas in. Het Nederlandse gezelschap wrijft zich nu echt de ogen uit: dat koeien zó snel kunnen lopen! Ook ik had geen idee.

EN ROU TE

Of er weleens iets heel spannends is gebeurd? Na enig nadenken schudt ze van nee De eerste paar kilometer proberen we de groep bij te houden, maar het is ondoenlijk. Uiteindelijk leg gen de koeien de route naar de hoge Pyreneeënweides af in zo’n anderhalf uur, met – schat ik – minstens 600 meter hoogteverschil. Ik hoor bij het ploegje hekkensluiters dat pas drie kwartier later aankomt. En betoon mijn respect aan de grijze vaches die al lekker staan te grazen in de kruidige bloemenwei. Stugge herderin Een paar uur later gaan we zelf weer koehappen. Op de belendende Prat d’Albis liggen de houtblokken al te

gloeien op een prachtige, grote stenen grill. Ernaast staat een enorme stapel vlees klaar. Het is de familie Lagarde die ons hier welkom heet, op 1500 meter hoogte. Deze boeren hebben een zomerkudde rondlopen waarvan de 29-jarige Delphine Lagarde in haar uppie de herderin is. Het gaat om zeshonderdvijftig Gasconnerunderen van één jaar en ouder. Plus een stelletje jongere kalveren en ook nog tachtig paarden voor de fok. Samen hebben ze 1300 hectare de ruimte. Het is Delphines derde zomersei zoen boven. Tot voor kort was haar vader de herder. De stugge vrouw lijkt redelijk verstoord vanwege al die drukke Nederlanders op haar terrein. Ik vraag dus maar hoe haar dagen er normaal uitzien. Nou, die gaan zo: ze staat rond een uur of acht op, dan doet ze de ronde langs de kudde om te kijken of het goed is met alle beesten. Als er eentje niet in orde is, komt ze in actie. Eventueel door de veearts te ontbieden. En verder is er permanent werk aan de afrastering. ‘Nou, dat is het wel zo’n beetje.’ Of er weleens iets heel spannends is gebeurd? Na enig nadenken schudt ze van nee. ‘Ik heb hier nog nooit een beer of een wolf gezien. Wel vliegen er meer aasgieren dan vroeger. En soms zijn er everzwijnen. Maar echt spannende ervaringen? Nee.’ Ze vertelt dat op de berghelling van de buren een kudde loopt zonder herder. Delphines analyse: ‘Dat gaat wel goed, of niet.’ Zo is het maar net. Ik moet naar de wc, dat kan op Delphi nes badkamer. De volledige inventaris: een tandenborstel en een fles super marktdoucheschuim.

Waarheid als een koe Een van de Nederlandse chefs, Mark Baan uit Rotterdam, kijkt rond over de kale bergtoppen en vraagt zich waarschijnlijk af of hij het op zo’n kale top zou uithouden. ‘Dus dit is wat er is hier?’ vraagt hij met een weids armge baar aan Ben te Voortwis. Die staart even in de verte en zegt dan: ‘Nou, er zijn hier wel tientallen soorten gras.’ Mark is eigenlijk vegetariër, maar kan even later een stukje vers gegrild vlees toch niet weerstaan. En veel anders is er ook niet te eten, dan lapjes van de ‘koningin van de Pyreneeën’. Zelfs de koeien in de wei komen kijken bij de grill, hopelijk in zalige onwetend heid van wat daar precies gebeurt. Na de lunch buik ik op een bankje uit naast een andere reine, de 90 jaar oude grootmoeder van de herderin. Ik heb niet echt puf meer voor een diepteinterview, maar we hebben wel een

uitstekend gesprek over het vermijden van fruit aan het eind van een maaltijd. ‘Maar mocht je als dessert toch een sinaasappeltje willen eten, dan is koffie natuurlijk geen optie meer.’ Ook al is mami in haar leven nooit verder weg geweest dan Toulouse (toch bijna 100 kilometer verderop), ze gaat ervan uit dat dit een universele waarheid is. Een waarheid als een koe, dus. En dan komt er een lijzige bergmist opzetten en raakt de rest van de wereld nog verder uit beeld. en route

EN ROU TE

Runderras Gasconne Gasconne is een van de drie oudste, originele runderrassen van Frankrijk, naast Aubrac en Salers. De mooie grijze vleeskoeien hebben als bijnaam ‘De koningin van de Pyreneeën’, maar kunnen prima toe zonder hofhouding: ze zijn gemaakt voor het buitenleven en vinden schrale voeding prima. Perfect voor een ruige wereld als in de Ariège, waar ze er alles aan doen om het Gasconneras zuiver te houden. Zo staat vlak bij Foix, in Villeneuve-du-Paréage, een officieel stamboekkantoor, waar ieder jaar een aantal stieren wordt geselecteerd die mogen bevruchten. Het ras Gasconne is in zijn zuivere vorm bekend vanaf de 18e eeuw. In de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn de fokkers één keer de fout in gegaan door het ras te kruisen met het

iemontese rund, vanwege de vlezige P billen van deze dieren. Sinds die tijd moet het DNA van de Gasconnefokstieren altijd gecontrolleerd worden op de aanwezigheid van dit Italiaanse dikbilgen. Dikkere billen zorgen namelijk voor moeizamere bevallingen, terwijl echte Gasconnekoeien in 98 procent van de gevallen zonder hulp weten te werpen. Gasconnekalfjes hebben bij geboorte dus niet veel kont, maar dat komt aan het eind van hun leven, bij het vetmesten wel goed. Minstens zestig procent van de geselecteerde jonge stieren komt uit de bergen, zodat het ras sterk blijft: met alleen stalstieren zou dat minder het geval zijn. Boerderij Lindenhoff in Baambrugge onder Amsterdam - koopt jaarlijks zo’n

350 Gasconnekoeien in Frankrijk, om in Nederland af te mesten en dan te leveren aan horeca en particuliere klanten. Tegenwoordig ook met thuisbezorging, zie www.koopeenkoe.nl

À TABLE 74

EN ROU TE

Clairette

Lichte bubbelwijn uit de Drôme Zoet, fris, sprankelend en fruitig. Maak kennis met de Clairette de Die, een wijn gemaakt volgens de eeuwenoude Méthode Dioise Ancestrale en die geldt als het Franse alternatief voor de Moscato d’Asti.

die bij de coöperatie zijn aangesloten. In het totale wijngebied zijn in 2015 7.821.000 flessen Clairette geprodu ceerd. De herkomst van deze wijn is sinds 1942 beschermd. De AOC Clai rette de Die is de oudste AOC in het wijngebied van de Drômevallei.’

TEKST: PATRICIA JACOB • BEELD: ALEX & DAPHNE VERLEK VAN TIENHOVEN

Clairette de bekendste. De wijn wordt wereldwijd geëxporteerd, maar vooral gedronken door de Fransen. In de top-5 van exportlanden staan Zwitserland, België, Japan, de Verenigde Staten en Canada. Wordt het niet eens tijd dat Nederlanders de wijn ontdekken?

U KENT VAST WEL IEMAND DIE OP

vakantie is geweest in de Drômeval lei. Misschien bent u er zelf een keer geweest? Dit gebied tussen de Alpen en de Provence werkt als een magneet op Nederlandse toeristen. Maar wat velen van hen niet weten, is dat dit gebied bijzondere wijnen heeft. Twee daarvan bruisen – letterlijk: de Crémant de Die en de Clairette de Die. Van die twee bubbelwijnen is de

Wijngaarden op 700 meter Als het aan Daphne Verlek van Tien hoven ligt wél. ‘Het is een zachte, sprankelende wijn met slechts 7% alcohol. En dat is minder dan bij die andere mousserende wijn: champagne. De bubbels van beide wijnen zijn even krachtig, maar op de een of andere manier komen die van de Clairette minder heftig aan. Misschien omdat hij zoeter, frisser en lichter is. Een glas Clairette drinkt gemakkelijker weg dan een glas champagne.’ Daphne verdeelt haar tijd over Neder land en Frankrijk. Ze heeft een B&B en gîte in Châtillon-en-Diois (www. lenclos.nl), dicht bij de plek waar ze van juni tot en met september werkt: La Cave de Die Jaillance, de grootste wijncoöperatie van de regio. Ze geeft er rondleidingen en begeleidt wijn proeverijen. ‘Aan weerszijden van de Drôme, tussen Crest in het westen en Lucen-Diois en Châtillon-en-Diois in het oosten, ligt 1500 hectare aan wijngaarden. 1100 hectare daarvan is eigendom van de 220 wijnboeren

De wijngaarden van de Clairette liggen op een hoogte van tussen de 300 en 700 meter. Daarmee zijn het de hoogst gelegen wijnvelden van Frankrijk. De wijnranken groeien op een bodem van klei en kalksteen. De kalk fungeert als een spons die het water bewaart om de ranken te voeden in droge tijden. De ligging bij de uitlopers van de HauteAlpes zorgt ’s nachts voor koelte in dit gebied. Tegelijkertijd kan het er overdag ook mediterraan warm zijn. Bij deze omstandigheden gedijt de muscat blanc a petits grains, de belangrijkste druif voor de Clairette, het allerbest. Daphne: ‘De wijn bestaat voor min stens 75% uit die muskaatdruiven en voor de rest uit de druivensoort clairette. Deze mix van druiven levert tonen van zacht wit fruit op, zoals lychee en appel, en aroma’s van rozen. Méthode Dioise Ancestrale Kenners vergelijken de smaak van deze wijn met de Moscato d’Asti, een licht mousserende wijn uit NoordwestItalië. De Clairette, die het goed doet

EN ROU TE

de Die

als aperitief en bij toetjes met wit fruit of van heel donkere chocolade, wordt gemaakt volgens de lokaal ontwik kelde Méthode Dioise Ancestrale. ‘Ancestrale’ verwijst naar een natuur lijke gisting op fles, zonder toevoeging van bijvoorbeeld een liqueur de tirage, het mengsel van suiker en in wijn opgeloste gistcellen waar champagne makers mee werken. De druiven voor de Clairette bevatten van zichzelf het gist en de suikers die nodig zijn om de fermentatie op gang te brengen.’ Nadat de wijnmakers die druiven hebben geperst, bewaren ze de sappen (de most) in tanks en brengen ze de temperatuur naar 4 graden Celsius. Als de wijn deels is gefermenteerd,

Bloed, zweet, tranen Jaillance is de grootste wijnproducent van de Drômevallei. Jaarlijks produ ceert de coöperatie 9 miljoen flessen. Een combinatie van Clairette de Die, Crémant de Die en rode, witte en roséwijnen van de appella tion Châtillon-en-Diois. De wijngaarden van de De Clairette is ver Clairette liggen op een hoogte krijgbaar in verschillende van tussen de 300 en 700 varianten, zoals de Cuvée meter. Daarmee zijn het de Impériale en de Tradition hoogstgelegen wijnvelden van Bio. Daphne’s favoriet is de biodynamische Clairette de Frankrijk Hauts de Brêt. ‘De druiven fermenteren. Vervolgens wordt het van deze wijn komen van een wijnboer depot/residu dat achterblijft na de fer die zich bij zijn werk laat leiden door mentatie eruit gefilterd en giet men ze de maanstand. In zijn wijngaard heeft de ‘schone’ wijn over in een andere fles. hij de ultieme omstandigheden voor de Volgens historici is de Méthode wijnbouw gecreëerd; een soort miniDioise Ancestrale eeuwenoud. De biotoop compleet met bijen, de juiste eerste schriftelijke verwijzing naar een planten en bloemen. Hij heeft de grond natuurlijk mousserende wijn is van vermengd met aromatische planten. Plinius de Oudere (23-79 na Christus). Daardoor is de grond kruidiger en zijn Deze Romeinse veldheer en letterkun druiven dus ook. Het bloed, zweet en dige schreef in zijn Histoire Naturelle de tranen van zijn werk, proef je terug al over kruikjes met druivensap die in in Les Hauts de Brêt. De wijn, die een ijskoude bergstroompjes werden gezet. extra hoog percentage van de clairetteDoor de temperatuur van het water druif bevat, is frisser en pittiger dan werd de gisting voortijdig afgebroken, een “gewone” Clairette.’ bleef het koolzuur in de kruik en ont en route stonden er bubbeltjes. mengen ze de most uit verschillende delen van de vallei en gieten ze deze mix in flessen. Daarna gaan de flessen naar een kelder waar de temperatuur constant 4 graden Celcius is en waar de wijn 6 tot 12 maanden verder kan

CHAUDEMENT RECOMMANDÉ

RESTAURANT LEF Franse enclave in Delft met binnen een knus restaurant met vrolijke bediening en de sfeer van een gezellige Franse brasserie, buiten het mooiste terras van Delft waar je overdag en ’s avonds kunt genieten van een glas Pernod of een champagne. Doelenplein 2, 2611 BP Delft tel. 015-212 06 17 lefrestaurant.nl

RESTAURANT BOUCHON D’EN FAÇE Bouchon d’en Façe is een kruising tussen een bistro, een taverne en gastronomie, waar geestigheid en durf voorop staan. Een Frans concept met traditionele en eerlijke gerechten voor een betaalbare prijs. Wijckerbrugstraat 54, 6221 ED Maastricht tel. 043-311 64 38, bouchondenface.nl

tips!

CHAUDEMENT RECOMMANDÉ VEEL NEDERLANDSE RESTAURANTS LATEN ZICH INSPIREREN DOOR DE FRANSE KEUKEN IN AL HAAR FACETTEN. WE STELLEN HIER GRAAG ENKELE AAN U VOOR.

BISTRO ZUIDLANDE Arend Nieboer, eigenaar en chefkok, heeft met zijn ervaring in menig driesterrenrestaurant (Bocuse, Troisgros, Blanc) geleerd om vooral te letten op kwaliteit van producten en herkomst. Dat zet hij nu allemaal neer in zijn eigen Bistro. U proeft het allerbeste van Frankrijk! Nova Zemblastraat 586, Amsterdam tel. 020-475 20 46, bistro-zuidlande.nl

DE EETKAMER VAN VENRAY In Noord-Limburg is de Franse kust minder ver weg dan je denkt. Zowel binnen als buiten op het terras van de Venray-sur-mer, verzorgen Marion Janssen en Harold Michiels je een heerlijke avondje Franrkijk. Een ‘must’ voor liefhebbers van kreeft, oesters en fruits de mer ... Schoolstraat 31 5801 BN Venray tel. 0478-58 22 15 deeetkamer.nl

QUESTION DE GOÛT

EN ROU TE

Paola Westbeek is schrijfster, het brein achter het culinaire blog ladoucevie. eu en te zien op haar eigen YouTube kook-kanaal LaDouceVieFood. In de rubriek Question de Goût belicht zij de geschiedenis van een typisch Frans product.

ICOON van Frankrijk

Het gevederde

À TABLE

ALS U ECHT VAN KIP EN VAN ECHTE

kip houd, ga dan eens op zoek naar een elegante Bresse kip. Deze befaamde Franse kip is zó lekker dat zelfs Bril lat-Savarin, schrijver van Physiologie du goût (1825) en een van de grootste lekkerbekken in de Franse geschiede nis, sprak over La reine des volailles et volaille des rois. Uitgedost in de nationale kleu ren met een felrode kam, sneeuw witte veren en stevige blauwe poten, scharrelen deze edele kippen naar hartenlust rond in een idyllisch gebied van 3.536 vierkante kilometer, bestaande uit bossen en weilanden. Naar het zuiden heb je de Ain, in het noorden de Saône-et-Loire en in het oosten de Jura. Daar, in de bekwame en liefdevolle handen van circa 170 éleveurs (fokkers), groeit de ‘Gauloise de Bresse’ in alle rust op tot een van de meest geprijsde delicatessen ter wereld. Vanaf de eerste dag worden de donzige kuikentjes volop in de wat ten gelegd en na 35 dagen mogen ze van zonsopgang tot zonsondergang vrij rondlopen. Naast de smakelijke insecten, kruidige grassprietjes, vette wormpjes en slakjes waaraan ze zich te goed doen, krijgen ze ook (karne) melk en een lokaal geproduceerd en voedzaam dieet van graan, mais en tarwe. Elk dier heeft ten minste tien vierkante meter tot zijn beschikking en ’s nachts slapen ze heerlijk beschut in een ruim hok. Pas aan het einde van hun leven is het afgelopen met deze royale bewegingsvrijheid en blijven ze, afhankelijk van het soort, tien dagen tot één maand in een houten kooi (de zogenaamde épinette) in een halfdonkere schuur. Daar moeten de kippen ‘tot rust komen’ en doen ze niet veel meer dan eten en slapen waardoor ze een extra vetlaag opbouwen die heel karakteristiek is voor de smaak van het product. De geschiedenis van dit bevoorrechte kippenras gaat terug naar de Romeinen, maar pas in 1591 werd het ras officieel benoemd in de stadsgeschiedenis van Bourg-en-Bresse. Op 12 november van dat jaar kreeg de Markies van Treffort twee dozijn ‘vet gevogelte’ van het volk als dank voor het afweren

van troepen uit de Savoie. Rond die tijd bleef Koning Henri IV in Bresse en ook hij was zo onder de indruk van de smaak van de kippen dat hij beloofde dat de Fransen op zondag altijd poule au pot zouden eten. Uiteindelijk kreeg de Bresse kip in 1957 de Appellation d’Origine Contrôlée (A.O.C. – sinds 2007 A.O.P.) en wordt hij vandaag de dag door de Fransen zelfs gerekend tot het vierde gastro nomische wereldwonder. Dat nemen ze serieus, want er is een vereniging van fokkers die zorgt voor de authen ticiteit en kwaliteit van Bresse kippen, de CIVB (Comité Interprofessionnel de la Volaille de Bresse), met als voorzit ter de gerenommeerde chef Georges Blanc. Aan zijn oma hebben we het klassieke recept poulet de Bresse à la crème te danken. Het kopen van een Bresse kip vergt wel enige aandacht. Ten eerste zijn er drie verschillende soorten: de gewone kip (poulet) die vier maanden leeft en ongeveer 1,2 kilo weegt, en de twee grotere varianten die vooral tijdens de feestdagen worden gegeten: de poularde (leeft vijf maanden en weegt 1,8 kilo) en de capon (een reuze kapoen van acht maanden en ongeveer drie kilo). Kalkoen (dinde de Bresse) hebben ze ook. Aan het linkerpootje van elke vogel vindt u een ringetje met de naam en adres van de éleveur, het A.O.C keurmerk, een rood-wit-blauw sticker met de naam ‘Bresse’ en de locatie waar de kip marktklaar werd gemaakt. Bovendien weet u dat het om een echte Bresse kip gaat als kop en poten er nog op en aan zitten, hoewel veel exemplaren tegenwoordig ook panklaar worden verkocht. U koopt de kip bij een gespecialiseerde poelier (vaak op bestelling). Diezelfde aandacht geldt ook voor het bereiden. Gaar de kip langzaam en bedruppel hem elk kwartier met het eigen braadvocht. Of bak de in stukken gesneden kip in pure room boter en laat die verder garen in een roomsaus. Google poulet à la crème Georges Blanc voor een meesterlijk recept. Het wordt en route vast een onvergetelijke maaltijd.

Naast smakelijke insecten, grassprietjes, en vette wormpjes en slakjes, krijgen ze ook (karne)melk en een dieet van graan, mais en tarwe

EN ROU TE

In elke editie laat Patricia Jacob een gerenommeerde smaakmaker aan het woord over de Franse gastronomie.

Raoul Witteman, chef-kok en eigenaar C’est Ça:

‘Mijn restaurant

past bij Bourgondiërs

die écht contact willen’

RAOUL WITTEMAN (37) SCHOTELT ZIJN GASTEN IN HET UTRECHTSE C’EST ÇA ELKE WEEK EEN ANDER VIJFGANGENMENU VOOR. BIJ DE SAMENSTELLING HIERVAN LAAT HIJ ZICH LEIDEN DOOR FRANSE RECEPTEN EN PRODUCTEN VAN HET SEIZOEN. ‘Waar heb je de Franse keuken leren kennen? ‘Op de hotelschool had ik kookles van een gepassioneerde chef-kok die mij inwijdde in de klassiek Franse keuken. Tijdens mijn werk bij verschillende restaurants, waaronder Luce in Utrecht, heb ik mijn kookkennis verdiept.

veel andere dingen. Ik heb bijvoorbeeld een lijn in culinaire kroketten, Monsieur Croquette, en een foodtruck. Daarnaast kook ik op locaties die niet zijn ingericht als restaurant.’ Wanneer bedenk je nieuwe menu’s? ‘Dat gaat vanzelf. Dat is nou die pas sie. Ik heb veel contact met mijn leveranciers en laat me leiden door hun aanbod. In principe wisselt het menu wekelijks, maar ik kan tussentijds gemakkelijk schakelen. Deze week staat er diklipharder op het menu, maar als mijn visboer vraagt of ik tarbot wil, hap ik toe en bouw ik daar een gerecht omheen. Mijn stijl: Franse klassiekers met een prikkelende twist. Gekonfijt sukadevlees met een jus van zee-egel, bijvoorbeeld. Zoet en ziltig, top. ’s Zomers serveer ik vaak citroen taart met meringue: bergamotcitroenen, kardemon, een roze pepertje. Lekker fris.’

‘Ik houd van gerechten die schitteren in hun eenvoud’ Geweldig, die boerse kant van de Franse keuken. Ik houd van gerechten die schit teren in hun eenvoud: steak tartaar, paté en croûte.’ De opening van C’est Ça? ‘Negen jaar geleden, samen met een compagnon. Sinds drie jaar ben ik de enige eigenaar. Toen ik naar de hotel school ging, wist ik al dat ik ooit een eigen restaurant wilde. Koken is mijn passie en ik wil mensen laten genieten. Naast het runnen van C’est Ça doe ik

Voor wie is C’est Ça geschikt? ‘We hebben maar één menu. Wil je de controle houden, dan is C’est Ça niets voor jou. Je komt hier als je een Bour gondiër bent en echt contact wilt. In veel restaurants is er een kloof tussen de gasten en het personeel. Dat afstande lijke vind ik niets. Wij zien onze gasten en luisteren naar hen. We vragen altijd welke producten ze niet mogen. Vorige week kwam hier een familie om iets te vieren. De moeder kwam vooraf met een waslijst van producten die ze niet mocht. Na wat gepuzzel heb ik speciaal voor haar gekookt. Ze was ontzettend blij dat ze ook bij het familiediner had kunnen zijn en bleef me bedanken. Het is enorm eervol om bij te dragen aan zulke bijzon en route dere momenten.’

ANTIBOISE De productie van Rillettes ontstond omdat men een manier zocht om vlees van oudere varkens mals te maken. Inmiddels eten de Fransen al lang niet meer alleen rillettes van varkensvlees, maar ook van konijn, eend en zelfs makreel. De visrillettes van chef-kok Raoul Witteman zijn lichter van smaak. Ze zijn gemaakt van roodbaars. Het ‘vetje’ dat u proeft, is mayo-

naise op basis van olijfolie. Hij serveert zijn rillettes met onder meer antiboise, een dressing die de Fransen meestal eten bij gegrilde vlees- of visgerechten. Antiboise komt uit Antibes. De standaardingrediënten zijn tomaat, knoflook, kappertjes en zwarte olijven, maar er zijn veel variaties. Raoul houdt het ‘puur’, maar legt er wél knoflook amandelen bij.

C’EST ÇA BOLLENHOFSESTRAAT 142 3572 VT UTRECHT 030-271 01 05 WWW.RESTAURANT-CESTCA.NL

SMA AKMAKER

EN ROU TE

Rillettes van

roodbaars

Ingrediënten »» 2 dl olijfolie »» zeezout »» gemalen peper »» rasp van 1 citroen »» 500 g rood (of snoek)baarsfilet »» 2 eidooiers »» 2 el wit balsamico-azijn, »» 1 schepje gladde mosterd »» tabasco »» 1 bos bladpeterselie, grofgehakt »» 4 plakjes pancetta »» 4 pommodori-tomaten »» 1,5 knoflookteen, gehakt »» 2 ansjovisfilets op olie, in stukjes gesneden »» 50 g kappertjes op zout »» 50 g zwarte olijven, ontpit, gehakt »» 100 g amandelschaafsel »» 1 el verse tijm, fijngehakt »» 2 stronkjes little gem, in kwarten gesneden »» 1 venkel, heel dun geschaafd op de mandoline

BEELD: LIZE KR A AN (P ORTRE T) EN CRE ATIVECULINAIRE (GERECHT)

(vier personen)

Bereiding Giet de olijfolie op een bakplaat en bestrooi met wat zeezout, gemalen peper en de helft van de citroenrasp. Leg hierop de roodbaarsfilet met de huidkant naar boven en gaar de filet 1 uur op 100 graden. Haal na 2 uur de vis uit de oven en trek de huid er voorzichtig van af. Verwijder alle niet eetbare delen van de vis. Dit ‘plukken’ kun je best boven een vergiet doen met daaronder een pan of diep bord. Pluk de vis totdat alle graten eruit zijn. Maak van de afgegoten olijfolie, de eidooiers, het balsamicoazijn, de mosterd en een paar drupjes tabasco een mayonaise. Spatel de mayonaise door de rillettes samen met de peterselie. Voeg eventueel citroenrasp, peper, zout en tabasco naar smaak toe. Bak de plakjes pancetta uit in een droge pan en laat ze uitlekken op keukenpapier. Snijd de tomaten in vieren. Verwijder het zaad en snijd het vruchtvlees in blokjes. Bak de halve knoflookteen en ansjovis in een pannetje totdat ze lichtgekleurd zijn. Meng de tomatenblokjes door dit mengsel en haal het pannetje van het vuur. Doe er de kappertjes en zwarte olijven bij. Bak in een droge pan de overige knoflook met de tijm, doe het amandelschaafsel erbij en voeg zeezout naar smaak toe. Schaaf de venkel op het laatste moment op de mandoline zo dun als het maar kan, dit zorgt ervoor dat de anijssmaak iets meer vrijkomt. Besprenkel de little gem met een beetje olijfolie en bestrooi met wat grof zeezout. Serveer de rillettes op kamertemperatuur. Doe het garnituur erbij.

À TABLE

Franse RestaurantDagen 21 t/m 30 oktober 2016

Een lekker en voordelig avondje Frankrijk in de beste brasseries of bistrots! Reserveren vanaf 1 oktober. Franse restaurants kunnen zich tot 15 augustus aanmelden op

www.franserestaurantdagen.nl

Maison en France Kasteeldagen 26 & 27 november 2016 noteer vast in uw agenda! Jaarlijks Evenement voor eigenaren en kopers van een huis in Frankrijk. Persoonlijk advies over uw huis Seminars over actuele onderwerpen Aanbod van professionals en particulieren Regionale verenigingen uit Frankrijk Verenigingen van eigenaren Wijnen van landgenoten Muzikale afsluiting Interesse om deel te nemen als bedrijf of als vereniging (goed te combineren met een ledenbijeenkomt/vergadering)? Mail even naar info@publiera.nl o.v.v. Kasteeldagen 2016

P U Z Z E LPA G I N A

EN ROU TE

Doe mee! Vul de antwoorden en uw gegevens vóór vrijdag 5 augustus 2016 in op onze website. Ga naar www.enroute-magazine.nl. De winnaars ontvangen binnen twee weken bericht. De oplossingen en winnaars van de puzzels in het vorige nummer vindt u op pagina 90. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

mots casés

win!

1 3 2

Maak kans op ‘Arsène Lupin versus Herlock Sholmes’ van Maurice Leblanc

4 5

Oplossing: -3AIE ERE ERG ETE GRE IRA LES

RAP ROI SOS TEL -4AMER ARES IBIS

INES LEUR NAIN OTAI OURS RAMI RATA SIEE

SIEN UTES -5ATRES EPURE ESSES NEIGE OPINE

PLAIE RAGES RENIE ROTAI SISES SITAR STERE

Gentleman-inbreker Arsène Lupin is de Parijse inspecteur Ganimard telkens te snel af. Met de moed der wanhoop roept Ganimard de hulp in van zijn Engelse collega Herlock Sholmes. En nee, dit is geen typefout, Arthur Conan Doyle, tijdgenoot van auteur Maurice Leblanc (1864-1941), gaf geen toestemming voor het gebruiken van zijn verzonnen karakter Sherlock Holmes.

-6ISERAN LECONS QUITTE RATONS SIESTE TASSER TRIANT

TRAHIRAS -7-9ANISONS ESSORERAI NETTETE GIBECIERE -8ANORMALE LOCALISES -10CUBISTES ETALAGES TREMPETTES LEGALISE

-11ANALOGIQUES BISEAUTERAI

mots croisés O

N 6

win!

C 1

D E

Maak kans op ‘Arsène Lupin – Gentleman inbreker’ van Maurice Leblanc Arsène Lupin groeide uit tot een van Frankrijks meest geliefde personages. In ‘Gentleman inbreker’ zijn de eerste negen Lupinverhalen opgenomen, voor het eerst uitgegeven in 1907. Ze vormen de literaire geboorteakte van de Robin Hood van de belle époque, die steelt van de rijken en opkomt voor de armen.

F H T

I J K

HORIZONTALEMENT A GRAND FLEUVE D’ITALIE B PIÈCE DE VÊTEMENT C POSSÉDER D RAPIDITÉ E DÉDUIRE F AMONCELLEMENT G FEUILLETÉ H CHEF DE BASSE-COUR I PARTIE DES MATHÉMATIQUES J ROUE DE POULIE K SÉCHERESSE VERTICALEMENT L PLANTE À OPIUM M APPROVISIONNER N SIGNES SUR LA PORTÉE O CANAL DE MARAIS SALANT P POINT DE SAIGNÉE DU CHEVAL Q VIF DÉBAT PAR ÉCRIT R ASSEMBLÉE MONDIALE S PETITE CHÈVRE T BEAU PERROQUET U JOYEUX

E N ROU TE TEK S T: K ARIN DE KONING

Petits et grands bobos Wat te doen of te zeggen als je in Frankrijk last hebt van lichamelijke klachten? ‘Maman, j’ai bobo’, klaagt een kind tegen zijn moeder als hij pijn heeft. Moeder geeft er dan een kusje op. Maar er zijn pijntjes die meer nodig hebben dan kusjes om over te gaan.

In het Frans pris sur le vif

En cas d’urgence ... VOOR EEN SIMPELE KLACHT GA JE IN

Nederland naar de drogist. Drogisten zijn er niet in Frankrijk, maar op zowat elke straathoek vind je een pharmacie, een apo theek. Daar is alles te koop wat je in Neder land bij de drogist zou halen, paracetamol, middeltjes tegen verkoudheid, onschuldige slaaptabletjes, maagbeschermers en aller lei crèmes. Ook worden in de pharmacie vaak eenvoudige handelingen verricht: een angel eruit halen, bloeddruk meten. Als de klachten met de pilletjes die zonder doktersrecept verkocht mogen worden, niet verdwijnen, dan ga je naar de dokter, le médecin. Dat is meestal een huisarts, un médecin généraliste. In veel gemeentes heeft die, net als in Nederland, geen eigen praktijk meer aan huis, maar werkt hij samen met collega’s in een cabinet médical, een huisartsenpraktijk. Vertel je klacht: J’ai mal à la tête (ik heb hoofdpijn), J’ai mal à la gorge (ik heb keelpijn), J’ai mal au genou (ik heb pijn aan mijn knie). Betreft het een lichaamsdeel waarvan je de naam niet weet? Wijs dan aan waar je pijn hebt, en zeg: J’ai mal ici (ik heb hier pijn). Ook kun je maagklachten

hebben. Doet je maag echt pijn, zeg dan: J’ai mal à l’estomac. Maar als je vooral mis selijk bent en moet overgeven, kun je beter zeggen: J’ai mal au coeur. De dokter onderzoekt je, Il/Elle examine le patient, en schrijft une ordonnance, een recept, voor medicijnen, des médicaments. Met het recept ga je naar de pharmacie. Zowel bij de huisarts als bij de apotheek betaal je als buitenlander contant, want je hebt geen feuille de soins, een formulier dat de arts en de apotheker invullen voor de ziekteverzekering. Terug in Nederland kun je kijken wat je van je eigen verzeke ring vergoed kunt krijgen. Wat de Fransen betreft, zij hebben de Sécurité Sociale, het ziekenfonds. De Sécurité Sociale betaalt een groot basisdeel van de ziektekosten die iemand maakt, maar zeker niet alles. Iedere weldenkende inwoner van Frankrijk heeft daarnaast nog een particuliere verze kering bij een Mutuelle. Voor elke sector in het economisch en maatschappelijk leven is er wel een Mutuelle. De médecin généraliste kan je ook door verwijzen. Naar een ORL bijvoorbeeld, un oto-rhino-laryngologiste, een keel-, neus- en

oorarts. Een prachtige naam voor een dokter, maar je ontmoet hem liever niet in functie. Net zo min als le cardiologue, de cardioloog, le gastroentérologue, de inter nist, of le chirurgien, de chirurg. Ook een bezoek aan l’oculiste, de oogarts, of aan le dentiste, de tandarts, stel je liever uit tot je weer terug bent in Nederland. Overigens, hoewel al deze specialis ten hier in het mannelijk aangeduid zijn, bestaat in Frankrijk inmiddels meer dan 50% van de artsen uit vrouwen. Je kunt dan rustig het lidwoord in het vrouwelijk zetten en, waar nodig, een -e achter de beroepsnaam plaatsen. Er kan ook iets ernstigs met je aan de hand zijn. Je hebt een ongeluk gehad, je kunt iets niet bewegen, je valt flauw. Dan moet je naar de eerste hulp, les urgences. Als je daar niet zelf heen kunt rijden en ook niet door iemand gebracht kunt worden, moet er een ambulance komen. Dan bel je – net als in Nederland – alarmnummer 112. In Frankrijk kun je bovendien 15 bel len (le Samu, de ambulancedienst) of zelfs 18 (les sapeurs-pompiers, de brandweer). De ambulance brengt je naar un hôpital, een ziekenhuis, of, als die dichterbij is en het werkelijk urgent is, naar une clinique. Un hôpital is een ziekenhuis van de overheid, une clinique is een particulier ziekenhuis. Om in een clinique verpleegd te worden, moet je als Fransman meestal bijbetalen, hoewel dat ook weer afhangt van de Mutuelle waar je bij aangesloten bent. Wat er in dat hôpital of in die clinique verder met je gebeurt, laten we hier buiten beschouwing. Wel kun je gegarandeerd zijn van allervriendelijkste infirmiers of infirmières, verpleegkundigen, en aidesoignant(e)s, verpleeghulpen. Ook verder kun je gerust zijn: de Franse medische zorg is nog steeds een van de beste ter en route wereld!

EN ROU TE

InPROVERBES het Frans célèbres Gevleugelde woorden Veel uitspraken die in de loop van de geschiedenis gedaan zijn, hebben het karakter gekregen van spreekwoorden of gezegden. Ze worden dan ook nog in veel situaties gebruikt. Het zijn ‘gevleugelde woorden’ geworden. HONNI SOIT QUI MAL Y PENSE Een uitspraak van de Engelse koning Edward III. Tijdens een bal in de pas door de Engelsen ingenomen Franse stad Calais (1347), verloor de gravin van Salisbury, het liefje van de koning, haar kousenband. De aanwezige hovelingen lachten haar uit, waarop de koning de kousenband aan zijn eigen been bond en tegen de heren zei: ‘Honni soit qui mal y pense!’, Schande over hem die er kwaad van denkt. En de koning beloofde om een ridderorde op te richten met de kousenband als embleem. Het werd The Most Noble Order of the Garter, ofte wel de Orde van de Kousenband. De uitspraak van de koning is het devies van deze orde, maar wordt ook nog vaak gebruikt als iemand kwade opzet zoekt achter onschuldig uitgesproken woorden. UN QUART D’HEURE AVANT SA MORT, IL ÉTAIT ENCORE EN VIE Op het slagveld van Pavie (1525) werd koning François I gevangengenomen en kwam een van zijn beste krijgsheren, Jac ques de Chabannes, heer van La Palisse, om het leven. Om de dode te eren, maak ten zijn soldaten een lied voor hem met de verzen: ‘Hélas, s’il n’était pas mort, Il ferait encore envie’, Helaas, als hij niet dood was, zou hij nog benijd worden. Maar schrijven was in die tijd nog een hele klus, en bij het overschrijven ontstond de fout: ‘Hélas, s’il n’était pas mort, Il serait encore en vie’, Helaas, als hij niet dood was, zou hij nog leven. Een absurde uitspraak, die een eigen leven ging leiden en veel varianten kreeg. Zo’n variant wordt een lapalissade genoemd, een waarheid als een koe. LE COEUR A SES RAISONS QUE LA RAISON IGNORE Blaise Pascal was een geniaal denker. Wis kundige, uitvinder, filosoof, theoloog. In 1670, acht jaar na zijn dood, werden de overpeinzingen die hij op papier had gezet, uitgegeven onder de titel Pensées (Gedach

ten). In een van die gedachten toont hij aan dat elk individu niet alleen door zijn her sens geregeerd wordt, maar ook door irra tionele drijfveren. Kun je niet aan iemand uitleggen waarom je iets doet of juist niet doet, iets vindt of juist niet vindt? ‘Ik voel het gewoon zo’, is dan een slap aftreksel van de mooie volzin van Pascal: Het hart heeft zijn redenen die door de rede niet gekend worden. S’ILS N’ONT PAS DE PAIN, QU’ILS MANGENT DE LA BRIOCHE Arme Marie-Antoinette. Als Oostenrijkse sprak ze slecht Frans, ze was onhandig en gaf veel geld uit. Allemaal tekortkomingen in de ogen van het Franse volk. In 1789 trok er een groep vrouwen uit Parijs naar Versailles om brood te eisen van de bakker (koning Louis XVI) en de bakkersvrouw

(Marie-Antoinette). Waarschijnlijk heb ben ze noch koning nog koningin te zien gekregen, maar ze keerden terug met de mededeling dat Marie-Antoinette gezegd zou hebben: ‘Als ze geen brood hebben, laat ze dan brioche (een zoet luxebroodje) eten’. De volgende dag voerde een woeste menigte het koningspaar naar Parijs. We weten hoe het afliep. NI DIEU, NI MAÎTRE Auguste Blanqui (1805-1881) bracht 37 jaar van zijn leven in de gevangenis door vanwege zijn politieke opvattingen. Een jaar voor zijn dood, moe en ziek, bracht hij nog de energie op om een eigen krant op te richten om zijn ideeën te verspreiden. Hij noemde de krant: Ni Dieu, ni maître, Geen God en geen meester. Deze titel werd de en route slogan van de anarchisten.

17 20 RIR 22 JANUA 2017 I A U AMSTERDAM • 21 + N A J 2 +2

• 21 M A D R E T S AM NOTEER JE L A VAST IN OP & A D AGEN OK! FACEBO

Chambres d’Hôtes & Gîtes • Domaines Campings • Vakantievilla’s • Workshops Evenementen • Arrangementen • Rondreizen Locatie: hartje Amsterdam met als middelpunt de Westergasfabriek en diverse ‘Franse’ adresjes daaromheen. Interesse om te exposeren? Ga naar:

www.defransevakantiedagen.nl

ChambresdHotes.nl R E I Z E N - K U N S T - C U LT U U R - M U Z I E K - G A S T RONOM I E - TA A L - E V E N E M E N T E N

FRANKR IJK IN ’T BIJZON DER

#146 - WINTER 2015

Normandië

Zijn leven en zijn vrouwen 12 PAGINA’S PARIJS ‘En route’ door het 13e en het 17e

IN HET SPOOR VAN DE IMPRESSIONISTEN

LA CUISINE BOURGUIGNONNE

Stevige kost voor fijnproevers

CARNAVAL IN LIMOUX FRANÇOIS POMPON

Portret van een dierenbeeldhouwer

€ 5,95

Drie maanden lang feest!

E R K # P 9118 7 2

? T S I M E G R E M M NU BP

R E I Z E N - K U N S T - C U LT U U R - M U Z I E K - G A S T R O N O M I E - TA A L - E V E N E M E N T E N

SERGE GAINSBOURG

K WARTA ALUITGAVE

E N R O U T E # 14 6 - W I N T E R 2 0 15

Cocorico ! Je t’aime ... moi non plus

Bestel nu eerder verschenen nummers op onze website!

WWW.ENROUTE-MAGAZINE.NL

EN ROU TE

Frankrijk in de lage landen CONCERTAGENDA ARTIESTEN FRANSE DAGEN

DAUBIGNY

Wie eind mei De Franse Dagen heeft gezocht, kon genieten van optredens van onder anderen Marie & Christophe Chaplet, Les Tigresses Rouges en Pétinot. Op 19 juni treden Marie & Christophe Chaplet opnieuw op tijdens ‘La fête de la music’ in het Tropenmuseum in Amsterdam. Vier dagen later zijn zij te zien en te horen in het Amsterdamse Hotel de l’Europe. Pétinot is van de partij tijdens ‘Vive la France’ in Hummelo, terwijl de Gentse dames van Les Tigresses Rouges zich kunnen gaan opmaken voor een drukke Belgische zomertournee:

DAUBIGNY, MONET, VAN GOGH: IMPRESSIES VAN HET LANDSCHAP

MONET

21 OKTOBER T/M 29 JANUARI 2017 MARIE & CHRISTOPHE CHAPLET

Charles-François Daubigny (18171878) speelde een voortrekkersrol in de ontwikkeling van de 19de-eeuwse Franse landschapschilderkunst. Hij had grote invloed op zowel Van Gogh als op grote impressionistische schilders als Monet, Pissarro en Sisley. Deze tentoonstelling geeft voor het eerst een overzicht van zijn ontwikkeling gedurende meer dan vier decennia, evenals de verbindingen tussen Daubigny en de impressionisten. VAN GOGH MUSEUM MUSEUMPLEIN 6 1071 DJ AMSTERDAM WWW.VANGOGHMUSEUM.NL

VIVE LA FRANCE IN HUMMELO 7 T/M 10 JULI

Voor het vierde jaar op rij is het centrum van Hummelo het decor voor een groots opgezet evenement in Franse sfeer. Donderdagavond 7 juli gaat het evenement sportief van start met de Tour d’Hummelo. Vrijdagavond 8 juli om 22.00 uur wordt er een Franse openluchtfilm gedraaid op het plein bij café-zaal FF naar Steef. Op

zaterdag 9 en zondag 10 juli wordt in de Dorpsstraat plaatsgemaakt voor de grote brocantemarkt, een kunstmarkt, kraampjes met Franse streekproducten en muziek- en theateroptredens. LES TIGRESSES ROUGES

18 JUNI SHARED/FOLDER, HASSELT 24 JUNI FEEST SOLIDARITEIT, GENT 1 JULI WERELDCAFÉ, LEUVEN 9 JULI SPOTS OP WEST, HEUVELLAND 18 JULI LAURENTPLEIN GENTSE FEESTEN, GENT 22 JULI PLACE MUSETTE GENTSE FEESTEN, GENT 6 AUG LABOULE, LABOULE 14 AUG ZOMERSE PARKDAGEN, KORTENBERG

Maak ook kennis met Côte & Provence of Maison en France

De andere kant van Cannes

TIP:

13 CHAM ÔTES

BRES INTERVIEW D'H

Zwemster2.0Femke Heemskerk: van Zuid-Frankrijk naar de Spelen in Rio

Daniëlle werd huisschilder in de Dordogne

Het grote Genieten

PASTIS

Golfen in de Vaucluse € 6,95

YOGA EN SCHILDEREN

in de Provence

Wonen en werken in de Franse Alpen VERHUREN IN 2016

Bied kwaliteit voor een scherpe prijs!

NI EUW

SHOWSTOPPERS

Waarom de koop tóch niet doorging

€ 6,95

BINNENKIJKEN BIJ …

Vlamingen in de Var

Je mooiste vakantie in Zuid-Frankrijk

TAFELEN IN JE EIGEN TAAL

BINNENKIJKEN ...

in een sfeervolle tempelierswoning in de Dordogne

Uitgever Lex Jansen pendelt tussen Utrecht en de Périgord Noir

PROVENCE EN CÔTE D'AZUR BP

€ 7,95

€ 5,95

FEMME AU BOULOT: Koos werd dierenarts in de Bourgogne LIFESTYLE: culinaire road trip door het Juragebergte UIT DE PRAKTIJK: wat als je niet meer zelf kunt beslissen? KLUSSEN MET ARJAN: hoe zit het met de vloeren? REPORTAGE: het authentieke karakter van de Queyras FRANSE TAAL: l’amour passe par l’estomac En nog veel meer!

MeF0515_CoverMetEAN.indd 1

KLUSSEN MET ARJAN: ramen deuren en luiken UIT DE PRAKTIJK: wat te doen in het geval van een ‘famille composé’? FEMME AU BOULOT: het dierenpension van Ann de Maere REPORTAGE: zanger Jean Ferrat leeft voort in de Ardèche BINNENKIJKEN BIJ: boutiquehotel/ restaurant Domaine Michaud REGIO IN BEELD: Auvergne-Rhône-Alpes En nog veel meer!

MeF0116_Cover.indd 1

25-01-16 12:51

15e jaargang • zomer 2016 www.coteprovence.nl

Nederlandse & Vlaamse restaurants in de Provence BP

€ 6,95

CÔTE & PROVENCE - De koning te rijk in Zuid-Frankrijk. Alles over het goede leven in de Provence en aan de Côte d’Azur. Een jaarabonnement kost € 24,50 Samen met En Route: € 47,50

€ 7,95

ONDERNEMEN: begin je eigen restaurant WONEN & WERKEN: brocantehandel vanuit oude wijnboerderij STAGE BIJ EEN CHAMBRES D’HÔTES: unieke kans voor potentiële emigranten KLUSSEN MET ARJAN: water en elektra HUIS EN INRICHTING: op zoek naar de juiste mix van stijlen REGIO IN BEELD: Aquitaine-Limousin-Poitou-Charentes En nog veel meer!

MAISON EN FRANCE - Over huizen, wonen, werken en leven in Frankrijk. Voor (toekomstige) bezitters van een eigen ‘Maison’ en France. Een jaarabonnement kost € 28,50 Samen met En Route: € 49,50

Ga voor een (aanvullend) abonnement naar www.enroute-magazine.nl

Schrijver Michael Berg over ‘zijn’ streek

WONEN EN WERKEN

Touren rond de

KOM OOK NAAR DE MAISON EN FRANCE KASTEELDAG! zondag 29 november

INSPIRATIE, INTERVIEWS, TIPS & TRUCS

THUIS IN DE CREUSE

LANDGENOTEN OVER HUN LIEVELINGSSTREEK

De eindstrijd is begonnen

Mont Ventoux

15e jaargang • voorjaar 2016 www.coteprovence.nl

GELUK IN HOGERE SFEREN

TAXE DE PLUS VALUE

de geschiedenis van de zon in je glas

jaargang 18 ■ najaar 2015

Bij ons in de Chambres & Gîtes Languedoc-Roussillon

FEMME AU BOULOT

De beste apps voor onderweg

DE RENAISSANCE VAN DE TWEEDE STAD VAN FRANKRIJK

Het succesverhaal van Maison Aguerria

Hoe verkoop ik mijn Franse woning?

REPORTAGE

MaRseiLle 14e jaargang • winter 2015 www.coteprovence.nl

Nu is hét moment WIN PRIJZEN MET UW CHAMBRES D’HÔTES!

jaargang 18 ■ najaar 2015

PROVENÇAALSE PRACHTWIJN:

zondoorstoofde ‘rouge’

Het succes van Hollands bier uit Bretagne

www.maisonenfrance.com

KOPEN IN 2016

IK KOM TERUG

HoTspOt

HET BESTE BUITENBEENTJE VAN DE PROVENCE

+ CHAMBRES D’HÔTES & GITES

De liaison van Markies de Sade en Pierre Cardin

BROUWERIJ SAINTE-COLOMBE

jaargang 19 ■ voorjaar 2016

Maison en France

LA DRÔME:

ZOFESTIVAMERLS!

Stap voor stap naar uw droomhuis

jaargang 19 ■ voorjaar 2016

ISOLA 2000:

mondain skiën in Zuid-Frankrijk

ANS TOON HERM MÉDITERRANNÉE AAN DE

ZON,ZEE,

CAP ROUX

aan de Côte

www.maisonenfrance.com

NIEUWBOUWPROJECTEN

Maison en France

De diva van de Opera van Monaco

JEROEN KRABBÉ:

“Geen mooier licht dan in de Provence”

jaargang 19 ■ zomer 2016

Het mooiste van Les Baux-de-Provence

De koning te rijk in Zuid-Frankrijk

Een Corsicaanse kaap De koning te rijk in Zuid-Frankrijk

: EXCLUSIEF

jaargang 19 ■ zomer 2016

Maison en France

C Ô T E & P R O V E N C E • V O O R J A A R 2 0 1 6 • HOTSPOT MARSEILLE • JEROEN KR ABBÉ • MARKIES DE SADE EN PIERRE C ARDIN • GOLFEN IN DE VAUCLUSE • YOGA EN SCHILDEREN IN DE PROVENCE

C Ô T E & P R O V E N C E • W I N T E R 2 0 1 5 • L A D RÔ M E : B U I T E N B E E N TJ E VA N D E P ROV E N C E • H E T M O O I S T E VA N L E S B AU X- D E- P ROV E N C E • I S O L A 2000 • W I J N : ZO N D O O R S TO O F D E ‘ RO U G E ’

De koning te rijk in Zuid-Frankrijk REPORTAGE:

www.maisonenfrance.com C Ô T E & P R O V E N C E • Z O M E R 2 0 1 6 • TO U R E N RO N D D E M O N T V E N TO U X • C AP ROUX • FEMKE HEEMSKERK • PA STIS • TAFELEN IN JE EIGEN TA AL • DE ANDERE K ANT VAN C ANNES • REISAPPS

SPECIAAL VOOR LEZERS VAN EN ROUTE!

19-10-15 13:17

EN ROU TE

Bonnes Adresses

De leukste gîtes & chambres d’hôtes in Frankrijk

LIMOUSIN / DÉP. CREUSE

Nanda Thema Travel

MIDI-PYRENÉES / HAUTE-GARONNE

Palmier de Barran

Maximaal 12 personen per reis.

Gastvrije ontvangst in sfeervolle B&B ‘Au Palmier de Barran’. In een prachtige, rustig en landelijk gelegen omgeving tussen Toulouse en Lourdes, geniet je hier van een panoramisch uitzicht op de Pyreneeën. Gratis Wifi, zwembad, afgesloten parkeerplaats, culinaire maaltijden op reservering, verhuur luxe tent … B ienvenue au palmier!

Nanda van Alebeek www.nandathematravel.nl – nandathematravel@gmail.com

Monique en Ton van der List Quartier Barran, 31230 Montbernard info@palmierdebarran.com – www.palmierdebarran.com

Nanda Thema Travel organiseert themareizen naar La Creuse, hartje Frankrijk. Over kunst en cultuur, natuur en fotografie, vormgeven aan verlies, beeldhouwen en schilderen.

PROVENCE-ALPES-CÔTE D’AZUR / ALPES DE HAUTE-PROVENCE

GITES – SAFARITENTEN – B&B IN DE PROVENCE La Blache is een eeuwenoude nederzetting, op een plek waar het asfalt ophoudt. Je ruikt de lavendel, je verliest je in vertes en sterrenhemels. Je hoort de krekels tegen een achtergrond van volkomen stilte. Je ademt zuivere lucht. Je beleeft de magie van puurheid, avontuur en gastvrijheid. La Blache biedt je vele mogelijkheden voor een bijzondere vakantie.

Aard en Marijke Zwartepoorte 04410 Saint-Jurs (Haute-Provence) • tel. +33 492 74 31 98 la.blache@wanadoo.fr • www.lablache.com

Au Coeur de la Cour LOIR-ET-CHER / CENTRE

Charmante gîte, temidden van de wijngaarden, kastelen en pittoreske stadjes van de Touraine. Vlak bij het château van Chenonceau, Tours en Amboise. Als gast op het domein van onze wijnboerderij ervaart u de geborgenheid van een binnenplaats rondom een 400 jaar oude kastanjeboom.

Eva en Maarten van Dorst 11 Route des Couldraies, Saint-Georges-sur-Cher Tel. +33 770871716 / +33 606786782 www.facebook.com/giteaucoeurdelacour

Meer informatie op www.chambresdhoteswijzer.nl

U zoekt een huis in Bretagne?

Als Nederlands intermediair, wonend in Bretagne, vind ik dat voor u! Ik begeleid u vanaf het eerste bezoek tot aan de koopafronding, zodat de Franse taal geen obstakel meer zal zijn. Geïnteresseerd? Stuur dan snel uw zoekopdracht!

Zuidwest-Frankrijk in juni – september

WWW.HUISINBRETAGNE.COM

Villa le Val In het pittoreske middeleeuwse dorpje Le Val staat deze grote Provençaalse villa met gîte en privézwembad op ca. 1800 m2 grond. Woonoppervlak circa 240 m2. Prijs: 399.000,Voor meer info: Jaap en Marjolein Verburg 0348- 43 41 18 of 06-26 13 26 26 – www.alsgodinzuidfrankrijk.nl

www.zingvakantie.nl Tel. +33 (0)5 53 29 40 90

De zangweken in Cazals, op de grens van de Lot en de Périgord, zijn er voor iedereen die van zingen én van Frankrijk houdt. Gevarieerd repertoire, lekker eten en elke dag een ander romaans kerkje om in te zingen.

Gouden Strop-winnaar MICHAEL BERG is terug met een thriller op Franse bodem

CP0315_Ad_VillaLeVal-achtste.indd 1

26-08-15 11:41

‘Beklemmende thriller vol psychologische spanning.’ Algemeen Dagblad

de mooiste boeken voordat je vertrekt!

€ 19,95 • ISBN 978-94-92199-25-6

€ 19,95 • ISBN 978-94-92199-24-9

€ 19,95 • ISBN 978-94-92199-33-1

€ 14,95 • ISBN 978-94-92199-46-1

‘Weer een sterk staaltje suspense van Michael Berg.’ Felix Meurders, journalist & presentator ‘Eén van de betere, zo niet beste (mannelijke) thrillerauteur van dit moment.’ Anne-Jan de Jong ***** op Thrillerlovers.nl

Verkrijgbaar in de boekhandel, via bol.com en edicola.nl

EN ROU TE

TEK S T: ANTOINET TE TERLIZZI

Maria Pedano wint het

Concours de la Chanson

Theater Diligentia in Den Haag, zondag 20 maart, vroeg in de middag. Acht finalisten bereiden zich voor op hun optreden. Een van de finalisten is een meisje van dertien jaar, met prachtige bruine krullen die op haar rug dansen als ze voorbijloopt. En laat zij nou later die middag de grote winnares zijn van het Concours de la Chanson Alliance Française 2016! Maria Pedano en haar accordeonist, de eveneens 13-jarige Johannes Wier sema, krijgen na hun optreden een daverend applaus. Met veel gevoel voor drama zingt Maria L’arbre d’amour van Frida Boccara en La Foule van Édith Piaf. Na afloop spreken we met haar. Maria, van harte gefeliciteerd met de Grand Prix de Alliance Française. ‘Dank je wel. Ik ben er heel erg blij mee en ook verrast, want ik had nooit gedacht dat ik zou winnen. De andere artiesten waren ook allemaal super goed!’ Jouw accordeonist was ook top. Hoe kennen jullie elkaar? ‘Ik ken Johan nu twee jaar. Ik had een prijs gewonnen op het Prinses Chris tina Junior Concours (met hobo) en Johan ook. Daardoor mochten we samen een paar keer optreden voor tv en zijn we vrienden geworden. We wonen niet bij elkaar in de buurt, maar toch zien elkaar regelmatig.’

Bij de prijs hoort ook een optreden in Parijs, op het hoofdkantoor van Alliance Française. ‘Klopt, ik ga op 3 juni naar Parijs en treed dan op 4 juni op. Dat is echt een droom. Ik heb er heel veel zin in! Ik ga daar Cent Mille Chansons van Frida Boccara, Mon Dieu en La Foule van Édith Piaf en Les Feuilles Mortes van Yves Montand zingen.’ Zijn er ook andere muziekstijlen die je graag zou willen zingen? ‘Eigenlijk houd ik van verschillende muziekstijlen. Van opera tot Franse chansons. Vorig jaar heb ik meegedaan aan de Nederlandse musicalproductie Moeder ik wil bij de revue van Joop van den Ende. Ik volg klassieke zangles, maar ik houd ook van musicals. Vooral Les miserables.’ Kies je voor een zangcarrière, of speel je toch liever in een orkest? ‘Ik moet natuurlijk eerst mijn school afmaken. Dat duurt nog vier jaar.

Daarna wil ik naar het conservato rium voor zang en hobo. Ik wil graag hoboïste worden, maar ook zangeres. Ik kan er maar niet tussen kiezen. Ik zal altijd willen blijven zingen en hobo spelen! Mijn droom is om altijd muziek te mogen blijven maken en dat mensen daarvan genieten, want musiceren is het mooiste dat er is. Ik ben heel erg blij dat ik met het Con cours de la Chanson heb meegedaan. Ik hield altijd al veel van Frankrijk, de Franse taal en Franse chansons, maar zonder het Concours was ik ze nooit zelf gaan zingen, omdat ik nooit had gedacht dat ik dat zou kunnen. Maar nu weet ik zeker dat ik nog heel veel in het Frans zal gaan zingen!’

EN ROU TE

Wie won wat? Oplossingen en winnaars van de prijsvragen in En Route 148 (voorjaarsnummer 2016): CONNAISSEZ-VOUS L A FR ANCE ? Oplossing: 1. Cambrai 2. This Melody 3. 32 (a) 4. 1686 5. Gorges du Verdon Winnaars van het boek ’De Gevleugelde’ -- H.P.M. Ruijters, Oosterhout -- E.M. Pel-van Dunné, Zwolle -- J. Boelen, Elsloo -- W.A.M. Rutters-Dreijer, Berkel-Enschot -- E. Brandse-Bruins, Bennebroek

EN ROUTE PRIMEUR PRIJSVR A AG Oplossing: Nîmes Winnaars van de cd ‘Charles Aznavour – Collected’ -- P. Grenet, Den Haag -- H.J.M. Knubben, Eindhoven -- A.E.J.M. Witte, Oosterhout -- T.H.G.J. Stravenuiter, Enkhuizen -- J.H.T. Mensvoort, Liepde

PUZZELPAGINA: MOTS C ASÉS Oplossing: Lourdes Winnaars van het boek ’40 jaar Frankrijk, een getekende geschiedenis’ -- E.G.G. Alssema, Zwolle -- T. Hillewaere, Nieuwpoort (B) -- H.E. Lamme, Bussum PUZZELPAGINA: MOTS CROISÉS Oplossing: Cour Winnaars van de 2-cd box ‘Franse Romantiek’ -- A. te Winkel, Zwolle -- J. van der Salm, Enschede -- B. Goinga, Borne -- H.P.M. Ruijters, Oosterhout -- G.A.M. Dassen, Rotterdam

Volgende keer in En Route Nummer 150 – najaarseditie 2016

1 Route door de Mayenne Interview met Frankrijkcorrespondent Frank Renout Stadswandeling door Metz Portret van Simone de Beauvoir Wintersport: Brides-les-Bains en nog veel meer!

www.maisonenfrance.com

»» Touren rond de Mont Ventoux »» Pastis: de geschiedenis van de zon in je glas »» Interview met zwemster Femke Heemskerk »» Reportage: de andere kant van Cannes »» Cap Roux, een Corsicaanse kaap aan de Côte

jaargang 19 ■ zomer 2016

Nu in de winkel: het zomernummer van Côte & Provence

NIEUWB OUWPRO JECTEN

Stap voor stap naar uw droomhuis BROUWER IJ SAINTE-CO LOMBE

• REISAPPS • DE ANDERE K ANT VAN C ANNES • TAFELEN IN JE EIGEN TA AL • FEMKE HEEMSKERK • PA STIS E M O N T V E N TO U X • C AP ROUX E R 2 0 1 6 • TO U R E N RO N D D CÔTE & PROVENCE • ZOM

»» Nederlandse bierbrouwers in Bretagne »» Provence en Côte d’ Azur: wonen en werken onder de zon »» Op stage bij een chambres d’hôtes »» Nieuwbouw kopen in Frankrijk? Goed idee! »» Hoe start ik een restaurant in Frankrijk?

jaargang 19 ■ zomer 2016

Maison en France

Nu in de winkel: het zomernummer van Maison en France

Het succes van Hollands bier uit Bretagne IK KOM TERUG

Hoe verkoop ik mijn Franse woning?

werd huisschilder De koning te rijk in Zuid-Frankrijk inDaniëlle de Dordogne FEMME AU BOULOT

Het groG te enieten

ZON,ZEE,

CAP ROUX Een Corsicaanse kaap aan de Côte

ZOM ERFESTIVALS!

REPORTAGE

PROV ENCE EN CÔTE D'AZU R

De andere kant van Cannes INTERVIEW

Zwemster Femke Heemskerk: van Zuid-Frankrijk naar de Spelen in Rio

BINNENKI JKEN BIJ …

apps De beste Vlaming en in de Var voor onderweg

PASTIS

de geschiedenis van de zon in je glas

Touren rond de

Mont Ventoux Je mooiste vakantie in Zuid-Frank

TAFELEN IN JE EIGEN TAAL

Nederlandse & Vlaamse restaurants in de Provence

€ 7,95

rijk

15e jaargang • zomer 2016 www.coteprovence.nl

€ 6,95

Cocorico ! Ça me fait plaisir !

R FR AN KR IJ K IN ’T BI JZ ON DE

JAA RABONNEM ENT € 27,5 0

NEEM EEN ABONNEMENT OP EN ROUTE en ontvang Frankrijk, een liefdesgeschiedenis van Hendrickje Spoor t.w.v. € 16,95*

NEEM NU EEN JAAR ABONNEMENT VOOR MAAR

OVER ‘FRANKRIJK, EEN LIEFDES GESCHIEDENIS’

€Franse 50 27, Dinerdagen Hendrickje Spoor verlaat haar Nederlandse echtgenoot. Ze houdt van een ander. Ze besluit haar koffers te pakken en haar gevoelens achterna te gaan, op weg naar haar grote liefde. Geen man, geen vrouw maar een land, Kom een avond genieten in een Frans restaurant bij in de een manier vanuleven, een buurt. cultuur, namelijk La douce France. Maar 4-gangen diner, inclusief koﬃe voor € 34,50 + gratis Frankrijkmagazine! hoe is het als je droom werkelijkheid wordt?

14 t/m 23 november 2014 OF GEEF ER EEN CADEAU EN ONTVANG ‘FRANKRIJK, EEN LIEFDESGESCHIEDENIS’ VAN HENDRICKJE SPOOR CADEAU!* Reserveren: vanaf 15 oktober op www.enroute-magazine.nl/atable Bent u abonnee? Dan heeft u voorrang en kunt u vanaf 1 oktober al reserveren

Een jaartje Frankrijk, want een abonnee van En Route: »» krijgt voordelig toegang tot onze En Route Evenementen »» leest natuurlijk ook de En Route Primeur nieuwsbrief »» abonneert zich voordelig op Maison en France of Côte & Provence AMSTERDAM • 21 + 22 JANUARI 2017

www.enroute-magazine.nl Een abonnement op En Route kost € 27,50 (Nederland/België). Overige landen: € 38,50. *Deze aanbieding is geldig t/m 1 september 2016 en zolang de voorraad strekt. Voor verzending van het boek brengen we € 4,50 verzend- en administratiekosten in rekening.

Géén reserveringskosten • Direct contact met de verhuurder

www.ChambresdHotesWijzer.nl Meer dan 850 kleinschalige vakantieadresjes door heel Frankrijk

vanaf

€ 85

€ 60

€ 165

Zelf verhuren? Ga naar www.chambresdhoteswijzer.nl/verhuren