En Route voorjaar 2018

BIJZONDER FR ANKRIJK | NUMMER 158 | VOORJA AR 2018

Compleet

Vernieuwd!

Swing, sister, swing!

Jazz-zangeres CYRILLE AIMÉE LE HAVRE

Hippe havenstad aan de Seine Pelgrimage van een RENAULT 4

DE BERGEN IN

Alpe d’Huez & Les 2 Alpes

Escargots à la bourguignonne

Roadtrip door

HauteBretagne

MEESTERLIJK LEKKER

€ 6,95 K WA R TA A L U I T G AV E – E R K # P 9118 72 ENROUTE-M AGA ZINE.NL

ChambresdHotesWijzer.nl

Thuis in Frankrijk bij meer dan 750 vakantieadresjes van landgenoten Inclusief arrangementen, workshops, aanbiedingen ...

vanaf

vanaf

vanaf

€ 85

€ 60

€ 165

Géén reserveringskosten • Direct contact met de verhuurder

ÉDITO

Foto: ©AbdelWaheb Didi

Een nieuw pak

De vaste lezers van En Route weten dat hun lijfblad zich zo nu en dan een nieuw pak aanmeet. In de 32 jaar dat we bestaan, hebben we inmiddels zo’n zes pakken versleten en ingeruild voor een nieuw, beter zittend exemplaar.

Al naar gelang de tijdgeest en gewenste uitstraling werden logo, omslag en binnenwerk dan onderworpen aan een verfrissende restyling, waarna het blad weer als een trotse mannequin voor het voetlicht kon treden.

De laatste keer dat we zo’n verkleedpartij organiseerden was in 2012.

En hoewel het zes jaar oude pak ‘nog prima zat’, groeide er toch een stil verlangen naar wat nieuws. Ook Marcel, onze vaste kledingontwerper, was daar wel voor te porren, dus vroegen we hem eind vorig jaar aan de slag te gaan. Elegant, rustig, intelligent, strak, ruimtelijk: dat waren de trefwoorden waarmee hij het moest doen. Voor de rest lieten we ons graag verrassen door zijn creativiteit – dat is een beschaafde manier om te zeggen: ‘Het ligt nu bij jou, zoek het maar uit.’

ANDY ARNTS In de weken daarna werd er koortsachtig gewerkt in het atelier en ontpopte HOOFDREDACTEUR Marcel zich als een couturier voor wie Coco Chanel een deemoedige knieval zou hebben gemaakt. Maar ja, Coco is niet meer, en dus was het wachten op de reacties van onze medewerkers. Toen ik Paul le Blanc de opgemaakte versie van zijn nieuwe column stuurde, schreef hij terug: ‘Ik voel me als de man wiens vriendin naar de plastisch chirurg is geweest. Ze is op talloze plaatsen mooier en fraaier geworden. En toch, als je haar dan weer ziet, denk je: dat is mijn vriendin niet meer. Maar als je na een tijdje weer aan haar gewend bent, is het extra genieten.’

Ook van de andere auteurs ontvingen we gelukkig geen protesten of dreigementen.

Wellicht omdat het pak alleen van de buitenzijde wat meer richting de haute couture was gegaan. De voering was nog steeds vervaardigd van dezelfde fijne stof als altijd en ook aan het patroon was niet getornd. En dat zal ook niet gebeuren, want juist daarmee willen we ons blijven onderscheiden. Of, zoals Coco Chanel het verwoordde:

‘Pour être irremplaçable, il faut être différente.’

Bonne lecture!

EN ROUTE

3

TEAM EN ROUTE Karin Jurgens Nieuwsrubriek ‘Faits’ & tekst

Suzanne Rietmeijer Nieuwsrubriek ‘Aujourd’hui à Paris’, filmrubriek & tekst

Karin de Koning Taalrubrieken ‘Pris sur le vif’ + ‘Citations histo­ riques’ & tekst

Steven de Roo À Table: ‘Nederlandse wijnboeren in Frankrijk’

Renate van der Bas Columns & tekst

Paul van Laar Boekrecensies & tekst

Jeroen Sweijen Eindredactie & tekst

Paul le Blanc Columns & tekst

Sylvain Lelarge Taalrubriek ‘Cueilleurs de mots’

Lilith Vogt Interview-rubriek ‘À bout portant’ & fotografie

Karin Haanappel Expositie-agenda & tekst

Giselle van O ­ mmeren Puzzelpagina

Paola Westbeek À Table: ‘Question de goût’ & tekst

Patricia Jacob Eindredactie, cultuuragenda & tekst

Marcel Reimer Vormgeving

Tess van der Zwet Columns, muziekrecensies & tekst

JA ARGANG 33, NUMMER 158, VOORJA AR 2018 – LOSSE VERKOOPPRIJS: € 6,95 C OV E R F O T O : Claude Marchand

En Route is een uitgave van Publièra Publishers (www.publiera.nl) en verschijnt 5 maal per jaar.

Vragen, suggesties, opmerkingen aan de redactie kunt u mailen naar info@publiera.nl of via de website enroute-magazine.nl U I T GE V E R : Michiel Bom | H O O F D R E DAC T E U R : Andy Arnts | A R T DI R E C T O R : Marcel Reimer – M4Media E I N D R E DAC T I E : Andy Arnts, Patricia Jacob, Jeroen Sweijen | OV E R IGE M E DE W E R K E R S : Anke de Bruijn, Helen Dekker, Claire Oostvriesland A DV E RT E N T I E S : enroute-magazine.nl/adverteren | D RU K W E R K : PRinterface A B O N N E M E N T E N : Regulier Jaarabonnement En Route: Nederland, België: € 29,–. Overige landen: € 39,50 Combinatieabonnement met Maison en France of Côte & Provence magazine: Nederland, België: € 50,–. Overige landen: € 72,50.

Frankrijk Compleet (3 abonnementen): Nederland, België: € 72,50. Overige landen: € 89,50.

Prijswijzigingen voorbehouden.

O P G AV E E N V R AGE N OV E R A B O N N E M E N T E N : E N ROU T E- M AG A Z I N E . N L

Abonnementen worden aangegaan voor een bepaalde periode. Voortijdige beëindiging is niet mogelijk. Na deze eerste periode worden abonnementen automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd met een opzegtermijn van 1 maand. © 2 0 1 8 – E N ROU T E

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden overgenomen of worden vermenigvuldigd.

Aan alle artikelen wordt de grootst mogelijke zorg besteed maar fouten zijn menselijk. Daarom kan geen verantwoordelijkheid worden aanvaard voor eventuele onvoorziene gevolgen, veroorzaakt door foute gegevens in dit magazine en/of onze website/nieuwsbrieven. We doen ons uiterste best om de rechten van de gebruikte tekst en af beeldingen vooraf te controleren en voor zover mogelijk te vermelden cq toestemming te vragen. In een aantal gevallen is het echter niet mogelijk gebleken de oorspronkelijke rechthebbende te traceren.

4

EN ROUTE

ER#158

INHOUD ARTIKELEN & REPORTAGES

I N T ERV IEWS

PRIJSVR AGEN

16

70

Cyrille Aimée ‘Mijn carrièreplan?

Gelukkig zijn’

10

De pelgrimage van een Renault 4 Op zoek naar vroegere eigenaren

75

Mabel van den Dungen ‘Het eten moet de zonde waard zijn’

40

Kijken met het hart De late roem van Roger Bissière

Franse puzzelpagina

71

Connaissez-vous La France?

RUBRIEKEN

52

À TABLE

Le Havre Feniks aan de monding van de Seine

62

76

Vignes Vins Randos Smakelijke wandeltocht door de Loirevallei

10

Alpe d’Huez & Les 2 Alpes Een wereld vol contrasten

66

H AU T EBRETAGNE

24

Robuuste romantiek Roadtrip door de Marches de Bretagne

75

30

Mais priez, mes enfants Mariaverering aan de rand van Bretagne

8

Faits

35

Boekenplank

37

Plaatwerk – cd’s

‘Wijnkoper is het mooiste vak van de wereld’ Interview met Louis Kat

38

68

Filmblik

Question de goût Paola Westbeek over de gastronomische gastropoda

Moments d’enchantement

44 48

Aujourd’hui à Paris

72

Pris sur le vif & Citations historiques

74

30

Cueilleurs de mots

32

81

Coups de cœur De leukste winkeltjes

Eropuit

34

De eend van Montfort Boekfragment uit ‘HauteBretagne’

COLUMNS

15

Paul le Blanc ontdekt Georges Michel

59

Renate van der Bas maakt geen slapende honden wakker

52

EN VERDER

3

Édito

4

Team En Route & colofon

90

In het volgende nummer & wie won wat?

16

40

EN ROUTE

5

PH A R E S DE BR ETAG N E

Le phare du Cap Fréhel Locatie: Plévenon (Côtes-d’Armor) Bouwjaar: 1946-1950 Hoogte: 33 meter Historisch monument

Le phare de Bodic Locatie: Lézardrieux (Côtes-d’Armor) Bouwjaar: 1947-1949, hoogte: 23 meter

Le phare d’Ar-Men Locatie: Chaussée de Sein (Finistère) Bouwjaar: 1867-1881 Hoogte: 34 meter Historisch monument, de bekendste vuurtoren van Bretagne

6

EN ROUTE

Le phare du Créac’h Locatie: Île d’Ouessant (Finistère) Bouwjaar: 1863, hoogte: 55 meter Historisch monument, een van de krachtigste van Europa

INs p i rat i e

Le phare du Petit Minou Locatie: Goulet de Brest/Plouzané (Finistère) Bouwjaar: 1848, hoogte: 22 meter

Le phare d’Eckmühl Locatie: Penmarc’h (Finistère) Bouwjaar: 1897, hoogte: 65 meter Historisch monument, een van de hoogste ter wereld

Le phare du Stiff Locatie: Île d’Ouessant (Finistère) Bouwjaar: 1695, hoogte: 32 meter Historisch monument, de oudste van Bretagne

Le Phare de Saint-Mathieu Locatie: Pointe de Saint-Mathieu, Plougonvelin (Finistère) Bouwjaar: 1835, hoogte: 37 meter Historisch monument, Gebouwd tussen de ruïnes van de voormalige abdij Saint-Mathieu de Fine-Terre

EN ROUTE

7

FA I T S

PACA > Région Sud Het goede leven • De regio Provence-Alpes-Côte d’Azur heeft een nieuwe naam. Hoewel het Conseil Régional geen moeite had met de oude naam, was deze wel erg lang en viel men vooral over de afkorting PACA – die in de volksmond veel gebruikelijker was. Daarom is eind december ‘Région Sud’ aan de regionaam toegevoegd.

Dat men daadwerkelijk ‘Région Sud Provence Alpes Côte d’Azur’ gaat gebruiken, gelooft ook het Conseil Régional niet, maar dat ‘Région Sud’ de volksmond zal halen, is wél waarschijnlijk. En in dat ‘Sud’ liggen volgens het Conseil Régional alle positieve associaties verankerd: prachtige landschappen, zonlicht en bien-vivre.

Yuck!

De lelijkste rotonde van Frankrijk • Hoewel Frankrijk bekend staat om haar uitstekende beeldhouwkunst en architectuur, is er volgens de Fransen zelf ook genoeg lelijks uit naam van de kunst voortgekomen. En dat kom je gewoon in het straatbeeld tegen. Contribuables Associés, een organisatie die beoordeelt of overheidsuitgaven goed zijn besteed, schreef daarom een ‘wedstrijd’ uit voor de slechtste rotonde van Frankrijk. Die kon uitermate lelijk zijn, extreem duur, of slecht onderhouden. Winnaar werd Het masker van André Malraux in Pontarlier (Doubs), dat met ruim 4000 stemmen won van De zonnewijzer in Perpignan (2600 stemmen) en L’arbre en ciel in Cugnaux (2100 stemmen). Voor de stemmers bleek het uiterlijk het belangrijkst.

ÉCO-Lodge La Belle Verte in de prijzen • In het kader van het Internationale Jaar voor Duurzaam Toerisme werden in Frankrijk de ‘Palmes du tourisme durable’ in het leven geroepen. Ecolodge La Belle Verte in SaintM’Hervé bij Vitré (Bretagne, zie pagina 24 en verder) werd verkozen tot beste accommodatie. Op het landgoed staan een gîte, een tiny house en twee éco-lodges: losstaande huisjes die geheel in de natuur opgaan.

Energie en warm water komt van zonne-energie, en vuil water wordt gezuiverd met behulp van een speciaal bassin met planten en bacteriën.

De accommodaties zijn het gehele jaar toegankelijk.

8

EN ROUTE

€ 60,– Parkeerboetes flink omhoog • Als Nederlandse toerist in Frankrijk durf je het meestal niet aan om een parkeerboete riskeren. De Fransen zelf hebben daar dikwijls maling aan – en dat is niet zo gek, als je bedenkt dat de parkeerboetes in Frankrijk meestal maar € 17,– bedroegen. Recentelijk is daar echter verandering in gekomen en kunnen boetes oplopen tot € 50,– (Parijs) en € 60,– (Lyon). De informatie op de parkeerpaal met extra precisie lezen kan dus geen kwaad – temeer omdat je soms niet hoeft te betalen, bijvoorbeeld tussen 12 en 2. Overigens zijn er genoeg steden waar de tarieven niet exorbitant zijn gestegen. Het loont dus om dit van tevoren uit te zoeken.

67.000.000

UNESCObaguette Stokbrood op erfgoedlijst? • Met 12 miljoen eters per dag mag het geen verrassing zijn dat de Confédération nationale de la boulangerie-pâtisserie française een aanvraag indiende om de baguette op UNESCO’s lijst voor immaterieel erfgoed te zetten.

De vakvereniging volgt daarmee de Napolitaanse pizzabakkers die hun speciale pizzabodem (inclusief bereidingswijze) al op de lijst wisten te krijgen.

De Franse bakkers menen dat ook de baguette beschermd moet worden, omdat er steeds meer stokbroden van slechte kwaliteit te koop zijn. Ze worden vaak ingevoerd uit Oost-Europa en voldoen niet aan de kwaliteitseisen: de broden worden ingevroren of er worden extra ingrediënten aan de vier-eenheid (bloem, water, gist en zout) toegevoegd. Nadat president Macron het initiatief openlijk steunde, zat het met de media-aandacht al goed. Nu is het wachten op het oordeel van UNESCO.

Frankrijk passeert de 67 miljoen inwoners • Volgens de nieuwste cijfers van het INSEE (Institut National de la Statistique et des Études Economiques) telt Frankrijk in 2018 67,2 miljoen inwoners. Daarvan wonen er 65 miljoen in l’Hexagone; de overige 2 miljoen wonen in de overzeese gebieden. Er werden in 2017 meer kinderen geboren dan dat er mensen overleden (een historisch laag verschil van 164.000), en ook door migratie nam de bevolking in 2017 toe (69.000 mensen). De tendensen van afgelopen jaren doorrekenend zal Frankrijk rond 2020 de 68 miljoenste inwoner verwelkomen.

EN ROUTE

9

10

EN ROUTE

R E PORTAG E

Pelgrimage

van een

Renault 4

Is het verbeelding of raast de Renault 4 echt steeds sneller over het asfalt nu hij zijn racines nadert? Zonder enige aansporing van het gaspedaal zoeft de auto naar het zuiden, als een paard dat de stal ruikt.

Voor ons lost het zwarte lint op in de trillende hitte. Links en rechts van de weg golft een geel tapijt. Dankzij zonnebloemboer Claude weten we waarom er zoveel groeien: voor elke liter zonnebloemolie is 10 m² bloemen nodig. Dit is ZuidwestFrankrijk, departement Lot-et-Garonne, en we naderen de hoofdstad Agen.

In 2011 kocht mijn huisgenoot een oude Renault 4. In de auto vond hij een stapel rekeningen met Franse namen en adressen. We besloten op zoek te gaan naar de voormalige eigenaren van dit mythische voertuig en ontmoetten kleurrijke typen, onder wie de Zusters der Voorzienigheid.

TEKST EN BEELD: HELEN DEKKER

Reis naar de oorsprong Na de grensovergang in de Ardennen salueerde de Renault voor de meer dan 150.000 gevallenen bij de Slag om Verdun, reed hij plankgas door de Morvan waar Nederlandse kentekens zelfs de parkeerplaats van de Emmaüs-kringloopwinkel domineerden en schuurde hij zo dicht mogelijk langs het Massif Central om zijn oude motor niet te veel te vermoeien. Op weg waarheen? Op weg naar zijn eerste eigenares.

Het is het jaar waarin de Renault 4 – een van ’s werelds bestverkochte auto’s – zijn vijftigste verjaardag viert. Huisgenoot E. heeft eindelijk zijn ideale exemplaar gevonden. Een TL Savane uit 1989 en ‘hard’, zoals dat heet in autojargon: in uitstekende staat. Compleet met arbre magique, zo’n wee ruikend dennenboompje aan de achteruitkijkspiegel. En met een ware schat op het dashboardplankje: een dik pak Franse rekeningen. Meer dan twintig jaar aan reparaties en controlebeurten op vergeeld papier, en minstens zo intrigerend: de namen van de betalers. Vooral omdat op veruit de meeste rekeningen een bijzondere titel staat: Congrégation des

EN ROUTE

11

FAITS Van de Renault 4 verschenen vele speciale edities. Sommige (zoals de Safari, Sixties en Jogging) werden verkocht met speciale kleurschema’s, afwijkende interieurbekleding en andere details, terwijl andere (Savane en Clan) niets anders waren dan een standaardmodel met wat extra stickers.

Daarnaast verschenen ook speciale modellen, zoals de Sinpar 4x4, de Plein Air, de Teilhol (een pick-up), lpg-versies en zelfs ­elektrische versies.

Er komt een kleine, oude dame tevoorschijn die resoluut op ons afstapt: ‘Dat is MIJN auto!’

Sœurs de la Providence – de Orde van de Zusters der Voorzienigheid. Onze Renault 4 een nonnenauto? Wat hebben deze sœurs met de auto beleefd? Zo start in het heetst van de zomer een pelgrimage naar Frankrijk. Met als allereerste bestemming de naam die op de oudste rekeningen vermeld staat: Sœur Alice. Uit Agen.

Een engel doet open Aazjeng zeggen ze hier, met de klemtoon fel op de tweede lettergreep. Het onopvallende stadje aan de oevers van de Garonne staat bekend als gemoedelijk, maar zo vlak voor lunchtijd is er geen vriendelijke ziel te bekennen om de weg te vragen. Een stadsplattegrond naast een lege parkeerplek biedt uitkomst. Nummer 158 blijkt een gewoon rijtjeshuis te zijn, dat er met gesloten luiken verlaten uitziet.

Nonnen op vakantie? Eerst maar een schietgebedje in de Sacré Cœur aan de overkant. De immens hoge en vierkante façade van gewapend beton is niet uitnodigend, de koelte binnen zeer welkom.

Dat kleine vrouwtje, die onverstoorbaar de uitgesleten handpalmen van alle stenen heiligen kust, zou dat…? Ze verdwijnt door een houten poort voordat we het kunnen vragen.

Terug bij nummer 158 trekken we aan de bel. We voelen ons vertegenwoordigers die een argeloze bewoner iets willen aansmeren: E. met zijn multomap vol rekeningen omklemd voor zich, glimlach paraat. De oudere dame die opendoet lijkt een engel, van haar sandalen tot kanten truitje, alles in smetteloos wit. Slechts twee elementen van haar verschijning wijken af in kleur. Het sierlijke oudzilveren kruis om haar nek en haar bruine ogen. Ze priemen een beetje, die ogen.

‘Oui?’ klinkt het, langgerekt. E. vertelt. Ze begrijpt ons verkeerd: ‘Moet er nog een rekening betaald worden?’ Wanneer dat misverstand is opgehelderd, ontspant ze, en geeft het verlossende antwoord. Nee, zij is Alice niet. Die is net verhuisd, zo blijkt. ‘Kom even binnen, dan geef ik jullie het adres.’

La vie en rose?

We hebben geluk: de nieuwe verblijfplaats van Sœur Alice ligt exact op de route naar de overige drie adressen van voorgaande eigenaren. Met een zak gedroogde pruimen, de specialiteit van de

12

EN ROUTE

regio, als snoep voor onderweg rijden we de Dordogne in. De geur van la campagne – rollen hooi – waait via de open raampjes naar binnen. De motor van de Vier spint als een kat en uit de cassetterecorder kraakt de stem van Francis Cabrel: ‘Je t’aimais, je t’aime et je t’aimerai.’ We zien la vie en rose.

Tot we de juiste afslag missen en verdwalen. Wij rijden old school, in de stijl van het tijdperk waarin deze auto is gemaakt. Dus in plaats van een satellietsignaal als wegwijzer, vertaald naar elk mogelijk accent, klinkt bij SainteInnocence een nerveuze echtgenote: ‘Eh schahat, ik geloof dat we bij dat kruispunt rechtsaf hadden gemoeten …’ Het begin van een voorspelbare vakantieruzie. Ik dreig uit te stappen om de rest van de reis te gaan liften, waarop E. een dot gas van jewelste geeft. De Vier steigert en we sjezen zwijgend door de wijngaarden van Bergerac, die ons juist uit dit chagrijn hadden kunnen bevrijden.

Het verhaal van de nonnen Neuville-de-Poitou. Een dorp zonder opsmuk, omgeven door akkers, in de schaduw van universiteitsstad Poitiers.

Hier lijken seculiere zaken voorrang te hebben. De dorpskerk staat niet aan het

centrale plein maar aan de rue de la Poste.

Pal achter haar ranke gestalte verrijst een joekel van een watertoren. ‘Het resultaat van een machtsstrijd tussen burgemeester en pastoor,’ horen we later van de cafébaas. Nu staan we naast de kerk en gluren naar het huis op nummer 2, het volgende adres dat op diverse rekeningen voorkomt. Gewoon aanbellen? Nog voor we enige actie kunnen ondernemen, gaat de massief houten voordeur open en komt er een kleine, oude dame tevoorschijn die resoluut op ons afstapt: ‘Dat is MIJN auto!’

Sœur Marie-Angèle. Haar blauwe ogen schitteren alsof er geen 88 jaren zijn verstreken sinds ze op de wereld kwam.

Ja, ze is een sœur de la Providence, vertelt ze, al sinds haar twintigste. In 1992 heeft ze de Vier in bruikleen gekregen van het hoofdkantoor van de kloosterorde. Eigenlijk had ze liever een deux chevaux gewild, maar met haar korte benen kon ze niet bij de pedalen. Vandaar de Vier. En wat was ze verknocht aan die mooie blauwe kar, voor haar pastorale werk samen met zuster Marie-Philippe. ‘Arme en zieke mensen bezoeken, ze verzorgen,’ gaat Marie-Angèle verder, ‘en voor ze bidden.’

Als twee zachtjes kwetterende parkieten zitten ze tegenover ons aan de

eettafel, in een decor dat van de theekopjes tot aan de lampenkap is bedekt met bloemetjes. Over die ene, peperdure reparatie in 1999, die E. uit de bundel tevoorschijn haalt en voor hen neerlegt: ‘Het was een bitterkoude winter,’ begint Marie-Angèle. ‘Overal ijzel. Ik had mijn zieke broer verzorgd en ik reed heel voorzichtig naar huis.’

‘Ze heeft geluk gehad, savez-vous,’ vult Marie-Philippe aan. ‘Ineens slipte de auto.

Ze stortte in een ravijn.’

‘Ah non, niet overdrijven!’ vervolgt Marie-Angèle. ‘Een greppel. De hele linkervoorzijde van de Renault naar z’n grootje. Zelf mankeerde ik niets. Een blauwe plek waar mijn bovenarm tegen de zijkant van de auto stootte, c’était tout.’

De zusters zijn Karmelietessen. Hun grote voorbeeld is Marie Moreau, een jonge vrouw die in de nadagen van de Franse Revolutie besloot de zeer verarmde bevolking in haar woonplaats La Pommeraye (Maine-et-Loire) te helpen door een school op te richten en zieken te verplegen. Dat is wat deze kloosterorde nog steeds doet. Wat moet je hart groot zijn als je als twintiger kunt kiezen voor een leven in dienst van anderen, en van God. Aan de levenslust te zien die MarieA. en Marie-P. uitstralen, heeft het ze veel goeds gebracht.

‘Impossible, ik heb niet eens een rijbewijs’ In stilte zetten we de reis voort. Over de weg waar de Vier twaalf jaar geleden een lelijke knieval maakte, richting Loudun.

70 km per uur volstaat om een topverbruik van 1 op 20 te behouden, het landschap doucement voorbij te zien schuiven en te groeten naar Fransen die, kletsend onder de dorpskastanje, de Vier nawijzen.

Daar waar de Loire een diepe lus maakt in het landschap tussen Tours en Angers, steekt de Vier de rivier over naar Bourgueil. Een mooie oude plaats, met witgele huizen van kalktufsteen en zwarte daken die glanzen in de zon. Hier woont Alice, de zuster die de Vier de eerste jaren heeft gereden. Ze woont niet in een huis, maar in de 1000 jaar oude abbaye SaintPierre. Een enorme stenen poort, een binnenplaats, een bloemrijke kloostertuin en dan wéér een poort en een binnenplaats.

Zusters in habijt die in de schaduw van cipressen voorbijschrijden.

EN ROUTE

13

LINKS r4club.nl De Renault R4 Club Nederland bestaat sinds 1991. Erg actief op internet. Leden krijgen 4 maal per jaar het clubblad De Vrijbuiter. rvvc.nl De Renault Vrijbuiter Vriend‑en Club.

Renaultclub voor de oudere types.

Een kleine magere met snor en een pukkel waar hardnekkig haren uit groeien houdt ons tegen. Opnieuw die schitterende blik in een gerimpeld gezicht. Ze hoort ons aan en vooruit, het is dan wel l’heure de repos, maar we mogen aanbellen. De hoogbejaarde vrouw die opendoet draagt geen habijt. Haar donkere ogen vallen op door het witte haar. Het is Alice. We leggen uit waarom we hier zijn, maar ze antwoordt stellig: ‘Impossible! Ik heb niet eens een rijbewijs.’

We zijn perplex, tot ze zegt: ‘Ach, die lange rit helemaal voor mij? Kom toch binnen.’ Ze schuifelt door een koele, witte gang, wijst ons een ronde tafel in een kamer met gewelfd plafond, en komt even later met een dienblad waarop een kan limonade op de maat van haar voetstappen tegen een schaaltje Mariakaakjes tingelt.

Terwijl ze de glazen volschenkt en voor ons neerzet, tikt een staande klok de stilte weg. ‘Ik heb expres niet gevraagd of jullie christelijk zijn,’ zegt ze ineens, ‘dat doet er niet toe. Het gaat erom of je menslievend bent.’ Haar vader geloofde in het leven, niet in God, maar Alice had behoefte aan meer verdieping en sloot zich op haar 25e aan bij de Karmelietessen. ‘Ik was jarenlang zendelinge in Ivoorkust. De hitte werd me teveel en ik kreeg malaria.

Ik verlangde naar Noord-Frankrijk – daar leek het mij lekker koel. Ze plaatsten me echter in het zuiden, in Agen. Ik gaf er Frans aan immigranten en analfabete landgenoten.’

En dan, alsof het praten haar geheugen wakker heeft geschud: ‘Ja, de Vier was daarbij een waardevol vervoer­ middel.’

Herinnert ze zich de rekening van de gebroken ruit in het linkerportier en de kapotte deurkruk? Een poging tot diefstal soms? Maar Alice staart in de verte, dat is te lang geleden.

Driver’s Seat We hebben de Loire een stukje gevolgd op haar tocht naar de Atlantische Oceaan en zijn beland op het hoofdkantoor van

14

EN ROUTE

Uit de papieren maken we op dat pa de auto voor zoonlief heeft gefinancierd. Hoeveel meiden heeft hij ermee versierd? de congregatie, in La Pommeraye. Het statige gebouw is lang niet zo oud als dat in Bourgueil, maar gonst als een bijenkorf – overal groepjes vrouwen, jong en oud.

Sœur Hélène, hoofd financiën, licht het een en ander toe. ‘De zusters werken zolang ze zelf willen, of kunnen.

Het bescheiden salaris dat ze verdienen staan ze af aan de orde. Die voorziet hen in wat ze nodig hebben, hun leven lang.

Deze Renault 4 hebben we met 19 andere tegelijk gekocht. Het ging ons niet om de blauwe kleur, maar om de kwantumkorting. We hadden een wagenpark van 160 auto’s. Bernadette hier – een verlegen vijftiger komt net binnen met stapels papieren in haar armen – was verantwoordelijk voor de rodage, het inrijden van de nieuwe auto’s.’

Even flitst het beeld voorbij van Bernadette als twintiger in onze Vier, terwijl ze de volumeknop van de cassetterecorder opendraait voor Driver’s Seat van Sniff ’n’ the Tears.

In 2006 is de Renault 4 door de orde verkocht aan de plaatselijke Citroëngarage – ‘omdat die twee keer zoveel bood als Renault’ – en die verkocht hem aan de familie Terrien. Dat is de laatste naam in de historie van de Vier, een adres slechts twee dorpen verderop. Uit de papieren maken we op dat pa de auto voor zoonlief

heeft gefinancierd. Hoeveel meiden heeft hij ermee versierd, vragen we ons meteen af. We nemen afscheid van de kloosterorde die ons uitzwaait met een ‘zorg goed voor hem’.

Opnieuw steken we de Loire over naar een dorp aan de noordoever. We treffen een verwaarloosde, vrijstaande woning met een bord ‘Vendu’ in de overwoekerde tuin. Een praatgrage overbuurvrouw komt tevoorschijn en staat ons leunend op haar tuinhek te woord. ‘Dat huis stond heel lang te koop. Ze kwamen er maar niet vanaf. Terrible, non?’ We knikken begripvol. Er is meer crisis: ‘Ze zijn gescheiden. De zoon woont nu in Toulouse.’

Toulouse, dat is meer dan 600 km terug naar het zuiden! Alle puzzelstukjes vallen op hun plek: via deze Terrien is de auto beland bij een handelaar in Milhaud, en vervolgens bij de Nederlandse garage waar E. hem heeft gekocht. De pelgrimstocht is volbracht. Op dat moment gaat het voor het eerst in weken regenen. Het is mooi geweest en we laten het dorp achter ons. De ruitenwissers wapperen als bezetenen, gele koplampen verlichten het natte wegdek. Is het verbeelding of raast de Renault 4 echt steeds sneller over het asfalt nu we aan de terugtocht naar zijn nieuwe thuis zijn begonnen?

PAU L L E B L A N C Kunsthistoricus en gespecialiseerd in de romaanse kunst van Bourgondië.

Hij besteedt aandacht aan opmerkelijke kunst uit Frankrijk.

Grijs EXPO GEORGES MICHEL – LE PAYSAGE SUBLIME fondationcustodia.fr Nog t/m 29 april Fondation Custodia/ Collection Frits Lugt 121 rue de Lille, 75007 Paris

‘Grijs kan ook erg opwindend zijn.’ Dat mailde een vriendin toen ik voor enkele dagen mijn intrek had genomen in een appartementje aan het strand in Scheveningen en ik wat mistroostig werd van het uitzicht. De lucht was mistig grijs, de zee zwartgrijs met grijswitte schuimkoppen en het strand vaal grauwgrijs. Later op de dag brak soms een zonnetje door tussen de donkere, door de wind gejaagde wolken. Het zand lichtte dan even op en vormde een felgeel contrast met de donkere lucht.

‘Dit moeten de schilders van de Haagse school ook zo gezien hebben’, was mijn gedachte.

Ik besloot daarom een bezoek te gaan brengen aan Museum De Mesdag Collectie in Den Haag. Daar vind je niet alleen het werk van Hendrik Willem Mesdag, maar ook van vele tijdgenoten. Tussen 1860 en 1900 zetten zij zich af tegen de romantische traditie met zijn geïdealiseerde werkelijkheid en trokken naar buiten om de realiteit vast te leggen. De onderwerpen die ze kozen waren typisch ‘Hollands’: rivierlandschappen, koeien, schapen, molens en visserstaferelen. Waar zij allen van hielden waren de grote wolkenpartijen en de weergave van het licht.

Het kleurgebruik van de Haagse school was aanvankelijk vrij somber, met een nadruk op de vele grijze tinten. Niet voor niets spreekt men ook wel van de ‘grijze school’.

Deze schilders bewonderden de Franse schilders van de School van Barbizon die vanaf ca. 1850 naar buiten trokken om in het bos van Fontainebleau het landschap vast te leggen in stemmige kleuren. Er ontstond een wederzijdse inspiratie.

Mesdag exposeerde niet alleen in Parijs, maar kocht daar ook ruim 200 werken van voornamelijk schilders van de School van Barbizon. Het zou de basis vormen voor het huidige museum waar het voor mij genieten was. Ik kreeg de bevestiging dat wat ik, uitkijkend over het Scheveningse strand had gezien, al veel eerder door de Haagse schilders was vereeuwigd.

Plots werd mijn aandacht getrokken door een klein schilderijtje met een voorstelling van drie molens op Montmartre in Parijs.

Ik zag een imponerende, angstaanjagende lucht met felle contrasten van zwart, grijs en wit en een contrasterende helverlichte heuvel. Het bleek een schilderijtje te zijn van de Parijse schilder Georges Michel (1763-1843). Mijn verbazing was groot. Dit werk was gemaakt lang voordat de school van Barbizon rond 1850 opkwam! Wie was deze Georges Michel door wiens werk ik zo gegrepen werd?

Het werd het begin van een zoektocht.

Michel bleek een schilder te zijn die al eerder dan de schilders van Fontainebleau en plein air werkte. De heuvel van Montmartre met zijn molens was vaak zijn inspiratiebron. Daar zag hij de grijze geagiteerde regenluchten, de bruingrijze mistflarden, de dreigende wolken en de grote lichtcontrasten tijdens hevige onweersbuien. Die tinten werden voor hem een melancholische obsessie en hij componeerde met zijn kleuren een meteorologische symfonie.

Michel, van wiens leven weinig bekend is, had niet veel succes met zijn schilderijen. Hij verdiende zijn kost onder meer met het restaureren van schilderijen in het Louvre. Daar zou hij geïnspireerd zijn geraakt door de luchten en wolkenpartijen van Jacob van Ruisdael, de 17e-eeuwse Hollandse landschapschilder. Het leverde Michel later de bijnaam ‘de Ruisdael van Montmartre’ op. Voor mij was hij de grote onbekende. Hoe groot was dan ook mijn verrassing te lezen dat er momenteel een overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien is in Parijs. Dat kan haast geen toeval zijn. Ik moet naar Parijs! Daar kun je immers zien wat grijs vermag. En die vriendin, die mag van mij mee. n Georges Michel – Windmolens op Montmartre Museum De Mesdag Collectie, Den Haag .

EN ROUTE

15

Cyrille Aimée Ze weet precies hoe jazz­­

akkoorden in elkaar zitten en freewheelt tussen de notenpatronen met haar meisjesachtige geluid U N E N U I T B L A N C H E Je le salue les mains dans les poches le coeur dans la gorge une semaine m’a semblé un an Il s’assit tout à côté de moi, ma peau commence à brûler et je cache mes joues rouges Ses yeux s’allument, je fais la fière devant tous ses copains mes lèvres tremblent au souvenir d’une nuit blanche, dans ses bras Il fait de moi un gosse, je me perds dans son sourire Il fait de moi une femme, je me noie dans son corps La chambre commence à se vider, j’suis paralysée, je ne le regarde pas il me met la main sur la joue, mon visage est tout chaud, et ma bouche est excitée.

Ses yeux s’allument, je fonds en dedans, je me sens si chanceuse mes lèvres tremblent au souvenir, d’une nuit blanche, dans ses bras Il fait de moi un gosse, je me perds, dans son sourire Il fait de moi une femme, je me noie, dans son corps

16

EN ROUTE

I N T E RV I E W

Foto: Emma Mead

‘Mijn carrièreplan?

Gelukkig zijn’

EN ROUTE

17

et is vrij normaal dat je als puber verliefd wordt op onbereikbare popsterren die in posterformaat boven je bed hangen. Maar om zo’n ‘crush’ als volwassen en evenwichtig mens opnieuw mee te maken, dat is heel bijzonder. En dan gaat het ook nog om een Frans meissie, dat dankzij de sociale media van tegenwoordig helemaal niet zo onbereikbaar is. Cyrille Aimée.

Aimée elle est.

T E K S T: R E N AT E VA N D E R B A S

Ze is een van de bijzonderste Franse artiesten van dit moment: Cyrille Aimée (1984) laat zich niet eenvoudig categoriseren. Ze is zangeres, maar vooral muzikante.

Ze is Frans, maar ook een echte wereldburger. Ze is een van de best improviserende jazzzangeressen van dit moment. Zoals zij Well you needn’t van Thelonious Monk of Cole Porter’s Love for Sale een tweede jeugd geeft: punaise. Ze is ook een heerlijk swingende chansonnière als ze zich stort op Trenets Que reste-t-il des nos amours of Edith Piaf’s T’es beau tu sais. Maar net zo goed een gekke griet die op een loopstation in haar eentje een compleet vrolijk liedje creëert. Zoek op YouTube maar eens naar haar Make you dance.

De eerste keer dat ik de sprankelende Cyrille zag optreden was tijdens het Jazz Festival van Marciac in 2016, waar ze een zaal met zesduizend mensen in vervoering bracht. Samen met vier jonge muzikanten in een bijzondere opstelling: de afgelopen jaren toerde ze met – naast een drummer en een bassist – twee Franse gitaristen aan haar zijde. Op links steeds Adrien Moignard, een van de beste gitaristen met een gipsystijl versie 2.0 en op rechts de al even getalenteerde Michael Valeanu. De laatste woonde net als Cyrille in New York en met hem schreef ze veel nummers.

In 2017 trad het vijftal op in Tilburg en zat ik ongeveer een meter bij Adrien, Cyrille en Michael vandaan. Ik geloof soms nog niet wat ik toen heb gezien aan virtuoos spel. Wie een uurtje op internet zoekt naar filmpjes van optredens zal ook jaloers worden op het plezier dat ze onderling hebben tijdens optredens. Geen uitvoering is ooit hetzelfde, en live klinken alle nummers nog veel beter dan op de albums die Cyrille heeft uitgebracht: zij en haar mannen zijn ouderwets gepokte en gemazelde muzikanten. Ondanks hun relatief jonge leeftijd.

Muzikaalste persoon ter wereld Of zoals de Nederlandse Tobias Nijboer, contrabassist bij Fuse, het huisorkest van Podium Witteman het simpelweg omschrijft: ‘Cyrille Aimée is de meest muzikale persoon die ik ken.’ Hij leerde haar jaren geleden kennen

18

EN ROUTE

Foto: Carol Rosegg

toen ze nog onbekend en arm was, en met een groepje Amerikaanse muzikale vrienden door Europa zwierf.

Maar daarover later meer, eerst neem ik u graag mee naar Cyrille’s prillere jeugd. Cyrille vertelt me erover tijdens een lang Skype-gesprek vanuit haar flat in Brooklyn, op de vooravond van een concertreis naar China. Waarbij ze heel lief doet alsof ze zich het gesprekje herinnert dat we hadden in Tilburg, na afloop van haar concert. Ik praat er snel overheen, straks vindt ze me nog een hysterische groupie. We praten wel lang over haar Franse jeugd: Cyrille is de dochter van een Franse vader en een Dominicaanse moeder die van muziek hielden zonder daar professioneel mee bezig te zijn. ‘De radio stond thuis altijd aan, muziek kleurde alle dagen,’ aldus Cyrille. Haar moeders favorieten waren Charles Aznavour en Barbara. ‘Maar mijn zusje en ik dansten ook de kamer rond op Michael Jackson. En ik was een tijdje gek op het Egyptische raptrio MTM, weer een heel ander geluid.’

Cyrille aimée in Feinstein’s/54 Below

Muziekles in ruil voor taalles in New York.

Cyrilles ouderlijk huis stond in Samois-sur-Seine Foto: Stephanie Pappas (vlak bij Fontainebleau) en dat zal een belletje doen rinkelen bij fans van Django Reinhardt: deze fameuze gitarist en uitvinder van de gipsy jazz of op z’n Frans le jazz manouche ­(manouche is de Franse naam voor Sinti of zigeuners) woonde in Samois toen hij er in 1953 overleed aan een hersenbloeding, pas 43 jaar oud. Te zijner nagedachtenis komen ieder jaar vanuit de hele wereld manouche- en andere muzikanten naar Samois en Fontainebleau voor een festival met zijn naam, zoals aanstaande zomer onder meer George Benson.

Toen Cyrille jong was, sloop ze ’s avonds wel uit het ouderlijk huis om te gaan luisteren naar de zigeuners en hun muziek. ‘Nee, mijn moeder was daar niet per se blij mee,’ vertelt ze nu. Maar haar liefde voor muziek zonder keurslijf werd hier geboren. Eerst richtte ze zich op de gitaar: in ruil voor schrijfles was een van de manouche bereid om haar gitaarles te geven. Nadat ze een keer werd aangemoedigd om een lied van

I N T E RV I E W

‘Ik heb geleerd dat mensen de top niet bereiken door nooit te vallen, maar door steeds weer

op te krabbelen’

Cyrille aimée met band tijdens het Detroit Jazz Fest 2016.

Foto: Rod Arroyo, PortraitsByRod.com.

Django te zingen, ontdekte ze dat dat ook een optie was. En toen iemand haar een box gaf met alles van Ella Fitzgerald was het pleit beslecht. Zingen wilde ze, en improviseren.

Beroemdheid niet interessant Het bracht haar op de American School of Modern Music in Parijs. Bijna was Cyrille daar verloren gegaan voor de jazz: tijdens haar studie schreef ze zich in voor het TF1-programma Star Academy en scoorde hoge ogen in alle voorronden. Maar op het moment dat ze naar de finale kon, haakte Cyrille af: ‘Er werd de hele tijd druk uitgeoefend dat ik andere nummers moest gaan zingen dan ik zelf wilde, en ik moest contracten tekenen die me in een format duwden waarbij ik me helemaal niet thuis voelde. Dus ik verliet de show.’

Het veroorzaakte enige beroering de media: de persberichten en publiciteitsfoto’s met de finalisten waren al verstuurd. En misschien snapten sommige mensen ook niet hoe je kan weglopen van zo’n grote kans op beroemdheid. Maar Cyrille vond dat ze zich eerst nog veel verder moest ontwikkelen als muzikante.

Ze kwam in New York terecht waar ze vier jaar jazz studeerde op een opleiding waar ze de enige vocalist was tussen verder louter instrumentalisten. Het is vast daarom dat het soms lijkt alsof ze een saxofoon bespeelt wanneer ze improviseert. Haar handen beroeren dan denkbeeldige toetsen, ze weet precies hoe de jazzakkoorden in elkaar zitten en freewheelt tussen de notenpatronen met haar meisjesachtige geluid. Want haar stem is niet imposant of diep, maar vooral flexibel, creatief en humoristisch: zij kan scatten zoals ongeveer niemand tegenwoordig kan. ‘A rising star in the galaxy of jazz singers’, schreef de New York Times niet voor niets.

Boegeroep Prijzen won ze ook, zoals de Montreux Jazz Festival Vocal Competition en de Sarah Vaughn International Jazz Vocal Competition.

‘Mijn biografie vertelt natuurlijk niet welke wedstrijden ik allemaal heb verloren,’ zegt de ongecompliceerde Cyrille. ‘Dat vertel ik steeds aan jonge mensen die proberen verder te komen, dat prijswinnaars ook vaak verliezen en afgaan. Het is heel hard werken als je ergens

EN ROUTE

19

I N T E RV I E W

‘Om aan geld te komen

verkochten we op Times Square Obama-condooms, met z’n gezicht erop, for long hard times!’ wil komen. Ik heb geleerd dat mensen de top niet bereiken door nooit te vallen, maar door steeds weer op te krabbelen.’

Ze vertelt graag het verhaal over haar eerste optreden op de Apollo Amateur Night in Harlem: ‘Daar mogen de mensen boe roepen en dat deden ze bij mij dus ook. Vijftienhonderd man sterk. Ik dacht dat ik dood ging van frustratie. Maar: een paar maanden later stond ik er weer, pakte ik mijn optreden veel beter aan en ik won!’

Obama-condooms Kent u die oude jazzmop, over ‘wat is het verschil tussen een pizza en een jazzmuzikant’? Het antwoord: een pizza kan vier mensen voeden. Oftewel: in de jazz is het altijd armoe troef. Cyrille kan meepraten over magere beginjaren. ‘Mijn eerste band hier heette de Surreal Band: op die manier leerden de Amerikanen mijn voornaam uitspreken. We traden veel op, maar verdienen ho maar. Dus verzonnen we van alles om aan geld te komen. Zo verkochten we een tijdje Obamacondooms op Times Square. Ja, met z’n gezicht erop, for long hard times! De toeristen vonden het prachtig.

Ik sleepte mijn bandleden ook mee naar Europa. We speelden op straat, sliepen op stranden, liftten van A naar B: zolang we maar konden optreden. In het Italiaanse Perugia vond een restauranteigenaar ons zo leuk dat we er dagenlang konden spelen in ruil voor eten. Het jaar daarop gingen we weer, maar mistten een bassist. Iemand bracht ons in contact met Tobias Nijboer en hij was zo cool toen ik hem belde. Want wat vertelde ik hem nou helemaal? Hé, je kan een week komen spelen op een plek in Italië waar ze ons niet betalen, maar wel te eten geven, en je kan slapen op de keukenvloer. En oh ja je moet zelf je reis betalen. En Tobias zei gewoon: oké, ik kom!’ Ze schatert het uit. ‘Hij had een elektrische basgitaar maar wist daar een perfect contrabasgeluid uit te toveren. Hij was een echte gipsy.’

Nog steeds toert Cyrille liever door Europa dan Amerika. ‘Ik mis vooral het eten. Oh, die heerlijke Franse

20

EN ROUTE

keuken. En de afstanden in Amerika zijn zo enorm. En het publiek vaak zo oud: in Europa zie je veel meer jonge gezichten in de zaal.’

Over de appreciatie van jazz in Frankrijk noemt Cyrille als struikelblok de Engelse taal. Het publiek snapt soms niet wat er gebeurt in een nummer. ‘Zeker wanneer de Franse zanger of zangeres niet weet wat hij of zij zingt. Ik had dat probleem zelf ook. In het begin, in New York, maakten de teksten mij niets uit. Als ik maar lekker kon scatten en uptempo kon gaan. Maar gaandeweg kwam die dimensie van de teksten erbij. En nu weet ik: je kunt met melodie, tempo en ritme alles doen wat je wilt, maar als je de teksten niet goed uitspreekt, prononceert en begrijpt, dan is het niet goed en haakt het publiek af.’

Cyrille praat soms als een prof in de zin van professeur en dat treft: ‘Masterclassen geven is een van de dingen die ik erg graag doe.’ Voor wannabe zangeressen en muzikanten: check bijvoorbeeld ­Cyrilles lezing voor TedX, met de titel ’Osez l’improvisation’. Het helpt!

Een nieuwe weg, een nieuwe stad Gaandeweg het gesprek wordt duidelijk dat de samenwerking met Adrien en Michael inmiddels voorbij is. Michael was ook haar geliefde, wat via veel clipjes en ook songteksten wel zo’n beetje viel te raden. Cyrille: ‘We zijn nog steeds de beste vrienden, en de band was de beste band waarmee ik ooit heb gewerkt. Maar we kwamen klem te zitten in onze eigen routine. Sommige nummers hebben we nu zo vaak samen gedaan, ik wil ze nooit meer zingen. Ik heb nieuwe mensen, nieuwe samenwerkingen nodig.’

Ontwikkeling wint bij Cyrille dus weer van stagnatie. Op FaceBook is duidelijk dat ook New York inmiddels is ingeruild, voor New Orleans. En dat ze in Detroit de ster wordt op het French Festival met het Detroit Symphony Orchestra. Gelukkig blijft ze ook in 2018 nummers zingen die we kennen, zoals haar eigen compositie Une Nuit Blanche, waarvan ik minstens een keer per week de lange Fontainebleau-versie beluister. Zeker op grauwe, grijze dagen is dat het beste wat je kan doen.

Als ik dit schrijf laat Cyrille’s concertagenda tot in april alleen maar optredens in de Verenigde Staten zien. Maar dat verandert vast nog wel. Het mooiste zou zijn als ze opnieuw naar het Django Festival kwam, de laatste keer was in 2016 en dat is al weer veel te lang geleden.

Cyrille aimĂŠe tijdens het Detroit Jazz Fest 2016.

Foto: Rod Arroyo, PortraitsByRod.com.

EN ROUTE

21

(weer) studeren, iets voor jou? www.itv-hogeschool.nl

FRANS

ENGELS Studeren in combinatie met werk of gezin.

In je eigen tempo, wekelijks of maandelijks, in studiegroepen of op afstand met het online studiesysteem.

In verkorte cursussen of een vierjarige bacheloropleiding.

Met inspirerende colleges en docenten.

SPAANS

DUITS

Wij maken werk van jouw passie!

RUSSISCH

ITALIAANS

Robuuste romantiek Roadtrip door de Marches de Bretagne

Mais priez, mes enfants Mariaverering aan de rand van Bretagne Coups de cœur De leukste winkeltjes De eend van Montfort Boekfragment uit ‘Haute-Bretagne’

HAUTE

BRET AGNE

EN ROUTE

23

roma ro b u u s t e

D E O O S T R A N D VA N B R E T A G N E I S VA N O U D S H E R E E N G R E N S G E B I E D .

B R E T A G N E H O O R T P A S S I N D S H E T E I N D E VA N D E 1 5 E E E U W B I J F R A N K R I J K .

D A A R V O O R WA S H E T L A N G E T I J D Z E L F S TA N D I G . A A N D I E L I G G I N G A A N D E GR ENS HEEF T DEZE STR EEK V ER STER K TE BURCHTEN TE DA NK EN,

E N L E V E N D I G E H A N D E L . E E N R OA D T R I P D O O R D E M A R C H E S D E B R E TAG N E , O O K B E K E N D A L S D E P O R T E S D E B R E TAG N E .

T E K S T: J E R O E N S W E I J E N

24

EN ROUTE

R EGIO: H AU T E -BR ETAG N E

Foto’s Jeroen Sweijen, Claude Marchand, Joe Krapov

ntiek La Guerche-de-Bretagne

EN ROUTE

25

H

et is nog vroeg als we aan de koffie met croissants zitten, op het terras van Les Voyageurs, in hartje Vitré. Een bedrijvig stadje, met een van de laagste werkloosheidscijfers van Frankrijk. Dat is goed te zien aan de drukte op het plein en het tegenovergelegen monumentale station, ingewijd door Napoleon III. We gaan de verrassende binnenstad in.

Middeleeuws Vitré De vele smalle straatjes met oude vakwerkhuizen maken Vitré tot een van de weinige intacte gotische stadscentra van Europa.

Victor Hugo schreef er al over en vergeleek Vitré met Neurenberg (Duitsland) en Vittoria (Spanje). De vele huizen uit de 15e en de 16e eeuw tonen de rijkdom en de diversiteit van de stadsarchitectuur.

Waar je ook kijkt, de kleuren van de houten vakwerkhuizen zijn een lust voor het oog, en overal vind je mooie gebeeldhouwde details op de gevels. Hoogtepunten van de perfecte Vitré-beleving zijn de rue d’En-Bas en de rue de la Baudrairie. De rijke handelslieden in lakens en linnengoed hebben indrukwekkende gotische panden nagelaten, en overal in Europa kwam men kooplui uit Vitré tegen.

De eerste reis om de wereld over land is gemaakt door Pierre-Olivier Malherbe, zoon van een lakenkoopman uit Vitré.

Van de drie kerken is de 15e-eeuwse Notre-Dame de mooiste.

De rijke kooplieden uit de binnenstad hebben volop bijgedragen aan de bouw en vooral de versiering van deze indrukwekkende kerk. Als je binnenkomt, valt meteen op dat schip en koor niet helemaal in een rechte lijn liggen. Dat zijn de beperkingen van het bouwen op rotsgrond in een volle binnenstad. Verrassend is de preekstoel aan de buitenkant.

Bewaarde stadsmuren Het grotendeels 13e-eeuwse kasteel van Vitré torent hoog en imposant boven de Vilaine uit. Al zeker tien eeuwen bevindt zich hier een versterkte burcht. De twee enorme artillerietorens Saint-Laurent en La Madeleine werden er in de 14e eeuw bij gebouwd om het kasteel nóg sterker te maken en de Bretonse grens nóg beter tegen de Franse invaller te verdedigen. In de 16e eeuw werden veel Renaissance-elementen toegevoegd. Ze zijn nog goed zichtbaar ondanks dat

De Saint-Marsekerk heeft een imposant ‘ziekenportaal’, omdat vanaf hier de melaatsen de mis mochten bijwonen

het kasteel in later jaren bijna tot ruïne verviel. Na 1820 kwam het kasteel in handen van de stad Vitré en diende het als gevangenis en later als museum en stadhuis.

De stadsmuren zijn vooral aan de noordkant van de oude stad bewaard gebleven. Stadspoortje Poterne Saint-Martin is nog bijna authentiek. Je komt er via een steegje vanaf het place Notre-Dame. Het was een kleine voetgangerspoort die de oude bovenstad met de Vilaine en haar wasplaatsen verbond.

Vanaf de stadsmuren heb je een mooi overzicht op het voormalige klooster Saint-Nicolas met haar aanpalende kapel en de faubourg du Rachapt, een voorstadswijk, eveneens met vakwerkhuizen. Ver beneden de oude binnenstad stroomt de Vilaine, hier nog een lief kabbelend beekje. Vanaf hier kun je naar de Pré des Lavandières afdalen, bij de inwoners een geliefde picknickplek.

Op de koffie bij de markiezin Even buiten de stad vinden we kasteel Les RochersSévigné, in de 17e eeuw het domein van Marie de ­R abutin-Chantal, beter bekend als Madame de Sévigné. Zij verdeelde haar tijd tussen Parijs en Vitré en schreef veel brieven – vooral aan haar geliefde dochter in Zuid-Frankrijk. Madame de Sévigné hield van de natuur en het grote bos werd haar park, waar ze veel tijd doorbracht. Haar brieven waren van een hoog literair gehalte en geven een geweldig inzicht in het leven van de adel op het platteland.

De rondleiding neemt je vanaf de orangerie mee door de kasteeltuinen naar de middeleeuwse toren en de markante kapel, waar ook het terras bij de golfbaan een mooi uitzicht op biedt.

Rijkversierde kerken Op weg naar La Guerche-de-Bretagne is de verleiding groot om een zijweg in te slaan, naar Domalain of naar

26

EN ROUTE

R E PORTAG E

Vitré

Louvigné-de-Bais, glas-in-loodraam

Bais. De Sint-Melainekerk in Domalain biedt een schitterend retabel, gehouwen in tufsteen en marmer, in de rijke Lavallois-stijl die je bijvoorbeeld in Gennes-sur-Seiche, Rannée of Moulins terugvindt.

Ook in Bais vind je een dergelijk retabel, in de onlangs gerenoveerde monumentale Saint-Marsekerk, met een oude stenen klokkentoren uit de 12e eeuw en een zeer imposant Renaissanceportaal, bijgenaamd ‘het ziekenportaal’, omdat vanaf hier de melaatsen de mis mochten bijwonen.

We zien al van ver de hoge kerktoren van La Guerche-deBretagne. De imposante Onze-Lieve-Vrouwe-basiliek werd bijna duizend jaar geleden gesticht door Guillaume II, heer van La Guerche. Twaalf kanunniken moesten er dag en nacht bidden voor zijn zielenheil. In ruil daarvoor mochten ze belasting heffen, houtkappen in het bos, druiven verbouwen en wijn maken.

La Guerche-de-Bretagne kent een van de oudste markten van Frankrijk: sinds 1121 is het hier elke dinsdagochtend markt. Een drukke bedoening met een levendige sfeer, en veel verse streekproducten. In het oude centrum is het goed toeven op de terrasjes rondom het centrale plein. Smalle straatjes en oude vakwerkhuizen geven het geheel een middeleeuwse sfeer. De vakwerkhuizen aan het place Charles de Gaulle zijn een overblijfsel van de grote welvaart van het stadje ten tijde van de koningen Lodewijk XIII en XIV. De gemeente heeft een erfgoedwandeling uitgezet met meer Jardin des Arts, Châteaubourg foto: © Charles Crié

Marcillé-Robert

H E D E N DA A G S E K U N S T In deze streek vind je drie kunstinitiatieven op korte afstand van elkaar. Even buiten Piré-sur-Seiche ligt het Château des Pères dat een schitterend en vrij toegankelijk beeldenpark heeft gecreëerd, vol verrassende werken. Châteaugiron heeft haar centrum voor hedendaagse kunst gehuisvest in een middeleeuwse kapel, les 3 Cha. Châteaubourg kent de Jardin des Arts, een gerenommeerde monumentale beeldentuin waarin ook de nodige land art, in het park bij molenhotel Ar Milin’. De gemeente speelt daarop in met exposities in het straatbeeld en een kunstroute, verspreid over de kerkdorpen Châteaubourg en Saint-Melaine. chateaudesperes.fr, les3cha.fr, lesentrepreneursmecenes.fr

EN ROUTE

27

dan twintig panelen, verluchtigd met illustraties. De routekaart is gratis te verkrijgen op het gemeentehuis en in het Office du Tourisme.

Vergane glorie Vroeger, heel vroeger, was Marcillé belangrijker dan Vitré. Riwoalen, van wie de nakomelingen heren van Vitré zouden worden, stichtte hier een kasteel op een versterkte hoogte, waarvan de ruïnes nog goed te zien zijn. Zijn kleinzoon Robert breidde het kasteel uit en liet zijn naam na aan het dorp. Marcillé-Robert strekt zich uit op een kleine heuvelrug boven een langgerekt kunstmatig meer, dat door de monniken van de priorij van Marcillé aangelegd was voor de visvangst, en van water voorzien door de rivieren Seiche en Ardenne. Samen met de meren van Châtillon-en-Vendelais en Martigné-Ferchaud is dit een belangrijk tussenstation voor trekvogels op weg naar het zuiden. Een sentier d’interprétation maakt het mogelijk om dorp, kasteel, kerk en meer te leren kennen en om te ontdekken dat hier vroeger zelfs wijngaarden waren. Je komt langs deze wandelroute tevens een aantal typische oude huizen van schist tegen.

La Roche aux Fées

Feeënrots Even verderop kom je nietsvermoedend ineens de Roche aux Fées tegen, het grootste hunebed van Frankrijk en een van de grootste van Europa. Al bijna vijftig eeuwen liggen hier in het veld bij Essé eenenveertig grote stenen, die samen een lange overdekte gang met vier kamers vormen. Een groot mysterie, want hoe zijn die tientallen tonnen wegende rotsblokken vanuit het woud van Le Theil hiernaartoe gebracht? Tijdens de zonnewende schijnen de eerste stralen van de opkomende zon precies door het hunebed heen. En let eens op hoe vreemd de bomen hier groeien.

De naam is te danken aan een mooie legende: dit monument is opgericht door feeën. Deze feeën hadden als taak om de overblijfselen te beschermen van mensen die van het goede leven hielden, van feestvarkens en bourgondische levensgenieters. De resten van deze mensen moesten bewaard worden, opdat het mensdom altijd zou kunnen blijven genieten. In hun schorten vlogen de feeën deze enorme keien over vanuit het woud van Le Theil, op vijf kilometer afstand. Toen het werk klaar was, lieten ze de rotsen die nog onderweg waren gewoon vallen: vandaar dat er in deze streek zoveel menhirs staan…

Het bezoekerscentrum vertelt je meer over dit grote hunebed. Bijzonder: de Roche aux Fées is ’s avonds verlicht en dat geeft aan deze plek een zekere esoterische sfeer.

Met de groeten van Giron Aan het begin van de 11e eeuw gaf de hertog van Bretagne een stuk land aan zijn trouwe Normandische vazal Anquetil. Die bouwde er een versterkte houten kasteeltoren. Zijn zoon Giron was een stuk moderner dan zijn vader: hij verving de houten toren door een stevigere en beter te verdedigen stenen toren. Zijn kasteel maakte immers deel uit van de linie die Rennes moest beschermen, indien de Franse vijand Bretagne zou binnenvallen. Het is Giron die zijn naam naliet aan het stadje Châteaugiron.

Het imposante kasteel staat midden in Châteaugiron. Waarschijnlijk zou Giron het niet meer herkennen, maar er nog steeds trots op zijn. De kapel

28

EN ROUTE

en de zware donjontoren stammen uit de 13e eeuw.

Het centrale logis werd in de 18e eeuw geheel aan de smaak van die tijd aangepast. Tegenwoordig zit daar het gemeentehuis; je kunt het kasteel bezoeken met een rondleiding. De huidige open binnenplaats geeft een goede indruk van de afmetingen van het oorspronkelijke kasteel met de machtige torens. In de gerestaureerde kapel bevindt zich het centrum voor moderne kunsten: Les 3 Cha (zie kunstkader).

Via steegjes en trappen kun je het oude stadje verkennen. Hoogtepunt is de rue de la Madeleine, met veel vakwerkhuizen en mooie details. De oude wasplaats aan de Yaigne, de Sint-Nicolaaskapel en de bijzondere Glaume, een moeras midden in de stad, maken de stadswandeling compleet.

Maria Magdelena Laten we nog even een ommetje maken door het kleine Champeaux, waar je via Châteaubourg (zie kunstkader) kunt komen. De collegekerk, gewijd aan Maria Magdalena, is de trots van het dorp. Het grootste gedeelte is aan het eind van de Middeleeuwen gebouwd en gefinancierd door de heren van Espinay. De kerk herbergt een mooi hoofdaltaar met retabel, zware grafstenen en schitterende gebrandschilderde ramen, met afbeeldingen van Maria Magdelena, de heilige Barbara en het pinksterverhaal. Naast de kerk is een charmant plein met een monumentale put. Daaromheen zijn de oude kanunnikenhuizen bewaard gebleven, een harmonieus gegroepeerd ensemble waarin de kanunniken woonden die de collegekerk van Champeaux bedienden. Het charmante gemeentehuis in een hoekje van het plein is veel recenter, maar past mooi in het plaatje.

Op de terugweg kom je nog langs het stuwmeer van de Cantache, voor wat ontspanning in de natuur.

Vervolgens wachten de vele restaurants en terrassen met open armen op je … We zijn weer terug in Vitré.

Châteaugiron

Champeaux

G U I D E D E VOYA G E en parkhotel bieden comfortabele kamers en de twee restaurants een heerlijke keuken, met uitzicht op rivier, park en kunst.

28-30 rue de Paris, 35220 Châteaubourg, armilin.com

Uit eten in Vitré

Les Foudres de la Fouquais

Slapen als een moderne Diogenes

Even buiten het centrum vind je het favoriete adres van de burgemeester van Vitré, en ook wij komen er graag: gastronomisch restaurant Le Pichet. Het biedt een intiem en sober kader, met zomers een fijn terras en altijd een verrassende en originele kaart, ter streling van je smaakpapillen.

De Auberge Saint-Louis bevindt zich midden in middeleeuws Vitré, in de schaduw van de imposante Notre-Damekerk. Je kunt er buiten eten onder de arcades of binnen in een uniek

18e-eeuws kader, met veel authentiek veelkleurig houtwerk met Franse lelies. Een ruime keuze uit de klassieke Franse keuken, voor een zeer redelijke prijs.

Le Pichet, 17 boulevard de Laval, 35500 Vitré, www.le-pichet.fr Auberge Saint-Louis, 31 rue Notre-Dame, 35500 Vitré, www.aubergesaintlouis.fr

Camping municipal Saint-Étienne

De gemeente Vitré biedt een lommerrijke gemeentecamping met 45 ruime staanplaatsen, aan de rand van het stadje vlakbij het zwembad.

Je wordt er beschut door eeuwenoude kloostermuren: op deze plek stond lang geleden het klooster Saint-Étienne Boulevard des Rochers, 35500 Vitré www.mairie-vitre.com/camping.html

Ar Milin’

Cider werd vroeger in enorme tonnen opgeslagen, de zogenaamde foudres . In deze eikenhouten tonnen gingen tienduizenden liters cider. In Cornillé hebben Françoise en Denis Busson elf enorme tonnen als huisjes ingericht. Dit tonnendorpje Les Foudres de la Fouquais biedt een zeer originele overnachtingsmogelijkheid.

La Fouquais, 35500 Cornillé lesfoudresdelafouquais.fr

Een bijzondere watermolen

Hotel-restaurant Ar Milin’ is, zoals de Bretonse naam het al aanduidt, gevestigd in een voormalige watermolen. Een markant gebouw aan weerszijden van de rivier de Vilaine, midden in Châteaubourg maar toch in het groen: het wordt omringd door vijf hectaren park. In dit park vindt elke zomer de unieke kunstexpositie ‘Jardin des Arts’ plaats (zie kunstkader). Molen

EN ROUTE

29

Mai s pri ez, m e s enfants M A R I AV E R E R I N G A A N D E R A N D VA N B R E TA G N E

M E E R N O G D A N E L K E A N D E R E S T R E E K VA N F R A N K R I J K I S H E T B R E T O N S E L A N D D O O R D R E N K T M E T S P O R E N VA N H E I L I G E N E N E E N O V E R T U I G D K AT H O L I E K V E R L E D E N .

E E N L A N D S C H A P V O L K R U I S E N E N K A P E L L E TJ E S , VOLK SGELOOF EN DEVOTIE, MET OP VEEL PLEK K EN NOG E E N J A A R L I J K S E P R O C E S S I E O F B E D E VA A R T. T E K S T: J E R O E N S W E I J E N

B

retagne gaat prat op haar eigen heiligen, met namen als ­Broladre, Suliac en Énogat. Je vindt die elders niet terug en hun geschiedenis hult zich in de nevelen der tijd. De grootste devotie lijkt echter gewijd te worden aan patroonheilige sint Anna en haar dochter Maria, Onze-Lieve-Vrouw. Je komt die twee werkelijk overal tegen.

Onze-Lieve-Vrouw in ’t Merelnest Zo ligt vlak bij Rennes, aan de rand van het grote woud, de voormalige abdij van Saint-Sulpice-la-Forêt, vroeger Notre-Dame-du-Nid-au-Merle genoemd. De overlevering vertelt ons hoe een eenzame herder in een merelnest een Maria­ beeldje aantrof, en dat vervolgens meenam naar zijn hut. Tot zeven keer toe keerde het beeldje vanzelf terug naar het nest. Dat moest wel een godswonder zijn, en ter plekke werd een abdij gesticht – tegenwoordig een charmante ruïne.

Onze-Lieve-Vrouw op de Rots Het hooggelegen dorp Montautour is al sinds de 9e eeuw een bedevaartplaats.

Tussen de vele rotsblokken om de kerk herinneren beelden, kruisen en kapelletjes Sanctuaire de Pontmain aan het rijke Roomse leven. In de kerk zelf vind je een mooi oud Mariabeeld met kind en kribbe, object van een intense devotie. De bedevaart naar Onze-LieveVrouw-op-de-Rots was in de Middel­eeuwen zo belangrijk dat drie keer die bedevaart afleggen gelijkstond aan een bedevaart naar Rome – mits je kon aantonen dat je niet in staat was om naar Rome te reizen. Elk jaar met Maria-Hemelvaart (15 augustus) is hier nog altijd een processie, waarvan de processiebanieren in de kerk Toch gaat het leven door. Eugène en Joseph Barbedette getuigen. Maria vertoeft graag op hooggelegen plekken: (12 en 10 jaar) zijn in de schuur gaspeldoorn aan het je vindt haar ook terug op een mysterieuze heuveltop fijnmalen voor hun merrie. Eugène gaat even een luchtje bij Monthault, te midden van Keltische offerstenen en scheppen op de drempel. Verschrikt roept hij zijn broer: moderne kunst. in de lucht ziet hij een belle dame in een blauwe mantel met witte sterren en een gouden kroon, in een grote Mariaverschijning in Pontmain blauwe ovaal. Hun ouders komen erbij staan, maar die Aan de rand van Bretagne, Normandië en Maine ligt het zien alleen de donkere avondhemel. Eugène gaat door stille en wat afgelegen dorpje Pontmain. Nog geen duizend met zijn precieze beschrijving: blauwe muiltjes met een inwoners, maar wat schetst je verbazing: twee enorme gouden band. Joseph beaamt alles. Drie nonnen komen kerktorens steken ruim boven de lage huizen uit. Van verre ijlings aangesneld met twee nog zeer jonge novices. Geen zie je al de enorme neogotische basiliek opdoemen. Wat enkele volwassene ziet iets, maar de vier kinderen wel. doet een klein dorp met zo’n groot godshuis?

De pastoor wordt erbij gehaald. Wanneer in de lucht We schrijven 17 januari 1871. De winter is streng en banieren verschijnen met gebeden (Mais priez, mes ener heerst buiktyfus. Frankrijk is in oorlog met Duitsland. fants) en met de tekst mon fils (mijn zoon) zijn de kinderen Het dorp is zonder nieuws van hun bijna 40 jongens zeker: het is de Bonne Vierge, zoals Onze-Lieve-Vrouw in aan het front. Het gerucht gaat dat de Duitsers al voor deze streken genoemd wordt. De pastoor is overtuigd Laval staan. en schrijft aan de bisschop.

30

EN ROUTE

R EGIO: H AU T E -BR ETAG N E

Foto’s Jeroen Sweijen e.a.

LE CHÊNE À LA VIERGE

Het van oudsher ondoordringbare woud van La Guerche-de-Bretagne is de bakermat van veel volksgeloof. In een uithoek vind je er de Chêne à la Vierge, de Maagdeneik. Een eik die volhangt met Maria- en andere heiligenbeeldjes, als vrome nagedachtenis aan een arm meisje dat zich hier tijdens de Franse Revolutie opgeofferd heeft. Ze liet zich liever doden door ongure Revolutionairen dan dat ze de schuilplaats van een gevluchte priester zou verraden.

300.000 pelgrims per jaar De verschijning wordt erkend en al gauw komt een pelgrimage op gang, die tussen de wereldoorlogen haar hoogtepunt bereikt. Ook tegenwoordig zit ze weer in de lift, in de aanloop naar het jubilee: in 2021 is het 150 jaar geleden. Notre-Dame-de-Pontmain wordt niet alleen in Pontmain aanbeden: overal in de streek kom je Mariabeelden tegen gehuld in een blauw gewaad met witte sterren, in (zij)kapellen of in Mariagrotten. In Montautour troont ze op de calvarieberg op het kerkhof.

Genezingswonderen als in Lourdes hebben hier nooit plaatsgevonden: in Pontmain geen lange rijen wachtende zieken voor de basiliek. Toch weten jaarlijks 300.000 pelgrims de weg naar het kleine dorpje te vinden. Ze brengen een bezoek aan de basiliek om troost en steun, of om uitdrukking te geven aan hun eigen devotie.

Ze brengen een bezoek aan de oude schuur van de familie Barbedette, die nog altijd pontificaal midden in het dorp staat. Daar kun je, in het schemerdonker en middels enkele euro’s in het offerblok, het wonder van de verschijning zelf beleven.

EN ROUTE

31

R EGIO: H AU T E -BR ETAG N E

Sieraden met een verhaal Alsof je bij hem thuis bent In het pittoreske hart van Châteaugiron vind je het perfecte winkeltje als je op zoek bent naar iets bijzonders voor je interieur. Hier geen rekken langs muren: het is alsof Patrick Drouin je bij hem thuis heeft uitgenodigd. Een gastvrije ontvangst met een brede glimlach: bij hem vind je unieke decoraties en aparte woonaccessoires die je nergens anders vindt – atypisch en ontegenzeggelijk persoonlijk. Een adresje waar de kenners graag tientallen kilometers voor omrijden.

L’ATELIER BAROQUE 2 rue Saulnerie 35410 Châteaugiron Facebook/Instagram : L’Atelier Baroque

32

EN ROUTE

Het belletje aan de winkeldeur rinkelt vrolijk. Bij Françoise Méhaignerie vind je sieraden zonder grenzen. Originele creaties van heinde en verre, sieraden met een verhaal, dat Françoise er gretig bij vertelt. Als je hier met slechte zin binnenkomt, ga je met een glimlach weer weg – en met een uniek sieraad, een kleurrijk halsdoek of bijzondere stenen.

L’ARLEQUIN BIJOUTERIE 1 rue de la Poterie 35500 Vitré larlequin-bijouteriefantaisie.fr

Chocolade­ paradijs Eigenlijk is dit adres te gevaarlijk om te geven: Bruno Le Derf is meerdere malen uitverkozen tot de beste chocolatier van Frankrijk. Deze passie voor chocolade en pâtisserie vind je terug in winkel en de aanpalende salon de thé. Van pure chocolade tot praline en ganache, en alle denkbare gebakjes: een smakelijk adres voor veeleisende fijnproevers.

BRUNO LE DERF, CHOCOLATERIE & SALON DE THÉ 21 & 25 rue Du Guesclin 35500 Vitré brunolederf.fr

Kaas, wijn en meer Het plezier komt hier in drieën.

De drie comptoirs wekken onvermijdelijk de lusten van je smaakpapillen op. Heerlijke kazen, originele broodjes en daar de passende wijnen bij, om mee te nemen en thuis je vrienden te verrassen. Of je blijft er hangen: het beschutte binnenhofje en de karakteristieke keldergewelven bieden een gezellige plek voor lunch of apéro: je wilt hier nooit meer weg!

LES TROIS COMPTOIRS 27 rue de la Poterie 35500 Vitré les3comptoirs.com

HIER WORDEN WIJ NOU VROLIJK VAN

COUPS DE ♥

Pracht voor op tafel Van ver al hoor je het geluid van metaal op metaal, en zodra je de smidse binnenkomt geurt het heerlijk naar hout en bewerkt ijzer. Ambachtelijk messenmaker Frédéric Marchand maakt ook de heften zelf, het liefst van bijzonder hout zoals oude cidertonnen. Naast een uitgelezen keur aan originele degelijke messen, zakmessen en zelfs pijlpunten kun je bij hem ook terecht voor een creatief weekend, waarin je je eigen mes leert smeden.

LES COUTEAUX DE FRED M Les Noës 35220 Châteaubourg couteauxdefredm.fr

Unieke knuffels

Bretonse verwennerij Verse ingrediënten, zo lokaal en zo biologisch mogelijk: FabriKaLinda kiest alleen voor kwaliteit. Linda Marques biedt je veel Bretonse lekkernijen als de kouign amann, de palets au beurre, de elfenvingers of unieke triskell-vormige cakejes. Ze kan ook voor je gevarieerde lunch zorgen, bezorgd op je vakantieadres in de buurt. Haar caramel au beurre salé, met appel of chocolade, is onweerstaanbaar: zelfs onze hoofd­redacteur smult ervan!

FABRIKALINDA op markten en op fabrikalinda.bzh

Wie dacht dat knuffelbeesten alleen nog uit China kwamen, vergist zich degelijk: in het Bretonse Châteaubourg vind je het enige bedrijf in Frankrijk dat nog met de hand teddyberen maakt, en knuffelbeesten in alle vormen en maten, van koeien tot Bretonse konijnen.

Met liefde gemaakt door een handvol creatieve vrouwen met een passie voor kwaliteitsproducten, made in France.

MAÏLOU TRADITION 16 rue Lavoisier, 35220 Châteaubourg mailou-tradition.com

FOTO: MICHEL GUÉRIN

EN ROUTE

33

R EGIO: H AU T E -BR ETAG N E

actie – Neem een

abonnement op En Route en ontvang ‘Haute-Bretagne’ als welkomstgeschenk!

(Zie pagina 91)

De eend van Montfort UIT: ‘HAUTE-BRETAGNE’ VAN JEROEN SWEIJEN UITGEVERIJ EDICOLA ISBN 9789492500809 € 19,95

34

EN ROUTE

boekfragment Tot aan de Franse Revolutie was Montfort-la-Cane de gebruikelijke naam van Montfort-sur-Meu. Een cane is een vrouwtjeseend. Achter deze eretitel gaat een mooi verhaal schuil: een mooi jong meisje werd door de heer van Montfort in zijn kasteel gevangen gehouden. Ze vreesde voor haar maagdelijkheid en bad Sint Nicolaas om hulp, die haar vervolgens in een eend veranderde. Ze vloog weg door het open raam en streek op de kasteelvijver neer. Volgens de overlevering kwam er sindsdien elk jaar begin mei een wilde eend met haar kleintjes de Nicolaaskerk binnengewaggeld, die als dank een eendenjong achterliet aan de voet van het beeld van de heilige Nicolaas. Deze gebeurtenis wordt jaar na jaar in de parochiearchieven beschreven; het laatste officiële ooggetuigenverslag dateert uit 1739.

Bijzonder trots is men in Montfort-sur-Meu op de plaatselijke heilige LouisMarie Grignion de Montfort. Hij werd in 1675 in Montfort geboren en leidde een zeer vroom leven, dat in het teken stond van evangelisatie en hulp aan de arme bevolking. Hij werd in 1947 heiligverklaard. Levensgroot staat hij voorin de aan hem gewijde kerk op je te wachten. Zijn geboortehuis is te bezoeken, in de rue de la Saulnerie – zonder twijfel de mooiste straat van Montfort. Hier kleuren de strenge stenen huizen, met hier en daar een vakwerkgevel, al gauw donkerpaars, een schitterende purperen gloed die onder het zonlicht mooi oplicht. Deze kleuren vind je terug in de huizen aan het place du Guittai, de rue Saint-Nicolas en de rue de l’Horloge. Het moge duidelijk zijn waarom de streek rondom Montfort ook wel het pays pourpré wordt genoemd.

Montfort biedt veel groen: de Meu en de Garun stromen door het stadje, en je vindt aan weerszijden van het centrum twee grote parken, waarvan een met rozentuin en gemeentelijke camping. Het andere ‘park’ is eerder wilde natuur, met moerassen en observatiepunten, en met een originele activiteit: disc golf, een soort golf maar dan met frisbees. Heb je je frisbee niet bij je, dan kun je er bij het Café de la Tour, op het gemeentehuis of in de bibliotheek eentje lenen.

Die bibliotheek is sowieso verrassend: zelfs de giraf is nieuwsgierig wat er in die voormalige rechtbank gebeurt.

boekenplank EN ROUTE | VOORJA AR 2018

Literatuur

Literatuur

Thriller

Reizen

Lia Tilon

Violette Ailhaud

Koen Strobbe

Luc Oteman

ARCHIVARIS VAN DE WERELD Uitgeverij Cossee, 2017 € 18,99

DE ZAAIER Uitgeverij Ad Donker, 2017 € 14,90

DE WOLF VAN COLOMBES Uitgeverij Manteau, 2017 € 21,99

FIETSEN OVER DE VIARHÔNA Uitgeverij Recreatief Fietsen, 2017 € 19,50

DE FOTOSCHAT VAN EEN FILANTROOP Albert Kahn, schatrijk bankier, bezocht met zijn tot fotograaf omgeschoolde chauffeur zoveel mogelijk landen om leefwijzen en tradities vast te leggen. Om te laten zien hoe mooi mensen zijn in hun verscheidenheid en daarmee onderling begrip te kweken, in het belang van de wereldvrede, begin 20e eeuw, die hij als jood meer dan menig ander bedreigd zag. In zijn villa in Boulogne-Billancourt ontving hij vele gasten om naar zijn (nog steeds te bezichtigen) unieke collectie kleurenglasplaten te komen kijken en te converseren met staatshoofden, politici, schrijvers en wetenschappers als Einstein en Bergson. In de coulissen was er steeds chauffeurfotograaf Dutertre, die alles nuchter en droogkomisch noteerde in zijn dagboeken. Schrijfster Lia Tilon heeft hier dankbaar uit geput om een met dialogen gelardeerd levendig verhaal te vertellen. Met mooie anekdotes, zoals hoe Rodin in Bayreuth walgend wegliep van een opera van Wagner. Kahns trieste nadagen ronden dit indrukwekkende tijdsbeeld af.

ZAADDONOR AVANT LA LETTRE 1852 – De jonge Violette Ailhaud leeft in een geïsoleerde boerengemeenschap als haar verloofde opeens samen met alle andere mannen uit het dorp wordt weggevoerd door Lodewijk Napoleon, als represaille voor een democratische opstand. De vrouwen blijven achter. Tijdens het boerenwerk filosoferen ze over de vraag wat te doen als er eindelijk weer eens een man verschijnt. Ze besluiten om hem te delen, want ze willen allemaal kinderen. Wanneer uiteindelijk ene Jean het dorp betreedt, zijn ze inderdaad solidair.

Dit niet alledaagse verhaal wordt pas in 1919 door Violette opgeschreven. Ze geeft het manuscript in bewaring bij een notaris, onder de bepaling dat het pas in 1952 gelezen mag worden door de oudste van haar vrouwelijke nakomelingen. Uiteindelijk duurt het tot 2006 voordat het boekje voor het eerst wordt gepubliceerd. Er is nu ook een Nederlandse vertaling; een parel van een uitgave waarvan de inhoud lang na blijft gonzen.

HUIVEREN IN DE PROVENCE Laura en Nicolas, een jong paar uit Parijs, beleven in een dorpje bij Uzès het ene angstaanjagende avontuur na het andere. Als Nicolas zich hier voor zijn Parijse delicatessenzaak vestigt om zaken te doen met truffelleverancier Vidal, maakt hij al vlug kennis met diens gezworen vijand, notaris Grégoire, die al jaren tevergeefs aast op Vidals lucratieve domein. Deze controverse vormt de rode lijn van het boek, maar er is meer: Grégoire is middelpunt van een omvangrijke wijnzwendel, reden waarom zijn dochtertje gekidnapt wordt. Vidal heeft te stellen met een onberekenbare psychisch gehandicapte zoon en lijdt aan trauma’s vanwege illegale praktijken van zijn vroegere huisarts. De avontuurlijk ingestelde Laura is intussen door een Ethiopische schaapherder bijgepraat over alle roddels en veten in het dorp. Ook over verhalen over een wolf, die nadien het dorp in een angstgreep zal houden.

Hoogspanning verzekerd tot het einde, alle draadjes worden kundig afgewikkeld.

GENIETEND LANGS DE RHÔNE Het Franse project ViaRhôna bestrijkt 700 km vanaf Genève tot de Middellandse Zee en volgt vrij strak de loop van de rivier. Tot op heden zijn 500 km goed bewegwijzerd, de rest moet gerealiseerd zijn vóór 2020. Het heuvelachtige noordelijk deel (langs de Alpen en de Jura) is vooral geschikt voor geoefende fietsers. Daarna gaat het vlotter over fietspaden richting Lyon en zuidelijker langs Vienne, Valence, Orange en Avignon. Na Arles kan gekozen worden uit de Grand-Rhône naar Port Saint-Louis of de Petit-Rhône via AiguesMortes naar Sète (raadpleeg voor uitbreidingen de site van Oteman).

De hele afstand is opgedeeld in 11 trajecten van 40 tot 90 km. Bij elk daarvan detailkaarten plus minutieuze aanwijzingen per 20 km. Niets is vergeten: een cultuurhistorische inleiding, tips voor etappes met kinderen, tussentijds treinen, horeca, campings en eventueel GPS-gebruik. Te bestellen bij de webshop recreatief-fietsen.nl.

PAUL VAN LAAR

RENATE VAN DER BAS PAUL VAN LAAR

PAUL VAN LAAR

EN ROUTE

35

e s i a ç n a r f n o i t c u d é s La

A E E RV K E I N UN ... EE

RING

Zingen, onthaasten, genieten!

e um reismus n et leuke se Bezoek h verleiding’, tus , se ‘de Fran en Carcassonne e is n n n e o d rb ie Na sc h a n d e ge gewijd a izen en het toeke re van het nkrijk. De unie n Fra e in w e u e m e s ri 20 beslaat collectie e, van de eerste ri e reishisto heir wegen tot d e op s o l in r­ e e p m y o h R js. v oor e e n plannen sterdam en Pari m A n tusse

g n i d i e l r e v e s n a r de F

ERTE T C O U V6 0 4 9 N O F 0 3 0 N / 117 (0)6 49 9 OM O L U T I O6 0 1 6 / + 3 3 V E @ G M A I L .C V É R A 8 43 DE L HOE ING.NL P L A C E + 3 3 ( 0 ) 4 6 G E R R I T.V E R ERLEID

DEFRA W W W.

NSEV

Openingstijden: di. t/m zat. 10.30 tot 19.00 uur / Buiten het vakantieseizoen op afspraak.

Entrée volwassenen: € 7,- / Kinderen tot 14 jaar gratis.

De zangweken in Cazals, op de grens van de Lot en de Périgord, zijn er voor iedereen die van zingen én van Frankrijk houdt. Gevarieerd repertoire, lekker eten en elke dag een ander romaans kerkje om in te zingen!

www.zingvakantie.nl Tel. +33 (0)5 53 29 40 90

Hét online verzamel- en vertrekpunt voor het Franse chanson in Nederland en België

Tess v.d. Zwet www.chansonoffensief.nl redactie@chansonoffensief.nl

hetchanson

p l a at w e r k EN ROUTE | VOORJA AR 2018

Pop

Pop

Pop

Bertrand Cantat

Gaël Fauré

Les Tigresses Rouges

AMOR FATI Barclay, 2017

REGAIN Sony Music, 2018

COMPLIQUÉ Sabam, 2017

Vijf jaar geleden kwam zijn plaat nog uit onder een pseudoniem (Detroit) maar iedere luisteraar wist dondersgoed welke verhalen er achter deze voormalig frontman van Noir Désir schuilgingen.

Wellicht dat Bertrant Cantat daarom besloot om het album alsnog onder zijn eigen naam uit te brengen. Amor Fati is een plaat zoals we van hem gewend zijn en laat zich heen en weer trekken tussen het duistere en het (schijnbaar) lichtvoetige. De laatste categorie bevat echter altijd een kritische noot, een ondertoon, een grauwe kanttekening. Zo belicht Cantat de donkere kanten van technologie, schopt hij tegen de economie en bezingt hij opgewekt – dat dan weer wel – zijn ongenoegen over de Brexit. Geen muziekgenre is hem vreemd: hij geeft toe aan iedere goesting voor hiphop, rock, akoestische singersongwriterspop, garage, punk en jazz. Het Latijnse ‘amor fati’ betekent zoveel als ‘liefde voor het (nood)lot’ en dat maakt deze plaat tóch weer behoorlijk macaber. Cantat en het duister zijn voor eeuwig met elkaar verbonden, maar bijzondere muziek levert die combinatie zeker op.

Er zijn genoeg Franse zangers en zangeressen die hun inspiratie uit Parijs halen. De 30-jarige Gaël Fauré gaat echter naar zijn geboortegrond, de Ardèche, om muziek te schrijven. En dát levert heerlijk luchtige folkmuziek op, rijp voor de mainstream, maar zonder uitgekauwd te worden. Zijn stijl is laid back, sensueel, aanstekelijk, dansbaar en ook zijn looks passen in het plaatje. Ieder nummer heeft een hook die in je hoofd dreigt te blijven hangen. Zo nu en dan neemt elektro een prominente plek in, waarna een bijna akoestisch intermezzo ons weer op het verkeerde been zet, zoals in Ereinté. Verfrissend! Niet vies van een drumcomputer hier, een fluitje daar of een volledig akoestisch nummer, is Regain zo’n cd die je op honderd verschillende manieren kunt luisteren: aandachtig, als achtergrondmuziek tijdens werk of studie of als verrukkelijke vakantieplaat die je nog jarenlang zo’n heerlijk rotgevoel van heimwee geeft.

Zelfs de twee Engelstalige nummers op het album passen moeiteloos tussen de elf Franse composities.

Vier dolle dames uit Gent die een aanstekelijke mix brengen van chansons en cabaret, dat zijn Les Tigresses Rouges van wie onlangs een volledige cd is verschenen. Na hun studio-EP uit 2015 bestegen ze het podium voor een live-album met opnieuw Frans- en Nederlandstalig repertoire.

De Lennon & McCartney van de band zijn de zangeressen Karo Voets en Silke De Smedt die het publiek vermaken met teksten waarin mannen het nogal eens moeten ontgelden. En dat allemaal heerlijk op z’n Vlaams. Muzikaal zit het ook prima in elkaar, met een strakke ritmesectie en Karo en Silke die meerdere instrumenten bespelen. Dat doen ze zittend, staand of zelfs liggend, al naar gelang de hilariteit van hun muziektekst.

Deze cd beluisteren zonder een voortdurende glimlach op je gezicht is vrijwel onmogelijk.

Evenals een slechte recensie schrijven, want voor je het weet maken ze een liedje over je, met teksten als: Door bloemetjes te brengen / Vind ik snel een excuus / Om stiekem in je infuus / Maïzena te vermengen.

Bestelinfo: lestigressesrouges.be.

TESS VAN DER ZWET

TESS VAN DER ZWET

ANDY ARNTS

EN ROUTE

37

MOMENTS D’EN-CH A NTEMENT Tess van der Zwet is zangeres en journaliste. Op haar website chansonoffensief.nl én in haar rubriek ‘Moments d’en-Chantement’ slaat ze een brug tussen het oude en het nieuwe chanson.

Voulez-vous chanter plus lentement s’il vous plaît?

Foto: De Poppys delen handtekeningen uit in Willy Alberti’s platenzaak in Amsterdam (1972) – bron: Wikipedia.

38

EN ROUTE

Sinds ik in de lente van 2014 mijn website Het Chanson Offensief lanceerde, krijg ik regelmatig chansonvragen op mijn bord van bekenden en onbekenden.

Soms stoppen kennissen me ongevraagd een oordopje in het oor, wordt er een nummer afgespeeld en krijg ik de vraag waar dit nummer over gaat. Ook mijn stiefbroer deed dat een tijd geleden en ik haatte dat ik moest toegeven dat ik geen kaas kon maken van de Franstalige hiphopteksten waar hij al dagen geboeid naar luisterde.

Schoorvoetend maak ik dan ook openbaar: ik moet 99 van de 100 chansons minstens zo vaak luisteren, voordat ik de woorden écht kan ontleden. Regelmatig open ik dan Google’s zoekmachine en typ ik ‘paroles’ in gevolgd door de titel van het nummer. Waarna ik mezelf natuurlijk voor mijn kop sla, want ‘dat had ik best kunnen weten’.

Soms zoek ik de teksten niet op. Dan denk ik dat ik wel weet wat er gezongen wordt, maar blijk ik er later nogal naast te zitten.

Zo was de beginzin van Piafs La foule niet ‘Je revois la ville en fête et en délire sous vacances, sous le soleil et sous la joie’, maar

‘suffoquant sous le soleil’. Maandenlang per ongeluk verkeerd gezongen. ‘Iets met zon en lol, dan zal dat woord daarvoor wel vakantie zijn,’ moet mijn brein gedacht hebben. Gelukkig was het nooit iemand opgevallen.

Soms wil ik de echte tekst gewoon niet weten. Nog steeds verbeeld ik me, als ik Vanessa Paradis’ Joe le taxi hoor zingen, hoe vanavond niet alleen Joe, maar ook Fons dienst heeft (‘Vas-y fonce’).

Het heeft dus niet alleen met mijn geringe woordenschat te maken, maar soms met mijn verstopte oren en meestal met mijn levendige fantasie. Of de fantasie van anderen, want sinds een volger van Het Chanson Offensief me erop attendeerde dat het net lijkt alsof Piaf in haar Hymne à L’amour niet ‘Je me fou du monde entier’ zingt, maar ‘Je me fou de mon dentier’, klap ik elke keer weer dubbel van het lachen.

Ik geniet echter nog het meeste van ‘mama appelsaps’. Een mama appelsap, in het Frans een hallucination auditive en in het Engels een mondegreen genoemd, is volgens Taaluilen.nl ‘een songtekst die door de hersenen verkeerd wordt opgepikt en wordt omgevormd tot tekst die logisch lijkt, maar dus wel helemaal fout is.’

In mijn kindertijd vroeg ik me al af of Céline Dion in Pour que tu m’aimes encore hetzelfde lievelingstoetje had als ik, want: ‘J’irai chercher ton âme dans les froids, dans le vla’. Ik brul dat laatste woord nog steeds hard mee. En dan heb ik het niet eens over de variaties die ik had op de vervolgzin van Non, non, rien n’a changé.

Van ‘Komt u mee’ tot ‘Kont idee’. Enorm kinderachtig natuurlijk, maar once you hear it, you can’t unhear it.

Kortom: eigenlijk wil ik het Franse lied niet altijd kunnen begrijpen. Er moet iets uit te zoeken zijn, ik wil verdwijnen in mijn koptelefoon en op zoek gaan naar de ware betekenis van de liedjes. Of juist niet en het enorm bij het verkeerde eind hebben. En dat dan tot in de eeuwigheid blijven zingen. Ja, soms zelfs voor publiek. n

‘Mama Appelsap’-chansons OF T EW EL: ‘H A L LUCINATIONS AUDITIV ES’

De ‘Mama appelsap’ dankt zijn naam aan het nummer Wanna Be Startin’ Somethin’ van Michael Jackson, waarin het lijkt alsof er ‘Mama say mama sa mam(a)appelsap’ wordt gezongen.

De Nederlandse benaming voor een hallucination auditive of mondegreen, komt uit de koker van 3FM-dj Timur Perlin, die er een heel programmaitem van maakte in zijn radioshows.

Hieronder een verzameling mamma appelsaps die je vanaf nu geheid gaat horen. Let op: als je niet tegen flauwe grappen kunt, kun je deze bladzijde maar beter omslaan.

1. Charles Aznavour Toi et Moi Toi et moi is absoluut een van mijn favoriete chansons van Aznavour. Juist omdat het minder bekend is dan zijn andere ballades, juist omdat het zo’n prachtig lied is dat bomvol beeldspraak zit en de spijker op de kop slaat als je dolverliefd bent. Totdat mijn moeder een keer mee zong, dwars door ‘Deux cœurs qui se confondent’: ‘De kerk die zit bomvol’. Had ze op 3FM gehoord.

Bedankt, mam. Dit nummer heeft voor mij nu altijd een ietwat religieus tintje.

2. Patrick Bruel Casser la voix Je stem aan gort zingen over typisch Nederlandse groente: Patrick Bruel doet het. Althans, als je de mama appelsap in zijn Casser la Voix mag geloven. Want ‘Se faire prendre pour un con’, lijkt in hier toch echt bijzonder veel op ‘Ze verkoopt boerenkool’. Dat wordt smullen vanavond.

4. Christine & the Queens Christine Is er eindelijk weer een Frans liedje de hitparade binnengetreden (met uitzondering van Stromae), moeten we daar meteen weer allerlei onzin van maken. In 2015 stond Christine, oftewel Héloïse Letissier, met haar Queens op Lowlands en wat zong het publiek luidkeels mee? Bij gebrek aan Franse kennis, schalde niet ‘Je ne tiens pas debout’, maar ‘Je ne tien paardenpoep’ door de festivaltent. Geen grap. Er zitten trouwens meer mondegreens in Christine’s repertoire. Zo hoor je haar in Nuit 17 à 52 herhaaldelijk zeggen: ‘Krijg em niet open’.

3. Indila Comme un bateau Je weet wanneer Franse liedjes ons land hebben bereikt, als er mama appelsaps van gemaakt worden. De relatief nieuwe muziekster Indila zorgde voor nogal wat verwarring bij haar Nederlandse luisteraars met een nogal discutabel advies. Want dat ‘Un peu comme un bateau’ klinkt toch wel heel erg als ‘Een peuk en naar bed toe’.

5. Alizée Moi, Lolita Als tiener kon ik al vrij weinig maken van Alizée’s Moi, Lolita, maar geweldig dat ik het nummer vond. Samen met mijn vriendinnen zongen ik bij ieder refrein luidkeels mee: ‘Zeep aan mijn voeten’. Jaren later, toen ik eindelijk iets begon te begrijpen van die vreemde taal, viel het kwartje. ‘C’est pas ma faute’.

Natuurlijk. n

EN ROUTE

39

T E K S T: ANKE DE BRUIJN

40

EN ROUTE

K I J K E N M E T H E T H A R T – D E L AT E R O E M VA N R O G E R B I S S I È R E

ROGER BISSIÈRE KRIJGT PAS OP ZIJN 65E ARTISTIEKE ÉN FINANCIËLE ERKENNING VAN ZIJN WERK. EEN PORTRET VAN EEN KUNSTENAAR DIE ALLE STIJLEN UITPROBEERT EN UITKOMT BIJ HET INTIEMSTE BEZIT VAN ONS ALLEMAAL: HET HART.

B I S S I E R

R E PORTAG E

Foto: © Galerie Jeanne Bucher Jaeger

Roger Bissière (1886-1964) schrijft al op zijn zeventiende: ‘Ik wil nu en meteen kunstschilder worden (…). Het is alles of niets.’

Zijn vader, een notaris, wil zijn zoon het liefst aan de rechtenstudie. Bissière doet wat zijn vader wil en gaat rechten studeren in Parijs. Intussen schildert de notariszoon het ene doek na het andere om in 1911 te worden toegelaten tot de École Nationale Supérieure des Beaux-Arts in Parijs. Hij gaat meteen exposeren en in 1912 heeft hij een wekelijkse kunstrubriek in een gerenommeerd tijdschrift.

Toch vindt hij dat hij niet gemaakt is voor het leven in de stad. Hij denkt dan ook vaak aan de verre campagne, waar het leven lichter en zoeter is. Hij wil graag wonen op het landgoed dat al generaties lang in de familie is: Boissiérette in het noordwesten van het departement Lot. Tot zijn grote geluk erft hij het landgoed in 1914.

Logica en mysterie Maar Bissière begrijpt ook dat hij nog een lange weg te gaan heeft voordat hij zich terug kan trekken tussen bomen en beesten. Om te kunnen rijpen als kunstenaar, moet hij in Parijs blijven. Dat hij zich vervolgens met hart en ziel in zijn zoektocht stort, blijkt onder meer uit de ontroerende manier waarop hij schrijft over de verschillende stromingen in de kunst die hij aanhangt en ook weer afvalt.

Over het kubisme vertelt hij bijvoorbeeld dat het hem de ogen geopend heeft voor de strakke organisatie in een schilderij en het zoeken naar de logica van een simpel beeld, een feit.

Nog geen twee jaar later wordt hij toch ‘geplaagd’ door het spirituele, het poëtische.

Het streven naar logica en constructie blijft, maar Bissière verlangt naar een vorm van schilderen waarin het mysterie óók een plek heeft.

Fresco’s Tussen 1912 en 1921 schrijft hij als kunstcriticus over elke expositie die hij bezoekt. Hij schrijft een monografie over Ossip Zadkine, met wie hij innig bevriend raakt. Het schrijven brengt hem nieuwe ideeën en contacten.

Hij raakt verwikkeld in een lang en levendig debat over de romaanse kunst en vooral de schilderkunst van de fresco’s. De oude tijden, waarin beeldhouwers en schilders in alle anonimiteit samenwerkten om iets fantastisch te bereiken, lijken Bissière de hemel op aarde.

EN ROUTE

41

Hiroshima

Een nieuwe tijd is aangebroken. Geen lofprijzingen meer over de collectieve kunst. Hij werkt nog wel aan Parijse opdrachten, maar doet op zijn 53e waar hij als jongeling van droomde: een teruggetrokken bestaan leiden in zijn geliefde Lot, samen met zijn vrouw Mousse en Louttre.

Tapisserie-Portrait de Mme Bissière

Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt stopt hij met schilderen en werkt hij als fulltime boer om te overleven Hij probeert een muurschildering uit op zijn eigen landgoed Boissiérette en wordt snel teruggehaald naar Parijs om daar een soortgelijk fresco op een hotelgevel te maken. Het idee komt op tijd – in deze crisisjaren zijn opdrachten voor fresco’s de reddende engelen voor noodlijdende kunstenaars.

Op de academie, waar hij nu docent is, start hij workshops fresco’s schilderen, tot groot enthousiasme van de leerlingen. Er wordt een vereniging opgericht voor l’art mural, waar onder anderen Chagall, Kandinsky en Zadkine deel van uitmaken.

Teruggetrokken bestaan Voor de Exposition Internationale des Arts et des Techniques in 1937 moet Bissière twee paviljoens beschilderen, een project met een architect, vrienden en leerlingen. Zijn droom wordt werkelijkheid: samenwerken aan een groot kunstwerk.

In de zomer van datzelfde jaar trekt hij zich terug op zijn landgoed. Hij werkt aan een fresco, een kruisigingstafereel op de muren van Boissiérette, maar niet samen met andere kunstenaars. Hij laat zich alleen bijstaan door zijn zoon Louttre, die op dat moment elf jaar is en het talent van zijn vader geërfd heeft.

42

EN ROUTE

Artistieke transformatie Maar het is ook de tijd die hem ertoe dwingt. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft hem de stad uit geduwd, hij stopt met schilderen en werkt als fulltime boer om te overleven. Hij hoedt de koeien en mediteert erbij. Hij laat zijn buurman, een Joodse schilder, bij hem onderduiken. Zoon Louttre gaat in mei 1944 bij het verzet. Maar hoewel het leven hard en ongetwijfeld vaak verdrietig is, wordt te midden van de natuur en stilte in Bissière, nog onzichtbaar voor de buitenwereld, een nieuwe kunstenaar geboren.

Bijna dagelijks schrijft hij aan zijn zoon. De brieven lezen als een dagboek: we kunnen het innerlijke proces van zijn artistieke transformatie precies volgen. Hij beschrijft zijn dagelijkse boerenleven, maar dan wel door de ogen van een kunstenaar die zich diep laat raken door de natuur. ‘Als ik ’s avonds de koeien laat drinken, hangt er op de vijver een gouden licht dat in het water weerspiegelt. In dat licht lijkt het wel of de koeien staan te stralen. Alles om me heen heeft een warme kleur groen, behalve dan de grijze stammen van de bomen. Het is zo vredig, je hoort geen enkel geluid, dit zou zomaar het begin der tijden kunnen zijn.’

We weten ook hoe hij zijn dagen doorbrengt: ‘Ik heb tot aan de winter te veel werk om een penseel op te pakken, maar in mijn hoofd maak ik schilderijen. Ik laat ze rijpen. Het lijkt erop dat ik ze zo ga maken als ik ze bedacht heb.’

Zijn vrouw Mousse is geduldig en zorgzaam op de achtergrond aanwezig. Zij zorgt dat hij eten krijgt en schone kleren, ze plukt de kippen en verwerkt de melk.

Kijken met hart Zo wordt het 1945. De incubatieperiode lijkt ten einde: na vijf jaar stilte stapt Bissière zijn atelier in om weer te gaan schilderen. Nu ontstaan er werken van een volledig getransformeerde kunstenaar.

R E PORTAG E

Vitraux de Roger Bissière - kathedraal van Metz

Als Bissière naar Parijs moet om zijn ogen te laten onderzoeken, houdt de directeur van het Théâtre des Champs-Élysées hem een aantal maanden vast – hij moet muurschilderingen maken in de bar van het theater.

Enthousiaste en dolgelukkige brieven gaan van Parijs naar Mousse.

Hij maakt kennis met een bekende galeriehouder. Een springvloed aan opgehoopte inspiratie breekt los. Hij bezoekt een romaanse kerk en is diep geraakt, zo oog in oog met het werk van middeleeuwse kunstenaars. Maar hij merkt dat hij een andere manier van kijken heeft gekregen dan vroeger, toen hij discussieerde over de romaanse kunst. Nu kijkt hij met het hart. Hij weet zich één met de mensen die in hetzelfde universum leefden als hijzelf in Boissiérette, in de streek waar de middeleeuwen nog steeds voelbaar zijn. ‘Ik ben zestig jaar, mijn jeugd is begonnen,’ schrijft hij.

Wandkleden Terug in de Lot schildert hij alleen nog maar ‘romaans’. Hij werkt aan een nieuw en groots plan, de creatie van ‘schilderijen’ die niet gemaakt zijn van verf, maar van stukjes stof van allerlei soorten. Lakens, gordijnen, VRIEND ZADKINE shawls en dergelijke uit de voorraadkisten van zolder. Wandkleden, kun je ze noemen, deze gigantische schilderijen van stof van soms drie Ook Bissières vriend Zadkine verloor zijn meter breed. Het is een duo-productie: Mousse vindt naast al haar verhart in de Lot. Hij verbleef vaak in het dorp Les Arques, waar een museum over zorgende werkzaamheden nog de tijd en het geduld om de kunstwerken moderne kunst is opgericht. te borduren en te naaien.

De nieuwe manier van werken beïnvloedt Bissières manier van schilderen, en omgekeerd. Een vriend richt in Parijs een tentoonstelling in, en in het voorjaar van 1951 worden vijftig werken verkocht.

Bissière is gerustgesteld. Hij moest er 65 voor worden, maar hij geniet nu artistieke én financiële erkenning van zijn werk. Hoewel zijn Le silence de l’Aube ogen niet altijd meewerken, kan hij er mee leven en werken. Het succes groeit: zijn werk is nu onderdeel van grote collecties en musea over heel Europa. Hij wint de Grand Prix National des Arts, voor de eerste keer aan een schilder verleend. Hij exposeert in Amsterdam, op de Biennale in Venetië en São Paulo, de Dokumenta in Kassel, in Zwitserland. Hij ontwerpt gebrandschilderde ramen voor de kathedraal van Metz. Hij is 73 als het Musée National d’Art Moderne een retrospectief aan hem wijdt.

Intieme werkjes Dan sterft plotseling Bissières steun en toeverlaat, zijn vrouw Mousse.

Zoon Louttre grijpt snel in. Liefdevol dwingt hij de gebroken man terug in de structuur van het schilderen. Elke dag moet Bissière één kleine gravure maken of één miniatuurtje op hout schilderen. De werkjes zijn als de bladzijden in een dagboek. Nu eens somber en zwart, dan met ineens een sprankje geel als er toch wat licht in de dag komt.

Vijftig van deze ontroerende stukken komen in het voorjaar van 1964 in de galerie waar hij furore maakte. De titel van de expositie is ‘Journal en Images’. De werkjes zijn klein en intiem, en zeker als je weet tegen welke achtergrond ze ontstaan zijn, dan raken ze je diep. Dit is het dagboek van ons allemaal.

Op 2 december van dat jaar sterft Bissière op zijn geliefde Boissiérette. Net daarvoor ontving hij op de Biennale in Venetië een eervolle vermelding vanwege zijn grote historische en artistieke betekenis in de kunst van de 20e eeuw.

Met dank aan Caroline en Isabelle Bissière, Ginette Costes en Annie Briët voor het ter bewerking beschikbaar stellen van een hoofdstuk uit haar boek Ces artistes qui ont choisi le Lot (2010, Art et Reg’art, ISBN 291653478)

EN ROUTE

43

Drama

Drama

Drama

Drama

Ava

Jusqu’ à la garde

Au Revoir Là-Haut

Cast: Noée Abita, Juan Cano, Laure Calamy Regie: Léa Mysius Distributeur: Amstelfilm Release: reeds in de bioscoop

Cast: Léa Drucker, Denis Ménochet, Thomas Gioria Regie: Xavier Legrand Distributeur: September Film Distribution Release: reeds in de bioscoop

Cast: Mélanie Thierry, Albert Dupontel, Laurent Lafitte, Niels Arestrup, Nahuel Pérez Biscayart Regie: Albert Dupontel Distributeur: Cinéart Nederland Release: 12 april 2018

Une Saison en France

EEN VERLOREN KIND Als de scheiding van Miriam en haar man ontaard in een ware strijd om hun zoon Julien besluit de rechter om gedeelde voogdij toe te kennen. Hoewel Julien nog maar een kind is, voelt hij het als zijn taak om zijn moeder tegen zijn jaloerse vader te beschermen. En terwijl zijn ouders opgaan in hun eigen verdriet dreigen ze Julien, die hen meer dan ooit nodig heeft, uit het oog te verliezen.

TRUCAGE November 1919. Samen overleefden Albert en Édouard de uitputtende en levensverslindende loopgravenoorlog die een groot deel van hun generatie vernietigde.

Maar meer hebben de briljante ontwerper en de bescheiden boekhouder eigenlijk niet met elkaar gemeen. Dat verandert echter als ze beseffen dat aan die verschrikkelijke oorlog ook een leuk zakcentje te verdienen is.

Samen verheffen ze oplichting gedurende de jaren twintig tot een kunstvorm en dat blijkt niet zonder consequenties.

UITZICHTLOOS Ava’s dertienjarige leven staat volledig op zijn kop als ze hoort dat ze haar zicht op korte termijn zal verliezen. Tussen de puber en haar losbandige moeder, die net een nieuwe vriend heeft, zorgt de angst voor Ava’s toekomst voor afstand en onbegrip. Ava bereidt zich zo goed en zo kwaad als het kan voor op een toekomst zonder kleur en beeld, maar als ze op een dag een jonge knappe Spanjaard ontmoet, rent ze met hem het avontuur tegemoet. Met alle gevolgen van dien.

44

EN ROUTE

Cast: Sandrine Bonnaire, Eriq Ebouaney, Bibi Tanga Regie: Mahamat-Saleh Haroun Distributeur: Imagine Filmdistributie Nederland Release: 5 april 2018 LASTIGE LIEFDE Abbas, leraar op een middelbare school in de Centraal-Afrikaanse Republiek, vlucht vanwege het oorlogsgeweld met zijn twee kinderen naar Frankrijk. Hij vraagt politiek asiel aan en werkt ondertussen op de markt, waar hij de Franse Carole ontmoet. Al snel worden ze stapelverliefd en ondanks de lastige situatie twijfelt Carole geen moment; Abbas en zijn kinderen trekken bij haar in. Hun prille geluk wordt dan ook ruw verstoord door de afwijzing van Abbas’ asielaanvraag, die hen tot een cruciale beslissing dwingt.

Filmblik EN ROUTE | VOORJA AR 2018

Documentaire

Komedie

Historisch Drama

So help me God

Normandie Nue

Les Gardiennes

Regie: Jean Libon, Yves Hinant Distributeur: Cinéart Nederland Release: 26 april 2018

Cast: François Cluzet, Toby Jones, François-Xavier Demaison, Arthur Dupont Regie: Philippe Le Guay Distributeur: Paradiso Entertainment Nederland Release: 3 mei 2018

Cast: Nathalie Baye, Laura Smet, Iris Bry Regie: Xavier Beauvois Distributeur: Paradiso ­Entertainment Release: reeds in de bioscoop

MET RECHT HILARISCH Na meer dan vijftien jaar is het satirische team achter de Belgische cult tv-serie StripTease terug. De makers van deze beroemde serie, bekend vanwege haar vaak rauwe en spraakmakende personages, volgden drie jaar lang de Brusselse rechter Anne Gruwez achter de strafrechtelijke schermen. En of het nu door de excentrieke maar correcte Gruwez of door de opmerkelijke beschuldigden komt, één ding is duidelijk: het echte leven is vaak gekker dan de film!

HET ANDERE FRONT 1915. Wanneer de mannen van de Paridier-boerderij vertrekken naar de frontlinies van de Eerste Wereldoorlog is het aan de overgebleven vrouwen om het zware werk op zich te nemen. In een tijd waarin elke helpende hand er een is, zetten meerdere generaties vrouwen zich in om te overleven aan het thuisfront. Maar het vinden van de balans blijkt lastiger dan gedacht als verschillende soldaten terugkeren naar het dorp.

Scène uit Les Gardiennes

DE NAAKTE WAARHEID Als een klein dorpje in Normandië getroffen wordt door de crisis besluit burgemeester Georges Balbuzard er alles aan te doen om zijn dorp te redden. En dat het voor deze burgemeester menens is, blijkt als Blake Newman de streek op doorreis aandoet. Blake, bekend conceptfotograaf van grote groepen naakte mensen, ziet een Normandisch tafereel wel zitten.

Maar het is aan burgemeester Balbuzard om zijn dorpelingen naakt op het plaatselijke Champ Chollet te krijgen en dat leidt uiteraard al snel tot hilarische taferelen.

Scène uit Normandie Nue

EN ROUTE

45

Een jaarabonnement op Maison en France of Côte & Provence?

SPECIAAL

www.maisonenfrance.com

jaargang 20 ■ najaar 2017

Maison en France

www.maisonenfrance.com

jaargang 20 ■ najaar 2017

jaargang 21 ■ voorjaar 2018

Maison en France

EXTRA GROOT WONINGAANBOD! KASTEELTJES AAN DE KUST

jaargang 21 ■ voorjaar 2018

VOOR LEZERS VAN EN ROUTE

EXTRA GGROOT WONIN AANBOD! WONEN IN DE GRAND EST

Een regio vol mogelijkheden

Normandië heeft ze …

IK WIL OOK EEN CHAMBRE D’HÔTES!

BOURGONDISCHE BELEVENISSEN

‘Eindelijk vonden we hier onze droomplek’

Tips voor nieuwkomers

‘WE WOONDEN IN EEN SCHUUR, EEN MAS EN EEN KAZERNE’

Huren als alternatief

BINNENKIJKEN BIJ …

Een verbouwde boerderij in de Pays de la Loire

Maison avendre TIPS & TRUCS VOOR VERKOPERS

THUIS IN DE DRÔME

Kopen in 2018 Groeiend aanbod, lage rente

Hulp bij aankoop én geluksgevoel EEN OPLAADPAAL VOOR ELEKTRISCHE AUTO’S

Goede investering voor uw chambres d’hôtes HUIS & INTERIEUR: lichte kleuren zijn weer helemaal in ACTUALITEIT: welke invloed heeft president Macron op woningbezitters? UIT DE PRAKTIJK: nalatenschap aan een goed doel ONDERNEMEN IN FRANKRIJK: blijf geduldig en vastberaden ART EN FRANCE: Nederlandse € 7,95

en Vlaamse kunstenaars in Frankrijk En nog veel meer!

EEN FISCAAL DOUCEURTJE?

Gunstige hervormingen Franse vermogensbelasting makelaars in Frankrijk terug naar de schoolbanken fotografe Claudine Grin maakt carrière in de Yvelines FINANCIEEL/JURIDISCH: wat is een aankoop ‘en viager’? MÉTÉO: de invloed van klimaatverandering op de Franse woningmarkt HERKENNING: ambtelijk gedoe bij het verkrijgen van een ‘carte grise’ LEESVOER: ‘Ma vie en rose’ van Annemie Struyf En nog veel meer!

ACTUEEL:

BP

€ 7,95

WONEN & WERKEN:

MAISON EN FRANCE - Hét vakblad voor (toekomstige) huiseigenaren in Frankrijk over alles tussen koop en verkoop.

Een jaarabonnement (4x) kost € 28,50 Samen met En Route: € 50,–

CÔTE & PROVENCE – De koning te rijk in Zuid-Frankrijk. Alles over het goede leven in de Provence en aan de Côte d’Azur.

Een jaarabonnement (4x) kost € 25,– Samen met Maison en France: € 50,–

Frankrijk Compleet (En Route, Maison en France en Côte & Provence): € 70,- i.p.v. € 82,Ga voor een (aanvullend) abonnement naar www.enroute-magazine.nl

vi t r i n e

lèche-

TRAPPISTEN­SIROOP UIT DE PROVENCE

Honderden jaren geleden ontwikkelden de Trappisten van de abdij van Aiguebelle sirooprecepten. Nu worden ze op de markt gebracht door Eyguebelle en ook in Nederland en België te koop via de nieuwe webshop van Côte & Provence. Verkrijgbaar in verschillende smaken. (webshop.coteprovence.nl – € 6,95)

SOEPELE HUID

Baden in de Provence doe je met deze badschuim van L’Occitane. Ze maakt de huid soepel, reinigt en parfumeert. De flacon is geïnspireerd op de estagnon: oude metalen flessen, die in de Provence gebruikt worden om geurextracten te bewaren. (nl.loccitane.com – € 25)

OVER DE FRANSE TAAL

Marjolijn Voogel vertelt in dit boek hoe het Frans zich vanaf de Middel­ eeuwen wist te versterken in de Nederlandse samenleving, en waarom die taal vanaf de achttiende eeuw meer en meer onder vuur kwam te liggen. (nl.aup.nl – € 24,99)

SCHATTIGE ­VARKENTJES

De stadse Jacqueline emigreert naar Zuid-Frankrijk voor het authentieke dorpsleven. Dat ­betekent ook: zelf varkens houden om je eigen karbonaadjes te kunnen eten. Maar J­acqueline raakt op slag verliefd op haar twee varkens. Wat nu? (singeluitgeverijen.nl – € 19,99)

NL-WIJN UIT DE LANGUEDOC

De geuren van deze La Diva van Mas des Dames doen je in ZuidFrankrijk wanen. De smaak is krachtig, maar blijft soepel, met prachtige tanninen en subtiele tonen van eiken. (okhuysen.nl € 13,75)

EN ROUTE

47

Bouillon Pigalle Nieuwe zaak, oude traditie • Wie is er niet eens bij Bouillon Chartier geweest? Dit sfeervolle, bijzondere restaurant waar je voor een kleine prijs eenvoudig kunt eten maakt op velen grote indruk.

Maar weinigen weten dat ‘bouillon’ verwijst naar een type restaurant dat zijn oorsprong vindt in de 19e eeuw. De ooit 250 bouillons van Parijs serveerden goedkope pot-au-feu met een kom … bouillon! De laatste jaren was er in Parijs nog maar één over: Bouillon Chartier. Daar is begin dit jaar verandering in gekomen met de komst van Bouillon Pigalle. Een bouillon in een fris trendy jasje met een ambiance die gelukkig totaal niet afdoet aan de geweldige Franse gerechten. En de rekening? Die betaal je aan het einde lachend. bouillonpigalle.com

Tea time!

Snoepen op stand • Romantisch, chique, gastronomisch … dat is de high tea bij restaurant Le Meurice aan de rue de Rivoli. In Le Meurice zwaait de wereldberoemde chefkok Alain Ducasse de scepter, maar vandaag komen we voor zijn protegé: patissier Cédric Grolet.

Reserveer tijdig voor de high tea en laat je verbazen door de fantastische taartjes, scones, sandwiches en natuurlijk de welbekende chocolat chaud van Alain Ducasse himself. Tijdens deze high tea ga je op een ontdekkingsreis voor zoetekauwen, want Grolet wordt niet voor niets het wonderkind van de Franse patisserie genoemd. En naast al dat lekkers is ook het decor om te smullen.

Wie wil er nou niet bij Marie Antoinette op de thee komen?

Art & musique Grensverleggende kunst • Het Palais de Tokyo presenteert niet alleen moderne kunst, maar heeft ook een moderne opvatting van wat een hedendaags museum hoort te zijn. Zo is het museum elke dag, behalve dinsdag, tot middernacht geopend en vind je er zelfs een nachtclub! Bovendien is het uitzicht op de Eiffeltoren ook niet verkeerd. palaisdetokyo.com

48

EN ROUTE

Aujourd’hui à Paris ...

Import-Parisienne Suzanne Rietmeijer struint haar stad af op zoek naar de laatste nieuwtjes en persoonlijke ‘bonnes adresses’

EN ROUTE

49

Eindeloos neuzen Vide- gr enier s en de fa meuse Puces • Niets heerlijker dan op de vroege ochtend blauwbekkend over een rommelmarkt te struinen op zoek naar verborgen parels, piekgave meubeltjes of die ene geweldige opknapper. In Parijs val je vrijwel ieder weekend wel ergens in de boter, want rommelmarkten, videgreniers (letterlijk: zolderopruiming) en brocantes worden vaak in het weekend gehouden. Gegarandeerd succes is een bezoek aan de fameuze MarchÊ aux Puces de Saint-Ouen in het 18e arrondissement.

Deze permanente vlooienmarkt, open in het weekend en op maandag, noemt zichzelf de grootste antiekmarkt ter wereld. En met meer dan honderd jaar op de teller, 7 hectaren, 14 markten, meer dan 1700 verkopers waarvan maar liefst 1400 antiekdealers, kunnen we die claim eigenlijk wel begrijpen. Sla op deze markt ook zeker de restaurants niet over.

50

EN ROUTE

Aujourd’hui à Paris ...

Rex

Drie decennia nightlife • Rex Club, de meest legendarische nachtclub van Parijs viert dit jaar haar dertigste verjaardag. Dit icoon aan boulevard Poissonnière bevindt zich op de benedenverdieping van de in 1932 geopende bioscoop Grand Rex, die al jaar en dag een opvallende verschijning is door haar in het oog springende gevel. Dit jaar viert de club drie decennia elektronische muziek en dat zullen ze zeker niet stilletjes voorbij laten gaan.

Chocolat chaud De lekkerste van de stad • Geen voorjaarswandeling is compleet zonder een heerlijke chocolat chaud om de handen weer op te warmen. Maar waar drink je nu eigenlijk de allerbeste warme chocolademelk in de Franse hoofdstad? Mijn persoonlijke favoriet is Rose Bakery (9e arr.), met een stukje overheerlijke citroencake. Maar je kunt die chocolat chaud natuurlijk ook combineren met een geweldige macaron van het bekende Ladurée (8e arr.), een taartje bij Angelina (1e arr.), of bij het chique over-the-top Russische Café Pouchkine, pal naast de Madeleine.

Vélib 2.0 Tour de Paris • Ze zijn er: de nieuwe generatie Vélib-fietsen! Omdat Parijs nóg meer mensen op de fiets krijgen, wordt er sinds 2017 hard gewerkt om alle vélib-stations snel met moderne fietsen te vullen, waarvan 20% zelfs elektrisch rijdt. Geen overbodige luxe bij een fietstochtje richting Montmartre en de Sacré-Cœur!

EN ROUTE

51

TELKENS VERREES DE HAVENSTAD ALS EEN FENIKS UIT HAAR AS, OOK NADAT HET STADSCENTRUM VOLLEDIG WAS VERWOEST TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG. TEKST EN BEELD: CLAIRE OOSTVRIESLAND

52

EN ROUTE

R E PORTAG E

Le Volcan met daarachter de bibliotheek.

EN ROUTE

53

DE STAD IS EEN NAOORLOGS VOORBEELD VAN ARCHITECTUUR WAARBIJ OP GROTE SCHAAL GEBRUIK GEMAAKT IS VAN SYSTEEMBOUW

Licht, lucht en ruimte De bouwstijl van architect Auguste Perret.

In 2017 was het vijf honderd jaar geleden dat koning François I opdracht gaf tot de bouw van een haven aan de monding van de Seine. Dit feit herdacht de stad vorig jaar met vele culturele en artistieke uitingen onder de titel ‘Un été au Havre’. Het was voor mij de aanleiding om de stad te bezoeken. Ik ontdekte een stukje historie, maar vooral de stad zoals zij nu is met haar culturele highlights en haar stadscentrum van architect Auguste Perret, dat als enige moderne stadscentrum op de Werelderfgoedlijst van Unesco prijkt.

Van de kaart geveegd In het begin van haar bestaan werd Le Havre vaak geteisterd door onheil: aanvallen vanuit Engeland, overstromingen, epidemieën.

De bevolking werd meermalen gedecimeerd. Toch kwam de stad er telkens weer bovenop. In de 16e en 17e eeuw ontwikkelde de haven zich door de handelsbetrekkingen met de Nieuwe Wereld. De stad groeide gestaag. In de 20e eeuw kende ze een redelijke welvaart: paquebots (wat we nu cruiseschepen noemen) verscheepten rijkelui naar Amerika. Wat een luxe op boten als ‘Le France’, waarover Michel Sardou zingt. Ze stonden in de zomer van 2017 op schaal tentoongesteld in de Docks Vauban als ‘Villes Flottantes’ om het glorierijke verleden van de French Lines in herinnering te roepen.

Maar … op 5 september 1944 lieten de geallieerden hun bommen vallen op het centrum van Le Havre. Tweeduizend mensen kwamen om en het centrum waar schrijvers als Guy de Maupassant, Emile Zola en Céline hun romanscènes situeerden, was van de kaart geveegd.

54

EN ROUTE

Licht, lucht en ruimte Architect Auguste Perret (1874-1954), de koning van het gewapend beton, kreeg de opdracht de stad te herbouwen. In tien jaar tijds creëerde hij een moderne binnenstad volgens het principe ‘licht, lucht en ruimte’: aan brede, rechte boulevards en lanen, die deels – zoals de rue de Paris – de oude plattegrond van de binnenstad volgden, bouwde hij niet al te hoge flatgebouwen. Om een snelle bouw met geprefabriceerde elementen mogelijk te maken, bedacht hij een structuur van draagzuilen – overal precies 6,24 meter van elkaar – met betonnen tussenwanden, die al gauw bekendheid verwierf als de Perret-stijl.

Chauffelette De appartementen, verschillend in afmetingen en luxe voor de verschillende sociale lagen, beschikten alle over stromend water, een keuken en een badkamer die rechtstreeks communiceerde met de slaapkamer; zaken die in de jaren veertig en vijftig geen vanzelfsprekendheid waren. Bovendien waren ze van binnen ruim met manshoge ramen voor licht en lucht, indachtig Perrets principe.

De uniforme afmetingen van het flatgebouw leidden er wel toe dat er midden in het appartement zomaar een betonnen pilaar kon staan. Dit is goed te zien in de chauffelette. Dit is geen klein verwarmingselement, zoals ik aanvankelijk dacht, maar de Franse uitspraak van het Engelse woord show flat, een modelwoning, die al in de jaren veertig, bij de oplevering van de eerste appartementen werd

R E PORTAG E

Église Saint Joseph Het interieur is een kleurensymfonie.

Chauffelette (show flat) Modelwoning badkamer en slaapkamer.

EN ROUTE

55

GUIDE DE VOYAGE HÔTEL OSCAR 106 rue Voltaire – hotel-oscar.fr Tegenover Le Volcan, staat hotel Oscar. Het is een Monument Historique, zoals de hele wijk.

Het interieur is onlangs geheel gemoderniseerd, maar je proeft er nog de sfeer van de jaren 50.

Op het nachtkastje liggen oordopjes om de geluiden van uitgaande Havrenaars op het Oscar Niemeyerplein te dimmen. Als Monument Historique onderhevig aan voorschriften, mochten de kamers niet geluiddicht gemaakt worden.

Bibliotheek Oscar Niemeyer RÉGINE – CHEF CHEZ VOUS 25 quai George V – chefchezvous76.com Wie wat anders wil dan eten in een restaurant kan op afspraak terecht bij L’Atelier de Régine.

Zij geeft workshops, waar je recepten kunt maken die zijn opgetekend door de impressio­ nistische schilder Monet.

MUSÉE D’ART MODERNE ANDRÉ-MALRAUX 2 boulevard Clemenceau – muma-lehavre.fr Indrukwekkend museum waarin onder meer een rijke collectie impressionisten is ondergebracht.

Meer info op: france.fr/nl en normandie-tourisme.fr

ingericht om de bewoners te tonen hoe zij zouden komen te wonen en die nu nog altijd te bezichtigen is.

Toch had de bevolking geen goed woord over voor het ontwerp van Perret. Men vond het geheel te strak, te eentonig, te grijs. Men had heimwee naar het oude stadscentrum.

Werelderfgoed Ondanks de protesten van de bevolking staat dit stadscentrum sinds 2005 als enige moderne stadscentrum op de werelderfgoedlijst van Unesco. Het motief daarvoor is dat de stad een naoorlogs voorbeeld is van stedenbouw en architectuur, waarbij op grote schaal gebruik gemaakt is van systeembouw, een modulair patroon en de innovatieve mogelijkheden van beton. En daarbij, wie aandachtig kijkt, ontdekt dat alle flatgebouwen verschillend zijn. De pilaren zijn nu eens vierkant, dan weer rond. Sommige tussenwanden zijn grijs, andere – zoals die aan de chique avenue Foch – dieprood. Hier en daar zijn er flats met een in- of uitspringend balkon op onregelmatig plekken in de voorgevel. Kleine verrassingen voor wie de tijd neemt om goed te kijken.

Monumentale Driehoek Het is de moeite waard om Le Havre twee of drie dagen te bezoeken. Maak een afspraak om vanaf de 17e etage van de toren van

56

EN ROUTE

het Hôtel de Ville de stad in vogelvlucht te bekijken. Ontdek de typische Perret-stijl binnen de ‘Monumentale Driehoek’, gevormd door de rue de Paris, de avenue Foch en de boulevard François I, Le Volcan (waarover verderop meer), het strand, het museum André Malraux, de haven en de alles dominerende église SaintJoseph, de handtekening van Perret. Deze kerk uit 1956 is een édifice ­incontournable; als toerist moét je hem gezien hebben. De 107 meter hoge toren verheft zicht trots boven de wijk. Net als het Hôtel de Ville is het kerkgebouw opgetrokken uit bush-gehamerde betonnen panelen. Een saaie kerk? Niet van binnen, want daar valt het licht door het gekleurde glas van de vele ramen als een symfonie van zachte pasteltinten op de dikke pilaren.

Le Volcan & Les Bains des Docks Perret is niet de enige beroemde bouwmeester die het naoorlogse uiterlijk van Le Havre heeft bepaald. De Braziliaan Oscar Niemeyer ontwierp in 1982 het culturele centrum. Het gebouw is opgetrokken uit wit beton, naar voorbeeld van Le Corbusiers kapel Notre Dame du Haut in Ronchamp. De Havrenaars noemen het ‘Le Volcan’, omdat de asymetrische diabolovorm hen doet denken aan een vulkaan. Maar vanuit Hotel Oscar, recht ertegenover, kun je er ook een koeltoren van een kerncentrale in zien. Hoe dan ook, het is een echte blikvanger aan het place Oscar Niemeyer.

Diezelfde Niemeyer ontwierp ook de bibliotheek ernaast: een modern, licht en ruim gebouw – wat dat betreft in de traditie van Perret – waar zithoekjes met hypermodern meubilair bezoekers en toeristen verleiden om er te lezen of te verpozen.

De Franse architect Jean Nouvel leverde eveneens een bijdrage aan de stad.

Nabij het Bassin Vauban realiseerde hij

tussen 2006 en 2008 Les Bains des Docks: een zwembad van een sober, strak ontwerp in wit, dat doet denken aan de Romeinse baden.

Het bevat tien baden waaronder een openluchtbad van 21x50 m., baden voor aquajogging en kinderspeelruimtes. De namen van de baden staan in mozaïek op de muren aangegeven.

Les Bain des Docks 50 x 21 meter-bad.

Les Docks Vauban Moderne shopping mall.

Tweede leven voor de Docks Vauban Le Havre is niet alleen de moeite waard vanwege architectonische bezienswaardigheden. Literatuurliefhebbers kunnen er een ‘Promenade Littéraire’ maken, een wandeling langs 20 bankjes waar je via een QR-code fragmenten hoort uit werken van schrijvers die over die plek geschreven hebben, zoals Céline, Zola, de Maupassant. Ook bijbehorende foto’s en schilderijen zijn via de QR-code te bekijken.

Jammer – of juist extra interessant? – dat sommige plekken er nu heel anders uitzien dan toen.

Geschiedenisliefhebbers gaan naar het Maison de l’Armateur, het Huis van de Reder, daterend uit de 18e eeuw. Het is nu een museum dat door het meubilair uit die tijd en teksten aan de wand een tijdsbeeld geeft. Het huis heeft vijf etages en is van binnen gebouwd rondom een vide die bovenin een lichtkoepel bevat, waardoor er binnen opvallend veel licht is.

Voor modern winkelen ga je naar de Docks Vauban. In de 19e eeuw verrezen er veel opslagloodsen (docks) voor koffie en katoen aan het Bassin Vauban. Ze verloren hun functie in de 20e eeuw, maar gelukkig kregen ze een tweede leven als moderne shopping mall. Ook hier laat Le Havre zien hoe de stad telkens weer herboren wordt en als een feniks uit haar as verrijst.

EN ROUTE

57

Ambachtelijke Cider en Poiré

Zoveel soorten, zoveel smaken Voor iedere gelegenheid Ontdek cider bij de Amsterdamse ciderwinkel Appels en Peren Paardenstraat 7, 1017 CX Amsterdam (nabij het Rembrandtplein) of bestel via www.cider.amsterdam

Voulez-vous parler avec moi?

pluk je dag in een franse b&b Ontdek honderden prachtige vakantiehuizen en b&b’s door heel Frankrijk. Reserveer direct bij de eigenaar, zonder reserveringskosten en geniet van een vakantie in Frankrijk. www.chambresdhotes.nl

Leer ook vloeiend Frans spreken!

Reist u vaak naar Frankrijk?

En staat u dan soms toch een beetje met de mond vol tanden?

Onze ervaren en deskundige leerkrachten helpen u snel ‘en route’!

Het Centre Français-Néerlandais biedt cursussen op elk niveau.

Bel voor een gratis taaltest – dan weet u snel welke cursus het beste bij ú past.

Centre Français-Néerlandais t 020-623 2074 www.dewaalsekerk.nl/ centrefrancaisneerlandais

l e t op: abonnees van En Route krijgen korting op het cursustarief, en níeuwe cursisten die nog geen abonnee zijn, krijgen het abonnement op dit prachtblad cadeau!

R E N A T E VA N D E R B A S Sinds 1998 met veel plezier en verbazing allochtoon, ergens ten zuiden van Carcassonne ...

On ne réveille pas un chien endormi

Wat zijn wij Nederlanders toch brave sukkels. Of Fransen slimme donders.

Oordeelt u zelf maar op basis van berichten in de Franse pers over het veranderde systeem van parkeerboetes: wist u dat tot voor kort slechts tien procent van de Parijzenaars geld in de parkeermeter gooide? En dat nationaal gezien maar dertig procent zo plichtsgetrouw was? Terwijl ik vermoed dat van ons Nederlanders hier ten lande vrijwel honderd procent altijd keurig betaalt voor zijn parkeerplekkie.

Dat de Fransen zulke wanbetalers waren kwam door de lage straffen: tot de recente wetswijziging was de maximale parkeerboete 17 euro. Als ik dat had geweten dan had ik de gok misschien ook wel eens gewaagd: de pakkans was blijkbaar zo laag, dat je een dief was van je eigen portemonnee als je wel betaalde.

Maar meestal had ik nooit een probleem met die paar eurootjes: parkeren is hier niet duur. En wat ik ook zo charmant vind: meestal hoef je niet te betalen tussen 12 en 2, als je zit te lunchen.

Opdat niets het Heilige Franse Dejeuner in de weg staat.

Maar goed: het systeem is aangepast. De boetes zijn verdwenen; iedereen is nu verplicht een heffing te betalen voor het ‘bezetten van een stukje publiek domein’. Ik ben juridisch niet erg onderlegd, maar het betekent dat de gemeenten veel hogere tarieven mogen hanteren als je niet hebt betaald of over de tijds-

limiet gaat. Tot wel zestig euro, aldus de berichten. U bent gewaarschuwd! Maar u gedroeg zich waarschijnlijk toch al keurig.

Want de Fransen zijn dan wel de bedenkers van dat hele administratieve systeem, wij Nederlanders lijken mij hun braafste afnemers. Terwijl ik om mij heen de buren gewoon van alles in elkaar zie timmeren en dan gewoon afwachten of er een haan naar kraait, willen wij recht­ lijnige kaaskoppen liever eerst zwart-opwit dat het bouwwerk ons vergund is.

Maar hoe kleiner de gemeente, hoe groter de paniek soms is als je er komt om een permis of ander papier.

Ik leerde dat toen ik hier nog maar net woonde en er vogelgriep heerste. In de krant stond dat alle pluimveehouders zich moesten melden bij hun gemeente.

Wij hadden vier hennetjes en een haan genaamd Foppe, een vals type dat uiteindelijk in de ragout is beland. Maar ik voelde me aangesproken, dus hup naar de mairie. Als een kip zonder kop, denk ik nu. De juffrouw van de receptie keek mij in ieder geval uitdrukkingsloos aan en stuurde me snel door naar Frank van de police municipale. Die schudde zuchtend zijn hoofd en opende een kast vol formulieren. Hij vond déclarations voor van alles en nog wat, maar niet voor mijn legbatterijtje. Samen besloten we dat hobbykipjes vast niet onder de regeling vielen en dat de griep vast zou overwaaien. En vooral dat ‘Parijs’ ver weg was.

Sinds die tijd weet ik dat je altijd goed moet nadenken of en hoe je een formulier invult. Ben je gescheiden? Vul dan gewoon ‘ongehuwd’ in, dat voorkomt dat je je echtscheidingspapieren moet laten vertalen.

Wordt een piscine aanleggen misschien moeilijk? Misschien krijg je wel permissie voor ‘un bassin pour les pompiers’. En vul ook die papieren voor het kadaster niet te precies in, qua al uw wc’s, gangen en vierkante meters zolder. Ga er maar van uit dat de buren dat ook niet doen.

De Franse slag beheersen … het is een onmisbaar onderdeel van het integratieproces. n

EN ROUTE

59

c h a u d e m e n t r e c o m m a n d é – R E S T AU R A N T S 5 Franse restaurant-toppers in Nederland

Brasserie Bardot

Boas

Breda • Ongedwongen genieten van een kopje koffie met croissant in de morgen en ’s middags heerlijk lunchen. Brasserie Bardot heeft een (verwarmd) zonneterras en serveert traditionele Franse gerechten met bijpassende Franse wijnen.

Iedere week wisselt de kaart en worden seizoensgebonden suggesties gedaan.

Driegangenmenu: € 36.

Deventer • Gevestigd in een prachtig middeleeuws pand met balkenplafonds en kroonluchters. Frans georiënteerde kaart met gerechten als terrine van eendenlever, oesters en de befaamde côtes de boeuf van M.R.IJ. rund.

Boas werd enkele jaren geleden uitgeroepen tot het fijnste restaurant van Nederland.

Viergangenmenu: € 52,50.

BRASSERIEBARDOT.NL

RESTAURANTBOAS.NL

Pastis Den Haag • Klassieke bistro in het centrum van Den Haag met gerechten uit de Parijse keuken.

Alles wordt vers en à la minute bereid. Aan de overkant van de straat is een kleine Franse winkel gevestigd, ‘Le Magasin’.

Driegangenmenu: € 31,50.

PASTIS.NL

Ratatouille

Harderwijk • Seizoen, ambacht en puurheid zijn de drie pijlers in de keuken van Ratatouille, waarin uitsluitend met verse producten wordt gewerkt. Ratatouille verzorgt ook kookworkshops, er is een culi­w inkel, een wijnkelder en je kunt er overnachten.

Driegangenmenu: € 39.

Maastricht • Niet alleen is wijn een belangrijk onderdeel van een maaltijd, het is tevens de inspiratie voor de keukenbrigade van Mes Amis. Eerst worden de wijnen van het seizoen geselecteerd, waarna het keukenteam bijpassende gerechten creëert. Driegangenmenu: € 39,50.

MESAMIS.NL

RTTLL.NL

60

Wijnrestaurant Mes Amis

EN ROUTE

Vignes Vins Randos Smakelijke wandeltocht door de Loirevallei

Interview met Louis Kat ‘Wijnkoper is het mooiste vak van de wereld’ Question de Goût Paola Westbeek over de gastronomische gastropoda

ÀTA

EN ROUTE

61

Vignes

Smakelijke wandeltocht door de wijngaarden van de Loirevallei

Randos 62

EN ROUTE

À TA BLE

Foto: Stevens Frémont

Vins MET FR A AIE K ASTELEN, WEELDERIGE BOOMGA AR DEN EN TUINEN EN EEN ZEE A AN WIJNGA ARDEN IS DE L O I R E VA L L E I E E N L U S T V O O R H E T O O G É N D E S M A A K P A P I L L E N .

V O O R A L I N H E T E E R S T E W E E K E N D VA N S E P T E M B E R T I J D E N S HET JA AR LIJK S TERUGK ER END EVENEMENT VOOR W IJNLIEFHEBBER S EN ACTIEV ELINGEN DIE DE STR EEK P R O E V E N D É N WA N D E L E N D W I L L E N O N T D E K K E N .

T E K S T: PA O L A W E S T B E E K

EN ROUTE

63

À TA BLE

Wandelaars in Savennières; Rechts: oesters en Vouvray met andere wijnliefhebbers. foto’s: Paola Westbeek

H

et is zaterdagmiddag en ik sta op een grasveld vlakbij de Rue du Clos Lavau in hartje Savennières.

Samen met een grote en diverse groep wacht ik vol spanning op ons naderend vertrek richting de wijngaarden van deze bijzondere appellation. Gelukkig is het niet zo warm. Met 22 graden en hier en daar wat wolkenvelden schat ik dat een wandeling van ongeveer zes kilometer prima te doen moet zijn. Ik ben voorzien van een rugzakje met daarin een kaart, een paar leuke souvenirs en een appel voor onderweg. Rond mijn nek hangt een glas aan een koord, want er zal niet alleen gewandeld worden maar ook geproefd en daar verheug ik me in het bijzonder op.

Indrukwekkende wijnen en vergezichten van Savennières Onze wandeling begint aan de Clos du Papillon, een van de wijngaarden van het beroemde Domaine des Baumard. Onder begeleiding van de sympathieke vigneronne Liv Vincendeau (haar eigen wijngaard ligt in Rochefort-sur-Loire, aan de andere kant van de rivier), maken we kennis met Savennières, een appellation die zich aan de noordoever van de Loire bevindt, ongeveer 20 minuten ten zuidwesten van de stad Angers.

Savennières is een van de 18 appellations in het wijngebied Anjou-Saumur en vooral bekend door de productie van verfijnde witte wijnen, gemaakt van enkel chenin blanc, een zeer veelzijdig druivenras dat binnen deze appellation gebruikt wordt om vooral droge maar soms ook halfdroge en zoete witte wijnen te maken. Alhoewel de geschiedenis van de wijnbouw in Savennières omstreeks

Vignes Vins Randos 2018 1 EN 2 SEPTEMBER 2018 VVV-VALDELOIRE.FR

64

EN ROUTE

276 na Christus met de Romeinen begint, waren het de monniken en later de edelen die hierop grote invloed hebben gehad. Pas in 1952 krijgt Savennières de A.O.C. herkomstbenaming.

Savennières telt 130 hectare en 40 producenten.

Binnen de appellation zijn er twee subappellations met elk hun eigen specifieke terroirs: Roche aux Moines beslaat 22 hectare en heeft acht producenten en de meest befaamde, Coulée de Serrant, is een monopolie van zeven hectare, sinds 1961 in de handen van de familie Joly. Bijzonder in Savennières is dat elke vorm van machinale oogst verboden wordt. Alle druiven worden met de hand geoogst, precies op het moment dat ze rijp genoeg zijn. ‘Dat maakt het oogsten een zeer intensief karwei,’ vertelt Liv. Na het proeven van twee verschillende soorten Savennières-wijnen gaan we de bossen in waar Liv ons meer vertelt over de bodemsoorten die ondiep zijn en uit schiste, zandsteen, vulkanische rhyoliet en eolisch zand bestaan. Dit maakt de wijnen – die tientallen jaren bewaard kunnen worden – complex en mysterieus.

In de schaduw van de bomen stoppen we om iets over de biodiversiteit van Savennières te horen. Dat doet mij meteen denken aan de beroemde Nicolas Joly, de man achter het enige domein in Coulée de Serrant (Château de la Roche aux Moines). Joly teelde met respect voor de natuur en sinds 1984 zijn alle wijnen van Coulée de Serrant biodynamisch. Liv vertelt enthousiast over Joly, volgens haar een zeer geleerd en inspirerend man die door zijn werk de naam ‘Savennières’ overal ter wereld liet horen. Komt het hierdoor dat Savennières zo vaak een ‘intellectuele’ wijn wordt genoemd? ‘Dat zou heel goed kunnen,’ zegt Liv. ‘Maar misschien heeft het ook iets te maken met de finesse en subtiliteit van deze wijnen. In dit soort terroir heeft chenin blanc een mineraliteit die in het glas ontdekt moet worden. Je moet er echt de tijd voor nemen.’

Château de la Commanderie

G U I D E D E V O YA G E CHÂTEAU DE LA COMMANDERIE Gebouwd in 1806 op de plaats waar tot in de 13e eeuw de tempeliers hun Commanderie bewoonden.

Nu is het een chambre d’hôtes in het midden van een landgoed met uitzicht over de wijngaarden, de rivier en de vallei. Ideaal voor een tussenstop naar het zuiden, of een bezoek aan ‘de tuin van Frankrijk’. lacommanderie.com

De wandeling brengt ons verder naar de wijngaarden van de twee subappellations en onderweg stoppen we bij een indrukwekkende cypressenlaan met in de verte het château van Joly. ‘Het is een magische plek,’ vertelt Liv en dat geloof ik graag.

De vergezichten alleen al zijn spectaculair.

MAISON TOURRAINE Vakantiehuis aan de oever van de rivier de Vienne.

Op korte afstand van de bruisende plaats Chinon met haar statige fort en sfeervolle terrasjes, restaurants, galeries en winkels. Het huis is in 2013 geheel gerenoveerd en zeer geschikt voor een vakantie met kinderen. chinoncabrio.jimdo.com LES BOUCTONNIÈRES Gîte voor 4 personen met een gedeeld zwembad. Op Domaine ‘Les Bouctonnières’ werden in het verleden geiten gefokt. De streek is dan ook gekend voor de AO geitenkazen. De geiten zijn inmiddels verdwenen, maar de rust en de kalmte zijn gebleven. Vlak bij de woning bevinden zich 3 grote visvijvers, de rivier de Vienne en 2 prachtige dorpjes: Nouâtre en MarcillySur-Vienne. bouctonnieres.com

Vouvray met oesters en chouquettes Op zondag word ik vroeg maar goed uitgerust wakker, klaar voor de volgende en iets langere wandeling die op het programma staat: Vouvray. Net als in Savennières zijn alle wijnen in deze appellation (2.200 hectare en 160 producenten) uitsluitend gemaakt van chenin blanc, maar hier ontpopt zich de druif tot een echte kameleon. In Vouvray is er voor elk wat wils, of u nu liefhebber bent van droge wijnen, VIGNES VINS RANDOS 2018 honingzoete wijnen of iets er tussenin. Bovendien voeren mousserende wijnen hier De 15e editie van Vignes Vins Randos vindt plaats op de boventoon met maar liefst 65% van de totale productie.

1 & 2 september 2018. Er staan weer veel spannende wijnroutes door de Loirevallei op de planning. Om Vouvray ligt op een plateau aan de rechteroever van de Loire en is een van het evenement voor iedereen toegankelijk te maken, de zeven appellations in het wijngebied Touraine. De wijnbouw heeft hier ook een zijn er kortere routes (ideaal voor gezinnen met kinlange geschiedenis. Een van van de eerste bisschoppen van Tours, Sint Martinus, deren), routes voor mensen met beperkte mobiliteit, plante hier aan het eind van de 4e/begin 5e eeuw de eerste wijngaarden rond zijn solo routes en zelfs fietsroutes. vvv-valdeloire.fr abdij, Marmoutier.

We worden vandaag begeleid door Myriam Fouasse, die veel leuke en leerzame wijnactiviteiten door de Loire organiseert en ook getrouwd is met een plaatselijke vigneron. Na een wandeling door de straatjes van Vouvray is onze eerste étape het domein van Philippe Brisebarre. In zijn eigen kelder vertelt hij over de kelders met andere wijnliefhebbers is onze dégustation compleet. Een stukje van de appellation die gegraven zijn uit tufsteen (ook gebruikt om verderop zijn we alweer aan het proeven met zoetigheden. Dit keer kastelen, kathedralen en huizen te bouwen). Samen met zijn vader smaakt de moelleux van Domaine du Clos de l’Epinay voortreffelijk heeft Philippe de kelder uitgehakt met behulp van een drilboor – en bij een goudbruine chouquette. dat gedurende twee weken in de winter, twintig jaar lang!

Het is vrij bewolkt en de herfst hangt al een beetje in de lucht, Heerlijke afsluiting, verrukkelijk souvenir maar in deze kelder voelt het een stuk koeler. En dat is maar goed Voor ik het weet zit het er al weer op. Na twee dagen wandelen en ook. Door een constante temperatuur van 12-13 graden en een wijnproeven eindigen we op een gezellig pleintje met live muziek, ideale luchtvochtigheid, kunnen de wijnen hier lang en mooi rijpen. dansende mensen, foodtrucks (andouillette, een van oorsprong Deze koelte is van groot belang voor het maken van goede mouslokale, maar lang niet door iedereen gewaardeerde specialiteit serende wijnen, want een hogere temperatuur zou voor de fijne mag natuurlijk niet ontbreken) en nog meer wijn. Ik volg het advies bubbels funest zijn. van Myriam en koop een fles Vouvray Sec om thuis bij een stuk We verlaten de kelder en proeven een selectie van drie droge Sainte-Maure de Touraine (dé regionale geitenkaas) al dromend Vouvray-wijnen uit drie verschillende jaren en domeinen. Met een over volgend jaar te savoureren. paar zilte oestertjes uit Cancale erbij en een geanimeerd praatje

EN ROUTE

65

À TA BLE

Louis Kat: Grand cru wijngaard, Côte Rôtie, Côte du Rhône

66

EN ROUTE

‘Wijnkoper is het

mooiste vak van de wereld’ V A

Wanneer heeft het wijnvirus u gegrepen?

‘Mijn vader was al een trouwe klant van Okhuysen en bestelde er regelmatig wijn. Op een plank in de schuur van mijn ouderlijk huis in Overveen stonden verschillende flessen met interessante etiketten. Je zou kunnen zeggen dat die flessen de eerste trigger zijn geweest. Mijn militaire dienst heeft echter de doorslag gegeven. Of beter gezegd: het uitstel ervan. Door een ruisje in mijn hart en een herkeuring moest ik een jaar overbruggen. Dat heb ik gedaan door als kelderhulp aan de slag te gaan bij Okhuysen. Na mijn buitenlandstage met Wim Beelen – assistent-bedrijfsleider bij Okhuysen – was ik definitief gegrepen door het wijnvirus.’

V A

Waarom met name Franse wijn?

‘Ondanks dat we onze stage begonnen in Duitsland, hebben wij inderdaad voor Frankrijk gekozen. De overweging voor Duitsland was meer een praktische, ingegeven door afstand en taal. In Frankrijk kwamen we er later achter dat er veel aan het veranderen was. Een flink aantal wijnboeren die tot dat moment altijd aan een coöperatie hadden geleverd, koos nu voor zichzelf.

Eigen botteling, eigen etikettering en eigen distributie. Dit, in combinatie met de veranderende appellations, bracht veel kansen voor mij als jonge inkoper en – inmiddels – eigenaar van Okhuysen.’

V A

Wat is uw favoriete Franse wijnstreek?

‘Zonder twijfel de Rhônestreek en dan met name de noordelijke Rhône. Hier worden fantastische dingen gedaan met de Syrah en Viognier druif.

Binnen klinkende appellations als Hermitage, Condrieu en Côtie Rôtie heb ik zowel zakelijke contracten als vriendschappen voor het leven gesloten.’

Louis Kat, oudeigenaar van wijnkoperij Okhuysen, is een van de mannen die de Franse kwaliteitswijn op de Nederlandse kaart heeft gezet.

Over zijn avonturen als wijninkoper in Frankrijk schreef hij onlangs het boek Monsieur Louis.

T E K S T: S T E V E N D E R O O

V A

Welke anekdotes schetsen het leven dat u toen leefde?

‘Wim Beelen en ik waren 21 jaar toen wij stageliepen in Frankrijk.

In de Bourgogne werden wij door onze gastheer gefêteerd op een copieuze lunch in het enige sterrenrestaurant dat Beaune in die tijd rijk was. De mooiste wijnen werden daarbij opengetrokken.

Vervolgens werd de ‘wijnroute’ vervolgd met een proeverij van enkele tientallen flessen bij een Bourgondische wijnboer.

Na deze ‘uitputtingsslag’ werden wij als dank meegenomen naar … het sterrenrestaurant waar we eerder die dag geluncht hadden. Dat maakte niet alleen indruk op ons jongemannen, maar ook op de eigenaar van het etablissement.

Een andere indrukwekkende gebeurtenis vond plaats in de Loirestreek. Edgard Pisani, de toenmalige minister van Landbouw, zou spreken op een wijnevenement. Toen Pisani hoorde dat er twee Nederlandse stagiairs aanwezig waren, nodigde hij ons persoonlijk uit voor een diner. Wim en ik mochten daarbij de wijnen selecteren. Nou, dat heeft de Franse staat geweten!’

V A

Louis Kat Monsieur Louis UITGEVERIJ OKHUYSEN, 2017 € 19,95

Wat moeten beginnende importeurs absoluut weten?

‘Zorg dat de basis in orde is. Verdiep je in de wijn, de wijnmaker en de techniek. Een buitenlandstage is daarbij evident. Dat helpt je ook om de taal goed te spreken, wat een voorwaarde is om je werk als inkoper goed te kunnen doen.

Ook een bescheiden opstelling richting de wijnboeren en het adagium ‘afspraak is afspraak’ helpen bij het zakendoen in Frankrijk. Maar als je eenmaal het vertrouwen van de Franse wijnboeren gewonnen hebt, betekent dat – zoals gezegd – vaak een zakelijke relatie en vriendschap voor het leven. Daarom vind ik het vak van wijnkoper het mooiste vak van de wereld.’

EN ROUTE

67

À TA BL E – QU EST ION DE GOÛ T I K WA S H U I V E R I G T O E N I K Z E V O O R H E T E E R S T Z O U G A A N P R O E V E N . W I E I M M E R S , B E H A LV E D I E E X C E N T R I E K E F R A N S E N D I E O O K VA N K I K K E R B I L L E N E N W O R S T VA N I N G E W A N D E N H O U D E N , G A A T

Escargots DE GASTRONOMISCHE GASTROPODA

VRIJWILLIG ZO’N SLIJMERIG KRUIPDING ETEN? M A A R D AT B L E E K E E N V E R G I S S I N G , WA N T WAT Z I J N Z E

MEESTERLIJK LEKKER!

Paola Westbeek is schrijfster, het brein achter het Frankrijkblog thefrenchlife.org en te zien op haar eigen YouTube kook-kanaal LaDouceVieFood.

In de rubriek Question de Goût belicht zij de geschiedenis van een typisch Frans product.

68

EN ROUTE

Mijn eerste kennismaking met deze specialiteit uit de Bourgogne was een jaar of tien geleden in een restaurant in Chablis, de stad van knisperende witte wijnen die hierbij overigens uitstekend passen. In een moedige bui bestelde ik escargots à la bourguignonne als voorgerecht en voor ik me kon bedenken werden zes sissende, aromatische slakken voor mijn neus neergezet.

Na een paar onhandige pogingen lukte het me om met behulp van een speciale tang en een klein tweepuntig vorkje de eerste slak uit zijn huisje te peuteren. Ik stopte de nogal voluptueuze slak in mijn mond, beet en proefde: vlezig, aards en zo verrukkelijk dat ik maar meteen aan de volgende begon. In no time waren alle huisjes leeg en had ik met stokbrood elke druppel kruidenboter van het bordje geveegd.

Slakken at men al in de prehistorie, maar de Romeinen hebben ze als eerste gekweekt. Het liefst aten zij ze als dessert, gefrituurd en op smaak gebracht met honing en wijn. In de Middeleeuwen werden slakken door de Christelijke kerk als onrein bestempeld en daarom alleen nog in periodes van hongersnood of vastentijd gegeten. Pas in de 19e eeuw promoveerden ze van armeluiskost tot delicatesse en wel door de ‘koning der koks en kok der koningen’: Antonin Carême.

Carême bedacht de klassieke bereiding met boter, veel knoflook en peterselie voor een diner dat Talleyrand in 1814 organiseerde voor Tsaar Alexander I van Rusland. De Tsaar vond de slakken zo lekker dat hij iedereen vertelde over die heerlijke escargots de Bourgogne. Sindsdien werd de ‘helix pomatia’ zo geliefd dat ze in de jaren zeventig bijna uit het Bourgondische landschap verdwenen. Niet alleen door het gretige oogsten, maar ook door het gebruik van pesticiden. Zodoende kwam er in 1979 een wet waarin het wild oogsten tussen 1 april en 30 juni – de voortplantingsperiode –verboden werd.

Tegenwoordig komt het merendeel van de slakken die in Franse restaurants geserveerd worden uit buitenlandse kwekerijen. Met name Polen, Hongarije, Roemenië en Oekraïne zijn grote leveranciers. huisjes af met het botermengsel. Bak de escargots De meeste Fransen kopen hun slakken gewoon kant6-8 minuten op 200 graden en serveer ze met en-klaar uit blik bij de supermarkt, want het bereiden stokbrood. Of maak ze à la crème d’ail klaar, zoals van verse slakken vraagt geduld en kundigheid. Voordat ik ze in mijn lievelingsrestaurant in Autun eet. ze levend in een pan belanden moet hun darmkanaal Hak twee sjalotjes en vier dikke tenen knoflook goed schoon zijn. Daarom krijgen de slakken eerst fijn en fruit ze in 50 gram roomboter. Verhoog het een dieet van meel en kruiden waarna ze een paar vuur, voeg vier dozijn escargots toe en blus alles weken uitgehongerd worden en daardoor in een soort af met een glas droge witte wijn. Laat dat weer winterslaap vallen. Na grondig wassen en blancheren, acht minuten koken, totdat de wijn tot ongeveer worden ze uit hun huisjes gehaald en de ingewanden voor de helft is ingekookt en voeg vervolgens verwijderd. Daarna laat men de slakken anderhalf tot twee glazen room toe. Laat de escargots nog twee uur sudderen in een geurige court bouillon van ui, acht minuten pruttelen, breng ze op smaak met wortel, allerlei smakelijke kruiden en veel zout en peper. zout en peper en verdeel ze over vier schaaltjes.

Pas dan zijn ze klaar voor consumptie.

Bestrooi ze met fijngehakte peterselie en geef er De vraag blijft: hoe kunt u escargots bereiden? Als ruim stokbrood bij. u ze volgens het recept van Carême à la bourguignonne En wat dacht u van een escargotquiche of wilt serveren, maakt u eerst een kruidenboter met veel zelfs op een pizza zoals ik ze in Auxerre een keer knoflook, peterselie, zout en peper. Vervolgens stopt u at. Genoeg mogelijkheden om volop te genieten de slakjes in de huisjes (die koopt u apart) en sluit u de van deze gastronomische gastropoda!

De Tsaar vond de slakken zo lekker dat hij iedereen vertelde over die heerlijke ‘escargots de Bourgogne’

EN ROUTE

69

PUZ ZLE Doe mee! Vul de antwoorden en uw gegevens vóór vrijdag 27 april 2018 in op enroute-magazine.nl.

De winnaars ontvangen binnen twee weken bericht. De oplossingen en winnaars van de puzzels in het vorige nummer vindt u op pagina 90. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

MOTS CASÉS

Zet de onderstaande woorden in de juiste vakken – © frv100

5

Win!

6

MAAK KANS OP ‘ARCHIVARIS VAN DE WERELD’ Bankier Albert Kahn geeft zijn chauffeur Dutertre opdracht om alle volkeren van de wereld te fotograferen, om zo zijn ‘archief van de planeet’ te creëren. Hij is ervan overtuigd dat zijn foto’s vooroordelen en angst voor vreemdelingen zullen wegnemen, mensen vertrouwd zullen maken met de ander en uiteindelijk vrede zullen brengen op aarde.

9 7

1

2

Oplossing: -3AME BEC ERS ETE GIS MET OBI

Win!

OLE ONU ROI SEL SON SUE TIR

8

1

-4ANES ATRE EMOU ERIE GANT ISSU LISE

2

3

OREE RARE RAVE RECU RIVE SERT TARN TRAM

4

-5ACRES ALIBI ICARE IMITE IVRES NEIGE NIECE

5

6

SAUGE SINGE SLANG STASE UTILE -6ENTRAI EVEILS

7

8

IRISER POTIER RAGERA VESSIE VOILAI ZENITH -7EREINTE

3

4

9

NATIVES PUISSES ZAPPING -8BERCEUSE ERRANTES EVENTRER GRAVERAS

TRESSERA -10AMARRERONT -11HERESIARQUE

CINÉQUIZZ

MAAK KANS OP EEN MICHELIN ROUTEKAART FRANKRIJK 2018 De toeristische wegenkaarten van Michelin zijn al jaren een begrip en van uitstekende kwaliteit. Ze bevatten alle hoofdwegen en verbindingswegen tussen de dorpen en steden. Inclusief plaatsenregister, kilometerafstanden, reistijden en toeristische locaties uit de Groene Reisgids van Michelin.

70

EN ROUTE

Dans quel film voit-on le couple Bourvil & de Funès?

Qui a réalisé ‘La Grande Bouffe’?

a) La zizani b) La cuisine au beurre c) Le corniaud d) Le grand restaurant

a) François Truffaut b) Jean-Luc Godard c) Louis Malle d) Marco Ferrer

PUZ ZLE C O N N A I S S E Z -VO U S L A F R A N C E ?

De meeste En Route lezers komen al jaren in Frankrijk en weten ongetwijfeld veel over dit mooie land. Daarom dagen wij hen uit om hun kennis te testen aan de hand van vijf vragen over kunst, literatuur, muziek, architectuur of andere wetenswaardigheden. Bent u een echte francofiel? Doe dan mee. Onder de goede inzendingen verloten wij 5 exemplaren van het boek ‘De zaaier’ van Violette Ailhaud.

1 Wat verkochten Cyrille Aimée en haar band ooit op Time Square om aan geld te komen?

2 Aan deze populaire heilige is de collegekerk van Champeaux in Bretagne gewijd.

3 Welk beroep moest kunstenaar Roger Bissière noodgedwongen uitoefenen tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Win!

4

‘DE ZAAIER’ VAN VIOLETTE AILHAUD Als represaille voor de republikeinse opstand tegen Lodewijk Napoleon Bonaparte worden alle mannen van een dorp in de Basse-Alpes weggevoerd. Om hun dorp voor uitsterven te behoeden, besluiten de achtergebleven vrouwen de eerste man die het dorp zou aandoen met elkaar te delen; een proeve van vrouwelijke veerkracht en saamhorigheid.

Zie ook pagina 35.

Welke Braziliaanse bouwmeester ontwierp in 1982 het culturele centrum ‘Le Volcan’ in Le Havre?

5 Dankzij welke 19e-eeuwse ‘koning der koks’ promoveerden slakken van armeluiskost tot delicatesse?

Doe mee!

Vul de antwoorden en uw gegevens vóór vrijdag 27 april 2018 in op onze website enroute-magazine.nl. De winnaars ontvangen binnen twee weken na de sluitingsdatum bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd. n

EN ROUTE

71

TA AL PRIS SUR LE VIF Karin de Koning

C’est la bérézina!

De uitdrukking c’est la bérézina betekent ‘het is een totaal debacle’. De Fransen hebben de uitdrukking overgehouden aan de terugtocht van Napoleon uit Rusland. Omdat hij op de hielen gezeten werd door de Russische troepen, moest hij met zijn Grande Armée in allerijl de rivier de Berezina oversteken.

72

EN ROUTE

Toen Napoleon in 1812 in Rusland niet de kans kreeg om glorieus strijd te leveren, omdat de Russen de tactiek van de verschroeide aarde toepasten en zelfs Moskou in brand staken, restte hem niets anders dan rechtsomkeert te maken. Intussen was het wel winter geworden. De manschappen waren hongerig, hadden het koud en werden achtervolgd door de Russische troepen. En de Berezina lag in de weg. Er lag wel een brug en verder naar het zuiden een doorwaadbare plaats, maar die werden beide door de Russische troepen bewaakt.

Napoleon bedacht een list. Verder naar het noorden, bij het dorpje Stoedzjonka, was de rivier niet diep. Hij beval om daar stiekem twee bruggen te bouwen. De mannen van generaal Eblé gingen aan het werk. Dankzij zijn Hollandse bruggenbouwers was de klus snel geklaard, al kostte het werken in snel stromend ijskoud water wel enkele levens.

Napoleon kon zo zichzelf en zijn maarschalken redden, maar ook 2.000 officieren, 20.000 manschappen en 40.000 bediendes met materieel. Over het aantal paarden dat gered werd, is niets bekend. De oversteek was anderhalve dag bezig toen de Russen er lucht van kregen en aan kwamen draven. Met de achterhoede van de Grande Armée, die nog niet overgestoken was, liep het niet goed af. Mensen en paarden werden door de Russen in de pan gehakt, terwijl vanaf de overkant de bruggen in brand werden gestoken om de Russen te verhinderen ook de rivier over te steken.

Ook in het Russisch is er een spoor van de gebeurtenissen bij de Berezina overgebleven: het woord chval, afkomstig van het Franse woord cheval, paard. De Russen gebruiken dit woord om stinkende troep aan te duiden. Je ziet het slagveld bij de Berezina goed voor je.

Van de Grande Armée bleef na deze overtocht niet veel over: kou, honger en tyfus deden hun werk. Toch kon Napoleon een jaar later weer een leger van 180.000 man op de been brengen om de verdere opmars van de Russen naar het westen tot staan te brengen.

Helaas voor hem werden de Russen bijgestaan door de Oostenrijkers en de Pruisen.

Napoleon werd verslagen in de Bataille des Nations bij Leipzig. Sommige uitdrukkingen in de Leipziger spreektaal herinneren aan dat Franse leger. Als jonge meisjes in Saksen gaan stappen, zeggen hun bezorgde moeders nog steeds: Mach mir keine Fisematentchen, ‘Doe geen domme dingen’. Fisematentchen komt van het Franse Visite ma tente! – een uitnodiging aan de meisjes om bij een leuke officier op bezoek te komen …

Na de nederlaag van Napoleon bij Leipzig trokken de Russen op naar Parijs.

Bekend is dat zij in de Parijse cafés snel bediend wilden worden en dus Bistro! riepen, wat in het Russisch ‘snel!’ betekent. Zo ontstond in Frankrijk de benaming bistrot voor een café. De Franse caféhouder moest steeds naar de kelder (au sous-sol) om nieuwe flessen te laten aanrukken. Iemand lang laten wachten is in het Russisch dan ook ­rassoussolivat geworden. n

Slag bij de Berezina, 1812

TA AL CITATIONS HISTOR IQU ES Karin de Koning

De Grande Armée was een multinationaal leger en bestond uit Fransen, Nederlanders, Polen, Italianen, Beieren, Saksen, Westfalen, Pruisen, Oostenrijkers, Zwitsers en Kroaten.

Ze schaarden zich veelal achter Napoleon omdat ze als ideaal hadden de oude absolute monarchieën omver te werpen en te vervangen door moderne republikeinse besturen.

In zijn legers gold als gelijkheidsbeginsel dat iedereen dezelfde kansen had om op te klimmen in rang. Als hij talenten had, kon ook de slagerszoon het tot generaal brengen. Bovendien sprak Napoleon zelf tot de verbeelding: hij was van eenvoudige komaf en had het tot keizer gebracht. Hier enkele van Napoleons uitspraken:

Quand la patrie n’est plus, un bon patriote doit mourir.

La vérité historique est souvent une fable convenue.

De historische waarheid is vaak een afgesproken fabeltje.

S’il faut être d’un parti, autant être de celui qui triomphe, mieux vaut être mangeur que mangé.

Als je een partij moet aanhangen, kun je beter de winnende partij aanhangen, het is beter om te eten dan opgegeten te worden.

Brûlez les ponts derrière vous et voyez comme vous travaillez bien quand vous ne pouvez pas reculer.

Verbrand de bruggen achter u en zie eens hoe goed u werkt als u niet meer terug kunt.

Als er geen vaderland meer is, moet een goede patriot sterven.

La foule qui me contemple avec admiration, me verrait de la même manière monter à l’échafaud.

Je n’ai pas succédé à Louis XVI, mais à Charlemagne.

De menigte die me met bewondering aangaapt, zou op dezelfde manier kijken als ik het schavot zou bestijgen. n

Ik ben niet de opvolger van Lodewijk XVI, maar van Karel de Grote.

Jacques-Louis David Keizer Napoleon in zijn studeerkamer aan de Tuileries

Napoléon a dit ...

Het is verbazingwekkend dat Napoleon voor zijn Grande Armée steeds weer opnieuw zoveel manschappen uit heel Europa achter zich wist te krijgen. We weten niet hoeveel het er voor elke veldtocht precies waren.

Het aantal voor de tocht naar Rusland wordt geschat op 600.000.

La pauvreté, les privations et la misère sont l’école du bon soldat.

Armoede, ontberingen en ellende zijn de leerschool voor een goede soldaat.

On ne fait pas de républiques avec de vieilles monarchies.

Van oude monarchieën maak je geen republieken.

On gouverne mieux les hommes par leurs vices que par leurs vertus.

Je regeert beter over mensen door gebruik te maken van hun ondeugden dan van hun deugden.

Quand j’ai besoin de quelqu’un, je n’y regarde pas de si près, je le baiserais au cul.

Als ik iemand nodig heb, kijk ik niet zo nauw, dan zou ik zijn kont kussen.

EN ROUTE

73

CUEILLEURS DE MOTS À la recherche du mot qui fait mouche – Sylvain Lelarge

2 – ‘Waar bemoei je je mee!’ vraagt men vaak op geprikkelde toon aan een te nieuwsgierig kind.

Tenminste, dat was zo toen ik nog jong was. De kinderen van tegenwoordig zijn veel vrijer in hun spreken, en dat is een goede vooruitgang: ze bemoeien zich overal mee en kwebbelen er vrolijk op los! Deze humoristische verkoper van kinderschoenen is zeker geen halve zool!

1 – Voici une étrange pancarte qui pend e­ ncore dans une arrière-cour de Châteaubourg. Probablement y avait-il là l’atelier d’un artisan – sellier, forgeron, ébéniste ? – pas très amène, ou carrément bougon. Bref, quelqu’un qui considérait qu’il avait assez de boulot comme ça et que les clients ne ­devaient pas venir râler après coup.

Ceci dit, avec les services d’aide en ligne, sommes-nous maintenant mieux lotis ? Cette pancarte a au moins le mérite de la clarté !

Vous êtes en France ?

Ouvrez l’œil et cueillez les mots ! Je me réjouis d’avance de vos envois ...

Bien du plaisir !

Photos de (et remercie­ ments à) Jean-Marc Le Sausse

BENT U IN FRANKRIJK? Hou dan uw ogen open voor opmerkelijke teksten. Cueillez les mots, (pluk de woorden), en mail uw foto naar Sylvain: contact@talenvoortalent.nl Nederlandse vertaling: Jeroen Sweijen; Foto’s van (en met dank aan) Jean-Marc Le Sausse

74

EN ROUTE

1 – Het is een vreemd bordje dat achter op een binnenplaats in Châteaubourg hangt. Waarschijnlijk was daar de werkplaats van een wat norse ambachtsman – zadelmaker, smid, meubelmaker?

– of wellicht was hij ronduit nurks. Hoe het ook zij, hij vond dat hij zo al meer dan genoeg werk had, en dat het echt niet nodig was dat zijn klanten na afloop ook nog eens kwamen klagen. Maar zijn wij tegenwoordig beter af, met al die online servicediensten? Dit bordje is tenminste duidelijk!

2 – « Non mais, de quoi je me mêle ? » demande-t-on d’un ton agacé à un enfant trop curieux. Du moins, demandait-on, du temps de mon enfance. Les enfants d’aujourd’hui sont beaucoup plus libres de leur parole, et c’est une bonne chose : ils se mêlent de tout et n’ont pas la langue dans la poche ! Comme le fait remarquer avec humour ce vendeur de chaussures pour enfants (semelle = zool).

3 – À quoi pensent les gens ? À la bouffe et à l’amour, ou, encore mieux, à tous les deux !

Et tout ce qui y fait référence a de grandes chances de retenir leur attention. Leurs papilles s’éveillent et s’émerveillent à l’évocation de la … pêche Melba, créée par Escoffier pour la belle chanteuse Nellie Melba. Quel parent doté d’une sensibilité culinaire ne confierait pas alors son bambin à la … crèche Melba ?

3 – Waar denken mensen aan? Aan eten en aan seks, of – beter nog – aan allebei tegelijk! En alles wat daar mee te maken heeft maakt grote kans op hun aandacht. Hun smaakpapillen worden wakker en verlekkeren zich als ze denken aan de … pêche Melba, gecreëerd door kok Escoffier voor de mooie zangeres Nellie Melba. Elke ouder die graag lekker eet zal dan ook zonder moeite zijn kleine toevertrouwen aan … de crèche Melba! n

À BOU T PORTA N T In elke editie voelt En Route-redactrice Lilith Vogt een Nederlandse, Vlaamse of Franse bekendheid aan de tand.

V A

V A

V A

V A

Je bent Inner Health- en Intermittent Fasting expert, wat houdt dat in?

‘Intermittent Fasting is vasten met tussenposen, waardoor je snel afvalt omdat je overschakelt van suiker verbranden naar vet verbranden.

Het is wetenschappelijk bewezen dat deze methode heilzame en gezonde neveneffecten heeft. Het is een gezondheids- en reinigingskuur voor je lichaam én je geest.’

Mabel van den Dungen ‘HET ETEN MOET DE ZONDE WAARD ZIJN’ Schrijver, journalist, coach, communicatieadviseur en voormalige tv-presentatrice Mabel van den Dungen (53) is ook nog eens dé Intermittent Fasting expert van Nederland. Ze schreef o.a.

DE VETFLUISTERAAR en WORD JE EIGEN MASTERCOACH. mabelvandendungen.nl

Ook voor de rasechte bourgondiër?

‘Jazeker, je moet alleen even op je eten wachten. Als je zestien uur niet eet – slaap inbegrepen – krijgt je lichaam alle tijd om te herstellen. Je verjongingshormoon neemt daardoor toe en je slaapt ook veel beter en dieper.’

V A

Geen restricties dus?

‘Ik zou bijna zeggen integendeel. Ik vind dat het eten de zonde waard moet zijn. Kies daarom altijd alleen het allerlekkerste of allerbeste, of het nou bij de dorpsbakker of bij de traiteur vandaan komt. Geniet bijna mindfulness-achtig van wat je eet.’

Hoe doe je dat?

‘Door het leven holistisch te bekijken. Alles wat je doet, denkt en ervaart heeft effect op andere compartimenten van je zijn. Zo is je eten essentieel voor je gemoedstoestand en je slaap voor je energie. Vasten, sporten en meditatie zie ik bijna als een heilige drie-eenheid.’

Je zou er dus tijdens je vakantie gewoon mee door kunnen gaan.

‘Ja, dat doe ik zelf ook. Het geeft mij een enorme focus, ik ben daardoor super energiek, en bovendien gaat het de veroudering tegen. De eerste twee dagen eet ik alles waar ik zin in heb, en meestal ben ik dan zo misselijk dat ik vervolgens weer lekker ga vasten. Omdat ik vakantie heb, neem ik mijn eerste maaltijd wat eerder, bijvoorbeeld om 12.00 uur in plaats van 14.00 uur. Het klinkt trouwens tegenstrijdig, maar ik ben een dessert-fan.

Je kunt mij een avond lang alleen maar desserts voorschotelen. Dat vind ik er ook heel feestelijk uitzien. Vooral crème brûlée vind ik erg lekker. Dat is echt de koning van de Franse toetjes.’

V A

Je houdt sowieso van Frankrijk, toch?

‘Jazeker. Ik houd van bijna alle basale dingen, zoals de Franse cultuur, natuur, lavendel, de kleuren, geuren en het eten. Hôtel Belles Rives in Juan-les-Pins is mijn lievelingshotel. Dat heeft een geweldige styling en het eten is er hemels, vooral hun bouillabaisse.’

V A

Kom je er vaak?

‘Eens per jaar. Mijn grootste droom is een vakantiehuis te hebben in Frankrijk. Ik zou een groot vrijstaand huis willen, omringd met lavendel en zonnebloemvelden, aan de rand van een dorpskern waar natuurlijk ook een heerlijk restaurant zit. Ik zie mijzelf daar schilderen, schrijven, wandelen en lezingen organiseren over bewustzijn en de liefde; een bedevaartsoord voor de ziel.’

EN ROUTE

75

GUIDE DE VOYAGE Praktische informatie Beide dorpen liggen op een kleine tien uur rijden van Utrecht. Vliegen kan ook; Lyon is daarbij de dichtstbijzijnde luchthaven, vanwaar het nog ruim anderhalf uur rijden is naar de dorpen. In de winter kun je ook op Grenoble en Chambéry vliegen.

Mountainbikes huur je via de Ecole de VTT des 2 Alpes/Bike Infinity in de hoofdstraat. bikeinfinity.fr Informatie over de gletsjerwandeling haal je bij het Bureau des Guides, aan het hoofdplein van het dorp. guides2alpes.com De wandeling met Frédérik Tane in Alpe d’Huez wordt wekelijks door het Office de Tourisme georganiseerd. Het volledige animatieprogramma is zowel daar als bij de meeste accommodaties te verkrijgen, en te vinden op alpedhuez.com.

76

EN ROUTE

A L PE D’H U EZ

R E PORTAG E

& L ES 2 A L PES

Rustgevende wereld vol contrasten WAT DOE JE ALS JE MIDDEN IN JULI NAAR DE FR ANSE ALPEN WILT, MAAR DE ANGST JE AL OM HET HART SLAAT BIJ DE GEDACHTE AAN DE MENSENMASSA’S IN ANNECY EN RONDOM DE MEREN VAN DE SAVOIE? DAN ZOEK JE HET LETTERLIJK HOGEROP: IN WINTERSPORTPLAATSEN ALS LES 2 ALPES EN ALPE D’HUEZ. TEKST EN BEELD: KARIN JURGENS

Le Volcan met daarachter de bibliotheek.

EN ROUTE

77

R E PORTAG E

Lunchtijd in Les 2 Alpes. De zon schijnt, het is zo’n 25 graden en de terrassen lonken. Maar in plaats van mensen in zomerjurkjes en korte broeken wordt de hoofdstraat bevolkt door wintersporters in warme kleding en met hun ski’s over de schouder. Wij – wel in zomerse kledij – kijken onze ogen uit, maar dit surrealistische beeld is minder verbazingwekkend dan het lijkt: de gletsjer van Les 2 Alpes op 3.600 meter hoogte is een van de weinige plekken in Europa waar het hele jaar geskied kan worden, en dus komen fervente wintersporters van heinde en verre om hier af te dalen.

Maar waar dat in de winter de belangrijkste activiteit is, kenmerkt de zomer zich door variatie. Onze lunch is nog niet voorbij of de skiërs hebben hun ski-outfit vervangen door een mountainbiketenue. Aangezien ’s middags de gletsjer dicht is, is dat zo gek nog niet: die skipas blijft gewoon geldig, dus waarom niet de piste de ski verruilen voor een piste de VTT (Vélo Tout Terrain)?

Mountainbiken Dat willen wij zelf ook wel eens proberen, dus we hijsen ons braaf in een pak waar Iron Man nog bij verbleekt. Aangezien het onze eerste keer is, nemen we een moniteur van de MCF (Moniteurs Cyclistes de France) in de arm. Opnieuw valt ons de parellel tussen skiën en mountainbiken op, want ook de skileraar is een moniteur, en ook die zijn verenigd in een nationale, overkoepelende organisatie.

En er komt geen eind aan de overeenkomsten: als beginneling neem je natuurlijk de groene piste, waarna je in oplopende volgorde blauw, rood of zwart kunt nemen. Onderweg komen we langs een zwarte piste, waarbij je geacht wordt een schans te nemen en enkele meters door de lucht te vliegen voordat je weer op het pad terecht komt. Wij voelen ons echter een stuk beter op ons groene pistetje.

Het mountainbiken zelf klinkt overigens heftiger dan het is. Die moniteur is voor de eerste keer wel zo handig, want onze Kévin wees ons precies op de verschillen tussen het ‘Hollandse fietsen’ en downhill mountainbiken en hielp en passant het ding op de stoeltjeslift te krijgen. Als je ver vooruit kijkt, op je trappers gaat staan en meeveert met de berg, voel je sensaties die je sinds je kindertijd niet meer hebt beleefd.

Wandelen op de gletsjer Wie A zegt, moet ook B zeggen, en dus staan we de volgende dag vroeg op om ook de winterse variant van Les 2 Alpes te beleven. En nee, dat blijft niet alleen beperkt tot skiën of snowboarden: met enige aanpassingen aan het materiaal is het ook prima wandelen op de gletsjer. Daar aangekomen laat gids Eric Arnol van het plaatselijke Bureau des Guides ons eerst kennismaken met dat materiaal.

Aan zijn rugzak prijkt een indrukwekkende ijsbijl, we krijgen allemaal stijgijzers onder onze wandelschoenen (flinke pinnen voor goede grip in de sneeuw), en we worden met een touw aan elkaar vastgemaakt. Wederom een hele riedel aan spullen die ons doet twijfelen of we dit wel leuk gaan vinden. Bovendien hadden we toch gelezen dat deze wandeling geschikt was voor kinderen vanaf acht jaar? Eric stelt ons gerust: ‘Die ijsbijl hebben we vandaag niet nodig, en ook dat touw is maar een voorzorgsmaatregel. Als je eenmaal loopt, zul je zien hoe soepel het gaat.’

En inderdaad, als we aan de wandeling beginnen, blijkt deze enorm mee te vallen. We lopen meteen van de pistes weg en al snel zijn wij de enigen op de sneeuw. Links zien we de Mont Blanc en de Aiguilles d’Arves, recht vooruit de Meije, met zijn 3.984 meter de hoogste piek van het Massif des Écrins, dat we verder naar rechts zien en dat in het Nationaal Park des Écrins ligt. We zijn duidelijk in het hooggebergte, want het is rots en ijs voor zover het oog reikt.

Eric wijst bergen aan en geeft weetjes over de gletsjer. Maar niet te veel, want dat zou de grootste verademing van de wandeling tenietdoen: de stilte. Hier ben je écht ver van de bewoonde wereld en hoor je helemaal niets anders dan de wind en je voetstappen.

78

EN ROUTE

Lunchen in Vénosc Toch vinden we die stilte ook op andere plaatsen terug. Als we op een middag vanuit Les 2 Alpes aan het eind van de hoofdstraat de gondellift naar beneden nemen, komen we in Vénosc, een van de naamgevers van Les 2 Alpes (het dorp ligt precies tussen de Alpe de Vénosc en de Alpe de Mont de Lans). Daar vinden we het typische Frankrijk terug: smalle straatjes, oude pandjes, een 9e-eeuws kerkje. Er is geen mens op straat, en we genieten intens van die heerlijke rust die je alleen in Frankrijks onbekende dorpjes vindt.

We vinden er een mooie lunchplek: restaurantje Le Dolilou van eigenaar Fred, die alle tijd voor ons neemt. Als we onze plannen voor onze volgende stop met hem bespreken – Alpe d’Huez, en ons onderbuikgevoel dat het daar wel een stuk drukker zal zijn – schiet hij in de lach: ‘Welnee, ook in Alpe d’Huez hoef je geen toeristenhordes te verwachten. De fietsers die de berg beklimmen verblijven in het dal en brengen overdag juist gezelligheid en sfeer, zonder dat het massaal wordt. Zó veel mensen zijn nou ook weer niet in staat die berg op te fietsen – hoewel je met de opkomst van de e-bike wel meer fietsers ziet.’

Hier ben je écht ver van de bewoonde wereld en hoor je niets anders dan de wind en je voetstappen

Mountainbiken Vertrekpunt groene piste

Gletsjerwandelen Gids Eric laat de verschillende kleuren van de gletsjer zien.

Onder: VĂŠnosc

EN ROUTE

79

R E PORTAG E

Trip naar de Pic Blanc Vooruit, we nemen de proef op de som, we rijden met de auto de 21 haarspeldbochten omhoog en halen bij het Office de Tourisme het activiteitenprogramma van de week op.

Voor de volgende dag staat een trip naar het hoogste punt, de Pic Blanc, gepland, samen met een guide conférencier. Dat lijkt ons wel wat. We gaan dus met Frédérik Tane naar de top op 3.330 meter, vanwaar we onze les met Eric kunnen herhalen: de Mont Blanc, de Aiguilles d’Arves, de Meije. We herkennen ze allemaal.

Dankzij Frédérik leren we ook dat de Alpe d’Huez niet alleen befaamd is in de wielerdiscipline, maar ook in de skiwereld. De Sarenne-piste van zestien kilometer is namelijk de langste zwarte piste ter wereld, en de Tunnel, een andere zwarte piste, gaat via een tunnel dóór de berg heen, om daarna in een ontzettend steile helling over te gaan.

Die laatste piste brengt Frédérik op een onderwerp dat zijn glimlach doet verdwijnen: links van de tunnel ligt een sneeuwvlak, de gletsjer van de Sarenne. Deze is nu nog tien meter dik, maar ligt op het zuiden, waardoor er drie meter per jaar wegsmelt.

GUIDE DE VOYAGE Dat er hier in de jaren negentig nog werd gezomerskied, is moeilijk voor te stellen. In de lift naar boven hadden we al een andere Accommodaties uiting van dit fenomeen gezien: het smeltwaHOTEL LE SOULEIL’OR ter dat in een kom een nieuw meertje vormt 10 rue du Grand Plan, Les 2 Alpes en onlangs officieel tot ‘Le Petit Lac Blanc’ le-souleil-or.fr is gedoopt – naar het nabijgelegen, grotere Driesterrenhotel met gezellige, comfortabele Lac Blanc. Maar de kom is groot, en zal de kamers, een zeer vriendelijke eigenaar en een uitstekend diner dat ondanks de chique komende jaren nog flink meer water zien. bediening geen moment formeel aanvoelt.

LES 2 M 6 ruelle de la Calèche, Vénosc www.les2m.com Chambres & table d’hôtes van Nederlands­ talige eigenaren dat oorspronkelijk een koetshuis was. Vijf mooie ruime kamers, elk met balkon en schitterend uitzicht over de vallei.

HOTEL LES GRANDES ROUSSES 425 route du Signal, Alpe d’Huez hotelgrandesrousses.com Modern maar sfeervol hotel dat gerund wordt door een lokale familie. De gezinskamers met vide zijn zeer comfortabel.

CHALET LINGAYONI www.smallwonders.eu Chalet Lingayoni, in het oude gehucht Oz, biedt vrij uitzicht over de Belledonne vallei en de pistes van Alpe d’Huez. Ideaal voor fietsers en mountainbikers in de zomer.

Hameau du Bessey, Oz

Restaurants CASA NOSTRA 106 avenue de la Muzelle, Les 2 Alpes Uitstekend eten en zeer vriendelijke bediening.

LE DOLILOU 6 le Courtil, Vénosc restaurant-ledolilou-venosc.com Gezellig klein restaurant van Frédéric Vasseur.

LA BERGERIE Chemin de la Bergerie, Villard Reculas In een gehucht vlak bij Alpe d’Huez. Vanaf het terras heb je een prachtig uitzicht op de ondergaande zon op de omliggende bergen.

Het restaurantje vanaf het tussenstation van de gondellift is het CHALET DU LAC BUSSON.

80

EN ROUTE

Les 2 Alpes Foto: Hervé Doulat

Frédérik verwacht dus niet anders of het Petit Lac zal weldra het normale Lac Blanc in grootte overtreffen.

Frédérik begrijpt precies wat zijn toehoorders willen: in de lift terug naar beneden wijst hij ons op een idyllisch gelegen bergrestaurantje, dat vanaf het tussenstation van de lift maar een kwartiertje wandelen is.

Daaromheen liggen verschillende meertjes, waar je via gemakkelijke, vlakke wandelpaden kunt komen. De timing is perfect: het is nu lunchtijd.

Al wandelend naar het chalet, en naderhand rondom de meren, merken we opnieuw het contrast tussen hoog en laag: het ruige maanlandschap van de top heeft op 2.100 meter hoogte plaatsgemaakt voor een groene omgeving vol bloemen en vlinders.

Hoewel het terras van het chalet goed vol zit, en ook anderen de wandelpaden rondom de meren weten te vinden, komt er ook hier een gevoel van rust over ons: de mensen groeten je vriendelijk, onze wandeling heeft meer weg van kuieren. Met het constante getsjirp van krekels in je oren kun je niet anders dan ontspannen.

Expo’s & evenementen In Frankrijk In Parijs In Nederland 27 Tips

EN ROUTE

81

f ra n k r i j k

Les vinées tonnerroises Cultuur Bourgogne-Franche-Comté Tonnerre (Yonne) 31 maart-1 april

Beurs waar u zestig verschillende Bourgogne-wijnen kunt proeven in en rondom het Hôtel-Dieu.

Proef streekproducten, bezoek concerten in de caves of loop de Route des Grand Crus.

HÔTEL-DIEU NOTRE DAME DES FONTENILES VINEESTONNERROISES.COM

Fête des plantes de printemps Cultuur Île-De-France – Saint-Jean-deBeauregard (Essonne) – 6-8 april

Arts & Crafts Expo Normandie – Rouen – Tot 20 mei In 2012 lanceerde het Musée des Beaux-Arts de Rouen een uniek programma Temps des collections om kunstwerken uit depots van Franse staatsmusea te gebruiken voor wisselende exposities. Tot 20 mei kun je genieten van een tentoonstelling rondom Arts & Crafts. Een stroming die in het midden van de 19e eeuw is ontstaan in Victoriaans Engeland als reactie op de industriële revolutie en al snel overwaaide naar het continent.

Met schitterende ambachtelijk vervaardigde werken, onder andere uit het Musée d’Orsay, is deze expositie een lust voor het oog.

MUSÉE DES BEAUX-ARTS DE ROUEN ESPLANADE MARCEL DUCHAMP MBAROUEN.FR

In de tuin van dit indrukwekkende kasteel komen de beste kwekers van Europa bijeen om hun mooiste planten te showen. Een inspirerend schouwspel van geuren, kleuren en schoonheid.

CHÂTEAU DE SAINT-JEAN-DE-BEAUREGARD, RUE DU CHÂTEAU CHATEAUDESAINTJEAN­DEBEAUREGARD.COM

Japonismes, Impressionnismes Expo Normandie – Giverny – Tot 15 juli Vanaf de renaissance stond de klassieke oudheid hoog in aanzien, maar het Japonisme zorgde voor een andere zienswijze. In Giverny zijn tot half juli schitterende werken te zien van impressionisten en post-impressionisten die zich hebben laten inspireren door Japanse kunstwerken.

MUSÉE DES IMPRESSIONNISMES GIVERNY, 99 RUE CLAUDE MONET MDIG.FR

82

EN ROUTE

Histoire Parfums De Musiques Cultuur Île-de-France – L’Hay-Les-Roses (Val-De-Marne) 19-21 mei 2018 Dit ‘wereldse’ openluchtfestival op een wonderschone plek opent dit jaar met Cubaanse muziek van Felipe Cabrera, een contrabassist die eerder werkte met Dizzy Gillespie. Cabrera woont in Parijs, waar hij geregeld op het podium staat van Duc des Lombards, een van de meest prestigieuze jazzclubs van de stad.

ROSERAIE DU VAL-DE-MARNE, RUE ALBERT WATEL ADIAM94.ORG

d’Art Cultuur Île-de-France Fontainebleau (Seine-et-Marne) 1-3 juni

Dit festival rond de geschiedenis van de kunst omvat onder meer zeventig films, tweehonderd debatten en tachtig begeleide wandelingen. Er wordt ingezoomd op ontwikkelingen in verschillende genres; van schilderkunst en cinema tot arts numériques.

LE CHÂTEAU DE FONTAINEBLEU FESTIVALDELHISTOIREDELART.COM

Claudel dans la Piscine Expo Hauts-de-France – Roubaix Tot 1 april Afgelopen november vond er in Parijs een uitzonderlijke veiling plaats. Achttien werken werden openbaar verkocht voor meer dan 3,5 miljoen euro. De Franse staat heeft samen met een aantal musea twaalf werken gekocht zodat deze voor het publiek toegankelijk zijn geworden. Musée Piscine in Roubaix toont tot 1 april hun eigen Claudelcollectie, aangevuld met een paar bruiklenen, waaronder een unieke, gipsen versie van La Petite Châtelaine.

Sprookjes, chansons, poëzie, theater Cultuur Bretagne – Rennes (Ille-et-Villaine) 13-22 april

MUSÉE LA PISCINE ROUBAIX, 23 RUE DE L’ESPÉRANCE ROUBAIX-LAPISCINE.COM

Gauvain Sers

Tijdens Festival Mythos rond het (Franse) gesproken woord is diversiteit het sleutelwoord.

Op verschillende plekken in de stad zijn er concerten, voordrachten en theaterstukken.

Wie er zoal komen? Raphaële Lannadère en Gauvain Sers zingen chansons. Actrice Lena Paugam speelt het liefdesverhaal Hedda, woordkunstenaar Pépito Matéo speelt een solo.

FESTIVAL-MYTHOS.COM

EN ROUTE

83

f ra n k r i j k Cultuur Occitanie – Montpellier (Hérault) 5-27 mei Fotofestival rond nieuw Europees talent met exposities, lezingen en workshops op verschillende plekken in de stad. Vorig jaar viel de Franse fotograaf Sandra Mehl maar liefst drie keer in de prijzen voor haar indringende foto’s van de zusjes Ilona en Maddelena. Een van de veelbelovende talenten dit jaar is Dieter De Lathauwer uit Gent.

Les Boutographies

BOUTOGRAPHIES.COM

(foto: Sandra Mehl)

Festival de Pâques Cultuur Provence-Alpes-Côte d’Azur Aix-en-provence (Bouches-du-Rhône) 26 maart-8 april Pasen in ‘Aix’ staat sinds 2013 in het teken van de klassieke muziek.

Gerenommeerde dirigenten, solisten en orkesten treden op in theaters, het conservatorium en de kathedraal. De Wiener Staatsoper speelt Mozarts Le Nozze di Figaro. De 26-jarige mezzosopraan Catherine Trottman is er voor het eerst en zal poëtische teksten op muziek van Ravel, Fauré en Rossini zingen. Als afsluiter is er muziek van Debussy.

FESTIVALPAQUES.COM

Pézenas

Molière, le théâtre dans tous ses éclats Cultuur Occitanie – Pézenas (Hérault) 6-10 juni In Molières fraaie geboortestad doen ze er alles aan om de herinnering aan deze befaamde toneelschrijver levend te houden.

Via concerten, theater, films, exposities en lezingen door het hele stadje komen alle facetten van zijn werk aan bod.

VILLE-PEZENAS.FR

84

EN ROUTE

Rodin,

Expo Centre-Val de Loire – Orléans Tot 15 april

sous l’oeil du photographe

Emmanuel Berry

De foto’s van Emmanuel Berry (geboren 1971) sluiten naadloos aan bij die van andere fotografen die zich de afgelopen decennia hebben laten inspireren door de sculpturen van Auguste Rodin. Een jaar lang heeft Berry in de nalatenschap van de beeldhouwer in Meudon gewerkt en is de interactie aangegaan met enkele gipsen beelden aldaar. Het resultaat is te zien in het Musée des Beaux-Arts Orléans, waar zijn foto’s worden getoond naast enkele bruiklenen van het Musée Rodin.

MUSÉE DES BEAUX-ARTS ORLÉANS, 1 RUE FERNAND RABIER ORLEANS-METROPOLE.FR

Les Balades Gourmandes

Heures Italiennes

Cultuur Occitanie Montpellier en omgeving (Hérault) 13 mei, 20 mei, 7 juli Op drie verschillende dagen kennismaken met al het goede uit de AOC Languedoc.

De eerste gastronomische wandeling gaat door het oude centrum van Montpellier, langs plekken die normaal niet toegankelijk zijn.

Na elke halte weet u meer over wijnen met de appelation Grès de Montpellier. Natuurlijk wordt er ook geproefd – van de wijnen én streekdelicatessen. Bij de tweede en derde wandeling gaat u naar de wijngaarden van de Languedoc.

LANGUEDOC-AOC.COM

Expo Hauts-de-France – Lens Tot 28 mei

Festival de Nîmes Cultuur Occitanie – Nîmes (Gard) 17 juni-22 juli

Louvre Lens biedt bezoekers dit voorjaar een kijkje in de collecties van musea uit Picardië en NordPas-de-Calais. Een twintigtal schilderijen van Italiaanse meesters uit de 16e, 17e en 18e eeuw zijn samengebracht rond vier thema’s (landschappen, historiestukken, vrouwen en navolgers van Caravaggio) waarmee het museum een fascinerende dialoog wil tonen door de eeuwen heen. Werken van Botticelli, Perugino, Rafael, Tintoretto en vele anderen zijn tot eind mei te bezichtigen in het Pavillon de verre.

LOUVRE LENS, 99 RUE PAUL BERT LOUVRELENS.FR

De grootste namen uit de pop/rock komen ook dit jaar weer naar dit populaire festival. Een greep uit het aanbod: Julien Clerc, Véronique Sanson, Lenny Kravitz, Sting. De 89-jarige Italiaanse componist Enno Morricone, wereldberoemd om zijn filmmuziek, treedt ook op.

ARÈNA DE NIMES, BOULEVARD DES ARÈNES FESTIVALDENIMES.COM

EN ROUTE

85

pa r i j s

Séquence Danse Paris Cultuur 19 e arr. – Tot 13 april

Paris-Basque

Festival rond de hedendaagse dans.

Verfrissend, eclectisch en verrassend tegelijk. Beytna, het pièce-mosaïque van de Libanese danser en chorograaf Omar Rajeh is daar een voorbeeld van. Om te ervaren hoe (on)zichtbare grenzen verschuiven, wordt het publiek uitgenodigd voor een feestdiner op het podium

Cultuur 16 e arr. – Medio juni Aan de oevers van de Seine wegdromen bij Baskische liederen, dansen op Baskische muziek en joelen bij een potje pelote. Chefs serveren Baskische delicatessen, wijnboeren schenken er de perfecte dranken bij.

LE CENTQUATRE-PARIS 5 RUE CURIAL 104.FR

TRINQUET, 8 QUAI SAINT-EXUPÉRY AUTRINQUET.COM

Tintoretto

Omar Rajeh

Expo 16 e arr. – Tot 1 juli

Ter gelegenheid van de 150e geboortedag van Jacopo Robusti organiseert het Musée du Luxembourg een fascinerende tentoonstelling met schitterende werken van deze Venetiaanse kunstenaar die beter bekend is onder zijn bijnaam Tintoretto.

De focus ligt op de eerste vijftien jaar van zijn carrière, de periode dat hij zich een nieuwe manier van schilderen eigen maakt die binnen de kunstgeschiedenis bekend staat als het Maniërisme.

MUSÉE DU LUXEMBOURG, 19 RUE DE VAUGIRARD MUSEEDULUXEMBOURG.FR

Play me, I’m yours Cultuur Heel Parijs – Van mei t/m juli Voor het zevende jaar op rij worden er (beschilderde) piano’s neergezet op verschillende plekken in de stad, waaronder Parc de Billancourt and Jardin des Plantes. Voorbijgangers kunnen hun muzikale vaardigheden tonen. Daarnaast zijn er concerten en performances van (semi-)professionals als Samy Lourdjane.

STREETPIANOS.COM

86

EN ROUTE

František Kupka Expo 8 e arr. – Tot 30 juli František Kupka (1871-1957) is een Tsjechische kunstenaar wiens werk gekenmerkt wordt door een symbolisme dat langzaam overgaat naar abstractie. Zonder twijfel kan hij een pionier van de abstracte kunst genoemd worden; vaak was hij Kandinsky, Mondriaan en Malevich een stapje voor. Ruim 300 schilderijen, tekeningen, gravures, boeken en andere documenten brengen de kunstenaar tijdelijk tot leven in het Grand Palais.

Rodin et la danse

GRAND PALAIS, AVENUE DU GÉNÉRAL EISENHOWER GRANDPALAIS.FR

Expo 8 e arr. – Tot 13 mei Hoe fijn is het om geïnspireerd door de straten van Parijs te wandelen na het zien van schilderijen van Gerard van Spaendonck, Ary Scheffer, Jacob Maris, Johan Jongkind, Frederik Kaemmerer, George Breitner, Vincent van Gogh, Kees van Dongen en Piet Mondriaan. Hun werken worden gepresenteerd naast Franse collega’s, zodat de dialoog zichtbaar is.

PETIT PALAIS, MUSÉE DES BEAUX-ARTS DE LA VILLE DE PARIS AVENUE WINSTON CHURCHILL PETITPALAIS.PARIS.FR

Expo 7 e arr. – Tot 22 juli In het voorjaar van 2018 belicht het Musée Rodin de ontmoeting van de kunstenaar met de wereld van de dans. Een uitzonderlijke verzameling sculpturen, tekeningen, foto’s en antiek neemt de bezoeker mee naar het fin-de-siècle en grootheden als Isadora Duncan, Loïe Füller, Cambodjaanse danseressen en de Japanse danseres Hanako. Rodin was geïnteresseerd in alle vormen van dans en heeft zich toegelegd op de weergave van beweging in diverse materialen. Zijn tekeningen zijn nog Cultuur 19 e arr. – 9-10 juni indrukwekkender dan zijn beelden.

Rêves d’Orient

MUSÉE RODIN, 77 RUE DE VARENNE MUSEE-RODIN.FR

Fabien Gabel

Hoe India, Perzië en andere Oriëntaalse landen de Franse klassieke muziek (Ravel, Debussy, Roussel) hebben beïnvloed, kunt u horen tijdens dit weekend met onder meer symfonische concerten onder leiding van Fabien Gabel. Deze vermaarde Franse dirigent leidt momenteel het Quebec Symphony Orchestra.

PHILHARMONE DE PARIS 221 AVENUE JEAN JAURÈS PHILHARMONIEDEPARIS.FR

EN ROUTE

87

nederland Kees van Dongen – Brigitte Bardot, 1954

Jongkind & vrienden Expo Dordrecht – t/m 27 mei Johan Barthold Jongkind (18191891) is een sleutelfiguur in de Europese schilderkunst van de 19e eeuw. Hij was een belangrijke schakel in de ontwikkeling van de moderne schilderkunst en met recht een pionier van het impressionisme. Hij werd geboren in Nederland, maar woonde het grootste deel van zijn leven in Frankrijk. Daar raakte hij bevriend met kunstenaars als Monet, Sisley, Boudin, Daubigny en Pissarro.

Jongkind schilderde naast stadsgezichten vooral kust- en rivierlandschappen. Zijn rake

observaties van de natuur en zijn directe, losse manier van schilderen waren een eyeopener voor de Franse kunstenaars. De tentoonstelling toont het werk van Jongkind en bevriende kunstenaars. Veel van de getoonde werken zijn voor het eerst te zien in Nederland.

Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus. Verkrijgbaar in de museumwinkel. € 24,95.

DORDRECHTS MUSEUM MUSEUMSTRAAT 40, DORDRECHT DORDRECHTSMUSEUM.NL

Impressionism & Beyond

A Wonderful Journey boven: Jongkind –1874 Boulevard de Port-Royal, particuliere collectie. links: Courbet – 1866 Rivage près de Honfleur, Musée Eugène Boudin

Expo Laren – t/m 6 mei Singer Laren toont topstukken van meesters als Monet, Manet, Renoir, Degas, Pissarro, Van Gogh, Bernard, Gauguin, Sisley, Signac, Van Dongen, Matisse, Marquet, Dufy, Nolde en Picasso. De schilderijen en werken op papier van de wereldberoemde Franse impressionisten en post-impressionisten zijn afkomstig uit de kunstcollectie van de Van Vlissingen Art Foundation. De tentoonstelling is het ‘reisverslag’ van een wonderschone privécollectie die in ruim 45 jaar op hartstochtelijke wijze bijeen is gebracht.

SINGER LAREN, OUDE DRIFT 1, LAREN SINGERLAREN.NL

88

EN ROUTE

Berthe Morisot

film & cursus Cultuur Heel Nederland – Sinds 8 maart Op 8 maart is de documentaire Morisot: Moed, Storm en Liefde van regisseur Klaas Bense in première gegaan. Een prachtige film waarin kunstenares Berthe Morisot (1841-1895) centraal staat. De film laat zien dat zij ook vandaag de dag nog een grote inspiratiebron is voor jonge vrouwen. Morisot is een pionier van het impressionisme.

Helaas zijn vrouwelijke impressionisten veel minder bekend dan hun mannelijke collega’s.

Parijs ’68

Studenten willen de macht Cultuur Amsterdam – Zaterdag 26 mei In mei 1968 zetten Franse studenten Parijs op zijn kop – en even leek hun schreeuw om inspraak zelfs te ontaarden in een revolutie. Naast de Sorbonne vormde ook het Maagdenhuis een toneel waarop studenten hun idealisme en activisme vurig uitten. Maar zo snel als de storm was opgestoken, ging ze ook weer liggen.

Vijftig jaar later blikken we terug naar deze bijzondere gebeurtenis. Hoe kijken studenten van nu aan tegen de wensen en doelen van hun voorgangers – denk aan de Maagdenhuisbezetting van 2015? Welke invloed hadden de kranten en opinieleiders op de

beeldvorming? En hoe verschilden de reacties op de protesten in Nederland en Frankrijk?

Het Centre Français-Néerlandais en deWaalseKerk slaan de handen ineens tijdens deze dag vol kleurrijke verhalen en interessante discussies met o.a. Jean-Christophe Bailly (filosoof/auteur), Kathalijne Buitenweg (Tweede Kamerlid), Roel Janssen (onderzoeks­ journalist), Thomas Muntz (De Correspondent) en stu­ denten van toen en nu.

DE WAALSE KERK, WALENPLEINTJE 159, AMSTERDAM DEWAALSEKERK.NL

Reden voor kunsthistorica Karin Haanappel om dit hiaat in de kunstgeschiedenis op te lossen door het geven van een online-cursus over de vergeten vrouwelijke impressionisten. Dertien talentvolle vrouwen worden besproken tijdens 8 modules.

Schitterende kunstwerken worden getoond en uiteraard wordt het geheel in de context van de tijd geplaatst. Iedereen met internet kan meedoen.

Normale prijs voor 8 lessen van ca.

3 uur plus 8 ‘lives’ van ca. 1 uur en 1 jaar toegang tot de lessen: € 350,00.

Gebruik nu de kortingscode ‘enroute’ en betaal slechts € 262,00!

MEER INFORMATIE: VROUWELIJKEIMPRESSIONISTEN.NL

EN ROUTE

89

Volgende keer in EN ROUTE Het Frankrijk van Thierry Baudet • Niet de politicus, maar de mens Thierry Baudet staat centraal in een pakkend interview waarin hij vertelt over zijn passies en zijn Franse roots.

Foto © ANP

Wie

won wat?

ER#159 Zomer 2018 Stadsreportage: Dijon • We maken een heerlijke wandeling door de historische binnenstad en ontdekken waarom de uil het symbool van Dijon is.

www.maisonenfrance.com

jaargang 21 ■ voorjaar 2018

Maison en France jaargang 21 ■ voorjaar 2018

EXTRA GROOT WONINGAANBOD! WONEN IN DE GRAND EST

Een regio vol mogelijkheden IK WIL OOK EEN CHAMBRE D’HÔTES!

Tips voor nieuwkomers BINNENKIJKEN BIJ …

Een verbouwde boerderij in de Pays de la Loire

Kopen in 2018 Groeiend aanbod, lage rente

Oplossingen en winnaars van de prijsvragen in En Route 156 (winternummer 2017):

Met de auto door de Pyreneeën Het Frankrijk van Thierry Baudet Chocolade in de Franse cultuur Stadsreportage Dijon Portret van kunstenares Blanche Hoschedé Monet en nog veel meer!

In het voorjaarsnummer van MAISON EN FRANCE Wonen in de Grand Est Wat kost een chambre d’hôtes?

Binnenkijken bij een verbouwde boerderij in de Pays de la Loire Kopen in 2018: groeiend aanbod, lage rente Nieuwe hervormingen Franse vermogensbelasting

EEN FISCAAL DOUCEURTJE?

Gunstige hervormingen Franse vermogensbelasting

BP

ACTUEEL: makelaars in Frankrijk terug naar de schoolbanken WONEN & WERKEN: fotografe Claudine Grin maakt carrière in de Yvelines FINANCIEEL/JURIDISCH: wat is een aankoop ‘en viager’? MÉTÉO: de invloed van klimaatverandering op de Franse woningmarkt HERKENNING: van een ‘carte grise’ LEESVOER: ‘Ma vie

€ 7,95

ambtelijk gedoe bij het verkrijgen en rose’ van Annemie Struyf En nog veel meer!

In het voorjaarsnummer van CÔTE & PROVENCE Interview met Rik Felderhof in Saint-Tropez De mooiste dorpjes in Zuid-Frankrijk Een persoonlijke ode aan Corsica Het ruige noorden van de Mont Ventoux Pareltjes: de calanques bij Marseille

90

EN ROUTE

CONNAISSEZ-VOUS LA FRANCE? Oplossing: 1 Rue du Faubourg Saint-Honoré 2 Napoleon Bonaparte 3 Arcachon 4 C – gevangenis 5 7 Winnaars van van het boek ‘De gloriedagen van mijn vader’ van Marcel Pagnol: Floris van Vriesland, Leeuwarden P. Raymakers-Poelhekke, Lent M. Steijger, Hoofddorp PUZZELPAGINA: MOTS CASÉS Oplossing: pilote Winnaar van de dichtbundel ‘De wrange liefdes’ van Tristan Corbière: A. Souman, Hattem PUZZELPAGINA: CINÉQUIZZ Oplossing: 1 Le Gendarme et les Gendarmettes 2 Titanic Winnaar 2 vrijkaarten voor de theaterproductie ‘La maladie du mort’: F. Bijvoet-Dessain, Haarlem EN ROUTE PRIMEUR PRIJSVRAAG Oplossing: Robert Doisneau Winnaars van het boek ‘Hotel Amour’: M.W. Keizer, Sainte-Colombe-en-Auxois (Frankrijk) M.W. Raukema, Veldhoven F. van der Wal, Villecroze (Frankrijk)

Dat smaakt naar meer!

Ik neem een jaarabonnement op

EN ROUTE

en ontvang het nieuwe boek Haute-Bretagne uit de serie Puur Frankrijk (t.w.v. € 19,95)*

Een jaar lang Frankrijk op je deurmat: 5 x EN ROUTE maar € 29,- 2014 14 t/mvoor 23 november

nse Dinerdagen Doe het jezelf of een vriend(in) cadeau!

vond genieten in een Frans restaurant bij u in de buurt. er, inclusief koffie voor € 34,50 + gratis Frankrijkmagazine!

anaf 15 oktober op www.enroute-magazine.nl/atable

Haute-Bretagne Bretagne-kenner Jeroen Sweijen neemt je mee naar het bruisende Rennes, piratenstad Saint-Malo en het magische woud van Brocéliande. Hij gaat op zoek naar eeuwenoude megalieten, verborgen kapelletjes en karaktervolle dorpen vol granieten huizen met kleurige hortensia’s. Lokale legendes over heiligen, struikrovers en de bekende tovenaar Merlijn passeren de revue, net als overheerlijke galettes, smeuïge oesters en andere lekkernijen.

nnee? Dan heeft u voorrang en kunt u vanaf 1 oktober al reserveren Plus ... een abonnee van EN ROUTE leest de EN ROUTE PRIMEUR nieuwsbrief

én abonneert zich voordelig op de magazines MAISON EN FRANCE of CÔTE & PROVENCE

Abonnez-vous: enroute-magazine.nl Een (cadeau-)abonnement op EN ROUTE kost € 29,- (Nederland/België, overige landen: € 39,50). Deze aanbieding is geldig t/m 31 mei 2018.

Voor het boek worden € 4,50 verzend- en administratiekosten in rekening gebracht (Nederland/België; overige landen: € 9,50).

Ontdek Frankrijk en beleef een onvergetelijke vakantie bij Pierre & Vacances!

Belle Dune – Picardië

Geniet in een prachtige omgeving van de vakantieparkervaring bij Pierre & Vacances. Wij bieden een ruime keuze aan accommodaties op de mooiste locaties in Frankrijk. U heeft werkelijk alles binnen handbereik: tal van activiteiten, waterparadijzen, kinderclubs voor alle leeftijden, restaurants en nog veel meer.

Houdt u van wat meer luxe? Kom dan tot rust in een van onze Premium accommodaties met luxueus ingerichte appartementen en diverse wellness faciliteiten.

Cap Esterel – Côte d’Azur

Boek nu uw zomervakantie en profiteer van: ∙ vroegboekkortingen tot 20% op uw verblijf (inclusief juli/ augustus) ∙ extra korting voor verblijven vanaf 11 nachten ∙ flexibele aankomstdagen

Houlgate - Normandië

Presqu’île de la Touques - Normandië

Nieuwsgierig? Ontdek ons aanbod op www.pierre et vacances.nl/enroute