MASTACTVA Magazine 11/2017

16+

• Валянцін Елізар’еў: вялікі ў Вялікім • «Тэарт»альныя гісторыі • Нясумны «Лістапад»

11 /2017 Лістапад

Захар Кудзін на сваёй персанальнай выставе «Нейраструктуры» (музей Заіра Азгура) звяртаецца да гарадскіх уладаў з прапановай, каб яго скульптура з’явілася на вуліцах Мінска ў якасці альтэрнатывы традыцыйным помнікам.

« М а с та ц т в а » № 11 ( 416 ) . л і с та п а д , 2017

35 ● Аляк­сей Стрэ­ль­ні­каў МЕ­РА ЎСІХ РЭ­ЧАЎ 36 ● Свят­ла­на Ула­ноў­ская GRAND MONSIEUR СУ­ЧАС­НА­ГА БА­ЛЕ­ТА 39 ● Ка­ця­ры­на Яро­мі­на ЦЯНЬ-ШАНЬ ЗА­МЕСТ КАЎ­КА­ЗА

2● АРЫ­ЕНЦІ­РЫ Ві­зу­аль­ныя мас­тац­твы 3 ● АРТ-ДА­ЙДЖЭСТ Агля­ды, рэ­цэн­зіі 4 ● Лю­боў Гаў­ры­люк СТРУК­ТУ­РЫ, ПРА­СТО­РЫ, ЧА­КА­Н нІ IV «Ме­сяц фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску» 7 ● Вік­то­рыя Ха­ры­то­на­ва ГУ­КІ ЖЫ­ВА­ПІ­СУ «Зва­ны» Ула­дзі­мі­ра Чар­ны­шо­ва ў га­ле­рэі «Ра­курс» НББ 8 ● Па­вел Вай­ніц­кі ДО­ЗА АНТЫ­ДО­ТУ Вы­ста­ва су­час­на­га чэш­ска­га мас­тац­тва ў НЦСМ 10 ● Лю­боў Гаў­ры­люк СУ­ПРАЦЬ ГВАЛ­ТУ documenta 14 Парт­фо­ліа 14 ● Мі­хась Цы­бу­льс­кі ІНСПІ­РА­ЦЫІ ДЫ ІНТЭР­ПРЭ­ТА­ЦЫІ Ка­ла­рыс­тыч­ная пра­сто­ра Мі­ка­лая Та­ран­ды

8

14 Му­зы­ка 17 ● АРТ-ДА­ЙДЖЭСТ Агля­ды, рэ­цэн­зіі 18 ● Юлія Андрэ­ева МУ­ЗЫЧ­НАЕ БА­ЛЯ­ВАН­НЕ XII Між­на­род­ны фес­ты­валь Юрыя Баш­ме­та 22 ● Але­на Ба­ла­ба­но­віч БЕ­ЛА­РУС­КАЯ МУ­ЗЫ­КА Ў ПА­РЫ­ЖЫ Кан­цэрт у са­бо­ры «Ля Мад­лен» Ха­рэ­агра­фія 23 ● АРТ-ДА­ЙДЖЭСТ Тэ­ма 24 ● Тац­ця­на Му­шын­ская 34 НЕ­ВЫ­НОС­НАЯ ЛЁГ­КАСЦЬ БА­ЛЕ­ТА Пра­екты да юбі­лею Ва­лян­ці­на Елі­зар’ева Тэ­атр 27 ● АРТ-ДА­ЙДЖЭСТ Тэ­ма VII Між­на­род­ны фо­рум тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва «Тэ­арт» 29 ● Жа­на Лаш­ке­віч ЖАР­СЦІ ПА ЖА­НІ­ЦЬ­БЕ

За­с на­в а­л ь­н ік часопіса — Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­ русь. Вы­даецца са сту­дзеня 1983 года. Рэ­гіс­тра­цый­нае па­свед­чан­не № 638 выдадзена Міністэрствам інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Спецыялізацыя (тэматыка) — грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая. Вы­д а­в ец — Рэ­дак­цый­на-вы­да­вец­кая ўста­но­ва «Ку­ль­ту ра і мас ­ ­тац ­тва ». Дырэктар Ірына Аляксееўна Слабодзіч Першы намеснік дырэктара Людміла Аляксееўна Крушынская Рэ­д ак­ц ый­н ая рада: На­тал­ля ГА­НУЛ, Свят­ла­на ГУТ­КОЎ­СКАЯ, Ка­ця­ ры­на ДУ­ЛА­ВА, Эду­ард ЗА­РЫЦ­КІ, Анта­ні­на КАР­ПІ­ЛА­ВА, Аляк­сей ЛЯ­ЛЯЎ­ СКІ, Мі­ка­лай ПІ­НІ­ГІН, Ула­дзі­мір РЫ­ЛАТ­КА, Антон СІ­ДА­РЭН­КА, Ры­гор СІТ­ НІ­ЦА,Дзміт­рый СУР­СКІ, Ры­чард СМО­ЛЬС­КІ, На­тал­ля ША­РАН­ГО­ВІЧ, Ні­на ФРА­ЛЬ­ЦО­ВА, Кан­стан­цін ЯСЬ­КОЎ. Рэдакцыя: Га­лоў­ны рэ­дак­тар алена андрэеўна каваленка Намеснік галоўнага рэ­дак­тара Дзмітрый Падбярэзскі, рэдактары аддзелаў Алеся Белявец, Тац­ця­на Му­ш ын­ская, Жа­на Лаш­ке ­віч, Антон сідарэнка, мас­тац­кі рэ­дак­тар вячаслаў ПАЎЛАВЕЦ, літаратурны рэдактар лідзія наліўка, фо­та­ка­рэс­пан­дэнт сяргей ждановіч, на­бор: іна адзі­нец, вёр­стка: акса­на кар­та ­ш о­ва .

© «Мас­тац­тва», 2017.

40 40 ● Лі­да На­ліў­ка ПЯ­СОЧ­НЫ ДЗЁН­НІК БЫ­ЛО­ГА ЧА­ЛА­ВЕ­КА Кі­но 41● АРТ-ДА­ЙДЖЭСТ Агляд 42● Антон Сі­да­рэн­ка « Ліс­та ­пад-2017»: Ісці­на , Лю­боў і Ха­рас ­тво ХХІV Мін­скі між­на­род­ны кі­на­фес­тываль Ка­лек­цыя 48 ● Алесь Су­ха­до­лаў КАР­ПА­РА­ТЫЎ­НАЯ КА­ЛЕК­ЦЫЯ БЕЛ­ГАЗ­ПРАМ­БАН­КА

Ад­рас выдавецтва і рэ­дак­цыі: 220013, г. Мінск, пра­спект Не­за­леж­нас­ці, 77, пакой 409, 4 паверх. Тэлефон 292-99-12, тэлефон/факс 334-57-35 (бух­гал­тэ­рыя).­ www.kimpress.by/mastactva. Аў­тар­скія ру­ка­пі­сы не рэ­цэн­зу­юц­ца і не вяр­та­юц­ца. Аўта­ры над­ру­ка­ва­ных ма­тэ­ ры­ялаў ня­суць ад­каз­насць за пад­бор пры­ве­дзе­ных фактаў, а так­са­ма за змеш­ча­ныя да­ныя, якія не пад­ля­га­юць ад­кры­тай пуб­лі­ка­цыі. Рэ­дак­цыя мо­жа дру­ка­ваць арты­ку­ лы ў па­ра­дку аб­мер­ка­ван­ня, не падзя­ля­ючы пун­кту гле­джан­ня аўта­раў. Пад­пі­са­на ў друк 14.11.2017. Фар­мат 60х90 1/8. Па­пе­ра ме­ла­ва­ная. Друк афсет­ны. Гар­ні­ту­ра «PT Sans». Ум. друк. арк. 6,0. Ум.-выд. арк. 10,1. Ты­раж 852. Заказ 2893 Дзяржаўнае прад­пры­емства «Вы­да­вец­тва "Бе­ла­рус­кі Дом дру­ку"». 220013, г. Мінск, праспект Не­ за­леж­нас­ці, 79. ЛП № 02330/106 ад 30.04.2004.

E-mail: art_mag@tut.by

На першай старонцы вокладкі:­ «Бетон» Яўгена Карняга. Сцэна са спектакля. РТБД. Фота з архіва тэатра.

i s s n 0208-2551

падпісныя індэксы 74958, 749582. рознічны кошт — па дамоўленасці.

Ары­ енці­ ры Ары­ енці­ ры

Ары­енці­ры

Сё­лСё­ е­тла­ўво­ е­та­ўво­ сень­у­На­ сень­у­На­ ы­ялна­ ь­нлым­мас­ ь­ным­мас­ ● цы­яцна­ кім­му­ ім­му­ кры­ керы­ цца­вы­ ецца­вы­ свта­ а­«На­ вра­«На­ а­па­ Зтац­ 9 тац­ ліс­ тка­ па­здеі­ад­ азіеі­ад­ па 31 снеж­ нясўта­ га­ ле­ эі пБе­ ле­ оле­ н­Орда­(1807—1883).­Ілюс­ он­Орда­(1807—1883).­Ілюс­ ра­твра­ нвая­ а­ная­ ла­ рус­ ка­га са­юза ды­зай­не­раў тпра­ ца­уе а­пле­ а­ ыя­кра­ е­длыя­кра­ іны».­Экс­ ны».­Экс­ па­зпі­сц а­ зыя­ і­чца­ ыя­ ІІІ энцык­ вы­энцык­ ста­вла-бі­ едпна­ е «Ліх­ тіарт», пры­ ве­ пад­ пад­ рых­ а­ вта­ а­ н вая­Фон­ а­ная­Фон­ ам­ку­ діам­ку­ ь­тнур­ най­ ная свят­ лрутых­ ва ўжыт­ ко­вд ым фі­лль­ а­тслур­ оф­ сай­ кім спад­ чы­ нчы­ў­су­ ы­ ы­ў­су­ пра­ п оў­ цноў­ іц­ нтве­з­На­ іц­ цы­ сэн­ сспад­ ах. Дэ­ мнан­ стру­ юцра­ цца раз­ нта­ве­з­На­ стай­цны­ ыя яна­ яна­ ль­нслым­мас­ ь­ным­мас­ ткн ац­ ім­му­ е­езсм­Рэ­ е­ пуб­ свпуб­ ла­ і­клі­і­кі­ аўтар­ кія свя­цтац­ і­ль­ і­ккі,ім­му­ а зтак­ а­емм­Рэ­ асжы­ Бе­ а­ рлусь,­На­ а­фрі­усь,­На­ ы­яцтна­ ы­ярлна­ ь­ф нлым­му­ ь­нПер­ ым­му­ зш е­еызм­у­Кра­ е­ ем­у­Кра­ піс,лБе­ гра­ ка і цфа­ аг­ а­ ія. вы­ пуск ка­ ка­ е­і­Поль­ е­і­Поль­ кім­інсты­ сскім­інсты­ у­рттам­у­Мін­ ам­у­Мін­ ску. ку. «Ліх­ твар­ тва» ад­бсыў­ я ў га­лте­ эіу­т«Уні­ вер­ сі­стэт У­твор­ чым­да­ роб­ ркоб­ у­На­ кіу­На­ па­лпе­ а­ олдна­Орды —­ е­ ку­лУ­твор­ ь­ту­чрым­да­ ы» ў 2014-м ўжо та­ ыона­Орды —­ саб­раў пі­япі­ ніс­ яніс­ та,­кам­ та,­кам­ па­за зпі­та­а­ зрі­та,­жы­ а­ ра,­жы­ а­нпві­іс­ а­ п ціс­ а­і­гра­ ца­і­гра­ фі­фі­ бо­ льш 60 удзе­ лвь­ каў. ка —­шмат­кра­ ка —­шмат­кра­ яві­ядві­ аў,­у­якіх­ува­ со­бсі­о­ лбі­сі­я­ лі­ся­ ●даў,­у­якіх­ува­ ртяыч­ а­ рныч­ а­і­эма­ цый­ цтн ый­ а­важ­ а­важ­ ныя­як­для­ У гіс­ На­тгіс­ ца­ы­ на­ ла­і­эма­ ь­ным мас­ ац­ кнім му­ знеіыя­як­для­ пра­хо­ па­лпа­ я­клаў,­так­і­для­бе­ каў,­так­і­для­бе­ ла­л рлах — Ке­ у­ а­ сраў­мясц­ у­саў­мясц­ іны.­ іны.­ дзіць вы­ ся­ та­ ва «Эрнст Бар­ тэ Ко­ л ь­ Мас­ Мас­ так­не­аб­ трак­не­аб­ м я­жчы воў­ аў­вісна­ саў­ я­то­ свя­то­ ль­н клі­сак­ ь­кі­сак­ ра­рлры ь­ а­ль­ віц. Пе­ а­адо­лмь­я­ вж а­оў­ ю ан­ е». Тво­ ­най,­рэ­ ­най,­рэ­ зрэ­ ен­ зтен­ а­тец­ тыў­ а­ктніх ыў­ ай­архі­ най­архі­ эк­ттпер­ эк­ у­ртай­ці­ у­ ай­ці­ двух вя­плрэ­ і­кпіх ня­ м мас­ та­ктоў шрай ма­ лма­ яў­ і­чны­і­ста­ м чы­ і­ру­ і­ру­ іна­ імна­ і,­але­ўве­ мі,­але­ўве­ а­вкеч­ а­ввнеч­ аў­ па­ ло­ вылняў­ ХХ гмод­ дзя саб­ ра­ныкна ад­ ойваў­ так­ так­ са­ са —­што­на­той­час­бы­ а­цмы, а —­што­на­той­час­бы­ ло­по­ о­по­ ўнай­ пля­ цмоў­ каб па­ка­заць ве­ліч і лілю­ зііўнай­ су­ пэч­ я­рнгэч­ нцас­ ей­на­ цгей­на­ ін­ ай —­пра­ мыс­ о­ло­ да­ вп а­су­ ея­р нна­ аас­ аван­ ар­вдін­ у.вкГэ­ ткаай —­пра­ бо­льш замлыс­ 200 выя­аб’екты. выя­аб’екты. ску­льп­тур, ма­ люн­каў і гра­вюр. Вы­сВы­ та­свта­ а­па­ ва­па­ ка­ж ка­так­ а­ж3а­так­ са­мса­знік­ а­м лыя­по­ лыя­по­ мні­ мні­ Па снеж­ н я.а­знік­ кі­архі­ кі­архі­ тэк­ттэк­ у­рты­і­іх­стра­ у­ры­і­іх­стра­ а­нае­ха­ рас­ ртас­ во,­ тво,­ ● ча­нчае­ха­ дасць­маг­ чы­ асць­не­ асць­не­ паў­ птаў­ ор­ тнрор­ ай­сен­ ай­сен­ ы­ты­ Да дасць­маг­ 10 снеж­ нм ячы­ ў ммін­ скай га­ ле­ эін«Вы­ сто­ мен­ тмес­ а­лть­ на» лай­ван­ ь­нпра­ ай­ван­ роў­ двы­ роў­ ксі­ў­мі­ кві­ў­мі­ уў­ нш чы­ шснчы­ у­і,­ ну­і,­ каемен­ та­ цдуе та­ ан«Га­ руў­ ад­ кія ад­ пад­ впед­ а­ нед­ а,­па­ н зна­ ёна­ міць­з­на­ міць­з­на­ шай­су­ ш ай­су­ о­лпь­ о­ль­ па­ та­эр­ нвы» з а,­па­ тво­ рза­ м іёмай­ строў мас­ тпац­ о­ й. ы­яп й.ы «Сем+». ка­га тэк­сты­лнай­гіс­ ю інай­гіс­ ке­рта­о­ мрі­ткы­ іяргру­ ● Па­тэрн — скла­да­н●ы ўзор, пры­зва­ны У­Мас­ У­Мас­ ац­ кац­ кай­га­ ле­рлэі­Мі­ е­рэі­Мі­ хеа­цца іхла­Са­ а­іла­Са­ а­ка­ для дэ­кта­ рта­ вай­га­ ан­ ня, — з’яўля­ на­вміц­ ё­вкіц­ ам га­пра­ га­пра­ хо­ дхзіць­выстава­«Спат­ о­асаб­ дзіць­выстава­«Спат­ кнан­ е» нге» перадусім на лі­васць сты­люкан­ кож­ на­ а Свят­ Свят­ ла­нлы­Кат­ а­ны­Кат­ кўдзе­ о­вкай.­Яна —­пей­ о­ за­жзыс­ а­жтыс­ ка­тка­ лвь­ай.­Яна —­пей­ ні­ка… і­май­ і­май­ стар­на­ стар­на­ цюр­ цюр­ мор­ мтор­ а,­вы­ та,­вы­ тан­тчан­ а­нчая­ама­ а­ная­ама­ ● тар­ тар­ ка­квет­ кых­кам­ а­влых­кам­ па­нзпы і­ц а­зтэ­ ый,­што­пе­ і­цаый,­што­пе­ рда­ 22 ліс­ тка­а­квет­ па­дкаа­вМа­ а­дзёж­ тр эстра­ ыра­ ства­ ства­ рае­звы­ рае­звы­ чнай­ чнай­ ыя­сю­ ныя­сю­ жэ­ э­ ты­ў­гер­ е­тмчыч­ е­ паказвае со­ль­ ую пра­ гра­ мтж уы­ў­гер­ Іва­ на м Кір­ у­ктыч­ а ны­жы­ ны­жы­ вка­апвіс­ а­п ніс­ ы­сус­ ны­сус­ вет,­зба­ врет,­зба­ лан­ лпа сан­ а­вма­ са­ а­ нвты­па­ а­рны­ ы­па­ «Да­ рож­ мая...», ство­ а­ную э­ ко­ лко­ е­рлбе­ ах,­фор­ е­рлах,­фор­ ах­і­сэн­ сах.­Да­3­ве­ ас­ ркнас­ ялах а­рус­м ка­ гм а ах­і­сэн­ фа­льк­ лсо­ах.­Да­3­ве­ ру. «Да­ррож­ ая.ня. ●най ● і ма­тэ­ры­яль­най, мая...» — сін­тэз ду­хоў­ ыя» —­гэ­ рі ыя» —­гэ­ а­вы­ та­вы­ ста­ свта­ а­пра­ а­пра­ ктаў­ есктаў­ аб­«Артэ­ ра­д«Артэ­ а­врай ма­гіч­нтай, му­ зыч­ нвай іепе­ ен­ ма­спад­ лма­ а­длых­бе­ а­ ых­бе­ рлус­ а­ркус­ іх­мас­ іх­мас­ та­ мі­ мі­ най чды­ ныла­ айчын­ нкай ку­ лкь­тоў —­ся­ та­ у­кроў —­ся­ ы, якую вы­пвы­ ус­ пкус­ ні­ кні­ оў­Май­ коў­Май­ нзаі­Яго­ н і­Яго­ ра­Вой­ ртвор­ а­Вой­ на­ на,­ а­ва,­ Іван Кір­ чук на­ за­пса­тэр­ сіўстэр­ 30 год чвай якія­прад­ якія­прад­ та­свта­ яць­арт­­і­да­ впры­ яць­арт­­і­да­ мктен­ тен­ а­лть­а­ нлда­ ыя­ ь­ныя­ дзей­ нас­ці.сПраз зму во­кпу­ ы­ уу­маўтар пра­ еда кты­апош­ епуб­ кты­апош­ я­гна­го­ я­га­а­го­ а­ў­На­ дна­ў­На­ цы­яц ы­ялдна­ ь­ ня­ сепра­ лі­кі нпер­ ш рдод­ ы, сап­ рна­ аў­ ныль­ ным­цэн­ тры­су­ ччас­ чнас­ ых­мас­ ных­мас­ тац­ ттац­ ваў.­Тэ­ тваў.­Тэ­ а­ма­ фа­ лным­цэн­ ьк­лор.тры­су­ Пра­ гу­ аць ка­ ля 20 бе­ ла­ рус­м кіх фа­ аг­трнаг­ а­ фріч­ а­ фніч­ а­ гна­да­ а­га­да­ сле­чсдле­ а­вдвы­ ан­ а­вн я —­тэ­ я —­тэ­ тро­ ы­то­ на­ ртфа­ од­ ых пе­ сень, пад­ ас кан­ а­ ннан­ нр я ы­ якіх ыя.­Да­9­верасня. мож­рыі­свае­і­чу­ нарыі­свае­і­чу­ бу­дзе па­бжа­ыя.­Да­9­верасня. чж ыць і па­чуць са­мыя ● удар­ныя і ду­ха­ раз­на­стай­ныя струн­●ныя, Чар­ Чар­ го­вгы­між­ о­вмы­між­ а­мно­ рнод­ ы­Koktebel­Jazz­ н ы­Koktebel­Jazz­ выя інстру­ ен­нта­ ырнзод­ гіх кра­ін све­ту.

Festival­2017­про­ Festival­2017­про­ й●дзе­ў­Чар­ йдзе­ў­Чар­ на­мнор­ а­мсор­ ку­ску­ Ад­эАд­ скай­воб­ эускай­воб­ лас­ лцас­ і­з­24 па­27­жніў­ цці­з­24 па­27­жніў­ я.­ня.­ НЦСМ рам­ках ме­ ся­ а рок-му­зы­кінза­ На­ ы­взаць­яго­чыс­ ы­ваць­яго­чыс­ тпа­джа­ за­гвля­ зым­фэс­ а­двзець ым­фэс­ тіам­ там­ пра­ шзНа­ ае 22 і 29 ліс­та­ а­тда­джа­ а па­ аб­ да­квда­ о­влваць і­скла­ о­лі­скла­ а­м нден­ а,­та­ а­нта,­та­ у­што­арга­ у­што­арга­ зн а­ті­цза­ а­ та­ мер­ а­ да­кду­ а­м ль­ нмыя стуж­кні і­Мэ­ ью ры­за­ ры­за­ ра­ пш ра­ а­ю шства­ ць­да­ўдзе­ а­юць­да­ўдзе­ у­прад­ лу­прад­ сбтаў­ Лан­ гфэ­ лпаў «Як ра­лі­ся лрок-аль­ о­смтаў­ ы.

Сё­ле­та­ўво­сень­у­На­цы­яна­ль­ным­мас­ тац­кім­му­зеі­ад­кры­ецца­вы­ста­ва­«На­па­ ле­он­Орда­(1807—1883).­Ілюс­тра­ва­ная­ энцык­ла­пе­дыя­кра­іны».­Экс­па­зі­цыя­ пад­рых­та­ва­ная­Фон­дам­ку­ль­тур­най­ спад­чы­ны­ў­су­пра­цоў­ніц­тве­з­На­цы­ яна­ль­ным­мас­тац­кім­му­зе­ем­Рэ­спуб­лі­кі­ Бе­ла­русь,­На­цы­яна­ль­ным­му­зе­ем­у­Кра­ ка­ве­і­Поль­скім­інсты­ту­там­у­Мін­ску. У­твор­чым­да­роб­ку­На­па­ле­она­Орды —­ пі­яніс­та,­кам­па­зі­та­ра,­жы­ва­піс­ца­і­гра­фі­ ка —­шмат­кра­яві­даў,­у­якіх­ува­со­бі­лі­ся­ гіс­та­рыч­на­і­эма­цый­на­важ­ныя­як­для­ па­ля­каў,­так­і­для­бе­ла­ру­саў­мясц­іны.­ Мас­так­не­аб­мя­жоў­ваў­ся­то­ль­кі­сак­ра­ль­ ­най,­рэ­прэ­зен­та­тыў­най­архі­тэк­ту­рай­ці­ ма­ляў­ні­чы­мі­ру­іна­мі,­але­ўве­ка­веч­ваў­ так­са­ма —­што­на­той­час­бы­ло­по­ўнай­ су­пя­рэч­нас­цей­на­він­кай —­пра­мыс­ло­ выя­аб’екты. Вы­ста­ва­па­ка­жа­так­са­ма­знік­лыя­по­мні­ кі­архі­тэк­ту­ры­і­іх­стра­ча­нае­ха­рас­тво,­ дасць­маг­чы­масць­не­паў­тор­най­сен­ты­ мен­та­ль­най­ван­дроў­кі­ў­мі­нуў­шчы­ну­і,­ ад­па­вед­на,­па­зна­ёміць­з­на­шай­су­по­ль­ най­гіс­то­ры­яй. ● У­Мас­тац­кай­га­ле­рэі­Мі­ха­іла­Са­віц­ка­ га­пра­хо­дзіць­выстава­«Спат­кан­не» Свят­ла­ны­Кат­ко­вай.­Яна —­пей­за­жыс­тка­ і­май­стар­на­цюр­мор­та,­вы­тан­ча­ная­ама­ тар­ка­квет­ка­вых­кам­па­зі­цый,­што­пе­ра­ ства­рае­звы­чай­ныя­сю­жэ­ты­ў­гер­ме­тыч­ ны­жы­ва­піс­ны­сус­вет,­зба­лан­са­ва­ны­па­ ко­ле­рах,­фор­мах­і­сэн­сах.­Да­3­ве­рас­ня. ● «Артэ­рыя» —­гэ­та­вы­ста­ва­пра­ектаў­ ма­ла­дых­бе­ла­рус­кіх­мас­та­коў —­ся­мі­ вы­пус­кні­коў­Май­стэр­ні­Яго­ра­Вой­на­ва,­ якія­прад­ста­вяць­арт­­і­да­ку­мен­та­ль­ныя­ пра­екты­апош­ня­га­го­да­ў­На­цы­яна­ль­ ным­цэн­тры­су­час­ных­мас­тац­тваў.­Тэ­ма­ фа­таг­ра­фіч­на­га­да­сле­да­ван­ня —­тэ­ры­то­ рыі­свае­і­чу­жыя.­Да­9­верасня. ● Чар­го­вы­між­на­род­ны­Koktebel­Jazz­ Festival­2017­про­йдзе­ў­Чар­на­мор­ску­ Ад­эскай­воб­лас­ці­з­24 па­27­жніў­ня.­ На­зы­ваць­яго­чыс­та­джа­за­вым­фэс­там­ да­во­лі­скла­да­на,­та­му­што­арга­ні­за­та­ ры­за­пра­ша­юць­да­ўдзе­лу­прад­стаў­

22

2

2

ні­кні­ оў­са­ коў­са­ мых­роз­ м ых­роз­ ных­сты­ нSide ых­сты­ лOf яў,­якіх­яднае­ лThe яў,­якіх­яднае­ ні­коў­ Pink Floyd.

The Dark Moon» ад­ над­ о:­энер­ но:­энер­ іч­нгіч­ а,­экс­ нAt а,­экс­ прэ­ псOpera» рэ­ іў­нсіў­ а­па­ на­па­ ка­зкаць­ а­заць­ ад­но:­ (2003) і «A гNight The (2005), сваю­твор­ сваю­твор­ асць,­прад­ асць,­прад­ смта­ та­ іць­асэн­ впіць­асэн­ са­вса­ а­ нвы­ а­ны­ сваю­тв пры­ све­чча­ нчую аль­бо­ усвгру­ ы Queen. пункт­гле­ пункт­гле­ джан­ джан­ ня­на­акту­ ня­на­акту­ аль­анль­ ую­аль­ ную­аль­ тэр­ тэр­ пункт­г ● на­ ыў­ тныў­ ую­сцэ­ ну.­Ся­ у.­Ся­ реўра­ од­зо­ род­зо­ рак­сё­ ак­сё­ лнрет­ я­ 3тна­ снеж­ нняую­сцэ­ ў рам­ кнах пей­ срка­ глает­ ту­ агна­я­га­ на­тыў­н фэс­ фэс­ тChristmas у­Джэй­Джэй­Ёхан­ ту­Джэй­Джэй­Ёхан­ сан,­ТНМК­Jazzy,­ фэс­ту­ Royal Gala на сцэ­ нсеан,­ТНМК­Jazzy,­ Па­ла­ца рэ­сManSound,­De­Phazz.­На­ тбыя­аб­ ы­ ыя­аб­ не­ арне­ ManS пуб­ лManSound,­De­Phazz.­На­ і­кі вы­сту­піць сла­ву­таебы­ сап­ рта­ нааСа­ а мен­ мен­ ты­да­ ты­да­ ю(Вя­ ць­пра­ юлць­пра­ вр а­без­ вта­без­ і­мліт­ і­м на­ іт­ хдо­о­ дху­ о­ду­ мен­ты­д Брай­ тман і­каб­ ы­ а­нлія) раз­ агна­ўва­ ма­гза­ўва­ вя­ на­тэ­ на­тэ­ рка­ ы­лтро­ ы­ ртыю­асноў­ рвыю­асноў­ най­і­на­ най­і­на­ чной­сцэн,­ чмной­сцэн,­ на­тэ­р мым ек­ то­ ы­ ам Gregorian (Гер­ а­нія). а так­ а так­ са­мса­да­ а­ма­да­ зва­злва­ я­юл●ць­бяс­ я­юць­бяс­ плат­ плат­ на­ка­ на­ка­ рыс­ рыс­ а так­са тац­ ца­сэр­ ві­ссцэ­ ам­на­ ві­снам­на­ ё­тмса­ё­ вта­ а­ а­ га­мяс­ тэч­тімя кэч­ а. ка. тац­ца 8тац­ снеж­ нцяа­сэр­ са ым мін­ ка­ ггава­мяс­ тэ­ атра ●ла­рус­кай опер­ Гор­ка­га ў вы­ка­нан­н●і бе­ Адзін­з­най­ Адзін­з­най­ бо­лн бьш­ста­ о­лВол­ ьш­ста­ ых­і­па­ ых­і­па­ пу­ пяр­ ляр­ Адзін най пры­ мы Акса­ ы кра­ врай пра­ глу­ чу­ ыць ных­фес­ ных­фес­ ты­ ы­ лско­ вяў­све­ а­лкяў­све­ ту­Reading­Festival тцу­Reading­Festival ных­ф цыкл «Пес­ нівтіа­ і смер­ і» Му­сар­гска­га. пры­ пры­ м ае­на­ втед­ лвь­а­ нлі­ь­ кЮлія Шчар­ наў­25—27­жніў­ і­каў­25—27­жніў­ Парт­ ыае­на­ ямфар­ э­пвві­ед­ яа­на — ба­ко­нвя.­ а.ня.­ пры­ма Шмат­ Шмат­ ан­ ы­фэст­у­Англіі­дае­маг­ а­вПа­ ы­фэст­у­Англіі­дае­маг­ ы­чы­ Шмат­ж Удзе­ лжь­н і­жчран­ а­а­ юврць вел Ба­цян (скрып­кча), масць­па­ масць­па­ чсуць­«сваё» —­як­рок­му­ зы­кзу,­так­ ы­ку,­так­масць­п Аляк­ ейчуць­«сваё» —­як­рок­му­ Афа­на­сь­еў (ві­ялан­чэль). і­поп­панк,­ме­ і­поп­панк,­ме­ тал­рок,­элек­ тал­рок,­элек­ трон­ трон­ ную­му­ ную­му­ і­поп­п ● зы­ у­і­хіп­хоп.­Сё­ ку­і­хіп­хоп.­Сё­ лте­ная тла­ся­ е­тза­ а­ся­ рлод­вы­ од­вы­ сдту­ спту­ оў­ цоў­ аў­цаў­ зы­ку­і­х 10кзы­ снеж­ ня кан­цэр­ арБел­ зяр­ жпфі­ зна­ зна­ чац­ чцн ац­ а­Эмі­ а­Эмі­ эм,­Лі­ нэм,­Лі­ м­Га­ япа­ м­Га­ лка­ хлер,­Kasabian,­ а­ хер,­Kasabian,­ зна­чац­ц лар­ мо­ ііцза­ пнра­ ш ае яна аз пе­ сен­на­га Major­Lazer,­Muse,­Korn.

Major­Lazer,­Muse,­Korn. цык­ла «Вя­ нок» з му­зы­кай Ула­дзі­мі­ра ● ●сі­ма Баг­да­но­ві­ча, Му­ля­ві­на на вер­шы Мак­ У­гэ­ У­гэ­ тыя­ж­са­ тыя­ж­са­ м ыя­дні­ад­ бу­«Пес­ дбзец­ у­дзец­ а­фес­ а­фес­ ты­ты­ У­гэ­тыя прэм’еру яко­мгаыя­дні­ад­ ансамбль нця­ рцы» па­ валь­у­Лід­ се.­Яго­ се.­Яго­ ная­асаб­ ная­асаб­ лі­власць­у­тым,­ і­васць­у­тым,­ валь­у ка­ заўваль­у­Лід­ уво­сень 1991-га ў Нью-Ёрку ў Біб­лі­ што­ла­ дзіц­ дзіц­ ца­ён­у­пад­ ца­ён­у­пад­ трым­ ку­эка­ кну­эка­ о­гліі­і­ гіі­і­ што­ла ятэ­ цшто­ла­ ы Аб’ядна­ ных На­цый.

9трым­ снеж­ ялта­ оо­ж скі­ ра­ а­ нвы­на­змян­ ны­на­змян­ шнэн­ е­ўплы­ аў­цы­ вўаў­цы­ ві­лві­і­лі­ скі­ра­ва го­дрскі­ аа­в«Вя­ на­ок» пра­гш у­чэн­ аў іе­ўплы­ ўнМін­ свку дзень за­цза­ ыі­на­ака­ цыі­на­ака­ ля­ю лчае­ася­ я­эютачае­ася­ од­ зе.­Ці­ дсзе.­Ці­ ка­квон­ кос­ а­вос­ за­цыі­н 100-га юбі­лею па­ ізр та­ гр одод­ ча­ у вы­ тка:­тра­ іць­на­фес­ ты­ вта­ ы­ вь­ на.лую­пля­ ь­ нтую­пля­ оў­ цкаоў­ у­ ваў­ стка:­тра­ я то­лпь­іць­на­фес­ кіпад­ ной­чы сё­ лле­ та­ Гэ­ ым цраз­ м ку­ тка:­тр мо­гмо­ уць­асо­ гуць­асо­ бы,­чый­уз­ ост­бо­ рўост­бо­ ы­за­ ь­ ы­за­ мо­гуц у прад­ стаў­ лен­бны,­чый­уз­ і «Вян­ ка»рпа­ дзе­лль­ ь­ш нлі­ чш а­ю ць 16­га­ 16­га­ доў.­Пра­ доў.­Пра­ у­«зя­ мІса­ у­«зя­ лчё­ нла­ на»­фэс­ а­ га»­фэс­ ту­ ту­ 16­га Ян Жан­ чак, Вя­гчра­ ас­гм лра­ аў ан­ кё­га, Андрэй скла­ скла­ дка­ю ць­вы­ а­юць­вы­ сту­ спту­ ы­Foo­Fighters,­Muse,­ пы­Foo­Fighters,­Muse,­ скла­да Шчыт­ вдец, Сяр­ гей Шкур­ дзэ, Андрэй Ко­ Эмі­ нэ­м на,­Radiohead,­Arctic­Monkeys,­Red­ э­кма­а,­Radiohead,­Arctic­Monkeys,­Red­ Эмі­нэ­м ла­ сЭмі­ аў, ва­ ль­ная гру­па «Ды­ямант», а так­ Hot­Chili­Peppers­і­інш. са­ма На­цHot­Chili­Peppers­і­інш. ы­яна­ ль­ны ака­дэ­міч­ны на­род­ны ● л● аркестр Рэ­спуб­лі­кі Бе­ а­русь імя І. Жы­но­ 7—10­ве­ 7—10­ве­ рас­ рнас­ ня­ў­ва­ ко­лксі­андр о­ цлах­хар­ і­цах­хар­ вац­ ац­ а­гка­а­га­ 7—10 ві­ ча, ды­ ры­ жя­ў­ва­ ор Аляк­ Крам­ квко. го­рго­ а­дра­Пу­ а­да­Пу­ ла­ў­ле­ ла­ў­ле­ се­на­тэ­ ры­тро­ ы­ ртыі­за­ о­рыі­за­ кі­нку­і­ну­ го­ра­да ●се­на­тэ­ та­Яўген гта­ а­фор­ га­фор­ та­ад­ та­ад­ бу­ дбзец­ у­ дзец­ ца­чар­ ца­чар­ гздзіўляць о­вгы­Outlook­ о­вы­Outlook­ та­га­фо Карняг не перастае і Festival,­які­спе­ Festival,­які­спе­ цы­ яцлі­ ы­язу­ лі­ езцца­на­элек­ у­ецца­на­элек­ трон­ трон­ Festival захапляць. Яго новы твор — сучасная най­му­ най­му­ зы­ цзы,­хіп­хо­ ы­цАрфея ы,­хіп­хо­ пі е­і­му­ пе­і­му­ зы­цзы­рэ­ ы­ц гей.­ гей.­ най­м безнадзея пра Эўрыдыку ў ы­рэ­ жанры Ко­лКо­ ь­класць­вы­ ь­касць­вы­ ка­нкаў­ а­ нцаў­ аў,­за­ цаў,­за­ про­ пш ро­ а­ін шашаых­ а­ных­ Ко­ль «візуальная паэзія» — бязлітасны сё­лсё­ е­тла,­на­ е­та,­на­ бпрыгожы: лі­бжлі­ а­ежцца­да­300­ча­ а­ецца­да­300­ча­ ла­плавлек.­ а­век.­ сё­ле­т ламляльна сінхронная Не­ пНе­ аў­ птактораў, аў­ ор­тнор­ ую­атмас­ ную­атмас­ фе­рфу­фэс­ е­ру­фэс­ ту­ства­ ту­ства­ рае­ рае­ Не­паў стыка найглыбейшыя вобразы, пры­ пры­ род­ рнод­ ае­на­ нае­на­ ва­квол­ а­клол­ е,­а­та­ ле,­а­та­ му­не­ му­не­ впотым ы­пвад­ ы­пад­ пры­ро сцэнічная адсутнасць словаў, што ко­ вко­ а­гэ­ ва­гэ­ тыя­мясц­ тыя­мясц­ іны­ва­ іны­ва­ бяць­арга­ бяць­арга­ ні­зсамога н а­ті­за­а­ ртаў­ а­раў­ ко­ва­гэ адгукаецца чарадой пытанняў да му­зму­ ыч­ ых­свя­ ных­свя­ таў.­Пры­ таў.­Пры­ к ла­ кдла­ ам,­на­ты­ дам,­на­ты­ дзень­ дзень­ му­зыч­н сябе. Ізныч­ жалезабетоннае ўсведамленне: які ра­нра­ ей­тут­жа­про­ йдуць­кан­ йдуць­кан­ цэр­ цтэр­ ы­фес­ ты­фес­ ты­ты­ ра­ней­ жней­тут­жа­про­ насамрэч чалавек самотны… ва­ лва­ ю­Dimensions,­спе­ лю­Dimensions,­спе­ цы­яцлі­ ы­яза­ лі­ цзыя­яко­ а­цыя­яко­ га —­ га —­ ва­лю­D Прэм’ера спектакля «Бетон» (18+) адбытэх­тэх­ на­му­ на­му­ зы­кза. ы­ а. лася напрыканцы верасня ў кРТБД, і трэба сказаць, што цікавасць да пастаноўкі толькі мацнее — на кожным паказе аншлаг. Яшчэ ёсць магчымасць трапіць на снежаньскі спектакль. Гэта варта ўбачыць на ўласныя вочы.

1.­Святлана­Каткова.­­Сустрэча.­Алей.­1986.

1.­Святлана­Каткова.­­Сустрэча.­Алей.­1986.

2.­Напалеон­Орда.­Полацк.­Кляштар 2.­Напалеон­Орда.­Полацк.­Кляштар ­на­Верхнім­Замку­і­катэдра­св.­Сафіі­—­від­ ­на­Верхнім­Замку­і­катэдра­св.­Сафіі­—­від­ з­Дзвіны.­Папера,­аловак,­акварэль.­ з­Дзвіны.­Папера,­аловак,­акварэль.­ 1. «Ліх­ тарт» у га­ле­рэі Са­юза ды­зай­не­раў.

2. Фраг­мент экс­п1875—1876. а­зі­1875—1876. цыі «Га­рад­скія па­тэр­ны».

3.­Radiohead.­Фота­dailybruin.com.

3.­Radiohead.­Фота­dailybruin.com.

3. Акса­ на Вол­ка­ва. Фо­та news.tut.by.

4.­Афіша­Юрыя­Тарэева­да­выставы 4.­Афіша­Юрыя­Тарэева­да­выставы 4. «Бетон» Яўгена Карняга. Сцэна са спектакля. ­«Артэрыя». ­«Артэрыя». РТБД. Фота з архіва тэатра.

5. Іван Кір­чук. Фо­та euroradio.fm.

1.­Свят 2.­Н ­на­Вер з­Д

3.

4.­А

­­­«Мастацтва»­№­8­(413)­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­«Мастацтва»­№­8­(413)­­­­­­­­­­­­ «Мастацтва» № 9 (414)

Арт-да­ййджэст джэст Арт­да­

Ві­зу­аль­ныя­мас­ ыя мас­тац­твы

●●

Стам­ у­льс­ кае бі­м ена­ ле У­Му­ збеі­Гу­ ген­ хай­ а­ў­іспан­ гэ­тай во­ ню ку­ры­рруе скім­Бі­ ль­сбен­ аа­па­17­ве­ ас­ня­ вядомы ду­ этвскан­ ды­ пра­ цуе­вы­ ста­ а­«Па­ рыж,­ наў­ скіх мас­ тда­зя:­Сі­ коў Майкл ка­ нец­ста­ год­ нь­як,­ Элмгрын ІнгаррДраг­ сет. Рэ­ дон,­Ту­ліуз­Лат­ эк­і­іх­ Вы­ ста­ пад на­знвай «Доб­ су­ час­ нві­каі».­Як­вы­ і­кае­з­ рызвы —­пра­ су­сед» пры­ све­ча­на ху­ на­ ект­пра­эпо­ пан­ ццям до­мту, сед­ ства па­ лі­тяыч­ ных­ка­ ак­су­ ліз­ маў­і­ і ма­ э­лкям жыц­ я ўрпры­ мас­ тдац­ іх­пе­ ра­ўцтва­ эн­няў,­ ват­ннай і пуб­ ліч­ най рах. у­вы­ і­ку­ча­ го­з’ яві­ лі­ссфе­ я­но­ Па­вод­лені,­якія­вы­ ку­ра­та­раў, выя­плы­ зна­раз­ чы­лві­а­гі правіц­ сут­ насць кан­цэп­ раз­ цё­арту­на­пра­ цця­ыі гу­ «доб­ ра­га су­гсод­ е­дда» асаб­ лі­вваа­ ўся­ го­ХХ­ста­ зя.­Вы­ ста­ да­р эч­ нныя ў наш ка­лніам­ ўні­ ка­ ль­ ая­га­ лоў­нчас, ым­чы­ свет су­ты­ка­епцца во­лі та­ му,­што­экс­ а­на­вза­да­ ныя­ра­ не­таы —­з­пры­ рды­нар­ны­ мінпа­ лі­тыч­ бо­ ват­ ых­ка­ лек­ ны­мі і са­цы­яцль­ ны­мліюн­ ідэ­ мі, цый:­120­кар­ ін,­ма­ кяаў,­ што рвы­ і­лі­ся рўа­сап­ аў­дныя аква­ э­ллей.­Ку­ тар­р ка­Віў­ ен­ пе­ра­ва­сря­ о­ ы,дзі­ і,лзда­ ецца, усе Грын­за­ рто­ а­ся­на­неа­ ­ па­ ы­н цьмсум­ ня­ цмае­ва ім­ пчрэ­ сі­а­ яю ніз­ е,­сім­ вва­ац­ ліз­ ўстой­члас­ і­вц ас­ ці кур­ су «ад­ кры­ і твор­ і­гру­ пы­«На­ бі». ●тых меж­аў».

● дан­скай­Barbican­ У­лон­ Як жа без «Не­хта 1917» Art­Gallery­да­21­ве­ рас­ у гэ­тыя ліс­ тю а­пць­спад­ а­даў­скія ня­прэ­ зен­ ту­ чы­ндні. у­ Вы­скта­ та­койры­ на­ звай зна­ а­мві­ата­зга­аме­ кан­ ска­да га­ 14ма­ сту­ ня н2018 бу­ дя­ зе са­ ву­дкзе­ а­Жа­ а­Мі­ш э­л пра­ а­ваць уфДзяр­ жаў­н айра­ Бас­ кція —­гра­ і­ціс­та­(пі­ яне­ Трац­ця­коў­ кай га­ле­рэі на нью­ёрска­ гса­стрыт­арту­ Крым­скім ва­ ле ўслі­ Мас­ ве.

1980­х)­і­ня­ ўрым­ ва­гка­ Га­алэк­ е­рсэя згад­ ваета.­Да­сва­ рэ­ва­ ёй­ не­ прэ­ сі­яніс­ лю­цный­ ны год і ўсіх яго ран­ яй­смер­ ці­ў­27­га­ доў­ён­ ге­српеў­ства­ о­яў у тво­ рах жы­ а­пі­су і па­ рыць­бо­ лвьш­за­ ску­льп­ у­ ы (са збо­раў ра­ тры­ты­ стя­ чры­ра­ бот,­якія­сён­ сійскіхкі­д і а­ за­ еж­ных му­ зе­яў), ня­рас­ нм ыя­па­пры­ ват­ та­ г а­ ч ас­ н ых фа­ т аг­ р а­ ф і­ ялхі­і ных­ка­лек­цы­ях,­з іх­і­бы­ кі­наах­ рн о­ыя­ка­ ні­цы. ля­ста­прац­ ад­ бра­ А Эрмі­тзаж — не­пас­брі­эд­ ны для­прэ­ ен­та­цяк ыі­ў Бар­ кан­ фі­ г у­ р ант тых падзей — вы­ цэн­тры.­Бас­кі­еўская­«Boom­ ра­шыў за­ся­ро­дшзіц­ ца на for­Real» —­пер­ ая­по­ ўна­ ўлас­ айная­яго­вы­ гіс­то­рыі,спад­ ых­ маш­ тнаб­ та­вр а­ў­ та­ваў­шы маш­н таб­ ект Англіі,­яна­пла­ а­вн а­лыа­пра­ ся­як­ падеа­ агу­ лль­н на­зквай сво­ саб­ і­вай ая­рэ­ ан­струк­ «ШтурмшЗім­ ня­гса». цыя­пер­ ай­вы­ та­вЦэн­ ы­Бас­кіі,­ тра­вле­ ь­днзе­ айнпадзе­ яй ста­лдазе,­ пра­ ай­у­1981­го­ экс­пго­і­па­ а­зі­цыя ні па­лац з­ча­ ча­л«Зім­ а­ся­яго­сус­ і Эрмі­ таж.в1917. Гіс­ то­ ыя вет­ ная­сла­ а.­Лон­ дан­ сркая­ ства­ рза­ лыя­па­ а­ся тут», ура­ чыс­ экс­ па­ і­ц чнец­ ца­сё­ лте­ае та­ ад­крыц­ цнёя­і­пра­ якой цад­ бны­ ло­ 21­ве­ рас­ яг­ ец­ цса­я 25 кас­трыч­ ка 2017 го­да. да­28­сту­ дзе­нні­я­2018. ●●

Яшчэ на знач­ ная расій­ Вы­ ста­вад­ а­«Рэ­ не­санс­у­ ская Мас­коў­ Ве­ не­цпадзея — ыі.­Тры­умф­пры­ га­ скае бі­ена­ле су­вча­ас­ а­га жос­ ці­і­крах­жы­ пі­нсу»­ў­ мас­ тац­тсва. Асноў­ Му­ зеі­Ці­ э­на­Бор­ нне­ымі­пра­ сы­ ект «За­звен­ об­ ач­ныястроў­XVI­ ля­сы» (ку­ра­ прэ­ тлуе­май­ тар­ ка — ды­ркэк­ тар­ка цМу­ ста­ год­ дзя,­та­ іх­як­Ты­ ы­зея су­час­рна­ а­нге­ азмас­ тац­ трва ў То­кіа ян,­Ве­ э,­Цін­ та­ э­та­і­ Юка Ха­сэ­ а­ва) пры­ све­ Ла­ то.­Пра­ цгы­свед­ чаць­пра­ ча­нлыю­цды­ яло­ггуа­чрэ­ анль­ а­га эва­ ыю­та­ ас­ а­гна­жы­

Лістапад, 2017 ­­­­­­­­­­­­­­­­­Жнівень,­2017

і вір­ у­аль­на­га.гРэ­ аль­нлае ва­ пі­сту —­ад ува­ і­да­ко­ е­ру­ ўва­зсі­об­ ле­ а тут у авоб­ а­зцею­ і­на­ ран­ нняў­за­рэ­ ль­нрас­ ле­су, дзе н лю­ дзінжы­ у да­падзен­ я­тэх­ іч­нва­уць га­май­ са­мсых про­стых умо­ стэр­ тва­ў­по­ зніх­ра­ бво­ах, тах­ а ідэ­ ль­нае ту­аль­нае — аўта­ рааў.­Ве­ не­іцвір­ ы­янская­шко­ у пан­ярцці воб­лна­ тым ла­ў­пе­ ы­яд­Рэ­ е­кса, ан­усу­вы­ лі­чка­ улвоб­ лач­німі­вы­ ых схо­ віш­нчы­ аўмі­ лу­ а­ся­сва­ ключ­ у Інтэр­ нтэ­ це.ны­мі­якас­ця­мі. ка­ ла­рыс­ ыч­ ●Па­вод­ле куратаркі Ха­сэ­ га­вд ы,эр­ спа­ лду­скай­ла­ чэн­не «ле­ у» У­ні­ лан­ ка­цсыі­ і «воб­ла­кха», про­стых Foam­пра­ о­дзіць­вы­ ста­ва­ мед­ ыду­ар­ маў най­нтог­ оў­рша­ых ле­ ген­ на­іга­фа­ фа­ тэх­дна­ а­нла­Па­ о­гій,рад­ кры­вае для Гор­ кса.­Ён­стаў­ сучасных мас­ а­р коў но­выя пер­ шым­рэ­ жы­стё­ ам­афра­ пер­рсы­ пек­ ты­ вы. лі­ву­дзе,­ аме­ кан­ цам­у­Га­ ● які­зняў­по­ ўна­мет­раж­ны­ Экс­тпац­ а­зкі­і­фі­ цыяльм.­Паркс­на­ «Dream out мас­ Loud — Designing for зы­ ваў­сваю­ка­ ме­ру­«збро­ яй­ tomorrow’s demands» у кі­ вы­ ба­ру»­і­праз­фо­ та­здым­ Му­зтеіаў­агу­ су­час­ нна­ую­ўва­ га мас­гту­на­ ац­ звяр­ ль­ тварэ­ Стэ­ э­лек у Амстэр­ сег­ га­цдыю,­мар­ гі­на­лі­зда­а­ме дэ­ман­сструе, гля­дае цыю,­не­ пра­вяк яд­лвы­ і­васць­і­ і развіваецца су­час­ны бед­ насць. ●іра­ніч­ны і тэх­на­ла­гіч­ны еўра­ скі ды­зайн. та­ Між­ нп а­рей­ од­ ны­цэнтр­фа­ Гру­ф піі­ў­Нью­Ёрку­па­ а­вая вы­ста­ва, што гра­ каз­вае­ аб’ядна­ ла 26 мас­та­коў іста­ «Ма­ ні­фест­Magnum».­Вы­

ды­зай­нсве­ е­рчаў, цуека­ змакту­ ва­пры­ а­нпра­ ая­зна­ і­та­ аль­найцсёння цвы­ ай му­аген­ тву,­за­сса­ на­ а­янль­ а­мну­ пра­ бле­ а­ты­ксай, у якой не­ ўза­ ба­м ве­па­ ля­за­ кан­чэн­ня­ аўта­ ры знай­ шнлі вы­на­ од­ Дру­ гой­сус­ вет­ ай­вай­ нхы­ лі­кві­ыя і ча­ ам таў­лі­ та­ мі­зна­ кса­ мі­тжар­ ы­мі­май­ стра­ выя вы­рба­ шэн­ніппра­ блем: мі,­як­Ро­ ерт­Ка­ а,­Анры­ за­лц еж­ нас­цісон,­Джордж­ ад вы­твор­ Кар­ ье­Брэ­ час­ ці мя­са, вза­ бру­дм жа­ на­га Ро­ джар­і­Дэ­ ід­Сей­ ур.­Для­ ася­рцод­ дзя, плас­ ты­кра­ аген­ тва­бы­ ла­ство­ а­вных ая­ ад­ аў... ве­ лкі­зі­дар­ ная­ко­ль­касць­куль­­ ●вых­фа­таг­ра­фій.­У­ро­лі­ та­ Вен­снкая Аль­ бер­ ці­на ста­вы­ арга­ і­за­та­ ра­гэ­ тай­вы­ прад­ ляемтво­ ры рПі­ тэ­ра вы­ сту­сптаў­ іў­Кле­ ан­Шэ­ у­з­ Брэй­ ге­ля Ста­ ргэй­ ша­гтаац­ са Му­ зея­су­ час­на­ а­мас­ сва­іх збо­раў,цтам ад­кры­ тва­Сан­Фран­ ыс­кжа а,­які­ ла­нсей­пра­ я вы­ста­ ввааў­у­Цэн­ Ра­фа­эля з ра­ ца­ тры­ акцэн­ ам натаг­ яго ма­ люн­кці,­ Па­ мпі­дту.­Фа­ ра­ф іі­аген­ а Му­здей гіс­то­рыі мас­ тва тва­бу­ уць­прад­ стаў­ ле­тнац­ ы­ў­ та­го ж гго­ рда­ да пад­рых­та­ тым­вы­ ля­ зе,­як­яны­бы­ лі­ ваў рэ­ рас­ ек­тыў­ншыа­п па­ аз апуб­ лі­кта­ ва­нпыя­пер­ а­чкат­ прац Ру­бен­ ста.ах,­ча­со­пі­сах­і­ ко­ ва —­у­га­ зе­

● тац­кіх­кні­гах. мас­ ●Дзяр­жаў­ны му­зей вы­

яўлен­ мас­ ац­тваўзеі­ў­ імя У­Му­ ні­чцых ы­па­ ль­нтым­му­ А.С.Пуш­ кі­на па­ каз­ вае рэ­ Га­ азе­да­24­ве­ рас­ ня­пра­ цуе­ трас­ пек­ты­вкрыц­ у Ха­ціма Су­ ці­на. пра­ ект­«Ад­ ё­Ман­ Па­ляот­ ны пры­вез­ лі з буй­ дры­ на.­Амстэр­ дам,­Па­ рыж,­

ныхдму­ зе­яў — Аран­жэ­рсы, Лон­ ан,­Нью­Ёрк»,­пры­ ве­ Пі­нкы­юбі­ ар­дзіі, Му­зея су­ ас­ ча­ лею­ўзнік­ нчен­ ння­а­га мас­ ац­ ва го­ррун­ а­дкау­De­Stijl.­ Па­ры­жа, мас­ ттац­ кта­ га­кі­ Цэн­ тра Па­ ду, Луў­ ра. Му­ зей­ва­ ло­мдпі­ ае­най­ буй­ ней­ На вы­слта­ вцеы­ўяй­ра­ музеі Хаімта­ шай­ка­ ек­ бот­Пі­ Суцін па­ і­цы­яну­еццаряк Ман­ дры­ язна —­300­тво­ аў,­ вы­дат­нынспад­ чкын­ ік ста­ якія­і­пла­ уе­па­ а­знаць.­ рых строў. ра­та­ркі Га­ ра­дмай­ ы,­пе­ ра­лі­чКу­ а­ныя­ў­наз­ Клэр Бер­ нар­ дзічіыў­сва­ Су­рыяім­ ве,­Ман­ дры­ ян­лі­ Са­мдам,­па­ зя­ко­вкауль­не­пе­ пад­крэс­лрі­а­ веа­ юць до­ хаў­ за­хап­лен­не мас­та­ж каыў­да­ та­кі­мі у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­ аўта­ ра­мі, якці.Жак-Луі Да­від, са­ май­смер­ ●Рэ­мбрант, Шар­дэн, Пу­сэн, Ка­ яны су­па­ таў­ ля­юць Тэ­ мра­о, тыч­ ная­вы­ сста­ ва­«Пі­ ка­са­ Су­ці­нажяк з жы­ ва­пі­скам на­пля­ ы»­бу­ дзе­па­ а­за­ мі­ну­лыхне­ ста­ год­дзяў, із ная­ў­Ве­ цыі.­Экс­ па­зтак і­цыя­ су­чбас­ мніая­ва­ аўта­крол­кар­ а­мі, наці­ якіх вы­ у­дна­ы­ ва­ ны­ ёнбпа­ ўплы­ аў. па­льш­чы­ Па­ ла­Пі­ ка­вса­«Ку­ ● цы»­(1937)­з­ка­ лек­цыі­Пе­гі­ У гНью-Ёрку ад­кры­ла­ я Гу­ ен­хайм,­а­сам­пра­ ескт­ 7-е сбі­ ечна­ е пер­ фор­мжан­ пры­ ве­ а­нлы­тэ­ ме­пля­ а­су «Performa 17» — інста­ як­лей­ тма­ты­ ву­твор­ час­цлі­я­ цы­ятйа­кБар­ ба­чрас­яго­жыц­ ы Кру­гер, ц што мас­ а­пад­ я­ў­ раз­вман­ яс­сце.­Сё­ і­ла­сляе­ўта­па­ скейт-пар­ Пра­ чы­ куеўцца­се­ Ніж­нр імыя­з­40­вы­ Істсай­дзе.стаў­ на­ Яна бу­ да­нпа­ оў­ не­нні­ака­ пра­су­ вдя­зе зі­вы­ ход­ аб’ектам — аўто­ бну­а­ см ам, ку­ біз­му­з­Між­ зем­ о­р’ем,­

па­вод­ле ды­ ай­нурмас­ ач­ якую­арга­ ні­ззуе­па­ ыж­сткі­ кі, — з мэ­ ай пе­ра­ш май­у­ёй­ яш­чэн­ня Му­ зей­Пі­ кта­ са.­Пер­ па­м іж роз­ нзы­ і пля­ццоў­ мі ста­ не­экс­ па­ і­цмыя­кас­ ю­кма­ аў­ біенале. і­дэ­ ка­ра­цый,­ство­ра­ных­мас­ Сё­ ет­няе бі­елна­ е пры­ све­ та­ клом­для­ба­ е­тла­«Па­ рад»­ ча­нпаы­Сяр­ 101-год­ дзюгі­ру­ да­да тру­ гея­Дзя­ ле­хвуа,­яна­ і ад­ бы­ а­ецца пад зун­гам ад­ кры­ евцца­ў­кра­ са­вло­ і­ку­ў­ «100 вы­ шсэй да­да», які — не­ апа­лі­тан­ кім­му­ зеі­Ка­ па­ у сваю чар­гу — сы­лае дзі­ мон­тэ.­Вы­ ста­вад­ у­«Спа­ га­да­ да вя­до­кма­ай вы­ста­вхыу­да­ П’ера і­жах.­Пі­ са­на­шля­ Рэ­ста­ і. Удзе­лнь­а­бу­ ні­кі дбы­ “Гер­ ні­кні”»­мож­ зе­лі вы­бчра­ ны празса­вы­ у­чэн­ зеі­ ўба­ ыць­з­кра­ ві­ква­ў­Му­ нера­ акту­ ль­най арт-сцэ­ ны ка­ ле­ваы­Са­ фіі­ў­Мад­ ры­ дзе. ●Афры­кі. ● 7­е­Мас­ коў­скае­бі­ена­ле­ У чМо­ Ма­Ега­мас­ (Нью-Ёрк) да 8 сту­ су­ ас­н тац­тва­ад­ кры­ дзе­ня пра­цруе ста­вваай­ да­ ецца­19­ве­ ас­нвы­ я­ў­Но­ да­іста сюр­ рэ­аліс­та Мак­ са Трац­ ця­кі оў­ цы­на­Крым­ скім­ Эрнста «Па-за меж­ амі Ва­ ле­і­пра­ цяг­нец­ ца­да­18­ жы­ а­пні­я.­Ку­ су» зра­ акцэн­ там на сту­ двзе­ тар­кай­асноў­ яго бяс­кеон­ цае экс­ пе­ ы­нмыя­ ен­ на­ га­пра­ кта­«За­ воб­ лрач­ та­сты»­ста­ ар­ства.ла­Юка­Ха­сэ­га­ва,­ ля­ Мас­ тн акая­ку­ па­чраў по­ш у­кі га­ лоў­ а­тсвае ар­ка­Му­ зея­ ра­ ы­нка­ а­гла­мас­ ь­ныхтац­ но­твва­ў­То­ ых тэх­кніа.­ ік су­ чдас­ за меж­ амі жы­вца­эп­ пі­сцу,ы­якаб Згод­ на­з­яе­кан­ й,­ сфар­ямўля­ у­ля­ аць іра­ цфы­а­ ярна­ ль­ лес­з’ евцца­ме­ та­ ай­ ныялі­і­ку­ рэ­чы, све­ а зям­ ль­якія тур­нвы­ ых­ка­ рца­і­нлёў,­ Пер­шая сус­вет­ вай­ нна,ыя­ у­той­час­як­аб­ лн о­ая кі­звя­ за­ пра­цчяг­ дос­ ле­ды па з­маг­ ы­нмуў ас­цсвае я­мі­су­ час­ Дру­гойнсус­ вгет­ най. ме­не­ ных­тэх­ а­ло­ ій­у­аб­ У экс­пма­ цыі раз­мсеш­ ча­на інфар­ а­зці­ы­ яй­і­зно­ ін­без­ ка­ляаў.­Ся­ ста прац зпка­ ыі меж­ род­за­ ро­лшек­ а­нцых­ му­знея — кар­лць­і­нні­ы, ка­ле а­на­ жы, зор­ ых­удзе­ каў­бі­ ле­ ску­лньп­ ту­ры, чад­ біт­кі і впе­ рка­ мож­ а­адзна­ ыць­спя­ ач­ у­ д­рукітач­ з крэ­ пра­дук­цый, кні­гі і­мас­ у­Б’ёрк,­якая­прад­ і ілюс­ тра­ва­нсыя ма­ны. ста­ віць­на­вы­ та­вра­ е­сваю­ ві­дэ­аін­ста­ля­цыю­аль­бо­ 1. Кім Сі­ман­ сан. Бог баг­ны. digital­пра­ ект.­ Зме­ша­ная тэх­ні­ка. 2017.

«Performaк17».

1.­Пол­Фус­ о.­Аген­цтва­ 2. Ала­фур Элі­ асон.

The Magnum.­Фа­ таг­ ра­фія­зроб­ Weather Project. кноў­ ле­ная­з­жа­лоб­на­гМас­ а­цяг­ і­ка­ скае бі­ е на­ л е. Ро­бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ 3. Ва­ іль Кан­дзін­скі. Смут­ Ке­ нэ­дсзі.­1968. нае. Алей.ш1917. «Не­ хта 2.­Жан­Мі­ эль­Бас­ кія.­Без­ 1917». на­ звы.­Зме­ша­ная­тэх­ні­ка.­ 4. Гёз­дзе Ілкін. Дзень до­ма.

1982. Алей. 2009. Стам­ у­льс­кае 3.­П’ер­Ба­ нар.­Лю­дбзі­на­ву­ лі­ бі­ена­ле. цы.­Алей.­1894.

5. Кан­дэ­гд ерры­ Фур­ тун.ра­ Без 4.­Піт­Ман­ ян.­Пе­ мо­га­ на­ вы.гі.­Алей.­1942—1945.

2017. Стам­бу­льс­кае бу­ гзі­ву­ бі­ена­ е. ка­са.­Ку­па­льш­ 5.­Па­ блла­Пі­ 6. ц Мэ­ цью Бар­ні. З се­рыі чы­ ы.­Алей.­1937. «Кас­міч­ннае ля­ван­не».

6.­Поль­Сі­ ь­япа­ к.­Сэн­Тра­ пэ.­ 2017. Мас­коў­скае бі­ена­ле. Фан­ тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895.

7. Пі­тэр Стаў­ ць­ 7.­Джа­ ко­ма­Па­ леь­сдзійк. ма­Ста­ Постка­ тас­тра­ фіч­наечсхо­ рэй­ шы.­Парт­ рэт­дзяў­ ы­ны. віш­ча для Га­іці. Дрэ­ва. Алей.­1520.

2017.дМу­ зей Стэ­дэ­лхек.

8.­Гор­ ан­Паркс.­Му­ а­мед­ 8. Ра­фа­ ль. На­крі­ы­ дд ыа.­Фа­ рук ті а­ Алі,­Ма­ яэмі,­Фло­ га­лфоў.

1519—20. гра­ ія.­1966.

33

Агляд

Струк­ту­ры, пра­сто­ры, ча­кан­ні... «Ме­сяц фа­таг­ра­фіі ў Мін­ску»

Лю­боў Гаў­ры­люк « Ме­сяц фа­таг ра ­ ­фіі ў Мін­ску » ад­быў ­ся ў чац ­вёр ­ты раз . « Ме­сяц » бо­ль ш за ме­сяц . « Мінск » бо­ль ш за Мінск. Вось « фа­таг ­ра ­фія », ма­быць , не ўкла­да ­ецца ў рам ­кі « бо­ль ш — менш »: тут і інста­ля цыя на пло ­ ­це бу ­дзе да ­рэ ­чы , і хат­ні аль ­бом атры ­мае вы ­ш эй­ш ы бал. Ран ­ жы­ра ван ­ ­не па прэ мі ­ ­ях так ­са ма ча ­ ­ка на аб ­ ­грун ­та ­ва ­нае : леп­ш ыя аўта­ры , пра­екты , ку­ра­та ­ры , кні­гі . А тэ­ма ка­лек ­ты ві ­ ­за ­цыі мяр куе цал ­ кам сва ­ бод ­ ­ны ад ­рыў — па­ка ­заць /рас­ка ­заць /успом­ніць мож на не то ­ ­ль ­кі вя­до мую агу ­ ­ль ­насць , але і су­пра ­цьс ­та ­янне гэ ­тай на ­вя ­за най да ­ ­ктры ­не , су­пра ­ць ­дзе ­янне вы му ­ ­ш а­ным ры­ту­алам . За­вяр ­ш ыў­ся « Ме­сяц фа­таг ­ра ­фіі ў Мін­ску », па­кі ­нуў по ­смак .

Аб­наў­лен­не Асноў­ная экс­па­зі­цыя IV МФМ атры­ма­ла­ся муд­ра­ге­ліс­тай, ві­ до­віш­чнай і кам­пак­тнай ад­на­ча­со­ва. Па-пер­шае, ча­кан­ні бы­ лі пад­агрэ­тыя інфар­ма­цы­яй аб пе­ра­ездзе фес­ты­ва­лю з «Цэ­ха» ў «Cта­лоў­ку XYZ». Па-дру­гое, у пер­шых шас­ці вы­стаў ака­за­ла­ся скла­да­ная архі­тэк­тур­ная кам­па­зі­цыя, якая за­пат­ра­ба­ва­ла ад гле­ да­ча актыў­на­га ўклю­чэн­ня ў пра­сто­ру і на­вы­каў ары­ента­цыі ў ёй. А па-трэ­цяе, у да­да­так да вы­стаў бы­ла па­ка­за­на свет­ла­вая інста­ ля­цыя Кле­ма­на Бры­ена, што апя­рэ­джва­ла маш­таб­ны вы­хад на плош­чу Сва­бо­ды ў Дзень го­ра­да. Гэ­ты бо­нус, як і ві­та­ль­ныя сло­вы амба­са­да­раў Фран­цыі і Ізра­іля, кі­раў­ніц­тва Поль­ска­га інсты­ту­та ў Мін­ску, плюс жы­выя аўтар­скія экс­кур­сіі без ад­к ла­дан­ня ў доў­гую шуфляду ства­ры­лі па­трэб­ны на­строй. У та­кія ве­ча­ры зда­ецца рэ­аль­най ліч­ба ў 500 ты­сяч на­вед­ва­ль­ні­ каў МФМ: гэ­ты фэст да­к лад­на не «для сва­іх», ён пры­цяг­вае но­вую пуб­лі­ку, вы­кон­ва­ючы, як вя­до­ма, за­да­чы «па­шы­раць раз­умен­не фа­таг­ра­фіч­на­га мед­ыу­му, спры­яць раз­віц­цю ку­ль­тур­на­га поля і ўма­ца­ван­ню ста­ту­су бе­ла­рус­кай фа­таг­ра­фіі ў рэ­гі­ёне і све­це». І гэ­та то­ль­кі па­ча­так, пер­шыя 6 з 16, 1 пля­цоў­ка з 10 у 4 га­ра­дах, а яшчэ май­стар-кла­сы, се­мі­на­ры і прэ­зен­та­цыі. «Ка­лек­ты­ві­за­цыя» Та­кая тэ­ма «Ме­ся­ца» — зна­ход­ка, на пер­шы по­гляд, дзіў­ная, але, без­умоў­на, дае спа­жы­ву для раз­ва­жан­няў. Маг­чы­ма, хто­сь­ці з аўта­раў пра­па­на­ваў бы ад­сыл­кі да 1920-х — каб так ужо ў лоб не аглу­шаць ста­год­дзем Кас­трыч­ніц­кай рэ­ва­лю­цыі, але і не вы­клю­ чаць зва­ро­ту да гэ­тай пра­бле­ма­ты­кі. Маг­чы­мыя і са­мыя су­час­ 4

ныя ка­на­та­цыі з пан­яцця­мі пры­му­су, гра­мад­скіх і кар­па­ра­тыў­ных дзея­нняў, пуб­ліч­нас­ці ды інш. Між­на­род­ны кан­тэкст то­ль­кі да­дае гэ­тай стра­ве пі­кан­тнас­ці, але ў пла­не па­шы­рэн­ня інтэр­прэ­та­цый трэ­ба ад­даць на­леж­нае і ма­ ла­до­му гле­да­чу: на­ўрад ці ў яго з ка­лек­ты­ві­за­цы­яй звя­за­ныя бру­­ таль­­ныя гіс­та­рыч­ныя аса­цы­яцыі. Уво­гу­ле кан­цэп­цыя ка­лі і не апраў­да­ла ся­бе ва ўсёй па­ўна­це сён­няш­ня­га дня, то ўжо сап­раў­ды пры­цяг­ну­ла ўва­гу да аб’­ядна­ ных на­ма­ган­няў — у гру­пах «ВЕ­ХА», Indie, Sputnik Photos, By Now, Albom.pl, Бе­ла­рус­кім са­юзе фа­тог­ра­фаў, удзе­ль­ні­каў вы­стаў «Мес­ ца», «Жа­но­чы эман­сi­па­цый­ны пра­ект: мiж уто­пi­яй і рэ­ча­iснас­цю». Каб скон­чыць з пра­гра­май, адзна­чым, што то­ль­кі ня­мно­гія вы­сту­ пі­лі ў адзі­ноч­ным раз­ра­дзе: Андрэй Лян­ке­віч з пра­ектам «Бы­вай, Ра­дзі­ма», Аль­берт Це­ха­но­віч — «Там», архіў­ны Леў Да­шке­віч — «Бе­ла­ру­сi пры­свя­ча­ецца». Са­цы­яль­ныя, доў­гай­гра­ючыя Два ад­роз­ныя пра­екты, што пра­цу­юць, ад­нак, на бліз­кіх па­лях, на мой по­гляд, ста­нуць знач­ны­мі і рэ­за­нан­сны­мі з пун­кту гле­джан­ня пер­спек­ты­вы. Гэ­та «Най­леп­шы бок» гру­пы «ВЕ­ХА» (Ле­ся Пчол­ка і Ган­на Бун­дзе­ ле­ва), які про­ста не­ль­га бы­ло не за­ўва­жыць, і свай­го ро­ду спро­ба пя­ра Бе­ла­рус­ка­га са­юза фа­тог­ра­фаў — «Vortex preview». «ВЕ­ХА» на­ра­дзі­ла­ся на мя­жы са­цы­яль­на­га і фа­таг­ра­фіч­на­га, дзе за­да­чай бы­ло ўсё ж та­кi пер­шае: за­ха­ван­не гіс­та­рыч­най па­мя­ці, у пры­ват­нас­ці бе­ла­рус­кай, у пры­ват­нас­ці ся­мей­най. Фа­таг­ра­фія ста­ла інстру­мен­там, але ма­тэ­ры­ял — ста­рыя, бес­сіс­тэм­ныя хат­нія «Мастацтва» № 11 (416)

збо­ры — вы­явіў­ся та­кім шы­ро­кім, што ісці за ім мож­на бы­ло не азі­ра­ючы­ся. Ад­на­ўлен­не ся­мей­на­га аль­бо­ма з рэ­стаў­ра­цы­яй фо­ та­здым­каў, а за­тым над­анне яму якас­ці мас­тац­ка­га ста­ла той пра­ цай «ВЕ­ХА», ад якой за­ста­ваў­ся то­ль­кі адзін крок да вы­ста­вач­на­га пра­екта. Па сло­вах Ле­сі Пчол­кі, «у Бе­ла­ру­сі за­ха­ва­ла­ся ве­ль­мі ма­ ла да­рэ­ва­лю­цый­ных і да­ва­енных архі­ваў, а тое, што ёсць, пад­па­ла пад за­быц­цё, рэ­прэ­сіі, за­ба­ро­ны. Мно­гае па­цяр­пе­ла з-за па­лі­тыч­ ных падзей па­чат­ку XX ста­год­дзя. Ка­лі ця­пер ста­рыя здым­кі зніш­ чыць, рас­сы­паць гэ­тыя крох­кія кан­вер­ты, мы стра­цім іх на­заў­жды. Та­му мы ра­бі­лі перш за ўсё ка­рыс­ную спра­ву для бе­ла­рус­ка­га гра­мад­ства: па­ча­лі, на­ко­ль­кі маг­чы­ма, струк­ту­ра­ваць, ад­на­ўляць, ства­раць ліч­ба­выя ко­піі ста­рых ад­біт­каў, вы­бу­доў­ваць но­выя аль­ бо­мы для но­вых па­ка­лен­няў ся­м’і. Бо лю­дзі ве­ль­мі пры­бліз­на ве­ да­юць сва­іх про­дкаў: чым да­лей ад ба­бу­лі з дзя­ду­лем, тым бо­льш пы­тан­няў, пра­блем... Пры гэ­тым усе раз­уме­юць, што фа­таг­ра­фіі рас­па­вя­да­юць ве­ль­мі шмат аса­біс­тых гіс­то­рый, і трэ­ба з гэ­тай па­ пя­ро­вай спад­чы­най не­шта ра­біць. На­шы пра­па­но­вы апы­ну­лі­ся за­пат­ра­ба­ва­ныя, і з ча­сам ста­ла маг­чы­мым аб­агу­ль­ніць саб­ра­ ны ма­тэ­ры­ял як этнаг­ра­фіч­ны, вы­явіць ку­ль­тур­ныя архе­ты­пы. Так мы пры­йшлі да вы­ста­вач­на­га эта­пу: вы­яві­лі тра­ды­цыю, саб­ра­лі архіў­ныя кад­ры з руч­ні­ка­мі, ура­чыс­тыя, падзей­ныя — для се­м’яў. Па­каз у рам­ках асноў­най пра­гра­мы да­па­мог пры­цяг­нуць шы­ро­ кую ўва­гу да пра­бле­мы, за што мы ве­ль­мі ўдзяч­ныя МФМ. Вод­гу­кі на "Най­леп­шы бок" на­тхня­юць». Да ка­лек­тыў­на-пра­фе­сій­ных я ад­нес­ла б і інтэ­рак­тыў­ны пра­ект «Vortex preview» Са­юза фа­тог­ра­фаў, вы­не­се­ны на ага­ро­джу га­ле­ рэі «Ў». Пры ку­ра­тар­стве Сяр­гея Жда­но­ві­ча твор­чы са­юз саб­раў па пяць зна­ка­вых кад­раў сва­іх ча­ль­цоў та­кім чы­нам, каб ад ад­ ной фа­таг­ра­фіі па спа­сыл­цы пе­ра­йсці на сет­ка­вы рэ­сурс і па­зна­ ёміц­ца, на­рэш­це, з аўта­рам. Па­ко­ль­кі здым­кі ана­нім­ныя, інтры­га ў пра­екце пры­сут­ні­чае, але, на жаль, у ка­рот­кі тэр­мін «вя­лі­кі мур» саб­раць не ўда­ло­ся, а Сяр­гей Жда­но­віч пла­на­ваў усё ж па­пра­ ца­ваць з кан­цэп­там ка­лек­тыў­най пры­сут­нас­ці, вы­яўлен­нем пэў­ на­га зрэ­зу. Хай не­адна­род­на­га, не­раў­наз­нач­на­га, але ста­тус­на­га сег­мен­та. Ка­лі лі­чыць маш­таб не са­мым моц­ным бо­кам «Vortex

По­лi­фа­нiч­ныя, ві­до­віш­чныя Ад­на з пра­блем су­час­на­га мас­тац­тва — ка­мер­цы­ялі­за­цыя — для фа­тог­ра­фа на­ўпрост звя­за­на з ві­до­віш­чнас­цю. І ў гэ­тай час­тцы мно­гія аўта­ры за­да­чу гля­дац­кай і га­ле­рэй­най пры­ваб­нас­ці вы­ ра­ша­юць уда­ла. На­прык­лад, Андрэй Лян­ке­віч у пра­екце «Бы­вай, Ра­дзi­ма» не­ве­ра­год­на ад­чу­вае фар­мат, маг­чы­мас­ці роз­ных фа­та­ г­ра­фіч­ных пры­ёмаў, ба­ланс злу­чэн­ня ў адзі­най экс­па­зі­цыі не­­каль­­ кіх кі­рун­каў да­сле­да­ван­ня вя­лі­ка­га на­ра­ты­ву. Гэ­та пры тым, што аль­бом­ная фор­ма «Бы­вай, Ра­дзi­ма» яшчэ на­пе­ра­дзе. Удак­лад­нім: га­вор­ка ідзе пра не­ка­ль­кі ўмоў­ных раз­дзе­лаў вя­лі­кай тэ­мы — ка­ ла­жы з архіў­най ва­еннай здым­кай (пе­ра­мож­цы «Во­се­ньс­кага са­ ло­на — 2015»), з эле­мен­та­мі та­паг­ра­фіі го­ра­да, рэ­кан­струк­цы­яй, рэ­пар­таж­ны­мi кад­ра­мі. Для кож­най тэ­мы пад­абра­ны свой жанр, свая пад­ача ма­тэ­ры­ялу: ад лі­ніі Ста­лі­на і псеў­да­вай­ско­вых су­ве­ ні­раў да парт­рэ­таў-ад­люс­тра­ван­няў, у якіх ге­рой па­ўстае ў двух аб­ліч­чах, і то­ль­кі гля­дач мо­жа вы­ра­шыць, хто пе­рад ім. У пра­гра­ме МФМ гэ­та не адзі­ны по­лi­фа­нiч­ны пра­ект. Ізра­ільс­кая гру­па Indie да­вя­ла тэ­му ка­лек­ты­ві­за­цыі да пры­ват­на­га жыц­ця і ад­кры­ла 12 аўта­рам «Вы­клі­ку да­ха­ты» свае ква­тэ­ры. У пра­мым сэн­се сло­ва. У ад­сут­насць гас­па­да­роў фа­тог­ра­фы маг­лi на­поў­ ніць чу­жыя пра­сто­ры ўлас­ным жыц­цём ці про­ста пры­няць іх як свет Інша­га або за­стац­ца на ўзроў­ні на­зі­ран­няў. Дзіў­на, на­ко­ль­кі па-роз­на­му аўта­ры змаг­лі ад­рэф­лек­са­ваць сваё ад­чу­ван­не ў ста­ рон­нюю, але бліз­кую аб­алон­ку — ад да­ку­мен­та­цыі гар­дэ­ро­ба да вяр­тан­ня да ўлас­най ця­лес­нас­ці.

preview», то на­мер я б адзна­чы­ла як пер­спек­тыў­ны — пры жа­дан­ ні пра­ект мож­на зра­біць доў­га­тэр­мі­но­вым, да­паў­няць лік удзель­­ ні­каў; у яго ві­да­воч­на ёсць па­тэн­цы­ял. На­ўмыс­на не да­даю ў гэ­тую гру­пу архіў­ны поль­скі пра­ект ад Albom.pl «Што не па­мі­рае, тое і не жы­ло»: ра­ры­тэт­ныя па­ха­­валь­­ ныя фа­таг­ра­фіі з па­ўноч­на­га ўсхо­ду Поль­шчы. Ян Сі­віц­кі і Ба­гу­ слаў Аўгус­цiс саб­ра­лі не­апуб­лі­ка­ва­ныя да­ку­мен­ты, па­гру­зі­лі су­ час­на­га гле­да­ча ў па­за­ча­са­вы кан­тэкст па­ха­ван­ня, і з жан­ра­вых сцэн цы­ры­мо­ніі па­ўста­ла ме­та­фі­зі­ка пе­ра­хо­ду ў іншы свет. Уяў­ля­ ецца, што гэ­та вы­каз­ван­не за­кон­ча­на, пад­оўжыць тут мож­на толь­ кі сам пры­ём.

«Is (not)» па­ву­ча­ль­ны: Агнеш­ка Райс, Мі­хал Лу­чак, Ра­фал Мі­лях ужо не ў пер­шы раз пра­во­дзяць у Бе­ла­ру­сі май­стар-кла­сы, ку­ры­ ру­юць пра­екты ма­ла­дых фа­тог­ра­фаў.

Лістапад, 2017

На скры­жа­ван­ні «экзо­ты­ка — па­ўся­дзён­нае Іншае» У та­кім скла­да­ным ста­но­віш­чы апы­ну­ла­ся гру­па Sputnik Photos з пра­ектам «Is (not)». Ён — пра Іслан­дыю. Гле­дзя­чы ў во­чы жы­ха­рам да­лё­кай кра­іны, з ад­на­го бо­ку, раз­уме­еш, ча­му фа­тог­ра­фу трэ­ ба ездзіць і па­каз­ваць тое, што зна­хо­дзіц­ца за да­лё­кі­мі межа­мі. З інша­га бо­ку, кан­цэп­цыя аб­вяш­чае: аўта­ры зма­га­юцца са стэ­ рэа­ты­па­мі. На­сам­рэч пра­ект, хут­чэй, ад­ука­цый­ны: ён сап­раў­ды ву­чыць, як гля­дзець у во­чы но­ва­му, не пры­ста­соў­вац­ца да Інша­га, але і не ад­апта­ваць яго да сва­іх уяў­лен­няў. Як за­ўсё­ды ў Sputnik,

Не­рас­кры­тае «Па і су­праць плы­ні. Су­час­ныя фо­та­інтэр­вен­цыі: №1 Вік­то­рыя Бін­шток, №2 Мі­ха­эль Шэ­фе­р» — ма­быць, са­мая за­гад­ка­вая вы­ста­ ва МФМ. Яе мож­на ўспры­маць як пра­мую да­ку­мен­та­ль­ную фа­та­ г­ра­фію і то­ль­кі па­зней ад­чуць: «Не­шта па­йшло не так». На­сам­рэч аўта­ры ро­бяць кам­пі­ля­цыі з сет­ка­вых воб­ра­заў, у чар­го­вы раз за­ да­ючы са­бе і гле­да­чу пы­тан­не: што ёсць сап­раў­днае і што — ма­ні­ 5

пу­ля­цыя? Ці мож­на ад­роз­ніць іх? Маг­чы­ма, ка­лі б мы лепш ве­да­лі са­цы­яль­на-па­лі­тыч­ны кан­тэкст, гу­ль­ня з ге­ро­ямі, воб­ра­за­мі і іх сі­му­ля­цы­яй бы­ла б бо­льш зра­зу­ме­лай. Сам па са­бе пры­ём пад­ ме­ны не но­вы, але ў на­шым вы­пад­ку гля­дач ідзе за аўта­ра­мі інту­ ітыў­на, ад­чу­ва­ючы не­йкую не­дак­лад­насць, але не ве­да­ючы, у чым ме­на­ві­та ад­бы­ва­ецца за­мяш­чэн­не. Са­мі аўта­ры ка­жуць, што да­ сле­ду­юць маг­чы­масць фа­ль­сі­фі­ка­цыі фа­таг­ра­фіі. Пад­обныя ідэі тут бы­лі: на­прык­лад, з на­го­ды Лі Хар­ві Осва­ль­да, гіс­то­рыю жыц­ця яко­га ў Мін­ску Ула­дзі­мір Па­рфя­нок пра­па­ноў­ваў «пра­йграць» як па­сля­доў­насць фэй­каў. ...За­ста­ло­ся ў мя­не яшчэ жа­дан­не: уба­чыць вы­ста­ву «Мес­ца» (Сяр­гей Жда­но­віч, Сяр­гей Ка­жа­мя­кін, Андрэй Лян­ке­віч, Во­ль­га Пру­сак, Во­ль­га Са­зы­кі­на і Ігар Саў­чан­ка) не то­ль­кі ў Лын­ту­пах, але і ў Мін­ску. Не­рас­кры­тае па ві­не са­мо­га гле­да­ча вы­яўля­еш, ка­лі ў дні МФМ афі­ша Мін­ска рап­там на­паў­ня­ецца спа­да­рож­ны­мі, па­ра­ле­ль­ны­мі

пра­екта­мі. Не ка­жу­чы ўжо пра май­стар-кла­сы і се­мі­на­ры, пад­цяг­ ну­лі­ся да «Ме­ся­ца» гос­ці з «Лі­тоў­скай прэс-фа­таг­ра­фіi. 15 га­доў», фа­ва­рыт «Ся­мі» з пра­гра­мы МФМ-2015 Элан Лыс­коў з пра­ектам «Camino», «Marionetta» Ма­рыі Ба­нэ, «Так! Гэ­та Мiнск» ад фо­та­клу­ ба-цёз­кі і «Мой Мінск» Ана­то­ля Дры­ба­са. Спра­цоў­вае, ма­быць, эфект фес­ты­ва­лю, ка­лі «ўсе» хо­чуць быць по­бач з па­спя­хо­вай спра­вай, раз­уме­ючы, што на вы­со­кай хва­лі ці­ка­васць пуб­лі­кі і ўва­га прэ­сы га­ран­та­ва­ныя. Прэ­міі, амбі­цыі Бю­ро МФМ уру­чы­ла ўлас­ныя прэ­міі — «Кан­дэн­са­ту» Сяр­гея Гу­ дзі­лі­на (пра­ект го­да), Аляк­сан­дру Ва­сю­ко­ві­чу за пра­екты «Кож­ная 6

трэ­цяя» і «Фо­та на па­мяць» (фа­тог­раф го­да), Анта­ні­не Се­ра­ко­вай і ка­ман­дзе вы­ста­вы «Кан­дэн­сат» (ку­ра­та­ры), аль­бо­му Ва­ле­рыя Лаб­ко «За­ўтраш­няя фа­таг­ра­фія» (пуб­лі­ка­цыя). Прэ­мія вы­зна­ча­ла­ся па вы­ні­ках 28-ці экс­пер­тных ацэ­нак, але пры­нцы­по­ва важ­на, каб не сы­хо­дзі­лі ў пя­сок падзеі го­да, каб фік­ са­ва­лі­ся як уда­лыя, так і ма­лап­рык­мет­ныя сён­ня, але пер­спек­ тыў­ныя актыў­нас­ці. Мой вы­бар схі­ля­ецца да «Фо­та на па­мяць» Аляк­сан­дра Ва­сю­ко­ві­ча, які змог пра­нес­ці да­ку­мен­та­ль­ную фа­ таг­ра­фію праз усе фі­льт­ры не­пры­ман­ня і за­ха­ваць пер­са­на­ль­ную ад­каз­насць за кож­ны парт­рэт. Шлейф ча­ла­ве­чай тра­ге­дыі ві­да­ воч­ны ў кож­ным вы­пад­ку. У шорт-лiс­це, ся­род іншых, — «Во­сем гіс­то­рый» Ва­ле­рыя Ка­цу­бы і Дзі­на Да­ні­ло­віч з пра­ектам «Аnatomia. Муж­чын­скае це­ла», дзве вы­дат­ныя раз­гор­ну­тыя пра­цы ў шы­ро­кіх рам­ках кан­цэп­цый ця­ лес­нас­ці. Бяс­спрэч­на, уда­ча Бю­ро ў тым, што яно па­спра­ба­ва­ла струк­ту­ра­ваць фа­таг­ра­фіч­нае поле, хай умоў­нае, але ў па­тэн­цы­ яле цал­кам ма­тэ­ры­яль­нае, а зна­чыць ма­ты­ва­ва­нае і кан­ку­рэн­та­ з­до­ль­нае. На­ват не­вя­лі­кія акцэн­ты — ужо ба­ра­ць­ба са­ма­люб­ства, ужо вы­клік.

1. Sputnik Photos. «Is (not)». Га­ле­рэя «Ста­лоў­ка XYZ».

2. Бе­ла­рус­кае гра­мад­скае аб’яднан­не фа­тог­ра­фаў. «Vortex preview». Сця­на ка­ля га­ле­рэі «Ў».

3. Albom.pl. «Што не па­мі­рае, тое і не жы­ло». Га­ле­рэя «Ста­лоў­ка XYZ».

4. Сяргей Ждановіч. З праекта «Месца». Дом культуры. Лынтупы.

5. Ген­дар­ны мар­шрут. «Жа­но­чы эман­сі­па­цый­ны пра­ект: між уто­пі­яй і рэ­ча­існас­цю (да 100-год­дзя рэ­ва­лю­цыі 1917 го­да)». Час­тка 1. Га­ле­рэя «Ста­лоў­ка XYZ».

6. Андрэй Лян­ке­віч. «Бы­вай, Ра­дзі­ма». Га­ле­рэя су­час­на­га мас­тац­тва «Ў». «Мастацтва» № 11 (416)

Рэц энзія

Гу­кі жы­ва­пі­су «Зва­ны» Ула­дзі­мі­ра Чар­ны­шо­ва ­ ў га­ле­рэі «Ра­курс» На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­кі Бе­ла­ру­сі Вік­то­рыя Ха­ры­то­на­ва Пад ура­жан­нем ад кі­на­фі­ль­ма або п’е­сы гля­дач звы­чай­на спра­ буе за­пом­ніць про­звіш­чы акцё­раў, рэ­жы­сё­ра, прадзю­са­ра, за­бы­ ва­ючы пра тых, хто за­йма­ецца гры­мам, кас­цю­ма­мі ці дэ­ка­ра­цы­ ямі. Але ме­на­ві­та яны — за ку­лі­са­мі ці за кад­рам — ства­ра­юць па цаг­лін­ках «бу­ды­нак» фі­ль­ма, спек­так­ля, дзя­ку­ючы ім па­ста­ноў­кі атрым­лі­ва­юць маг­чы­масць ува­саб­лен­ня. Ад­ным з та­кіх та­ле­на­ві­ тых і ад­да­ных сва­ёй спра­ве май­строў з’яў­ля­ецца мас­так тэ­атра і кі­но Ула­дзі­мір Чар­ны­шоў. Ула­дзі­мір Фё­да­ра­віч Чар­ны­шоў скон­чыў Вы­шэй­шы інсты­тут кі­не­ ма­таг­ра­фіі ў Мас­кве і трыц­цаць га­доў пра­ца­ваў мас­та­ком-па­ста­ ноў­шчы­кам на сту­дыі «Бе­ла­ру­сь­фі­льм». Быў га­лоў­ным мас­та­ком На­цы­яна­ль­на­га рус­ка­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра імя М. Гор­ка­га — якраз у той пе­ры­яд, ка­лі тэ­атр атры­маў зван­не На­цы­яна­ль­на­га. За га­ды пра­цы спек­так­лі, аўта­рам сцэ­наг­ра­фій якіх з’яў­ляў­ся Чар­

ны­шоў, ішлі з аншла­га­мі, ста­на­ві­лі­ся лаў­рэ­ата­мі між­на­род­ных і рэ­спуб­лі­кан­скіх фес­ты­ва­ляў тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва («Бра­ты Ма­ ор», «Рас­кі­да­нае гняз­до», «У пры­цем­ках», «Зы­ход», «Пер­пе­туум мо­бі­ле, ці Ве­чар яўрэй­ска­га анек­до­та» і іншыя). Тэ­атра­ль­на-кі­не­ма­таг­ра­фіч­ны дос­вед пра­цы вы­явіў­ся ў жы­ва­піс­ ных тво­рах Чар­ны­шо­ва асаб­лі­вас­ця­мі ка­ла­рыс­ты­кі, змес­ту, спо­ са­бу пад­ачы. У яркіх, на­сы­ча­ных ко­ле­рах, глы­бо­кіх воб­ра­зах, сім­ ва­ліз­ме, тэ­атра­ль­нас­ці поз і сю­жэ­таў. Мно­гія кар­ці­ны ма­юць па не­ка­ль­кі на­зваў — у ад­па­вед­нас­ці з раз­на­стай­нас­цю вы­ста­вач­ных ідэй. Ула­дзі­мі­ру Фё­да­ра­ві­чу най­перш важ­на арга­ні­за­ваць пра­сто­ ру, ад­чуць яе. На вы­ста­ве «Зва­ны» ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­цы Бе­ ла­ру­сі ска­рыс­та­лі­ся стэн­да­мі дзе­ля та­го, каб шы­ро­кая га­ле­рэя з вы­со­кі­мі вок­на­мі ста­ла бо­льш ка­мер­най, а пра­сто­ра — саб­ра­най. Ула­дзі­мір Чар­ны­шоў час­та ма­люе зна­ёмых акцё­раў, рэ­жы­сё­раў, ку­ль­тур­ных дзея­чаў, сцэ­ніч­ныя і дэ­ка­ра­тыў­ныя воб­ра­зы, пра­екты афар­млен­ня дэ­ка­ра­цый. Кар­ці­ны і іх экс­па­зі­цый­нае раз­мяш­чэн­ не за­ўсё­ды прад­угле­джва­юць раз­віц­цё сю­жэт­най дум­кі, мас­так аб’­ядноў­вае пра­цы ў гру­пы, шу­кае спо­са­бы ўза­ема­дзе­яння з гле­ да­чом, імкнец­ца да ды­яло­гу з ім. У зрэ­жы­сі­ра­ва­най та­кім чы­нам пра­сто­ры з мо­ман­ту ад­крыц­ця і на пра­ця­гу ўся­го ча­су экс­па­на­ван­ня раз­гор­тва­ецца тэ­атра­ль­нае дзей­ства. Кар­ці­ны ад­па­вед­на за­ду­ме мас­та­ка за­йма­юць свае мес­цы ў п’е­се, дзе для кож­най ад­ве­дзе­на свая ро­ля — жы­ва­піс­ на­га люс­тэр­ка падзеі або ча­ла­ве­ка, пра­екта ці го­ра­да. Вы­ста­ву Ула­дзі­мір Фё­да­ра­віч на­зваў «Зва­ны» — па­вод­ле свай­го трып­ці­ха, жы­ва­піс­на­га рэ­ха тво­ра Сяр­гея Рах­ма­ні­на­ва. Кам­па­зі­тар, пі­яніст, ды­ры­жор Сяр­гей Рах­ма­ні­наў у 1913 го­дзе на­ пі­саў гран­ды­ёзную сім­фа­ніч­ную па­эму для хо­ру, са­ліс­таў і аркес­ тра «Зва­ны» — прад­чу­ван­не падзей 1914 го­да і па­зней­шых. Вы­ка­ Лістапад, 2017

на­ны ўпер­шы­ню на­пя­рэ­дад­ні падзей 1914-га, зво­на­вы склад­нік па­эмы за­гу­чаў яшчэ бо­льш тра­гіч­на, па-пра­ро­чы. Зва­ны гу­лі, па­пя­рэ­джва­ючы пра не­бяс­пе­ку, па­жар, за­клі­ка­лі да ма­літ­вы, па­ве­дам­ля­лі пра ра­дасць, вя­сел­ле, на­ра­джэн­не. Звон да­ брас­лаў­ляе па­ча­так но­вых спраў, аца­ляе, за­клі­кае да мі­ру. Зво­ нам пра­во­дзі­лі на вай­ну, сус­тра­ка­лі пе­ра­мож­цаў, аб­вяш­ча­лі час свят­ка­ван­ня і пра­цы. Вы­ста­ва Ула­дзі­мі­ра Чар­ны­шо­ва — ні­бы га­ле­рэя та­кіх «зва­ноў», жы­ва­піс­нае рэ­ха ўчын­каў, ро­ляў, тво­раў, лё­саў, асоб, сцэн, падзей, сю­жэ­таў, імгнен­няў — «зва­ноў», якія за­ахво­ці­лі спы­ніц­ца мас­та­ка, гле­да­ча, су­час­ні­каў і пры­слу­хац­ца, азір­нуц­ца, пры­гле­дзец­ца. Ча­ ла­век-звон Рах­ма­ні­наў, ча­ла­век-звон Ша­ля­пін гля­дзяць з кар­цін твор­цы. Лю­дзі, якія па­кі­ну­лі знач­ны след у ку­ль­ту­ры і мас­тац­тве, — тыя, хто аб’­ядноў­ваў, хто зві­неў і клі­каў... Сяр­гей Рах­ма­ні­наў, Фё­дар Ша­ ля­пін, Рас­ціс­лаў Янкоў­скі, Ган­на Пін­ке­віч, Кан­стан­цін Сквар­цоў, Мі­ка­лай Руб­цоў, Ва­ле­рый Ра­еўскі, Ба­рыс Лу­цэн­ка, ле­ген­дар­ныя «Бітлз» і мно­гія іншыя вы­біт­ныя дзея­чы знай­шлі ўва­саб­лен­не ў па­лот­нах мас­та­ка. Ёсць кар­ці­ны — аса­біс­тыя ме­ло­дыі. «Парт­рэт ма­мы» — звон-успа­мін, які ад­гу­ка­ецца ў па­мя­ці твор­цы ме­ло­ды­яй. І «По­ўня ў Се­раб­ран­цы», «Се­неж-81», «Цу­на­мі ў Су­да­ку» — зва­ ны-ўспа­мі­ны. «Кроп­ка на Плі­се», «Скры­пач­ка Та­ня і Дон Кі­хот», «На­ро­джа­ны ў СССР», «Пі­во­ні Са­ры Бер­нар» — ме­ло­дыі-раз­ва­ жан­ні, зва­ны-дум­кі. «На­цюр­морт з ры­бай», «Кот Ціш­ка» — зва­ноч­ кі-ўсмеш­кі... Уся экс­па­зі­цыя — вод­гул­ле, рэ­ха ро­ляў, тэ­атра­ль­ных сцэн. Пе­ра­гук зва­ноў сва­ёй эпо­хі — ма­ляў­ні­чая ме­ло­дыя, а но­ты ў ёй — тое, што па­кі­ну­ла след у сэр­цы мас­та­ка Ула­дзі­мі­ра Чар­ны­шо­ва, май­стра жы­ва­піс­ных «зва­ноў».

1. Кроп­ка на Плі­се. Трып­ціх. Алей. 1997.

2. Сяр­гей Рах­ма­ні­на­ў. Зва­ны. Алей. 2014.

7

Рэ­п еэнзія Рэц ­т ы ­ц ы й­н ая з а ­л а

Доза антыдоту Вы­ста­ва су­час­на­га мас­тац­тва Чэ­хіі ­ ў Нацыянальным цэнтры сучаснага мастацтва Па­вел Вай­ніц­кі Гэ­та сап­раў­днае чэш­скае мас­тац­тва — па­ра­дак­са­ль­ на-іра­ніч­нае да з’едлі­вас­ці і са­ма­здзе­ку. Прад­стаў­ле­на но­ вая ге­не­ра­цыя мас­та­коў (што ці­ка­ва) з роз­ных мас­тац­кіх ася­род­каў кра­іны (што яшчэ бо­льш ці­ка­ва). Гэ­та не інтэр­на­ цы­яна­ль­на-мэй­нстрым­на-га­ ле­рэй­ная Пра­га, а мас­тац­тва на­ват не ла­ка­лі­за­ва­нае ў меж­ах кра­іны, але та­кое чэш­ скае-чэш­скае. І не то­ль­кі па па­хо­джан­ні мас­та­коў. Мін­скі НЦСМ зноў ла­дзіць доб­рую спра­ву-вы­ста­ву, су­мес­на з Амба­са­дай Чэш­скай Рэ­спуб­лі­ кі і кі­еўскім Чэш­скім цэн­трам 8

дэ­ман­стру­ючы бе­ла­рус­ка­му гле­да­чу зрэз арт-су­час­нас­ці асоб­най еўра­пей­скай кра­іны. Пра­ект мае пад­во­енае бе­ла­ рус­ка-чэш­скае ку­ра­тар­ства. Ці­ка­васць на­шай Дзі­ны Да­ ні­ло­віч да дыс­кур­су ця­лес­ нас­ці ві­да­воч­на па­ўплы­ва­ла на ад­бор удзе­ль­ні­каў. Але ску­льп­тур­ны бэк­граўнд ку­ра­ тар­кі з чэш­ска­га бо­ку Ве­ра­ ні­кі Псот­ка­вай стаў­ся вы­зна­ чаль­­ным для экс­па­зі­цыі. Гэ­та са­праў­дны бе­не­фіс Ве­ра­ні­кі — яе фі­гу­ра­тыў­ныя ску­льп­ту­ры пры­сут­ні­ча­юць амаль ва ўсіх па­мяш­кан­нях дру­го­га па­вер­ху бы­лых ака­дэ­міч­ных май­стэр­

няў на Ня­кра­са­ва, дзе мес­ціц­ ца вы­ста­ва, на­ват на лес­ві­цы і ў ка­лі­до­рах. Адзі­нае вы­клю­чэн­не — па­ кой­чык, за­ня­ты тво­ра­мі яе ка­ле­гі-ску­льп­та­ра Ду­ша­на Ва­ні. Тут шмат ску­льп­тур­ных ці­ка­вос­так, якія пра­ва­ку­юць саў­дзел. Най­перш — кла­січ­набе­лы бюст, што пі­ль­на со­чыць за на­шы­мі пе­ра­соў­ван­ня­мі па за­ле. Пус­тыя бе­лыя зен­кі ру­ха­юцца — уман­та­ва­ны ў ску­льп­ту­ру дэ­тэк­тар і па­ва­рот­ ныя ме­ха­ніз­мы вы­му­ша­юць іх на­кі­роў­вац­ца на кож­на­га, хто ўва­хо­дзіць у па­кой. Ду­шан пер­ша­па­чат­ко­ва пла­на­ваў вы­ ка­рыс­таць ка­ля­ро­выя імі­та­цыі ва­чэй, але вы­свет­лі­ла­ся, што ма­нах­ром­ны­мі, ні­бы­та ка­мен­ ны­мі, яны вы­гля­да­юць бо­льш сюр­рэ­аліс­тыч­на. По­бач яго­ныя ж кры­ху па­ло­ха­ючыя сі­лі­ко­ на­выя аб’екты, якія ве­ль­мі хо­чац­ца па­ма­цаць, — гі­пер­на­ ту­ра­ліс­тыч­ная са­да­ві­на-га­ род­ні­на... са ску­рай і ва­ла­са­мі,

што пад­азро­на на­гад­ва­юць ча­ла­ве­чыя. Асоб­на мас­так дэ­ман­струе твор са сва­ёй па­ра­ле­ль­най аль­тэр-стра­тэ­ гіі — ге­амет­рыч­на аб­страк­т­ най. Га­ры­зан­та­ль­ны па­ра­ле­ ле­пі­пед — стос звы­чай­ных са­ло­мак для на­по­яў, аку­рат­на скла­дзе­ных ад­на да ад­ной на вы­шы­ню, бо­ль­шую за ча­ла­ве­ чы рост. Ка­лі гля­дзець скрозь без­ліч плас­ты­ка­вых тру­ба­ чак — не­звы­чай­на ска­жа­ецца на­ва­кол­ле, а асаб­лі­ва аб­ліч­чы на­вед­ва­ль­ні­каў вы­ста­вы, што аказ­ва­юцца по­бач. Вы­ста­ву вар­та бы­ло ўба­чыць ама­та­рам ску­льп­ту­ры, бо яе чэш­ская ку­ра­тар­ка плён­ на пра­цуе са ску­льп­тур­ны­мі стэ­рэ­аты­па­мі. З па­праў­кай на ту­тэй­шы по­стсац­рэ­аліс­тыч­ ны дыс­курс, ста­туі Ве­ра­ні­кі Псот­ка­вай вы­кры­ва­юць сам міф ака­дэ­міз­му. Аго­ле­ныя, вы­ка­на­ныя ў да­ска­на­лай на­ ту­ра­ліс­тыч­най ма­не­ры, яны ні­бы­та здзек­ва­юцца з ба­за­вых «Мастацтва» № 11 (416)

ака­дэ­міч­ных пры­нцы­паў — у пер­шую чар­гу з «пры­га­жос­ ці» і «гар­мо­ніі». Не, на­зва­ныя якас­ці, без­умоў­на, пры­сут­ні­ ча­юць у пра­цах мас­тач­кі, але ча­му­сь­ці зда­юцца смеш­ны­мі, ня­важ­ны­мі. Жа­но­чыя «гра­ цыі», што ад­цяг­ва­юць улас­ныя склад­кі тлуш­чу, — іра­ніч­ная рэ­плі­ка па­пу­ляр­на­га ма­ты­ву ка­бі­нет­най брон­зы. Жан­чы­на­

Лістапад, 2017

па­доб­ная муж­чын­ская по­стаць пе­рад люс­тэр­кам — ака­дэ­міч­ на-кла­сі­цыс­тыч­ная мас­ку­ лін­насць на­вы­ва­рат. На­ват «пра­ні­ка­ль­насць» па­вер­хняў яе пух­кіх ка­бет у бі­кі­ні — пе­ ра­бо­ль­ша­на ма­ну­мен­та­льных по­ста­цей, скру­ча­ных са звы­ чай­на­га дро­ту, — уво­гу­ле ста­ віць пад сум­неў не­абход­насць дэ­та­лі­за­ва­на­га ця­жа­ру аб’ёмаў.

«Ску­льп­тур­ны рэ­алізм» па­ трэб­ны Ве­ра­ні­цы, каб пе­ра­ка­ наў­ча-іра­ніч­на ві­зу­алі­за­ваць па­пу­ляр­ныя жа­дан­ні і ўяў­лен­ ні су­час­нас­ці, па­каз­ва­ючы іх аб­сурд. На­прык­лад — пра­гу да ідэ­аль­на­га це­ла. Яе ця­лес­на­га ко­ле­ру «Ад­ам і Ева» лі­та­раль­­ на на­ма­га­юцца «здзьмуць» за­ліш­нія і «надзь­муць» па­трэб­ныя фраг­мен­ты сва­іх це­лаў. Пры­нам­сі, ску­льп­тур­ная ме­та­фа­ра — так­са­ма ве­ль­мі тра­ды­цый­ная зброя мас­та­ка — у гэ­тым вы­пад­ку пад­аец­ца да­рэч­най, хоць і гу­ляе су­праць тра­ды­цы­яна­ліз­му. На­рэш­це, сам ма­тэ­ры­ял — плас­тык, які ску­льп­тар­ка вы­ка­рыс­тоў­вае ў бо­ль­шас­ці прад­стаў­ле­ных тво­раў, — па­д­а­ ец­ца, з асоб­ным за­да­ва­ль­нен­ нем і пад­ка­выр­каю мі­мік­руе пад ме­тал. Усё на вы­ста­ве не тое, чым зда­ецца. На­ват кла­січ­ныя мед­ыя. Фа­таг­ра­фія пры­кід­ва­ецца жы­ва­пі­сам у тво­рах Ірэ­ны Арму­ты­ды­са­вай, і на­адва­рот — жы­ва­піс Здэ­не­ ка Да­не­ка ка­пі­руе стра­тэ­гіі і ме­та­ды фо­та­рэп­рэ­зен­та­цыі. Ні­бы­та на­рма­ль­нае ві­дэа — дзі­ця­чы му­льт­фі­льм пра па­рсюч­ка аўтар­ства Ра­ма­на Куд­ла­чэ­ка — су­сед­ні­чае з яго­ ны­мі ж пла­кат­ны­мі здзе­ка­мі з ка­мік­са­ва­ных су­пер­ге­ро­яў. Раз­уме­еш: му­ль­цяш­ны па­р­ сю­чок Лой­зік — з'яўляецца ге­роем най­леп­шым, бо мі­лы і сім­па­тыч­ны. Не ма­ючы звыш­ здо­ль­нас­цяў, ён во­ляю свай­го ства­ра­ль­ні­ка дзей­ні­чае не ў са­мых звы­чай­ных аб­ста­ві­нах, пры гэ­тым за­хоў­ва­ючы най­ леп­шыя ча­ла­ве­чыя (не па­ра­ся­ чыя!) якас­ці. На хіс­ткай гле­бе ня­ўпэў­не­ нас­ці і вы­со­ка­мас­тац­ка­га пад­ ма­ну най­бо­льш зра­зу­ме­лай айчын­на­му гле­да­чу вы­гля­дае Бар­ба­ра Лун­га­ва, якая пра­цуе ў га­лі­не рэ­аліс­тыч­на­га жы­ва­пі­ су. Тво­ры Бар­ба­ры пад­аюц­ца амаль сто­адсот­ка­ва по­стсац­ рэ­аліс­тыч­ны­мі — пры­тым што не ма­юць ні­яка­га да­чы­нен­ня да на­ша­га ба­лю­ча­га са­вец­ка­га мі­ну­ла­га. Ці­ка­ва, ад якой пе­чы тан­чыць мас­тач­ка з яе фі­ла­ соф­ска-фі­ла­ла­гіч­ны­мі рад­ка­мі ў сі­ві?

Яркі акцэнт экс­па­зі­цыі — за­ла вы­дат­най Тэ­рэ­зы Ру­ле­ра­вай, дзе мас­тач­ка з не­па­руш­ным тва­рам пан­та­мі­май жы­ва­пі­суе вар­тас­ці пра­ца­гу­ль­ні (play + labour = playbour — «што люб­ лю, тое і раб­лю») пад за­бой­нае тэх­на пра­фе­сій­на­га ві­дэ­аклі­па. А яшчэ «на­цяг­вае» сваё ха­ рак­тэр­нае пры­ваб­нае аб­ліч­ча юнай ды­зай­нер­кі на ге­амет­ рыч­ныя фор­маў­тва­рэн­ні ці пус­ка­ецца ў пры­го­ды ў вы­гля­ дзе пер­са­на­жа камп’ютар­най гу­ль­ні ў іншых ві­дэ­атво­рах. На тле ўлас­ных дзі­гі­та­ль­ных аўта­пар­трэ­таў, раз­дру­ка­ва­ ных на сце­нах ад пад­ло­гі да сто­лі, вы­гля­дае год­на. Але зноў жа — усё не так про­ста, як зда­ецца. Тэ­арэ­ты­зу­ючы сваё твор­чае крэ­да, Тэ­рэ­за пра­тэс­туе су­праць ды­зай­ну як па­вер­хне-ары­ента­ва­най пра­ кты­кі — спо­са­бу вы­твор­час­ці «мі­ль­ёнаў па­вер­хняў». Мас­тач­ ка пра­кты­куе пер­фар­ма­тыў­ны ды­зайн — з да­мі­ну­ючай ро­ляй пер­фор­ман­су. Па­вод­ле яе пе­ ра­ка­нан­няў, пер­фар­ма­тыў­нае ўздзе­янне на па­вер­хню ці, у мін­скім вы­пад­ку, на па­вер­хні свет­ла­вых пра­екцый і по­ста­ раў спры­яе іх раз­бу­рэн­ню і ўцяг­ну­тас­ці гле­да­ча ў мас­тац­ кае дзея­нне. Апош­ні па­ві­нен атры­маць ад вы­ста­вы вы­дат­ную до­зу анты­до­ту да ад­на­знач­нас­ці і не­па­хіс­нас­ці су­час­ных кар­цін све­ту, што ства­ра­юцца мед­ыя і су­по­ль­нас­ця­мі — у тым лі­ку й на­шай, мас­тац­кай.

1. Ве­ра­ні­ка Псот­ка­ва. Звер. Па­ты­ на­ва­ны акрыс­тал. 2008/2016.

2. Ве­ра­ні­ка Псот­ка­ва. Ку­ды. Сет­ка ра­бі­ца. 2015.

3. Ду­шан Ва­ня. Дэ­ка­ра­тыў­ны гар­ буз. Ка­ля­ро­вы сі­лі­кон, гіпс. 2014.

4. Ра­ман Куд­ла­чэк. Gahr, Ungh. Акрыл, ДВП. 2012.

5. Ду­шан Ва­ня. Voyeur. Элек­трон­ ны аб’­ект, кам­бі­на­ва­ная тэх­ні­ка.

2013.

6. Ду­шан Ва­ня. Ка­кос. Ка­ля­ро­вы сі­лі­кон, ча­ла­ве­чы во­лас. 2017.

7. Бар­ба­ра Лун­га­ва. Арфей і Эўры­ ды­ка. Алей. 2013.

8. Ду­шан Ва­ня. Ма­на­літ. Ме­та­ліч­ ная ра­ма, са­ло­мін­кі для на­по­яў.

2009.

9

Агляд

Су­праць гвал­ту documenta 14 Лю­боў Гаў­ры­люк

На дум­ку ку ра ­ ­тар ­кі і тэ ­арэ ­ты ­ка су час ­ на ­ га мас ­ ­тац ­тва Ка­ця ры ­ ­ны Дзё­гаць , documenta « мае рэ­пу ­та цыю ­ са­ма га па ­ ­лі ­ты ­за ­ва на ­ ­га , аван­гар­дна ­га , ра­ды ­ка ­ль ­на ­га , кан­цэп ту ­ ­аль на ­ ­га ды інтэ ­лек ­ту­аль на ­ ­га мас ­тац­ ка­га фо ру ­ ­му. Ня­гле дзя ­ чы на гэ ­ ­тыя стра ш­на ­ва­тыя ха ­рак ­та ­рыс ­ты ­кі , ён ве­ль ­мі ві ­до ­ві ш­чны ».

Што трэ­ба ве­даць пра Ка­сэль? Там ка­ля 200 ты­сяч жы­ха­роў; Го­рад быў моц­на раз­бу­ра­ны ў хо­дзе бам­ба­ван­няў 1943 го­да, і ця­ пер у ім пра­ктыч­на не за­ста­ло­ся за­бу­до­вы, ста­рэй­шай за 1950-я. Бра­ты Грым — ге­роі і брэнд Ка­сэ­ля, ве­ль­мі за­пат­ра­ба­ва­ныя, але гэ­та ўва­саб­лен­не тра­ды­цыi, што, з ад­на­го бо­ку, пад­трым­лі­вае схіль­­насць да гра­тэс­ку, чор­ны гу­мар, уто­піі ды іншыя гу­ль­ні ўяў­ лен­ня, а з дру­го­га — ста­рую шко­лу. За­мак Ле­вен­бург XVII ста­год­дзя трэ­ба па­гля­дзець аб­авяз­ко­ва, без­аднос­на да documenta. Го­рад уз­нік як ума­ца­ван­не ка­ля ра­кі Фу­ль­да, і гэ­та да­зва­ляе яму мець шмат кі­ла­мет­раў пры­бя­рэж­най, ле­са­пар­ка­вай, са­до­вай ды іншай пры­дат­най для public art плош­чы. У па­мяць аб «дэ­ге­не­ра­тыў­ных» Documenta на­ра­дзі­ла­ся ў 1955 го­дзе ў Гер­ма­ніі, якая то­ль­кі-то­ль­ кі па­ча­ла пры­хо­дзіць у ся­бе па­сля жах­лі­вай вай­ны. Ве­не­цыя бы­ла ўжо ста­тус­най пля­цоў­кай, і вос­трае ад­чу­ван­не та­го, што аб­наў­ лен­не не­абход­на ўсёй Еўро­пе, а па­ка­янне — ня­мец­ка­му на­ро­ду, бы­ло пе­ра­не­се­на ў фо­кус су­час­на­га мас­тац­тва. Іні­цы­ята­рам трох пер­шых documenta стаў мас­так і вы­біт­ны ку­ра­тар Арно­льд Бо­дэ, які ад­ра­зу па­ка­заў у Ка­сэ­лі Пі­ка­са і Кан­дзін­ска­га, па­зна­чыў­шы тым са­мым вяр­тан­не ў Гер­ма­нію са­мых аван­гар­дных імё­наў. Яны бы­лі пад­вер­гну­ты астра­кіз­му на­цыс­та­мі ў 1937-м і з го­на­рам вяр­ ну­лі­ся ў ку­ль­тур­ны лан­дшафт кра­іны і го­ра­да, зра­біў­шы Ка­сэль цэн­трам арт-падзей сус­вет­на­га маш­та­бу. Раз у пя­ці­год­дзе гэ­тая мі­сія па­цвяр­джа­ла свой уз­ро­вень і прэс­ тыж, і вось ужо 14-я documenta на ча­ле з поль­скім ку­ра­та­рам Ад­амам Шым­чы­кам за­к лі­кае свет «Ву­чыц­ца ў Афін». Усё рас­ка­за­нае вы­шэй бы­ло б фак­там гіс­то­рыi, ка­лі б не фе­ерыч­ ны «Кніж­ны Па­рфе­нон» Мар­ты Мi­ну­хiн з Арген­ці­ны. Рок-н-ро­ль­ныя ба­бу­лі Мар­та Мі­ну­хін, Джэ­та Бра­тэс­ку (Ру­мы­нія) — гэ­та сап­раў­дны рокн-рол, які вы­клі­ка­юць да жыц­ця ста­лыя мас­та­кi ўзрос­там 70-80 га­доў. Пры­клад­на як Мік Джа­гер або Джо Ко­кер, то­ль­кі ў ві­зу­аль­ 10

ным мас­тац­тве. Або Ма­ры­на Аб­ра­ма­віч, Ёка Она, Віў­ен Вэс­твуд і Ба­рыс Мі­хай­лаў, Ілля Ка­ба­коў — у арт-пра­кты­ках ця­пер ве­ль­мі вы­лу­ча­юцца са­мыя моц­ныя інды­ві­ду­аль­нас­ці та­го па­ка­лен­ня. Усе яны па­чы­на­лі на пра­тэс­най хва­лі, усе пра­йшлі ста­дыю аб­ ві­на­вач­ван­няў і скан­да­лаў. Па про­сь­бе Ад­ама Шым­чы­ка Мi­ну­хiн па­ўта­ры­ла свой за­ба­ро­не­ны «Па­рфе­нон» (1983), але скла­ла яго не то­ль­кі з вы­дан­няў, што пад­вер­глі­ся аб­струк­цыі: тут ёсць на­ват апа­вя­дан­ні Ага­ты Крыс­ці і «Ма­ле­нь­кі прынц» — у знак та­го, што тыя, хто то­ль­кі і шу­ка­юць, чым бы аб­ра­зіц­ца, мо­гуць за­ба­ра­ніць лю­бы твор. І да­клад­на ў тым мес­цы, дзе ў 1933 го­дзе ў Ка­сэ­лі га­рэ­ла вог­ніш­ча з кніг, ззяе ця­пе­раш­ні по­мнік усім «дэ­ге­не­ра­тыў­ ным», аб­ылга­ным і пры­ні­жа­ным. Увесь го­рад збі­раў гэ­тыя кні­гі: іх 100 000. З бе­ла­ру­саў я знай­шла то­ль­кі Свят­ла­ну Алек­сі­евіч. Не бу­дзем пе­ра­бо­льш­ваць сім­ва­ліч­нае зна­чэн­не, але ўцяг­ну­тасць гра­мад­ства і са­цы­яль­ны эфект пра­цы над «Па­рфе­но­нам» у на­ яўнас­ці. Пры­мно­жа­ны на 100 дзён экс­па­на­ван­ня. Мi­ну­хiн да­клад­на па­ўта­ры­ла фор­мы і па­ме­ры Па­рфе­но­на, усе 46 ка­лон. Яны па­бу­да­ва­ныя на асно­ве ме­та­ліч­най ра­шот­кі, што за­ паў­ня­юцца кні­га­мі і за­па­коў­ва­юцца звер­ху ў цэ­ла­фан. Пяць ка­лон за­ста­лі­ся не­за­поў­не­ны­мі, ця­пер яны сва­бод­ныя. А Джэ­та Бра­тэс­ку сё­ле­та па­каз­вае ад­на­ча­со­ва пер­са­на­ль­ную рэт­ рас­пек­ты­ву «Пры­ві­ды» ў На­цы­яна­ль­ным па­ві­ль­ёне Ру­мы­ніі (Ве­ не­цыя) — і інста­ля­цыю ў Ка­сэ­лі. І гэ­тай мас­тач­цы 91 год! Для Но­вай га­ле­рэі Джэ­та пад­рых­та­ва­ла гра­фі­ку, ві­дэа «Аўта­ма­ тызм» (сту­дыя L Atelierul, 1974) і да­ку­мен­та­ль­ную фа­таг­ра­фію. Ві­дэ­асю­жэт за­слу­гоў­вае ўва­гі: раз за раз­ам ча­ла­век пра­хо­дзіць па ка­лі­до­ры і раз­ра­зае на­жом пе­ра­шко­ды ў вы­гля­дзе вы­со­кiх чор­ных шчы­тоў. Мож­на лі­чыць гэ­тыя шчы­ты рэ­аль­ным аб­ме­жа­ ван­нем або стэ­рэ­аты­па­мі свя­до­мас­ці, але ў апош­нім эпі­зо­дзе за шчы­том ста­іць жы­вы ча­ла­век, яко­га па хо­дзе ру­ху не ві­даць. Наш ге­рой ужо на­ву­ча­ны дзей­ні­чаць на­жом (аўта­ма­тызм!), і ён не спы­ ня­ецца пе­рад жы­вой мі­шэн­ню. Да­лей ад рын­ку У гэ­тым — ад­но з ад­роз­нен­няў documenta ад Ве­не­цы­янска­га бі­ ена­ле: шмат не­вя­до­мых імё­наў, менш «зо­рак» і ста­ту­саў, ня­ма га­ «Мастацтва» № 11 (416)

ле­рэй і га­вор­ка не ідзе пра пад­вы­шэн­не рын­ка­ва­га кош­ту мас­та­ коў. Рэ­пу­та­цый — так, але да рэ­йтын­гаў, кір­ма­шоў, са­ло­наў да­лё­ка. Хоць бю­джэт са­мой documenta ўраж­вае: 37 млн еўра. Ка­ля 160 твор­цаў і 18 ку­ра­та­раў з уся­го све­ту ў ка­ман­дзе. 30 ла­ка­цый і 4 вя­лі­кія пля­цоў­кі ў Ка­сэ­лі ка­ля 40 пля­цо­вак у Афі­нах. Упер­шы­ню за ўсю гіс­то­рыю пра­ект падзя­лі­лі на два га­ра­ды (8 кра­са­ві­ка — 16 лі­пе­ня і 10 чэр­ве­ня — 17 ве­рас­ня 2017) і ўпер­шы­ню ў 14-м вы­ дан­ні documenta мас­та­кі атры­ма­лі га­на­ра­ры. У Ка­сэ­лі блі­жэй за ўсё да не­ка­мер­цый­най па­ра­дыг­мы «Но­ваяно­вая га­ле­рэя» (так яна на­зы­ва­ецца) — лофт у бы­лым па­што­вым анга­ры. Ці­ка­ва, што аўта­ры ўсіх афі­цый­ных тэк­стаў documenta 14 уклю­ча­юць у іх апі­сан­не пра­сто­раў: га­ды бу­даў­ніц­тва, імё­ны архі­тэк­та­раў, фун­кцыяналь­ныя за­да­чы, гра­мад­скую знач­насць. Пля­цоў­кі ма­ла пры­ста­са­ва­ныя для мас­тац­тва: ста­рыя ва­го­ны, пе­ рон чы­гу­нач­най стан­цыі, пла­ты, фа­са­ды бу­дын­каў, пус­ткі і г.д. — та­кі су­час­ны трэнд, і па­куль ён не вы­чар­па­ны. Але і ў му­зей­ных за­лах Фры­дэ­ры­цы­яну­ма вы­стаў­ле­ны, на­прык­лад, інста­ля­цыі — вуз­лы з рэ­ча­мі або ва­ліз­кі: так, спе­хам, збі­ра­юцца ў да­ро­гу ўце­ ка­чы, прак­тыч­на губ­ля­ючы ўсю сваю ма­ёмасць. На­ўрад ці та­кое мас­тац­тва ку­піць не­йкі ка­лек­цы­янер, хоць інсты­ту­цыя — маг­чы­ма. Пе­рад тва­рам На­ко­ль­кі па-вар­вар­ску на­цызм зніш­чаў кні­гі і сва­бод­нае мас­тац­ тва, на­сто­ль­кі скру­пу­лёз­на і пры­нцы­по­ва documenta яго збі­рае, ку­ль­ты­вуе, інтэр­прэ­туе. І ўвесь шмат­га­до­вы ме­гап­ра­ект, і, у пры­

Лістапад, 2017

11

Рэ­п е ­т ы ­ц ы й­н ая з а ­л а

ват­нас­ці, documenta 14, якая пра­цуе з вя­лі­кі­мі на­ра­ты­ва­мi: ад Афін, дэ­мак­ра­тыі і еўра­пей­скіх каш­тоў­нас­цяў да ва­енных кан­ф­ лік­таў мі­ну­ла­га ста­год­дзя і міг­ра­цый­на­га кры­зі­су ў ця­пе­раш­ня­га. І вя­до­ма, Ад­ам Шым­чык не­вы­пад­ко­ва звяр­та­ецца да пе­ра­асэн­са­ ван­ня во­пы­ту Дру­гой сус­вет­най вай­ны. Адзін з са­мых моц­ных ама­жаў з пад­обнай ка­на­та­цы­яй — «Рэ­ аль­ныя на­цыс­ты» Пят­ра Уклан­ска­га (Поль­шча; пер­шы ва­ры­янт — 1998 год) з акцёр­скі­мі ўва­саб­лен­ня­мі анты­ге­ро­яў. Уся­го іх 164, гэ­та шмат­мет­ро­вая інста­ля­цыя. Пра­ект пра­сла­віў­ся яшчэ ў Поль­ шчы акцы­яй па­пу­ляр­на­га акцё­ра Да­ні­эля Альб­рых­ска­га, які на­ кі­нуў­ся на фа­таг­ра­фіі з шаб­ляй. Шым­чык якраз і быў ку­ра­та­рам той вы­ста­вы, але ды­рэк­тар­ка На­цы­яна­ль­най га­ле­рэі мас­тац­тва «За­хэн­та», дзе ад­быў­ся скан­дал, вы­му­ша­на зво­ль­ні­ла­ся. Сут­насць «на­цыс­таў» ад гэ­та­га не змя­ня­ецца: нам пра­па­ну­ецца зір­нуць ім у во­чы, каб не за­бы­ваць тыя пя­ке­ль­ныя аб­ліч­чы. Іх но­сь­бі­ты ўта­ пі­лі па­ўсве­ту ў кры­ві, але сён­ня не­як трэ­ба з гэ­тым жыць. Акцё­ ры сыг­ра­лі свае ро­лі, гра­мад­ства ўсве­дам­ляе, аб­дум­вае гіс­то­рыю. «Пра­ва­ка­цыя Уклан­ска­га ў тым, каб звяр­нуць ува­гу на з’я­ву мі­фа­ ла­гі­за­цыі зла ў ку­ль­ту­ры і фе­но­мен эстэ­ты­за­цыі і ра­ман­ты­за­цыі зла­чын­на­га рэ­жы­му, за якім ста­іць сап­раў­дны во­пыт тра­ге­дыі», — пі­саў photographer.ru, ка­лі пра­ект дэ­ман­стра­ваў­ся ў Мет­ра­по­лі­ тэн-му­зеі ў Нью-Ёрку. Ніх­то ка­ля гэ­тай пра­цы не ве­ся­ліц­ца і не ро­біць сэл­фі. Па­глыб­ля­ючы­ся ў ця­лес­нае Ня­час­та лю­дзі з суб­ку­ль­тур трап­ля­юць у поле зро­ку бе­ла­рус­кіх мас­та­коў, тым бо­льш ці­ка­ва ба­чыць роз­ныя пад­ыхо­ды да гэ­тых тэм. Хоць у Бе­ла­ру­сі ся­род іх, ма­быць, ня­ма та­бу­ява­ных — до­сыць за­кла­па­ціц­ца мар­ке­рам 18+ і мож­на да­сле­да­ваць пра­бле­му. У documenta 14 пад­обная гіс­то­рыя бы­ла, цал­кам ка­рэк­тная і пры­ ня­тая з па­ва­гай: гэ­та Ла­рэн­ца Бют­нер, ад на­ра­джэн­ня ча­ла­век

12

«Мастацтва» № 11 (416)

Про­стыя і скла­да­ныя, ідэі і маш­та­бы За­ўсё­ды мя­не дзі­вяць аўта­ры, якія зна­хо­дзяць ве­ль­мі ла­ка­ніч­ ныя, але ёміс­тыя фор­мы для са­мых скла­да­ных тэм. Про­сты не зна­чыць пры­мі­тыў­ны, але вось бе­тон­ныя тру­бы ды­ямет­рам ка­ля мет­ра, даў­жы­нёй да 10-ці, яны рэ­аль­на ўзя­тыя з бу­доў­лі. Іх 20, уста­ноў­ле­ны на плош­чы Фрыд­рых­плац. На­поў­не­ны па­сце­ль­ны­мі пры­на­леж­нас­ця­мі, по­су­дам, тро­хі кні­га­мі, цац­ка­мі і г.д. — усё бы­ та­вое і ўся­го па тро­ху. Кур­дскi мас­так Хі­ва К’с на­зваў інста­ля­цыю «Ка­лі мы ды­ха­лі воб­ра­за­мі» (2017) у па­мяць пра га­ды страт, ка­лі міг­ран­там з Іра­ка быў і ён, і ты­ся­чы іншых лю­дзей. У тру­бах яны жы­лі. Яшчэ ад­на ма­гут­ная кан­струк­цыя, на­кшталт скво­ту з труб і на­ ват Кніж­на­га Па­рфе­но­на — «Сі­ту­ацыя» Кен­дэл Гір­са з ПАР (2004) у Фры­дэ­ры­цы­яну­ме. Яны ві­да­воч­на пе­ра­гу­ка­юцца: «Сі­ту­ацыя» — гэ­та та­кі су­цэ­ль­ны блок, ён скрозь скла­да­ецца з мат­коў дро­ту. Са­ма­га роз­на­га, але ў мір­ным жыц­ці мы на­ват не зда­гад­ва­емся, на­ко­ль­кі роз­ным ён бы­вае. без рук, за­тым мас­так, за­тым пер­са­наж, які змя­ніў муж­чын­скі пол на жа­но­чы. Яркі, маш­таб­ны (на вы­шы­ню 2-х па­вер­хаў) аўта­парт­ рэт, вы­ка­на­ны на­га­мі, не мог вы­чар­паць тэ­му іншай ця­лес­нас­ці, як і сцэ­на кар­млен­ня не­маў­ля ма­ла­ком з бу­тэ­леч­кі: Ла­рэн­ца ўмуд­ ра­ецца ўклю­чыць у пра­цэс усё, што яму да­ступ­на, — пад­ба­ро­ддзе, пле­чы, но­гі. Ві­зу­аль­нае да­сле­да­ван­не да­поў­не­на дзі­ця­чы­мі фа­ таг­ра­фі­ямі з ма­ці, жан­ра­вы­мі сцэ­на­мі — усё для та­го, каб рас­ крыць та­ямні­цу іншых ад­чу­ван­няў, іншых аб­ме­жа­ван­няў і маг­чы­ мас­цяў, з пра­вам на год­насць, пра­фе­сію, свой лёс. ...ды іншыя ва­енныя гіс­то­рыі Па­чуц­цё­выя воб­ра­зы Ла­рэн­ца су­сед­ні­ча­юць са змроч­ным све­там фран­цуз­скай мас­тач­кі Алі­ны Ша­паш­ні­каў, што ўва­саб­ляе тэ­му ця­лес­най ураз­лі­вас­ці зу­сім інакш — аб­страк­тны­мі фор­ма­мі, якія вы­к лі­ка­юць ад­да­ле­ную аса­цы­яцыю з ча­ла­ве­чым це­лам. Пры­чым зня­ва­жа­ным це­лам: у кан­цэп­цыі ска­за­на, што ў дзя­цін­стве Алі­на бы­ла вяз­ні­цай кан­цла­ге­ра, па­цяр­пе­ла, але ўра­та­ва­ла­ся. Ма­сіў­ ныя і дзіў­ныя аб’­екты на­гад­ва­юць не­шта на­кшталт спла­ву тлуш­ чу, мы­ла, кос­так, не­йкіх жу­дас­ных па­рэш­ткаў. Ёсць пры­кмет­ная пе­ра­кліч­ка з за­лай Ёза­фа Бой­са ў па­ста­яннай экс­па­зі­цыі Но­вай га­ле­рэі. У ім саб­ра­ныя аб’­екты ма­ла­мас­тац­кiя, але ніх­то ж і не ча­кае ад пе­ра­ка­на­на­га кан­цэп­ту­аліс­та ні­чо­га та­ко­га. Сан­кі з лям­ца­вы­мі кі­лім­ка­мі і ля­мец, які зві­сае са сто­лі, мі­ні-бус, по­суд з тлуш­чам — гля­дач documenta, ве­да­ючы гіс­то­рыю збаў­лен­ня збі­та­га лёт­чы­ка і на­ступ­ныя падзеі, раз­гля­дае інста­ля­цыю з ад­кры­тым пі­етэ­там. Ну а тыя, хто яшчэ не ве­дае пра Бой­са, мо­гуць на су­сед­няй ву­лі­ цы па­зна­ёміц­ца з да­ку­мен­та­цы­яй акцыі «7000 ду­боў», якая пад­ ра­бяз­на рас­па­вя­дае пра вы­сад­ку ты­сяч са­джан­цаў у Ка­сэ­лі, на documenta 7 у 1982 го­дзе. Па­ка­янне пе­рад раз­бу­ра­ным на вай­не го­ра­дам (у фор­ме вяр­тан­ня дрэў), мас­тац­тва як да­ступ­нае са­цы­ яль­нае дзея­нне, пры­нцы­пы Бой­са-тэ­арэ­ты­ка по­стма­дэр­ніз­му — мно­гае, ка­лі не ўсё, аб ге­ні­яль­ным міс­ты­фі­ка­та­ры ўва­со­бі­ла­ся ў гэ­тай за­ле і ў га­рад­ской пра­сто­ры. Ка­жуць, па­сля яго смер­ці ўсе цэн­тры су­час­на­га мас­тац­тва Еўро­пы ма­ры­лі аб пра­ва­ка­цый­ных аб’­ектах Бой­са ў лю­бым фар­ма­це: ад шлан­гаў з мё­дам да ба­за­ль­ та­вых пліт, вы­ня­тых з па­крыц­ця га­рад­ской плош­чы. Так ці інакш, тэ­ма ва­еннай агрэ­сіі, фі­зіч­на­га гвал­ту, па­кут і спа­га­ ды ад­но­сяц­ца да ку­ра­тар­скіх пры­яры­тэ­таў documenta 14. Плюс, вя­до­ма, ідэн­тыч­насць, зру­ша­ныя мас­тац­кія каш­тоў­нас­ці, гіс­та­ рыч­ная па­мяць. Па­ко­ль­кі тэ­ма вай­ны не сы­хо­дзіць з ку­ль­тур­на­га поля Бе­ла­ру­сі, нам асаб­лі­ва ці­ка­выя пры­кла­ды пе­ра­асэн­са­ван­ня гэ­та­га дыс­кур­су, і важ­на, у якіх арт-пра­кты­ках, не зу­сім звык­лых воб­ра­зах і фор­мах гэ­та ро­біц­ца. Лістапад, 2017

Му­зей Фры­дэ­ры­цы­янум — ма­лая ра­дзі­ма documenta — пры­нцы­по­ ва ад­да­дзе­ны мас­та­кам з грэ­час­кай экс­па­зі­цыі EMST, і яна больш чым пе­ра­ка­на­ль­ная. Хоць кры­ты­кі з на­го­ды су­пра­цоў­ніц­тва, ка­ла­ ні­яль­най па­лі­ты­кі і г.д. на ад­рас ку­ра­та­раў пра­гу­ча­ла ня­ма­ла. Ад­но з моц­ных гля­дац­кіх ура­жан­няў — гі­ган­цкая ві­дэ­аін­ста­ля­цыя Тэа Эшэ­ту «Раз­бу­ра­ны атлас». У яе скла­да­ны кан­тэкст з вы­ка­рыс­ тан­нем фо­ну — шмат­мет­ро­вы ба­нер з фа­са­да бер­лін­ска­га этна­ г­ра­фіч­на­га му­зея. Му­зей пе­ра­язджае ў рэ­кан­стру­ява­ны па­лац, і ка­ла­ні­яль­нае мас­тац­тва зноў трап­ляе ў імпер­скае ася­род­дзе. Факт той, што на ма­люн­кі (на ба­не­ры) ста­ра­жыт­ных ма­сак Афры­ кі, Акі­яніі, Азіі на­кла­дзе­ныя асо­бы су­час­ні­каў. У вы­ні­ку мас­кі рап­ там на­паў­ня­юцца жыц­цём, і вы ўжо не раз­уме­еце, што вы­клі­кае за­хап­лен­не як твор мас­тац­тва, а што пад­вяр­га­ецца гвал­ту, і хто ка­му­ні­куе з ва­мі. *** Адзін раз у пяць га­доў documenta па­каз­вае нам, як мы змя­ні­лі­ ся — ча­ла­век, гра­мад­ства, межы маг­чы­ма­га на яго меж­ах, на­шы ўяў­лен­ні пра мас­тац­тва і са­мо мас­тац­тва. У чым яго пра­бле­мы: ка­мер­цы­ялі­за­цыя, цэн­зу­ра арт-пра­сто­ры ці не­шта яшчэ? У лю­бым вы­пад­ку, гэ­та ад­но з са­мых да­клад­ных люс­тэр­каў, з усі­мі спрэч­ ны­мі пы­тан­ня­мі на­ват у аскеп­ках.

1, 2. Мар­та Мі­ну­хін. Кніж­ны Па­рфе­нон. Аб’ект. 2017.

3. Антоніа Вега Макатэла. Мельніца крыві. Інсталяцыя. ­ Сталь, дрэва, шкло. 2017 4. Ва­дзім Сі­дур. По­мнік за­гі­ну­лым ад гвал­ту. 1974.

5. Па­ста­янная экс­па­зі­цыя Ёза­фа Бой­са ў Но­вай га­ле­рэі.

6. Хі­ва К’с. Ка­лі мы ды­ха­лі воб­ра­за­мі. Аб’ект. 2017.

7. Кен­дэл Гірс. Сі­ту­ацыя. Інста­ля­цыя. 2004.

13

Парт­ф о­л іа

Інспі­ра­цыі ды інтэр­прэ­та­цыі Ка­ла­рыс­тыч­ная пра­сто­ра Мі­ка­лая Та­ран­ды Мі­хась Цы­бу­льс­кі Апа­вя­даць пра жыц­цё і твор­часць Мі­ка­лая Та­ран­ды, апе­ры­ру­ючы то­ль­кі сіс­тэ­май хра­на­ла­гіч­на пад­адзе­ных падзей і фак­таў, про­ ста не­маг­чы­ма. Бо ў та­кім разе за меж­амі на­шай ува­гі за­ста­юцца энер­гія і апан­та­насць май­стра, яго глы­бін­ная мэ­та­на­кі­ра­ва­насць, моц­ны эма­цый­ны і псі­ха­ла­гіч­ны на­строй, якія ста­на­ві­лі­ся ма­ гут­ным ру­ха­ві­ком мно­гіх пра­цэ­саў, прад­выз­на­ча­лі вы­ні­кі тых ці іншых жыц­цё­вых і твор­чых ка­лі­зій. Мі­ка­лай Та­ран­да па­чаў свой шлях у мас­тац­тве на­по­рыс­та, імклі­ва. Ён хацеў за­сво­іць і па­спра­ба­ваць усё. Гэ­та ад­чу­ва­ла­ся ўжо пры пад­рых­тоў­цы да па­ступ­лен­ня на мас­тац­ка-гра­фіч­ны фа­ку­ль­тэт Ві­цеб­ска­га пед­ага­гіч­на­га інсты­ту­та, а так­са­ма пад­час на­ву­чан­ня на ім. Пра­цаз­до­ль­насць Мі­ка­лая ўраж­ва­ла як сту­дэн­таў, так і вы­ клад­чы­каў. Вы­му­ша­ны ў хут­кім ча­се за­раб­ляць са­бе і сва­ёй сям’і на жыц­цё, ён, тым не менш, шмат ча­су ад­да­ваў за­сва­енню не то­ль­кі ба­за­вых ака­дэ­міч­ных ве­даў, але зна­ёмству з роз­ны­мі тэх­ні­ка­мі і тэх­на­ло­ 14

гі­ямі вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, ад­крыц­цю не вя­до­мых для яго «тэ­ ры­то­рый твор­час­ці». Па атры­ман­ні дып­ло­ма Мі­ка­лай пры­кла­дае мак­сі­мум на­ма­ган­ няў да арга­ні­за­цыі ўлас­най май­стэр­ні, каб мець пры­стой­ныя ўмо­ вы для пра­цы і са­ма­ўдас­ка­на­лен­ня. Шмат ездзіць на пле­нэ­ры і вы­ста­вы. А менш чым праз тры га­ды па­сля за­кан­чэн­ня мас­тац­ ка-гра­фіч­на­га фа­ку­ль­тэ­та Мі­ка­лай Та­ран­да арга­ні­зуе пер­шую пер­са­на­ль­ную вы­ста­ву, хоць ко­ла аб­авяз­каў кі­раў­ні­ка бю­ро пра­ мыс­ло­вай эстэ­ты­кі і не прад­угле­джвае та­кой твор­чай актыў­нас­ці. Ня­гле­дзя­чы на жыц­цё ў пра­він­цыі, Та­ран­да за­ўсё­ды імкнец­ца па­тра­піць у эпі­цэнтр падзей, пры­язджае на ста­ліч­ныя вы­ста­вы, зна­ёміц­ца з та­ле­на­ві­ты­мі мас­та­ка­мі, уваж­лі­ва на­зі­рае за іх твор­ час­цю. Ці не най­бо­ль­шы ўплыў на Мі­ка­лая Та­ран­ду аказ­аў яго на­стаў­нік жы­ва­пі­су, вы­дат­ны бе­ла­рус­кі мас­так Алег Арлоў. Праз доў­гія га­ ды яны сяб­ру­юць, ездзяць на пле­нэ­ры ў Літ­ву, на Па­лес­се, па ку­ «Мастацтва» № 11 (416)

па­лаў­скіх мясц­інах Бе­ла­ру­сі. Во­ль­ны экс­прэ­сіў­ны жы­ва­піс Але­га Арло­ва пры­цяг­вае ма­ла­до­га мас­та­ка, ста­но­віц­ца су­гуч­ным тэм­ пе­ра­мен­ту Мі­ка­лая. Важ­ны­мі для Та­ран­ды ста­лі па­ездкі (1977, 1983) у Дом твор­час­ці «Се­неж» Мас­тац­ка­га фон­ду СССР. Сам факт та­го, што ў гру­пу, якая скла­да­ла­ся з вы­со­кап­ра­фе­сій­ных гра­фі­каў, уклю­чы­лі ма­ла­до­га аўта­ра, на­ват яшчэ не сяб­ра са­юза, быў бес­прэ­цэ­дэн­тным.

1970-я для Та­ран­ды — час за­хап­лен­ня гра­фіч­ным мас­тац­твам, гэ­ ты пе­ры­яд пра­цяг­нуў­ся да па­чат­ку 1990-х. Яшчэ да сва­ёй пер­шай па­ездкі ў пад­мас­коў­ны «Се­неж» Мі­ка­лай тва­рыў у тэх­ні­цы лі­на­гра­ вю­ры, але да глы­бо­ка­га дру­ку не звяр­таў­ся. Ці не пер­шым гра­фіч­ ным цык­лам ра­бот у лі­на­ры­це ста­ла «Аршан­шчы­на» (1973—1979). У До­ме твор­час­ці «Се­неж», дзе Мі­ка­лай Та­ран­да пра­ца­ваў по­бач з вя­до­мым бе­ла­рус­кім гра­фі­кам, будучым на­род­ным мас­та­ком Бе­ла­ру­сі Гео­ргі­ем Па­плаў­скім, сва­іх ка­лег ён ура­зіў упар­тас­цю і на­стой­лі­вас­цю ў за­сва­енні гра­фіч­ных тэх­нік. Пра­ца ля афор­тна­га стан­ка з ра­ні­цы да но­чы да­ла плён: бы­лі ство­ра­ны дзве вы­дат­ныя ніз­кі — «Се­неж-воз­ера» і «Ман­таж­ні­кі». Праз не­ка­ль­кі ме­ся­цаў арку­шы з цык­лу «Ман­таж­ні­кі» па­тра­пі­лі на Усе­са­юзную вы­ста­ву «Кра­іна род­ная», і пра іх на­пі­саў усе­са­юзны ча­со­піс «Твор­чес­тво». Па­зней, у кан­цы 1980-х і на па­чат­ку 1990-х, мас­так зноў звер­нец­ ца да гра­фі­кі і на свет з’явяц­ца яшчэ не­ка­ль­кі гра­фіч­ных се­рый,

ся­род якіх «Крым» (1987—1989), «Ба­рань» (1991), «Орша» (1993). Яго гу­аша­выя кам­па­зі­цыі, зроб­ле­ныя ў па­чат­ку 1970-х, ад­мет­ныя экс­прэ­сіў­най ма­не­рай вы­ка­нан­ня, ад­на­ча­со­ва — ла­ка­ніч­нас­цю кам­па­зі­цый­на­га і ко­ле­ра­ва­га ра­шэн­ня. Асаб­лі­ва эфек­тныя пра­цы мас­так ства­рыў на пле­нэ­рах у кра­інах Бал­тыі. Ня­гле­дзя­чы на за­хап­лен­не гра­фі­кай, Мі­ка­лай Та­ран­да най­перш жы­ва­пі­сец. Да ся­рэ­дзі­ны 1970-х ся­род яго па­лот­наў пе­ра­ва­жа­лі парт­рэ­ты і на­цюр­мор­ты. У ран­ніх алей­ных кам­па­зі­цы­ях ма­не­ра жы­ва­пі­су да­во­лі рас­ка­ва­ная, на­ват экс­прэ­сіў­ная. Але вы­на­ход­ніц­ твам улас­на­га сты­лю Та­ран­да ні­ко­лі не за­ймаў­ся, а про­ста шу­каў ад­па­вед­ныя срод­кі для ўва­саб­лен­ня па­чуц­цяў і ду­мак. І за­ўжды быў пе­ра­ка­на­ны: «У мас­тац­тве лгаць не­ль­га...» Ма­гут­най кры­ні­цай на­тхнен­ня для Мі­ка­лая Та­ран­ды за­ўжды бы­лі на­ва­ко­ль­ны свет, пры­ро­да, род­ная зям­ля. Пры­га­жосць краю ста­ ла ка­мер­то­нам па­этыч­най воб­раз­нас­цi ў тво­рах мас­та­ка. I на­ват ка­лi ён пi­саў на пле­нэ­ры ў за­меж­жы ня­звык­лыя для во­ка бе­ла­ ру­са пей­за­жы цi звяр­таў­ся да аб­страк­цыi, гар­мо­нiя на­ва­ко­ль­на­ га све­ту за­ста­ва­ла­ся той унi­ка­ль­най пры­змай, праз якую май­стар успры­маў ака­ліч­ную рэ­аль­насць. Шмат пра­цу­ючы на во­ль­ным па­вет­ры, ён імкнец­ца за­ха­ваць ад­ кры­тасць i не­пас­рэд­насць успры­ман­ня пры­ро­ды і ўзмац­ніць пе­ ра­жы­тыя эмо­цыі ў жы­ва­піс­ных па­лот­нах. Шчы­рая за­ка­ха­насць

мас­та­ка ў пры­ро­ду i сён­ня за­ста­ецца надзей­най гле­бай для раз­вiц­ця яго твор­чай iнды­вi­ду­аль­нас­цi. Так­са­ма як i рэ­алiс­тыч­ ныя тра­ды­цыi, па­ва­га да якiх акрэс­лi­вае воб­раз­на-сты­лiс­тыч­ныя асаб­лi­вас­цi жы­ва­пiс­най ма­не­ры Мі­ка­лая. Бо­ль­шасць кам­па­зi­цый Мi­ка­лая Та­ран­ды — пей­за­жы на­строю, дзе важ­най з’яў­ля­ецца апа­вя­да­ль­насць. Жы­ва­пiс мас­та­ка вы­лу­чае ад­мет­ная па­эты­ка воб­ра­заў. У шмат­пла­на­вых кра­явi­дах Та­ран­ ды сво­еа­саб­лi­вая рыт­мi­ка, ка­ла­рыс­тыч­ная пра­сто­ра, акрэс­ле­ная мяк­кай та­на­ль­нас­цю ад­люс­тра­ва­ных ня­бё­саў. У жы­ва­пiс­ных па­ лот­нах без­лiч лан­дшаф­таў бе­ла­рус­кай зям­лi з уз­гор­ка­мi i раў­ нi­на­мi, ста­ра­жыт­ны­мi хра­ма­мi i вяс­ко­вы­мi ха­та­мi, ве­лiч­ны­мi сi­лу­эта­мi дрэў i да­ро­га­мi, што імкнуць у да­ля­чынь. Асаб­лi­ва па­пу­ ляр­ныя ма­ты­вы з воз­ерам, ра­кой. Май­стар пра­пус­кае эле­мен­ты рэ­аль­нас­ці праз воб­раз­на-сэн­са­ выя тран­сфар­ма­цыі, та­му ўва­гу гле­да­ча пры­цяг­вае не то­ль­кі за­ хап­ля­ль­ны кра­явід, але і суб’ектыў­ныя ўра­жан­ні, фан­та­зіі і дум­кі твор­цы, апан­та­на­га жы­ва­пі­сам. З кан­ца 1990-х Мі­ка­лай Та­ран­да па­чы­нае актыў­на ўдзе­ль­ні­чаць у між­на­род­ных пле­нэ­рах. Шэ­раг з іх быў арга­ні­за­ва­ны ку­ль­тур­ Лістапад, 2017

15

на-ад­ука­цый­ным цэн­трам імя Язэ­па Драз­до­ві­ча на ча­ле з Ад­ай Рай­чо­нак. Гэ­тыя пле­нэ­ры, пры­све­ча­ныя са­мым роз­ным вы­біт­ным асо­бам у бе­ла­рус­кай гіс­то­рыі, ку­ль­ту­ры і мас­тац­тве, пра­во­дзі­лі­ся ў бе­ла­рус­кай глы­бін­цы і збі­ра­лі вы­дат­ных мас­та­коў з роз­ных кра­ ін све­ту. Спро­бы асэн­са­ваць і ад­люс­тра­ваць у сва­іх кам­па­зі­цы­ях пра­сто­ру Язэ­па Драз­до­ві­ча і Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча, Ва­сі­ля Бы­ ка­ва і Ры­го­ра Ба­ра­ду­лі­на да­па­маг­лі Та­ран­дзе ства­раць вы­раз­ныя мас­тац­кія воб­ра­зы. На мя­жы ты­ся­ча­год­дзяў над­ары­ла­ся і маг­чы­масць тра­піць на між­на­род­ны пле­нэр у Бал­га­рыю, у го­рад Пер­нік. Са­ма атмас­фе­ра пле­нэ­ру, на­вед­ван­не му­зея су­час­на­га мас­тац­тва, зна­ёмства з шэ­ ра­гам бал­гар­скіх твор­цаў моц­на па­ўплы­ва­лі на Мі­ка­лая Та­ран­ду. У се­рыі кра­яві­даў і кам­па­зі­цый, на­пі­са­ных у Бал­га­рыі і па­зней у май­стэр­ні, вы­яві­ла­ся ці­ка­васць мас­та­ка да бо­льш аб­стра­га­ва­ най жы­ва­піс­най пра­сто­ры, да гу­ль­ні з ко­ле­рам. Мі­ка­лай ад­маў­ля­ ецца ад пра­сто­ра­вас­ці кам­па­зі­цый, на­блі­жа­ючы­ся ча­сам да фар­­ маль­­ных жы­ва­піс­ных інтэр­прэ­та­цый, да пад­крэс­ле­на му­зыч­ных, эма­цый­ных ва­ры­яцый на­строю. Ці гэ­та ўзнёс­лая «Во­се­ньс­кая ці­шы­ня» і ад­чу­ван­не «Ды­хан­ня вяс­ны», «За­ві­ру­хі», ці про­ста не­ пры­ха­ва­ны «Крык ду­шы»... І ўсё ж аб­страк­тныя вы­явы ў на­роб­ку Мі­ка­лая Та­ран­ды звы­чай­на эпі­за­дыч­ныя, бо па сва­ім скла­дзе ён мас­так на­тур­ны. І для яго пры­нцы­по­ва важ­ным за­ста­ецца ад­чу­ ван­не гар­мо­ніі і пры­га­жос­ці рэ­аль­на­га све­ту. Па вя­лі­кім ра­хун­ку, межы інтэр­прэ­та­цыі рэ­ча­існас­ці аб­умоў­ле­ ны то­ль­кі тэм­пе­ра­мен­там мас­та­ка і шчы­рас­цю ў вы­ра­жэн­ні па­ чуц­цяў. Да­рэ­чы, ме­на­ві­та апош­няя ры­са вы­раз­на акрэс­лі­вае тэм­па­ра­ль­насць і «тэм­пе­ра­ту­ру» яго па­лот­наў. А да­лу­ча­насць да рэ­аліс­тыч­ных тра­ды­цый да­зва­ляе ў по­ўнай сту­пе­ні за­ха­ваць дух на­цы­яна­ль­най шко­лы жы­ва­пі­су, які так час­та губ­ля­ецца ў гла­ба­ ліз­ме і кас­ма­па­лі­тыз­ме акту­аль­на­га мас­тац­тва. Іка­наг­ра­фія бе­ла­рус­кіх пей­за­жаў Мі­ка­лая Та­ран­ды да­во­лі шмат­ гран­ная. У ад­ных тво­рах мас­так на­блі­жа­ецца да эпіч­на­га ці эле­ гіч­на­га гу­чан­ня жы­ва­піс­на­га воб­ра­за, у іншых — акцэн­туе яго ча­са­вы, эцюд­ны ха­рак­тар. Мно­гія ка­ла­рыс­тыч­ныя тэ­мы ў кам­ па­зі­цы­ях Та­ран­ды то­есна злуча­ны з га­да­вы­мі цык­ла­мі, ста­нам над­вор’я. У сво­еа­саб­лі­вых пей­за­жах на­строю мас­та­ка хва­люе змен­лі­вы ха­рак­тар пры­ро­ды, не­паў­тор­насць вяс­но­вых ці зі­мо­ вых, во­се­ньс­кіх ці лет­ніх ма­ты­ваў. На­ро­бак Мі­ка­лая Та­ран­ды ні­бы скла­да­ецца з гу­чан­ня вы­раз­ных ко­ле­ра­вых акор­даў. Бо­ль­шасць пей­заж­ных ма­ты­ваў яднае мяк­кая жы­ва­піс­насць, па­бу­да­ва­ная на ды­на­міч­ных ма­ду­ля­цы­ях ва­лё­раў, дзя­ку­ючы ча­му кам­па­зі­цыі на­ бы­ва­юць яскра­вую рыт­міч­ную фор­му з улас­ці­вым ёй унут­ра­ным на­пру­жан­нем. У асоб­ных пей­за­жах мяк­касць кан­трас­таў зблі­жае 16

па­лот­ны Та­ран­ды з тво­ра­мі вы­дат­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­та­ка Ві­ таль­­да Бя­лы­ніц­ка­га-Бі­ру­лі, у іншых імпу­ль­сіў­насць і ды­на­мі­ка ма­ дэ­лі­роў­кі пра­сто­ры на­гад­ва­юць жы­ва­піс Але­га Арло­ва. Мас­так рэ­дка акцэн­туе дэ­та­лі. Шы­ро­кія ле­сі­ро­вач­ныя пра­клад­ кі ко­ле­ру і ды­на­міч­ныя па­стоз­ныя маз­кі ства­ра­юць мі­г­цен­не і вібра­­цыі па­вет­ра. Ве­лі­зар­ныя ма­сы не­ба ў па­лот­нах з ніз­кай лі­ ніяй да­ляг­ля­ду за­ва­рож­ва­юць сва­ёй ма­за­ічнай рас­пра­ца­ва­нас­цю і раз­ам з тым та­на­ль­най саб­ра­нас­цю. Звяр­та­ючы­ся да шмат­пла­ на­вых кра­яві­даў, твор­ца імкнец­ца арга­ні­за­ваць кам­па­зі­цыю жы­ ва­піс­на-рыт­міч­на, ня­рэд­ка раз­мяш­чае яе цэнтр на дру­гім пла­не. Эма­цый­на вы­ра­ша­ючы ка­ла­рыс­тыч­ны лад кар­ці­ны, Та­ран­да за­ хоў­вае і ўнут­ра­ную апа­вя­да­ль­насць, кан­крэт­на-да­ку­мен­та­ль­ны тэк­сту­аль­ны слой, у асно­ве яко­га — рэ­аль­ная фа­бу­ла. У сва­іх на­цюр­мор­тах Мі­ка­лай Та­ран­да час­цей за ўсё ма­люе квет­ кі, але ня­рэд­ка звяр­та­ецца і да ства­рэн­ня «парт­рэ­таў рэ­чаў», ува­ саб­лен­ня ў іх пэў­най фі­ла­со­фіі. У 2008-м Та­ран­да, адзін з не­шмат­лі­кіх май­строў рэ­гі­ёну, ста­но­ віц­ца сяб­рам на­вас­тво­ра­на­га твор­ча­га аб’яднан­ня «Тра­ды­цыя» і пры­мае ўдзел пра­ктыч­на ва ўсіх гру­па­вых вы­ста­вах, якія пра­хо­

дзяць не то­ль­кі ў роз­ных га­ра­дах Бе­ла­ру­сі, але і ў за­меж­жы. Пра­ яўляе ся­бе вы­дат­ным арга­ні­за­та­рам і ад­каз­ным ку­ра­та­рам у шэ­ ра­гу вы­ста­вач­ных пра­ектаў «Ка­ле­гі­ум» у Аршан­скай мас­тац­кай га­ле­рэі імя Вік­та­ра Гра­мы­кі (з 2009 го­да), у ка­арды­на­цыі вы­стаў сма­лен­скіх і мін­скіх мас­та­коў у Ві­цеб­ску. Сён­ня жы­ва­піс Мі­ка­лая Та­ран­ды яскра­ва ўва­саб­ляе твор­чыя пры­яры­тэ­ты май­стра. Яго пей­заж­ныя кам­па­зі­цыі, парт­рэ­ты і на­ цюр­мор­ты па­зна­ва­ль­ныя ў лю­бой экс­па­зі­цыі. У іх сво­еа­саб­лі­вая та­на­ль­насць ко­ле­ра­вай па­літ­ры, ад­мет­ная па­эты­ка мас­тац­кай пра­сто­ры, жы­ва­піс­ная эстэ­ты­за­цыя на­тур­на­га воб­ра­за і эма­цый­ ны на­строй. Ня­гле­дзя­чы на скла­да­ныя жыц­цё­выя пе­ры­пе­тыі апош­ніх га­доў, амаль кож­ны дзень Мі­ка­лай Та­ран­да па-ра­ней­ша­му пра­цуе ў сва­ ёй май­стэр­ні. Пі­ша кар­ці­ны, не зва­жа­ючы на на­строй і над­вор’е. А яшчэ шмат ван­друе, ад­гу­ка­ецца на пра­па­но­вы па­ўдзе­ль­ні­чаць у вы­ста­вах і пле­нэ­рах і з вя­лі­кай ахво­тай дыс­ку­туе пра су­час­нае мас­тац­тва. А зна­чыць, па-ра­ней­ша­му жы­ве і ды­хае гэ­тым во­ль­ ным па­вет­рам — твор­час­цю.

1. Вя­чэр­няя ці­шы­ня. Алей, ДВП. 2014.

2. Боль. Алей. 2006.

3. На­тхнен­не. Алей, ДВП. 2006.

4. Се­рэ­на­да зі­мы. Алей. 2017.

5. Пяць сяс­цёр. Па­мя­ці Г.І.Ці­то­ві­ча. Алей. 2017.

6. Ме­ся­цо­вая са­на­та. Алей, ДВП. 2017. «Мастацтва» № 11 (416)

Арт-да­ййджэст джэст Арт­да­

Музыка Ві­ зу­аль­ныя­мас­тац­твы

● ●Нью-ёркскі «Мет­ра­по­лі­тэн»

У­Му­ еі­Гу­ ген­ хай­ ма­ў­іспан­ пры зкан­ цы кас­ трыч­ ні­ка за­ скім­Бі­ ь­блаа­па­17­ве­ ас­нмя­ пра­сіўлме­ а­ма­наў на рпрэ­ ’е­ пра­ цуе­вы­ ста­ва­«Па­рыж,­ ру опе­ ры «Анёл-зніш­ чаль­ ка­ нец­ста­ гн од­ нік» су­час­ а­гдазя:­Сі­ кам­пна­ь­ зяі­тк,­ а­ра Рэ­ луз­Лат­ То­дмон,­Ту­ а­са Ад­ эса (ёнрэк­і­іх­ вы­сту­піў су­ час­ і­ж кі».­Як­вы­ ні­ктае­з­ і ды­ рны­ о­рам спек­ ак­ля). на­ звы —­пра­ ху­ Аўтар ліб­рэ­теакт­пра­эпо­ і рэ­жы­сёр — па­ лі­тКэрнс. ыч­ных­ка­ ак­нлоў­ із­м Том Па­стта­ кааў­і­ мас­ ац­кніх­пе­ ра­сўіч­ тва­ рэн­ няў,­ на­ттхнё­ ая кла­ най стуж­ у­вы­ і­кіу­ча­ го­з’ яэві­ кай нЛу­ са Бу­ ню­ лялі­зся­но­ та­кой выя­плы­ нзі,­якія­вы­ зна­чы­лі­ са­май на­ вай. «Анёл-зніш­ раз­ цё­арту­на­пра­ цтя­ гу­ная ча­лвь­іц­ нік» — сюр­рэ­аліс­ ыч­ ўся­ го­ХХ­ста­ дзя.­Вы­ фан­ та­зія прагод­ зва­ ны аб­сета­ д,ва­ ўні­ а­ль­цніая­га­ оў­мо­ ным­чы­ якікгос­ ні­як лне гуць нам­ та­ мку,­што­экс­ пма­’е­ на­ ныя­ра­ па­ і­нуць. Прэ­ рваа­опе­ ры бо­ ат­ ых­ка­ ек­ ад­тбы —­з­пры­ ы­ла­ся на вЗа­ лньц­ бур­глскім цый:­120­кар­ цін,­ма­люн­каў,­ фес­ты­ва­лі ў 2016-м. аква­ рэ­ ка­Віў­ ен­ Да но­ вла­ей.­Ку­ га го­драа­ўтар­ «Мет» ад­ Грын­за­ дзі­л сря­на­неа­ бу­дзец­цсая­ріо­ прэ­ ма­ ’е­ а опе­ры­ ім­ пчрэ­ сі­ія«Ма­ ніз­мде,­сім­ вта­эр­ ліз­ е­ Пу­ ы­н ам Ба­ фмляй». і твор­ цші­гру­ ы­«На­ і». Па­ста­чнас­ оў­ чы­кпам вы­сб ту­ пае ●Энта­ні Мін­ге­ла, у га­лоў­най У­лон­ парт­ыдіан­ кі­сткай­Barbican­ ай­скае сап­ра­на Art­Gallery­да­21­ве­ ас­ Хюі Хэ. Кры­ты­кі на­зры­ ва­юць ня­прэ­ злен­ ту­ чы­ у­ яе аша­ ам­ лю я­лць­спад­ ь­най, вы­ дн ат­ зна­ мкі­та­а­ а­аме­ кан­ ска­ га­ найка­ ва­ лгіс­ ткайріы­ бо­ льш як са­ мта­ ву­ а­Мі­шсэ­ ля­Пры на­ у­р а­кла­Жа­ ь­найнактры­ ай. Бас­ яне­ кан­кція —­гра­ ы ліс­та­пфа­і­дцаіс­ўта­(пі­ «Мет­ ра­ра­ нью­ёрска­ га­стрыт­арту­ по­лі­тэн» про­ йдзе прэ­м’е­ра 1980­х)­і­ня­ рым­ слі­вта­ га­ «Ча­ра­дзей­нўай флей­ ы» не­ ац эк­ спрэ­ яніс­тна.­Да­сва­ Мо­ ар­ та. Усі­снеж­ і тэ­атр ёй­ ран­ яй­смер­ і­ў­27­га­ доў­ён­ за­пнро­ сіць нацпа­ ка­зы но­ вай па­ спеў­ства­ ртыць­бо­ вер­ сіі апе­рэ­ ы «Вя­слё­ьш­за­ лая тры­ты­ чы­ра­ ўда­ва»ся­ Фран­ цабот,­якія­сён­ Ле­га­ра і ня­рас­ і­да­нзыя­па­пры­ ват­ опе­рык«Ген­ эль і Грэ­тэль» ных­ка­ лд ек­ цы­ Хум­пер­ зін­ кяа.х,­з іх­і­бы­лі­ ад­ ● абра­ныя­ка­ля­ста­прац­ для­прэ­ зен­ цыі­ў Бар­ ан­ Пры кан­ цыта­ кас­ трыч­ні­кбаі­кМа­ цэн­ ры.­Бас­ кі­епрэ­ ўская­«Boom­ ры­ітнскі тэ­атр зен­та­ваў for­Real» —­пер­ ая­по­ дзве му­зыч­ныяшпрэ­ м’е­ўрна­ ы — маш­ ва­ў­ «Ды­траб­ эк­нтая­яго­вы­ ар тэ­атра»ста­ Мо­ цар­та Англіі,­яна­пла­ на­ а­і» ла­Гек­ ся­як­ і «Бен­ве­ту­на Чэ­ лві­н та­ра сво­ ела­і­сёаб­ і­вая­рэ­ ан­ Бер­ за.лПра га­лкоў­ нса­трук­ га цыя­пер­ шай­вы­ вы­Бас­ ктіі,­ ге­роя апош­ ня­гаста­ тво­ ра вар­ а пра­ е­дзе­ най­у­1981­го­ зе,­ ска­взаць асоб­ на. У ся­мі­ддзе­ з­ча­ ча­лаван­ а­ся­яго­сус­ ся­ці­гго­і­па­ а­до­вым тур­ным вет­ ная­сла­ а.­Лон­ дан­ жыц­ ці мас­вта­ ка змяс­ цсі­лкая­ і­ся экс­ а­зі­ц ыя­па­ нец­ са­мпыя па­ чэс­нчыя за­цка­сё­ а­зыле­та­ 21­ве­ ас­н ндец­ цра­а­мі, эпо­хі,рра­ бя­і­пра­ о­та надцяг­ шэ­ эў­ да­28­сту­ дхзе­ я­2018. уцё­кі, зна­ о­днжан­ не ў тур­ме, ●пра­ца над успа­мі­на­мі. Вы­ ● ста­ва­«Рэ­не­санс­у­ Ве­ е­цыі.­Тры­ умф­пры­ гш а­ы Нанліс­ та­па­даў­ скай афі­ жос­ ці­і­крах­жы­ ва­пі­лса» у»­ў­ мі­лан­ ска­га «Ла Ска­ да­мі­ Му­ зеі­Ці­ сэ­на­Бор­ не­мопе­ і­сы­ры ну­ю ць дзве на­звы — прэ­ збен­ уе­май­ троў­XVI­ «На­ у­кта» Вер­дсзі з зор­ным ста­ год­ дчзя,­та­ кіх­як­Ты­ ы­ ыі Леа Ну­ ы ў га­ лоў­найцпарт­ ян,­Ве­ а­нке­ та­рця­ э­тба­і­ (пяцьрпа­ а­ззэ,­Цін­ аў) і «Я е Ла­ ба­тчо.­Пра­ у, я ця­цбы­свед­ е чую, чяаць­пра­ ся­бе губ­ эва­ лю­су­ цыю­та­ гга­ачас­ нла­ ляю» час­на­ іта­ ь­гяа­жы­ нска­га аўта­ра Са­ль­ва­то­рэ Ша­ры­на.

Лістапад, 2017 ­­­­­­­­­­­­­­­­­Жнівень,­2017

Сне­ ань у «Ла гСка­ ла»лпрой­ ва­ пі­сжу —­ад ува­ і­да­ко­ е­ру­ дзезпад ка­мі прэ­ мн’е­ рц ыю­ і­на­ і­ран­зна­ няў­за­рэ­ аль­ ас­ опе­ры Умбер­ та нДжар­ ана да­падзен­ ня­тэх­ іч­на­гда­май­ «Андрэ Шэ­ нье» (сембо­ спек­ стэр­ ства­ў­по­ зніх­ра­ тах­ так­лряў), у га­ няых парт­ы­ аўта­ аў.­Ве­ нле­оў­ цы­ нская­шко­ ях — Юсіф Эйва­ заў і Ган­ на ла­ў­пе­ ры­яд­Рэ­ не­ сан­ су­вы­ Ня­ а. У пер­ шым ме­нся­ лу­ чта­рэб­ ла­скя­сва­ імі­вы­ ключ­ ы­цмыі­ но­ а 2018 го­ а мі­лан­ цаў ка­ лва­а­ ргыс­ тыч­ны­ мді­якас­ ця­м і. ●за­про­сяць на прэ­м’е­ру апе­ рэ­ты Іа­лга­ на Штра­ уса У­ні­ дэр­ ан­ дскай­ла­ ка­«Ля­ цыі­ту­ чая мыш».хо­ За ды­ры­жсор­ Foam­пра­ дзіць­вы­ та­свкім а­ пу­глен­ ь­тдам ста­ яць ле­ ар­бу­ на­дгзе а­фа­ тог­ ра­сла­ фа­ву­ ты дЗу­ ба­Па­ ін Ме­ а. Гор­ а­н рткса.­Ён­стаў­ ● шым­рэ­жы­сё­рам­афра­ пер­ Па­ррыж­ кая «Опе­рлаі­вБас­ ты­ аме­ ы­ксан­ цам­у­Га­ у­дзе,­ ліі» на пра­ўцна­ я­гумет­ ліс­ а­пн а­д які­зняў­по­ ртаж­ ы­а ча­ты­ рыкі­фі­ разы па­ка­жа спек­ мас­ тац­ льм.­Паркс­на­ такль «З мёр­тва­ грау­«збро­ до­ма»,яй­ зы­ ваў­сваю­ка­ ме­ асно­ вай яко­га зра­тба­ і­лздым­ а­ся кі­ вы­ ба­р у»­і­праз­фо­ парт­тыаў­агу­ ту­ра лчэш­ ска­га аўта­ ра звяр­ ь­ную­ўва­ гу­на­ Ле­р аша ча­ка. гСа­ сег­ э­га­цЯна­ ыю,­мар­ і­нча­ы­ лі­нзен­ а­ не бы­ло на­ і­са­вняд­ а кам­ па­зі­та­рам цыю,­не­ сппра­ лі­васць­і­ у 1928 го­дзе. Ён жа стаў­ся і бед­ насць. ●аўта­рам ліб­рэ­та, ство­ра­на­га па­вод­ е апо­ вес­ці Да­ста­ Між­ на­рлод­ ны­цэнтр­фа­ та­ еўска­ га «На­тат­кі з мёр­ тва­ га гра­ фіі­ў­Нью­Ёрку­па­ каз­ вае­ до­мна». м’е­ра ад­бы­ла­ссята­ «Ма­ і­фПрэ­ ест­Magnum».­Вы­ ў Брно па­сля смер­ці аўта­ра.

У снеж­снве­ і твор Яна­ча­кка­ амбу­ дзе ва­пры­ ча­ная­зна­ і­та­ чар­га­вац­ ца наспа­ см кай му­аген­ цтву,­за­ на­рвыж­ а­на­ у­ афі­ шы прэ­мс’ер­ ны­кман­ і па­ не­ ўза­ ба­зве­па­ ля­за­ чэн­ня­ ка­за­ мі «Ба­вге­ мны» Пу­чы­ і (іх Дру­ гой­сус­ ет­ ай­вай­ нны­ пла­ ну­ ецца Умга­ лоў­нсай та­ кі­м і­зна­ ка­12). мі­ты­ і­май­ тра­ парт­ыі Мі­ мі вы­спту­ пяць дзве мі,­як­Ро­ берт­Ка­ а,­Анры­ са­ліс­ ткі — Аі­ а Га­ры­фу­лі­на і Кар­ цье­Брэ­ сдон,­Джордж­ Со­днжар­і­Дэ­ я Ёнча­ва. Ро­ від­Сей­мур.­Для­ ● цтва­бы­ла­ство­ра­ная­ аген­ Налі­ліс­ та­ а­даў­лсь­ кай і сне­ ­ ве­ зар­ нпая­ко­ касць­куль­ жань­ с­кіхтафі­ ахій.­У­ро­ Англій­ та­ вых­фа­ аг­рш а­ф лсі­кай на­цы­ ай топе­ рысне­ арга­ ні­язна­ а­тла­ь­ рна­гэ­ ай­вы­ та­в­ ы­ каль­ ­кпі іў­Кле­ на­зваў. Гэ­та «Ра­ дэ­­лін­ вы­ сту­ ман­Шэ­ ру­з­ да»зея­су­ Ген­дчэ­лас­ я,н«Аі­ да» Вер­ Му­ а­га­мас­ тац­дзі і прэ­м’е­ра «Мар­ ні»каме­ ры­ тва­Сан­Фран­ цыс­ а,­які­ кан­ ска­га кам­ а­зі­та­ра тНі­ ка ра­ ней­пра­ ца­впаў­у­Цэн­ ры­ М’ю­ лі.дУу.­Фа­ асно­ версю­ эта —цра­ Па­ мпі­ таг­ а­фж іі­аген­ ­ ман Уін­ ста­на Грэ­ а, лэкра­ ні­ тва­бу­ дуць­прад­ см таў­ е­ны­ў­ за­ва­ныгля­ Альф­ рэ­дам Хіч­ко­ тым­вы­ дзе,­як­яны­бы­ лкі­ам. Ці­ка­лві­а, што «Мет­ра­ о­пла­ і­тчэн» апуб­ ка­ ва­ныя­пер­ шпа­ ат­ за­вка —­у­га­ а­за­ла «Мар­ ні» аўта­ ко­ зе­тах,­ча­ со­прі­суах­і­ длятац­ се­зко­ на 2019-20 га­доў. мас­ іх­кні­ гах. ●У Англій­скай на­цы­яна­ль­най опе­рныі­цпрэ­ мл’е­ ад­бу­д зец­ У­Му­ ы­па­ ь­рнаым­му­ зеі­ў­ цаазе­да­24­ве­ ра­ней, чымрза акі­ янам. Га­ ас­н я­пра­ цуе­ Ува­ескт­«Ад­ о­біць твор Майкл Ме­ер, пра­ крыц­ цё­Ман­ ула­дяа­ ль­нік прэ­мдііам,­Па­ «То­ні». дры­ на.­Амстэр­ рыж,­ Тры га­ды та­му ён дэ­бю­та­ваў

у «Мет­ ра­по­лі­тэн» па­ста­снве­ оў­ Лон­ дан,­Нью­Ёрк»,­пры­ кай «Ры­га­ е­та», а дзея­ не ча­ ны­юбі­ ллею­ўзнік­ нен­ння­ опе­трац­ ы кпе­ а­нёс укЛас-Ве­ гас мас­ а­гра­кі­ рун­ у­De­Stijl.­ 1960-х. Му­ зей­ва­ло­дае­най­буй­ней­ ● шай­ка­ лек­цы­яй­ра­бот­Пі­та­ Ма­рдыя ле­гі­на, ад­на рзаў,­ Ман­ ры­Гу­ яна —­300­тво­ са­мых зна­ ка­мі­ткых спя­ва­чак якія­і­пла­ нуе­па­ а­заць.­ су­ ас­ нас­цр і, а­ як дыя­ў­наз­ о­ма, па­ Га­ рча­ ды,­пе­ лі­чвя­ а­н чы­на­ладсвой твор­ чы шлях ве,­Ман­ ры­ян­лі­ чыў­сва­ ім­ у Мін­ ску. Укуль­не­пе­ пер­шай па­ лео­ ве до­ мам,­па­ ра­ хаў­ ліс­та­па­да ад­бы­лі­сяждва яе у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­ ыў­да­ со­млай­смер­ ь­ныя кан­ са­ цці.эр­ты: спа­чат­ку ●ў вя­лі­кай за­ле Мас­коў­скай, по­ ым Санкт-Пе­ цяр­ бур­гкскай Тэ­ мта­ тыч­ ная­вы­ста­ ва­«Пі­ а­са­ фі­лар­мжо­ ній. Артыс­ тка на­пля­ ы»­бу­ дзе­па­ ка­звы­ а­ кон­ва­ланарыі з опер дзі, ная­ў­Ве­ е­цыі.­Экс­ па­зВер­ і­цыя­ Пу­бчу­ ы­ ні­цэ­цкі,ол­кар­ Рас­іні.ці­ны­ вы­ дна­і,вДа­ а­ная­ва­ У снеж­ нікГу­ е­гі­напвы­ ра­ Па­ бла­Пі­ а­сла­«Ку­ а­лпьш­ чы­ віц­ца ў Іта­лію, дзе тэ­атры цы»­(1937)­з­ка­ лек­цўыі­Пе­ гі­ Са­ лер­ на трой­чы пра­еспя­ Гу­ ген­ хайм,­а­сам­пра­ кт­вае га­лоў­ ную ў «Ту­ ран­ пры­ све­ ча­нпарт­ ы­тэ­ы мю е­пля­ жа­ дот» Пу­ чы­ тым як­лей­ тма­ тны­і.вУслед у­твор­за час­ ці­ Ма­рта­ ыю Гу­ле­чгас­яго­жыц­ і­ну ча­ка­юцьця­ў­ у мас­ ка­пад­ нью-ёрскім не­гчі-хо­ Пра­ ван­се.­Сё­«Кар­ ле­та­па­ ы­ ле». Там 12 снеж­ ня ад­бу­дзец­ ца, на­ ецца­се­ рыя­з­40­вы­ стаў­ юбі­лей­ нзыі­вы­ кан­ вач­кі, пра­су­ вя­ нца­эрт ход­спя­ ні­ка­ прысвечаны яе ку­ біз­му­з­Між­30-годдзю зем­на­мо­р’ем,­ творчай дзейнасці.

● якую­арга­ ні­зуе­па­рыж­скі­ Яшчэ ад­нкаа­снадзвы­ чай за­пат­ Му­ зей­Пі­ а.­Пер­ш ай­у­ёй­ ра­бна­ ва­ная ка — Ды­ ям нааў­ ста­ е­экс­ па­зор­ зі­цыя­кас­ цю­ Да­м рау у снеж­нріа­бу­ дзе і­дэ­ ка­ ра­ц—ый,­ство­ ных­мас­ трой­ чы спя­ваць га­лоў­рнад»­ ую та­ ком­для­ба­ ле­та­«Па­ парт­ ыю ў г«Лю­ чыігдзі мер­ тру­ пы­Сяр­ ея­Дзя­ і­ле­вЛа­ а,­яна­ мур» Мюн­хе­не,сна ад­ кры­уецца­ў­кра­ а­ві­сцэ­ ку­ў­не Ба­авпа­ ар­лсі­кай ры. зЯе парт­ не­ тан­сопе­ кім­му­ еі­Ка­ па­ нё­р спек­ ак­ і вы­сту­ пдіць дзі­ мам он­туэ.­Вы­ стта­ влу­«Спа­ га­ а­ поль­скі ктэ­ ар Пётр Бэ­ ча­ла і­жах.­Пі­ а­н са­на­шля­ ху­да­ (Эдгар). “Гер­ ні­кі”»­мож­на­бу­дзе­ У лю­ тым на­ступ­ а го­дазеі­ ўба­ чыць­з­кра­ са­нва­ і­кга­ў­Му­ фа­ аў спя­вфач­ кі ча­ка­ ка­ рна­а­ лте­ вы­Са­ іі­ў­Мад­ рюы­ць дзе. ●ча­ты­ры яе кан­цэр­ты, су­мес­ ныя са зна­ мі­тым Ёна­ 7­е­Мас­ коў­кса­ кае­бі­ ена­ ле­сам Ка­ фма­ ам. Гэ­ а тбу­ дуцькры­ су­ чуас­ на­гна­мас­ ттац­ ва­ад­ леп­шыя пля­ цоў­ кі Еўро­ пы — ецца­19­ве­ рас­ ня­ў­Но­ вай­ вя­лі­кцая за­ц лаы­на­Крым­ Фран­кфур­ цкай Трац­ я­коў­ скім­ опе­ ры, Вен­ кая і цПа­ рыж­ская Ва­ ле­і­пра­ цсяг­ нец­ а­да­18­ фі­лдар­ ніі, р за­ а Ка­ та­лон­ сту­ зе­м но­ я.­Ку­ а­лтар­ кай­асноў­ скай му­зеы­ кі ў Бар­ е­лло­ не. на­ га­пра­ кта­«За­ всоб­ ач­ ныя­ ● сы»­ста­ла­Юка­Ха­сэ­га­ва,­ ля­ Элі­ нанГа­ ран­рча­ а,тар­ лат­ ій­скае га­ лоў­ ая­ку­ ква­Му­ зея­ мец­ цна-сап­ ра­нта, утліс­ та­па­кдіа.­ зе су­ час­ а­га­мас­ ац­ ва­ў­То­ дасць со­ль­ныя кан­ ыў Згод­ на­з­яе­кан­ цэп­ццэр­ ы­ятй,­ Вігмар-хол Лон­да­тна­афіа­за­ ле лес­з’ яўля­ецца­ме­ рай­ Му­злік­ фе­рлайн аўстрый­ ка­ га зям­ і­і­ку­ ь­тур­ ных­ка­рса­ нёў,­ Гра­ца. У ліс­та­па­ і снеж­ і у­той­час­як­аб­ лд о­зе кі­звя­ за­нныя­ артыс­ ка вы­ піцьчас­ у лон­ з­маг­ чты­ мас­ цся­ту­ мі­су­ дан­скімна­ «Ко­ ент-Гар­ е». ных­тэх­ ло­гвій­у­аб­ мде­э­ нне­ У «Сель­ сцкім го­на­ры» Мас­ка­ інфар­ ма­ ы­яй­і­зно­ сін­без­ ньі бу­ дзерспя­ ваць Сан­ цу. меж­ аў.­Ся­ од­за­ про­ ша­тну­ых­ У адзін ве­чар секім зор­ ных­удзе­ ль­зні­«Сель­ каў­бі­ на­ле­ го­на­ ам» за­ячўле­ ны ад­ а­ку­ мож­ нра­адзна­ ыць­спя­ внач­ акто­втач­ ыяк«Па­ яцы» Ле­анка­ і­мас­ у­Б’ёрк,­якая­прад­ ва­лва. У лю­тымста­ 2018 го­да ста­ іць­на­вы­ ве­сваю­ за­ нса­та­ ва­ вы­ступ­ ві­ дпэ­ла­ аін­ лня­ыя цыю­аль­ бло­ен­ні Элі­ны Га­ран­ ча ў Мюн­хе­не, digital­пра­ ект.­ дзе ў Ба­вар­скай опе­ры яна вы­йд ­ зе наксцэ­ ну ўцпарт­ 1.­Пол­Фус­ о.­Аген­ тва­ыі Кар­мэн. Ро­лятаг­ лі­рча­ ыц­ ца ад­ным Magnum.­Фа­ фія­зроб­ з са­ мых знач­ нных мас­тац­ іх ле­ ная­з­жа­ лоб­ а­га­цяг­ ні­кка­ да­ с яг­ н ен­ н яў спя­ в ач­ к і. Ро­бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ Ке­нэ­дзі.­1968.

2.­Жан­Мі­шэль­Бас­кія.­Без­ на­звы.­Зме­ша­ная­тэх­ні­ка.­ 1. «Ма­дам Ба­тэрф­ляй» 1982. Пу­чы­ні. Сцэ­ на садспек­ так­лля.

3.­П’ер­Ба­ нар.­Лю­ зі­на­ву­ і­ Опе­ра Лей­пцы­га. цы.­Алей.­1894.

2, 3. Ды­яна Да­ рау р ў а­ партыі 4.­Піт­Ман­ дры­ямн.­Пе­ мо­га­ Канстанцыі («Выкраданне бу­ гі­ву­гі.­Алей.­1942—1945. з сераля») 5.­Па­ бла­Пі­кі Царыцы а­са.­Ку­па­ночы льш­ («Чарадзейная флейта»). чы­ цы.­Алей.­1937.

4. «Анёл-зніш­ ча­ль­нік»пэ.­ 6.­Поль­Сі­ нь­як.­Сэн­Тра­ То­ма­ са Ад­эса. Сцэ­на са Фан­ тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895. спек­так­ 7.­Джа­ ко­лмя.а­Па­ль­ма­Ста­ 5. Кам­ па­зі­тар Ле­ аш Яна­ ак. рэй­ шы.­Парт­ рэт­дзяў­ чы­нчы.

6. Хюі Хэ (Аі­да). «Лі­рык-опе­ Алей.­1520. ра». Чы­ ка­га.

8.­Гор­ дан­Паркс.­Му­ ха­мед­ 7. Ра­бер­ та Ала­нрья і Элі­ ната­ Алі,­Ма­ ямі,­Фло­ ы­д а.­Фа­ Га­рф ан­ ча ў опе­ры «Кар­мэн». гра­ ія.­1966. Фо­та Ке­на Хо­вар­да.

17 3

18

«Мастацтва» № 11 (416)

Агляд

Му­зыч­нае ба­ля­ван­не XII Між­на­род­ны фес­ты­валь Юрыя Баш­ме­та Юлія Андрэ­ева Між­на ­род ны фес ­ ­ты ­валь Юрыя Баш­ме та ­ — гэ­та як свя­точ ны торт ­ , яко­га з не цяр ­ ­пен нем ча ­ ­ка ­е ш. Ужо за­га ­дзя ве да ­ ­е ш, што ён бу­дзе надзі ва смач ­ ным ­ , але з ча­го зроб ле ­ ны на ­ ­чын ­не і крэм — не зда­гад­ ва­е шся да апош­няй хві ­лі ­ны , і гэ­та інтры ­гуе і бу­ ­ да­ра ­жыць . Пры­чым у апо ш­нія га ­ды ад гад ­ ваць ста ­ но­віц ­ца ўсё ця жэй ­ . Па­ш ы­ра ­ецца ко ­ла ўдзе ль ­ ­ні ­каў, з’яў­ля ­юцца но выя асо ­ бы ­ , і то­ль кі сам ­ Баш­мет ня ­ змен­на ўпры гож ­ ­вае са бой гэ ­ ­тае му зыч ­ ­нае ба ­ля ­ ван­не , як ма­як , на чыё свят­ло ўсе ка раб ­ лі збі ­ ра ­ ­ юцца ў буХту.

Зрэш­ты, трэ­ба раз­умець, што арга­ні­за­тар, твор­ца і га­лоў­ны ку­лі­ нар гэ­та­га тор­та — зу­сім не спа­дар Баш­мет, а бе­ла­рус­кі пі­яніст і ды­ры­жор Рас­ціс­лаў Кры­мер. Яму бы­ло ўся­го 24 га­ды, ка­лі, се­дзя­ чы ў па­рыж­скай ка­вяр­ні з сяб­ра­мі па­сля со­ль­на­га кан­цэр­та, ён рап­там вы­ра­шыў: трэ­ба што­сь­ці зра­біць для род­най кра­іны і яе ку­ль­ту­ры. Трэ­ба, каб жыц­цё ві­ра­ва­ла на кан­цэр­тных пля­цоў­ках бе­ла­рус­кай ста­лі­цы, каб у нас зноў вы­сту­па­лі зор­кі экс­тра-кла­са. Аку­рат праз два га­ды ў Мін­ску на­ма­ган­ня­мі Кры­ме­ра ад­быў­ся I Між­на­род­ны фес­ты­валь Юрыя Баш­ме­та. Ця­пер фес­ты­валь пра­йшоў ужо ў 12-ы раз. За гэ­ты час ён зра­біў­ ся тра­ды­цый­ным і звык­лым. Яго ча­ка­юць, яшчэ з ле­та па­чы­на­юць рас­пыт­ваць, што бу­дзе ў пра­гра­ме. Хоць вы­дат­на ве­да­юць: пра­ гра­ма тры­ма­ецца ў сак­рэ­це да пер­шых дзён ве­рас­ня. Бо та­ямні­ ца. Бо сюр­прыз. Бо ўсе па­він­ны ахнуць ад здзіў­лен­ня, уба­чыў­шы ў афі­шы што­сь­ці но­вае, не­бы­ва­лае, не­ча­ка­нае. Не­зна­ёмых зна­ ка­мі­тас­цяў. Дзёр­зкія крос-жан­ра­выя ідэі. Яркія му­зыч­ныя тво­ры, якія ні­ко­лі не гу­ча­лі на на­шай сцэ­не. Сё­ле­та і та­го, і дру­го­га, і трэ­ця­га бы­ло да­стат­ко­ва. І пры гэ­тым XII фес­ты­валь, у ад­роз­нен­не ад па­пя­рэд­ніх, атры­маў­ся стро­га кла­січ­ным, без уся­ля­кіх да­меш­каў эстра­ды, джа­зу ці фол­ку.

— Але гэ­та не зна­чыць, што так бу­дзе за­ўсё­ды, — за­ўва­жыў у гу­тар­ цы са мной Рас­ціс­лаў Кры­мер. — Ка­лі на да­ляг­ля­дзе з’я­віц­ца якіне­будзь су­пер­та­ле­на­ві­ты му­зы­кант, гру­па ці пра­ект, мы аб­авяз­ко­ ва яго па­клі­чам! І ўсё роў­на, што гэ­та бу­дзе, — кла­сі­ка, рок ці рэп. Ура­чыс­тае ад­крыц­цё фес­ты­ва­лю на гэ­ты раз пра­йшло пад зна­кам Чай­коў­ска­га. Дзяр­жаў­ны сім­фа­ніч­ны аркестр «Но­вая Рас­ія» пад Лістапад, 2017

кі­раў­ніц­твам на­род­на­га артыс­та СССР і Рас­іі Юрыя Баш­ме­та з вя­ лі­кім уз­ды­мам вы­ка­наў яго Пя­тую сім­фо­нію і ўвер­цю­ру «Ра­мэа і Джу­ль­ета». Сам ма­эстра Баш­мет у су­пра­ва­джэн­ні струн­най гру­пы ад­ухоў­ле­на сыг­раў Andante Cantabile з Пер­ша­га струн­на­га квар­ тэ­та, аран­жа­ва­нае для аль­та. Але сап­раў­днай сен­са­цы­яй кан­цэр­та ста­ла вы­ступ­лен­не лаў­рэ­ ата пер­шай прэ­міі XI Між­на­род­на­га кон­кур­су Чай­коў­ска­га (1998) Мі­ка­лая Са­чан­кі. Вы­ка­нан­не ім пя­ці п’ес Чай­коў­ска­га для скрып­кі і аркес­тра ўзру­шы­ла чыс­ці­нёй то­ну, вы­тан­ча­нас­цю фра­зі­роў­кі і вы­са­ка­род­най стры­ма­нас­цю, якая так кан­трас­туе з не­рво­вай мі­ тус­лі­вас­цю на­ша­га ча­су. І гэ­та не адзі­ны лаў­рэ­ат пер­шай прэ­міі кон­кур­су Чай­коў­ска­га, што бліс­нуў сё­ле­та на фэсце. Ад­ным з са­мых пры­емных сюр­пры­заў апош­ня­га фес­ты­ва­лю зра­ бі­ла­ся вы­ступ­лен­не лаў­рэ­ата пер­шай прэ­міі IV Між­на­род­на­га кон­кур­су імя Чай­коў­ска­га (1970) Да­ві­да Ге­рын­га­са. Лю­бі­мы ву­ чань Мсціс­ла­ва Рас­тра­по­ві­ча, ён быў вы­му­ша­ны ўслед за на­стаў­ ні­кам эміг­ра­ваць з СССР і вось ужо доў­гія га­ды жы­ве ў Ня­меч­чы­ не. Ня­гле­дзя­чы на сус­вет­ную сла­ву, у Бе­ла­ру­сі яго ад­кры­лі то­ль­кі дзя­ку­ючы фэс­ту і па­лю­бі­лі — ад­ра­зу і на­заў­жды. Пер­шы кан­цэрт з удзе­лам Да­ві­да Ге­рын­га­са ад­быў­ся 4 кас­трыч­ ні­ка ў Бел­дзяр­жфі­лар­мо­ніі і на­зы­ваў­ся «Зор­кі све­ту. Ад Ба­ха да П’я­цо­лы». Пра­гра­ма бы­ла скла­дзе­ная з раз­лі­кам на ўсе гус­ты. У пер­шым ад­дзя­лен­ні ўжо зна­ёмы мін­ча­нам іта­ль­янскі флей­тыст Ма­сі­ма Мер­чэ­лі лёг­ка і ня­зму­ша­на вы­ка­наў сю­іту Ба­ха. Услед за ім вы­йшаў Ге­рын­гас з ві­ялан­чэ­ль­ным кан­цэр­там Шу­ма­на ў пе­ра­ла­жэн­ні для струн­на­га аркес­тра. З пер­шай хві­лі­ны ўра­зі­ла, што ён граў гэ­ты най­скла­да­ней­шы кан­цэрт без ды­ры­жо­ра. Зда­ ва­ла­ся б, Шу­ман з яго не­ве­ра­год­ны­мі rubato па­тра­буе цвёр­дай ру­кі, якая ўтры­мае вы­ка­нан­не ў рам­ках па­зна­ча­ных тэм­паў і не дасць яму раз­ва­ліц­ца. Але Ге­рын­гас кі­ра­ваў му­зы­ка­мі East-West Chamber Orchestra амаль вы­ключ­на сі­лай дум­кі. То­ль­кі ча­сам, ка­лі да­зва­ля­ла яго парт­ыя, ён ад­стаў­ляў убок ві­ялан­чэль, па­ва­ роч­ваў­ся да аркес­тра і дву­ма-тры­ма ўзма­ха­мі ру­кі ка­рэк­та­ваў ха­рак­тар і тэмп. Пры­кмет­на бы­ло, што му­зы­кан­ты аркес­тра гля­дзяць на Ге­рын­га­ са з не­пры­то­еным за­хап­лен­нем. Пры­тым што East-West Chamber Orchestra, ство­ра­ны ў 2015 го­дзе Рас­ціс­ла­вам Кры­ме­рам, — гэ­ та не­звы­чай­ны ка­лек­тыў, у скла­дзе яко­га — леп­шыя му­зы­кан­ты з са­мых роз­ных кра­ін Еўро­пы і све­ту, лаў­рэ­аты най­буй­ней­шых кон­кур­саў, кан­цэр­тмай­стры пра­слаў­ле­ных аркес­траў. Так, кан­ цэр­тмай­стар пер­шых скры­пак сё­ле­та — Сяр­гей Астроў­скі, кан­ цэр­тмай­стар Аркес­тра Ра­ман­скай Швей­ца­рыі і фес­ты­ва­ль­на­га аркес­тра ў Верб’е, су­зас­на­ва­ль­нік струн­на­га квар­тэ­та «Авіў». Гру19

пу ві­ялан­чэ­ляў узначаліў лаў­рэ­ат XIII Між­на­род­на­га кон­кур­су імя Чай­коў­ска­га Яўген Ру­мян­цаў. Вы­ка­нан­не Ге­рын­га­са бы­ло ў та­кой сту­пе­ні прад­ума­ным, артыс­ тыч­ным і пра­нік­нё­ным, яго тэх­ні­ка — на­сто­ль­кі бліс­ку­чай, а гук — на­сто­ль­кі ма­гут­ным і на­поў­не­ным, што ўсе — і ў за­ле, і на сцэ­не — не­адклад­на пры­зна­лі яго пе­ра­ва­гу. Па­сля за­кан­чэн­ня кан­цэр­та пуб­лі­ка ні за што не ха­це­ла яго ад­ пус­каць, і Ге­рын­гас з ві­да­воч­ным за­да­ва­ль­нен­нем сыг­раў на біс не­ка­ль­кі п’ес для ві­ялан­чэ­лі со­ла. У ад­ной з іх ві­ялан­чэль рап­там за­спя­ва­ла ніз­кім жа­но­чым го­ла­сам, і то­ль­кі по­тым ста­ла зра­зу­ме­ ла, што спя­вае сам ма­эстра. Але гэ­та­га не­вя­лі­ка­га зда­рэн­ня бы­ло да­стат­ко­ва, каб за­ла зноў вы­бух­ну­ла апла­дыс­мен­та­мі. Ад­нак на­пе­ра­дзе бы­ло дру­гое ад­дзя­лен­не, у якім вы­сту­пі­ла яшчэ ад­на не­зна­ёмая мін­чу­кам зна­ка­мі­тасць — лат­вій­ска-іспан­ская «ка­ра­ле­ва акар­дэ­она», 29-га­до­вая пры­га­жу­ня Ксе­нія Сі­да­ра­ва. Яна вы­кон­ва­ла вельмі рэдкі Кан­цэрт П’я­цо­лы «Aconcagua» для бан­да­не­она з аркес­трам — бліс­ку­ча, вір­ту­озна, па­ры­віс­та. Але пе­ ра­йграць Ге­рын­га­са так і не здо­ле­ла. На­заў­тра ў Кан­цэр­тнай за­ле «Вер­хні го­рад» ад­быў­ся фес­ты­ва­ль­ ны га­ла-кан­цэрт ка­мер­най му­зы­кі «Шэ­дэў­ры сус­вет­най кла­сі­кі». Тра­ды­цый­на ў та­кіх кан­цэр­тах вы­сту­па­юць вя­ду­чыя му­зы­кан­ты East-West Chamber Orchestra, за ра­ялем Рас­ціс­лаў Кры­мер. Гэ­тым раз­ам пра­гра­ма бы­ла да­лё­ка не та­кой кла­січ­най, як ле­тась. Яўген Ру­мян­цаў шы­коў­на сыг­раў са­на­ту Па­ўля Хін­дэ­мі­та для ві­ялан­чэ­ лі со­ла, ма­ла­дыя лаў­рэ­аты з Мас­коў­скай кан­сер­ва­то­рыі бліс­ну­лі п’е­са­мі для дзвюх скры­пак Дзміт­рыя Шас­та­ко­ві­ча. Пры­емна, што на та­кім яскра­вым фо­не не згу­бі­лі­ся ма­ла­дыя бе­ ла­рус­кія му­зы­кан­ты Аляк­сан­дра Іва­но­ва і Мі­ха­іл Ра­дун­скі. Яны ярка, артыс­тыч­на, дзёр­зка ўва­со­бі­лі Тан­га для аль­та і ві­ялан­чэ­лі Аста­ра П’я­цо­лы. І ўсё ж апош­няе сло­ва за­ста­ло­ся за Да­ві­дам Ге­рын­га­сам, які не­ ча­ка­на вы­сту­піў у фі­на­ле кан­цэр­та. У ду­эце з Рас­ціс­ла­вам Кры­ ме­рам яны бліс­ку­ча вы­ка­на­лі най­ця­жэй­шае скер­ца Брам­са з ка­лек­тыў­най са­на­ты FAE (у пе­ра­ла­жэн­ні для ві­ялан­чэ­лі і фар­тэ­ пі­яна Да­ні­іла Шаф­ра­на). А по­тым ужо без фар­тэ­пі­яна Ге­рын­гас на­тхнё­на за­йграў свой ка­рон­ны ну­мар, пры­све­ча­ны па­мя­ці Яшы Хей­фе­ца, — «Cantus» Ана­то­лі­юса Шэн­да­ро­ва­са для ві­ялан­чэ­лі со­ ла, — за якім без пе­ра­пын­ку ру­шы­ла ба­хаў­ская Прэ­лю­дыя з Сю­іты № 2. Тут вар­та па­тлу­ма­чыць: Яша Хей­фец — фі­гу­ра для Да­ві­да Ге­ рын­га­са не­вы­пад­ко­вая. Аб­одва му­зы­кан­ты на­ра­дзі­лі­ся ў Ві­ль­ні і пра­нес­лі па­мяць пра яе праз усё жыц­цё. Ці­ка­ва, што ў фес­ты­ва­лі ўдзе­ль­ні­чаў яшчэ адзін вы­дат­ны вір­ту­оз з Ві­ль­ні — скры­пач і ды­ры­жор Юлі­ян Рах­лін. У ча­ты­рох­га­до­вым уз­рос­це ён раз­ам з ба­ць­ка­мі эміг­ра­ваў у Аўстрыю, пе­ра­мог на не­ка­ль­кіх прэс­тыж­ных кон­кур­сах, зра­біў вя­лі­кую ка­р’е­ру. Ся­род яго па­ста­янных парт­нё­раў па сцэ­не — Мар­та Арге­рых, На­тал­ля Гут­ман, Яфім Брон­фман, Мі­ша Май­скі, ды­ры­жо­ры Ла­рын Ма­азель, Ры­кар­да Му­ці, Ма­рыс Янсанс. Ён іграе на скрып­цы Стра­дзі­ва­ры «Ex-Liebig» 1704 го­да. У 2015-м Рас­ціс­лаў Кры­мер за­пра­сіў Рах­лі­на вы­сту­піць на фес­ты­ ва­лі ў якас­ці скры­па­ча раз­ам з Дзяр­жаў­ным сім­фа­ніч­ным аркес­ трам Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Ад­нак лі­та­ра­ль­на на­пя­рэ­дад­ні кан­цэр­ та Рах­лін моц­на па­шко­дзіў ру­ку і вы­му­ша­ны быў аб­ме­жа­вац­ца ды­ры­жы­ра­ван­нем. А на яго скрып­цы ў той ве­чар іграў на­род­ны артыст СССР Вік­тар Трац­ця­коў. Сё­ле­та Рах­лін вы­ка­наў сваё абя­ цан­не сыг­раць для мін­чу­коў, хоць і ды­ры­жы­ра­ваў так­са­ма. Як і ле­тась, ура­чыс­тае за­крыц­цё фес­ты­ва­лю «Ле­ген­да на скрып­цы Стра­дзі­ва­ры» бы­ло цал­кам пры­све­ча­нае вен­скай кла­сі­цы.

— І гэ­та не вы­пад­ко­ва, — па­тлу­ма­чыў у гу­тар­цы са мной Рас­ціс­лаў Кры­мер. — Ме­на­ві­та ў інтэр­прэ­та­цыі Мо­цар­та, Бет­хо­ве­на і Гай­д­ на на­ша шко­ла за­раз бо­льш за ўсё ад­да­лі­ла­ся ад еўра­пей­скай, і на­шым пра­фе­сій­ным вы­ка­наў­цам, як і ама­та­рам му­зы­кі, ве­ль­мі 20

важ­на па­чуць, як гу­чаць гэ­тыя кам­па­зі­та­ры, ува­соб­ле­ныя еўра­ пей­скі­мі артыс­та­мі. І сап­раў­ды, у вы­ка­нан­ні Рах­лі­на мы па­чу­лі зу­сім «інша­га» Мо­ цар­та — гуч­на­га, ярка­га, ня­стрым­на тэм­пе­ра­мен­тна­га. І пры гэ­ тым зноў-та­кі без­да­кор­ная фра­зі­роў­ка, вы­тан­ча­ная леп­ка фор­мы і чыс­ці­ня інта­на­цыі. Па­чуў­шы та­кую ігру, на­ўрад ці яе за­бу­дзеш. Апра­ча Кан­цэр­та для скрып­кі з аркес­трам Соль ма­жор, К.216 Мо­цар­та, Рах­лін за­йграў і яго­ную ж Сім­фо­нію-кан­чэр­тан­тэ для скрып­кі і аль­та з аркес­трам Мі-бе­моль ма­жор, К.364. Пар­тыю аль­ та вы­кон­ва­ла ка­над­ка Са­ра Ма­кЭл­ра­ві, і та­ко­га якас­на­га, глы­бо­ ка­га, на­сы­ча­на­га гу­чан­ня аль­та мы яшчэ не чу­лі ў гэ­тай за­ле. У да­да­так бы­лі ўва­соб­ле­ны дзве сім­фо­ніі: №29 Ля ма­жор, К.201 Мо­цар­та (ды­ры­жы­ра­ваў Рах­лін) і рэдкая для нашага горада Сім­

фо­нія №92 Соль ма­жор («Оксфар­дская»), Hob 1/92 Гай­дна (ды­ры­ жы­ра­ваў Кры­мер). Рахлін — рамантычна і палка, Крымер — больш стрымана і разважліва, аднак аб­одва вы­ка­нан­ні атры­ма­лі­ся пры­ го­жыя і якас­ныя. «А як жа пі­яніс­ты? — спы­та­еце вы. — Ня­ўжо фес­ты­валь на гэ­ты раз аб­ышоў­ся без ле­генд фар­тэ­пі­яна?» Зра­зу­ме­ла, тра­ды­цыя за­пра­ шэн­ня пі­яніс­таў бы­ла вы­тры­ма­ная, і нам па­шан­ца­ва­ла на ўлас­ ныя ву­шы па­чуць та­ко­га бліс­ку­ча­га па­эта фар­тэ­пі­яна, як Аляк­сей Ва­ло­дзін. У Бе­ла­ру­сі да фес­ты­ва­лю яго ма­ла хто ве­даў. Між тым гэ­та адзін з най­вы­дат­ней­шых пі­яніс­таў су­час­нас­ці, экс­клю­зіў­ны артыст фір­мы «Steinway & Sons». Яго па­ра­ўноў­ва­юць то з Рах­ ма­ні­на­вым, то з Рых­тэ­рам, то з іншы­мі ка­ры­фе­ямі XX ста­год­дзя. І сап­раў­ды, Ва­ло­дзін іграе ў «вя­лі­кім» ра­ман­тыч­ным сты­лі, сва­ бод­на, на­ту­ра­ль­на, буй­на. Ён ве­дае, як най­ле­пей ска­рыс­таць той пра­фе­сі­яна­лізм, які ён на­пра­ца­ваў у кла­сах Вір­са­ла­дзэ і Зе­лік­ ман. Рэ­дкі вы­па­дак, ка­лі ў фар­тэ­пі­яннай ігры ёсць раў­на­ва­га і гар­ мо­нія па­між роз­умам і сэр­цам. Для свай­го пер­ша­га вы­ступ­лен­ня пе­рад мін­скай пуб­лі­кай Аляк­ сей Ва­ло­дзін аб­раў да­во­лі скла­да­ную пра­гра­му: 8 ка­зак Мет­ «Мастацтва» № 11 (416)

нэ­ра, Трэ­цюю са­на­ту Пра­ко­ф’е­ва і Пер­шую са­на­ту Рах­ма­ні­на­ва (аб­едзве — опус 28). Але на­ват лю­дзі, не спрак­ты­ка­ва­ныя ў муд­ра­ ге­ліс­тай му­зыч­най эстэ­ты­цы 1910-х, здо­ле­лі ад­чуць пры­га­жосць яго ігры і моц яго та­лен­ту. Так што, мяр­кую, у на­ступ­ны раз Ва­ло­ дзі­на бу­дуць ча­каць з бо­ль­шым не­цяр­пен­нем. І, на­рэш­це, пра два са­мыя на­шу­ме­лыя пра­екты сё­лет­ня­га фо­ру­му. «Ча­ты­ры вы­мя­рэн­ні мас­тац­тва Бе­ла­ру­сі» — гэ­та гран­ды­ёзнае му­ зыч­на-тэ­атра­ль­на-па­этыч­нае дзей­ства, якое ад­бы­ло­ся 1 кас­трыч­ ні­ка ў за­лах На­цы­яна­ль­на­га мас­тац­ка­га му­зея. Спе­цы­яль­на для гэ­тай падзеі пяць вя­до­мых бе­ла­рус­кіх кам­па­ зі­та­раў — Ва­ле­рый Во­ра­наў, Га­лі­на Га­рэ­ла­ва, Во­ль­га Пад­гай­ская, Андрэй Цал­ко, Кан­стан­цін Ясь­коў — на­пі­са­лі вя­лі­кі але­ата­рыч­ны твор, яко­му ня­ма ана­ла­гаў у айчын­ным мас­тац­тве. Кож­ны кам­

па­зі­тар ства­рыў сваю час­тку для не­вя­лі­ка­га ансам­бля, дзе бы­лі і тра­ды­цый­ныя, і ве­ль­мі экза­тыч­ныя інстру­мен­ты. Дзіў­ны квар­тэт са скрып­кі, аль­та, ві­ялан­чэ­лі і ба­сэт­лі. Клар­нет з ксі­ла­фо­нам і ба­ янам. Тру­бы з ра­ялем і цэ­лай ба­та­рэ­яй муд­ра­ге­ліс­тых ўдар­ных інстру­мен­таў. Ві­ялан­чэль у кам­па­ніі з арфай і куф­ля­мі з да­жджа­ вой ва­дой. Асоб­на — цым­ба­лы, за які­мі бы­ла Ве­ра­ні­ка Прадзед. Гэ­тыя мі­ні-аркес­тры­кі бы­лі рас­кі­да­ныя па роз­ных за­лах му­зея і ігра­лі ад­на­ча­со­ва. Але ўсё ака­за­ла­ся гэ­так па-май­стэр­ску сін­хра­ ні­за­ва­на, што злі­ва­ла­ся ў адзі­ны гу­ка­вы кос­мас. Тут жа, по­бач, раз­гор­тва­лі­ся пан­та­мі­мы на тэ­мы му­зей­ных кар­цін, спрыт­на зрэ­жы­сі­ра­ва­ныя Іва­нам Да­вы­дзен­кам. Тан­цо­ры і мі­мы раз­ыгры­ва­лі ма­гіч­ны кар­на­ва­ль­ны свет Ша­га­ла, ува­саб­ля­лі па­ тэ­тыч­ную плас­ты­ку кар­ці­ны Ва­лян­ці­на Вол­ка­ва «Мінск, 3 лi­пе­ня 1944 го­да», тра­пят­кі бла­кіт­ны сус­вет Мі­ка­лая Се­леш­чу­ка. Леп­шыя бе­ла­рус­кія акцё­ры і тэ­ле­вя­ду­чыя — Зоя Бе­лах­вос­цік, Андрэй Бі­бі­каў, Свят­ла­на Ба­роў­ская, Ва­лян­ці­на Гар­цу­ева, Але­на Дуб­ роў­ская, Андрэй Но­вік, Аляк­сандр Аўчын­ні­каў, Ве­ра Па­ля­ко­ва — чы­та­лі вер­шы бе­ла­рус­кіх па­этаў, і іх га­ла­сы губ­ля­лі­ся ў му­зыч­най плы­ні, пе­ра­тва­ра­ючы­ся ў чыс­ты гук, на­строй, эмо­цыю. Та­ды як са­ Лістапад, 2017

мі па­эты — Юлія Алей­чан­ка, Зі­на­іда Ду­дзюк, Мар­га­ры­та Ла­тыш­ке­ віч, Раг­нед Ма­ла­хоў­скі, Іры­на Мо­рых, Ва­лян­ці­на Па­лі­ка­ні­на, Тац­ ця­на Сі­вец, пры­цяг­ну­тыя не­вя­до­май сі­лай, — раз­ам з на­тоў­пам кру­жы­лі і кру­жы­лі ў гэ­тай на­поў­не­най гу­ка­мі пра­сто­ры, бо­льш за ўсё пад­обнай да Сус­ве­ту з да­нта­вай «Бос­кай па­эмы». Па-за ча­ сам, па-за звык­лы­мі за­ко­на­мі пры­ро­ды, са­мі пе­ра­ўтво­ра­ныя ў гук. Ку­ль­мі­на­цы­яй фэс­ту зра­біў­ся аўтар­скі кан­цэрт поль­ска­га кам­па­ зі­та­ра Кшыш­та­фа Пэн­дэ­рэц­ка­га, які ўжо на­заў­тра ўсе СМІ кра­іны ахрыс­ці­лі гіс­та­рыч­ным. І сап­раў­ды, не кож­ны дзень у Бе­ла­русь пры­язджае най­вя­лік­шы му­зыч­ны твор­ца на­ша­га ча­су — адзі­ны, ка­го сён­ня па­ра­ўноў­ва­юць з Ба­хам, Чай­коў­скім, Шас­та­ко­ві­чам. У Мінск 84-га­до­вы ма­эстра пры­быў на за­пра­шэн­не свай­го сяб­ра і ка­ле­гі Рас­ціс­ла­ва Кры­ме­ра і аса­біс­та кі­ра­ваў усім пра­цэ­сам рэ­ пе­ты­цый і вы­ка­нан­ня. «Я не па­кі­даю ў сва­іх тво­рах ні­якай сва­бо­ ды для вы­ка­наў­цы, та­му рэ­пе­ты­цыі для мя­не ве­ль­мі важ­ныя», — ска­заў Пэн­дэ­рэц­кі ў ад­ным з інтэр­в’ю. А та­му пад­рых­тоў­ка да кан­цэр­та зня­сі­ль­ва­ла, ака­за­ла­ся су­ро­вай, не­рво­вай. Сам ма­эстра пры­сут­ні­чаў на ўсіх без вы­клю­чэн­ня рэ­пе­ты­цы­ях, да­ваў дэ­та­лё­ выя па­ра­ды вы­ка­наў­цам, пра­ца­ваў з аркес­трам і хо­рам. Гэ­та бы­ла ве­лі­зар­ная шко­ла для на­шых му­зы­кан­таў і, па вя­лі­кім ра­хун­ку, для ўсіх фі­лар­ма­ніч­ных служ­баў. Але кан­чат­ко­вы вы­нік пе­ра­сяг­ нуў усе ча­кан­ні. У пер­шым ад­дзя­лен­ні пра­ніз­лі­ва і пяш­чот­на пра­гу­чаў уні­ка­ль­ ны па скла­да­нас­ці фар­тэ­пі­янны кан­цэрт «Увас­кра­шэн­не» па­мя­ці ахвяр нью-ёркска­га тэ­рак­ту 2001 го­да. Са­лі­ра­ваў Рас­ціс­лаў Кры­ мер, за пу­ль­там Дзяр­жаў­на­га ака­дэ­міч­на­га сім­фа­ніч­на­га аркес­ тра быў поль­скі ды­ры­жор, блі­жэй­шы су­пра­цоў­нік кам­па­зі­та­ра Ма­тэ­вуш Тво­рэк. Пуб­лі­ка апла­дзі­ра­ва­ла сто­ячы. Сам Пэн­дэ­рэц­кі ўзняў­ся за пу­льт у дру­гім ад­дзя­лен­ні і бліс­ку­ча прад­ыры­жы­ра­ваў са­мым маш­таб­ным са сва­іх сім­фа­ніч­ных опу­ саў — Сё­май сім­фо­ні­яй «Сем брам Іе­ру­са­лі­ма», ство­ра­най на за­ мо­ву іе­ру­са­лім­скай мэ­рыі ў го­нар 3000-год­дзя свя­то­га го­ра­да. Па сі­ле ўздзе­яння гэ­тае гран­ды­ёзнае па­лат­но па­ра­ўна­ль­нае хі­ба што з ба­хаў­скі­мі «Страс­ця­мі па Мац­вею» і Рэ­кві­емам Вер­дзі. У вы­ка­нан­ні сім­фо­ніі ўдзе­ль­ні­ча­ла ка­ля 200 ча­ла­век — Дзяр­жаў­ ная ака­дэ­міч­ная ха­ра­вая ка­пэ­ла імя Шыр­мы, Дзяр­жаў­ны ка­мер­ ны хор, два сім­фа­ніч­ныя аркес­тры, пяць са­ліс­таў-ва­ка­ліс­таў, якія пры­еха­лі з Поль­шчы, і на­пры­кан­цы — чы­та­ль­нік. Гроз­на і ве­ліч­на, быц­цам го­лас з не­ба, гу­ча­лі біб­лей­скія тэк­сты ў вус­нах сто­га­ло­ са­га хо­ру. Бу­ша­ваў спе­цы­яль­на пры­ве­зе­ны з Вар­ша­вы ве­лі­чэз­ны ту­ба­фон, знеш­не бо­льш пад­обны па вы­гля­дзе да зе­ніт­най уста­ ноў­кі. Ава­цыі па­сля за­кан­чэн­ня кан­цэр­та бы­лі та­кія, што ў фі­лар­ мо­ніі ледзь не аб­ры­ну­лі­ся сце­ны. Та­кім чы­нам, XII Між­на­род­ны фес­ты­валь Юрыя Баш­ме­та за­вер­ ша­ны. За­ста­ецца то­ль­кі падзя­ка­ваць тым, хто пад­ара­ваў нам гэ­ тае свя­та, — і ў пер­шую чар­гу Мі­ніс­тэр­ству ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь і МІнгарвыканкаму. Не­ацэн­ную да­па­мо­гу фэс­ту ака­за­лі дып­ла­ма­тыч­ныя і ку­ль­тур­ныя ўста­но­вы Фе­дэ­ра­тыў­най Рэ­спуб­лі­ кі Гер­ма­нія, Рэ­спуб­лі­кі Поль­шча, Дзяр­жа­вы Ізра­іль, Бе­ла­рус­кая дзяр­жаў­ная фі­лар­мо­нія, На­цы­яна­ль­ны мас­тац­кі му­зей, шмат­лі­кія спон­са­ры. У знач­най ме­ры іх на­ма­ган­ня­мі фо­рум жы­ве і раз­ві­ва­ ецца. А мы з не­цяр­пен­нем бу­дзем ча­каць на­ступ­ны, XIII фес­ты­ валь. Бо то­ль­кі мас­тац­твам, то­ль­кі ежай ду­хоў­най жы­вы ча­ла­век.

1—6. «Чатыры вымярэнні мастацтва Беларусі». Арт-праект у Нацыянальным мастацкім музеі. Фота Дзмітрыя Казлова.

7. Піяніст Расціслаў Крымер. Фота Яўгена Еўцюхова.

8. Афішы фестывалю Юрыя Башмета. Фота Сяргея Аляксандрава.

9. У вялікай зале Белдзяржфілармоніі падчас канцэрта. Фота Сяргея Аляксандрава.

21

Рэ­ц п еэнзія т­ ы ­ц ы й­н ая за ­л а

Бе­ла­рус­кая му­зы­ка ­ ў Па­ры­жы Але­на Ба­ла­ба­но­віч У меж­ах свят­ка­ван­ня 500-год­дзя бе­ла­рус­ка­га кні­гад­ру­ка­ван­ня ў па­рыж­скай «Ля Мад­лен» ад­быў­ся кан­цэрт Ма­ла­дзёж­на­га сім­фа­ ніч­на­га аркес­тра Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі му­зы­кі. Вы­ступ быў арга­ ні­за­ва­ны прад­стаў­ніц­твам Бе­ла­ру­сі пры ЮНЕС­КА, са­мой Ака­ дэ­мі­яй му­зы­кі пры пад­трым­цы Мі­ніс­тэр­ства за­меж­ных спраў і Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь, а таксама Бе­ла­рус­кафран­цуз­скай му­зыч­най аса­цы­яцыі «Жыц­цё ў му­зы­цы». Цар­ква Свя­той Ма­рыі Маг­да­ле­ны — адзін з са­мых буй­ных і зна­ка­мі­тых хра­маў Па­ры­жа — саб­ра­ла ў гэ­ты кас­трыч­ніц­кі дзень шмат слу­ ха­чоў. Тут бы­лі як прад­стаў­ні­кі дып­ла­ма­тыч­на­га кор­пу­су і бе­ла­ рус­кай ды­яспа­ры Фран­цыі, так і жы­ха­ры фран­цуз­скай ста­лі­цы.

— Ле­тась наш ка­лек­тыў пры­маў удзел у фес­ты­ва­лі «Еўра­аркес­ трыя», — рас­па­вя­дае Андрэй Іва­ноў, ды­ры­жор і мас­тац­кі кі­раў­нік Ма­ла­дзёж­на­га сім­фа­ніч­на­га аркес­тра. — Гэ­та цу­доў­нае ме­рап­ры­ емства, ку­ды з’яз­джа­юцца му­зы­кан­ты з роз­ных кра­ін све­ту, каб па­зна­ёміць гле­да­чоў, пе­ра­важ­на ма­ла­дых лю­дзей, сту­дэн­таў, са сва­ёй на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­рай. Фран­цуз­ская пуб­лі­ка з не­пры­ то­еным за­хап­лен­нем слу­ха­ла тво­ры Яўге­на Гле­ба­ва, Вя­час­ла­ва Куз­ня­цо­ва, Ула­дзі­мі­ра Со­лта­на, Ула­дзі­мі­ра Ку­р’я­на. Вя­до­ма, мы сыг­ра­лі, мож­на ска­заць, «за­ла­тыя ўзо­ры» бе­ла­рус­кай му­зы­кі. Пры­емна, што па­сля вы­сту­пу да мя­не пад­ыхо­дзі­лі ды­ры­жо­ры іншых ка­лек­ты­ваў і шчы­ра ці­ка­ві­лі­ся тым ці іншым са­чы­нен­нем і яго аўта­рам. Гэ­та яшчэ раз свед­чыць: нам ёсць чым га­на­рыц­ца, у нас ёсць кам­па­зі­та­ры, чыя вы­дат­ная му­зы­ка па­він­на гу­чаць. Яна за­пат­ра­ба­ва­на і зна­хо­дзіць цёп­лы вод­гук у ду­шах тых, хто яе слу­ хае. Без­умоў­на, гэ­та для артыс­таў важ­на. Ака­за­ла­ся, што важ­на і для Па­ўла Ла­туш­кі, Надзвы­чай­на­га і Па­ўна­моц­на­га Па­сла Бе­ла­ру­сі ў Фран­цыі, які та­ды пры­сут­ні­чаў на кан­цэр­це. А па­сля іх гу­тар­кі з рэ­кта­рам Ака­дэ­міі му­зы­кі Ка­ця­ры­най Ду­ла­вай і ўзнік­ла ідэя пра­цяг­нуць зна­ёміць еўра­пей­ скую пуб­лі­ку з леп­шы­мі пры­к ла­да­мі бе­ла­рус­кай му­зы­кі. І пры­ехаць у Па­рыж.

Якраз сё­ле­та гэ­та і зда­ры­ла­ся: у меж­ах свят­ка­ван­ня 500-га­до­ва­ га юбі­лею вы­дан­ня пер­шай бе­ла­рус­кай кні­гі наш аркестр вы­сту­ піў у най­пры­га­жэй­шым хра­ме Па­ры­жа — цар­кве Свя­той Ма­рыі Маг­да­ле­ны. Фран­цыс­ка Ска­ры­ну мож­на на­зваць «ча­ла­ве­кам све­ ту» — для яго твор­час­ці не бы­ло меж­аў. На­ра­дзіў­ся ён у Бе­ла­ру­сі, ву­чыў­ся ў Поль­шчы і Іта­ліі, пер­шыя кні­гі вы­даў у Чэ­хіі, пра­ца­ваў у мно­гіх еўра­пей­скіх га­ра­дах. Та­му ў гэ­тым кан­цэр­це гу­ча­лі ўзо­ры му­зы­кі тых кра­ін, дзе па­кі­нуў свой след ге­ній Ска­ры­ны. У Фран­цыі ка­ра­ле­вай усіх інстру­мен­таў лі­чыц­ца тру­ба пі­ка­ла. З яе па­пу­ляр­нас­цю тут на­ўрад ці не­шта мож­на яшчэ су­па­ста­ віць — у та­кой сту­пе­ні яе лю­бяць. І мы па­ча­лі кан­цэрт з фран­цуз­ ска­га ну­ма­ра, для яко­га за­пра­сі­лі на­ша­га сяб­ра і ка­ле­гу Андрэя Ка­ва­лін­ска­га, ад­на­го з леп­шых на сён­ня тру­ба­чоў све­ту. Ён са­ліст аркес­тра Фран­цыі, але з Бе­ла­рус­сю пад­трым­лі­вае цёп­лыя ад­ но­сі­ны, не­адна­ра­зо­ва пры­язджаў у Мінск, у Ака­дэ­мію му­зы­кі з най­ці­ка­вей­шы­мі май­стар-кла­са­мі. Ме­на­ві­та Андрэя мы і па­пра­ сі­лі ад­крыць пра­гра­му, што ён і зра­біў — вір­ту­озна вы­ка­наў на тру­бе пі­ка­ла Te Deum Мар­ка-Анту­ана Шар­панц’е. Да­ні­ну па­ва­гі чэш­скай му­зы­цы мы ад­да­лі, ка­лі сыг­ра­лі твор Анта­ні­на Двор­жа­ ка. Аляк­сандр Міх­нюк, са­ліст Вя­лі­ка­га тэ­атра Бе­ла­ру­сі, пра­нік­нё­ на пра­спя­ваў два ду­хоў­ныя са­чы­нен­ні: арыі тэ­на­ра з Рэ­кві­ема Вер­дзі і ара­то­рыі «Ме­сія» Ген­дэ­ля. Яны вы­дат­на пра­гу­ча­лі ў хра­ ме. На­огул да асаб­лі­вас­цяў акус­ты­кі нам да­во­дзі­ла­ся пры­ста­соў­ вац­ца, бо гуч­ныя акор­ды «ад­чу­ва­лі­ся» ў цар­кве яшчэ на пра­ця­гу се­кунд пя­ці — доў­га ля­це­лі ўвысь, што ства­ра­ла не­йкае бос­кае ўра­жан­не. Зноў-та­кі Андрэй Ка­ва­лін­скі за­кры­ваў кан­цэрт фе­на­ ме­на­ль­ным вы­ка­нан­нем Анто­ніа Ві­ва­ль­дзі на тру­бе пі­ка­ла (сам кам­па­зі­тар на­пі­саў Кан­цэрт для скрып­кі з аркес­трам, але тру­ба­ чы да­ўно пе­ра­кла­лі яго для свай­го інстру­мен­та — і вы­дат­на з ім спраў­ля­юцца). Без­умоў­на, мы сыг­ра­лі шэ­дэў­ры бе­ла­рус­кіх кла­сі­каў: сю­іты з ба­ле­таў «Ма­ле­нь­кі прынц» Яўге­на Гле­ба­ва і «Ві­таўт» Вя­час­ла­ва Куз­ня­цо­ва, ва­льс з опе­ры «Дзі­кае па­ля­ван­не Ка­ра­ля Ста­ха» Ула­ дзі­мі­ра Со­лта­на. І пуб­лі­ка нас пры­ня­ла ве­ль­мі цёп­ла. Ды і ка­ле­гі адзна­чы­лі вы­со­кі пра­фе­сі­яна­лізм ма­ла­дых вы­ка­наў­цаў. Андрэй Ка­ва­лін­скі ска­заў, што ра­ды пра­ца­ваць з му­ зы­кан­та­мі та­ко­га ўзроў­ню. І мне як ды­ры­жо­ру гэ­та, без­умоў­на, пры­емна. Я за­ўсё­ды ра­ду­юся по­спе­хам на­шых сту­дэн­таў. Не стам­ля­юся па­ўта­раць: у нас ёсць кам­па­зі­та­ры і вы­ка­наў­цы, які­мі трэ­ба га­на­ рыц­ца. .

22

Пад­час кан­цэр­та Ма­ла­дзёж­на­га сім­фа­ніч­на­га аркес­тра Бе­ла­рус­кай ака­дэ­міі му­зы­кі ў цар­кве Свя­той Ма­рыі Маг­да­ле­ны.

«Мастацтва» № 11 (416)

Арт-да­ййджэст джэст Арт­да­

Харэаграфія Ві­ зу­аль­ныя­мас­тац­твы

● ●Пер­шую па­ло­ву се­зо­на

У­Му­ зеі­Гу­ген­га­ хай­ ма­ў­іспан­ 2017—2018 доў, ад ве­рас­ скім­Бі­ ль­бцаа­па­17­ве­ рас­ ня­ ня да кан­ а снеж­ня, Тэ­ атр пра­ а­«Па­рыж,­ ба­лце­уе­вы­ та Ба­рста­ ы­сва Эйфма­ на ка­ ец­ста­ зя:­Сі­ нкь­уяк,­ нангас­ тро­глод­ ях.дСпа­ чат­ ў Рэ­ дон,­Ту­ уз­Лат­ эк­і­іх­ Шан­ хаі і лПе­ кі­не рартыс­ ты су­ чкас­ і­лкіі».­Як­вы­ і­кае­з­ па­ а­зна­ ба­ле­ты н«Ган­ на Ка­ на­ кт­пра­эпо­ рэ­знвы —­пра­ і­на» (му­зеы­ ка Чай­коў­хсу­ ка­ па­ ыч­ндых­ка­ так­ ліз­ га)лі­іт«Ра­ эн» (му­ зы­ камаў­і­ Ра­вэ­ля, мас­ тац­кіх­пе­ ра­ўтва­ эн­тнуль яў,­ Сен-Сан­ са і Мас­ нэ).рАд­ у­вы­ нбі­кра­ у­ча­ лі­дся­но­ пе­ра­ лі­сгяо­з’ ваяві­ Ула­ зі­вас­ток, выя­плы­ ні,­якія­вы­ зна­чмы­ лі­ дзе вы­сту­ па­лі на Пры­ ор­ раз­ віц­ цё­арту­на­пра­ ця­ скай сцэ­ не Ма­ры­інска­ ггау­ ўся­ о­ХХ­ста­ год­ дзя.­Вы­ тэ­агтра. Ва Ула­ дзі­ вас­то­ксута­ і ва­ ўні­ ная­га­ лоў­прэ­ ным­чы­ Ха­кба­лрь­ аў­ ску быў зен­тна­ам­ ва­ та­ па­ а­ва­ныя­ра­ ныму,­што­экс­ «Яўген Ане­ гнін». бо­ ты —­з­пры­ нсых­ка­ У кас­ трыч­ні­куват­ па­ та­ноў­лкек­ і цый:­120­кар­ цін,­ма­ люн­каў,­ на сцэ­не Алек­ сан­дрын­ аква­ лей.­Ку­ ра­цтяр­ ар­бкур­ а­Віў­ ска­гарэ­ тэ­ атра Пе­ га ен­ Грын­за­ рло­ ся­на­неа­ пе­ра­мя­сжя­а­ і­д сязі­зла­ гас­ тро­ля­ ­ ім­ сі­ ніз­ мве,­сім­ вга­у­ лціз­ міпўрэ­ Кі­ шяы­ нё­ е, Сур­ е,ме­ і твор­ ас­ ці­гру­ пы­«На­ бі». Крас­нча­ ярску. На вы­ездзе ●артыс­ты прад­ста­ві­лі пуб­лі­ У­лон­ дан­ кай­Barbican­ цы спек­ тсак­ лі «Рус­кі Гам­лет», Art­Gallery­да­21­ве­ рас­ «Чыр­во­ная Жы­зэль», «Па ня­прэ­ зен­ ту­хюу» ць­спад­ чы­ той бок гра­ (па­вод­ лену­ зна­ ка­тмоў і­та­ га­аме­ ы­вкых»). ан­ска­га­ «Бра­ Ка­ ра­ма­рза­ са­ а­вта­ у­п ка­Жа­ шцэ­ар­ ля­ Ум ліс­ а­дзе нўа­Мі­ швей­ Бас­ кія —­гра­ і­ціс­тда­(пі­ не­ра­ скай Ла­за­нефпрой­ уцьядва нью­ёрска­ га­стрыт­арту­ па­ка­зы «Ган­ ны Ка­рэ­ні­най».

1980­х)­і­ня­ рым­сулі­ ва­га­ні Гэ­ты ж спек­ўтакль снеж­ не­ аэк­ прэ­ сзі­яеніс­ та.­Да­сва­ ёй­ тру­ паспа­ вя­ ў Іспа­ нію, дзе ран­ яй­смер­ ці­ў­27­га­ вы­снту­ піць у Па­ мпло­недіоў­ён­ па­ спеў­ства­ Бар­ се­ло­не. рыць­бо­льш­за­ тры­ты­ ся­чы­ра­бот,­якія­сён­ ● ня­рас­ і­да­ ныя­па­пры­ ат­ Вя­до­мкая п’е­ са аме­ры­кван­ ных­ка­ лек­м ца­ ы­тяур­ х,­з іх­і­бы­ ска­га дра­ га Тэ­нэ­сілі­ ад­ бра­ ныя­ка­ ля­ста­прац­ Уі­лаь­ ямса «Трам­ вай «Жа­ для­прэ­ цлыі­ў Бар­ клан­ дан­не»»зен­ на­тба­ы­ а тан­ца­бві­а­ ь­ цэн­ і­еўская­«Boom­ наетры.­Бас­ ўва­саб­лкен­ не на сцэ­не for­Real» —­пер­ шяая­по­ ўна­ Эстон­скай на­цы­ на­ль­н ай маш­ ая­яго­вы­ та­ опе­ртаб­ ы. нМу­ зы­ка Пі­стэ­ рваа­ў­ Англіі,­яна­пла­ на­р вы­ а­лта­сня­як­ Са­ле­ма (Вя­лі­каб­ ія), у сво­ аб­лфі­віяая­рэ­ ан­струк­ ха­реэ­а­ асгра­ Ана­бкель Ло­пес цыя­пер­ шлай­вы­ ста­вы­Бас­ Ачоа (Ка­ ум­бія—Бе­ ль­гія),кіі,­ пра­ е­сду­ зе­ дзе,­ рэ­жвы­ ранай­у­1981­го­ Нэн­сі Мек­лер. з­ча­ го­і­па­ ча­ а­ся­яго­сус­ На прэ­ м’е­р ылро­ лю Бланш вет­ ная­сла­ ва.­Лон­ Дзю­ буа тан­ ца­ва­ладан­ ба­слкая­ е­ры­ экс­ а­зі­нца Шка­ ыя­па­чту­ нец­ а­сё­ ле­та­ на пАле­ ла.цБы­ лая 21­ве­ ас­нмін­ я­і­пра­ яг­нпец­ а­ са­ліс­трка скайцтру­ ы,цяна да­28­сту­ вы­кон­ваедзе­ ця­нпя­2018. ер вя­ду­чыя ●парт­ыі на эстон­скай сцэ­не. Вы­ ● ста­ва­«Рэ­не­санс­у­ Ве­ е­цыі.­Тры­ умф­пры­ а­ Нанпра­ ця­гу ліс­ та­па­да глон­ жос­ ва­пі­дсэн» у»­ў­ дан­цсі­і­крах­жы­ кі «Ко­вент-гар­ Му­ зеі­Ці­ э­нпяць а­Бор­ не­ ы­ ажыц­ ця­всіў па­ км а­зі­саў прэ­ тн уе­май­ ве­чза­ен­ ры­ ы ад­нса­троў­XVI­ акто­вых ста­ дзя,­та­ кіх­як­Ты­ цы­ ба­лгод­ е­таў. У тым лі­ку «Ілюс­ ян,­Ве­ ра­н е­зРаз­ э,­Цін­ а­і­ тра­цыя да ві­тта­а­ лрь­э­ нтай Ла­ то.­Пра­ ы­свед­ сім­ фо­ніі»ц(му­ зы­качаць­пра­ Гай­дна, эва­ ю­ ыю­та­ а­чаас­ на­Тар­ га­жы­ ха­рлэ­ ац гра­ фія гТу­ йла па); «Ве­цер» (кам­па­зі­тар Фрэнк

Лістапад, 2017 ­­­­­­­­­­­­­­­­­Жнівень,­2017

Мун, па­ста­ноў­кгаі­да­ко­ Арту­рлае­Пі­ ва­ пі­су —­ад ува­ ру­ та) зі і­на­ рэш­ це «Untouchable» і­на­ ран­ няў­за­рэ­ аль­нас­цю­ (кам­па­зі­та­ ы Хо­ еш Шэх­ тэр да­падзен­ нря­тэх­ нфіч­ на­га­май­ і Нэл Кэт­чпол, пер­шбыо­тзах­ стэр­ ства­ў­по­ зніх­ра­ іх з’ярў­аў.­Ве­ ля­ецца да­ да­так аўта­ не­цўы­ янская­шко­ і ха­рэ­оргра­ фам). Ся­ род ла­ў­пе­ ы­яд­Рэ­ не­ сан­ су­вы­ вы­ цаў — Са­раключ­ Лэмб, лу­ чка­а­ лна­аў­ ся­сва­ імі­вы­ ны­мі­ пры­ а-ба­ ле­ ы­ а тру­пцы ка­ ла­м рыс­ тыч­ нры­ мні­якас­ я­мі. ●«Ко­вент-гар­дэн», а так­са­ма за­пдро­ шла­ ная зор­ка, кдоб­ ра У­ні­ эр­ ан­ дскай­ла­ а­цыі­ вя­до­мая рас­ йска­мусгле­ Foam­пра­ хо­дізіць­вы­ та­вда­а­чу, На­ ал­ я Осі­ а­ва.тог­ Двой­ ы, ле­ гтен­ длар­ на­гпа­фа­ ра­фча­ пры кан­ цырліс­ та­па­да і ў Гор­ да­ на­Па­ кса.­Ён­стаў­ снеж­ ні, Осі­ж па­ всаё­р на лон­дан­ пер­ шым­рэ­ ы­ ам­афра­ скай сцэ­ нц еам­у­Га­ бу­дзе тан­ цда­зе,­ ваць аме­ ры­ кан­ лі­ву­ га­лоў­ную парт­ юрўаж­ ба­ е­це які­зняў­по­ ўна­мыет­ нлы­ «Сі­лтац­ ь­вія» (му­ зы­ка Леа Дэ­лі­ мас­ кі­фі­ льм.­Паркс­на­ ба,ваў­сваю­ка­ ха­рэ­агра­фія дэ­ры­якй­ а зы­ ме­Фрэ­ ру­«збро­ Ашта­ а). вы­ ба­рну»­і­праз­фо­ та­здым­кі­ ● таў­агу­ль­ную­ўва­гу­на­ звяр­ У Вя­ лгі­а­ кцім тэ­атрыгі­Рас­ сег­ рэ­ ыю,­мар­ на­ліі­ізпры а­ кан­цы ліс­ та­пва­ далі­ад­ бу­дзец­ цыю,­не­ спра­ яд­ васць­і­ ца прэ­ м’е­ра ба­ле­та «Ра­мэа бед­ насць. ●і Джу­ль­ета» на му­зы­ку Пра­нка­ о­рфод­ ’е­вна.ы­цэнтр­фа­ Гэ­тая на­зва Між­ та­ад­на з са­ ых за­пат­ра­ба­ва­кназ­ ыхвае­ у гра­ фміі­ў­Нью­Ёрку­па­ тан­цна­ ва­ ль­ных тру­пах па сўсім «Ма­ і­ф ест­Magnum».­Вы­ та­ све­це. Пер­шае ха­рэа­гра­фіч­

нае ўва­ аб­ не парт­ ва­пры­ ссве­ чла­ен­ ная­зна­ ка­ы мту­ і­та­ ры бы­лцотву,­за­ ажыц­сцна­ ёў­вла­ е­н наа­мўу­ му­аген­ Са­ўвза­ ец­ Са­юсзе ў 1940-м, не­ бка­ім ве­па­ ля­за­ кан­чэн­нуя­ Кі­раў­ скім тэ­ атры Ле­нін­ гра­ Дру­ гой­сус­ вет­ най­вай­ ны­ да, ле­ж а­м ла, якмвя­ до­мса, та­ кі­імна­ і­зна­ ка­ і­ты­ і­май­ тра­ Ле­ані­дубЛаў­ роў­спка­ му. У мі,­як­Ро­ ерт­Ка­ а,­Анры­ мас­цкье­Брэ­ оў­скайстру­ пе тая ж па­ Кар­ он,­Джордж­ ста­ оў­ка з’я­вві­ід­Сей­ ла­ся ўм1946-м. Ро­ днжар­і­Дэ­ ур.­Для­ Празцтва­бы­ пэў­ны лчас у Еўро­ е аген­ а­ство­ ра­нпая­ ўзнік­ лі нсцэ­ ніч­лнь­ ыя інтэр­прэ­ ве­ лі­зар­ ая­ко­ касць­куль­ ­ та­вцых­фа­ ыі Джо­ нара­ Крэн­ ка (1962), та­ таг­ фій.­У­ро­ лі­ Ке­не­ Мак­ мі­ла­ а (1965), арга­ нті­аза­ та­ра­гэ­ тн ай­вы­ ста­вы­ Ру­сдту­ о­лпь­іў­Кле­ фа Ну­мран­Шэ­ ы­ева (1972). вы­ ру­з­ Больш якчас­ па­нўа­ та­ ра дзе­ ся­ці­ Му­ зея­су­ га­мас­ тац­ год­дзя на сцэ­цныс­ е Вя­ лі­ка­га тва­Сан­Фран­ ка,­які­ тэ­н атра Рас­цііа­пра­ жы­ла па­ ра­ ей­пра­ ваў­у­Цэн­ тры­ ста­ оў­ а Юрыя Гры­ га­ро­вці­ч­а Па­ мнпі­ дку.­Фа­ таг­ра­ фіі­аген­ (ад прэ­ м’е­ры ў 1979-м тва­бу­ дуць­прад­ стаў­ле­нда ы­ў­ 1995-га). тым на пяць лі­ тым­вы­ гля­По­ дзе,­як­яны­бы­ се­зо­лні­аў а вяр­нш у­ла­а­ апуб­ ка­втру­ а­нпыя­пер­ пса­ячат­ давад­ ноў­ле­ вер­ссііо­пЛаў­ ко­ а —­у­га­ зне­ай тах,­ча­ і­сах­і­ роў­тсац­ ка­кга. У 2003-м мас­ іх­кні­ гах. вя­до­мы ●бе­ла­ру­сам ба­лет­май­стар Ра­дунПа­ кп лі­ тла­ь­ рнуым­му­ пра­па­знеі­ў­ а­ваў У­Му­ і­цы­ а­ улас­ нае пра­чы­ ан­ е шэк­ пі­ Га­ азе­да­24­ве­ ртас­ ння­пра­ цсуе­ раў­ескт­«Ад­ ка­га сю­ жэ­та.цё­Ман­ У 2010-м пра­ крыц­ ка­лек­ тыў ад­на­вд іўам,­Па­ вер­сію дры­ яна.­Амстэр­ рыж,­ Гры­га­ро­ві­ча. Сё­ле­та но­выя

акцэн­ ты ў гіс­то­рыі пра све­ Лон­ дан,­Нью­Ёрк»,­пры­ ве­нры­юбі­ он­скіх ка­хан­каўнен­ шу­ ае ча­ лею­ўзнік­ нкя­ вя­дто­ мы лет­ ай­ тар Аляк­ мас­ ац­ ка­ба­ га­кі­ рмун­ ксу­De­Stijl.­ сейзей­ва­ Рат­ман­ Му­ ло­сдкі. ае­най­буй­ней­ ● шай­ка­ лек­цы­яй­ра­бот­Пі­та­ У снеж­ няі на —­300­тво­ мі­лан­скі «Лараў,­ Ман­ дры­ Ска­ла» за­ ро­сіць та­раў якія­і­пла­ нпуе­па­ ка­зама­ аць.­ ха­ гра­фрііа­на прэ­ м’е­ру ба­ Га­ рра­э­ даы,­пе­ лі­ча­ ныя­ў­наз­ ле­та «Да­ маязн­лі­ ка­м е­лі­ямі». ве,­Ман­ дры­ чыў­сва­ ім­Па­ ста­ оў­ку ажыц­ цяў­ляе до­ мнам,­па­ куль­не­пе­ ра­адзін ехаў­ з мэт­раў су­час­на­гажтан­ ца, у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­ ыў­да­ жы­ ы кла­сік са­ мвай­смер­ ці.Джон Най­ма­ер. ●Га­лоў­ныя парт­ыі рых­ту­юць сла­ вту­ыч­ таяная­вы­ рас­ійская зор­ккаа­са­ Тэ­ ма­ ста­ва­«Пі­ Свят­ла­ а За­ха­ а­ва ікіта­ ль­ на­пля­ жны»­бу­ дрзе­па­ а­за­ янскі тан­ шчык пРа­ та ная­ў­Ве­ нце­оў­ цыі.­Экс­ а­збі­ер­ цыя­ Бо­блу­ е.да­ва­ная­ва­кол­кар­ці­ны­ вы­ ● бла­Пі­ка­са­«Ку­па­льш­чы­ Па­ Іван Ва­сі­ль­еў, вы­ ха­ а­нецгі­ цы»­(1937)­з­ка­ лек­ цвыі­Пе­ Бе­ ла­х райм,­а­сам­пра­ ус­ка­га ха­рэ­агра­ фіч­ Гу­ ген­ ект­ на­гасве­ ка­чла­ е­нды­тэ­ жа імсус­ вет­ж ная пры­ е­пля­ а­ зор­ка,тувесь на­гчад­ як­лей­ ма­ты­вчас у­твор­ ас­вцае і­ прата­ ся­ е. Гас­ ро­ля­мі па ўсім мас­ кб а­пад­ чтас­яго­жыц­ ця­ў­ све­цве, мет­лне­ ы­ і прэ­ м’е­ра­ Пра­ ан­ад­ се.­Сё­ тма­па­ чы­ мі.еУцца­се­ ліс­та­п дзе і снеж­снтаў­ і Іван на­ ра­ ыя­з­40­вы­ тан­цуевя­ вір­ ту­онзную пра­су­ зі­вы­ а­ход­парт­ ні­ка­ыю Ба­ і­лмяу­з­Між­ ў «ДонзКі­ хно­а­ цм е»о­рНо­ ку­ бзіз­ ем­ ’ем,­ ва­сі­бір­ска­га тэ­атра опе­ры

і ба­ле­та. Унста­ лі­цырСі­ бі­сркі­ ы якую­арга­ і­зуе­па­ ыж­ Ва­зсей­Пі­ і­ль­еў квы­ ту­піцьштак­ са­ма ў Му­ а­сса.­Пер­ ай­у­ёй­ парт­ ыі Спар­ а­кыя­кас­ а з ад­цню­ а­йм­аў­ ста­ не­экс­ па­зті­ц мен­ ацба­ ле­та (спек­ такль і­дэ­ кна­а­ рга­ ый,­ство­ ра­ных­мас­ ідзе ў ха­рэ­агра­ іі Юрыя та­ ком­для­ба­ ле­тфа­«Па­ рад»­ Гры­ а­ро­ві­чгея­Дзя­ а). Пад­гчі­ас тро­ тру­ пгы­Сяр­ ле­вгас­ а,­яна­ ляў Мі­ехцца­ў­кра­ ай­лаў­ска­гсаа­втэ­ тра ад­ кры­ і­кау­ў­ Пе­ яр­ гсакім­му­ ў Кі­таізеі­Ка­ вы­йдзе не­ ацпа­ лбі­тур­ ан­ па­ намсцэ­ у тэ­астра нь­цяа дзі­ он­нтэ.­Вы­ та­вЦя­ у­«Спа­ га­дўа­ ро­лі Фі­лкі­а­ псаа­на­шля­ ў «Пол­ыхмі Па­ і­жах.­Пі­ у­да­ ры­жну». “Гер­ і­кі”»­мож­на­бу­дзе­ У ся­ э­дзі­не ліс­ та­ да ў зеі­ ўба­ чрыць­з­кра­ са­ впі­ка­а­ў­Му­ Мі­ ай­ скай тру­пе ад­ бу­ ка­ рха­ ле­лваў­ ы­Са­ фіі­ў­Мад­ ры­ дзе. ●дзец­ца прэ­м’е­ра — ве­чар ад­на­акто­ вых ба­ле­етна­ аўлпад 7­е­Мас­ коў­ скае­бі­ е­ на­ вай Іва­нкары­ су­ чзас­ на­г«Трай­ а­мас­чтат­ ац­ктава­ад­ Ва­сі­ль­ева».рУ гра­мвеай­ ецца­19­ве­ ас­пра­ ня­ў­Но­ спек­цтак­ лі ц «Мор­ фій» (па­ Трац­ я­коў­ ы­на­Крым­ скім­ вод­ ле апа­цвяг­ я­днан­ нцяа­да­18­ Мі­ха­іла Ва­ ле­і­пра­ ец­ Бул­ а­кна­я.­Ку­ ва, му­ зты­ какай­асноў­ Гус­та­ва сту­ дгзе­ ра­ ар­ Ма­ ле­ра)еікта­«За­ ра­ней впа­ ка­ а­нныя на­ га­пра­ об­ лзач­ ыя­ «Сля­ пая су­ вязь» і «Ка­ ля­ сы»­ста­ ла­Юка­Ха­ сэ­хган­ а­ва,­ нелоў­ ёсць усю­рда­ ы». Ха­ рэ­ограф га­ ная­ку­ тар­ ка­Му­ зея­ з’ячў­ас­ ля­неа­ цца і асноў­ ым вы­ а­ су­ га­мас­ тац­тн ва­ў­То­ ккіа.­ наў­цнам па­ста­но­ ак.цы­яй,­ Згод­ а­з­яе­кан­ цвэп­ У снеж­ ні ена сцэ­нета­ Крам­ лес­з’ яўля­ цца­ме­ фа­рай­ лёў­лсі­і­ку­ ка­га лПа­ а­цнаых­ка­ з’ез­драў зям­ ь­тлур­ а­нёў,­ ад­бу­дзец­ца Ка­ яд­ ны га­ лна-ыя­ у­той­час­як­аб­ лло­ кі­звя­ за­ кан­цчэрт з­маг­ ы­мзо­ ас­рцак я­м«Christmas і­су­час­ Ба­лет-га­ ынкай ных­тэх­ нла­а». ло­гРаз­ ій­у­аб­ ме­нпра­ е­ гра­мымзро­ бяіц­ ца мас­ коў­ская інфар­ а­цы­ й­і­зно­ сін­без­ прэ­м ’е­ра рба­ ле­тапВа­ ва меж­ аў.­Ся­ од­за­ ро­сші­ла­ь­ неых­ «Ка­ яд­ная гіс­ тно­і­ркыя» (па­ зор­ нлых­удзе­ ль­ аў­бі­ ена­ле­ вод­лнеа­адзна­ апо­вес­ і Ча­ль­зваач­ку­ мож­ чцыць­спя­ Ды­кен­ са). Га­лоў­ную парт­ыю і­мас­ тач­ ку­Б’ёрк,­якая­прад­ Скру­ джа вы­кон­ ввае сам ха­ ста­ віць­на­вы­ ста­ е­сваю­ рэ­ Ве­ ры­на ла­ дзіц­ца ві­ доэ­граф. аін­ста­ ля­чца­ ыю­аль­ бо­ пры пад­трым­ digital­пра­ ект.­цы Між­на­род­ на­га цэн­тра ба­ле­та.

1.­Пол­Фус­ко.­Аген­цтва­ 1. Тэ­атр «Ко­втент-гар­ дэн», Magnum.­Фа­ аг­ра­фія­зроб­ Гля­ зе­ль­ная за­ ле­ нд ая­з­жа­ лоб­ нла­а. Лон­ га­цяг­днан. і­ка­ 2. Лю­ ва (Тац­ ця­ Ро­ бер­бтоў Андрэ­ а­Фрэн­сі­сеа­«Бо­ бі»­ на). Ке­ нэ­«Яўген Ане­ дзі.­1968. гін». Тэ­атр ба­ле­та Ба­ш ры­ са Эйфма­ на.

2.­Жан­Мі­ эль­Бас­ кія.­Без­ 3.зХа­ рэ­ограф Джон Най­ на­ вы.­Зме­ ша­ная­тэх­ні­ка.­ маер.

1982.

4. «Ра­мэані Джу­ ль­ та». Сцэ­ 3.­П’ер­Ба­ ар.­Лю­ дезі­на­ву­ лні­а са спек­так­ля. Ха­рэ­агра­фія цы.­Алей.­1894. Юрыя Гры­ а­ро­ і­ча. Вя­ кгі а­ 4.­Піт­Ман­ дгры­ явн.­Пе­ ра­л мі­о­ тэ­гаі­ву­ тр Рас­ іі. бу­ гі.­Алей.­1942—1945.

5. Свят­ ла­нака­ За­ ха­ра­пва­ алўьш­ мі­ні­ 5.­Па­ бла­Пі­ са.­Ку­ яцю­ ры «Ле­бедзь». чы­ цы.­Алей.­1937.

6. Дзя­ніс Клі­ ук і Але­нпаэ.­ 6.­Поль­Сі­ нь­ям к.­Сэн­Тра­ Шка­ттан­дэ­Ліс.­Алей.­1895. у­ла ў ба­ле­це «Дон Фан­ Кіхот». На­ цы­ял на­ ль­ ная опе­ 7.­Джа­ ко­ма­Па­ ь­м а­Ста­ ра «Эсто­ нія».рэт­дзяў­ Фо­та Ру­ наны. рэй­ шы.­Парт­ чы­ Ла­хе­соа. Алей.­1520.

7. Іван Ва­ сі­ль­еў і На­хта­ ал­ я 8.­Гор­ дан­Паркс.­Му­ млед­ Осі­па­ваямі,­Фло­ ў ба­ле­цреы­«Пол­ ымя Алі,­Ма­ да.­Фа­ та­ Па­рфы­ жа». Мі­хай­лаў­скі тэ­атр. гра­ ія.­1966. Санкт-Пе­цяр­бург, Рас­ія.

23 3

Рэ­п е т­ ы ­ц ы й­н ая за ­л а Тэма

Не­вы­нос­ная лёг­касць ба­ле­та Пра­екты да юбі­лею Ва­лян­ці­на Елі­зар’ева Тац­ця­на Му­шын­ская Пры кан­цы кас ­трыч ­ні ­ка і на па­чат ­ку ліс ­та ­па ­да ку ­ль­тур ­ная гра ­мад ­скасць год ­на і гуч на адзна ­ ­чы ­ла 70- год ­дзе сла ­ву ­та ­га бе ­ла ­рус ка ­ ­га ха ­рэ огра ­ ­фа Ва­лян ­ці ­на Елі­зар ’ева, на­род ­на ­га артыс ­та Бе­ла ­ру ­сі і СССР, ­ лаў­рэ ­ата Дзяр­жаў най прэ ­ ­міі і Між­на род ­ ­най прэ ­міі Benois de la Danse. Гэ­тыя мас ­тац ­кія акцыі пад ара ­ ва­лі нам шмат за­хап ля ­ ль ­ ных ура ­ ­жан няў ­ , спра­ва ­ка ­ва ­лі ажы ­ятаж і та­та ­ль ­ны інта ­рэс . І спа­ра ­дзі ­лі шмат ду­мак .

Вы­ста­ва, кні­га, фі­льм… За­ся­ро­дзім­ся на юбі­лей­ных ура­жан­нях. Пер­шая лас­таў­ка — фо­та­выс­та­ва ў га­ле­ рэі «Уні­вер­сі­тэт ку­ль­ту­ры». Мі­кі­та Фя­до­сік зды­маў пра­цэс ра­бо­ты ха­рэ­огра­фа з вуч­ ня­мі пад­час рэ­пе­ты­цый. Ча­со­піс пі­саў пра гэ­ты пра­ект у ад­ным з ну­ма­роў. У га­ле­рэі ў дзень ад­крыц­ця экс­па­зі­цыі бы­ло цес­на, цёп­ла і вельмі ду­шэў­на. Да­ра­гі і сво­еча­со­ вы пад­ару­нак да юбі­лею май­стра — кні­га, над якой не­ка­ль­кі га­доў пра­ца­ва­ла Юлія Чур­ко, са­мая аўта­ры­тэт­ная айчын­ная да­ след­чы­ца ха­рэ­агра­фіі. На­зва муд­ра­ге­ліс­ тая — «Ды­яло­гі, або Ва­лян­цін Елі­зар’еў: "Ба­лет — мас­тац­тва дум­кі"». Але ра­ней 24

пан­яцці «ба­лет» і «дум­ка» да­лё­ка не за­ўсё­ды ядна­лі­ся ў тэ­атра­ль­най пра­сто­ры. Крэ­да ха­рэ­огра­фа ад­люс­троў­вае інтэ­лек­ ту­аль­ную скі­ра­ва­насць яго па­ста­но­вак, іх маш­таб, пуб­лі­цыс­тыч­ную вас­тры­ню і па­за­ ча­са­вае гу­чан­не. Па­пя­рэд­нія кні­гі Чур­ко, пры­све­ча­ныя Вя­ лі­ка­му тэ­атру, — «Бе­ла­рус­кі ба­лет­ны тэ­атр» і «Бе­ла­рус­кі ба­лет у асо­бах», — вы­йшлі тры дзе­ся­ці­год­дзі та­му. Вы­рас­ла но­вае па­ка­ лен­не чы­та­чоў і гле­да­чоў, са­мі вы­дан­ні зра­бі­лі­ся біб­лі­ягра­фіч­най рэ­дкас­цю. У све­ жай кні­зе ба­га­та зу­сім но­ва­га ма­тэ­ры­ялу. По­гляд на да­ўней­шыя спек­так­лі — з сён­ няш­ня­га дня, з улі­кам та­го, ку­ды і як ру­шы­

ла сус­вет­ная ха­рэ­агра­фія за мі­ну­лы час. Па сут­нас­ці гэ­та грун­тоў­нае асэн­са­ван­не мас­тац­кіх зда­быт­каў і Елі­зар’ева, і на­шай тру­пы за апош­нія 40 га­доў. Ка­лі ўлі­чыць не ма­ла­дзе­нь­кі ўзрост аўтар­ кі, дык на­пі­сан­не та­кой кні­гі — подзвіг! А гэ­та амаль 200 ста­ро­нак аль­бом­на­га фар­ма­ту. Ко­лер, вы­дат­ная па­пе­ра. Шмат фо­та, якое за­ймае ці не па­ло­ву аб’ёму. Ці­ка­выя су­адно­сі­ны тэк­сту і вы­яўлен­ча­ га шэ­ра­гу. Чур­ко ана­лі­зуе пра­цу пер­шых вы­ка­наў­цаў парт­ый, іх пе­ра­емні­каў, а на фотаздымках прад­стаў­ле­на шмат ця­пе­ раш­ніх са­ліс­таў. Зор­кі мі­ну­лых га­доў і зор­ кі су­час­ныя су­існу­юць на ста­рон­ках кні­гі

«Мастацтва» № 11 (416)

до­сыць гар­ма­ніч­на. І ў тым ня­ма су­пя­рэч­ нас­ці. Эфек­тныя па­лос­ныя здым­кі, якія да­ юць аса­ло­ду раз­гля­дзець артыс­та, плас­ты­ ку, сцэ­ніч­нае аб­ліч­ча. Мас­тац­кае афар­млен­не кні­гі на­ле­жыць Але­гу Лу­ка­шэ­ві­чу і Аляк­сан­дру Аляк­се­еву, пер­шы з іх і вы­да­вец. За­сму­чае тое, што ты­раж — уся­го 399 асоб­ні­каў. То­ль­кі для па­свя­чо­ных. Фак­тыч­на ён раз­ышоў­ся на пад­арун­кі. А ча­му не ў тры разы бо­льшы?.. Фі­льм Лу­ка­шэ­ві­ча «Ва­лян­цін Елі­зар’еў. Ба­ лет — мас­тац­тва дум­кі» па на­зве пе­ра­гу­ ка­ецца з кні­гай. Стуж­ку па­ка­за­лі на Першым ка­на­ле Бе­ла­рус­ка­га тэ­ле­ба­чан­ня, у ня­дзе­лю. Ве­ча­рам, у прайм-тайм. У кар­ці­не Лістапад, 2017

шмат раз­гор­ну­тых фраг­мен­таў са спек­так­ ляў па­ста­ноў­шчы­ка. Яны пе­ра­мя­жа­лі­ся з ма­на­ло­га­мі вя­до­мых дзея­чаў ха­рэ­агра­фіі (Гры­га­ро­віч, Ана­ні­яшві­лі, Сяа Су­хуа, Цыс­ ка­ры­дзэ), за­фік­са­ва­ны­мі мі­ну­лым ле­там у Мас­кве, пад­час Між­на­род­на­га кон­кур­су артыс­таў ба­ле­та. Гос­ці На юбі­лей Елі­зар’ева саб­ра­лі­ся гос­ці з пя­ці кра­ін. Бы­лі прад­стаў­ні­кі Мас­квы, Пе­ цяр­бур­га, Кі­ева, Тбі­лі­сі, Пе­кі­на, Брно. Імё­ ны, што да­ўно зра­бі­лі­ся брэн­дам. Мі­ка­лай Цыс­ка­ры­дзэ, рэ­ктар Ва­га­наў­скай ака­дэ­міі ба­ле­та. Ма­ры­на Ля­во­на­ва, рэ­ктар Мас­коў­

скай ака­дэ­міі ха­рэ­агра­фіі. Сяа Су­хуа, пра­ фе­сар Пе­кін­скай ака­дэ­міі тан­ца. Ва­ле­рыя Ура­льс­кая, га­лоў­ны рэ­дак­тар ча­со­пі­са «Ба­ лет». Ра­ду Па­клі­та­ру, мас­тац­кі кі­раў­нік «Кі­ еў ма­дэрн-ба­ле­та». Гос­ці-артыс­ты не заяўлялі пра га­на­рар. І тан­ца­ва­лі фак­тыч­на бяс­плат­на. Яны пры­ еха­лі, каб па­він­ша­ваць, падзя­ка­ваць, аддаць даніну павагі. Са­мае фан­тас­тыч­нае ўра­жан­не ў час га­ла зра­бі­ла Свят­ла­на За­ха­ра­ва, пры­ма Вя­лі­ка­ га тэ­атр Рас­іі і эту­аль «Ла Ска­ла». Экс­прэ­ сіў­ная мі­ні­яцю­ра «Revelation» (ха­рэ­агра­ фія Му­та­ко Хі­ра­яма) ува­саб­ля­ла ду­шэў­ны сму­так, ту­гу, тэ­му не­за­пат­ра­ба­ва­на­га ка­ хан­ня і веч­най адзі­но­ты. Не то­ль­кі Яе, якая стра­ці­ла ці не знай­шла Яго. Але і адзі­но­ту ча­ла­ве­ка ў агром­ніс­тым све­це. Бліз­кае ўра­жан­не па­кі­ну­лі ну­ма­ры ў інтэр­ прэ­та­цыі Лю­бо­ві Андрэ­евай і Але­га Га­ бы­ша­ва, са­ліс­таў тру­пы Ба­ры­са Эйфма­на. «Ля­но­та», па­стаў­ле­ная са­мім Але­гам, пада­ ла­ся надзі­ва са­ка­ві­тай і ары­гі­на­ль­най. Яна да не­маг­чы­масці вір­ту­озная і ка­ме­дый­ная. Пры­чым у вя­лі­кім ды­япа­зо­не. Ад гу­ма­ру, які ад­люс­троў­вае і рус­кую мен­та­ль­насць (пе­рад на­мі Аб­ло­маў­ка па­сля аб­еду), і та­ та­ль­ныя за­га­ны ча­ла­ве­чай на­ту­ры («ай, зро­бім за­ўтра, па­ля­жы, не ры­пай­ся!») — да са­ты­рыч­ных фар­баў і сар­каз­му. Гэ­та зроб­ ле­на ў та­кой сту­пе­ні раз­ня­во­ле­на і вір­ту­ оз­на, што вы­клі­кае за­хап­лен­не і ня­стрым­ ны ро­гат. Вы­зна­ча­ль­нае сло­ва ў да­чы­нен­ні да За­ха­ра­вай і ду­эту з эйфма­наў­скай тру­ пы — «лёг­касць». Ка­лі нібы ня­ма бар’ераў у пры­род­ных да­ных, фі­зіч­ных на­ма­ган­нях, плас­тыч­най вы­на­ход­лі­вас­ці. За­ўва­жу, та­ле­на­ві­тыя і яркія тан­цоў­шчы­кі ўсё час­цей са­чы­ня­юць ну­ма­ры для ся­бе. Та­кія і Га­бы­шаў, і Іван Ва­сі­ль­еў (ён так­са­ ма пры­язджаў у Мінск). У тым шэ­ра­гу і па­ ста­ноў­ка Ула­дзі­мі­ра Іва­но­ва-ма­лод­ша­га, са­ліс­та тэ­атра ў Брно, сы­на вя­до­ма­га бе­ ла­рус­ка­га са­ліс­та. У мі­ні­яцю­ры «Кан­ты­ні­ ум» ці­ка­вым пад­ало­ся спа­лу­чэн­не ўлас­на тан­ца з эле­мен­та­мі ві­дэа. На­ват гэ­ты ну­ мар свед­чыць, што атмас­фе­ра во­ль­ных по­шу­каў і твор­чай ра­дас­ці, якая пан­ава­ла ў га­ды «пра­ўлен­ня» Ва­лян­ці­на Мі­ка­ла­еві­ ча, рас­паў­сю­джва­ецца на іншыя кра­іны, на на­ступ­нае па­ка­лен­не танцораў. З ра­дас­цю ўспры­ма­лі­ся мно­гія ну­ма­ры. І са­ліс­таў гру­зін­ска­га ба­ле­та (хоць спек­ такль «Са­га­ла­бе­лі», фраг­мент з яко­га быў прад­стаў­ле­ны, у Мінск пры­во­зі­лі на гас­ тро­лі). І фраг­мент з «Ба­ядэр­кі» — та­нец са змя­ёй, быў надзвы­чай вы­раз­на вы­ка­на­ны Ка­ця­ры­най Бор­чан­ка, ад­ной з вя­ду­чых са­ ліс­так на­шай тру­пы, а ця­пер пры­май Мі­ хай­лаў­ска­га тэ­атра ў Пе­цяр­бур­гу. І ду­эт «D-moll», спе­цы­яль­на па­стаў­ле­ны Ра­ду Па­клі­та­ру да юбі­лею на­стаў­ні­ка. Ён вы­ 25

тры­ма­ны ў іра­ніч­ным клю­чы, а гэ­та фір­ мовы стыль Ра­ду, тут на­ту­ра­ль­на спа­лу­ча­ юцца эле­мен­ты не­акла­сі­кі і плас­тыч­на­га «сцё­бу». «Зной­дзе­ныя і стра­ча­ныя» Ме­на­ві­та та­кая на­зва мі­ні­яцю­ры Сяр­гея Мі­ке­ля, ад­на­го з та­ле­на­ві­тых вуч­няў Елі­ зар’ева. На ве­ча­ры­не яе вы­кон­ва­лі сам па­ста­ноў­шчык і Ксе­нія Ржэў­ская. Гля­джу яе пя­ты ці шос­ты раз. І адчуваю ўсё бо­льш глы­бі­ні і сэн­су. Бо з ра­шэн­ня­мі, што пры­ ма­юцца лю­дзь­мі без­га­ло­вы­мі (як ге­роі), мы су­ты­ка­емся ці не штод­ня. Ёсць і іншыя па­ва­ро­ты тэ­мы. Як у пры­маў­ках — што га­ ла­ва, то й роз­ум. Або — свае маз­гі ні­ко­му не ўста­віш. Хто ў ка­го за­бі­рае роз­ум: жан­ чы­на ў муж­чы­ны ці на­адва­рот? Не­ве­ра­ год­на экс­прэ­сіў­ная плас­ты­ка, ме­та­фа­рыч­ насць. У вы­ні­ку — глы­бо­кі твор, які што­раз ззяе роз­ны­мі гра­ня­мі. Але і на­зва сім­ва­ліч­ная. Яна зму­шае за­ ду­мац­ца: што тэ­атр і гра­мад­ства знай­ шло, а што стра­ці­ла ў вы­ні­ку ад­стаў­кі Елі­ зар’ева? І ча­го бо­лей? Вы­чар­па­ль­ны ад­каз на пы­тан­не да­юць ну­ма­ры са спек­так­ляў у ха­рэ­агра­фіі май­стра, па­ба­ча­ныя пад­час га­ла. Гэ­та пяць роз­ных ду­этаў і раз­гор­ну­ты фраг­мент, да­клад­ней фі­нал «Кар­мэн-сю­ іты». Ад­ажыа з «Ле­ген­ды пра Улен­шпі­ге­ля». Бліс­ку­чы та­нец ха­рыз­ма­тыч­на­га Дзя­ні­ са Клі­му­ка і ма­ла­дзе­нь­кай Аляк­сан­дры Чы­жык. Да­сціп­на, ма­ляў­ні­ча, вы­на­ход­лі­ ва — і па плас­тыч­най мо­ве, і па вы­ка­нан­ні. Два ада­жыа — са «Спар­та­ка» і «Ства­рэн­ня све­ту», ува­соб­ле­ныя Іры­най Яром­кі­най і Анто­нам Краў­чан­кам, — успры­ма­лі­ся пра­ чу­лы­мі і ма­гут­ны­мі эпі­зо­да­мі. Тая лек­сі­ка і ця­пер зда­ецца скла­да­най, пе­ра­хо­ды з ад­ ной пад­трым­кі ў дру­гую — не­маг­чы­мы­мі. Хоць коль­­кі дзе­ся­ці­год­дзяў мі­ну­ла з ча­су прэм’еры! Яны не то­ль­кі не сас­та­рэ­лі, але

па-ра­ней­ша­му по­ўныя пры­га­жос­ці, па­чуц­ цяў і сэн­су. Та­кія па­ста­ноў­кі зроб­ле­ныя, як ка­жуць, на вя­кі. За­хап­лен­не вы­клі­кае шмат­знач­ная ха­рэ­агра­фія, на­поў­не­ная сэн­сам. Плас­тыч­ны ма­лю­нак, які пры­ хоў­вае шмат эмо­цый. Фор­ма, якую са­ліст што­раз мо­жа на­паў­няць но­вым і бліз­кім яму змес­там. Ка­лі фраг­мен­ты са «Спар­ та­ка» час ад ча­су з’яўля­юцца ў кан­цэр­тах, дык ад­ажыа са «Ства­рэн­ня све­ту» амаль не. Фі­нал «Кар­мэн-сю­іты», што вы­кон­ва­ лі Ма­ры­на Веж­на­вец, Дзя­ніс Клі­мук і Алег Яром­кін, пад­аўся фан­тас­тыч­ным. Хто і ча­ му за­браў ад нас гэ­тую пры­га­жосць? Ка­лі ў га­ла вы­кон­ва­лі­ся фраг­мен­ты з ба­ле­ таў Елі­зар’ева, якія не ідуць на сцэ­не, раз­ам з за­хап­лен­нем уз­ні­ка­ла па­чуц­цё го­ры­чы і крыў­ды. Бо ўра­жан­не, што бо­льш «пра­су­ ну­тую» час­тку пуб­лі­кі ці­ха і не­прык­мет­ на, але ад­на­час­на бес­са­ром­на аб­ду­ры­лі і аб­акра­лі. Сха­ваў­шы, ута­іўшы, ра­ней ча­су спі­саў­шы ў архіў та­кія спек­так­лі. А за­мест бры­ль­янтаў «пад­су­ну­лі» тан­ную і не за­ўжды гус­тоў­ную бі­жу­тэ­рыю. Вы­даў­шы яе за ды­ямен­ты. Ці ўсве­дам­ляе гэ­та тэ­атра­ль­ ная гра­мад­скасць, а ка­лі ўсве­дам­ляе, дык ці зро­біць што-не­будзь, каб змя­ніць існу­ ючы ста­тус-кво? За­мест «Кар­мэн-сю­іты» ці «Ства­рэн­ня све­ту» ця­пер у нас бу­дуць «Ор і Ора» і но­вы «Шчаў­ку­нок» з яго «шах­ цёр­скім ва­ль­сам», з якіх смя­ецца і здзе­ ку­ецца ўвесь Мінск? Ці раў­наз­нач­ныя та­ кія за­ме­ны? Ідэя — маў­ляў, і без Елі­зар’ева спра­вім­ся, улас­ны­мі сі­ла­мі! — ча­сам спра­ цоў­вае, а ча­сам і не. Мы спра­вяд­лі­ва аб­ура­емся атэ­іста­мі, якія са злой ра­дас­цю і з імпэ­там раз­бу­ра­лі і ўзры­ва­лі не імі па­бу­ да­ва­ныя хра­мы. По­тым праз дзе­ся­ці­год­дзі ў архі­вах ву­чо­ныя шу­ка­юць да­ку­мен­ты і пла­ны, каб тыя бу­дын­кі ад­на­віць. І вяр­ нуць на­шчад­кам стра­ча­ныя каш­тоў­нас­ці. Не сум­ня­ва­юся, пры­йдзе час — і мно­гія па­ ста­ноў­кі Елі­зар’ева бу­дуць ад­ноў­ле­ны. Дык

мо ле­пей ця­пер, па­куль ёсць жы­выя і ба­ дзё­рыя артыс­ты, якія іх тан­ца­ва­лі, па­куль жы­вы і по­ўны сіл сам ха­рэ­ограф? Ці спа­лу­ча­юцца роз­ныя сіс­тэ­мы? Свя­та ад­бы­ло­ся. Шы­коў­нае, фе­ерыч­нае. Пра­йшло з раз­ма­хам, на мас­тац­кім уз­роў­ ні, яко­га да­ўно не ба­чы­ла гэ­тая сцэ­на. У за­ ле саб­раў­ся ба­монд. Усе, хто раз­умее што­ сь­ці ў мас­тац­тве, усе, хто лю­біць Елі­зар’ева і ўсве­дам­ляе каш­тоў­насць ство­ра­на­га ім. Ка­лі на па­чат­ку га­ла Ва­лян­цін Мі­ка­ла­евіч вы­йшаў на сцэ­ну, за­ла друж­на і ра­дас­на ўзня­ла­ся. Не ў фі­на­ле, як звы­чай­на. Не па ка­ман­дзе і не па пра­та­ко­ле. А ўдзяч­ная за ўсё зроб­ле­нае ў мі­ну­лыя дзе­ся­ці­год­дзі. За спек­так­лі, за са­ліс­таў, якія вы­рас­лі на яго­ ных парт­ыях. За вуч­няў і твор­чых на­шчад­ каў. За гуч­ную, сап­раў­ды між­на­род­ную сла­ву айчын­на­га ба­ле­та. А да­лей? Па­сля юбі­лею ў пры­ват­ных раз­ мо­вах, у Фэй­сбу­ку зна­ёмыя не­адной­чы пы­та­лі­ся: дык мо ця­пер Елі­зар’еў вер­нец­ца ў тэ­атр? Сум­ня­ва­юся. Роз­ныя сіс­тэ­мы каш­ тоў­нас­цей кеп­ска спа­лу­ча­юцца між са­бой. Шка­да, што кра­іна на­ша не над­та ба­га­тая, каб мець у ста­лі­цы не­ка­ль­кі пра­фе­сій­ных ба­лет­ных труп. У свой час была ідэя ства­ рэн­ня Ака­дэ­міі бе­ла­рус­ка­га ба­ле­та. І каб на ча­ле ўста­но­вы ста­яў ме­на­ві­та Елі­зар’еў. Ка­лі б у нас ха­па­ла ме­не­джа­раў, якія мыс­ ляць на­пе­рад, не на се­зон ці два, а на 5-10 га­доў, дык «пад Елі­зар’ева» да­ўно бы­ла б ство­ра­на асоб­ная тру­па. Яна б ме­ла ўлас­ ны бу­ды­нак, сцэ­ну, рэ­пе­ты­цый­ныя за­лы. Та­ды існа­ваў бы ка­мер­ны тэ­атр на 200-300 мес­цаў, які ўспры­маў­ся як мес­ца по­шу­каў, экс­пе­ры­мен­таў. Тут мож­на бы­ло б ла­дзіць плас­тыч­ныя фес­ты­ва­лі, што ўвесь час блу­ ка­юць па ста­лі­цы, як бес­пры­ту­ль­ныя. Па­ трэ­ба ў та­кой пля­цоў­цы да­ўно існуе. У той жа час Елі­зар’еў сто­ль­кі зра­біў для кра­іны і яе сла­вы за 35 га­доў, што і кра­іна мо­жа што­сь­ці грун­тоў­нае і сур’ёзнае зра­біць для яго. А па­куль бу­дын­каў і срод­каў не ха­пае, зда­ро­вы сэнс пад­каз­вае: кі­раў­ніц­тву тэ­ атра і ба­лет­май­стру, мусіць, трэ­ба ся­даць за стол пе­ра­мо­ваў. І вес­ці ды­ялог пра тое, што Ва­лян­цін Мі­ка­ла­евіч ха­цеў бы па­ста­ віць у тэ­атры. Або які ўлас­ны спек­такль ад­ на­віць. Маш­таб твор­цы — каш­тоў­насць най­бо­ль­ шая і не­вы­мер­ная. Уні­ка­ль­ны во­пыт і та­ лент Елі­зар’ева як па­сі­янар­най асо­бы па­ ві­нен быць за­пат­ра­ба­ва­ны. На­поў­ні­цу. Тут і ця­пер.

1. «Спартак». Сцэна са спектакля. Фота Міхаіла Несцерава.

2. Валянцін Елізар'еў на рэпетыцыі. Фота Аляксея Казнадзея.

26

«Мастацтва» № 11 (416)

Арт-да­ййджэст джэст Арт­да­

Тэатр Ві­ зу­аль­ныя­мас­тац­твы

● ●Да сё­лет­ня­га 14 снеж­ня ў

У­Му­ еі­Гу­ ген­хай­ма­ў­іспан­ Мас­кзве і Санкт-Пе­ цяр­бур­гу скім­Бі­ баа­па­17­ве­ я­ пра­цяг­лнь­ец­ ца XIX Між­рнас­ а­рнод­ пра­ уе­вы­ та­ва­«Па­ рыж,­ ны цфес­ ты­всаль NET — «Но­вы ка­ нец­ста­ дазя:­Сі­ нь­ряа­ к,­ еўра­ пей­сгкіод­ тэ­ тр». Ад­ зу Рэ­ он,­Ту­ надне­ ка­лль­куз­Лат­ іх пля­рцэк­і­іх­ оў­ках па­ су­ чжас­ ні­кспек­ і».­Як­вы­ кае­з­ ка­ уць так­лні,і­пер­ фор­ на­ звы —­пра­ у­ ман­ сы, опе­реукт­пра­эпо­ і кі­но. Ся­рход па­ лж і­так — ыч­ных­ка­ так­ ліз­вер­ маў­і­ сту­ экран­ ныя сіі мас­ ац­ ра­ тва­ рэн­ нгяў,­ па­стта­ нко­іх­пе­ вак ле­ гўен­ дар­ на­ а у­вы­ і­ксу­ча­ ві­лі­с«Фо­ я­но­ бер­лнін­ ка­ггао­з’ тэ­аятра льк­свыя­плы­ ні,­якія­вы­ зна­ чм ы­а, лі­ бю­нэ»: ле­ тась, як вя­ до­ раз­ іц­сцкія ё­арту­на­пра­ ця­кгу­ га­рвад­ ўла­ды ня­мец­ ай ўся­ од­ ва­ ста­гло­ХХ­ста­ і­цы вы­пгра­ вді­лзя.­Вы­ і ў ад­ста­ таў­ ку ўні­ ка­лдь­о­ нвая­га­ лоў­тнац­ ым­чы­ 65-га­ а­га мас­ ка­га нам­ та­ у,­што­экс­ а­на­ ва­ныя­ра­ кі­м раў­ ні­ка тэ­аптра Фран­ ка бо­ ты —­з­пры­ ват­ лек­ Кас­ тор­фа... раз­ анмых­ка­ са спек­ цый:­120­кар­ аў,­ так­ля­мі, ство­ц рін,­ма­ а­ны­мілюн­ па кяго­ аква­ э­лцей.­Ку­ ар­ка­Віў­ н­ най ріні­ ы­яты­вре:а­т«Змя­ ша­неыя Грын­за­ ся­зна­ ро­дёзі­ ла­ся­на­неа­ аб­ліч­чы, мыя па­чуц­ ­ ім­ прэ­ сі­яніз­ ме,­сім­ вта­ е­ ці» Крыс­ то­ф а Мар­ а­лліз­ е­рма, і твор­ час­Гер­ ці­гру­ пты­«На­ бі». «Пфуш» бер­ а Фрыт­ ча, ●«Фаўст» са­мо­га Фран­ка Кас­ У­лон­ дан­ скай­Barbican­ тор­фа. Ме­ на­ві­та іх уба­чыць Art­Gallery­да­21­ве­ на экра­не рас­ійскаярас­ пуб­лі­ка ня­прэ­ ту­ ць­спад­ чы­ з прад­зсен­ таў­ лю ен­ нем дра­ мна­у­ зна­ і­тб а­гас­ а­аме­ ры­ кан­зсе­ ка­ тур­кгаа­мСе­ ць­яна Кай­ рага­і са­ мжа­ всу­ё­ кра­Жа­ нба­Мі­ э­ля­ ча. рэ­ ы­ а Гер­ ер­ташФрыт­ Бас­ кія —­гра­ і­ціс­ а­(пі­ яне­ ра­ У па­ ўноч­найфста­ лті­ц ы за­ пла­ нью­ёрска­ га­стрыт­арту­ на­ва­ная off-пра­ гра­ма — у 1980­х)­і­ня­ слі­ ка­му­нал­ках,ўрым­ на ву­ лі­вца­ ыга­ і не­ эк­всо­ прэ­ сі­яАрга­ ніс­тна.­Да­сва­ нааза­ дзе. і­за­та­рыёй­ ран­ няй­смер­ цві­ў­27­га­ доў­ён­ лі­чаць фес­ты­ аль ад­ука­ цый­ па­ спеў­ства­ рыць­бо­ ьш­за­ ным пра­ектам. Гра­млад­ ства тры­ты­ ы­ра­ не над­стя­ ачдоб­ рбаот,­якія­сён­ ве­дае су­час­ ня­рас­ кі­д а­нтыя­па­пры­ вват­ нае мас­ тац­ ва, і фес­ты­ аль ных­ка­ ы­ х,­з іх­і­бы­ лі­ імкнец­лцек­ ац су­ пяра­ во­дзіць яго ад­ абра­ ныя­ка­ ў гэ­ ты дзі­ вос­нлыя­ста­прац­ свет. Гэ­тым для­прэ­ зен­тпэў­ а­цыі­ў Бар­ бі­кан­ раз­ам ёсць насць пры­ цэн­ ры.­Бас­ кі­ееўра­ ўская­«Boom­ ча­ктаць зо­рак пей­скай for­Real» —­пер­ шая­по­ ўна­ сцэ­ны Ба­ры­са Ні­ кі­ці­на, То­ма маш­ таб­ ная­яго­вы­ сгта­ а­ў­ Лу­ца, Цья­ га Рад­ры­ е­сва; па­ Англіі,­яна­пла­ а­вта­ ла­ вод­ле арт-ды­рнэк­ ар­ ксі я­як­ фэс­ту сво­ еа­ і­вая­рэ­ ан­сга­ трук­ Ма­р ы­снаб­ ы лДа­ вы­да­вкай, лоў­ цыя­пер­ шай­вы­ ста­ вы­Бас­ най падзе­ яй зро­ біц­ ца ві­зкітіі,­у пра­ вке­ву дзе­ най­у­1981­го­ зе,­ Мас­ грэ­ час­ка­га рэ­жды­ сё­ра з­ча­ го­і­па­ ла­п ся­яго­сус­ Дзі­м іт­ры­счаа­Па­ а­ія­ану і вет­ ая­сла­ па­кназ яго­нва­а.­Лон­ га най­длан­ еп­сшкая­ а­га экс­ па­ і­цлыя­па­ ца­сё­ спек­ тзак­ я «Вя­члнец­ і­кі ўтай­ мла­е­та­ 21­ве­ ас­някі я­і­пра­ цяг­нпо­ ец­ а­ху ва­ль­нрік», за­знаў сцпе­ да­28­сту­ зе­н я­2018. на сё­лет­ндім Аві­ нь­ёнскім ●фес­ты­ва­лі. Упер­шы­ню за Вы­ ста­ вн а­«Рэ­ не­санс­у­ дзе­ вят­ ац­цаць га­доў існа­ Ве­ не­ мф­пры­ га­у ван­ нцяыі.­Тры­ фо­румуза­ лу­чыць жос­ ці­і­крах­жы­ ва­пра­ пі­су»­ў­ Санкт-Пе­ цяр­бург гра­му Му­ сэ­ нла­Бор­ не­ і­сы­ка­лі «Га­зреі­Ці­ ы­зан­ та­ ь­ны тэ­ амтр», прэ­ зен­нтуе­май­ строў­XVI­ на сцэ­ у вы­йдуць артыс­ты ста­ год­дзя,­та­ кіх­як­Ты­ ы­ з аўтыс­ тыч­ным спек­тцрам, ян,­Ве­ ра­ е­зэ,­Цін­ та­аб­ рэ­м та­і­ сін­дро­ мнам Да­ўна, е­жа­ Ла­ то.­Пра­ цы­свед­ аць­пра­ ван­ ня­мі па зро­ку.чСпек­ эва­ цыю­та­ а­га­жы­ так­ллю­ і ства­ ра­лгі­а­ счяас­ з нудзе­ лам на­ву­чэн­цаў цэн­тра «Антон

Лістапад, 2017 ­­­­­­­­­­­­­­­­­Жнівень,­2017

тут, бач» і апя­ ка­ныхлпе­ ва­ пі­по­ су —­ад ува­ гі­да­ко­ е­ру­ цяр­збі­р ур­ гскіх пры­тул­ каў. і­на­ ан­ няў­за­рэ­ аль­ нас­цю­ ● да­падзен­ ня­тэх­ніч­на­га­май­ 10 снеж­ ня —з3ніх­ра­ лю­та­бгао­т2018 стэр­ ства­ў­по­ ах­ го­дарла­ дзіц­ Лон­ дан­скі аўта­ аў.­Ве­ нце­ацы­ янская­шко­ між­на­ррод­ ы фес­ всаль ла­ў­пе­ ы­янд­Рэ­ не­тсы­ ан­ у­вы­ Мім-2018. Пра­ гра­м а аб­няы­ цае лу­ ча­ла­ся­сва­ імі­вы­ ключ­ мі­ са­лма­ыя вы­ на­нхы­ од­ і­выя,цса­ ка­ рыс­ тыч­ млі­якас­ я­ммі.ыя ●ад­мет­ныя па­ста­ноў­кі ад вя­ до­мдых ан­скіх кам­ а­ній У­ні­ эр­лбры­ ан­дтскай­ла­ ка­цп ыі­ Arbonauts, Gandini Juggling Foam­пра­ хо­ дзіць­вы­ ста­ва­ і Vamos, буй­ а­маш­ таб­ нф аеа­шоу ле­ ген­дар­ на­нга­фа­ тог­ ра­ з Бе­ іі, фран­ цуз­скі тэ­атр Гор­ дла­ь­ нга­Па­ ркса.­Ён­стаў­ ме­хша­н і­кі, фін­ скі ма­ гіч­ны пер­ ым­рэ­ жы­ сё­р ам­афра­ тэ­атр год­дзя, аме­ ры­XIX кан­цста­ ам­у­Га­ лі­вцыр­ у­дзе,­ ка­вы тэ­атр... Уяў­ лен­ ненпра які­зняў­по­ ўна­ мет­ раж­ ы­ спек­ так­ лі для дзя­цей мож­на мас­ тац­ кі­фі­ льм.­Паркс­на­ склас­ ці па­вод­м лее­рвод­ гу­ку яй­ зы­ ваў­сваю­ка­ у­«збро­ набпа­ та­ноў­ку фран­ скіх вы­ а­рсу»­і­праз­фо­ та­цзуз­ дым­ кі­ ля­леч­ ні­каўлзь­тэ­ атра Petit звяр­ таў­агу­ ную­ўва­ гу­на­ Theatre Gestes сег­ рэ­га­цde ыю,­мар­ гі­н«Спра­ а­лі­за­ вяд­лі­выя звя­ ы» — «інтым­ цыю,­не­ спра­ вряд­ лі­васць­і­ на­гн аасць. цыр­ку ў пра­сто­ры з бед­ ●ад­цен­нем на­ста­ль­гіі, по­ўнае ча­роў­ вы­на­ход­лі­тва­ ас­ці і Між­ на­нрас­ од­цні,ы­цэнтр­фа­ фан­ а­зіі», дзе ра­бо­таказ­ артыс­ гра­ фтіі­ў­Нью­Ёрку­па­ вае­ таў жы­ ым пла­нам, ля­ль­ксіта­ і «Ма­ ні­фвест­Magnum».­Вы­ прад­ме­ты злу­ча­юцца ў за­

хап­ля­лсь­ве­ нае до­віш­кча­ а.мТрэ­ ва­пры­ ча­ві­ ная­зна­ і­та­ба ўдак­лад­ іць, што му­аген­ цнтву,­за­ сна­дзея­ ва­на­нмне у­ ад­ўбза­ ы­вба­ ста­рас­ вец­ не­ а­евцца е­па­ўсля­за­ кан­ чэн­ня­ кайгмай­ стэр­ нінся­ род рэ­ чаў, Дру­ ой­сус­ вет­ ай­вай­ ны­ адзен­ ня, ма­ е­м наў і ле­ ен­ та­ кі­мі­зна­ ка­н ме­ і­ткы­ і­май­ сгтра­ дар­най швей­ най ма­шын­кі мі,­як­Ро­ берт­Ка­ па,­Анры­ па­чцат­ ку мі­нсу­он,­Джордж­ ла­га ста­год­ Кар­ ье­Брэ­ дзя — яна пад­ ае му­м зыч­ ныя Ро­ джар­і­Дэ­ від­Сей­ ур.­Для­ рэ­плі­ кі! «Гэ­тлыа­ство­ спек­тракль — аген­ цтва­бы­ а­ная­ налтэ­ мундля да­ лых», — ­ ве­ і­зар­ ая­ко­ лрь­кос­ асць­куль­ па­ я­рэ­джвае та­цыялі­ та­ впых­фа­ таг­ра­ана­ фій.­У­ро­ «Сме­ гтаа­вы­ гля­ у» вя­сдта­ о­мвай арга­ нлі­за­а­ ра­гэ­ тдай­вы­ ы­ бры­ тан­ скай кам­ па­нііру­з­ Vamos: вы­ сту­ піў­Кле­ ман­Шэ­ га­взор­ ка вя­ днзец­ ца пра падзеі Му­ ея­су­ час­ а­га­мас­ тац­ ў Афга­ніс­та­нец2009 го­да. тва­Сан­Фран­ ыс­ка,­які­ Вай­ ско­вецца­ Рай­ ан апы­н а­ецца ра­ ней­пра­ ваў­у­Цэн­ тры­ да­м лё­ кда,у.­Фа­ каб тскон­ на­вцу­ Па­ пі­ аг­ра­чфыць іі­аген­ ­ чан­не,дале на ад­снтаў­ ымле­ дзя­ тва­бу­ уць­прад­ ны­ў­ жур­стве ба­ ыць та­кое, пра тым­вы­ гля­ дчзе,­як­яны­бы­ лі­ што лні­ о­вма­ унне мо­жш а а­ ска­ апуб­ і­кка­ ыя­пер­ па­зчаць. ат­ А па вяр­тан­ да­до­мсо­ упўба­ ко­ ва —­у­га­ зн е­ті ах,­ча­ і­сах­і­ ча­нтае ра­сле­ дуе Рай­ана, мас­ ац­пе­ кіх­кні­ гах. ●ды так, ажно па­чы­на­юцца сап­рнаў­ ныя бле­мзы... У­Му­ і­цды­ па­лпра­ ь­ным­му­ еі­ў­ Па­ сля па­ка­зу «Сме­ ла­га цуе­ Га­ азе­да­24­ве­ рас­ня­пра­ вы­геля­ ду», рэ­ ка­мц ен­ да­ва­на­ пра­ кт­«Ад­ крыц­ ё­Ман­ га для пра­гля­дудгле­ да­чам дры­ яна.­Амстэр­ ам,­Па­ рыж,­ з два­нац­ца­ці­га­до­ва­га ве­ку,

арга­ і­за­та­ры на­ла­джва­сюве­ ць Лон­ днан,­Нью­Ёрк»,­пры­ сус­ рэ­чу лзею­ўзнік­ вы­ка­наў­нцен­ а­мнія­і ча­ нты­юбі­ гу­тар­ ку-спрэч­ у: кві­ до­віш­ча мас­ тац­ ка­га­кі­ркун­ у­De­Stijl.­ да­сзле­ дуелпо­ ттраў­мба­ тыч­ ны Му­ ей­ва­ о­дсае­най­ уй­ ней­ стрэс улвой­ ку і ство­ ра­ната­ па шай­ка­ ек­цсы­ яй­ра­ бот­Пі­ двух­ а­дяо­на —­300­тво­ вым да­сле­да­рваў,­ ан­ні Ман­ дгры­ бы­лых удзе­ ль­ні­кка­ аў ва­енных якія­і­пла­ нуе­па­ заць.­ дзея­ няў. ра­лі­ча­ныя­ў­наз­ Га­ ра­дны,­пе­ ● ве,­Ман­ дры­ян­лі­чыў­сва­ім­ 15—19 снеж­ ня 2018рго­ а до­ мам,­па­ куль­не­пе­ а­едхаў­ для дзя­цей і пад­лет­ аў у у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­ жкыў­да­ фран­ цуз­скім са­ май­смер­ ці.Клер­мон-Фе­ ●ра­не ла­дзіц­ца ад­мыс­ло­вы фэст на­звай Spectacles Тэ­ ма­тпад ыч­ная­вы­ ста­ ва­«Пі­ка­са­ en recommande: аб­якца­ на­пля­ жы»­бу­дзе­па­ а­зю а­ць двац­цаць до­віш­чпаў — па ная­ў­Ве­ не­ві­ цыі.­Экс­ а­зі­цыя­ пяць дзень! про­ша­ вы­ бу­дна а­ва­ ная­ва­За­ кол­кар­ ці­ны­ ныбвя­ ду­чкыя фран­пца­ уз­ скіячы­ Па­ ла­Пі­ а­са­«Ку­ льш­ тру­пы — дра­ма­тлыч­ ныі­Пе­ ыя гі­ цы»­(1937)­з­ка­ ек­ц і ля­ леч­ ныя, ад­бу­дуц­цеакт­ Гу­ ген­ хайм,­а­сам­пра­ аб­мсер­ кча­а­ внан­ ні, м сус­ трэ­чжыа­з пры­ ве­ ы­тэ­ е­пля­ артыс­тта­ мі,ты­ дра­ ма­тур­ а­мці,і­ як­лей­ ма­ ву­твор­ чгас­ тэ­атра­ ль­ны­мчіас­яго­жыц­ пед­аго­га­мці,я­ў­ мас­ та­ка­пад­ псі­хво­ ла­сге.­Сё­ а­мі; лтак­ са­мачы­ пра­ Пра­ ан­ е­та­па­ па­енцца­се­ у­ецца рвя­ лі­кая пра­сгра­ ма на­ ыя­з­40­вы­ таў­ пра­фе­вся­ ій­ ныхнспат­ кан­ пра­су­ зі­вы­ а­ход­ ні­кна­яў для хто за­ йма­ емцца ку­ біз­ўсіх, му­з­Між­ зем­ на­ о­р’ем,­ па­ста­ноў­ка­мі для дзя­цей

усіх уз­рос­нті­аў і пад­ ет­ксаў. якую­арга­ зуе­па­ рлыж­ кі­ Спек­ такль це­нюшвоб­ ла­ка» Му­ зей­Пі­ ка­«У са.­Пер­ ай­у­ёй­ рэ­ж сё­рапа­ Жа­ а-Фі­лі­ц пю­ ам На­ ста­ ны­ е­экс­ зі­цныя­кас­ аў­ асакне жар­ там пра­ пна­ых­мас­ ган­дуе і­дэ­ а­ра­ цый,­ство­ ра­ чы­ ан­не — усе мет­нрыя та­ ктом­для­ба­ ле­ад­ та­«Па­ ад»­ пер­ а­на­жы з’яўля­гюі­лцца з вя­ тру­ псы­Сяр­ гея­Дзя­ е­ва,­яна­ лі­ккай ча­ роў­най кні­ кож­ны ад­ ры­е цца­ў­кра­ са­вгі,і­кіу­ў­ кра­ явід, і кож­ ны прад­ мет не­ апа­ лі­тан­ скім­му­ зеі­Ка­ па­ мае на­тзэ.­Вы­ ву і тлу­ чэн­нега­ на дзі­ мон­ ста­мва­ у­«Спа­ да­ кніж­ныхка­ арку­ шах. Ся­ од і­жах.­Пі­ са­на­шля­ хру­да­ па­ста­ о­вак для пад­длзе­ ет­ “Гер­ ні­кні”»­мож­ на­бу­ каў — «Снег сён­ ку» ўба­ чыць­з­кра­ са­нвяі­кўран­ а­ў­Му­ зеі­ Фран­ су­ зы дзю Шак­ сэль ка­ ра­ле­ ваы­Са­ фіі­ў­Мад­ ры­дзе. ●(кам­па­нія La Chaloupe), які апа­вя­дае пра ве­реа­сна­ ень 7­е­Мас­ коў­ скае­бі­ ле­1939 го­чдас­ а:наб­ еш­ча­тнац­ а твай­ на кі ры­ су­ а­гва­мас­ ва­ад­ ты­ся­чы эль­ ас­нця­ў­Но­ аў эва­вкай­ у­ ецца­19­ве­ рзас­ ява­нцыя ў Да­ рдонь, так­сса­ ма Трац­ я­коў­ цы­на­Крым­ кім­ і шас­ нац­цц а­ц і­гна­ до­ ая Ган­на Ва­ ле­і­пра­ яг­ ец­ цва­да­18­ раз­ мнзя.­Ку­ ба­црь­ка­а­ мі.кЭль­ зас і сту­ дазе­ тар­ ай­асноў­ Ла­ а­рын­егкта­«За­ ія — спрад­ ннаыя­ на­ гта­пра­ воб­влеч­ ач­ спрэч­ ныялтэ­ ры­то­рыісэ­ па­ ля­ сы»­ста­ а­Юка­Ха­ га­ва,­ меж­ жнаая­ку­ Фран­ цтыі ма­ іі. га­ лоў­ ра­ ар­ікГер­ а­Му­ зн ея­ Кім па­ чгу­а­мас­ ва­юцца овыя су­ час­ на­ тац­мясц­ тва­ў­То­ кіа.­ жы­хна­а­з­яе­кан­ ры, што ад­ о­лць­ы­ кяа­й,­ ва Згод­ цнэп­ доб­ряаўля­ ва­лео­ да­юцьта­ аб­ лес­з’ цца­ме­ феа­дзвю­ рай­ ма лмо­ ва­млі, — фран­ цу­зра­ зям­ і­і­ку­ ь­тур­ ных­ка­ а­мні,ёў,­ не­мца­мі? Але ба­ ь­кі, якіх у­той­час­як­аб­ ло­цкі­звя­ за­ныя­ Ган­начы­ ве­ ь­мція­лю­ біць, з­маг­ млас­ мі­су­ час­му­сяць вы­бі­раць, чы­нма — ных­тэх­ на­лао­дзяў­ гій­у­аб­ е­не­за­ свой­вмаць гор­ кія жыц­ цё­выя інфар­ а­цы­ яй­і­зно­ сін­без­ ўро­каі... меж­ ў.­Ся­род­за­про­ша­ных­ зор­ных­удзе­ль­ні­каў­бі­ена­ле­ мож­на­адзна­чыць­спя­вач­ку­ Spectacles en recommandé: і­мас­ тач­ку­Б’ёрк,­якая­прад­ 1. «У ценю воблака». ста­ віць­на­вы­ ста­ве­сваю­ Compagnie attendant… ві­ дэ­аін­ста­ля­en цыю­аль­ бо­ (Францыя). digital­пра­ ект.­ 2. Cache-Cache. Тэатр «Гімбард»к(Бельгія).

1.­Пол­Фус­ о.­Аген­цтва­ 3. «Упэўненае цела».

Com­ Magnum.­Фа­ таг­ ра­фія­зроб­ pagnie Félicette ле­ная­з­жа­лоб­на­Chazerand га­цяг­ні­ка­ (Бельгия). Ро­ бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ Фота з сайта фэсту ­ Ке­ нэ­дзі.­1968. laligue-ser.fr.

2.­Жан­Мі­шэль­Бас­кія.­Без­ Мім-2018: на­ звы.­Зме­ша­ная­тэх­ні­ка.­ 4. «Фаўна». Тэатральная 1982. кампаніянFauna circus 3.­П’ер­Ба­ ар.­Лю­ дзі­на­ву­лі­ (Швецыя). цы.­Алей.­1894.

5. «300 elдxры­ 50ян.­Пе­ el x 30 el».

4.­Піт­Ман­ ра­м о­га­ Тэатральная кампанія FC бу­ гі­ву­гі.­Алей.­1942—1945.

Bergman (Бельгія).

5.­Па­ бла­Пі­ ка­са.­Ку­па­льш­ 6. «Я заварваю паветра». чы­ цы.­Алей.­1937. Тэатральная кампанія пL'Inso­ 6.­Поль­Сі­ нь­як.­Сэн­Тра­ э.­ lite Mécanique (Францыя). Фан­ тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895.

7, 8.«Маці». Тэатральная 7.­Джа­ ко­ма­Па­ ль­ма­Ста­ кампанія Peeping Tom рэй­ шы.­Парт­ рэт­дзяў­ чы­ны. (Бельгія). Алей.­1520.

9. VU.дТэатральная 8.­Гор­ ан­Паркс.­Му­кампанія ха­мед­ Sacekripa (Францыя). Алі,­Ма­ ямі,­Фло­ ры­да.­Фа­та­ Фота з сайта фэсту mimeгра­фія.­1966. london.com.

27 3

Рэ­п е ­т ы ­ц ы й­н ая з а ­л а Тэма

ТЭ­АРТ-2017

28

«Мастацтва» № 11 (416)

Жар­сці па жа­ні­ць­бе Жа­на Лаш­ке­віч Пра­гра ма сё ­ лет ­ ­ня ­га « Тэ­арту » не сас­ту ­пае мі ну ­ ­ лым: спек­так ­лі не то ­ль ­кі моц ныя ­ , але вы­біт ­ныя , вар­тая ад ­ука ­цый ­ная пра гра ­ ма ­ « Шко­лы ТЭ­А РТ », на на­леж най вы ­ ­ш ы­ні дзей насць арга ­ ні ­ ­за­та ­раў і ку­ ра­та ­раў. Сло­ган — « Тэ­атр у тва ёй га ­ ­ла ве ­ ». У га­ла ве ­ ма­ёй аса біс ­ ­тай ён вы кра ­ ­сіў са мую ві ­ да ­ ­воч ­ную тэ­му ко ­ль кіх па ­ ­ста но ­ ­вак — яна пры­сут ні ­ ­чае аль ­ ­ бо вы­зна­ча ­ль ­на , аль­бо на ­яўна ці скраз ным чы ­ нам: га­вор ка по ­ ­йдзе пра жа ­ні ­ць ­бу

Лістапад, 2017

29

Но­вая плас­ты­ка гра­тэс­ка­вай «Жа­ні­ць­бы», «ка­ме­дыі без сло­ваў» па­вод­ле Мі­ка­лая Го­га­ля, якую рас­ійскі рэ­жы­сёр і ха­рэ­ограф Сяр­ гей Зям­лян­скі ўва­со­біў у Лі­епай­скім тэ­атры (Лат­вія), па­ўста­ла на па­меж­жы пан­та­мі­мы, ха­рэ­агра­фіі і дра­мы як апо­вед пра пад­на­ ча­лен­не за­вя­дзён­цы, аб­сур­дна­му «трэ­ба», як дос­лед пе­ра­йман­ня дзіў­най не­бяс­пе­кай — па­мыл­кі, пад­ма­ну, стра­ты... Стра­хі ды вы­ мо­гі на­сто­ль­кі па­тра­ба­ва­ль­на ціс­нуць на ча­ла­ве­ка, што зво­дзяць яго­нае жыц­цё да шэ­ра­гу не­паз­беж­ных ры­ту­алаў — час­цей за ўсё сум­неў­на­га кштал­ту. Жа­ні­ць­ба (за­муж­жа) — ці не са­мы не­да­рэч­ны, хоць, маг­чы­ма, са­мы да­тклі­вы! З та­ко­га рэ­жы­сёр­ска­га вы­ра­шэн­ ня па­сту­по­ва вы­ні­кае дос­ціп, а то і эле­ган­цкая кпі­на са сла­ву­та­га су­час­на­га «пер­фар­муй або сы­ходзь»: пер­са­на­жы спек­так­ля так вы­луз­ва­юцца са ску­ры, так ста­ра­юцца — кож­ны для ся­бе (на­ват па­ка­ёўка не сас­ту­піць гас­па­ды­ні), а по­спех, кап­рыз­лі­вы ды аб­луд­ ны, не спя­шае, усё ад­но як вы­бі­рае год­на­га-пры­дат­на­га. По­спех у пер­са­на­жаў Го­га­ля-Зям­лян­ска­га на­ўпрост звя­за­ны з аб­авяз­ко­ вым, па­ло­жа­ным, про­ста-та­кі на­леж­ным сэк­су­аль­ным — жа­дан­ нем, ча­кан­нем, вы­ба­рам. Пра­га по­спе­ху й вы­га­ды не то­ль­кі пад­ на­ча­ль­вае са­бе ча­ла­ве­чыя ча­кан­ні — яна вы­ма­гае ўся­го жыц­ця, ды каб па­сля по­мнік па­ста­ві­лі, ды на ім што­сь­ці на­пі­са­лі і чы­таць пры­хо­дзі­лі... З кла­січ­ным тэк­стам па­ста­ноў­шчы­кі па­пра­ца­ва­лі ве­ль­мі трап­на (ад­мет­на якас­ны сцэ­на­рый на­ле­жыць Расе Бу­га­ві­чу­тэ-Пе­цэ): ён час­ця­ком мір­сціц­ца праз падзеі ды плас­тыч­ныя воб­ра­зы. Мо­ві­ла свац­ця, што ня­вес­та «Як рэ­фі­нат! Бе­лая, ру­мя­ная, як кроў з ма­ла­ ком...» — і «рэ­фі­нат­ная» Агаф’я Ці­ха­наў­на ста­ран­нем Ілзе Трук­ша­ не да ча­су ад­па­вя­дае аб­веш­ча­най «са­ла­дэ­чы»; ушчу­вае Кач­ка­роў Пад­ка­ле­сі­на, на­зы­вае ня­знач­ным бер­вя­ном, пры­му­ша­ючы ўгле­ дзец­ца ў свой не­ра­зум­ны твар, — сцэ­ніч­на­му Пад­ка­ле­сі­ну пад­ 30

«Мастацтва» № 11 (416)

но­сяць люс­тэр­ка, і на­ват слу­га Сця­пан не ха­вае свай­го рас­ча­ра­ ван­ня; з’яўля­юцца жа­ні­хі на агле­дзі­ны, вы­му­ша­ны зна­ёміц­ца ды га­ма­ніць — ха­рэ­агра­фія ўзнаў­ляе падзею то вы­тан­ча­ны­мі па, то па­кру­час­ты­мі плас­тыч­ны­мі пры­ёма­мі. Агаф’я Ці­ха­наў­на спа­чат­ку вы­бі­рае кан­ды­да­таў па пляс­ка­тых чор­ных фі­гу­рах (про­ста-та­кі мі­шэ­нях!), на якіх свац­ця пра­стаў­ляе кош­ты... а не­ўза­ба­ве спраў­ джвае са­мы ра­шу­чы агляд, ды так, што кож­ны пры­сут­ны пры­кры­ ва­ецца крэс­лам, за­ту­ляе твар драў­ля­ным се­да­лам з усмеш­кай, на­ма­ля­ва­най крэй­даю; гэ­тыя ўсмеш­кі ня­вес­та вы­ці­рае лі­та­ра­ль­ на, і жа­ні­хі вяр­та­юцца да ад­па­вед­на­га аб­ліч­ча — пляс­ка­та­га, ад­ но­ль­ка­ва­га... Сцэ­ног­раф і мас­так па кас­цю­мах Мак­сім Аб­рэз­каў па­шчы­ра­ваў над дэ­та­ля­мі адзен­ня роз­ных эпох, пе­ра­ні­ца­ваў, пе­ра­асэн­са­ваў іх Лістапад, 2017

у ад­мет­ны гра­тэс­ка­вы стыль. Этніч­ныя асаб­лі­вас­ці жа­но­чых стро­ яў, пры­кла­дам, ка­кош­нік з ду­шаг­рэ­яй, су­пра­ва­джае ма­гут­ны ве­ер, дзяў­чын­ка Ду­ня­ша пе­ра­тва­ра­ецца ў спраў­ную па­ка­ёўку дзя­ку­ ючы ве­лі­зар­на­му бан­ту на га­ла­ве (еўра­пей­скі шык), а жа­но­чыя спад­ні­цы пры­хоў­ва­юць цэ­лы іншас­вет бе­лых і шэ­рых фа­ль­бо­ніс­ тых пан­та­ло­наў. Жа­ні­хі аб­ця­жа­ра­ны тоў­сты­мі сцёг­на­мі і азад­ка­мі, а са­мы пых­кі вай­ско­вец — раз­дзь­му­ты­мі гру­дзь­мі і бяс­кон­цай гу­ ль­нёй з шаб­ляй, вя­до­мым сэк­су­аль­ным сім­ва­лам — праз яго слу­ пя­нее не ад­на Агаф’я Ці­ха­наў­на... вы­шэй­шая рос­там за кож­на­га з за­лёт­ні­каў. На гэт­кім уз­орыс­тым тле Пад­ка­ле­сі­на ў вы­ка­нан­ні Ра­ лан­дса Бе­ке­ры­са вы­лу­чае да­лі­кат­насць, ваб­ная крох­касць і тра­ ды­цый­ная не­ра­шу­часць, быц­цам сва­імі за­ля­цан­ня­мі ён ба­іцца па­ру­шыць са­ма менш сус­вет­ную гар­мо­нію.

31

Рэ­п е ­т ы ­ц ы й­н ая з а ­л а

«Жа­ні­ць­ба» — як на­кру­ча­ны ме­ха­нізм дзі­вос­най да­ра­гой цац­ кі з фі­гу­ра­мі роз­ных сас­лоў­яў і па­лоў. Зда­ецца, ім на­ка­на­ва­на ўзлу­наць. Але ні спрыт, ні ва­ло­дан­не це­лам, ні вы­тан­ча­ныя ру­хі (зва­жай­ма: га­вор­ка пра дра­ма­тыч­ны тэ­атр!) не зда­бы­ва­юць для іх во­лі. Ча­сам ме­ха­ніч­ны за­крут слаб­не — та­ды за­па­во­лен­не па­ гра­жае зло­мам са­мо­му жыц­ця­дай­на­му ме­ха­ніз­му, сіл­ка­ва­на­му по­бы­та­вай мі­тус­нёй. За­стол­ле жа­ні­хоў час­ту­ецца гар­ба­тай пад ме­ло­дыю з гра­ма­фон­най плыт­кі, ста­па­рыц­ца плыт­ка — і за­сто­ль­ нае адзін­ства мі­зар­нее, рас­кі­да­ецца (да­лей­шыя падзеі злу­ча­юць пры­сут­ных то ў гурт, то ў на­тоўп, то ў зграю), хі­ба ў фі­на­ле не­на­ доў­га ад­но­віц­ца ў ча­кан­ні цы­ры­мо­ніі шлю­ба­ван­ня... Воб­ра­зы, трап­ныя дэ­та­лі, гу­мар гу­ка­юць пры­від во­ль­нас­ці ча­ла­ ве­ча­га ду­ху. Ён рэе над Пад­ка­ле­сі­ным, па­куль той бян­тэ­жыц­ца і ва­га­ецца. Над Агаф’яй Ці­ха­наў­най — ка­лі яна па­ра­дкуе ўра­жан­ ні ад зна­ёмства з жа­ні­ха­мі. Гля­дзе­ль­ня ба­чыць фо­кус: ад­не­куль з-пад пад­олу з’яўля­юцца ке­ліх з бу­тэ­ль­каю, а по­тым раз­вяз­ва­ юцца стуж­кі, скі­даец­ца ка­кош­нік, ня­вес­та рас­стаў­ляе но­гі і рас­ соў­вае ка­ле­ні — на­рэш­це лад­ку­ецца так, як зруч­на, аб­апёр­шы­ ся на ад­абра­ную шаб­лю (грым і строй над­аюць ёй пад­абен­ства да са­му­рая з ка­та­най) — і на не­йкі крох­кі мо­мант вы­зва­ля­ецца ад аб­авяз­ку дзей­ні­чаць па за­вя­дзён­цы: яна пе­ра­жы­вае мо­мант во­лі. Яна спаз­нае сум­неў. І не вы­к лю­ча­на, што ад­чу­вае нік­чэм­ насць ры­ту­алу — гэ­тая вяр­шы­ня эма­цый­на­га пе­ра­жы­ван­ня, ад­на з са­мых каш­тоў­ных у «Жа­ні­ць­бе», мо­жа пад­штур­хнуць і да ўсве­ дам­лен­ня, і да раз­умен­ня... Але шоу му­сіць пра­цяг­вац­ца, а жыц­цё браць сваё — да сла­ву­та­га фі­на­ль­на­га скач­ка: як вя­до­ма, Го­га­леў пер­са­наж Пад­ка­ле­сін уцёк ад свай­го лё­су праз акно. Іншы кла­січ­ны пер­са­наж, спа­дар Іва­наў, з жон­каю спаз­наў і шчас­це, і ня­шчас­це. Яго­ны па­кут­лі­вы шлях ад пер­шай, стра­ча­ най, да дру­гой, ня­спраў­джа­най, прад­ста­віў Тэ­атр на­цый (Мас­ква) 32

у ад­на­ймен­най па­ста­ноў­цы па­вод­ле Анто­на Чэ­ха­ва (га­на­ра­ва­най «За­ла­той мас­кай»). Яна ва­бі­ла вы­та­ча­най ансам­бле­вас­цю вы­ка­нан­ня, пад­ра­бяз­ны­ мі кар­ці­на­мі су­час­на­га по­бы­ту — з ка­бе­та­мі-не­да­рай­да­мі ў бліш­ час­тых су­кен­ках, п’яна­ва­ты­мі вя­сё­лы­мі муж­чы­на­мі, крыў­дны­мі су­по­ль­ны­мі раз­ва­жан­ня­мі пра маг­чы­мае па­бран­не Іва­на­ва з за­мож­ны­мі ня­вес­та­мі, пе­рад­усім з дзяў­чы­най Аляк­сан­драй... А ў той пе­рад ва­чы­ма, ня­цяж­ка зда­га­дац­ца, ні­ко­га пры­ваб­ней­ша­га за Іва­на­ва па-про­сту не ўзні­ка­ла. Пер­шае ўра­жан­не ад рэ­жы­сёр­скай ра­бо­ты Ці­ма­фея Ку­ля­бі­на — так, «за­мож­ныя так­са­ма пла­чуць», і рум­за­юць, і енчаць, але больш за што іншае — га­во­раць. Шчы­ра, пе­ра­ка­наў­ча, бес­ка­рыс­на. Га­ вар­кія ўсе, не ад­но Іва­наў, — та­му, ві­даць, тэк­ста­выя ска­ра­чэн­ні і пэў­ная акту­алі­за­цыя дра­ма­тур­гіі, якую ажыц­ця­віў Ра­ман Да­лжан­ скі, пад­алі­ся не­абход­ны­мі. Су­час­ны дра­ма­тург ані­як не аб­ра­зіў кла­січ­на­га, вы­лу­чыў­шы і пад­крэс­ліў­шы тое, што важ­на сён­ня і за­

«Мастацтва» № 11 (416)

раз: «Ге­роі не па­трэб­ныя гэ­та­му ча­су. Што ні ка­жы, а мы за­зна­лі до­сыць плю­га­вую ча­сі­ну, дзе Гам­ле­ту ня­ма ча­го ра­біць». Пра плю­ га­вую ча­сі­ну мо­віў сла­ву­ты шэк­спі­раз­наў­ца Аляк­сей Бар­та­шэ­віч. Па­вод­ле тра­ды­цыі ў Іва­на­ве вы­пі­са­ны і ха­ва­ецца рус­кі Гам­лет. Сён­няш­ні ся­рэд­нес­та­тыс­тыч­ны Іва­наў у бліс­ку­чым вы­ка­нан­ні Яўге­на Мі­ро­на­ва га­во­рыць доб­ра, але дзей­ні­чае за­ду­жа сціп­ла. Маг­чы­ма, ён офіс­ны лі­дар ці прад­пры­ма­ль­нік, ба­га­ты на асоб­ную ква­тэ­ру і аса­біс­ты біз­нэс, то­ль­кі... жон­ка яму ня­лю­бая (хво­рая), гро­шы ў яго па­зы­ча­ныя (ня­ма чым ад­сот­кі ад­да­ваць), ідэ­алы яго­ ныя здраб­не­лі, а то й зу­сім рас­пус­ці­лі­ся, як тое за­ечае са­ла. Ве­ ра­год­на, сло­вам сва­ім Іва­наў які-ні­які гас­па­дар, бо сяб­руе ж з ім Ле­бе­дзеў, аша­ле­лы ад жыц­ця і сям’і да та­го, што ці не ўвесь час то п’е, то ўжо п’яны; пе­ра­сле­дуе яго пры­га­жу­ня Аляк­сан­дра, пра­гну­ Лістапад, 2017

чы «дзей­сна­га ка­хан­ня»; дый Ган­на-Са­ра... па­ва­жа­ла, па­куль не за­хва­рэ­ла. Раз­бя­ры­ся тут, па­спра­буй. Бо ўчын­каў яго­ных за сло­ ва­мі не раз­гле­дзець. Зда­ецца, раз­умен­ню не-ге­рой­ства Іва­на­ва на фес­ты­ва­ль­ным па­ ка­зе па­спры­яла ад­мыс­ло­вая тэх­ніч­ная да­ска­на­ласць час­тае пе­ ра­ме­ны дэ­ка­ра­цый. На ва­чах гля­дзе­ль­ні яны со­ва­лі­ся, скла­да­лі­ся, вы­прос­тва­лі­ся, утва­ра­ючы пад­абен­ства... па­сткі. Сіл­ка­ва­лі ме­та­ фа­ру жыц­ця за­пя­ча­та­на­га, за­мкнё­на­га ў інтэр’ерах — тыя рас­кі­да­ лі­ся на ўсё люс­тра сцэ­ны, ха­ва­ючы вы­йсце за вы­ра­та­ва­ль­ныя ку­ лі­сы. Ар’ерсцэ­на вы­гля­да­ла за­шы­тай, за­чы­не­най, за­стаў­ле­най так, што з па­мяш­кан­няў быц­цам вы­ціс­ка­ла­ся па­вет­ра. Зні­ка­ла глы­бі­ ня і на­ват са­ма пер­спек­ты­ва — Іва­наў зры­ваў­ся, тор­гаў­ся... з пунк­ та ў пункт пляс­ка­тай вы­явы, але, акра­мя гаў­бца ўлас­най ква­тэ­ры з пер­шай кар­ці­ны, яму не бы­ло ку­ды пад­ацца. На­ват у двор ле­ ціш­ча Ле­бе­дзе­вых, каб па­гля­дзець фе­ерверк, на­ват у дзве­ры заг­ са — сцэ­ног­раф Алег Га­лаў­ко амаль лі­та­ра­ль­на на­крэс­лі­ваў без­ вы­ход­насць, праз якую Іва­наў не стрэ­ліў і не за­стрэ­ліў­ся, а моў­чкі ска­наў на ўлас­ным вя­сел­лі. Не ге­рой, так, але чым не ўчы­нак, ну?! Пра­ўда, прад­угле­джа­ны дра­ма­тур­гам у пер­шай рэ­дак­цыі п’есы. Яго­ная іро­нія, ча­сам ледзь улоў­ная, але та­кая да­рэч­ная, што па­ ста­ві­ла б па мес­цах усё і ўсіх, з па­ста­ноў­кі не­як вы­пет­ры­ла­ся. Хі­ба пры кан­цы, ка­лі Іва­наў сці­шыў­ся ў фа­тэ­лі спі­най да за­лы і дра­ма­тыч­на вы­ра­ніў ке­ліх, чор­ныя за­сло­ны ўтва­ры­лі з яго­най по­ ста­ці пад­абен­ства парт­рэт­най вы­явы, а пад­свет­ка над­ала аб’ёму і па­вет­ра. Ве­ра­год­на, вы­йсце ён ад­шу­каў. ...Муж­чы­на ажа­ніў­ся з ка­бе­тай і праз ко­ль­кі ча­су з’яві­лі­ся на свет сёс­тры. Падзея ша­ра­го­вая, але рэ­жы­сёр­ка і аўтар­ка тэк­сту Эма Да­нтэ ўба­чы­ла на­го­ду рас­па­вес­ці пра тое, як га­ду­ецца і чым сіл­ ку­ецца сла­ву­тае ся­мей­нае дрэ­ва — праз плас­ты­ку, сло­ва і дра­ ма­тыч­нае пе­ра­жы­ван­не. Кам­па­нія Суд Кос­та Ачы­дэн­та­ле з Па­ 33

кі раз­оў. Гэ­тая пад­ра­бяз­насць іра­ніч­на ад­ноў­ле­на кан­трас­там да стра­шэн­най по­мсты за смерць Па­трок­ла: Ахіл збі­вае Гек­та­ра на мя­са. Лі­та­ра­ль­на. Ба­ла­зе, рэ­жы­сёр пра­стуе за Га­ме­ра­вай іро­ні­яй: Ге­ра з Зеў­сам пад­мя­ня­юць це­ла «ка­ня­бор­на­га Гек­та­ра», то-бок вы­ка­наў­цу, ка­вал­кам сві­ной ту­шы, і ме­на­ві­та па ёй Ахіл ма­ло­ціць дзі­дай, як мо­ла­там, пес­ця­чы сваё ня­ўрым­слі­вае го­ра ад стра­ты сяб­ра. Але ж ме­на­ві­та яе аб­ды­мае і аплак­вае ба­ць­ка Пры­ям, па­ куль зня­ме­лая гля­дзе­ль­ня каў­тае ка­мяк уз­ру­шэн­ня... Сла­вен­скую «Ілі­яду» пе­рад­усім вы­лу­чае сло­ва і апо­вед. Слу­ха­ча трэ­ба пад­рых­та­ваць да сло­ва пра­моў­ле­на­га. Па­эт (Га­мер) вы­хо­ дзіць да мік­ра­фо­на, ад­пі­вае з ры­ль­ца і б’е бу­тэ­ль­ку — ка­лі па­ прос­ту, дык збі­рае ўва­гу пе­рад пер­шым да­ўжэз­ным ма­на­ло­гамлер­ма (Іта­лія) вы­ве­ла «Сяс­цёр Ма­ка­лу­за» на сцэ­ну... у скла­дзе ста­ра­жыт­на­га рым­ска­га ка­рэ з ле­гі­яне­раў. Так, яны пе­ра­кі­да­юцца ся­мей­ні­ка­мі. На мар­шы ў ча­се і пра­сто­ры. Ве­ра­год­на, так му­сіць вы­гля­даць збо­ку ма­ца­ван­не фа­мі­ль­на­га пад­мур­ку, з’яднан­не прод­каў з на­шчад­ка­мі: ка­лі ўсе раз­ам, адзін пры ад­ным, у на­ступ і на аб­аро­ну, біц­ца на мя­чах ды спа­чы­ваць на шчы­тах... А пе­рад шчы­та­мі — рас­пяц­ці і ма­ле­нь­кія фо­та­ме­да­ль­ёны стра­ча­ных, за­ гі­ну­лых, па­мер­лых. Пра іх, улас­на, сцэ­ніч­ны апо­вед, шчы­расць дзяў­ча­так-сяс­цёр — ба­ць­ка ад­вёз на мо­ра, яны га­рэ­зі­лі і ду­рэ­ лі, спра­ча­лі­ся, хто бо­льш вы­тры­мае пад ва­дой, і ад­на тры­ва­ла, па­куль не па­та­пі­ла­ся. Свед­чан­не пры­край смер­ці вы­ма­гае раз­ мо­вы пра ад­каз­насць, па­ка­ран­не, лёс. Ся­мей­ні­кі, жы­выя і мёр­ твыя, гру­вас­цяць свае спрэч­кі, звад­кі, згад­кі. З ча­го скла­да­ецца ча­ла­ве­чае жыц­цё? Што ўтрым­лі­вае і пад­трым­лі­вае ча­ла­ве­ка ў гра­ма­дзе? Як тыя, хто ад­ышоў на­заў­жды, пра­цяг­ва­юць сваё існа­ ван­не ў ся­мей­най па­мя­ці? Яна вы­яўля­ецца ці не са­май доў­гай і тры­вуш­чай зям­ной па­мяц­цю — як на доб­рае, так і на ня­доб­рае. Зрэш­ты, згад­кі зні­та­ва­ныя ды спрэ­са­ва­ныя на­сто­ль­кі, што не мае зна­чэн­ня, ці па­ты­ха­ла ад ба­ць­кі фе­ка­лі­ямі тых пры­бі­ра­ль­няў, якія да­во­дзі­ла­ся ра­па­ра­ваць, ці доб­ра гу­ляў у фут­бол сын ад­ной з сяс­ цёр — што па­мёр праз хва­ро­бу сэр­ца, ці пра­гну­ла ма­ці ра­дзіць аж се­мя­рых да­чок, ня­гле­дзя­чы на ня­ста­чы ды по­бы­та­вы скрут... «На­шы мёр­твыя нас бе­да­ваць не па­кі­нуць». Су­во­рае ка­рэ стан­ ча­ецца да ад­ной лі­ніі ўдзе­ль­ніц на аван­сцэ­не, бо ўспа­мі­ны пе­ ра­кі­да­юцца на­го­дай пры­ту­ліц­ца ад­на да ад­ной. Та­кі­мі шчы­ры­мі, ад­да­ны­мі, хці­вы­мі, пяш­чот­ны­мі і бяз­лі­тас­ны­мі ў сва­іх ста­сун­ках мо­гуць быць то­ль­кі ся­мей­ні­кі. ...Пры­кла­дам, вя­лі­кія алім­пій­скія жы­ха­ры не­ба. Гэ­та ста­ра­жыт­ная ся­мей­ная кла­сі­ка: Ге­ра па­абя­ца­ла Па­ры­су кан­цэп­ту­аль­на іншае жыц­цё — як веч­нае свя­та. Бо доў­жыц­ца яно му­сіць з най­пры­га­ жэй­шай жан­чы­най у све­це! Але на­мер ад­су­нуць убок за­кон­на­га му­жа кра­су­ні не па­спры­яў да­бра­бы­ту і рос­кві­ту — пер­са­на­жа, го­ ра­да, зем­ля­коў. Пры­маць іх ка­лат­не­чу бліз­ка да сэр­ца чы­та­чу за­ мі­нае эпіч­насць. Гля­дац­кае сэр­ца ска­ла­на­ецца хут­чэй (эмо­цыі!), але ці вы­па­дае за­мах­нуц­ца на падзеі «Ілі­яды» па-за вы­со­кім сты­ лем? У са­мо­га Га­ме­ра (свед­чан­нем Сяр­гея Рад­цы­га, пра­фе­са­ра кла­січ­ най фі­ла­ло­гіі Мас­коў­ска­га ўні­вер­сі­тэ­та) «мы ня­рэд­ка сус­тра­ка­ем іра­ніч­нае стаў­лен­не да ба­гоў, ры­сы не­ка­то­ра­га рэ­лі­гій­на­га ва­ль­ на­дум­ства». Тэ­атра­ль­нае ва­ль­на­дум­ства рэ­жы­сё­ра Ярнея Ла­рэн­ цы ад­на­ўляе «Ілі­яду» ў сты­ліс­ты­цы джэм-сэй­ша­на, за­стол­ля, ве­ ча­ры­ны, кан­цэр­та, з вы­ха­да­мі са­ліс­таў і ад­да­нас­цю хо­ру (са­ліс­ты і ха­рыс­ты мя­ня­юцца мес­ца­мі), з су­по­ль­ным му­зы­ка­ван­нем усіх два­нац­ца­ці (!) удзе­ль­ні­каў па­ста­ноў­кі — каб пад­тры­маць тэм­па­ рытм, ства­рыць атмас­фе­ру і спец­эфек­ты кштал­ту по­шу­му вет­ру ў вет­ра­зях аль­бо на­соў­ван­ня фа­лан­гаў гоп­лі­таў. Спек­такль Сла­вен­ска­га на­цы­яна­ль­на­га тэ­атра дра­мы Люб­ля­ны на­ла­да­ва­ны і ры­ту­ала­мі, і пра­ва­ка­цы­мі, і ке­пі­ка­мі — хоць бы з га­ лі­вуд­скай «Троі», дзе адзін ста­тыст ад­да­на гі­нуў у кад­ры не­ка­ль­ 34

экс­па­зі­цы­яй, але бу­дзь­це пэў­ныя: ця­пе­ра­ка гля­дзе­ль­ня ад­со­чыць кож­ны но­вы прад­мет! У кож­най акцёр­скай ру­цэ! Бо ён бу­дзе зна­ кам пі­ль­най ува­гі. Сло­ва му­сіць чап­ляць су­час­ні­ка. Та­му тэкст ста­ран­ны рых­ту­юцьвы­бі­ра­юць дра­ма­тур­гі Эва Мах­ко­віц і Ма­тыц Ста­ры­на, а мас­такпа­ста­ноў­шчык Бран­ка Хой­нік дбае пра су­час­ныя бос­кія строі (зда­ецца, яны ад са­мых зна­ных су­час­ных ды­зай­не­раў), якія не жар­там да­паў­няе арха­ічная зброя. Сло­ва му­сіць спраў­джвац­ца. Па­мя­та­еце, як Па­рыс пе­ра­нёс­ся да Але­ны ў воб­ла­ку? Яго на­пус­ка­юць з пры­ста­со­ваў кштал­ту вог­ не­га­сі­ль­няў, і не­йкі час аб­ла­чы­на пры­го­жа яднае аб­одва ба­кі рампы... Нам пра­па­ну­юць гу­ль­ню, дзе, зда­ецца, не так важ­на, дзе ба­гі, дзе ге­роі — іх вон­ка­выя пры­кме­ты ад­кі­да­юцца, як ша­лу­пін­не, але вы­лу­ча­ецца но­раў (ха­рак­тар) і па­чуц­цё, што не аб­яцае пер­са­на­ жу спа­кою аль­бо ўтрым­лі­вае ля спра­вы: звад­лі­васць, юрлі­васць, агрэ­сіў­ны эра­тызм стом­ле­на­га ад ула­ды Зеў­са, раз­драж­нё­нае тры­ван­не Ге­ры, да­вер­лі­васць і па­жад­лі­васць Па­ры­са, за­ця­тасць ды ўпар­тасць Ахі­ла... Сла­вен­ская «Ілі­яда» ўраж­вае па­ста­но­вач­най вы­на­ход­лі­вас­цю, акцёр­скай на­лоў­ча­нас­цю, рэ­жы­сёр­скай да­сціп­нас­цю. А што да жа­ні­ць­баў... Яны змя­ні­лі на­ват ба­гоў.

1, 2, 4. «Жаніцьба». Ліепайскі тэатр (Латвія).

5-7. «Іванаў». Тэатр нацый (Масква, Расія).

3, 8, 9. «Сёстры Макалуза». Кампанія Суд Коста Ачыдэнтале (Палерма, Італія).

10, 11. «Іліяда». Славенскі нацыянальны тэатр драмы Любляны, Культур­ ны і кангрэсіўны цэнтр імя І. Цанкара (Славенія).

12, 13. «У шуфлядах стала». She She Pop (Берлін, Германія). Фота Зіедоніса Сафронаўса, Яўгеніі Налецкай, Ігара Чышчэні і з архіва­ Тэатра нацый. «Мастацтва» № 11 (416)

Ме­ра ўсіх рэ­чаў

«Макс Блэк, або 62 спо­са­бы пад­пер­ці га­ла­ву ру­кой» на пад­ста­ве на­тат­ні­каў Поля Ва­ле­ры, Гео­рга Крыс­то­фа Ліх­тэн­бер­га, Люд­ві­га Віт­ген­штэй­на і Мак­са Блэ­ка Элек­тра­тэ­атра Ста­ніс­лаў­скі

Аляк­сей Стрэ­ль­ні­каў Нам вы­па­ла маг­чы­масць па­зна­ёміц­ца са спек­так­лем пры­нцы­по­ва іншай эстэ­ тыч­най пры­ро­ды: ён не апа­вя­дае гіс­то­ рыі ў звык­лым арыс­то­це­леў­скім сэн­се, не ўтрым­лі­вае знач­на­га са­цы­яль­на­га кан­тэк­ сту. Але тое, што сён­ня па­фас­на мож­на на­ зваць «жыц­цём ча­ла­ве­ча­га ду­ху», ён мае. Як і кан­флікт — пра­ўда, без звык­лых на­ ра­тыў­ных схем вы­лу­чыць, раз­га­даць яго ця­жэй. Фі­ло­саф Макс Блэк — не са­мая вя­до­мая фі­гу­ра ХХ ста­год­дзя. Але ў яго­ных (і не то­ль­кі яго­ных) за­пі­сах ад­люс­тра­ва­ны дух ча­су. Ча­му так ці­ка­ва кан­цэн­тра­вац­ца на кан­крэт­ных дэ­та­лях? Ча­му вя­лі­кія пра­бле­ мы і ве­ка­выя за­да­чы не вы­к лі­ка­юць энту­ зі­язму? Ста­год­дзе вя­лі­кіх ідэй і пра­ектаў спа­ра­дзі­ла рас­ча­ра­ван­не ў са­цы­яль­нас­ці як та­кой. Мы з цяж­кас­цю мо­жам уя­віць не­су­пя­рэч­лі­вую гіс­то­рыю, у якой за­дзей­ ні­ча­на вя­лі­кая ко­ль­касць асоб... Лю­дзі па­ мы­ля­юцца, пад­во­дзяць, але чыс­тая дум­ка, пэў­ная рэч — у іх мож­на за­фік­са­ваць мо­ мант ісці­ны, мо­мант шчас­ця. Раз­ма­ітыя дэ­ та­лі па­ста­ноў­кі — усё ад­но як по­шук гэ­та­га мо­ман­ту. Сцэ­ніч­ная пля­цоў­ка ўяў­ляе з ся­бе вя­лі­ кі па­лі­гон для па­бы­то­вых экс­пе­ры­мен­ таў. Стол, пі­яні­на, аква­ры­ум, шмат­лі­кія свя­ці­ль­ні, пад­ве­ша­ныя кар­цін­кі, птуш­кі ў клет­ках... Звы­чай­на так вы­гля­дае парк атрак­цы­ёнаў або экс­па­зі­цыя су­час­на­ га мас­тац­тва — ні­як не тэ­атра­ль­ная сцэ­ на. Пра­сто­ра, якую арга­ні­за­ваў мас­так Лістапад, 2017

спек­так­ля Клаўс Грун­берг, за­ра­джа­на па­ тэн­цый­най энер­гі­яй — стрэ­ль­ба­мі, што стра­ля­юць то ў адзін мо­мант, то ў іншы. За­да­чай рэ­жы­сё­ра ро­біц­ца арга­ні­за­цыя ча­са­вай па­сля­доў­нас­ці жыц­ця гэ­тай пра­ сто­ры — па­ўна­вар­тас­нае жыц­цё рэ­чаў. На сай­це тэ­атра па­пя­рэ­джва­юць пра маг­чы­ мую алер­гію на пах се­ры — «ад­ной з ге­ра­ інь прад­стаў­лен­ня». У гэ­тым пры­нцы­по­вым ад­маў­лен­ні ад ге­роя, ад лі­дар­ства не­йка­га пер­са­на­жа ў мас­тац­кім тэк­сце ба­чыц­ца ад­мо­ва ад пер­шын­ства ча­ла­ве­ка ў све­це. Ча­ла­век за­ста­ецца ме­рай усіх рэ­чаў, роў­ на як і кож­ная рэч мо­жа быць ме­рай для ча­ла­ве­ка... і для ўся­го інша­га. Са­мае ад­мет­нае і га­лоў­нае, што пра­па­нуе гэ­ты на­сы­ча­ны спец­эфек­та­мі спек­такль, — ігра Аляк­сан­дра Пан­ця­ле­ева. Ме­на­ві­та яму трэ­ба ця­гам уся­го дзея­ння пад­трым­ лі­ваць за­ці­каў­ле­насць пуб­лі­кі — пры тым, што аўтар па­ста­ноў­кі Хай­нер Гё­бе­льс для гэ­та­га дае зу­сім ня­шмат маг­чы­мас­цяў. Фес­ты­ва­ль­ны фар­мат прад­угле­джвае та­ кую рас­ко­шу, як суб­ціт­ры, пад­каз­ку для пуб­лі­кі, але праз яе мож­на вы­зна­чыць, на­

ко­ль­кі імпра­ві­за­ва­ным з’яў­ля­ецца акцёр­ скае вы­ка­нан­не. У спек­так­лі «Макс Блэк...» акцёр ні ка­лі­ва не згу­біў ад за­да­дзе­най парт­ыту­ры, усе рэ­плі­кі пра­гу­ча­лі да­слоў­ на. За­ста­ецца мер­ка­ваць, што іншыя па­ ра­мет­ры вы­тры­ма­ны стро­га і да­клад­на. Гэ­так­са­ма вы­зна­ча­ны і межы ро­лі, рам­кі, у якія артыст му­сі­быць за­ціс­ну­ты, але за ім ці­ка­ва на­зі­раць, у ім па­ра­дак­са­ль­на ад­ чу­ва­ецца сва­бо­да, раз­ня­во­ле­насць — праз да­клад­нае раз­умен­не свай­го мес­ца і за­ дач у спек­так­лі, што трап­на сфар­му­ля­ва­ла ўкра­інскі кры­тык Але­на Мы­гаш­ко: «Акцёр у "Мак­се Блэ­ку" — не цэн­тра- (або сэн­са-) утва­ра­ль­ная фі­гу­ра, кроп­ка інтэн­сіў­нас­ ці, а мед­ыум для раз­роз­не­ных, ба­га­тых і ха­атыч­ных жыц­ця­гу­каў, слоў, прад­ме­таў. Ён спра­цоў­вае як спус­ка­вы ме­ха­нізм для по­лі­фа­ніч­на­га ру­ху на­ва­ко­ль­на­га ася­род­ дзя». На па­ка­зе мне па­шчас­ці­ла з мес­цам — я ся­дзеў так, што ба­чыў, як пра­цуе яшчэ адзін вы­ка­наў­ца, а ме­на­ві­та Ула­дзі­мір Гор­ лін­скі, чыё вы­раз­нае му­зыч­нае су­пра­ва­ джэн­не ад­мет­на кам­пен­са­ва­ла вы­ка­наў­ чую стры­ма­насць Аляк­сан­дра Пан­ця­ле­ева. Рэ­жы­сёр Хай­нер Гё­бе­льс ства­рае свой улас­ны тып тэ­атра, ла­дзіць яго з за­да­ва­ль­ нен­нем і гус­там — так, што існа­му за­ці­каў­ ле­на­му гле­да­чу пад­обных спек­так­ляў не бу­дзе за­шмат.

1—2. «Макс Блэк, або 62 спосабы падперці галаву рукой». Электратэатр Станіслаўскі (Масква, Расія). Фота Яўгеніі Налецкай.

35

grand monsieur су­час­на­га ба­ле­та

Свят­ла­на Ула­ноў­ская Су­час нае ха ­ ­рэ ­агра ­фіч ­нае мас ­тац ­тва Фран­цыі — пра­сто ­ра во ­ль ­ных эстэ ­тыч ­ных ары енці ­ раў ­ , дзе » свед­чыць не пра пры ­ пан­яц ­це « су­час ны та ­ нец ­ на­леж ­насць да яко га ­ - не­будзь кі ­рун ку або сты ­ лю ­ , а, хут­чэй , ад ­люс ­троў ­вае пэў ­ную па ­зі ­цыю, спо­саб мыс­лен ­ня . Гэ­та та ­нец , які апе­руе ўсёй раз на ­ ­стай ­ нас­цю ха ­рэ ­а ­гра ­фіч ­ных тэх нік ­ — як су­час ных ­ , так і кла­січ ­ных . Ён існуе на скры­жа ван ­ ні роз ­ ­ных дыс­ цып­лін і мед ­ыя і ўза ­ема ­дзей ні ­ ­чае на роў ­ных з ві ­ зу­аль ­ны мі і камп ­ ’ютар­ны ­мі тэх на ­ ­ло гі ­ ­ямі , цыр­кам , тэ­атрам , кі­на мас ­ ­тац ­твам , па­ш ы­ра ючы аўта ­ ­но ­мію ўлас­ных меж аў ­ . Пе­ра ка ­ наў ­ ­чым до ка ­ ­зам гэ ­та ­га стаў ві­зіт у Мінск сус­вет ­на вя до ­ ма ­ ­га ха рэ ­ ­огра ­фа Анжэ­ле ­на Прэ­ль ­жа ка ­ ­жа , мас­тац ­ка ­га кі раў ­ ­ні ­ка На­ цы­яна ­ль ­на га ха ­ ­рэ ­агра ­фіч ­на га цэн ­ ­тра Экс-ан - Пра­ ван­са , ды­рэк ­та ра кам ­ ­па ­ніі Ballet Preljocaj. Лі­дар фран­цуз ска ­ ­га су час ­ на ­ га ба ­ ­ле та прад ­ ­ста віў ад ­ ну ­ са сва­іх апо ш­ніх па ­ста но ­ ­вак « Фрэс­ка . Кар­ці на на ­ сця­не », а так­са ­ма кі нас ­ ­туж ­ку « Па­лі ­на , стан­ца ваць ­ сваё жыц­цё », зроб­ле ную су ­ мес ­ на з кі ­ на ­ ­рэ ­жы ­сёр ­ кай, сцэ­на ­рыс ­ткай і сва ­ёй жон кай ­ Ва­ле ры ­ Мю­лер.

36

Су­час­ная ха­рэ­агра­фія Фран­цыі — гэ­та і Ма­гі Ма­рэн, і Цье­ры Ма­лан­дэн, і Ма­ці­ль­да Ма­нье, і Жан-Клод Га­ла­та (апош­ні вя­до­ мы ста­ліч­на­му гле­да­чу па ба­ле­це «Да­фніс і Хлоя», па­ка­за­на­му на пер­шым «Тэ­арце» ў 2011 го­дзе). Ад­нак па­ра­ўнаць іх твор­чую актыў­насць і вя­до­масць з па­пу­ляр­нас­цю Анжэ­ле­на Прэ­ль­жа­ка­жа скла­да­на. Лаў­рэ­ат На­цы­яна­ль­най прэ­міі Фран­цыі ў га­лі­не тан­ца, між­на­род­на­га пры­за Benois de la Danse, ка­ва­лер ордэ­на Га­на­ро­ ва­га ле­гі­ёна і шмат­лі­кіх іншых прэс­тыж­ных уз­на­га­род — ён і на па­чат­ку ХХІ ста­год­дзя за­ста­ецца ў аван­гар­дзе фран­цуз­ска­га ха­ рэа­гра­фіч­на­га мас­тац­тва. Ме­на­ві­та тру­па Прэ­ль­жа­ка­жа, якая з 2006 го­да мес­ціц­ца ў так зва­ным «Чор­ным па­ві­ль­ёне» — На­цыя­ на­ль­ным ха­рэа­гра­фіч­ным цэн­тры Экс-ан-Пра­ван­са (а та­кіх цэн­т­ раў у Фран­цыі 19), — з’яўля­ецца амаль адзі­най кам­па­ні­яй, што не то­ль­кі атрым­лі­вае са­мую вя­лі­кую фі­нан­са­вую пад­трым­ку рэ­гі­ёна і мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры Фран­цыі, але і цал­кам акуп­ляе ўсе вы­дат­кі. Сё­ле­та grand monsieur су­час­на­га ба­ле­та адзна­чае 60-год­дзе. Алба­нец па кры­ві і фран­цуз па вы­ха­ван­ні, Прэ­ль­жа­каж па­чы­ наў на­ву­чац­ца тан­цу ў кла­січ­най ба­лет­най шко­ле, ад­нак за­ха­піў­ ся contemporary dance і пра­цяг­нуў сваю ад­ука­цыю ў Нью-Ёрку ў Мэр­са Ка­нін­ге­ма. Вяр­нуў­шы­ся ў Фран­цыю, пра­ца­ваў у тру­пе ад­ на­го з па­чы­на­ль­ні­каў но­вай тан­ца­ва­ль­най хва­лі Да­мі­ні­ка Багуэ, «Мастацтва» № 11 (416)

фі­ль­маў, адзна­ча­ных пры­за­мі між­на­род­ных кон­кур­саў. «Па­лі­на, стан­ца­ваць сваё жыц­цё» — дэ­бют ха­рэ­огра­фа ў ігра­вым кі­но. Га­лоў­ная сю­жэт­ная лі­нія стуж­кі — улас­на ха­рэ­агра­фіч­ная гіс­то­рыя пра твор­чае ста­лен­не юнай рас­ійскай ба­ле­ры­ны, якая з’язджае ў Фран­цыю і з кла­сі­кі эміг­руе ў су­час­ны та­нец (як ка­лі­сь­ці гэ­та ад­бы­ло­ся з са­мім Прэ­ль­жа­ка­жам). Аўта­ры бу­ду­юць апа­вя­дан­не з апо­рай на ўнут­ра­нае дзея­нне: на ўсё, што ад­бы­ва­ецца ў фі­ль­ме, мы ні­бы­та гля­дзім ва­чы­ма га­лоў­най ге­ра­іні, праз свет яе па­чуц­ цяў і пе­ра­жы­ван­няў. Ка­ла­рыт, ха­рак­тэр­ныя пей­за­жы, гу­ка­вы воб­ раз вы­раз­на і да­клад­на пра­ецы­ру­юць на экран псі­ха­ла­гіч­ны стан Па­лі­ны. Гэ­тае ўра­жан­не ўзмац­ня­ецца шмат­лі­кі­мі буй­ны­мі пла­на­ мі тва­ру ге­ра­іні, што ства­рае эфект мак­сі­ма­ль­на­га эма­цый­на­га кан­так­ту з гле­да­чом. У па­ра­ўнан­ні з унут­ра­ным раз­гор­тван­нем сю­жэ­та знеш­ні падзей­ны шэ­раг вы­гля­дае гру­бым і не­да­рэч­ным, а мес­ца­мі і сен­ты­мен­та­ль­на-на­іўным (апо­вед пра дзяў­чын­ку, чые не­ба­га­тыя ба­ць­кі за­ла­зяць у па­зы­кі да «брат­коў», каб да­чка маг­ла стаць зор­кай ба­ле­та, і пра юную дзяў­чы­ну, якую кі­дае яе пер­шы ка­ха­ны), што ро­біць фі­льм ня­роў­ным па сва­іх мас­тац­кіх якас­цях. Най­важ­ней­шым вы­раз­ным срод­кам у «Па­лі­не» ста­но­віц­ца рух, які вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца аўта­ра­мі мак­сі­ма­ль­на раз­на­стай­на — як ня­спын­ны бег эмо­цый, ду­мак, па­чуц­цяў, падзей па­ўся­дзён­на­га жыц­ця, ды­на­міч­ная зме­на ха­рэ­агра­фіч­на­га ма­люн­ка, на­рэш­це, як рух це­ла. «Для нас бы­ло ве­ль­мі істот­ным, каб Па­лі­на маг­ла вы­явіць свой стан не ды­яло­га­мі, не сло­вам, а ру­ха­мі, тан­цам, пе­ ра­жы­ван­ня­мі», — га­во­рыць Ва­ле­ры Мю­лер. На тран­сфар­ма­цыі тан­ца­ва­ль­на­га ру­ху па­бу­да­ва­на дра­ма­тур­гія ўся­го фі­ль­ма: ад стро­гіх, дыс­цып­лі­на­ва­ных кам­бі­на­цый у эпі­зо­дах на­ву­чан­ня Па­ лі­ны да іх рас­па­ду і на­ра­джэн­ня ру­ху аб­са­лют­на но­ва­га — сты­хій­ на-імпра­ві­за­ва­на­га, сва­бод­на-па­лёт­на­га ў фі­на­ль­ным ду­эце. Між­ во­лі ўспа­мі­на­ецца на­зва ад­на­го з ба­ле­таў Прэ­ль­жа­ка­жа — «Ceci est mon corps», што азна­чае «Гэ­та ёсць маё це­ла». Гэ­тыя сло­вы ў по­ўнай ме­ры мож­на ад­нес­ці да га­лоў­най ге­ра­іні на­пры­кан­цы філь­­ма, што пе­ра­тва­рае кі­на­апо­вед у ме­та­фа­рыч­ную гіс­то­рыю пра на­блі­жэн­не да свай­го «я» праз усве­дам­лен­не ўлас­на­га це­ла. Каз­кі для да­рос­лых Па сва­ім кан­цэп­ту­аль­ным мыс­лен­ні Прэ­ль­жа­каж — твор­ца эпо­ хі по­стма­дэр­ну, які з па­ва­гай ста­віц­ца да мас­тац­кай спад­чы­ны дзе дэ­бю­та­ваў як па­ста­ноў­шчык. Плас­тыч­ны бэк­граўнд ха­рэ­огра­ фа ўклю­чае і вы­ву­чэн­не да­лё­каў­сход­няй ку­ль­ту­ры це­ла на пры­ кла­дзе япон­ска­га тэ­атра Но. Ад­нак пун­ктам ад­лі­ку свай­го твор­ ча­га шля­ху Прэ­ль­жа­каж лі­чыць ле­ген­дар­ную антрэп­ры­зу Сяр­гея Дзя­гі­ле­ва з яе та­та­ль­ным по­шу­кам на­віз­ны: «Дзя­гі­леў­ская ма­ дэль ста­ла для мя­не ўзо­рам тру­пы, якая веч­на шу­кае і на­заў­жды звя­за­на з лі­та­ра­ту­рай, жы­ва­пі­сам, ды­зай­нам». Най­леп­шым па­ цвер­джан­нем гэ­та­га за­хап­лен­ня слу­жаць аўтар­скія вер­сіі зна­ка­ вых ба­ле­таў «Рус­кіх се­зо­наў» — «Вя­се­лей­ка», «Па­ра­да», «Пры­ві­ду ру­жы», «Вяс­ны свяш­чэн­най», — а так­са­ма асаблівыя ад­но­сі­ны да Рас­іі, дзе ха­рэ­ограф бы­вае амаль што­год (на­га­даю: у 2010-м у Вя­лі­кім тэ­атры Рас­іі ад­бы­ла­ся прэм’ера ба­ле­та «А да­лей — ты­ ся­ча­год­дзе спа­кою», па­стаў­ле­на­га су­мес­на з Ballet Preljocaj, а спек­такль «Парк», ува­соб­ле­ны ў Ма­ры­інскім тэ­атры ў 2011-м, да­гэ­туль не сы­хо­дзіць з рэ­пер­ту­арнай афі­шы). Не­вы­пад­ко­ва га­ лоў­ную ге­ра­іню фі­ль­ма «Па­лі­на, стан­ца­ваць сваё жыц­цё» ўва­со­ бі­ла ме­на­ві­та рус­кая тан­цоў­шчы­ца, ня­даў­няя вы­пус­кні­ца Ака­дэ­ міі ба­ле­та імя Агры­пі­ны Ва­га­на­вай Анас­та­сія Шаў­цо­ва.

Ceci est mon corps Да вы­раз­ных срод­каў кі­но Анжэ­лен Прэ­ль­жа­каж у сва­ёй твор­ час­ці звяр­таў­ся не­адна­ра­зо­ва. Гэ­та да­ты­чыц­ца як вы­ка­рыс­тан­ня асоб­ных мас­тац­кіх пры­ёмаў, так і ства­рэн­ня ві­дэ­атан­ца­ва­ль­ных Лістапад, 2017

37

па­пя­рэд­ні­каў і лі­чыць ве­ль­мі важ­най пра­бле­му пе­ра­емнас­ці. «Па­мяць — гэ­та тое, што аб­ара­няе нас ад вар­вар­ства», — упэў­ не­ны ха­рэ­ограф. Мі­ну­лае і су­час­насць у яго спек­так­лях усту­па­ юць у інтэр­тэк­сту­аль­ны ды­ялог, дзе на пер­шы план вы­хо­дзіць не ад­люс­тра­ван­не рэ­аль­на­га све­ту, а ўні­вер­са­ль­ныя тэ­мы, якія пра­хо­дзяць скрозь час. Тэ­ма па­мя­ці, по­вя­зі роз­ных ку­ль­тур і эпох з’яўля­ецца цэн­тра­ль­най і ў ба­ле­це «Фрэс­ка. Кар­ці­на на сця­не», ство­ра­на­га па ма­ты­вах кі­тай­ска­га фа­льк­ло­ру. Пе­ра­асэн­са­ван­не ка­зач­ных сю­жэ­таў, іх да­сле­да­ван­не і дэ­мі­фа­ ла­гі­за­цыя хва­лю­юць Прэ­ль­жа­ка­жа да­ўно. Так, у «Бе­лас­неж­цы» ха­рэо­­граф звяр­та­ецца да па­та­ла­гіч­на змроч­на­га і жор­стка­га, зу­ сім не ра­ман­тыч­на за­мі­ла­ва­на­га, сапраўднага све­ту ка­зак бра­тоў Грым, а ў інтэр­прэ­та­цыі на­вел «1001 но­чы» з фі­зі­яла­гіч­най ві­да­ воч­нас­цю дэ­ман­струе бяс­кон­цыя ва­ры­яцыі лю­боў­ных стасункаў. «Фрэс­ка» — ха­рэагра­фіч­ная аб­страк­цыя, дзе на пер­шы план вы­хо­ дзіць атмас­фе­ра та­ямні­цы, по­лі­ва­ры­ятыў­насць сэн­са­вых алю­зій, ба­лан­са­ван­не на мя­жы рэ­аль­нас­ці і фан­та­зіі, да­ўні­ны і су­час­нас­ці. Як сап­раў­дны «дзя­гі­ле­вец», Прэ­ль­жа­каж не мыс­ліць тан­ца па-за іншы­мі ві­да­мі мас­тац­тва і вы­яўлен­ча­му склад­ні­ку ад­во­дзіць раў­ нап­раў­нае мес­ца ў сва­іх ба­ле­тах. Мас­так для яго — за­ўсё­ды су­ аўтар. Афар­млен­не спек­так­ляў Прэ­ль­жа­ка­жа ро­бяць ды­зай­не­ры і ку­цюр’е: кас­цю­мы «Фрэс­кі» рас­пра­ца­ваў Азе­дзін Алай­я, зна­ка­мі­ ты ў све­це мо­ды сва­ёй кан­цэп­цы­яй «дру­гой ску­ры», сцэ­наг­ра­фію і ві­дэа — Кан­станс Гі­сэ, шы­ро­ка вя­до­мая сва­імі ды­зай­нер­скі­мі пра­ца­мі. Ад­нак са­мае вы­раз­нае ў ві­зу­аль­ным вы­ра­шэн­ні — свет­ ла­вая парт­ыту­ра Эры­ка Сай­е. Вы­ка­рыс­тан­не свят­ла ў «Фрэс­цы» на­бы­вае сім­ва­ліч­ны сэнс: з яго да­па­мо­гай ства­ра­ецца сво­еа­саб­ лі­вая кар­ці­на-парт­ал, воб­раз іншас­ве­ту, што ва­біць і па­ло­хае ад­ 38

на­ча­со­ва. Гэ­ты ма­тыў пе­ра­клі­ка­ецца са зна­ка­мі­тым пла­то­наў­скім мі­фам пра пя­чо­ру, вы­йсце за межы якой сім­ва­лі­зуе ўнут­ра­нае пе­ ра­ўтва­рэн­не, не­ўмі­ру­чую ця­гу ча­ла­ве­ка да ня­зве­да­на­га. Знаў­цам твор­час­ці Прэ­ль­жа­ка­жа «Фрэс­ка» мо­жа пад­ацца за­над­ та ла­ка­ніч­най і ха­рэ­агра­фіч­на ску­пой. Сап­раў­ды, ба­лет па­збаў­ ле­ны ця­лес­най лю­тас­ці, улас­ці­вай «Ра­мэа і Джу­ль­еце» ці «Вяс­не свяш­чэн­най», змроч­най ме­лан­хо­ліі, як у «Бе­лас­неж­цы», і ство­ра­ ны ў ве­ль­мі стры­ма­най, ра­фі­на­ва­най ві­зу­аль­най сты­ліс­ты­цы. Це­ла тут па­ўстае час­ткай агу­ль­най сцэ­ніч­най «аркес­троў­кі», дзе з ге­а­ мет­рыч­най да­клад­нас­цю вы­ве­ра­ны кож­ны рух, лі­нія, тра­екто­рыі інды­ві­ду­аль­ных і ма­са­вых пе­ра­стра­енняў. Ха­рэо­граф ажыў­ляе кла­січ­ныя схе­мы но­вай тан­ца­ва­ль­най лек­сі­кай, не­ча­ка­най гу­ль­ нёй ра­кур­саў і поз. Зрэд­ку мі­ль­га­не ўмоў­на-ары­ента­ль­ны эле­ мент у му­зы­цы Ні­ка­ля Га­дэ­на, кас­цю­мах ці плас­ты­цы, якая пе­ра­ важ­на за­ста­ецца не­йтра­ль­най у этніч­ным пла­не. Меды­та­тыў­ныя ду­эты, ды­на­міч­ныя ма­са­выя сцэ­ны — ва ўсім пе­ра­ва­жа­юць ру­хі са змеш­ча­ным цэн­трам, з не­звы­чай­ным ма­люн­кам і па­ру­шэн­ня­мі звык­лых плас­тыч­ных су­вя­зяў. Ад­нак, вы­ка­на­ныя ва ўні­сон і ўпі­са­ ныя ў ясную ба­лет­ную архі­тэк­то­ні­ку, яны на­бы­ва­юць дзі­вос­ную строй­насць, у якой це­лы тан­цоў­шчы­каў пе­ра­тва­ра­юцца ў іе­рог­лі­ фы па­чуц­цяў і на­стро­яў. На гэт­кіх кан­тра­пун­ктах — ста­ты­кі і інтэн­сіў­на­га ды­на­міч­на­га раз­ гор­тван­ня, да­ўні­ны і су­час­нас­ці, цем­ры і свят­ла, мі­фа і рэ­аль­нас­ ці — па­бу­да­ва­ны ўвесь спек­такль. І, ві­да­воч­на, гэ­та адзін з маг­чы­ мых спо­са­баў рас­па­вя­даць каз­кі ў су­час­ным све­це.

1—3. «Фрэс­ка. Кар­ці­на на сця­не». Сцэ­ны са спек­так­ля. ­ Фо­та Жан-Кло­да Кар­бо­на. «Мастацтва» № 11 (416)

Цянь-Шань за­мест Каў­ка­за «Дэ­ман» па­вод­ле ад­на­ймен­най па­эмы і ра­ма­на «Ге­рой на­ша­га ча­су» Мі­ха­іла Лер­ман­та­ва Біш­кек­ска­га рус­ка­га тэ­атра дра­мы імя Чын­гі­за Айтма­та­ва (Кыр­гыз­стан) Ка­ця­ры­на Яро­мі­на Рэ­жы­сё­ра Ула­дзі­мі­ра Пан­ко­ва і жанр саў­нддра­мы бе­ла­рус­кая пуб­лі­ка ве­дае хоць бы на пры­кла­дзе «Вя­сел­ля» Анто­на Чэ­ха­ва ў Ку­па­лаў­скім тэ­атры. Та­му пры­бліз­нае ўяў­лен­не пра тое, ча­го мож­на пры­ча­каць ад «Дэ­ма­на», прад­стаў­ле­на­га ў рам­ках між­на­ род­най пра­гра­мы «Тэ­арта» тым са­мым рэ­жы­сё­рам, за­ці­каў­ле­ныя гле­да­чы ме­лі. Не зда­ры­ла­ся ні шо­ку, ні ад­крыц­ця, хоць этніч­ная саў­нддра­ма па пра­екце Між­на­род­най Кан­фе­дэ­ра­цыі тэ­атра­ль­ных са­юзаў (пры пад­трым­цы Між­дзяр­жаў­на­га фон­ду гу­ма­ні­тар­на­га су­ пра­цоў­ніц­тва дзяр­жаў — удзе­ль­ніц СНД), зра­бі­ла моц­нае ўра­жан­ не скла­да­нас­цю струк­ту­ры і май­стэр­ствам ка­ман­ды ства­ра­ль­ні­каў. «Дэ­ма­на» вы­лу­чае ком­плек­снасць. Пе­рад­усім жанр саў­нддра­ мы мае на ўва­зе спа­лу­чэн­не тэк­сту, му­зы­кі і спе­ваў, ха­рэ­агра­фіі і плас­ты­кі, якія пе­ра­пле­це­ны так шчы­ль­на, так пра­ні­ка­юць ад­но ў ад­но, што скла­да­на вы­лу­чыць да­мі­нан­ту і асоб­на пра­ана­лі­за­ ваць пэў­ны склад­нік і яго знач­насць. Дру­гі аспект — спа­лу­чэн­не ў вер­ба­ль­най час­тцы па­ста­ноў­кі «Дэ­ма­на» і «Бэ­лы» з «Ге­роя на­ша­га ча­су». Бліз­касць сю­жэ­таў, дзе стом­ле­ны, чу­жы све­ту ге­рой, які кі­ ру­ецца вы­ключ­на сва­імі жа­дан­ня­мі і жар­сця­мі, з’яўля­ецца пры­чы­ най гі­бе­лі чыс­тай пры­га­жу­ні, ро­біц­ца пад­ста­вай для аб’яднан­ня тэк­стаў і пер­са­на­жаў. На сцэ­не раз­гор­тва­ецца адзі­ная гіс­то­рыя Дэ­ма­на-Пя­чо­ры­на (Ма­рат Амі­ра­еў) і Та­ма­ры-Бэ­лы (Кач­кын­бек кы­зы Айну­ра). Да та­го ж лер­ман­таў­скія сю­жэ­ты Ула­дзі­мір Пан­коў на­кла­дае на цыкл ча­ла­ве­ча­га жыц­ця, пад­крэс­лі­ва­ючы яго асноў­ ныя, вуз­ла­выя мо­ман­ты, што па­зна­ча­юцца дзея­ння­мі ры­ту­аль­на­га ха­рак­та­ру — на­ра­джэн­не, вя­сел­ле і смерць — у спек­так­лі. З’яўлен­не на зям­лі Дэ­ма­на і яго «пе­ра­тва­рэн­не» ў Пя­чо­ры­на су­ пра­ва­джа­ецца амы­ван­нем. Шэ­рая глі­на змы­ва­ецца з тва­ру і це­ла, рэ­шткі сці­ра­юцца доў­гі­мі стуж­ка­мі тка­ні­ны — і дэ­ма­ніч­ная істо­ та ро­біц­ца ча­ла­ве­кам. Сцэ­ну, без­умоў­на, мож­на раз­гля­даць і як ра­ніш­ні ту­алет афі­цэ­ра, яко­му да­па­ма­га­юць апра­нуц­ца, і як ку­ пан­не но­ва­на­ро­джа­на­га. Бо­льш вы­раз­на ры­ту­аль­насць аб­азна­ча­ на ў сцэ­нах вя­сел­ля і па­ха­ван­ня, і яна пе­ра­кі­дае мас­ткі да яшчэ ад­на­го сэн­са­ва­га вы­мя­рэн­ня па­ста­ноў­кі. Рэ­жы­сёр спа­лу­чае дзве ку­ль­ту­ры са сва­імі тра­ды­цы­ямі — рус­кую, най­перш прад­стаў­ле­ную тэк­ста­мі Лер­ман­та­ва, і кыр­гыз­скую, якую мож­на раз­гля­даць і шы­ рэй — як умоў­ную «ўсход­нюю», бо ў кан­тэк­сце па­ста­ноў­кі лер­ман­ таў­скія «гор­цы» і кыр­гы­зы ядна­юцца та­кім са­мым чы­нам, як Пя­ чо­рын з Дэ­ма­нам ці Та­ма­ра з Бэ­лай. «Усход­няя» ку­ль­ту­ра вы­раз­на вы­яўля­ецца ў «ры­ту­аль­ным» пла­не. На­ват не знаў­цу кыр­гыз­скіх тра­ды­цый не­скла­да­на зда­га­дац­ца, што па­вод­ле іх ад­бы­ва­ецца аб­рад вя­сел­ля і па­ха­ван­ня Бэ­лы-Та­ма­ры. Да­рэ­чы, у сцэ­не вя­сел­ля гэ­та пад­крэс­ле­на ўбо­рам ня­вес­ты, а пад­час па­ха­ван­ня — чы­тан­ нем ад­ной з сур Ка­ра­ну. Вы­раз­ная ры­ту­аль­насць гэ­тых сцэн да­дае да пры­ват­на­га, «зям­но­га» ўзроў­ню па­ста­ноў­кі агу­ль­на­ча­ла­ве­чы, «ня­бес­ны». Жыц­цё ад­на­го ча­ла­ве­ка ад­люс­троў­вае жыц­цё ча­ла­ вец­тва, дзе кож­на­му без вы­клю­чэн­ня на­ка­на­ва­на пра­йсці шлях ад на­ра­джэн­ня да смер­ці. Спа­лу­чэн­не дзвюх ку­ль­тур вы­яўля­ецца і ў му­зыч­ным склад­ні­ку спек­так­ля (Арцём Кім, Сяр­гей Ра­дзю­коў): Лістапад, 2017

раз­ам з кла­січ­ны­мі еўра­пей­скі­мі му­зыч­ны­мі інстру­мен­та­мі вы­ ка­рыс­та­ны і этніч­ныя. Вы­ключ­на важ­ным з’яўля­ецца дзвюх­моў­е па­ста­ноў­кі. Про­за ў асноў­ным гу­чыць па-рус­ку, а бо­ль­шая час­тка па­этыч­на­га тэк­сту Лер­ман­та­ва — па-кыр­гыз­ску з вус­наў апа­вя­да­ ль­ні­ка-ма­нас­чы (Бій­мыр­за уўлу Азіз). Асоб­ныя па­этыч­ныя фра­зы па-рус­ку па­ўта­рае істо­та, што на­гад­вае ці то анё­ла, ці то ша­ман­ ку, — сво­еа­саб­лі­вы пра­вад­нік па­між све­там лю­дзей і звыш­на­ту­ ра­ль­ным, а так­са­ма па­між дзвю­ма ку­ль­ту­ра­мі. Акра­мя сэн­са­вай і ку­ль­тур­най шмат­мер­нас­ці бі­лін­гвіз­му спек­так­ля, у кан­тэк­сце саўнд­дра­мы важ­ныя па­эты­ка, рыт­мі­ка дзвюх моў, па­ўта­рэн­не фраз у роз­ных та­на­ль­нас­цях — гэ­та ства­рае сваю му­зы­ку і рытм, фар­муе ад­мет­ную аўды­ясфе­ру, дзе гу­чан­не сло­ва ча­сам да­мі­нуе над яго зна­чэн­нем. «Дэ­ман» на­гад­вае стра­ка­ты ды­ван, які так­са­ма вы­ка­рыс­та­ны ў спек­так­лі. Усе кам­па­нен­ты спле­це­ны ў скла­да­ны ўзор, і цяж­ка аха­піць во­кам ці ву­хам яго­ную шмат­мер­насць і раз­на­стай­насць, вы­лу­чыць кож­ную дэ­таль. Пры гэ­тым сцэ­наг­ра­фія (мас­так Сяр­гей Ага­фо­наў), чы­ёй эфек­тнас­цю па­ста­ноў­шчы­кі ня­рэд­ка лю­бяць пры­ кры­вац­ца, у Пан­ко­ва мі­ні­ма­ліс­тыч­ная: не­ка­ль­кі зэд­лі­каў і ла­вы, што ця­гам дзея­ння вы­кон­ва­юць са­мыя роз­ныя фун­кцыі, кас­цю­мы ў чор­на-шэ­рай га­ме ды гру­док гра­вію ў цэн­тры сцэ­ніч­най пля­ цоў­кі — па­го­рак, які чы­та­ецца і як «ска­ла пан­ура­га Каз­бе­ка», і як гор­ныя лан­дшаф­ты Кыр­гыз­ста­на, пе­ра­тва­ра­ючы­ся ў архе­ты­піч­ны воб­раз зям­лі, су­пра­ць­лег­лы не­бу. На па­го­рач­ку, укры­тым ды­ва­ном, ад­бы­ва­юцца ўсе знач­ныя падзеі — вя­сел­ле, стра­та цнат­лі­вас­ці, смерць і па­ха­ван­не. Воб­раз уз­мац­няе тэ­му спрад­веч­нас­ці, уні­вер­ са­ль­нас­ці дзея­ння па­ста­ноў­кі. Тэк­сты Лер­ман­та­ва і яго­ных ге­ро­яў аб’ядна­ны пра­фе­сій­на, ку­ль­ тур­ныя тра­ды­цыі ды мо­вы спа­лу­ча­ны вы­со­как­лас­на. Пра­ўда, ча­ сам іх скла­да­насць па­кі­да­ла ад­чу­ван­не пе­ра­гру­жа­нас­ці. З воб­раз­ нас­цю плас­ты­кі і ха­рэ­агра­фіі (Ка­ця­ры­на Кіс­ло­ва) кан­трас­та­ва­ла пла­кат­ная пра­ста­та вы­ра­шэн­ня не­ка­то­рых сцэн (уя­ві­це, як за­ мест свя­то­га аб­ліч­ча на іко­не з’яў­ля­ецца твар Дэ­ма­на-Пя­чо­ры­на), а фра­зы на бе­ла­рус­кай мо­ве — пэў­на, каб усце­шыць гля­дзе­ль­ню — вы­гля­да­лі за­ліш­ні­мі. Па­вод­ле ана­та­цыі «Дэ­ман» уяў­ляе з ся­бе па­ ста­ноў­ку «пра пе­ра­пля­цен­не ку­ль­тур роз­ных на­ро­даў, якія жы­вуць по­бач», тым бо­льш не­ча­ка­ным вы­нік­нуў ха­рак­тар іх уз­ае­ма­дзе­ яння: у спек­так­лі Пан­ко­ва «ўсход­няя» ку­ль­ту­ра, ад­люс­тра­ва­ная ва ўсёй сва­ёй раз­на­стай­нас­ці і пры­га­жос­ці, вы­клі­кае за­мі­ла­ван­не, успры­ма­ецца як не­шта па­зі­тыў­нае, вы­со­кае, на­ват Бэ­ла-Та­ма­ра па­сля смер­ці (як і яе ба­ць­ка) пе­ра­тва­ра­ецца ў анё­ла. А вось «рус­ кая» ку­ль­ту­ра па­ўстае раз­бу­ра­ль­най: па ві­не Пя­чо­ры­на-Дэ­ма­на гі­не не то­ль­кі Бэ­ла-Та­ма­ра. Ад­чу­ва­ль­ную кан­фран­та­цыю, зда­ецца, сціш­вае, змяк­чае фі­нал. За­гор­ну­ты ва ўзо­рыс­ты ўсход­ні ды­ван, на па­гор­ку ля­жыць Пя­чо­рын-Дэ­ман: лю­дзі і ку­ль­ту­ры сы­хо­дзяць, за­ ста­ецца то­ль­кі зям­ля, то­ль­кі ска­лы. «І веч­най жа­ль­бе ча­ла­ве­ка / Іх веч­най ці­шы не зму­ціць». «Дэман». Дзяржаўны нацыянальны рускі тэатр драмы імя Ч. Айтматава (Бішкек, Кыргызстан). Фота Яўгеніі Налецкай.

39

Пя­соч­ны дзён­нік бы­ло­га ча­ла­ве­ка «Сі­няя-сі­няя» ­ Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га ­ тэ­атра ля­лек

Лі­да На­ліў­ка

У меж­ах сё­лет­ня­га «Тэ­арта» на Ка­мер­най сцэ­не На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы ад­бы­лі­ся два па­ка­зы мо­нас­пек­так­ля «Сі­ няя-сі­няя» Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек. Рэ­жы­сёр Ігар Ка­ за­коў азна­чыў жанр так: «Га­лю­цы­на­цыя ў ад­ной дзеі без антрак­ту па ма­ты­вах ад­на­ймен­на­га апа­вя­дан­ня Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча», чым ад­на­ча­со­ва пры­ва­біў і ама­та­раў твор­час­ці Ка­рат­ке­ві­ча, і ла­ сых на та­ле­на­ві­тыя й не­адназ­нач­ныя тэ­атра­ль­ныя экс­пе­ры­мен­ ты — ду­ма­ла­ся, што пе­ра­нес­ці на сцэ­ну крох­кі фі­ла­соф­скі апо­вед, дзеі яко­га раз­гор­тва­юцца ў асноў­ным ва ўяў­лен­ні, на тэ­ры­то­рыі ўспа­мі­наў ды іншых не­ма­тэ­ры­яль­ных пра­сто­рах, ба­дай не­маг­ чы­ма. Тым бо­льш па­ста­но­вач­ная ка­ман­да так­са­ма зна­ная і шма­та­бя­ца­ль­ная: му­зы­ку да мо­над­ра­мы ства­рыў Аляк­сандр Літ­ві­ноў­скі (трап­на да­лу­чыў­шы ў агу­ль­ны гу­ка­вы ма­лю­нак і най­ба­га­цей­шы бе­ла­рус­кі фа­льк­лор — ка­лы­хан­ка, якую спя­ва­ла ма­ці, аб­вос­тры­ла вы­раз «ма­ці-ра­дзі­ма» і ні­бы пе­ра­вя­ла яго з уз­роў­ню ме­та­фа­рыч­ на­га вы­каз­ван­ня на ўзро­вень рэ­аль­на­га), мас­тач­ка — Тац­ця­на Нер­ сі­сян (па­ка­ты план­шэт сцэ­ны з на­хі­лам да гля­дзе­ль­ні, за­сы­па­ны пяс­ком і за­стаў­ле­ны скры­ня­мі, якія па хо­дзе дзея­ння вы­яўля­юцца «ча­ма­да­на­мі па­мя­ці», шкля­ная па­вер­хня для ма­ля­ван­ня пяс­ком, што пра­ецы­ру­ецца на вя­лі­кі экран, уста­ля­ва­ны на за­дні­ку сцэ­ны), а га­лоў­ную ро­лю вы­кон­вае Мі­ка­лай Сце­шыц (лаў­рэ­ат На­цы­яна­ль­ най тэ­атра­ль­най прэ­міі Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь). Жан­ра­вае вы­зна­чэн­не пад­свеч­ва­ецца кан­трас­там амаль ад­ра­зу: гу­чыць да­клад­ная да­та — 25-га лі­пе­ня 1880 го­да. І пад­свя­до­ма хо­ць­ма-ня­хо­ць­ма за­па­ль­ва­ецца лям­пач­ка: «Гэ­та пра­ўда». Пят­рок Ясю­ке­віч прад­стаў­ля­ецца: ко­ліш­ні па­ўста­нец, ко­ліш­ні сту­дэнт, ко­ ліш­ні бе­ла­рус, ко­ліш­ні… ча­ла­век. Бо ў пя­ке­ль­най па­ўноч­най Са­ха­ ры, без ва­ды, ежы, до­му, дзе ўсё, на­ват па­вет­ра, — пя­сок, яму за­ста­ юцца лі­ча­ныя га­дзі­ны жыц­ця. То­ль­кі ма­ле­нь­кая Джа­мі­ля тры­мае муж­чы­ну ад аб­ыя­ка­ва­га, па­кор­лі­ва­га за­быц­ця — мах­нуць на ўсё ру­кой, па­мер­ці спа­кой­на, без ду­мак, без бо­лю. Ад­нак дзі­ця ёсць дзі­ця: дзяў­чын­ка рас­пыт­вае чу­жа­ні­цу — свай­го вы­ра­та­ва­ль­ні­ка, свай­го адзі­на­га сяб­ра, — і Пят­рок па­чы­нае рас­па­вя­даць, яшчэ не ве­да­ючы, што ў пер­шую чар­гу гэ­та трэ­ба яму са­мо­му. Апроч Пет­ра­ка Ясю­ке­ві­ча, ува­соб­ле­на­га і артыс­там, і ля­ль­кай (у ад­роз­нен­не ад Джа­мі­лі, якая мае ад­но ля­леч­нае ўва­саб­лен­ 40

не — на­ват го­лас яе гу­чыць у за­пі­се), што бо­ль­шасць ча­су не­ру­хо­ ма ся­дзіць по­бач з дзяў­чын­кай за па­ўраз­бу­ра­най сця­ной — адзі­ ным мес­цы, дзе ёсць ня­хай цьмя­ная, але надзея пе­ра­жыць спё­ку й бу­ру, на сцэ­не клю­ча­вую ро­лю ад­ыгры­вае пя­сок. Гэ­та і Са­ха­ра, і час, не­су­пын­ны, усю­ды­існы, што ця­чэ між па­ль­цаў — не за­тры­маць. На шкля­ной па­вер­хні Мі­ка­лай Сце­шыц ма­люе сваё мі­ну­лае жыц­ цё, пі­ша дзён­нік, лі­чыць дні, але пя­сок не то­ль­кі вы­яўляе ўсё гэ­та, а яшчэ й за­но­сіць, сці­рае, ніш­то­жыць. «Вяр­тан­не не­маг­чы­мае!» — га­во­рыць Ясю­ке­віч. І пе­ра­ка­наў­ча й ма­ляў­ні­ча тлу­ма­чыць ча­му. Гвалт, не­спра­вяд­лі­васць, пад­ступ­ства і жор­сткасць як «сва­іх» — здрад­ні­каў, — так і пры­хад­няў з усхо­ду. Гэ­ тая сцэ­на вы­ка­на­на асаб­лі­ва вос­тра: кір­за­выя бо­ты пад «Яблы­чак» утра­пё­на вы­пляс­ва­юць па ча­ма­да­нах — скры­нях для зброі — скар­ бон­ках успа­мі­наў бе­ла­ру­са, а по­бач ня­змен­ныя атры­бу­ты кры­ва­ ва­га ўсход­ня­га ша­лу — трас­ку­чыя, на­вяз­лі­выя «ва­ран­кі» і маў­зер. І надзеі быц­цам ні­якай. Пят­рок з та­кім бо­лем і та­кой крыў­дай згад­ вае ра­дзі­му — як жы­во­га ча­ла­ве­ка, адзі­нае ка­хан­не ўся­го жыц­ця, — што на­ват пе­ра­но­сіць змроч­нае ўспры­ман­не на ўсё як-ко­ль­век звя­за­нае з ёй. І пры­ро­да ў нас — ба­ло­ты, баг­на, твань. Хоць ёсць і рэ­кі. І азё­ры. Кры­ні­цы. І най­са­ла­дзей­шая ў све­це дзіч­ка не­па­да­лёк ад ха­ты. І ма­ту­лі­на ка­лы­хан­ка. Гос­па­дзе, ды ён жа пеш­шу га­то­вы ісці да­до­му, ня­гле­дзя­чы ні на што! «То­ль­кі вяр­тан­не», — раз­умее Пят­рок. Пе­рад аб­ліч­чам па­кут­ніц­кай смер­ці ў пус­тэ­ль­ні гэ­тая дум­ ка-ра­шэн­не рас­квеч­вае яго­ны твар усмеш­кай і надзе­яй. Пя­сок пе­ра­кі­да­ецца сне­гам, Пят­рок рас­стаў­ляе на­во­кал свеч­кі-зніч­кі і сы­хо­дзіць. Але сы­хо­дзіць су­це­ша­ны. Лю­боў мац­ней­шая за смерць. Хоць час падзе­яў, ад­люс­тра­ва­ных у тво­ры, акрэс­ле­ны да­клад­на, дум­ка спек­так­ля на­сто­ль­кі глы­бо­кая і ўні­вер­са­ль­ная, што раз­у­ ме­еш: усё пра нас. Час «ка­лек­тыў­ных» дзеяў, ба­дай, мі­нуў, ця­пер усё за­ле­жыць ад кож­на­га ча­ла­ве­ка аса­біс­та. Ад улас­най сіс­тэ­мы каш­тоў­нас­цяў, ад пры­яры­тэ­таў і ча­кан­няў. І ме­на­ві­та та­кі па­тры­ ятызм — мяк­кі, інтым­ны, сап­раў­дны — здо­лее ўтры­маць бе­ла­ру­саў над ва­ві­лон­скай про­рвай. «Сіняя-сіняя». Магілёўскі абласны тэатр лялек (Беларусь). Фота Яўгеніі Налецкай. «Мастацтва» № 11 (416)

Арт-да­ййджэст джэст Арт­да­

Кіно Ві­ зу­аль­ныя­мас­тац­твы

● ●З 17 ліс­та­па­да па 3 снеж­ня

У­Му­ зеі­Гу­ ген­ста­ хай­ ў эстон­ скай лм і­ца­ў­іспан­ ы пра­хо­ скім­Бі­ ль­ ас­ня­ дзіць кі­ нба­аа­па­17­ве­ фес­ты­валь рPÖFF, пра­ цуе­вы­ ста­(«Цём­ ва­«Па­ ыж,­ Black Nights нрыя ка­ нчец­ста­ год­ дзя:­Сі­ нь­няак,­ но­ ы»). Ён тра­ ды­цый­ Рэ­ дон,­Ту­ рэк­і­іх­ ўклю­ чаелўуз­Лат­ ся­бе не­ ка­ль­кі су­ час­фнэс­ і­кі».­Як­вы­ ні­кдае­з­ «суб­ таў» — сту­ эн­ц­кіх, на­ кт­пра­эпо­ ка­зрвы —­пра­ от­ка­мет­реаж­ ных, ані­хму­ а­ па­ лі­тныч­ ных­ка­ маў­і­кіх цый­ ых, дзі­ця­тчак­ ыхліз­ і юнац­ мас­ кіх­пе­ ра­ўнтва­ рэн­н яў,­ма фі­лть­ац­ маў. Асноў­ ая пра­ гра­ у­вы­ і­ку­ча­ го­з’дяа­ ві­ і­ся­но­ кон­кнур­ су скла­ елцца з выя­плы­ ні,­якія­вы­ на­чты­ 15 сту­жак з уся­го зсве­ у лі­ раз­ віц­ я­гу­ і пра­ хц о­ё­арту­на­пра­ дзіць з 23 па ц30 ўся­ дзя.­Вы­ ста­ ва­ ліс­гто­ХХ­ста­ а­па­да. Угод­ меж­ ах фес­ ты­ ўні­ а­лтак­ ь­ная­га­ ва­лкю са­малоў­ ад­нбым­чы­ у­дзец­цнаам­ та­ му,­што­экс­ па­нма­ а­вла­а­ ндыя­ра­ май­ стэр­ня для ых бо­ ных­ка­лек­ кі­нты —­з­пры­ ак­ры­ты­каўват­ «Tallinnts». цый:­120­кар­ цін,­ма­люн­каў,­ ● аква­ рэ­л12 ей.­Ку­ ра­ ка­Віў­ 3 6 па снеж­ нтяар­ ад­ нача­ен­ Грын­за­ ся­ро­ зі­лСанкта­ся­на­неа­­ сова ў Мас­ кдве, ім­ прэ­сі­бяур­ ніз­ а­рлын­ із­ме­ Пецяр­ гуме,­сім­ і Ека­цвя­ і твор­ ас­цй і­гру­ ы­«На­ бі». бур­гучпро­ дзепадзі­ нац­ ца­ты ●Ад­кры­ты Рас­ійскі (Між­на­ У­лон­ скай­Barbican­ род­нд ы)ан­ фес­ ты­валь да­ку­ Art­Gallery­да­21­ве­ рас­ мен­та­ль­на­га кі­но «Артдок­ ня­прэ­ ен­тім у­юбу­ ць­спад­ чкы­а­ нзу­ фест».зНа дзе па­ а­на зна­ мі­тўа­ га­аме­ рты­ ка­лкяа­па­ та­ ры со­ нікан­ но­свка­ ыхга­ са­ мка­ ка­Жа­ шэ­жлак. я­ да­ у­вму­ен­ та­ль­нна­Мі­ ых сту­ Бас­ кія —­гра­ і­ціс­ та­(пі­ яне­ра­ У асноў­ най ф кон­ кур­ снай нью­ёрска­ а­стрыт­арту­ пра­гра­ме гна­ ша кра­іна 1980­х)­і­ня­ слі­квай а­га­ прад­стаў­ле­ўнрым­ а стуж­ Рус­ не­ прэ­ сті­яа­ніс­ а.­Да­сва­ ёй­ ла­анэк­ а сФя­ до­ ва т«Песні для ран­ няй­смер­ ці­ў­27­га­ ді­ оў­ён­ Кі­та». Гэ­та парт­ рэт пя­ц дзе­ па­ ся­сцпеў­ства­ і­га­до­вайрыць­бо­ жан­чы­лньш­за­ ы, якая тры­ты­ ся­чга­ ы­ра­ от,­якія­сён­ ўжо тры ды бжы­ ве на ву­лі­ ня­рас­ кі­дка­ ныя­па­пры­ ват­ цах Мас­ вы, але не губ­ ляе ных­ка­ ек­цціы­ ях,­з іх­і­бы­ і­ ба­дзё­рлас­ ды апты­міз­млу. ад­ абра­ ыя­ка­ я­ста­прац­ У па­ за­кнон­ кур­лснай пра­гра­ме для­прэ­ зен­тра­ цыі­ў Бар­ кан­ фэс­ту «Ася­ од­ дзе» па­бкі­а­ цэн­ тры.­Бас­ кд і­ео­ ўская­«Boom­ жуць ужо вя­ мы бе­ла­рус­ for­Real» —­пер­ шлая­по­ ўна­ ка­му гле­да­чу фі­ ьм Андрэя маш­ ая­яго­вы­ ста­ а­ў­ Ку­ці­тлаб­ ын«Цар га­ры» і вно­ вую Англіі,­яна­пла­ ла­хся­як­ пра­цу Ка­ця­ры­нна­ ыва­ Ма­ а­вай сво­ ера­а­ сзаб­ і­вая­рэ­ «Пе­ і­мла­ аць».кан­струк­ цыя­пер­ ста­вы­Бас­ кіі,­ «Артдок­ш фай­вы­ ест» пра­ о­дзіц­ц а пра­ ве­дкзе­ дзе,­ ў Мас­ вензай­у­1981­го­ 2007 го­да. На з­ча­ го­і­па­ а­ла­ся­яго­сус­ сён­н яш­ні чдзень гэ­та са­мы вет­ нная­сла­ ва.­Лон­ кая­ буй­ ы ў Рас­ іі фес­дтан­ ы­всаль экс­ а­мзен­ і­цыя­па­ нец­ цн а­сё­ та­ да­кпу­ та­ль­нча­ га кі­ о —ле­ па 21­ве­ ас­цнія­і­пра­ яг­се­ нец­ ца­ і ко­ль­крас­ фі­ль­мцаў, ансаў да­28­сту­ дзе­ нвя­2018. аб’­ёму дзе­ ла­ ой пра­грамы. ●Для ўдзе­лу ў кон­кур­се Вы­ не­рас­ санс­у­ да­спта­ ус­вка­«Рэ­ а­юцца ійскія прэ­ Ве­ нре­ы цыі.­Тры­ умф­пры­ м’е­ фі­ль­маў, зня­тыхга­ на жос­ і­і­крах­жы­ а­прі­сы­ у»­ў­ рус­ц кай мо­ве навтэ­ то­рыі Му­ згеі­Ці­ сэ­ і­скы­ ўся­ о све­ тну.а­Бор­ У па­зна­е­ км он­ ур­ прэ­ зен­ туе­май­ снай пра­ гра­местроў­XVI­ «Ася­род­дзе» ста­ год­ зя,­та­ прад­ сд таў­ ле­нкаіх­як­Ты­ сус­вет­цны­ ая ян,­Ве­ не­ э,­Цін­ а­м рэ­ та­і­ рус­ка­рма­оў­ нзая да­кту­ ен­ та­ Ла­ тто.­Пра­ цы­свед­ чаць­пра­ ліс­ ы­ка. Што­ год фес­ ты­валь эва­ ю­цвыю­та­ час­ на­20 га­жы­ на­влед­ ае бо­лга­ ьш за 000 гле­да­чоў, гас­цей і ўдзе­ль­

Лістапад, 2017 ­­­­­­­­­­­­­­­­­Жнівень,­2017

ва­ і­су —­ад ува­ гі­да­ко­ ні­п каў. У дзень за­ крыц­цляе­ру­ і­на­ реан­ няў­за­рэ­ анль­ ас­ цю­ ўру­зчі­а­ цца На­цыя­ а­лнь­ ная да­падзен­ ня­тэх­ іч­інгра­ а­га­май­ прэ­мія ў га­ лі­не нне­ во­га стэр­ бо­тах­ кі­ноства­ў­по­ і тэ­ле­ба­зчніх­ра­ ан­ня «Лаў­ аўта­ раў.­Ве­ е­цы­ янская­шко­ ро­вая га­лі­на» па дзе­вя­ці ла­ў­пе­ рцы­ яяд­Рэ­ не­сзан­ су­вы­ на­мі­на­ ы­ х. Прэ­ і­дэнт лу­ ча­ла­ся­сва­ імі­вы­ кж люч­ ны­м «Артдок­ фест» — рэ­ ы­сёр і і­ ка­ ла­рыс­стар ыч­нВі­ ы­тмаль і­якас­ ця­ і. прадзю­ Ман­ смкі. ●На фестывалі будзе У­ні­ дэр­лан­дскай­ла­ ка­цыі­ прадстаўлены і дакументальны блокбастар Foam­пра­ хо­дзіць­вы­канадца ста­ва­ Франсуа «На ле­ ген­дар­нЖакоба а­га­фа­тог­ ра­фа­ нікелевым Як Гор­ да­на­Па­рМесяцы». кса.­Ён­стаў­ распавядае Манскі: пер­ шым­рэ­жВіталь ы­сё­рам­афра­ «Тутры­ мы бачым Нарыльск аме­ кан­ цам­у­Га­ лі­ву­дзе,­як нейкі месяцовы пейзаж… які­зняў­по­ ўна­мет­ раж­ны­ Жыхары Нарыльска раптам мас­ тац­кі­фі­ льм.­Паркс­на­ ператвараюцца ў у­«збро­ рэальных зы­ ваў­сваю­ка­ме­р яй­ астранаўтаў, яны нават вы­ ба­ру»­і­праз­фо­ та­здым­кі­ візуальна звяр­ таў­агу­падобныя ль­ную­ўва­— гу­на­ сваёй сег­ рэ­га­няўклюднай цыю,­мар­гі­на­хадой, лі­за­ у касцюмах трох пар цыю,­не­ спра­взяд­ лі­васць­і­ ватных штаноў. (…) Нярэдка бед­ насць. ●бывае, што карціны замежМіж­ ныхнаўтараў а­род­ны­цэнтр­фа­ пабудаваныя та­ гра­ на ф штампах, іі­ў­Нью­Ёрку­па­ — але не: каз­ гэта вае­ «Ма­ вельмі ні­фест­Magnum».­Вы­ яркі, выяўленчы іста­ па-мастацку абгрунтаваны

поглядсна якой ва­пры­ ве­чпрастору, а­ная­зна­куа­м і­та­ жыццё ц—тву,­за­ ненатуральнае…» му­аген­ сна­ва­на­му­ ● ўза­ба­ве­па­сля­за­кан­чэн­ня­ не­ 7 снеж­ ня ўвкі­ ра­катны­ Дру­ гой­сус­ ет­ннап­ ай­вай­ вы­ дзіцька­ стуж­ км аі­май­ «Бунтар та­ кх і­мо­і­зна­ мі­ты­ стра­ у жы­це»берт­Ка­ аме­ры­пка,­Анры­ ан­ска­га мі,­як­Ро­ рэ­жцы­ сё­ра Дэ­ ні Строн­ Кар­ ье­Брэ­ сон,­Джордж­ га,дякі не­ка­лвіід­Сей­ пра­сла­ віў­ся Ро­ жар­і­Дэ­ мур.­Для­ кар­цці­тва­бы­ най «Плэ­ зан­тр віль». аген­ ла­ство­ а­ная­ Аўта­ ынпра­ па­лнь­у­ ць гле­ ­ ве­ лі­зрар­ ая­ко­ кю асць­куль­ да­ у гіс­то­ рыю тое,ляк та­ вчых­фа­ таг­ ра­фпра ій.­У­ро­ і­ на­ра­ Хол­тдай­вы­ эн Кол­ фвілд, арга­ нді­ззіў­ а­тса­яра­гэ­ ста­ ы­ ге­рсту­ ойпку­ ль­та­мван­Шэ­ а­га для мно­гіх вы­ іў­Кле­ ру­з­ па­кзея­су­ а­лен­нчяў а­на, тіац­ як Му­ ас­нра­ а­гм а­мас­ яго аўтар — Джэ­ рком Дэ­від тва­Сан­Фран­ цыс­ а,­які­ Сэ­нлей­пра­ ін­джэр — най­твры­ я­лік­ ра­ ца­встаў аў­у­Цэн­ шым сь­мен­ нр і­ка­ ам Аме­рцы­­кі. Па­ мпі­пі­ ду.­Фа­ таг­ фіі­аген­ Га­лоў­ндыя ро­лі вы­ ка­лне­ а­нлы­ў­ і тва­бу­ уць­прад­ стаў­ Кэ­він Спэй­ сі і Ні­ка­лас лі­ тым­вы­ гля­дзе,­як­яны­бы­ Холт.лі­ка­ва­ныя­пер­ша­па­чат­ апуб­ ● ва —­у­га­зе­тах,­ча­со­пі­сах­і­ ко­ 7 снеж­ я ў шы­ ро­кі пра­кат мас­ тац­кніх­кні­ гах. ●вы­хо­дзіць кар­ці­на лі­да­ра У­Му­ і­цгы­ а­нло ь­нАкі ым­му­ зреі­ў­ фін­снка­ а пкі­ Каў­ ыс­ Га­ азе­да­24­ве­ рас­ннадзеі». я­пра­цуе­ мя­ кі «Па той бок пра­ ект­«Ад­ рыц­ цеё­Ман­ Сю­ж эт раз­гкор­ тва­ цца ва­кол дры­ на.­Амстэр­ ам,­Па­ рлыж,­ сяб­ряоў­ ства міг­рдан­ та Ха­ е­ да і бы­ло­га ко­мі­ва­я­жо­ра

Лон­ ан,­Нью­Ёрк»,­пры­ све­ Вік­сдтро­ ма, які ўклаў свой ча­ ею­ўзнік­ нен­ нля­іч­ ка­нпы­юбі­ і­тал улпа­ куп­ку не­ вя­ мас­ ка­ а­кі­ ун­ўскрай­ ку­De­Stijl.­ кайтац­ хар­ чгэў­ ні рна ку Му­ дае­най­ Хе­злей­ва­ ь­сін­кі.ло­ На сё­лет­б нуй­ ім ней­ шай­ка­ лек­ ы­ й­ра­ бот­Пі­ 67-м Бер­ лцін­ сякім між­ на­ та­ Ман­ дым ры­які­ на —­300­тво­ род­н на­фес­ты­ва­лріаў,­ якія­і­пла­ нуе­па­ а­заць.­ Акі Каў­рыс­ мя­кікатры­ маў Га­ ды,­пе­ а­лі­ча­ ныя­ў­наз­ зара­ стуж­ ку рпрыз «Срэб­ ны ве,­Ман­ дры­ян­лі­ ім­ мя­дзведзь» — зачыў­сва­ леп­шую до­ куль­не­пе­ ехаў­ рэ­м жам,­па­ ы­су­ру. Га­ лоў­ныяра­ ро­ лі ў у­Нью­Ёрк,­дзе­пра­ жыў­да­ кар­ці­не вы­ка­на­лі лю­ бі­мыя са­ май­смер­ црі.ыс­мя­кі Ка­ці акцё­ ры Каў­ ●Оўці­нен і Ві­ле Вір­та­нен. Тэ­ ●ма­тыч­ная­вы­ста­ва­«Пі­ка­са­ З 8 паж15 снеж­ ня про­ дзе на­пля­ ы»­бу­ дзе­па­ ка­йза­ ХХІІ Між­ а­рыі.­Экс­ од­ныпкі­ ная­ў­Ве­ нн е­ц а­зні­а­ цыя­ фес­ тды­ у па­кўол­кар­ днё­вым вы­ бу­ а­вваль а­ная­ва­ ці­ны­ індый­ скім цепКе­ а­лче.ы­ Па­ бла­Пі­ ка­сшта­ а­«Ку­ а­лрьш­ Гэ­ты фэст бу­дзелек­ арга­ ні­за­вгі­а­ цы»­(1937)­з­ка­ цыі­Пе­ ны ў хста­ лі­цы шта­та — Тры­ Гу­ ген­ айм,­а­сам­пра­ ект­ ван­сдве­ рум Дзяр­ жаў­нж айа­ пры­ ча­— ны­тэ­ ме­пля­ ака­дэ­м і­яйты­ кі­ а­мас­тчац­ як­лей­ тма­ вну­твор­ ас­тцва і­ Chalachitra. тац­кі кі­р мас­ та­ка­пад­чМас­ ас­яго­жыц­ цаў­ я­ў­ нік вфес­ ы­ва­ллю ўла Пра­ ан­сте.­Сё­ е­тБін а­па­Па­ чы­ аб­еяцца­се­ цае вы­ ат­ны вы­бар на­ рдыя­з­40­вы­ стаў­ сус­вет­ а кі­на­ охіод­ пра­ а­нуе пра­су­ вня­а­ згі­вы­ ні­кпа­ маг­ чм ы­у­з­Між­ масць азна­ міц­ а ку­ біз­ зем­нёа­ мо­ц р’ем,­ з апош­ні­мі на­він­ка­мі кі­

якую­арга­ зуе­па­ рыж­скі­ на­выт­вор­нчі­ас­ ці ў абраным Му­ ка­са.­Пер­ шнай­у­ёй­ рэ­гзі­ей­Пі­ ёне. Кон­ курс кі­ а­фо­ ста­ нуе­экс­ пса­ зі­ц ыя­кас­ аў­ ру­м пры­ ве­ ча­ ны фі­цлю­ ь­ммам і­дэ­ ка­рАфры­ а­цый,­ство­ рца­ін­ ных­мас­ з Азіі, кі і Ла­ скай та­ ком­для­ба­ ле­та­«Па­рад»­ Аме­ ры­кі. тру­ ● пы­Сяр­гея­Дзя­гі­ле­ва,­яна­ ад­ кры­е17 цца­ў­кра­ і­кву­ў­ З 8 па снеж­няса­ ўвГа­ а­не не­ апа­ лі­тан­ скім­му­ зеі­Ка­ про­ йдзе ХХХІХ Між­ на­ па­ дзі­ мнон­ э.­Вы­ та­твы­ у­«Спа­ га­да­ род­ ыткі­ на­фсес­ валь Del і­жах.­Пі­ ка­са­на­шля­ ху­да­ Nuevo Cine Latinoamericano. “Гер­ кі”»­мож­ а­бу­ дзе­ Гэ­тыні­фэст з’яў­лня­ ецца доб­ ўба­ чыць­з­кра­ са­ві­катры­ а­ў­Му­ зеі­ рым мес­цам, каб маць ка­ рна­оў­ ле­ ы­Са­ іі­ў­Мад­ рыю ы­дзе. аб­ лве­ нуюфінфар­ ма­ц ●па ўсіх аспек­тах ла­ці­на­аме­ 7­е­Мас­ оў­ ена­ле­ная ры­кан­скка­ гаскае­бі­ кі­но. Асноў­ су­ час­ на­мга­мас­ ва­ад­ пра­ гра­ а фес­ттац­ ы­вта­ ль­на­кгры­ а ецца­19­ве­ рас­ндя­ў­Но­ ай­сту­ кон­кур­су скла­ а­еццавса Трац­ коў­ кім­ жак цзя­уся­ гцоы­на­Крым­ све­ту. У яесўва­ Ва­ цяг­ а­да­18­ хо­лде­і­пра­ зіць так­ са­нмец­ ац пан­ ара­ма сту­ зе­нфі­ я.­Ку­ раў а­тар­ кай­асноў­ но­вдых ль­м з Ла­ цін­скай на­ га­пра­ вкоб­ ач­ ыя­ Аме­ ры­кі,екта­«За­ у тым лі­ ул ка­ рн от­ ля­ га­мваа,­ ка­смы»­ста­ ет­раж­лна­Юка­Ха­ ых, і пан­саэ­ ра­ га­ лоў­ ная­ку­ ра­тар­ка­Му­зея­ сус­ вет­ ных прэм’ер. су­ ●час­на­га­мас­тац­тва­ў­То­кіа.­ Згод­ на­з­яе­кан­ цэп­цы­яй,­ле­се 11 снеж­ ня ў Лос-Анджэ­ лес­з’ яўля­ ецца­ме­ фа­рай­ (ЗША) ад­б у­дзец­цтаа­аб’яўлен­ зям­ лі­і­ку­ ль­тур­ ых­ка­ ра­нмёў,­ не на­ мі­нан­ аўн75-й прэ­ іі у­той­час­як­аб­ ло­кі­звя­ «За­ла­ты гло­бус». «За­лза­а­ тныыя­ з­маг­ чы­м(англ. ас­ця­мGolden і­су­час­Globe гло­бус» ных­тэх­ на­ламе­ о­гій­у­аб­ мсе­ не­ Award) — ры­кан­ кая інфар­ ма­якая цы­яй­і­зно­ прэ­мія, пры­су­сдін­без­ жа­ецца меж­ род­за­ а­няых­ Га­лі­авў.­Ся­ уд­скай аса­пцро­ ы­яш цы­ й зор­ ых­удзе­ ль­н і­каў­бі­ ена­ле­ за­мнеж­ най прэ­ сы з 1944-га мож­ на­адзна­ чныць­спя­ ач­іктэ­ у­ за пра­ цы ў кі­ а­фі­ль­мвах і­мас­ ач­нкых у­Б’ёрк,­якая­прад­ ле­ві­зтій­ кар­ці­нах. Прэ­мія ста­ вліць­на­вы­ та­ве­сваю­ «За­ а­ты гло­бсус» уру­ча­ецца ві­ дэ­анін­ та­ля­ ыю­аль­ кож­ ысгод уцсту­ дзе­нбі о­ па digital­пра­ вы­ні­ках га­елкт.­ а­са­ван­ня пры­ клад­на 90 між­на­род­ных жур­на­ліс­таў, якія жы­ вуць у 1.­Пол­Фус­ ко.­Аген­ цтва­ Га­лі­ву­дзе. таг­ра­фія­зроб­ Magnum.­Фа­ ле­ная­з­жа­лоб­на­га­цяг­ні­ка­ Ро­бер­та­Фрэн­сі­са­«Бо­бі»­ Ке­нэ­дзі.­1968.

1. «На нікелевым 2.­Жан­Мі­ шэль­Бас­Месяцы». кія.­Без­ Рэжысёр Франсуа Жакоб. на­ звы.­Зме­ ша­ная­тэх­ ні­ка.­ Канада.

1982.

2. «Па тойнар.­Лю­ бок надзеі».

3.­П’ер­Ба­ дзі­на­ву­лі­ Рэжысёр Акі Каўрысмякі. цы.­Алей.­1894. Фінляндыя—Германія.

4.­Піт­Ман­ дры­ян.­Пе­ра­мо­га­ 3.г«Песні для Кіта». бу­ і­ву­гі.­Алей.­1942—1945. Рэжысёр Руслан Фядотаў.

5.­Па­ бла­Пі­ ка­са.­Ку­ па­льш­ Беларусь. чы­ цы.­Алей.­1937.

4. «Перазімаваць». Рэжы­ 6.­Поль­Сі­ нь­як.­Сэн­Тра­ пэ.­ сёрка Кацярына Махава. Фан­ тан­дэ­Ліс.­Алей.­1895. Беларусь.

7.­Джа­ ко­ма­Па­ль­ма­Ста­ 5. Лагатып фестывалю. рэй­ шы.­Парт­ рэт­дзяў­чы­ны.

6. «Бунтар у жыце». Рэжы­ Алей.­1520. сёр Дэні Стронг. ЗША.

8.­Гор­ дан­Паркс.­Му­ ха­мед­ 7.«У цэнтры цыклона». Алі,­Ма­ ямі,­Фло­ ры­да.­Фа­та­ Рэжысёрка Ліза Казлова. гра­ фія.­1966. Расія.

41 3

Агляд

«Ліс­та­пад-2017»: ­ Ісці­на, Лю­боў і Ха­рас­тво ХХІV Мін­скі між­на­род­ны кі­на­фес­тываль Антон Сі­да­рэн­ка Га­ла ­сы тых , хто лі­чыць , што існу­ючая сіс ­тэ ­ма між ­на ­род ­ных кі ­на ­фес ­ты ­ва ­ляў сас ­та ­рэ ­ла , раз­да ­юцца ўжо які год за­пар. Маў­ляў, у ча­сы ўсе ­абдым най дзі ­ гі ­ ­та ­лі ­за ­цыі і не ве ­ ­ра ­год ­най па ­пу ­ляр ­нас ­ці тэ ­ле ­се ­ры ­ ялаў каш­тоў насць фэс ­ ­таў як прэм ’ерных пля­цо ­вак знач ­на па ­мен ­ш ы­ла ­ся , а іх уплыў на гра­мад ­скую свя­до масць імкнец ­ ­ца да ну ­ля . Ка­лі яно і так , то Мін­скі між ­на ­род ­ны кі ­на ­фес ­ты ­валь тая гор ­кая ча ­ш а па­ куль мі­нае . Д ля Бе­ла ру ­ ­сі на ш « Ліс­та ­пад » — кі­на ­ме ­рап ­ры ­емства ну мар адзін ­ . Сё­лет ­ні фэст быў во сь ­ мым ­ » для ка­ман ­ды на ча ­ле з пра грам ­ ным ды ­ ­рэк ­та ­рам Ігарам Сук­ма ­на ­вым . Па­чы на ­ ­ючы з 2010 го­да « Ліс­та пад ­ знач­на змя ­ніў ­ся . За­раз ён стаў ад ной з леп ­ ­ш ых ку­ль­тур ­ных падзей у кра іне ­ , ну а ў сфе­ры айчын ­на ­га кі ­ но гэ­та , без­умоў ­на , га­лоў ная падзея ­ , з якой па­куль не ў ста ­не спа ­бор ­ні ­чаць бе ­ла рус ­ ­кія кі ­нап ­рэм ’еры. « Ліс­та ­па ­дзе » ўжо не да­во ­дзіц ­ца : на­цы ­яна ­ль ­ны склад ­нік на Але на­ра ­каць на ін ша­зем ныя фі ­ ­ль мы на ­ ММКФ за апош­нія га ­ды стаў ві ­да воч ­ ­на мац ­ней ­ш ым і вы­клі ­кае вя ­лі ­кую ўва ­гу фес ­ты ­ва ­ль ­най аўды ­то ­рыі . Пра­цяг ­вае « Ліс­та ­пад » і га­на ро ­ ­вую мі сію прад ­ ­стаў ­ляць мін ча ­ нам на вя ­ ­лі ­кім экра не леп ­ ­ш ае з сус­вет ­на­ га кі­но. Мін­скі фес ­ты ­валь слу ш­на за ­дае мясц ­овую кі на ­ ­мо ­ду і праз сваю індус ­тры ­яль ­ную час ­тку ад­ кры­вае бе ­ла ­рус кім пра ­ ­фе сі ­ ­яна ­лам акно ў свет гла ­ба ­ль най кі ­ ­на ­выт ­вор ­час ­ці . Ка­лі на­сту­піць за­ўтра Са­мы яскра­вы пры­клад та­го, што га­ды пра­цы «Ліс­та­па­да» не ка­ну­лі ў Ле­ту, — стуж­ка ма­ла­дой бе­ла­рус­кі Юліі Ша­тун. Кар­ці­на «За­ўтра», у якой апа­вя­да­ецца пра жыц­цё ад­ной пра­він­цы­яль­най сям’і, упры­го­жы­ла на­цы­яна­ль­ны кон­курс і — упер­шы­ню ся­род бе­ла­рус­кіх фі­ль­маў — прад­ста­ві­ла на­шу кра­іну ў між­на­род­ным кон­кур­се «Ліс­та­па­да» «Ма­ла­досць на мар­шы». Знач­на сас­ту­па­ 42

ючы інша­зем­ным стуж­кам у тэх­ніч­ных па­ра­мет­рах, «За­ўтра» — аб­са­лют­на акту­аль­нае еўра­пей­скае кі­но. Гэ­та не­сум­нен­ная ўда­ча ад­бор­шчы­каў і ма­ле­нь­кая сен­са­цыя «Ліс­та­па­да-2017». Ма­ла­дая вы­пус­кні­ца Бе­ла­рус­ка­га дзяр­жаў­на­га ўні­вер­сі­тэ­та ку­ль­ту­ры і мас­ тац­тваў, ку­ль­ту­ро­лаг з ад­ука­цыі, з да­па­мо­гай сва­ёй ся­м’і ства­ры­ ла ўзор­ны мік­ра­бю­джэт­ны фі­льм. «За­ўтра», зня­ты ў акту­аль­ным сты­лі по­стдак з вя­лі­кім па­чуц­цём ма­тэ­ры­ялу і рыт­му, — апо­вед «Мастацтва» № 11 (416)

пра пра­він­цы­йную свя­до­масць. Скла­да­на знай­сці за апош­ні час бо­льш да­клад­ны эма­цый­ны ма­лю­нак мен­та­лі­тэ­ту і псі­ха­ло­гіі ся­ рэд­нес­та­тыс­тыч­на­га бе­ла­ру­са. Асноў­ны по­зірк бе­ла­рус­кіх па­чат­коў­цаў, як і іх ста­рэй­шых ка­лег, перадусім скі­ра­ва­ны ці на ста­ліч­ны ме­га­по­ліс і яго жы­ха­роў, ці на ад­ыхо­дзя­чую ў ня­быт тра­ды­цый­ную вяс­ко­вую ку­ль­ту­ру. Акту­ аль­насць стуж­кі Юліі Ша­тун ме­на­ві­та ў тым, што яна аб­ра­ла сва­ імі ге­ро­ямі лю­дзей з буй­но­га ра­ённа­га цэн­тра. Ме­на­ві­та ў та­кіх га­ра­дах, як род­ны для рэ­жы­сёр­кі Ма­зыр, і жы­ве па ста­тыс­ты­цы бо­ль­шая час­тка на­се­ль­ніц­тва на­шай кра­іны. «За­ўтра» — ве­ль­мі ўда­лы парт­рэт ся­рэд­нес­та­тыс­тыч­на­га бе­ла­ру­са, па­жы­ло­га муж­ чы­ны ў по­шу­ках пра­цы. Цяж­кія, на пер­шы по­гляд, жыц­цё­выя аб­ ста­ві­ны не да­зва­ля­юць, ад­нак, шка­да­ваць га­лоў­на­га ге­роя і яго жон­ку. «За­ўтра» дэ­ман­струе «ма­ле­нь­ка­га ча­ла­ве­ка» і яго вы­біт­ны та­лент пры­ста­са­ван­ня да пан­урай, шэ­рай што­дзён­нас­ці. «За­ўтра» Юліі Ша­тун дзіў­ным чы­нам пе­ра­к лі­ка­ецца з мі­ну­ла­год­ няй стуж­кай «Орша-Мінск-Орша» ма­ла­дой да­ку­мен­та­ліс­ткі, вы­ пус­кні­цы Ака­дэ­міі мас­тац­тваў Юліі Рал­ко. Фі­ль­му Рал­ко, пра­ўда, так і не да­вя­ло­ся па­тра­піць у пра­гра­му «Ліс­та­па­да». Між тым гэ­ тыя кар­ці­ны аб’ядноў­вае не­ве­ра­год­на трап­нае па­чуц­цё бя­гу­чай рэ­аль­нас­ці. Не­вы­пад­ко­ва, што яны з’яві­лі­ся на свет амаль ад­на­ча­ со­ва. І ў «За­ўтра», і ў стуж­цы Юліі Рал­ко га­лоў­ным ге­ро­ем вы­сту­ пае са­мо пра­він­цы­й­нае жыц­цё, цяж­кае, пад­віс­лае па­між ча­са­мі. У Юліі Ша­тун не бы­ло маг­чы­мас­ці рых­та­ваць ад­мыс­ло­выя дэ­ка­ ра­цыі, акцё­раў, не ме­ла яна і пад­трым­кі пра­фе­сій­най зды­мач­най гру­пы. Та­му ў фі­ль­ме за­фік­са­ва­на па­ўся­дзён­ная рэ­аль­насць, ву­лі­ цы на­шых га­ра­доў, лю­дзі ў гра­мад­скім тран­спар­це. Рэ­жы­сёр­ка ка­ рыс­та­ла­ся пе­ра­важ­на пра­цяг­лы­мі агу­ль­ны­мі пла­на­мі з мі­ні­му­мам ды­яло­гаў. «За­ўтра» мае ве­ль­мі та­ле­на­ві­тую дра­ма­тур­гію, стуж­ка зман­ці­ра­ва­на ў па­во­ль­ным, але ве­ль­мі да­к лад­ным рыт­ме і не ад­

пус­кае да са­мых фі­на­ль­ных ціт­раў. Асоб­на трэ­ба адзна­чыць ігру вы­ка­наў­цаў га­лоў­най ро­лі — ба­ць­кі і брат рэ­жы­сё­ра арга­ніч­на існу­юць у кад­ры, што зноў та­кі вы­к лі­кае па­ра­ле­лі з да­ку­мен­та­ ліс­ты­кай. Ві­да­воч­на, су­тык­нен­не з пра­він­цы­йнай па­ўся­дзён­нас­цю ў «За­ў­ тра» ша­ка­ва­ла і вы­клі­ка­ла не­пры­емныя эмо­цыі ў мно­гіх ша­ра­ го­вых гле­да­чоў фес­ты­ва­ль­ных па­ка­заў. Але жу­ры на­цы­яна­ль­на­га кон­кур­су і Гі­ль­дыя кі­нак­ры­ты­каў і кі­на­ве­даў Бе­ла­рус­ка­га са­юза кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў аца­ні­лі дэ­бют Юліі Ша­тун най­вы­шэй­шы­мі ўзна­га­ро­да­мі. Ягад­кі ўво­сень По­спех Юліі Ша­тун — яскра­вы пры­к лад пра­цы ця­пе­раш­няй ды­ рэк­цыі «Ліс­та­па­да», пры­чым не то­ль­кі ўда­ла­га ад­бо­ру. У сва­іх Лістапад, 2017

інтэрв’ю ма­ла­дая рэ­жы­сёр­ка пад­крэс­лі­вае, што не­абход­ны дос­ вед і ці­ка­васць да зды­мак кі­но яна атры­ма­ла ў тым лі­ку на па­ка­ зах Мін­ска­га між­на­род­на­га. Гэт­кі са­мы шлях да кі­но быў і ў шмат ка­го з астат­ніх удзе­ль­ні­каў сё­лет­ня­га «Ліс­та­па­да». «Бе­ла­ру­сь­фі­льм» у на­цы­яна­ль­ным кон­кур­се прад­стаў­ляў аль­ма­ нах дэ­бю­таў «Мы». Як і кі­на­се­зон цал­кам, гэ­та да­зва­ляе ка­заць пра тое, што ў Бе­ла­ру­сі на­рэш­це з’я­ві­ла­ся (ці вось-вось з’явіц­ца) но­вая ге­не­ра­цыя кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў. Яе не­фар­ма­ль­ным лі­да­рам мож­на лі­чыць ужо да­свед­ча­на­га Андрэя Ку­ці­лу — яго яскра­вая пра­ца «Цар га­ры» ўпры­го­жы­ла са­бою да­ку­мен­та­ль­ную час­тку на­ цы­яна­ль­на­га кон­кур­су. Ге­роі фі­ль­ма, ма­ла­дыя бе­ла­ру­сы, жы­вуць на да­лё­кім ху­та­ры і імкнуц­ца быць аўта­ном­ны­мі ад пра­блем сва­ іх ба­ць­коў, гра­мад­ства, дзяр­жа­вы. Ме­на­ві­та воб­ра­зы бе­ла­ру­саў — ма­ла­дых, па­жы­лых, вя­до­мых, за­ бы­тых і вернутых — пры­цяг­ва­лі аўта­раў айчын­най пра­гра­мы мац­ ней за ўсё. Важ­ней­шы з іх, «Янка Ку­па­ла» Вік­та­ра Аслю­ка, — вель­ мі да­клад­ны і гор­кі ка­лек­тыў­ны парт­рэт на­цыі на фо­не юбі­лею лі­та­ра­тур­на­га ге­нія. Яму ва ўні­сон гу­чыць так­са­ма адзін з леп­шых фі­ль­маў апош­ня­га ча­су На­цы­яна­ль­най сту­дыі «Ле­та­піс» — «Агмень» Юрыя Ці­ма­фе­ева, тон­кі і па­этыч­ны рэ­кві­ем па ад­ыхо­дзя­ ча­му сель­скаму па­ка­лен­ню нашых суайчыннікаў. Бе­ла­рус­кая пра­він­цыя на­тхні­ла на твор­часць ці не па­ло­ву ўдзель­­ ні­каў. Моц­ным экран­ным вы­каз­ван­нем атры­маў­ся «Фа­нат» Андрэя Ку­дзі­нен­кі. Аўтар фі­ль­маў «Ма­сак­ра» і «Аку­па­цыя. Міс­тэ­рыі» вы­сту­паў у не­ігра­вым жан­ры то­ль­кі ў са­мым па­чат­ку сва­ёй ка­р’е­ ры. А за­раз зняў ве­ль­мі яркі, кі­не­ма­таг­ра­фіч­ны апо­вед пра жыц­ цё ма­ла­до­га бе­ла­рус­ка­га пра­він­цы­яла, сап­раў­дна­га ге­роя на­шых дзён, які дра­ма­тыч­на, не на жыц­цё, а на смерць, зма­га­ецца з пе­ ра­шко­да­мі на сва­ім шля­ху. Вяс­ко­вай пра­він­цыі і яе сы­хо­дзя­чай на­ту­ры так ці інакш пры­ све­ча­ны кар­ці­ны «Ва­сі­лі­на» Аўгін­ні Ман­цэ­віч, «Край жан­чын» Аляк­сея Па­лу­яна, роўд-му­ві «Ва­кол Бе­ла­ру­сі на ро­ва­рах з ма­то­ ра­мі» Ба­ры­са Ні­ка­лай­чы­ка. Апош­няя атры­ма­ла прыз за леп­шы да­ку­мен­та­ль­ны фі­льм на­цы­яна­ль­на­га кон­кур­су, ві­даць, ура­зіў­шы жу­ры сва­ёй ня­зму­ша­най інта­на­цы­яй. Дзе­сь­ці на краі бе­ла­рус­ ка­га сус­ве­ту спра­буе ад­ка­заць на ад­веч­нае пы­тан­не арт-гру­па Chronotop у сва­ім муд­ра­ге­ліс­тым фі­ль­ме «А хто я?». Здзі­віў тон­ кай му­зыч­най па­эты­кай на гра­ні ві­дэа-арту Арцём Ло­бач у кар­ ці­не «Фраг­мен­ты. Кам­па­зі­цыі». Пад­ыма­юць су­р’ёз­ныя ста­рон­кі ня­даў­ня­га та­та­лі­тар­на­га мі­ну­ла­га на­шай кра­іны ве­ль­мі якас­на зроб­ле­ная да­ку­мен­та­ль­ная пуб­лі­цыс­ты­ка Мар­ты-Да­рыі Клі­на­вай і Іллі Баж­ко «Стра­ча­ная па­эзія» і «Вер­ні­кі» Яго­ра Сур­ска­га. У ігра­вым на­цы­яна­ль­ным кон­кур­се ві­да­воч­ным фа­ва­ры­там вы­ гля­даў вы­шэй­зга­да­ны фі­льм Юліі Ша­тун. Але пры­емна здзі­віў ка­рот­кі метр Нэ­лы Ва­сі­леў­скай «Сяб­ры па пе­ра­піс­цы», пры­му­ сіў па­гля­дзець на Бе­ла­русь ва­чы­ма за­меж­ні­ка, звон­ку, «Paranoid Android» Ула­ды Ся­нь­ко­вай і да­зво­ліў прасяк­нуц­ца атмас­фе­рай зды­мак бе­ла­рус­ка­га не­за­леж­на­га кі­но «Сум­лен­ны по­гляд» Дзміт­ рыя Дзяд­ка. Ці­ка­ва, што не­йкіх агу­ль­ных пра­ві­лаў ды сты­лю для аўта­раў «но­вай бе­ла­рус­кай хва­лі», як дзе-ні­дзе па­ча­лі на­зы­ваць ге­не­ра­цыю ма­ла­дых бе­ла­рус­кіх кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў, не існуе. Кож­ ны з іх шу­кае свой шлях у кі­но, аб­ірае свае ары­енці­ры, імкнец­ца быць пад­обным да роз­ных лі­да­раў су­час­на­га кі­на­мас­тац­тва. У су­та­рэн­нях гла­ба­лі­за­цыі Гля­дач, трэ­ба адзна­чыць, ве­ль­мі ўдзяч­на ад­гук­нуў­ся на маг­чы­ масць па­гля­дзець но­выя бе­ла­рус­кія стуж­кі. За­лы на пра­гля­дах айчын­ных кар­цін не пус­та­ва­лі, пры­чым як на кон­кур­сных, так і па­за­кон­кур­сных пра­гля­дах. Зра­зу­ме­ла, тое ты­чы­ла­ся і між­на­род­ най пра­гра­мы «Ліс­та­па­да-2017». Сем год та­му, ка­лі ад­быў­ся рэ­брэн­дынг Мін­ска­га Між­на­род­на­ га, бы­ло пры­ня­та ра­шэн­не кар­ды­на­ль­на не змя­няць кан­цэп­цыю 43

асноў­на­га кон­кур­су. Ге­агра­фія «Ліс­та­па­да» ста­ла шы­рэй­шая за рус­ка­моў­ную пра­сто­ру, але ўклю­чы­ла ў ся­бе стуж­кі з кра­ін бы­ ло­га са­цы­яліс­тыч­на­га ла­ге­ра, чые гра­мад­скія пра­бле­мы і пы­тан­ні зра­зу­ме­лыя бе­ла­рус­ка­му гле­да­чу. Сап­раў­ды, пра­цы на­шых су­се­ дзяў па ге­агра­фіч­най кар­це і па гіс­та­рыч­ным лё­се гля­дзе­лі­ся з асаб­лі­вы­мі па­чуц­ця­мі. Але, ві­даць, над­ышоў час, ка­лі мы мо­жам з упэў­не­нас­цю ска­заць: ця­пер мы ўклю­ча­ны ў сус­вет­ны кан­тэкст і фес­ты­ва­ль­нае кі­но з кра­ін Ста­рой Еўро­пы, на­прык­лад, для нас не менш бліз­кае. Зрэш­ты, асноў­ная ры­са сус­вет­на­га кі­не­ма­тог­ра­фа — гла­ба­лі­за­цыя і між­на­род­ная ка­апе­ра­цыя. Гэ­та бы­ло доб­ра ві­даць па стуж­ках «Ліс­та­па­да-2017», бо­ль­шасць з якіх бы­ла ство­ра­на ў кап­ра­дук­цыі дзвюх-трох (а то і бо­льш) кра­ін. Эка­но­мі­ка су­час­най кі­на­выт­вор­ час­ці вы­ма­гае актыў­ных по­шу­каў срод­каў, і вы­пад­кі, ка­лі кар­ці­на зня­та ў ад­ной кра­іне рэ­жы­сё­рам з іншай пры пад­трым­цы фон­даў яшчэ з не­ка­ль­кіх, — зу­сім ня­рэд­кія. Ад­сюль і фес­ты­ва­ль­ная кі­на­мо­ ва, якая па­сту­по­ва пры­хо­дзіць да агу­ль­на­га на­зоў­ні­ка. Што, зра­зу­ ме­ла, не ёсць над­та доб­ра, бо кі­но па­він­на быць раз­на­стай­ным. У гэ­тым сэн­се па­ка­за­ль­ны тры­умф эстон­скай стуж­кі «Ліс­та­пад» рэ­жы­сё­ра Рай­не­ра Сар­нэ­та. Яна атры­ма­ла Гран-пры фэс­ту і яшчэ шэ­раг па­чэс­ных пры­зоў, у тым лі­ку за леп­шую апе­ра­тар­скую ра­ бо­ту і му­зы­ку. Пры тым, што ў яе ства­рэн­ні, апра­ча эстон­цаў, пры­ ма­лі ўдзел кі­не­ма­таг­ра­фіс­ты Ні­дэр­лан­даў і Поль­шчы (кам­па­зі­тар Мі­хал Яца­шэк якраз з апош­няй), гэ­та сап­раў­ды на­цы­яна­ль­ны твор. Ён зня­ты па па­пу­ляр­ным ра­ма­не пі­сь­мен­ні­ка Андру­са Кі­ ві­рах­ка і ўяўляе з сябе ка­зач­ную ві­зу­аль­ную фан­тас­ма­го­рыю. На фо­не пе­ра­важ­на рэ­аліс­тыч­ных і зла­ба­дзён­ных тво­раў асноў­на­га кон­кур­су эстон­скі «Ліс­та­пад» ура­зіў — у тым лі­ку, ві­даць, і жу­ры — сва­ім ня­зму­ша­ным ха­рас­твом і ары­гі­на­ль­ным ба­чан­нем. А вось «Ла­год­ная» Сяр­гея Лаз­ні­цы, так­са­ма фан­тас­ма­го­рыя, але ўжо ў вы­гля­дзе жор­сткай са­цы­яль­най і па­лі­тыч­най са­ты­ры, па­кі­ ну­ла жу­ры без эмо­цый і за­ста­ла­ся без уз­на­га­род. Зрэш­ты, знач­ная 44

час­тка пуб­лі­кі і акрэ­ды­та­ва­най на фес­ты­ва­лі прэ­сы па­ста­ві­лі­ся да стуж­кі доб­ра вя­до­ма­га на «Ліс­та­па­дзе» сва­імі ігра­вы­мі і да­ку­ мен­та­ль­ны­мі пра­ца­мі ўра­джэн­ца Ба­ра­на­ві­чаў на­ват не­га­тыў­на. І зра­зу­ме­ла ча­му. «Ла­год­ная» — квін­тэ­сэн­цыя аўтар­скай па­зі­цыі ў да­чы­нен­ні да кры­мі­на­ль­най ку­ль­ту­ры і па­ра­дкаў по­стса­вец­ка­ га гра­мад­ства, да якіх Лаз­ні­ца ста­віц­ца мак­сі­ма­ль­на не­га­тыў­на. Ві­да­воч­ны пуб­лі­цыс­тыч­ны па­сыл мно­гі­мі гле­да­ча­мі быў пры­ня­ ты за аўтар­скую мі­зан­тра­пію. На­сам­рэч «Ла­год­ная» мае глы­бо­кія лі­та­ра­тур­ныя ка­ра­ні, апе­люе не то­ль­кі да кла­сі­кі рас­ійска­га кі­но, та­ко­га як стуж­кі Аляк­сея Гер­ма­на-ста­рэй­ша­га, Кі­ры Му­ра­та­вай, але най­перш да кла­сі­кі лі­та­ра­тур­най — Го­га­ля, Да­ста­еўска­га (што ад­люс­тра­ва­на ў на­зве), Сал­ты­ко­ва-Шчад­ры­на. Стуж­ку мож­на лі­ чыць сво­еа­саб­лі­вым пра­ця­гам пер­ша­га ігра­во­га во­пы­ту Сяр­гея Лаз­ні­цы «Шчас­це маё» (Гран-пры «Ліс­та­па­да-2010»). І, ві­да­воч­на, яна з’яўля­ецца но­вым уз­орам рэ­жы­сёр­ска­га май­стэр­ства Лаз­ні­ «Мастацтва» № 11 (416)

цы: «Ла­год­ная» мае цу­доў­ны акцёр­скі ансамбль, амаль дзве з па­ ло­вай га­дзі­ны кар­ці­ны пра­ля­та­юць як ад­но імгнен­не. Тым не менш прыз за леп­шую рэ­жы­су­ру атры­маў лі­то­вец Ша­ ру­нас Бар­тас за стуж­ку «Іней». Па­плеч­нік і ў не­чым ве­ль­мі бліз­ кі да све­та­пог­ля­ду Сяр­гея Лаз­ні­цы, Бар­тас зняў ха­лод­нае роўдму­ві, што не па­кі­дае надзеі на хэ­пі-энд. Па­ра ма­ла­дых лі­тоў­цаў ад­праў­ля­юцца ва Укра­іну, каб на шля­ху раз­абрац­ца най­перш за ўсё з са­мі­мі са­бой — з на­цы­яна­ль­най са­ма­індэн­ты­фі­ка­цы­яй, жыц­цё­вы­мі каш­тоў­нас­ця­мі. Кар­ці­на, якая не­пра­фе­сі­яна­лам мо­ жа пад­ацца над­та ня­роў­най і спан­тан­най, ідэ­аль­на апе­люе да дзвюх га­лоў­ных тэм у мас­тац­тве: Эра­су і Та­на­та­су. Ша­ру­нас Бар­ тас ізноў на­ват не спра­буе спа­да­бац­ца гле­да­чу, на­паў­няе экран

ве­ль­мі ад­ста­ро­не­ны­мі, за­блы­та­ны­мі пачуцц­ямі. Але яго «Іней» ве­ль­мі доб­ра ілюс­труе цьмя­ны стан роз­уму і эмо­цый г.зв. «но­вых еўра­пей­цаў», яны ўжо не раз­уме­юць, што ад­бы­ва­ецца ў бы­лых су­айчын­ні­каў, і яшчэ не раз­уме­юць, як стаць сва­імі, упі­сац­ца ў еўра­пей­скі кан­тэкст. Зра­зу­ме­ла, агу­ль­на­ча­ла­ве­чыя каш­тоў­нас­ці і гіс­то­рыі спра­цоў­ва­ юць у кі­не­ма­тог­ра­фе лю­бой кра­іны. Ад­нак, каб яны стрэ­лі­лі і ста­лі бліз­кія інша­зем­на­му гле­да­чу, па­трэб­ны та­лент і імпэт па­ста­ноў­ шчы­каў. На «Ліс­та­па­дзе-2017» бы­ло шмат фі­ль­маў, дзе ге­агра­ фіч­ная і на­цы­яна­ль­ная экзо­ты­ка ад­ыхо­дзі­ла на дру­гі план пе­рад пра­бле­ма­мі, доб­ра зра­зу­ме­лы­мі не­за­леж­на ад мо­вы, якой ка­рыс­ та­юцца іх ге­роі. Са сту­жак, што ака­за­лі­ся пад асаб­лі­вай ува­гай і пра­фе­сій­на­га жу­ ры, і мін­скай аўды­то­рыі, трэ­ба зга­даць рас­ійскую «Цес­на­ту» Кан­ це­мі­ра Ба­ла­га­ва. Ня­даў­ні дэ­бю­тант, са­мы па­спя­хо­вы на гэ­ты дзень га­да­ва­нец ад­мыс­ло­ва­га рэ­жы­сёр­ска­га кур­су Аляк­сан­дра Са­ку­ра­ ва ва ўні­вер­сі­тэ­це На­ль­чы­ка, зняў надзвы­чай дра­ма­тыч­ную гіс­ то­рыю, у якой пе­ра­пле­це­ны ад­ра­зу не­ка­ль­кі вос­трых тэм. Ня­гле­ дзя­чы на тое, што дзея­нне ад­бы­ва­ецца на бур­лі­вым Па­ў­ноч­ным Каў­ка­зе дру­гой па­ло­вы 1990-х, кож­ны кадр «Цес­на­ты» ўспры­ма­ ецца на­ват ба­лю­ча. Бо ма­ла­до­му рэ­жы­сё­ру, як ні­ко­му інша­му, уда­ ло­ся па­ка­заць амаль інтым­ную ста­дыю бліз­кас­ці па­між род­ны­мі ва ўсіх сэн­сах лю­дзь­мі, глы­бо­ка пра­нік­нуць у сут­насць псі­ха­ло­гіі ча­ла­ве­ка як гра­мад­скай і пры­ват­най істо­ты. У «Цес­на­це» ві­да­воч­ ны ры­сы са сту­жак Аляк­сан­дра Са­ку­ра­ва, чый уплыў на пер­шыя кро­кі Ба­ла­га­ва ў рэ­жы­су­ры бач­ны ня­ўзбро­еным во­кам. Ся­мей­ная дра­ма «Па­ра­ро­ка» Кан­стан­ці­на Па­пэс­ку зня­та ў на­ту­ра­ ліс­тыч­ным сты­лі доб­ра вя­до­май ужо дзе­ся­ці­год­дзе «ру­мын­скай но­вай хва­лі». Маг­чы­ма, ме­на­ві­та шы­ро­кая вя­до­масць і мнос­тва між­на­род­ных уз­на­га­род, якія атры­ма­лі ідэй­ныя па­плеч­ні­кі Па­ пэс­ку па мас­тац­тве, у тым лі­ку ў мі­ну­лыя га­ды на «Ліс­та­па­дзе», — Крыс­ці Пую, Крыс­ці­ан Мун­жыу, Ра­ду Жу­дэ ды іншыя, — пе­ра­шко­ дзі­лі год­на аца­ніць ме­на­ві­та рэ­жы­сёр­скі ўзро­вень «Па­ра­ро­кі». Пра­цяг­лая, на дзве з па­ло­вай га­дзі­ны, кар­ці­на скан­цэн­тра­ва­на на псі­ха­ла­гіч­ным ста­не га­лоў­на­га ге­роя, што стра­ціў да­чку, і вы­біт­на зня­та руч­ной ка­ме­рай. Так­са­ма ру­мын­скі «Чар­льс­тон» Андрэя Крэ­цу­лес­ку атры­маў ад жу­ры кон­кур­су дып­лом «Ма­ла­досць на мар­шы». Але, ві­да­воч­на, мог бы прэ­тэн­да­ваць на ўзна­га­ро­ды гля­дац­ка­га жу­ры. Зня­тая ў на­блі­жа­най да жан­ра­ва­га кі­но ма­не­ры, гэ­тая кар­ці­на ве­ль­мі так­ тоў­на, а раз­ам з тым эма­цый­на і ары­гі­на­ль­на па­каз­вае дра­му раз­ ві­тан­ня з бліз­кім ча­ла­ве­кам. Тва­рам да гле­да­ча «Ліс­та­пад-2017», гэ­так­са­ма як і мно­гія іншыя еўра­пей­скія і аме­ ры­кан­скія фес­ты­ва­лі, па­сту­по­ва па­ва­роч­ва­ецца ў бок жан­ра­ва­га кі­но. Аўтар­ская кі­на­мо­ва за апош­нія га­ды пе­ра­жы­вае ві­да­воч­ны кры­зіс, та­му ства­ра­ль­ні­кі сту­жак усё час­цей ад­маў­ля­юцца ад элі­ тар­нас­ці і ра­ды­ка­ль­ных экс­пе­ры­мен­таў і ахвот­на вяр­та­юцца да гіс­то­рый, бо­льш лёг­кіх для ўспры­ман­ня ма­са­вай аўды­то­ры­яй. Рас­ійская «Арыт­мія» рэ­жы­сё­ра Ба­ры­са Хлеб­ні­ка­ва і сцэ­на­рыс­ткі На­тал­лі Меш­ча­ні­на­вай не­здар­ма ста­ла фі­ль­мам цы­ры­мо­ніі ад­ крыц­ця ХХІV Мін­ска­га між­на­род­на­га кі­на­фес­ты­ва­лю. Лю­боў­ная дра­ма па­ры ўра­чоў раз­гор­тва­ецца на фо­не па­ўся­дзён­най рэ­ча­ існас­ці пра­він­цы­яль­на­га го­ра­да і доб­ра зра­зу­ме­ла сва­імі рэ­алі­ ямі. Роў­на як і ся­мей­ны кры­зіс яшчэ ма­ла­дых ге­ро­яў, бліс­ку­ча сыг­ра­ных Аляк­сан­драм Яцэн­кам і Іры­най Гар­ба­чо­вай. Апош­няя бы­ла пры­зна­на леп­шай актры­сай ігра­во­га кон­кур­су «Ліс­та­па­ да-2017». У Мін­ску «Арыт­мія» прад­ка­за­ль­на ста­ла ад­ным з гля­ дац­кіх фа­ва­ры­таў і атры­ма­ла спе­цы­яль­ны прыз жу­ры. Ку­бін­скія рэ­аліі па­чат­ку дзе­вя­нос­тых га­доў мі­ну­ла­га ста­год­дзя — яркі фон для гіс­то­рыі ка­хан­ня па­жы­лых ге­ро­яў у «Кан­дэ­ла­рыі»

Лістапад, 2017

45

Рэ­п е ­т ы ­ц ы й­н ая з а ­л а

ка­лум­бій­ска­га рэ­жы­сё­ра Джо­ні Хен­дрык­са Інес­тро­сы. Стуж­ка атры­ма­ла прыз гля­дац­кіх сім­па­тый, яшчэ не­ка­ль­кі га­доў та­му — га­лоў­ны на «Ліс­та­па­дзе». Глы­бо­кая і эма­цый­ная ігра Ве­ро­ні­кі Лін і Аль­дэ­на Най­та бы­ла ацэ­не­на так­са­ма і спе­цы­яль­ным дып­ло­мам жу­ры за леп­шы акцёр­скі ду­эт. Агляд ігра­во­га кон­кур­су «Ліс­та­па­да-2017» трэ­ба за­вяр­шыць кар­ ці­най «Кен­таўр» кыр­гыз­ска­га рэ­жы­сё­ра Акта­на Ары­ма Ку­ба­та. Стуж­ка слуш­на атры­ма­ла вы­со­кую ўзна­га­ро­ду — Прыз Прэ­зі­дэн­ та Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь «За гу­ма­нізм і ду­хоў­насць у кі­но» і адзін з са­мых вы­со­кіх рад­коў у гля­дац­кім рэ­йтын­гу. Ве­ль­мі кра­на­ль­ ная, зня­тая з чап­лі­наў­скі­мі інта­на­цы­ямі гіс­то­рыя не пад­обна­га да іншых, «ліш­ня­га ча­ла­ве­ка» па­бу­да­ва­на па ка­но­нах кла­січ­на­га кі­не­ма­тог­ра­фа ХХ ста­год­дзя, кі­не­ма­тог­ра­фа, ад яко­га мы па­сту­ по­ва па­ча­лі ад­вы­каць, але які вяр­та­ецца да нас, у тым лі­ку і на ста­рон­ках фес­ты­ва­ль­ных ка­та­ло­гаў. О спорт, ты — «Ліс­та­пад». Да­ку­мен­та­ль­ныя па­ка­зы «Ліс­та­па­да-2017», як і ле­тась, пра­хо­дзі­ лі пры вя­лі­кай ува­зе аўды­то­рыі. Пра­фе­сі­яна­ліз­мам ад­роз­ні­ва­лі­ся кон­кур­сныя і па­за­кон­кур­сныя стуж­кі. Га­лоў­най тэ­май да­ку­мен­та­ ль­най час­ткі сё­лет­ня­га фэс­ту мож­на на­зваць тэ­му пе­ра­адо­ль­ван­ня са­мо­га ся­бе, пе­ра­адо­ль­ван­ня свай­го це­ла, сла­бас­цяў і ком­плек­ саў. У пра­гра­ме, ве­ль­мі так­тоў­на саб­ра­най Іры­най Дзям’яна­вай, не бы­ло та­ко­га ярка вы­ра­жа­на­га фа­ва­ры­ту, як мі­ну­ла­год­ні «Аўстэр­ ліц» Сяр­гея Лаз­ні­цы. Але бы­ло шмат сту­жак, якія, не­сум­нен­на, па­ шы­ра­лі га­ры­зонт гля­дац­ка­га мыс­лен­ня. «Апош­ні ва­льс», дэ­бют­ная пра­ца сту­дэн­ткі ВГІКа Юліі Баб­ко­вай, не­здар­ма атры­маў не­ка­ль­кі дып­ло­маў «Ліс­та­па­да». Ма­ла­дой рэ­ жы­сёр­цы ўда­ло­ся ве­ль­мі так­тоў­на рас­па­вес­ці пра апош­нія ме­ся­ цы жыц­ця ге­ні­яль­на­га кам­па­зі­та­ра Але­га Ка­ра­вай­чу­ка. У вы­ні­ку ў яе атры­маў­ся ве­ль­мі кра­на­ль­ны парт­рэт твор­цы, які шмат год жыў фак­тыч­ным пус­тэ­ль­ні­кам у да­чным па­сёл­ку пад Санкт-Пе­цяр­бур­ гам. Пра пус­тэ­ль­ні­каў рас­па­вя­дае і но­вая стуж­ка Во­ль­гі Да­шук 46

«Ча­ла­век з фо­та­апа­ра­там». Да­клад­ней, праз пры­зму твор­час­ці жур­на­ліс­та і фо­та­мас­та­ка Сяр­гея Плыт­ке­ві­ча рэ­жы­сёр­ка сту­дыі «Ле­та­піс» здо­ле­ла та­ле­на­ві­та рас­па­вес­ці ад­ра­зу не­ка­ль­кі ўні­ каль­­ных гіс­то­рый спе­цы­яліс­таў па дзі­кай пры­ро­дзе, што жы­вуць і пра­цу­юць у не кра­ну­тых цы­ві­лі­за­цы­яй кут­ках Бе­ла­ру­сі. Асоб­на трэ­ба адзна­чыць пра­цу ста­ла­га апе­ра­та­ра ду­эту Во­ль­гі Да­шук і Вік­та­ра Аслю­ка Ана­то­ля Ка­за­за­ева. Яго ўклад у бе­ла­рус­кую да­ку­ мен­та­ліс­ты­ку цяж­ка пе­ра­аца­ніць, а кад­ры, зроб­ле­ныя для стуж­кі Во­ль­гі Да­шук, мо­гуць увай­сці ў пад­руч­ні­кі апе­ра­тар­ска­га май­ стэр­ства. Уні­ка­ль­ным пры­кла­дам на­зі­ран­ня за сва­імі ге­ро­ямі на пра­ця­гу амаль ча­ты­рох дзя­сят­каў год вы­лу­ча­ецца ад­на з леп­шых кар­цін «Ліс­та­па­да-2017» «Гіс­то­рыя шлюб­на­га жыц­ця» да­ку­мен­та­ліс­ткі з Чэ­хіі Ге­ле­ны Тржэш­ка­вай. За­ста­ецца дзі­віц­ца не то­ль­кі цяр­пен­ ню рэ­жы­сёр­кі і яе ге­ро­яў, якія пры­ма­лі чле­наў зды­мач­най гру­пы «Мастацтва» № 11 (416)

раз у не­ка­ль­кі год і дзя­лі­лі­ся на ка­ме­ру ся­мей­ны­мі, ча­сам да­во­лі інтым­ны­мі, рэ­ча­мі, але і ўмен­ню ма­ла­дой яшчэ аўтар­кі вы­браць у да­лё­кім 1980 го­дзе ме­на­ві­та тых ге­ро­яў, з які­мі по­тым ад­бу­дзец­ ца так шмат ці­ка­вых і ве­ль­мі дра­ма­тыч­ных падзей. Ад­ным з са­мых за­ўваж­ных фі­ль­маў пра­гра­мы ста­ла «Гар­мо­нія» Лі­дзіі Шэй­ні­най, вы­пус­кні­цы зна­ка­мі­тай шко­лы Но­ва­га кі­но Ма­ ры­ны Раз­беж­кі­най і Мі­ха­іла Уга­ра­ва. Стуж­ка зня­та лі­та­ра­ль­на ў меж­ах ад­ной пі­цер­скай ква­тэ­ры, дзе жы­ве сям’я з ма­лы­мі дзе­ць­ мі ды па­жы­лой свяк­роў­ю. Ці­каў­насць вы­к лі­кае не то­ль­кі ся­мей­ ная дра­ма, што раз­гор­тва­ецца на не­ка­ль­кіх квад­рат­ных мет­рах, але і не­ве­ра­год­на ма­лая для да­ку­мен­та­ліс­ты­кі ад­лег­ласць, на якую аўтар­ка здо­ле­ла пад­ысці да сва­іх ге­ро­яў. Ве­ль­мі на­ту­ра­ль­на па­во­дзяць ся­бе пе­рад аб’екты­вам і ге­роі бал­гар­скай кар­ці­ны Та­ ніс­ла­ва Хрыс­та­ва «Доб­ры па­шта­ль­ён». Не­вя­ліч­кая вёс­ка на мя­жы з Тур­цы­яй ста­но­віц­ца пол­ем тра­гі­ка­ме­дыі, вар­тай шэк­спі­раў­ска­га пя­ра. Шка­да, але гэ­тая ці­ка­вая стуж­ка ні­які­мі ўзна­га­ро­да­мі ў Мін­ ску адзна­ча­на не бы­ла. А вось «Го­рад со­нца» рэ­жы­сё­ра Ра­ці Анэ­лі атры­маў спе­цы­яль­ны прыз жу­ры і прыз ФІП­РЭ­СІ, між­на­род­на­га жу­ры пра­фе­сі­яна­ль­най кі­нап­рэ­сы, якое ўпер­шы­ню пра­ца­ва­ла на «Ліс­та­па­дзе». Гру­зін­ ская кар­ці­на апе­люе да чыс­та­га кі­но — доў­гі­мі агу­ль­ны­мі пла­на­мі яна рас­па­вя­дае най­ноў­шую гіс­то­рыю ўні­ка­ль­на­га го­ра­да Чы­ату­ ра, бы­ло­га пра­мыс­ло­ва­га гі­ган­та і ця­пе­раш­ня­га за­к лад­ні­ка ня­ў­ цям­на­га эка­на­міч­на­га ста­но­віш­ча. У да­ку­мен­та­ль­най час­тцы кон­кур­су «Ліс­та­па­да» бы­ло ад­ра­зу тры стуж­кі на спар­тыў­ную тэ­ма­ты­ку. У вен­гер­скай «Ульт­ра» Ба­ла­ша Шы­ма­ні па­ка­за­ны ўдзе­ль­ні­кі ульт­ра­ма­ра­фо­ну на 246 кі­ла­мет­раў па­між грэ­час­кі­мі Афі­на­мі і Спар­тай. Га­лоў­нае пы­тан­не, якое за­ дае рэ­жы­сёр, — што пры­му­шае не­пра­фе­сій­ных спар­тсме­наў удзе­ ль­ні­чаць у та­кім звы­шэк­стрэ­ма­ль­ным спаборніцтве? Яшчэ адзін ге­рой, хто вы­пра­боў­вае сваю сі­лу і во­лю, у тво­ры хар­ват­кі Ба­яны Бур­нач «Маё жыц­цё без па­вет­ра». Рэ­жы­сёр­ка сем год зды­ма­ла жыц­цё і трэ­ні­роў­кі чэм­пі­ёна па глы­ба­ка­вод­ным ны­ран­ні. У вы­ні­ку атры­ма­ла­ся ці­ка­вая по­ўна­мет­раж­ная стуж­ка, за­па­во­ле­насць дзеі ў якой кам­пен­су­ецца доб­рай рэ­жы­сёр­скай пра­цай. Яшчэ бо­льш, во­сем год, зды­маў­ся і фі­льм-пе­ра­мож­ца да­ку­мен­­ таль­­на­га кон­кур­су — «Дзіў­ныя ня­ўдач­ні­кі: іншы свет». Лі­тоў­скі рэ­жы­сёр Ару­нас Мя­це­ліс рас­кры­вае та­ямні­цы ад­ной з са­мых па­ва­жа­ных го­нак у све­це ве­ла­сі­пед­на­га спорту — «Джы­ра дэ Іта­лія» — і па­каз­вае жыц­цё тых спар­тсме­наў, якія апры­ёры не па­він­ны на ёй пе­ра­маг­чы, бо з’яўля­юцца асіс­тэн­та­мі бу­ду­чых чэм­пі­ёнаў — га­лоў­ных ча­ль­цоў сва­іх ка­манд. Асіс­тэн­та­мі, але не ста­тыс­та­мі — без іх гон­ка вы­гля­да­ла бы не та­кой ві­до­віш­чнай і ці­ка­вай. Зрэш­ты, ме­на­ві­та за маг­чы­масць уба­чыць тое, што ха­ва­ ецца за звык­лы­мі дэ­ка­ра­цы­ямі, мы і па­він­ны дзя­ка­ваць да­ку­мен­ та­ль­на­му кі­но.

1. «Лістапад». Рэжысёр Райнер Сарнэт. Эстонія.

2. «Заўтра». Рэжысёрка Юлія Шатун. Беларусь.

3. «Вакол Беларусі на роварах з маторамі». Рэжысёр Барыс Нікалайчык. Беларусь.

4. «Цар гары». Рэжысёр Андрэй Куціла. Беларусь.

5. «Фанат». Рэжысёр Андрэй Кудзіненка. Беларусь.

6. «Вернікі». Рэжысёр Ягор Сурскі. Беларусь.

7. «Paranoid Android». Рэжысёрка Улада Сянькова. Беларусь.

8. «Іней». Рэжысёр Шарунас Бартас. Літва.

9. «Цесната». Рэжысёр Канцемір Балагаў. Расія.

10. «Парарока». Рэжысёр Канстанцін Папэску. Румынія.

11. «Чалавек з фотаапаратам». Рэжысёрка Вольга Дашук. Беларусь.

12. «Дзіўныя няўдачнікі: іншы свет». Рэжысёр Арунас Мяцеліс. Літва.

13. «Ультра». Рэжысёр Балаш Шымані. Венгрыя. Лістапад, 2017

47

s um mary The last autumn issue of Mastactva in 2017 greets its readers with the topical rubric Orientations, where our authors Alesia Bieliaviets, Dzmitry Padbiarezski and Zhana Lashkievich readily suggest what is worthy of attention in the country’s cultural art field (p. 2).

The Visual Arts set opens with an overview — the Foreign Art Events Digest compiled by Mastactva’s knowledgeable authors (p. 3). Then follow Reviews and Critiques: topical events in the field of visual arts are discussed by Liubow Gawryliuk (the 4th Month of Photography in Minsk, p. 4), Viktorya Kharytonava (Uladzimir Charnyshow’s «Bells» at the Rakurs Gallery of the Belarus National Library, p.7), Pavel Vainitski (exhibition of contemporary Czech art at the National Centre for Contemporary Art, p. 8) and Liubow Gawryliuk (documenta 14, p. 10). In the Portfolio rubric, Mikhas Tsybulski introduces the readers to Mikalai Taranda’s colour space (Inspirations and Interpretations, p. 14).

After the panorama of the Foreign Art Events Digest in its domain (p. 17), the Music section offers Yulia Andreyeva’s appraisal of the 12th International Yury Bashmet Festival (Musical Feast, p. 18) and Alena Balabanovich’s of the concert at the Madeleine Church (Belarusian Music in Paris, p. 26).

Choreography in November, after a pithy Art Digest (p. 23), focuses on one Theme — the anniversary of Valiantsin Yelizaryew, a master whose contribution to Belarusian and world art can hardly be overestimated. The projects for Valiantsin Yelizaryew’s anniversary are thoroughly and passionately discussed by Tattsiana Mushynskaya (The Unbearable Lightness of Ballet, p. 24).

The November Theatre rubric carries a series of noteworthy materials. First, the reader can see the theatrical Foreign Art Events Digest (p. 27) and then find thematic reviews and appraisals of the best performances of the 7th International Teart Theatre Forum (p. 28): Zhana Lashkievich (p. 29), Aliaksey Strelnikaw (The Measure of All Things, p. 35), Sviatlana Ulanowskaya (The Grand Monsieur of Contemporary Ballet, p. 36), Katsiaryna Yaromina (The Tian Shan Instead of the Caucasus, p. 39), Lida Naliwka (р.40).

At the end of autumn, the Cinema rubric, for the pleasure of its amateurs, offers a number of notable articles. After the introductory Art Digest overview (p. 41), we look at the review of well-known critic Anton Sidarenka about the 24th Minsk International Listapad Film Festival (Listapad-2017: Truth, Love and Beauty, p. 42).

Traditionally, the publication is concluded with the Collection rubric — a virtual journey in search of unique works of Belarusian art. In November, Ales Sukhadolaw talks about the collection of Belgazprambank, an active player on the cultural field of Belarus (The Corporate Collection of Belgazprambank, p. 48).

48

К а ле к ц ыя

Карпаратыўная калекцыя Белгазпрамбанка Алесь Сухадолаў За шэсць гадоў збірання сваёй карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанк здолеў стварыць сапраўдны альтэрнатыўны музей беларускага мастацтва, што размясціўся ў галерэі «Арт-Беларусь». Сёння ў банкаўскім зборы знаходзіцца больш за сто артэфактаў, зробленых з пачатку XVI да канца ХХ стагоддзя мастакамі, якія нарадзіліся на тэрыторыі сучаснай Беларусі. І галоўная разынка калекцыі ў тым, што ў ёй сабраны аўтары, не прадстаўленыя ў іншых музеях нашай краіны. Сярод іх — зоркі першай велічыні: Шагал, Суцін, Бакст, Ваньковіч, Рушчыц, Цадкін, Сорын, Маневіч... Ядро калекцыі складаюць працы мастакоў Парыжскай школы. Унёсак нашых землякоў у фармаванне гэтага інтэрнацыянальнага культуралагічнага феномена цяжка пераацаніць. У 2012 годзе Белгазпрамбанк вярнуў у Беларусь першую жывапісную працу Шагала («Закаханыя», 1981) і твор Суціна («Вялікія лугі ў Шартры, каля віядука», прыблізна 1934), прыдбаўшы іх на лонданскім аўкцыёне «Крысціс». Годам пазней быў здзейснены самы дарагі набытак — шэдэўр Суціна «Ева» (1928), куплены на «Сотбіс» у Нью-Ёрку. Але першымі былі купленыя ў 2011 годзе работы паплечнікаў знакамітых майстроў: Царфіна, Крэменя, Любіча, Кікоіна — у эксперта Надзін Нешавер у Парыжы. З часам канцэпцыя карпаратыўнай калекцыі істотна пашырылася. Гэта звязана з рэалізацыяй маштабнага праекта «Арт-Беларусь», які мае на мэце адлюстраваць працэс развіцця культуры Беларусі ва ўсёй паўнаце і бесперапыннасці. Далейшае папаўненне банкаўскага збору адбывалася з мэтай запаўнення тых лакун, што маюцца ў рэпрэзентацыі гісторыі айчыннага мастацтва і культуры ў нашай краіне. Так, у калекцыі з’явіліся выданні Францыска Скарыны і Сімяона Полацкага, «Партрэт Тамаша Зана» Валенція Ваньковіча (1837—1839), шэраг прац Фердынанда Рушчыца. Вялікая ўвага была нададзена рэканструкцыі эпохі мадэрну ў мастацтве Беларусі, выбудаваная вакол асобы геніяльнага Бакста. Сапраўдным адкрыццём для айчыннага гледача сталі набытыя Белгазпрамбанкам творы паплечнікаў Бакста па аб’яднанні «Свет мастацтва» і іх спадарожнікаў Дзмітрыя Стэлецкага, Савелія Сорына, Рыгора Баброўскага, Паліны Хентавай, Абрама Маневіча, Казіміра Стаброўскага. Адна з задач калекцыі — адкрыццё невядомых імёнаў. Напрыклад, земляка Суціна, ураджэнца Смілавіч Шрагі Царфіна, а таксама такіх мастакоў, як Абрам Манасзон, прадаўжальнік традыцый Шагала, і прадстаўнік ленінградскай школы Рувім Фрумак. Адным з яркіх набыткаў апошняга часу можа лічыцца нацюрморт «Нарцысы» Яўсея Майсеенкі (1970—1980-я). Менавіта ў творах камернага жанру, у адрозненне ад маштабных гісторыка-рэвалюцыйных палотнаў, гэты мастак здолеў праявіць сябе як тонкі каларыст і знаўца еўрапейскага авангарду. Прадстаўлена ў банкаўскім зборы і скульптура. Гэта найперш кубістычныя формы Восіпа Цадкіна, мадэрнісцкія вопыты Леона Індэнбаўма і Аскара Мешчанінава. Выключнай рэдкасцю для Беларусі можа лічыцца мастацтва стылю ар-дэко. Менавіта ў гэтым рэчышчы створана дробная пластыка ўраджэнца Полацка Сержа Зеліксона. У апошні час унутры банкаўскага збору пачала вымалёўвацца яшчэ адна цікавая тэматычная калекцыя — жаночага партрэта розных перыядаў, тэхнік, напрамкаў: ад класіцызму да постмадэрну. Найбольш познім творам тут з’яўляецца «Першае прычасце» Барыса Заборава (1981) — адзіная праца, якую банку ўдалося вярнуць у Беларусь са згоды аўтара. Фармаванне карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанка актыўна працягваецца. Яшчэ нямала засталося ў свеце імёнаў беларускіх мастакоў, што чакаюць папулярызацыі на Радзіме. Разам з тым збіранне калекцыі дае штуршок не толькі для музейна-выставачнай дзейнасці, але і для ўпрыгожання гарадскога асяроддзя (плануецца ўстаноўка манументальных прац Цадкіна ў Мінску і Віцебску), вытворчасці дакументальнага кіно, выдання кніг і даследаванняў.

Яўсей Майсеенка.­ Нарцысы.­ Алей. 1970—1980-я.

Рэ­п е т­ ы ­ц ы й­н ая за ­л а

Мара. Узор чысціні

Асобы мастацтва Крысціна Дробыш. Актрыса.

50