Nadleśnictwo Cisna
T R E Ś C I S P I S
4
Historia terenu
6
Krajobraz Nadleśnictwa Cisna
8
10
Bieszczadzka fauna
12
Nasze lasy
16
18
Las cały czas
20
Pomagamy naturze
22
Ochrona lasu
24
Wybór drzew do ścinki
26
Ścinka i zrywka drewna
28
Zrywka drewna kolejką linową
30
Ewidencja drewna
32
Wywóz drewna z lasu
34
Wypały węgla drzewnego
36
Drewno
38
Turystyka w Nadleśnictwie Cisna
40
42
Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Wołosań”
mapa nadleśnictwa
Doliny
Wczoraj pola, dzisiaj las
Cisna i okolice
Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek
Autorzy zdjęć: Tomasz Dębiec, archiwum nadleśnictwa (str. 10, 11, 23, 26, 27, 28, 29, 41, 42), Fotolia.com: Ralfik D, B. and E. Dudziński, vadim70 ovthinnikov, Gustavo, diyanadimitrova, Helen Hotson, juliasv (str. 36), empepoz (str. 40)
Nadleśnictwo Cisna
prowadzi gospodarkę na terenach szczególnych – w samym sercu Bieszczadów. Idea wielofunkcyjności lasów, realizowana przez leśników na terenie całego kraju, jest tutaj wyjątkowo wyraźnie widoczna. Przykład Nadleśnictwa Cisna pokazuje, że odpowiednio zarządzane lasy mogą być zarówno miejscem rekreacji, jak i źródłem potrzebnego w wielu gałęziach przemysłu surowca, jakim jest drewno. Co szczególnie warte podkreślenia, nie cierpią na tym cenne zasoby przyrodnicze. Dowodem są stabilne populacje licznych zwierząt chronionych w naszych lasach, jak choćby niedźwiedzi, wilków czy rysi. Jako gospodarze tych terenów staramy się przybliżać społeczeństwu świat przyrody – dbamy o szlaki, infrastrukturę turystyczną, tworzymy ścieżki dydaktyczne i organizujemy imprezy sportowe. Zapraszamy w Bieszczady!
Władysław Chmurski Nadleśniczy Nadleśnictwa Cisna
3
Historia terenu
4
Nadleśnictwo Cisna gospodaruje
wsie. Ich mieszkańców – Bojków oraz
w samym sercu Bieszczadów,
Łemków – wypędziła zawierucha
uchodzących za jeden z najdzikszych
wojenna. Na terenach nieistniejących
rejonów Polski. Nie zawsze jednak
dziś miejscowości możemy trafić na
tak było. Jeszcze do końca II wojny
liczne drzewa owocowe z dawnych
światowej dominowały tu pola
sadów – jabłonie, grusze i czereśnie
uprawne, łąki i pastwiska,
– stanowiące źródło pokarmu dla
a w dolinach tętniły życiem ludne
zwierząt, w tym niedźwiedzi.
Stare studnie, cmentarze, piwnice, krzyże przydrożne to najczęściej spotykane w dolinach ślady po dawnych mieszkańcach tych ziem. Na terenie Bieszczadów do dziś przetrwało zaledwie kilka cerkwi, jak ta w Łopience przy granicy nadleśnictw Cisna i Baligród.
5
Krajobraz
Nadleśnictwa Cisna
6
zdominowany jest przez lasy,
że średnia dla całego kraju to
które zajmują ok. 92 proc. ogólnej
niespełna 30 proc. W górskim pejzażu
powierzchni tego terenu (przed
nadleśnictwa zwracają także uwagę
II wojną światową lesistość wynosiła
polany położone na najwyższych
35 proc.). Obecnie to jeden
grzbietach tego terenu, będące
z najwyższych współczynników
pozostałością dawnej gospodarki
lesistości w Polsce. Warto wiedzieć,
pasterskiej i przypominające połoniny
znane z najwyższych partii Bieszczadów. Powszechnie uważa się, że okolice Cisnej najwięcej uroku mają jesienią, kiedy bukowe lasy przebarwiają się na niezliczone odcienie żółci i czerwieni, a na górskich szlakach turystów jest
Ze szczytu Jasła (1153 m n.p.m.), będącego jednym z najwyższych w Nadleśnictwie Cisna, roztacza się rozległa panorama na Bieszczady. Prowadzi tędy również Główny Szlak Beskidzki.
znacznie mniej niż w lecie.
7
Doliny
8
przecinające Nadleśnictwo Cisna
zwłaszcza fragment między
mają nie mniej uroku niż górskie
miejscowością Kalnica a ujściem
grzbiety, które budzą pierwsze
Wetlinki do Solinki. Rzeka płynie
skojarzenia z Bieszczadami.
tam przez przepiękny, odludny
Jedną z najciekawszych w całych
obszar, pozbawiony zabudowań.
polskich górach jest dolina Wetlinki,
Przeciska się pomiędzy zalesionymi
stromymi stokami, a w rezerwacie Sine Wiry toczy wody przez jedne z największych w Bieszczadach progi skalne. Doliną biegnie leśna droga udostępniona dla rowerzystów.
W dolinach nadleśnictwa spotkamy niewielkie zbiorniki wodne. Część z nich powstała dzięki leśnikom w ramach programów zwiększających możliwości retencjonowania wody w górskich lasach. Inne to dzieło bobrów, które nawet w górach potrafią budować imponujące tamy.
9
Bieszczadzka fauna
jest niezwykle bogata. Tutejsze lasy słyną przede wszystkim z występowania drapieżników, które dawno wymarły w innych górach Europy lub spotyka się je tam sporadycznie. Doskonałym przykładem jest populacja niedźwiedzi. Z roku na rok jest ich coraz więcej, co świadczy o tym, że mądrze prowadzona gospodarka leśna im nie przeszkadza. Żyją tu również wilki, rysie i żbiki. Nie sposób nie wspomnieć także o żubrach. Były na skraju wymarcia, ale przy dużym udziale leśników populacje tych zwierząt są odbudowywane. Z ptaków warto wymienić orlika krzykliwego, kilka gatunków sów – w tym puszczyka uralskiego. W dolinach rzecznych można spotkać bociana czarnego i pluszcza, którego tryb życia jest ściśle związany z potokami górskimi.
Liczebność osobników poszczególnych gatunków na terenie nadleśnictwa według inwentaryzacji z 2017 r.: żubr – 10, wilk – 40, ryś – 15, niedźwiedź – 38, żbik – 13, jeleń – 860, dzik – 44, sarna – 102.
10
Dwumiesięczna niedźwiedzica prawdopodobnie zgubiła się i odłączyła od matki. Pracownicy nadleśnictwa, powiadomieni przez goprowca o błąkającym się samotnie przy drodze niedźwiadku, schwytali go i przewieźli do ośrodka rehabilitacji w Przemyślu. Zwierzę było skrajnie wychudzone, ważyło niecałe 4 kg, a powinno ok. 10 kg. Ta decyzja uratowała życie niedźwiedzicy, która obecnie przebywa w zoo w Poznaniu i ma się znakomicie. Nazwano ją Cisna.
11
Nasze lasy
porastające powierzchnię ponad 20 tys. ha zajmują typowo górskie siedliska na wysokości od 470 do 1150 m n.p.m. Wystarczy krótka wycieczka po terenie Nadleśnictwa Cisna, by przekonać się, że w tutejszych drzewostanach króluje buk, zajmujący 62 proc. powierzchni leśnych. 12
13
14
Typowym bieszczadzkim gatunkiem
po II wojnie światowej. Niewielkie
jest również jodła o udziale
fragmenty naturalnych świerczyn
sięgającym 13 proc. Niemal tyle
rosną na stosunkowo wilgotnych
samo powierzchni zajmuje świerk,
terenach w okolicy miejscowości
który w Nadleśnictwie Cisna
Smerek. Oprócz wspomnianych
najczęściej rośnie na gruntach
trzech głównych gatunków
porolnych, gdzie został posadzony
tutejszych lasów, zajmujących
w sumie ok. 88 proc. powierzchni, występuje cała paleta rodzimych drzew. W dolinach Wetliny i Soliny, w bezpośrednim sąsiedztwie ich bystrych wód, rosną olsze szare, podmokłe fragmenty górskich stoków upodobały sobie jawory. Ponadto spotkać możemy wiązy,
Wszystkie drzewostany na terenie Nadleśnictwa Cisna mają kategorię lasów ochronnych. Lasy wodochronne stanowią 66 proc., glebochronne – 27 proc., ostoje zwierząt chronionych – 5 proc., a lasy położone w strefie górnej granicy lasów – 2 proc.
klony, graby, modrzewie i sosny.
15
Wczoraj pola, dzisiaj las
16
Bojkowie i Łemkowie – dawni
patrząc na gęsto zalesione okolice
mieszkańcy Bieszczadów – żyli
Cisnej, trudno sobie wyobrazić,
z pasterstwa i uprawy mało
że kilkadziesiąt lat temu zamiast
urodzajnych górskich ziem. O ile
świerków i buków rósł tu owies
ślady po zajmowanych przez nich
lub wypasały się krowy i owce.
miejscowościach można stosunkowo
Dopiero baczne przyjrzenie się
łatwo odnaleźć nawet dzisiaj, o tyle
pokrojom i gatunkom drzew, a także
konfiguracji terenu z zarysem dawnych miedz pozwala stwierdzić, że las na wiele z tych obszarów wkroczył stosunkowo niedawno, głównie za sprawą sukcesji
Rozłożyste buki z grubymi konarami, rosnące na stokach Łopiennika, nie wyrosły w otoczeniu innych drzew, ale prawdopodobnie na skraju pastwisk, dając cień w upalne dni.
naturalnej, ale też w wyniku sadzenia ręką człowieka.
17
Las cały czas, czyli przemiana pokoleń drzew
Podstawowym obowiązkiem leśników jest zachowanie lasu na danej powierzchni. Istnieje ustawowy zapis, że najpóźniej w ciągu pięciu lat po wycięciu dojrzałego drzewostanu na jego miejscu musi się pojawić młode pokolenie drzew. Lasy nadleśnictwa w znakomitej większości odnawiają się naturalnie i w sposób płynny, co oznacza, że na danej powierzchni nie wycina się wszystkich drzew od razu, ale stopniowo, nawet przez kilkadziesiąt lat. Młode pokolenie lasu pojawia się dzięki nasionom opadłym na glebę z rosnących starszych drzew. Rolą leśników jest takie kształtowanie warunków świetlnych poprzez cięcia, aby siewki mogły się rozwinąć, stworzyć młodnik i w końcu stać się dojrzałymi drzewami wydającymi nasiona. Drzewostany z odnowieniem naturalnym zajmują obecnie ponad 30 proc. powierzchni leśnych nadleśnictwa.
Buk doskonale odnawia się naturalnie w warunkach Nadleśnictwa Cisna. Młode drzewa od momentu wykiełkowania przez kolejne 20–30 lat rosną w cieniu starszego pokolenia. Kiedy młody las jest gotowy, by rosnąć bez osłony, wycina się górujące nad nim stare buki.
18
19
Pomagamy naturze
20
Część drzewostanów Nadleśnictwa
wcześniej. Odnowienie sztuczne
Cisna jest odnawiana sztucznie,
stosuje się np. w sosnowych
czyli poprzez sadzenie młodych
i świerkowych drzewostanach
drzewek wyhodowanych w szkółce
porolnych, sadząc buki i jodły, lub
leśnej. Robi się tak najczęściej
w miejscach, gdzie bujna roślinność
w miejscach, gdzie chcemy,
runa leśnego utrudnia wzrost
aby skład gatunkowy lasu różnił
cennym, pożądanym gatunkom
się od tego, który rósł tam
drzew.
Część wysadzanych młodych drzewek na uprawach nadleśnictwa jest hodowana w tzw. kontenerach. To specjalne styropianowe doniczki, dzięki którym sadzonka może być sadzona razem z bryłką ziemi, w której wykiełkowała, co zmniejsza szok przesadzeniowy i sprawia, że młode drzewko łatwiej się przyjmuje w nowym miejscu.
21
Ochrona lasu
22
to jedna z ważniejszych dziedzin
narażone na szkody są uprawy
gospodarki leśnej. W zależności
i młodniki. Leśnicy stosują
od warunków przyrodniczych
rozmaite metody ich ochrony.
i klimatycznych danego terenu
Narażone na szkody powierzchnie
leśnicy za nią odpowiedzialni stają
się grodzi lub rosnące na nich
przed rozmaitymi wyzwaniami. Ze
drzewka zabezpiecza poprzez
względu na dużą populację jeleni,
malowanie pędów wierzchołkowych
której nie są w stanie regulować
środkami, które nie smakują
tutaj nawet liczne drapieżniki,
jeleniowatym.
Jedną z metod ochrony sadzonek jodły przed zgryzaniem przez jelenie jest ich gęste sadzenie na tzw. placówkach. Zwierzęta mają utrudniony dostęp do rosnących w środku drzewek.
23
Wybór drzew do ścinki to zadanie leśniczego i podleśniczego – pracowników nadleśnictwa w głównej mierze odpowiedzialnych za to, jak prowadzona jest gospodarka w terenie. Decyzję o tym, które drzewa zostaną usunięte, są podejmowane podczas prowadzonych każdego roku szacunków brakarskich. Pomagają one również określić ilość i jakość drewna, które zostanie pozyskane w kolejnym sezonie. Informacje te pozwalają budować plany finansowogospodarcze nadleśnictw i dostarczają danych do krajowego bilansu drewna. To również okazja do tego, by leśniczy mógł przeanalizować plany pozyskania, zrywki i transportu drewna na terenie leśnictwa, gdzie gospodaruje.
Ścina się przede wszystkim drzewa chore lub źle ukształtowane, jak jodła z rakiem odziomka widoczna na zdjęciu. Usuwa się również egzemplarze przeszkadzające w rozwoju lepiej rokującym, a na etapie odnowienia lasu dojrzałe drzewa hamujące rozwój młodego pokolenia.
24
25
26
Ścinka i zrywka drewna to niełatwy kawałek chleba, szczególnie w górskich warunkach. Niekiedy już samo dotarcie na powierzchnię, gdzie mają być prowadzone prace, kosztuje dużo wysiłku. W sosnowych lasach na nizinach, coraz częściej także w świerkowych w górach, ścinkę mogą prowadzić harwestery. W Bieszczadach z uwagi na drzewostany bukowe nie jest to możliwe i całość prac muszą wykonywać pilarze. Następnie ścięte i okrzesane z gałęzi drewno transportuje się szlakami zrywkowymi za pomocą ciągników na składy drewna przy drogach.
W Nadleśnictwie Cisna oprócz oczywistych trudności, jakie napotykają pracownicy leśni w postaci stromych stoków i dużych odległości, prawdziwym utrapieniem jest słynne bieszczadzkie błoto, lepkie i gęste jak nigdzie indziej.
27
Zrywka drewna kolejką linową
28
Już kilkanaście lat w Nadleśnictwie
europejskich oraz w górskich
Cisna drewno zrywane jest nie tylko
rejonach Stanów Zjednoczonych
ciągnikami, lecz także specjalnymi
i Kanady znajdują zastosowanie
kolejkami linowymi. W Polsce
na większą skalę. Kolejka składa
wykorzystywane są bardzo rzadko,
się z systemu lin i odciągów
natomiast w innych krajach
oraz masztu. Niezbędny do jej
funkcjonowania jest również ciągnik, którego silnik stanowi źródło napędu dla wyciągarki. Drewno może być zrywane w pozycji półpodwieszonej lub podwieszonej. Zasięg kolejki
Ogromną zaletą zrywki kolejką linową jest wysoki poziom bezpieczeństwa pracujących przy niej robotników leśnych, a także minimalizacja szkód w młodym pokoleniu lasu.
wynosi ok. 500 m.
29
Ewidencja drewna
30
Całość wyciętego drewna jest
nadleśnictwa, które koordynuje
ewidencjonowana. Każda sztuka
sprzedaż surowca. Racjonalna
i stos podlegają pomiarowi,
gospodarka leśna zapewnia
ocechowaniu i oznaczeniu
trwałe dostawy drewna dobrej
specjalną tabliczką z unikalnym
jakości, nie uszczuplając
numerem. Wyniki pomiarów
jednocześnie jego zasobów
przesyłane są do biura
na pniu.
W Nadleśnictwie Cisna co roku pozyskuje się ok. 75 tys. m sześc. drewna. W tym samym czasie przyrasta go ok. 139 tys. m sześc.
31
Wywóz drewna z lasu odbywa się ze składnic, które są zlokalizowane przy drogach wywozowych, czyli takich, po których mogą się poruszać samochody przeznaczone do jego transportu. Utrzymanie dobrej jakości dróg w lasach jest konieczne do tego, by ten etap prac odbywał się bezpiecznie. Legalność zakupu i wywozu drewna potwierdza kwit wywozowy lub asygnata – dokumenty wydawane przez leśniczego.
32
33
Wypały
węgla drzewnego
nieodzownie kojarzą się z krajobrazem Bieszczadów, niemniej z roku na rok ubywa retort w tutejszych dolinach, z których wydobywa się dym o charakterystycznym zapachu. Jeszcze na początku wieku w Nadleśnictwie Cisna funkcjonowało kilkanaście wypałów, dziś są już tylko dwa. Produkcja węgla drzewnego w naszych warunkach staje się coraz mniej opłacalna, a sama praca na wypale jest wyjątkowo ciężka. Do wypału używa się głównie drewna bukowego, ale też olchowego.
34
35
36
Drewno
to typowy przykład surowca odnawialnego Towarzyszy człowiekowi od zarania
Meble, całe budynki lub choćby
dziejów. Wykorzystywane było do
ich elementy: wykończenia czy
bardzo wielu celów – jako materiał
więźby dachowe, podłogi, okna,
opałowy, budulcowy, tworzywo
a także instrumenty muzyczne,
do produkcji broni, mebli czy
wiele zabawek – to wszystko jest
elementów ozdobnych.
wykonane właśnie z drewna. Służy ono również do produkcji
Pomimo znacznego skoku
papieru i w dalszym ciągu chętnie
cywilizacyjnego, przy rozwoju
jest przeznaczane na opał. Co
technik produkcji tworzyw
ważne, jest to surowiec naturalny
sztucznych – drewno nie traci na
i odnawia się w stosunkowo
popularności. Wystarczy rozejrzeć
krótkim czasie. W lasach mądrze
się dookoła, by uzmysłowić sobie,
zagospodarowanych nigdy go nie
jak powszechnym jest surowcem.
zabraknie.
DOWNICT WO
W
N ZA
OP
TR
A
Ę
Ł
BU
T
A
Y
ZA
BAWKI
MEBLE P 37
P
R I E
INSTR
UM
E
N
Turystyka
w Nadleśnictwie Cisna i związane z nią potrzeby ludzi odwiedzających ten piękny zakątek Bieszczadów ściśle wiążą się z pracą leśników. Nadleśnictwo, prowadząc wszelkie prace gospodarcze, ma na uwadze przebieg szlaków turystycznych, dba o ich stan, a także tworzy infrastrukturę w postaci wiat, ławek, tablic informacyjnych, stojaków rowerowych, a nawet wież widokowych (na przełęczy Przysłup w Żubraczem i na szczycie Mochnaczki k. Cisnej). Nadleśnictwo Cisna wyznaczyło także ścieżkę dydaktyczną w rezerwacie Sine Wiry, która pozwala poznać tak malownicze miejsca, jak to ze zdjęcia.
38
39
Cisna i okolice
40
oferują mnóstwo możliwości na
wędrówki, bieganie, jazdę na rowerze górskim
ciekawe spędzenie czasu. W Majdanie
i konno, a zimą narciarstwo biegowe i skiturowe.
znajduje się stacja Bieszczadzkiej
Nadleśnictwo Cisna organizuje zawody „Tropem
Kolejki Wąskotorowej, będącą jedną
Wilka” – zimą rywalizacja odbywa się na
z największych atrakcji regionu. To
nartach biegowych, a w lecie na rowerach.
doskonałe tereny dla lubiących górskie
Tutejsi leśnicy są także mocno zaangażowani
w słynne zawody – Bieg Rzeźnika i UltraMaraton Bieszczadzki. Nadleśnictwo zaprasza również miłośników geocachingu. To rodzaj gry terenowej polegającej na wyszukiwaniu – za pomocą odbiornika GPS – ukrytych skrzynek, w których znajdziemy dziennik odwiedzin oraz różne drobne przedmioty na wymianę.
41
Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Wołosań” Cisna 87, 38-607 Cisna tel. +48 13 468 63 73, 13 468 65 20, 784 973 568 faks +48 13 468 47 99 www.wolosan.pl e-mail: wolosan@wolosan.pl
Leśnic Habko
Leśnictwo Żubracze Żubracze
Lisz
Leś L Leśnictwo Solinka Legenda
ścieżka dydaktyczna ścieżka rowerowa szlak czarny szlak czerwony szlak niebieski szlak zielony
Ośrodek „Wołosań” przy Nadleśnictwa Cisna posiada 68 miejsc noclegowych. Jego oferta skierowana jest
szlak żółty
zarówno do firm, jak i osób prywatnych. Na terenie
ścieżka konna
obiektu znajduje się restauracja (80 miejsc), bar, wiata
cieki wodne lasy innej własności
z miejscem ogniskowym i grillem, plac zabaw, a także sala konferencyjna dla 60 osób, dodatkowa sala nard (14 miejsc) i sala komputerowa z 20 stanowiskami.
lasy PGL LP Nadleśnictwo Cisna 42
Leśnictwo Buk
Leśnictwo Jaworzec Leśnictwo Zawój
ctwo owce
Dołżyca
Cisna
Leśnictwo Dołżyca
Leśnictwo Buk Leśnictwo Buk Leśnictwo Habkowce
Leśnictwo Żubracze
Krzywe
zna
Leśnictwo Krzywe
Żubracze
Dołżyca
Leśnictwo Habkowce
Cisna
Kalnica
Cisna
Leśnictwo Leśnictwo Żubracze Kalnica Żubracze
Przysłup Strzebowiska
śnictwo Liszna
Liszna
ścieżka dydaktyczna Legenda ścieżka
rowerowa
szlak czarny ścieżka dydaktyczna
Leśnictwo Roztoki
Kalni
Leśnictwo Strzebowiska Leśnictwo Roztoki
Leśnictwo Wetlina Stare Sioło Leśnictwo Roztoki
szlak czerwony ścieżka rowerowa
Leśnictwo Kalnica
Leśnictwo Liszna
Leśnictwo Solinka
Leśnictwo Strzebowiska
Dołżyca
Leśnictwo Dołżyca
Leśnictwo Przysłup Strzebowiska Kalni Krzywe Krzywe Leśnictwo Kalnica Leśnictwo Przysłup Strzebowiska Krzywe
Leśnictwo
Legenda
Leśnic Zaw
Leśnictwo Dołżyca
Krzywe
Liszna Liszna Smerek
Leśnictwo Solinka
Leśnic Zaw
szlak szlak niebieski czarny
Leśnictwo Strzebowiska Leśnictwo Okrąglik Leśnictwo Okrąglik
szlak szlak zielony czerwony szlak szlak żółty niebieski ścieżka konna szlak zielony cieki szlakwodne żółty
Legenda: lasy innej własności ścieżka konna
lasy Nadleśnictwa Cisna lasy PGL LP Nadleśnictwo Cisna cieki wodne
lasy innejwłasności własności lasy innej
lasy PGL dydaktyczna LP Nadleśnictwo Cisna ścieżka
ścieżka rowerowa
szlak czarny
szlak czerwony
szlak niebieski
szlak zielony
szlak żółty
ścieżka konna
cieki wodne
Le S
Leśnictwo Okrąglik
Le S
Leśnictwo Smerek
43
Pomnikowa lipa w dolinie Wetlinki
Nadleśnictwo Cisna
Cisna 87A, 38-607 Cisna tel. +48 13 468 63 01, faks +48 13 468 64 35
e-mail: cisna@krosno.lasy.gov.pl www.cisna.krosno.lasy.gov.pl