Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Elbląsko-Żuławskie”
Nadleśnictwo Elbląg
2
NadLEśNict wO
Elbląg obejmuje swoim zasięgiem obszar 1859 km kw., wyjątkowo zróżnicowany pod względem krajobrazowym i przyrodniczym. Możemy tu podziwiać niemal górską rzeźbę terenu Wysoczyzny Elbląskiej, równinny charakter Żuław Wiślanych oraz nadmorskie krajobrazy Mierzei Wiślanej. Zdecydowana większość z 18 tys. ha lasu to wielogatunkowe drzewostany liściaste z przewagą buka i domieszką okazałych dębów. Spotykamy tu nierzadko: jesiony, graby, brzozy, olchy, świerki oraz wiele innych gatunków, wraz z charakterystyczną dla Wzniesień Elbląskich czereśnią ptasią. Stałe wydmy Mierzei Wiślanej porastają drzewostany sosnowe postrzelane w wyniku walk w okresie II wojny światowej. Wyzwaniem dla tutejszych leśników jest spełnienie oczekiwań społecznych, przy zaspokojeniu potrzeb gospodarki narodowej oraz wymogów ochrony przyrody, z uwzględnieniem walorów historycznych tych terenów. Nadleśnictwo we współpracy z lokalnymi samorządami, instytucjami oraz organizacjami realizuje wiele wspólnych przedsięwzięć, opierając się na statusie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Elbląsko-Żuławskie” oraz jego programie gospodarczo-ochronnym. Serdecznie zapraszam Państwa do odwiedzania naszych lasów, podziwiania ich uroków i korzystania z leśnych dóbr, zarówno tych naturalnych, jak i tworzonych przy udziale miejscowych leśników. Mam nadzieję, że niniejsza publikacja do tego zachęci.
Zbocze doliny erozyjnej na Wysoczyźnie Elbląskiej w leśnictwie Kadyny
Nadleśniczy
mariusz Potoczny 3
w YsOcZ Y ZNa ELBL ĄsK a
Bieszczady północy Wysoczyzna Elbląska nie bez powodu nazywana jest Bieszczadami północy. Znajdziemy tu jary o stromych stokach będące świadectwem działania lodowca oraz wartkie strumienie. Żyzne gleby pozwalają na wzrost lasów liściastych tworzonych głównie przez buki oraz dęby. Wysoczyzna Elbląska od XIX w. była uznawana za unikatową i niezwykle atrakcyjną krainę „bajkomalarzy”. Do dziś obwiedziona jest gęstą siecią szlaków z opisami miejsc magicznych, owianych mitami i legendami.
ELBLĄG
Wielogatunkowe lasy Wysoczyzny Elbląskiej w jesiennej szacie 4
Buk
zwyczajny
– typowy gatunek
46%
powierzchni
zajmują lasy
Jary
i wąwozy
– typowe ukształtowanie terenu
197 m
n.p.m.
– najwyższy punkt Maślana Góra Żyzny las liściasty charakterystyczny dla Wysoczyzny Elbląskiej 5
Ż U Ł aw Y w i ś L a N E
Najniżej w Polsce Żuławy Wiślane to równina utworzona głównie z osadów rzecznych. W okolicy miejscowości Raczki Elbląskie znajduje się najniżej położony punkt w Polsce (–1,8 m p.p.m.). Najbardziej charakterystycznym elementem żuławskiego pejzażu są rosnące pośród pól wierzby. Lasy – podmokłe olsy i łęgi – stanowią nieznaczny procent powierzchni Żuław, ponieważ występujące tu żyzne gleby od wieków wykorzystywano głównie rolniczo.
ELBLĄG
Typowy krajobraz Żuław z malowniczymi wierzbami 6
Olsza czarna
– typowy gatunek
1,9%
powierzchni
zajmują lasy
3022 ha – powierzchnia
rezerwatu Jezioro Drużno
-1,8 m
– najniżej położony punkt w Polsce (Raczki Elbląskie) Ols w rezerwacie Drużno 7
m i Er Z E Ja w i śL aNa
Kraina bursztynu Mierzeja Wiślana to pas lądu oddzielający Zalew Wiślany i Żuławy Wiślane od wód Zatoki Gdańskiej. Piaszczyste wydmy tworzące mierzeję są porośnięte głównie borami sosnowymi. Najwyższym punktem na tym terenie jest stała wydma Wielbłądzi Garb (49,5 m n.p.m.). Mierzeja Wiślana to znany w kraju region intensywnie wykorzystywany turystycznie. Znajdują się tu chętnie odwiedzane miejscowości wypoczynkowe, takie jak: Krynica Morska, Stegna, Kąty Rybackie czy Jantar.
ELBLĄG
Ruchomy klif od strony Zalewu Wiślanego w miejscowości Piaski 8
Sosna zwyczajna
– typowy gatunek
73%
powierzchni
zajmują lasy
Wydmy – typowe ukształtowanie terenu
500 m
szerokości
ma w najwęższym miejscu mierzeja
Jeden z wielu ośrodków wypoczynkowych ukrytych w lasach Mierzei Wiślanej 9
cO N a m da JE
LAS? róŻNOrOdNOśĆ BiOLOGicZNa Polskie lasy cechuje olbrzymia różnorodność świata roślin, stanowią też środowisko życia dla ponad połowy gatunków zwierząt występujących w Polsce.
Leśny potok Grabianka o charakterze górskim 10
Praca LEśNiKa Głównym zadaniem leśników jest takie gospodarowanie lasami, aby mogły one spełniać wszystkie wymienione tu funkcje jednocześnie. Każda z nich jest równie ważna.
PrOdUKcJa drEwNa Drewno ma tysiące zastosowań, jest surowcem odnawialnym i podlegającym naturalnemu rozkładowi.
tUrYstYKa i wYPOcZYNEK Polskie lasy są otwarte dla wszystkich. W wielu miejscach leśnicy przygotowali ścieżki edukacyjne, miejsca postoju oraz punkty widokowe. Leśny mikroklimat w sposób wyjątkowy sprzyja uprawianiu sportu, odpoczynkowi i rekreacji.
fUNKcJa OchrONNa Korzenie drzew, tworząc zawiłą strukturę umacniają glebę i ograniczają erozję. Tereny leśne spowalniają spływ wody opadowej i „oddają” ją w okresie suszy. Drzewa produkują tlen i redukują dwutlenek węgla.
Tradycyjny dom podcieniowy w Drewnicy 11
O c h r O N a G at U N KO wa r O ś L i N i Z w i E r Z Ąt
Przyroda pod ochroną Tereny Nadleśnictwa Elbląg dzięki dużej różnorodności ekosystemów są miejscem występowania bardzo wielu gatunków roślin oraz zwierząt, w tym rzadkich i podlegających ochronie. Ciekawostką jest to, że na Wysoczyźnie Elbląskiej występują rośliny charakterystyczne dla terenów górskich, np. lepiężnik biały, przetacznik górski, tojad dzióbaty oraz żebrowiec górski, a także rzadkie gatunki chronione, np. podkolan zielony czy pió-
Popielica 12
ropusznik strusi. Spacerując wiosną po tutejszych lasach, warto wypatrywać pięknie kwitnącego krzewu wawrzynka wilczełyko. Bogaty jest także świat zwierząt podlegających ochronie prawnej. Ze ssaków warto wymienić wilka, bobra, orzesznicę, popielicę, a z ptaków bielika, orlika krzykliwego, bociana czarnego oraz kormorana. Wokół gniazd najrzadszych ptaków tworzy się tzw. strefy ochronne.
Wawrzynek wilczełyko
P O m N i K i P r Z Y r O dY Dąb Hoggo, według legendy, bierze swoje imię od jednego z 12 synów Widwuta, władcy krainy położonej na południe od Bałtyku. Był walecznym wojownikiem, żeglującym po mitycznych morzach w poszukiwaniu łupów i sławy. Nie posiadał synów lecz trzy córki: Mitę (po ojcu przypadł jej gród Tolko), Cadinę (swoją opieką objęła magiczne miejsce – Klasztorną Górę) oraz Pogesanę (wieszczkę i wróżbitkę, która objęła magiczną mocą całą krainę Pogezanię). Hoggo starał się nauczyć je wojennego rzemiosła. Na nieszczęście dla niego – bezskutecznie. Zirytowany tym faktem, odpłynął w bezkres horyzontu, złorzecząc i rzucając klątwy. Do tej pory gwałtowne burze i sztormy na Zalewie Wiślanym kojarzone są z jego imieniem.
dąb hoggo
Obwód pnia: 730 cm GPS: 49.822352, 22.394975
Dąb Bażyńskiego rośnie na skraju Kadyn. Jest jednym z najstarszych (ok. 700 lat) i najgrubszym drzewem w lasach państwowych. W obwodzie liczy ok. 10 m. W przeszłości nosił różne miana, od kilkudziesięciu lat nosi imię Jana Bażynskiego, polskiego polityka i rycerza z XV w., jednego z założycieli Związku Pruskiego, walczącego o polskość tych ziem, pierwszego polskiego gubernatora Prus z nadania króla Kazimierza Jagiellończyka.
dąb Bażyńskiego
Wiek: ok. 700 lat Obwód pnia: 990 cm GPS: 49.822352, 22.394975 13
NaJcENNiEJsZE OBsZarY i OBiEKtY PrZYrOdNicZE
fOrmY OchrONY PrZYrOdY Nazwa
ciekawostki / powierzchnia / liczba
rEZErwatY PrZYrOdY
leśne
fl orystyczne
faunistyczne
14
9
Kadyński Las
piękne starodrzewy
Buki Wysoczyzny Elbląskiej
niemal górski charakter
Buki Wysoczyzny Wiślanej
piękne drzewostany bukowe
Nowinka
strome i głębokie doliny erozyjne rzeki Nowinki
Dolina Stradanki
strome i głębokie doliny erozyjne rzeki Stradanki
Pióropusznikowy Jar
stanowisko pióropusznika strusiego
Kąty Rybackie
słynny rezerwat kormoranów
Drużno
unikatowe siedliska ptactwa wodno-błotnego
Ujście Nogatu
miejsce przebywania ptactwa wodno-błotnego
ParKi KraJOBraZOwE
2
Wysoczyzna Elbląska
13 732 ha
Mierzeja Wiślana
4 410 ha
OBsZarY chrONiONEGO KraJOBraZU
7
Rzeki Nogat
2 738,5 ha
Środkowożuławski
2 513 ha
Jezioro Drużno
11 738,9 ha
Rzeki Baudy
16 677,8 ha
Rzeki Szkarpawy
3 965 ha
Wysoczyzny Elbląskiej-Zachód
1 873,1 ha
Wysoczyzny Elbląskiej-Wschód
5 805,9 ha
POmNiKi PrZYrOdY
254
Pojedyncze drzewa
206
Grupy drzew
28
Głazy narzutowe
18
Aleje
2
UŻYtKi EKOLOGicZNE
6
strEfY OchrONNE
22
Bielik
16
Orlik krzykliwy
5
Bocian czarny
1
OBsZarY NatUra 2000 (w granicach LP)
6
Obszary specjalnej ochrony ptaków
3 / 699,19 ha
Specjalne obszary ochrony siedlisk
3 / 6 118,89 ha
Najcenniejsze obszary i obiekty przyrodnicze leżące w granicach administracyjnych Nadleśnictwa Elbląg zostały objęte rozmaitymi formami ochrony. Funkcjonują tu rezerwaty i pomniki przyrody, obszary Natura 2000 oraz parki krajobrazowe. Na terenie nadleśnictwa 254 obiekty mają status pomników przyrody. Ochrona strefowa ptaków polega na wyznaczeniu wokół miejsc lęgowych stref ochrony całorocznej oraz okre-
Rezerwat Kąty Rybackie
O c h r on a s t r e f o wa p ta kó w
sowej, w których zabronione jest wykonywanie jakichkolwiek czynności gospodarczych. W Polsce ochroną strefową objętych jest wiele gatunków ptaków, głównie drapieżnych. Na terenie Nadleśnictwa Elbląg chroni się w ten sposób 22 miejsca lęgowe bielika, orlika krzykliwego oraz bociana czarnego.
Bielik
– największy polski ptak drapieżny. Kiedyś skrajnie nieliczny, od kilku lat dzięki ochronie strefowej stale powiększa swoją populację.
15
GOsPOdarKa ŁOwiEcKa
Zwierzęta – las – ludzie Zadaniem gospodarki łowieckiej jest m.in. regulowanie wielkości populacji zwierząt łownych. Z jednej strony docelowa liczba saren, jeleni czy dzików musi zapewnić przetrwanie gatunku na danym obszarze, z drugiej zaś nie może być zbyt duża, aby zwierzęta nie powodowały szkód w uprawach leśnych i rolnych, a ich obecność w otoczeniu człowieka nie była uciążliwa. Nadleśnictwo Elbląg doskonali metody gospo-
darowania populacjami zwierzyny łownej w funkcjonującym tu Ośrodku Hodowli Zwierzyny „Przebrno”. Na terenie Mierzei Wiślanej bardzo wzrosła liczba dzików, które coraz śmielej zaczęły zaglądać do tutejszych kurortów, w tym do dość gwarnej Krynicy Morskiej. Coraz częściej problem ten jest widoczny również na terenie miasta Elbląga.
Lisia rodzina
Kozioł – samiec sarny 16
Dziki w Krynicy Morskiej
Jeleń sika
to gatunek, którego ojczyzną są kraje Dalekiego Wschodu, takie jak Japonia czy Korea. W Polsce jelenie sika występują w okolicach Pszczyny na południu Polski i na Wysoczyźnie Elbląskiej. Tutejsza populacja liczy ok. 200 osobników.
17
JaK PracUJEmY
Gospodarka leśna Nadleśnictwo Elbląg prowadzi gospodarkę leśną, której celem jest utrzymanie trwałości lasów i zapewnienie ich wielofunkcyjności. Podstawą w pracy leśnika jest znajomość uwarunkowań i procesów przyrodniczych rządzących ekosystemami leśnymi. Dzięki tym umiejętnościom w elbląskich lasach większość młodego pokolenia drzewostanów pochodzi z naturalnego odnowienia.
Pomiar i ocena jakości drewna wielkowymiarowego 18
Leśnicy stykają się w swojej pracy także z zagadnieniami technicznymi, jak choćby związanymi z pomiarem drewna i jego klasyfikacją jakościową. Podstawowe narzędzia pracy leśnika to niezbędne do pomiaru drzew i drewna: taśmy miernicze i średnicomierze (zwane klupami) oraz przenośny notebook,
telefon komórkowy, samochód i najważniejsze… wygodne terenowe buty. Praca leśnika to również ochrona lasu przed szkodliwymi owadami, chorobami grzybowymi czy zwierzyną leśną oraz zapobieganie zaśmiecaniu lasu.
Plastikowe lejki zwisające z drzewa to tzw. pułapka feromonowa. Wpadają do niej korniki, których masowe żerowanie może powodować nawet zamieranie dużych połaci lasów iglastych.
Po co robimy znaki na drzewach? To nic innego jak sposób oznaczenia drzew, które powinny być wycięte. Wybiera i oznacza je pracownik Służby Leśnej, a samą ścinkę prowadzą drwale. 19
NaśLadUJĄc NatUrĘ
Przemiana pokoleń w lasach Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad powszechnej ochrony, trwałości utrzymania lasów, ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich ich funkcji oraz powiększania zasobów leśnych. W praktyce oznacza to, że leśnicy m.in. mają obowiązek odnowić las najpóźniej w piątym roku po wyrębie. Ów proces odnowienia, czyli wprowadzenia młodego pokolenia drzew, może być realizowany na wiele sposobów i zależy od tego, z jakimi warunkami środowiska mamy do czynienia
Naturalne odnowienie buka 20
w danym miejscu oraz jakie gatunki będą tworzyć nowy drzewostan. W Nadleśnictwie Elbląg szczególną wagę przykłada się do wykorzystania sił natury w procesie odnowienia. Tam, gdzie jest to możliwe, wykorzystuje się tzw. odnowienie naturalne. Wycinka drzew przy zastosowaniu rębni złożonych oraz przygotowanie gleby powodują, że rozsiewające się z okolicznych drzew nasiona są zaczątkiem nowego, rodzimego i wartościowego pokolenia lasu.
50 ha
854 ha
15 gatunków
– tyle średnio rocznie odnawiamy powierzchni leśnych
– tyle gruntów porolnych zalesiliśmy w ciągu ostatnich 20 lat
drzew i krzewów wchodzi w skład naszych odnowionych powierzchni
Rębnia to początek nowego lasu Po wycięciu starego drzewostanu często spulchnia się glebę, do której wsiewają się nasiona z sąsiednich drzew lub w którą sadzi się młode drzewka. Dadzą one początek nowemu pokoleniu lasu, które będzie
specjalnie pielęgnowane – m.in. przez usuwanie drzew chorych i wadliwie ukształtowanych. Cały cykl przemiany pokoleń w tak zagospodarowanym lesie trwa około stu lat.
drzewostan dojrzały
przygotowanie gleby pod obsiew lub pod sadzenie
młodnik
uprawa leśna
21
P r ac a P r Z Y P O Z Y s K a N i U d r E w N a
Praca w lesie Praca przy pozyskaniu drewna to wyjątkowo trudne i niebezpieczne zajęcie, zwłaszcza w takim terenie jak pocięta jarami i wąwozami Wysoczyzna Elbląska. Zrywka surowca, czyli przetransportowanie go z miejsca ścinki w miejsce dostępne do jego wywozu z lasu, odbywa się tu za pomocą ciężkiego specjalistycznego sprzętu, którym dysponują firmy usługowe. Las to miejsce pracy nie tylko leśnika. Zapewnia on zatrud-
Ścinka 22
Okrzesywanie
nienie pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w lesie również zabiegi hodowlane i ochroniarskie. Pozyskany w lesie surowiec drzewny wykorzystywany jest w wielu branżach gospodarki. Zapewnia on materiał budulcowy na nasze domy, surowiec meblarski, dla przemysłu celulozowo-papierniczego, płytowego, tartacznego, a także opał dla gospodarstw domowych.
JaK POZ YsKUJEm Y drE w NO
ścinka
zrywka
składnica
wywóz
tartak
dom
Zrywka 23
Po wiedzę i rekreację Na terenie Nadleśnictwa Elbląg funkcjonuje wiele obiektów turystycznych i rekreacyjnych umożliwiających kontakt z przyrodą i sprawiających, że wypoczynek na łonie natury jest bardziej komfortowy. Są to ścieżki edukacyjne, wieże widokowe, dostrzegalnie – ułatwiające obserwację zwierząt – czy też specjalnie przygotowane miejsca z ławami i zadaszeniami. Dla Nadleśnictwa Elbląg jako leśnego kompleksu
Jezioro Drużno 24
promocyjnego edukacja przyrodniczoleśna stanowi bardzo istotną część działalności. Organizujemy spotkania z dziećmi oraz młodzieżą, zarówno w terenie, jak i w specjalnie przygotowanej sali edukacyjnej. Zajęcia prowadzone przez leśników ukazują i podkreślają związek człowieka z przyrodą, a także uczą odpowiedzialności za środowisko naturalne.
Lista OBiEKtów wartYch OdwiEdZENia w NadLEśNictwiE • ścieżka przyrodniczo-historyczna w Kadynach • Punkt edukacji przyrodniczoleśnej w Kadynach • Pokoje gościnne w Kadynach
• Zabytki architektury mennonitów na Żuławach wiślanych • Zamek krzyżacki w malborku
• wieś Kadyny i pałac letni cesarza wilhelma ii
• ścieżka edukacyjna w rezerwacie Kąty rybackie
• wały tolkmita – dawny gród pierwszych osadników na wysoczyźnie Elbląskiej
• wielbłądzi Garb – wieża obserwacyjna • Kwatera łowiecka i pokoje gościnne w Przebrnie
• święty Kamień w wodach Zalewu wiślanego
• rezerwat mewia Łacha – ujście wisły i focze łachy
• frombork – dawna siedziba Kopernika • Lipowe wzgórze – miejsce odpoczynku • smoki w Jeleniej dolinie – tradycyjne miejsce wypoczynku elblążan
• Kurorty mierzei wiślanej: mikoszewo, Jantar, stegna, sztutowo, Kąty rybackie, Krynica morska, Piaski
Wielbłądzi Garb 25
Nadleśnictwo Elbląg ul. Marymoncka 5, 82-300 Elbląg tel. 55 230 85 31, faks: 55 230 85 85 elblag@gdansk.lasy.gov.pl www.elblag.gdansk.lasy.gov.pl
Gdańsk Nadleśnictwo GDAŃSK
Mikoszewo
znajdź nas!
501
12
1 226
LEśNictwO NOwY wiEK Chojnowo 18 b 82-340 Tolkmicko tel. 55 230 85 55
7
LEśNictwO KadYNY Kadyny 63 82-340 Tolkmicko tel. 55 230 85 51
8
LEśNictwO GórKi Pagórki 18 82-340 Tolkmicko tel. 55 230 85 52
9
4
LEśNictwO POGrOdZiE Brzezina 1 82-316 Brzezina tel. 55 230 85 54
10
LEśNictwO PrZEBrNO ul. Wiejska 1 82-120 Krynica Morska tel. 55 247 66 14
5
LEśNictwO JaGOdNO Jagodno 5 82-300 Elbląg tel. 55 230 85 56
11
LEśNictwO KĄtY rYBacKiE ul. Zalewowa 20 82-110 Sztutowo tel. 55 247 84 22
LEśNictwO dĄBrOwa ul. Jagodowa 14 82-300 Elbląg tel. 55 230 85 57
12
1
2
3
6
LEśNictwO ZaLEsiE ul. Zalesie 2 82-316 Milejewo tel. 55 231 28 97 LEśNictwO dĘBica ul. Chrobrego 45 82-300 Elbląg tel. 55 230 85 58 LEśNictwO JaNOwO Janowo 14 82-200 Stare Pole tel. 55 271 35 14
LEśNictwO JaNtar ul. Gdańska 73 82-107 Drewnica tel. 55 230 85 63
Pruszcz Gdański 227
Nadleśnictwo KOLBUDY
Legowo
7
sła Wi Pszczółki 1
No
Tczew Nadleśnictwo STAROGARD
Miłoradz Subkowy pokoje gościnne
26
gat No
230
Rajkowy
55
m a pa n a d le ś n i c t wa Rosja Piaski 501
Morze Bałtyckie
Mierzeja Wiślana
Braniewo
Krynica Morska Frombork
54
10 Jantar
11
Stegna
Zalew Wiślany
Sztutowo
Tolkmicko
Nadleśnictwo ZAPOROWO
1
2 Kadyny
4
506
3 Wysoczyzna Elbląska
502
7
Milejewo
5
Nowy Dwór Gdanski
505
Młynary
6 503
Żuławy Wiślane
Elbląg
owy Staw
N
8
509
509 N
7
22
Nadleśnictwo MŁYNARY
Jezioro Drużno
55
9
22
Pasłęk
513
527
Malbork 526 515
Nadleśnictwo KWIDZYN
Nadleśnictwo DOBROCIN
27 526
Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Tomasz Dębiec, Iza Łukasiewicz, Roman Borcowski, Jan Piotrowski Korekta: Małgorzata Haze Projekt, DTP: Joanna Kozek
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; Nadleśnictwo Elbląg: Archiwum (str. 5), Jan Piotrowski (str.: 3, 6, 9, 13, 16, 20, 28), Jarosław Mytych (str. 4); Grzegorz Leśniewski (str. 12); Marcin Stańczyk (str. 14); Fotolia.com: natureimmortal (str. 15), Langer (str. 16), Pim Leijen (str. 17), chris2766 (str. 18)
Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie.