Nadleśnictwo Jawor
1
Przyroda i krajobraz NadleśnictwA Jawor
2
Nadleśnictwo Jawor gospodaruje na terenie niemal 15 tys. ha lasów Niziny Śląskiej, Pogórza Sudeckiego oraz Sudetów. Położenie geograficzne oraz wielowiekowa działalność człowieka zadecydowały o występowaniu tutaj – jedynej w swoim rodzaju – mozaiki krajobrazu. Około 21% powierzchni nadleśnictwa zajmują lasy, które tworzone są głównie przez drzewa takich gatunków jak dąb (39%), sztucznie wprowadzony świerk (34%) oraz brzoza (6%).
With almost 15 thousand hectares in area, Jawor Forest District stretches over the Silesian Lowland, Sudetes Foothills and the Sudetes. Both geographical location and human activities for centuries contributed to the unique mosaic of landscape types. About 21 per cent of the district is covered by pine, oak, beech and man-made spruce forest.
Das Forstamt Jawor verwaltet beinahe 15 000 ha Waldfläche in der Schlesischen Tiefebene, dem Sudentenvorland und den Sudeten. Die geographische Lage und eine jahrhundertelange Mitwirkung der Menschen haben hier zur Entstehung eines einmaligen Landschaftsmosaiks beigetragen. Etwa 21% der Fläche bilden Wälder, in denen der Baumbestand vor allem aus Kiefern, Eichen, Buchen und künstlich eingeführten Fichten besteht.
3
Ochrona przyrody w Nadleśnictwie Jawor 4
Ochrona przyrody jest istotnym elementem gospodarowania terenami leżącymi w granicach Nadleśnictwa Jawor. Świadczy o tym mnogość jej form – mamy tu rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, obszary Natura 2000 oraz strefy ochronne wokół gniazd rzadkich gatunków ptaków. Tutejsze lasy gospodarcze również są miejscem występowania wielu chronionych gatunków roślin i zwierząt.
Storczyk kukułka szerokolistna jest gatunkiem, obok którego trudno przejść obojętnie. Zwraca uwagę charakterystycznie zabarwionymi liśćmi. Spotkamy go na wilgotnych łąkach, jakich tu nie brakuje. Kwitnie od maja do czerwca. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Prawdziwą pięknością, na jaką można natknąć się w tutejszych lasach jest lilia złotogłów. To okazała roślina dorastająca do wysokości nawet 150 cm. Rośnie w rzadkich, widnych lasach – kwitnące okazy możemy podziwiać od czerwca do połowy sierpnia. 5
Salamandra plamista to jedna z najbardziej charakterystycznych mieszkanek tutejszych lasów. Jest dość rzadka, więc spotkanie jej nie jest łatwe. Żółte plamy pomagają jej maskować się w leśnym poszyciu oraz są ostrzeżeniem dla innych zwierząt informującym o trujących substancjach w jej skórze.
6
Jeszcze trudniej trafić na popielicę. To chroniony gatunek z rodziny pilchowatych, który również zamieszkuje tutejsze lasy. Najczęściej przebywa w koronach drzew. Ta ze zdjęcia została sfotografowana na pniach ściętych świerków. Popielica żywi się owocami i nasionami drzew. Większą część roku przesypia. Przy małym urodzaju nasion w danym roku, w sen zimowy zapada we wrześniu i budzi się dopiero w czerwcu. Spośród innych gatunków zamieszkujących tereny Nadleśnictwa Jawor warto wymienić rzadkie ptaki, takie jak: bielik, puchacz, bocian czarny oraz ssaki: wydrę, bobra i kunę leśną.
Bioróżnorodność Ochronę przyrody realizuje się także poprzez rozsądne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, gdzie jest miejsce na bioróżnorodność. W lasach podczas wyrębu, w ramach zabiegania o bioróżnorodność zostawia się część drewna do naturalnego rozkładu. Jest ono niezwykle cenne jako miejsce życia wielu gatunków zwierząt, a także grzybów. Leśnicy dbają również o różnorodność gatunkową, wprowadzając rozmaite gatunki drzew zgodnie z warunkami klimatycznymi i glebowymi panującymi w danym fragmencie lasu. 7
Wąwóz Myśliborski Wąwóz Myśliborski stanowi część doliny potoku Jawornik i znajduje się około 2 km na południowy zachód od miejscowości Myślibórz. Środkowy fragment wąwozu już w 1962 roku został objęty ochroną rezerwatową ze względu na unikalne walory florystyczne i geologiczne. Powierzchnia tego chronionego obszaru wynosi 9,72 ha. 8
Jednym z podstawowych powodów utworzenia rezerwatu było występowanie w Wąwozie Myśliborskim języcznika zwyczajnego – bardzo rzadkiej, chronionej paproci. Rezerwat porasta mieszany las grądowy, w którym można spotkać także inne ciekawe rośliny, takie jak: paprotnik kolczysty, śledziennica naprzeciwlistna, wawrzynek wilczełyko, przylaszczka pospolita oraz pierwiosnka wyniosła.
Małe Organy Myśliborskie To malowniczy pomnik przyrody na wzgórzu Rataj (350 m n.p.m.), znajdujący się w odległości około 1 km od wsi Myślibórz. Skała wulkaniczna ukształtowana w postaci długich, smukłych słupów to zastygły około 30 milionów lat temu bazalt. Na wzgórzu Rataj wznosiła się także warownia datowana na XIII wiek. 9
10
Nad Groblą
Wąwóz Lipa i Wąwóz Siedmicki
Nad rzeką Młynówką, około 0,5 km na zachód od miejscowości Grobla znajduje się utworzony w 2001 roku rezerwat Nad Groblą, jego powierzchnia wynosi prawie 88 ha. Wartą uwagi osobliwością tego miejsca jest największe w Polsce skupisko rzadkiego gatunku drzewa – jarzębu brekinii. W rezerwacie rośnie aż 200 gatunków roślin, w tym 20 podlega ochronie.
Na terenie Nadleśnictwa Jawor znajdują się dwa bardzo ciekawe wąwozy. Zarówno Wąwóz Lipa, jak i Wąwóz Siedmicki objęte są ochroną rezerwatową. Oba obiekty słyną ze skał zlepieńcowych i wulkanicznych, ale warto odwiedzić je także ze względu na dobrze zachowane naturalne zbiorowiska leśne z licznymi starymi drzewami i chronionymi roślinami runa. 11
Czartowska Skała To wzniesienie o wysokości 463 m n.p.m., znajdujące się około 6,5 km na północny zachód od Myśliborza. Jest to niewielki powulkaniczny stożek tworzący charakterystyczny punkt w krajobrazie. Wzgórze jest pomnikiem przyrody nieożywionej, na którym dodat12
kowo mają stanowiska takie rośliny chronione jak: dziewięćsił bezłodygowy, storczyk męski, storczyk bzowy i pierwiosnka wyniosła.
Buki Sudeckie To leśny rezerwat przyrody położony pomiędzy miejscowościami Mysłów i Lipa, gdzie ochronie podlega ponad 174 ha pięknej buczyny sudeckiej. W runie występują chronione rośliny, takie jak: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów oraz śnieżyczka przebiśnieg. 13
Zabytkowy Jawor W mieście Jawor znajduje się wiele wartych odwiedzenia zabytków, jednak prawdziwą perłą architektury jest bez wątpienia ewangelicki Kościół Pokoju. Świątynia powstała w latach 1654-1655 z materiałów nietrwałych, takich jak drewno, słoma i glina, a mimo to przetrwała do naszych czasów. Wnętrze pokrywają budzące podziw polichromie z motywami roślinnymi. Ze względu na swój unikatowy charakter Kościół Pokoju został wpisany na Listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Będąc w Jaworze warto odwiedzić również inne zabytki, jak choćby kościół parafialny z pięknym portalem czy rynek ze znajdującym się w jego centralnej części ratuszem, o którym pierwsze wzmianki pochodzą z 1373 roku. Gmach ten był jednak wielokrotnie przebudowywany, a jego obecny kształt jest wynikiem prac prowadzonych w latach 1895-1897. Styl, jaki prezentuje określa się mianem neorenesansu niderlandzkiego.
15
Zamki Jednym z najstarszych obiektów na Szlaku Zamków Piastowskich jest leżący niedaleko Bolkowa zamek Świny. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1108 roku. Ów zamek w swojej długiej historii wielokrotnie zmieniał swoich właścicieli i pełnił różne funkcje. Był grodem kasztelańskim, ale utracił ten status już pod koniec XIII wieku, przez kilka stuleci funkcjonował jako zamek obronny, w XV wieku przebudowano go
16
na rezydencję w stylu renesansowym, a w czasie II Wojny Światowej pełnił rolę magazynu części samochodowych dla Wermachtu... Wielokrotnie niszczony, do dziś przetrwał w postaci ruin, które mimo wszytko warto zobaczyć. W znacznie lepszym stanie zachował się nieco młodszy zamek Bolków wybudowany prawdopodobnie w latach 1277-1293. Przez wieki miał duże znaczenie polityczne i obronne. W czasach współczesnych dzięki swojej malowniczości służył jako plener różnych realizacji filmowych, kręcono tu niektóre ujęcia wykorzystane w „Wiedźminie” oraz „Twierdzy szyfrów”.
17
18
Wieże widokowe Na terenie Nadleśnictwa Jawor znajdują się trzy zabytkowe wieże widokowe. Jedna z nich wznosi się na Bazaltowaej Górze (368 m n.p.m.). 10-metrowa wieża została wybudowana w 1906 roku. Wzniesiono ją na planie koła z łamanego kamienia bazaltowego. Ze względu na wysokość otaczającego ją lasu przestała pełnić funkcję widokową.
Na szczycie wzniesienia o nazwie Radogost (398 m n.p.m.) znajduje się chyba najciekawsza z trzech tutejszych wież. Wybudowano ją pod koniec XIX wieku, ma 22 m wysokości i umożliwia podziwianie wspaniałych widoków na okolicę. Na zachód od szczytu Mszana (475 m n.p.m.) znajduje się 6-metrowa kamienna wieża widokowa. Wzniesiono ją około 1848 roku i przebudowano w 1912 roku. 19
Gospodarka leśna Zadaniem leśników jest takie gospodarowanie powierzonymi im lasami, aby wypełniały one jednocześnie szereg funkcji – począwszy od ochrony gleb, wód i powietrza, a na dostarczaniu surowca drzewnego skończywszy. Las jest także nieocenionym miejscem wypoczynku i rekreacji.
Hodowla lasu W ramach hodowli lasu leśnicy prowadzą działania mające na celu zachowanie jego trwałości. W ogromnym uproszczeniu możemy powiedzieć, że w miejsce wyciętych drzew sadzi się młode pokolenie lasu. W rzeczywistości istnieje bardzo dużo różnych sposobów na prowadzenie tego procesu i zależy on od wielu czynników, takich jak: gatunki drzew, rodzaj gleby czy panujący klimat. 20
Wymiana pokoleń może odbywać się w krótkim czasie, to jest w ciągu 2-3 lat, kiedy w miejsce wyciętego drzewostanu sosnowego sadzimy uprawę złożoną z sadzonek tego samego gatunku, ale równie dobrze może trwać 20-30 i więcej lat, jeśli mamy do czynienia z lasem dębowym, bukowym lub jodłowym. Warto wiedzieć, że leśnicy bardzo często rezygnują z sadzenia na rzecz tak zwanego naturalnego odno-
wienia, które pojawia się najczęściej w miejscach, gdzie występuje wystarczająca ilość światła do wzrostu młodych drzewek. Na terenie Nadleśnictwa Jawor, na powierzchni około 3 tys. ha, występują odroślowe drzewostany dębowe. Są one reliktem prowadzonej tu przed II Wojną Światową gospodarki leśnej, która nastawiona była na pozyskiwanie garbarskiej kory dębowej. 21
Ochrona lasu Trwałość lasu lub jego wzrost mogą być zagrożone przez szereg czynników. Leśnicy w ramach ochrony lasu starają się zapobiegać ich wystąpieniu. Największym zagrożeniem dla drzewek w młodym wieku jest zwierzyna, głównie z rodziny jeleniowatych. Jelenie oraz sarny mogą zgryzać wierzchołki drzewek, co hamuje ich wzrost. Dlatego najcenniejsze uprawy są grodzone. Inne poważne zagrożenia dla lasu to wiatry, pożary oraz szkodliwe owady. 22
Użytkowanie lasu Należy pamiętać, że jedną z funkcji lasu jest dostarczanie tak zwanych użytków, w tym drewna, które jest jednym z najwspanialszych surowców znanych człowiekowi. Oprócz tego, że ma szereg pożądanych cech technicznych, dających mu szerokie zastosowanie w budownictwie, produkcji mebli czy zabawek dla dzieci, jest również surowcem odnawialnym i łatwo ulegającym rozkładowi. Warto też wspomnieć o innych „darach lasu” takich jak grzyby czy owoce leśne. 23
Edukacja leśna Leśnicy z Nadleśnictwa Jawor angażują się w edukację przyrodniczą dzieci. Na spotkaniach, prowadzonych w szkołach oraz na łonie natury, najmłodsi mają okazję poznać tajniki przyrody, a także samą pracę leśników.
24
Do przyswajania wiedzy na temat lasu i przyrody zachęcają ścieżki edukacyjne zlokalizowane na terenie leśnictw Chełmiec, Dobromierz oraz Dzierzków.
Gospodarka Łowiecka Gospodarka łowiecka to nieodzowna część gospodarki leśnej. Zbyt duże populacje takich gatunków jak jeleń, sarna czy muflon są przyczyną szkód w młodym pokoleniu lasu, stąd potrzeba ich regulacji. Na terenie Nadleśnictwa Jawor występuje druga co
do wielkości w Polsce, po Górach Sowich, populacja muflona, który jednak nie jest rodzimym gatunkiem na tym terenie. Muflon w Sudety został wprowadzony na początku XX wieku. Pierwotnie występował tylko na Sardynii i Korsyce.
25
Kwatera Łowiecka Nadleśnictwo Jawor zaprasza do urządzonego w stylu myśliwskim pięknego pensjonatu, który znajduje się w Siedmicy, około 11 km od Jawora. Kapitalne położenie w sąsiedztwie trzech rezerwatów przyrody – Wąwozu Siedmickiego, Wąwozu Myśliborskiego i rezerwatu Nad Groblą – zachęca do obcowania z naturą. Smakosze z pewnością nie zawiodą się na serwowanych tu potrawach z dziczyzny oraz ryb.
Hunting Lodge
Jägerquartier
Jawor Forest District has the pleasure to invite guests to its hunters-style boarding house located in Siedmica, about 11 kilometres from Jawor. The ideal location in the vicinity of three nature reserves, namely the Siedmicki Ravine, the Myśliborski Ravine and the Reserve upon the Grobla, encourages to commune with nature. Gourmets will not be disappointed with game and fish dishes served here.
Das Forstamt Jawor lädt alle herzlich zur stilvoll eingerichteten Pension in Siedmica, etwa 11 km von Jawor entfernt, ein. Eine vorteilhafte Lage in der Nähe von drei Naturschutzgebieten – Wąwóz Siedmicki, Wąwóz Myśliborski und Naturschutzgebiet Nad Groblą – bietet eine ausgezeichnete Gelegenheit zur Erholung in der freien Natur. Die Feinschmecker können hier ausgezeichnete Wild- und Fischgerichte genießen. 27
LEŚNICTWA 1
Męcinka (76) 871 16 13, 722 100 160
2
Chełmiec (76) 871 16 15, 722 100 163
3
Myślinów 722 100 168
Marcinowice
Muchów Damianowo 22 100 167
5
Siedmica Piekary (76) 871 16 31, 722 100 166
wojów
w
ul. Myśliborska 3 59-400 Jawor Tel. (76) 871 16 00; (76) 871 16 05 Fax (76) 871 16 00 *8 e-mail:jawor@wroclaw.lasy.gov.pl
Gospodarstwo łowieckie Siedmica (76) 871 16 33, 605 641 897
Różana
4
Nadleśnictwo Jawor
Gospodarstwo szkółkarskie Szkółka Leśna Muchów (76) 871 79 27, 722 100 174
Konary
Leśnictwo Dzierzków Dzierzków Lusina
#
6
goźnica
Żółkiewka
(74) 855 91 88, 722 100 165
7
Kłaczyna (75) 841 45 70, 722 100 169
8
Mysłów (75) 741 24 75, 722 100 170
Małuszów Sichów Godziszowa Leśnictwo Męcinka
Strzegom
1#
Kaczorów 722 100 176
9
mkowice 10
Granica 11
Męcinka Pomocne
Półwieś (75) 741 45 72, 722 100 183
2#
Dobromierz (74) 858 61 60, 722 100 173
#3
Leśnictwo Muchów
Legenda
5#
Siedmica
Konary
Zębowice
Piekary Niedaszów
Paszowice
Leśnictwo Myślinów
Różana Damianowo
Mściwojów
Chełmiec
Myślinów
siedziby leśnictw
Leśnictwo Dzierzków
6#
Lusina
Rogoźnica
Leśnictwo Siedmica
Grobla Lipa
siedziba nadleśnictwa
gospodarstwo łowieckie
#8
Dzierzków Pogwizdów Leśnictwo Kłaczyna
gospodarstwo szkółkarskie
granice leśnictw
Marcinowice
Muchów # 4
#
Jawor
#
nów
#
Piotrowice
Leśnictwo Chełmiec
9
Kłaczyna
Leśnictwo Mysłów
lasy Kaczorów
Bolków
Jugowa
Tomkowice
#7
Granica
Leśnictwo Półwieś
Leśnictwo Kaczorów
Strzegom
Roztoka
Mysłów
rezerwaty
Żółkiewka
Dobromierz # 11
Wierzchosławice
# 10
Leśnictwo Dobromierz Sady Górne
Szymanów
Legenda #
#
siedziby leśnictw siedziba nadleśnictwa gospodarstwo szkółkarskie
Kontakt: Tomasz Dębiec 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Tomasz Findysz Projekt, skład, edycja zdjęć: Joanna Kozek
łowieckie Autorzy zdjęć: Jacek Celmer (str. 18, 26),gospodarstwo Tomasz Dębiec (okładka, str. 14, 15, 20, 26, 27), Roman Filipiński (str. 4, 5, 7, 23, 24), Tomasz Gajda leśnictw (str. 8, 9, 19, 24), Joanna Kozek (str. 14, granice 15), Zygmunt Miziołek (str. 6, 11, 12, 23), Jerzy Opioła (str. 9), Marcin Scelina (str. rezerwaty11), Grzegorz Tarnowski (str. 2, 3, 13), Krzysztof Żarkowski (str. 25), Wikipedia: Sławek Skierka (str. 16, 17), Krzysztof Szymański la(str. sy 17)