Nadleśnictwo Jeleśnia
W sercu
Beskidów Nadleśnictwo Jeleśnia gospodaruje w górskich lasach Beskidu Żywieckiego i Małego, obejmuje też niewielkie fragmenty w Beskidzie Makowskim oraz Śląskim. Administracyjnie teren ten należy do województwa śląskiego i – w dużym uproszczeniu – rozciąga się pomiędzy granicą Polski ze Słowacją na południu a głównym grzbietem Beskidu Małego na północy. Najbardziej znane miejscowości na tym obszarze to Żywiec, Jeleśnia i Międzybrodzie Żywieckie.
Hale Beskidu Żywieckiego to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów w tutejszym krajobrazie. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu na większości z nich wypasano owce. Obecnie wykasza się je, by nie dopuścić do zarastania.
2
Widok z Pilska na Kotlinę Żywiecką
Beskid Ż y wiecki
Najwyżej położone tereny nadleśnictwa obejmują część Beskidu Żywieckiego z takimi szczytami jak: Pilsko (1534 m n.p.m.), Romanka (1366 m n.p.m), Palenica (1343 m n.p.m), Mędralowa (1169 m n.p.m) oraz Jałowiec (1111 m n.p.m). Jest to obszar szczególny ze względu na atrakcyjność turystyczną, bliskość dużych aglomeracji miejskich Śląska, Krakowa i Bielska-Białej, a także cenną, dobrze zachowaną przyrodę. To także tutaj znajdują się najwyżej położone lasy gospodarcze w kraju.
Babia Góra (1725 m n.p.m.), nazwana królową Beskidów, leży w parku narodowym sąsiadującym z Nadleśnictwem Jeleśnia. Góruje nad najwyższymi okolicznymi szczytami o kilkaset metrów.
Zima na stokach Pilska
3
b e s k i d m a ły Północna część nadleśnictwa to już Beskid Mały, który jest najbardziej na północ wysuniętym pasmem Karpat. Tutaj szczyty nie sięgają tak wysoko, jak w opisanym wcześniej Beskidzie Żywieckim. Najwyższe góry Beskidu Małego to Czupel (934 m n.p.m.) i Madohora (929 m n.p.m.), nazywana też Łamaną Skałą. Główny grzbiet tego pasma górskiego porastają zwarte lasy, głównie bukowe. Doliny natomiast są zajęte przez stosunkowo duże wsie. Beskid Mały jest przecięty doliną Soły – jednej z większych i ważniejszych beskidzkich rzek.
Widok z lotu ptaka na sztuczne jezioro na szczycie góry Żar.
Dolina Kocierki mocno wcina się pomiędzy grzbiety górskie Beskidu Małego. Jest to jedna z bardziej dzikich i tak mocno zalesionych dużych dolin w Beskidach.
4
Jezioro Żywieckie
W jej przełomowym odcinku zbudowano dwie zapory, dzięki którym utworzyły się sztuczne zbiorniki wodne – Jezioro Żywieckie i Jezioro Międzybrodzkie. Ciekawym i charakterystycznym elementem w tutejszym pejzażu jest zbiornik wodny na szczycie góry Żar. Powstał on jako jeden z elementów szczytowo-pompowej elektrowni wodnej. Główny grzbiet Beskidu Małego przecina jedna z najpiękniejszych dróg w polskich górach. Przebiega ona przez Przełęcz Kocierską i stanowi najkrótsze połączenie Żywca z Andrychowem.
Widok z Rysianki (Beskid Żywiecki) w kierunku północnym. Na horyzoncie pasmo Beskidu Małego przecięte doliną Soły. W dole pogrążona we mgle Kotlina Żywiecka.
5
Nasze
górskie lasy Lasy na terenach o wybitnie górskim charakterze, jak te w Nadleśnictwie Jeleśnia, spełniają szczególnie istotne zadania. Znajduje to odzwierciedlenie w statusie, jaki został im nadany w stosownym zarządzeniu ministra ds. środowiska w 1995 r. 97,6 proc. lasów nadleśnictwa zostało uznanych za lasy ochronne, głównie glebo- i wodochronne, ale też stanowiące ostoje zwierzyny oraz rosnące w miastach lub wokół nich. Prowadzona w nich gospodarka leśna podporządkowana jest pełnionym przez nie funkcjom ochronnym. Ponadto 2 proc. tutejszych lasów rośnie w rezerwatach przyrody. Typowo górski charakter drzewostanów będących w zarządzie Nadleśnictwa Jeleśnia uwidacznia się między innymi w tym, jakie rosną tu gatunki. Dominują świerki, buki i jodły.
42%
Świerk
6
37% buk
Skład gatunkowy naszych lasów
18%
Jodła
3%
pozostałe: olsza, modrzew, jawor, jesion, sosna, wiąz
Jodła to jeden z trzech najważniejszych gatunków w Nadleśnictwie Jeleśnia. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu z uwagi na zanieczyszczenia powietrza gatunek ten borykał się z problemami, dziś dobrze się odnawia i zwiększa udział w górskich lasach.
Królestwem świerka na tym obszarze są przede wszystkim najwyższe partie górskie w Beskidzie Żywieckim, ale występuje on także w niższych położeniach, tworząc lite drzewostany lub będąc jedynie domieszką w buczynach. Niżej, w piętrze klimatyczno-roślinnym regla dolnego, typowymi gatunkami są buk i jodła. Ponadto spotkamy modrzewie, jawory, jesiony, sosny, a także wiązy. W większych dolinach, nad brzegami potoków górskich, często rosną olsze szare.
Na stokach Beskidu Małego buki często tworzą lite, rozległe drzewostany. Na początku maja zachwycają żywą zielenią liści.
7
l a sy
Regla górnego Najwyżej położone lasy nadleśnictwa rosną w strefie klimatyczno-roślinnej regla górnego, która w Beskidach rozciąga się od wysokości ok. 1150 m n.p.m. Tutaj warunki klimatyczne oraz glebowe są zbyt trudne dla większości gatunków spotykanych w dolinach i niżej położonych partiach stoków. Regiel górny to królestwo świerka, będącego gatunkiem borealnym, któremu może tu towarzyszyć pojedynczo rosnąca jarzębina. Warto wspomnieć, że górnoreglowe świerczyny nadleśnictwa są najwyżej położonymi lasami gospodarczymi w Polsce. Wszelkie prace leśne tam prowadzone uwzględniają ich glebochronny i wodochronny charakter, a także duże walory przyrodnicze. Ciekawostką jest występowanie na Madohorze w Beskidzie Małym drzewostanu o cechach boru górnoreglowego zaledwie na wysokości ok. 900 m n.p.m.
Podłoże w najwyższych partiach nadleśnictwa często jest skaliste bądź kamieniste, z bardzo płytką warstwą gleby. Zachowanie trwałości lasu w takich miejscach jest szczególnie ważne.
8
Martwe drewno w warunkach regla górnego, oprócz tego, że stanowi miejsce życia dla grzybów, owadów, mchów czy roślin zielnych, ułatwia wzrost młodego pokolenia drzew, które chętnie kiełkują i ukorzeniają się na powalonych pniach.
9
co na m da je
las?
Las jest miejscem rekreacji. Leśne ścieżki i szlaki turystyczne to doskonałe miejsce na relaksujący spacer i do uprawiania sportów – biegania czy jazdy na rowerze. Dzięki wszechobecnej zieleni łatwo się odprężamy.
Las chroni glebę, wodę, zwierzęta, rośliny i ludzi. Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż gleba leśna i ściółka magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni także przed wiatrem i hałasem.
Las dostarcza surowców – nie tylko drewna, lecz także owoców, grzybów i ziół, które każdy może bezpłatnie zbierać na własny użytek.
Las urozmaica krajobraz. Tereny leśne są bardziej różnorodne i miłe dla oka, zmieniają się wraz z porami roku.
Las daje pracę zarówno leśnikom, jak i pracownikom
zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach prace z zakresu hodowli i ochrony. Dostarcza surowca gwarantującego zatrudnienie pracującym w przemyśle drzewnym.
10
11
j a k o d n aw i a s i ę
Las
Lasy Nadleśnictwa Jeleśnia w znakomitej większości odnawiają się naturalnie. Oznacza to, że młode pokolenie lasu pojawia się dzięki nasionom opadłym na glebę z rosnących w danym miejscu drzew i nie ma potrzeby ich sadzenia. Rolą leśników jest takie kształtowanie warunków świetlnych w lesie poprzez cięcia, aby siewki mogły się rozwinąć, stworzyć młodnik i w końcu stać się dojrzałymi drzewami wydającymi swoje nasiona. Przemiana pokoleń jest procesem długotrwałym i płynnym. W lasach jodłowych może trwać nawet 40 lat.
Siewki jodły masowo pojawiają się po tzw. latach nasiennych, charakteryzujących się dużym urodzajem nasion. W przypadku tego gatunku następują one średnio co cztery – sześć, a nawet osiem lat. Jodła w pierwszych latach życia może rosnąć w ocienieniu. Z czasem zmniejsza się też ilość drzewek na danej powierzchni.
12
Odnowienie jodłowe często tworzy strukturę wysokościową w postaci charakterystycznych stożków.
Kilka jodeł ze starego pokolenia lasu pozostawiono do naturalnej śmierci i rozkładu. To tzw. drzewa ekologiczne – będą stanowiły miejsce życia dla wielu organizmów, wpływając w ten sposób na podniesienie różnorodności biologicznej ekosystemu.
Przez kolejne kilkadziesiąt lat młode buki, szczelnie wypełniające dolinkę, będą konkurować ze sobą o światło, wodę i przestrzeń życiową. W ramach zabiegów hodowlanych leśnicy będą usuwać drzewa chore, wadliwie ukształtowane i takie, które przeszkadzają w rozwoju tym najbardziej wartościowym.
13
górskie
wody Niemal wszystkie cieki wodne w Nadleśnictwie Jeleśnia spływają do Soły, która z kolei, już poza omawianym obszarem, wpada do Wisły. Tylko niewielka część terenów nadleśnictwa stanowi zlewnię Skawy. Liczne strumienie i potoki to nieodzowny element piękna gór, ale ich wezbrane wody niejednokrotnie niszczą drogi, także te leśne. Aby spowolnić spływ wód, a także chronić infrastrukturę drogową, stosuje się zabudowę potoków górskich. Warto wspomnieć, że Nadleśnictwo Jeleśnia brało udział w dużym programie współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej „Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie”.
14
Potok Cebulowy – typowy dla terenów Nadleśnictwa Jeleśnia górski strumień
Na terenie nadleśnictwa, w centrum Sopotni Wielkiej znajduje się największy wodospad w Beskidach, który ma ok. 10 m wysokości.
Zabudowa potoku Glinne w Korbielowie
15
z a s a dy p o z y s k a n i a
drewna
Pozyskanie drewna jest ściśle związane z przemianą pokoleń w lasach. Leśnicy wyznaczają do wycinki te drzewa, które osiągnęły już dojrzałość, wydały nasiona, hamują swój przyrost na grubość i wysokość, a pod ich koronami zaczynają pojawiać się młode drzewka, które je zastąpią. Praca przy pozyskaniu drewna, zwłaszcza w górach, jest trudna i niebezpieczna. Niekiedy już samo dotarcie na powierzchnię, gdzie ma być prowadzona ścinka bądź zrywka, kosztuje dużo wysiłku. Warto wiedzieć, że do transportu drewna konieczne jest utrzymanie odpowiedniej infrastruktury drogowej w lasach, zwłaszcza na obszarach górskich.
Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam
16
Całość drewna pozyskiwanego w lasach jest dokładnie mierzona, znakowana i ewidencjonowana. Sprzedaż surowca dla firm odbywa się poprzez stworzone do tego celu aukcje internetowe.
Po ścince drewno jest zrywane na składnicę najczęściej przy pomocy specjalistycznych ciągników, a następnie wywożone jest wysokotonażowymi samochodami. Zrywka konna powoduje niewielkie szkody w ekosystemie leśnym i ma zastosowanie w trudno dostępnym terenie. 17
Drewno – surowiec
niezwykły Drewno znajduje niezliczone zastosowania – w budownictwie, wykończeniu wnętrz, meblarstwie, przemyśle papierniczym, produkcji instrumentów muzycznych czy zabawek dla dzieci. Wystarczy rozejrzeć się dookoła, by zdać sobie sprawę jak wiele przedmiotów z drewna znajduje się wokół nas. Co jednak najważniejsze, jest to surowiec powstający tylko i wyłącznie dzięki siłom natury – energii Słońca, wodzie, powietrzu i składnikom pokarmowym zawartym w glebie. Drewniane przedmioty, nawet kiedy przestają nam służyć, nie są zagrożeniem dla środowiska. Drewno pochodzi z lasów, jednak pozyskiwanie mniejszej jego ilości niż przyrasta na pniu w tym samym okresie powoduje, że zasoby tego surowca nie są uszczuplane. W Polsce pozyskuje się rokrocznie ok. 55–60 proc. rocznego przyrostu.
Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam
18
Leśniczówka we wsi Świnna to doskonały przykład trwałego budownictwa z drewna
Drewno to doskonały surowiec opałowy. Używany jest zarówno w piecach centralnego ogrzewania – także w postaci zrębków oraz trocin – jak i w coraz popularniejszych kominkach i stylowych piecach przeznaczonych do spalania drewna.
Drewniane zabawki cieszą się niesłabnącą popularnością
19
ochrona
przyrody Na omawianym terenie funkcjonują różne formy ochrony przyrody – od parków krajobrazowych, pomników przyrody i obszarów Natura 2000 zajmujących 70 proc. powierzchni nadleśnictwa, po rezerwaty przyrody, które tworzy się tam, gdzie naturalne siedliska są najlepiej zachowane. Powołano ich tutaj siedem, o łącznej powierzchni w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ponad 240 ha. Największy to rezerwat Pilsko zajmujący ponad 105 ha. Obejmuje on najwyższe partie góry o tej samej nazwie z dużymi fragmentami zarośli kosodrzewiny, której naturalne siedliska w Beskidach znajdują się jeszcze tylko na wyższej Babiej Górze. W niższych partiach rezerwatu rośnie górnoreglowy bór świerkowy. Pozostałe rezerwaty na terenie nadleśnictwa to: Pod Rysianką, Romanka, Gawroniec, Madohora, Szeroka oraz Grapa.
20
Północne zbocza rezerwatu Pilsko pokryte kosówką. Wodkok z Pięciu Kopców (nizszy, północny wierzchołek Pilska)
r e z e r wat y
W rezerwacie Romanka ochronie podlega górnoreglowy bór świerkowy, gdzie możemy obserwować naturalne procesy rozpadu i odnawiania się drzewostanów.
Rezerwat Pod Rysianką został utworzony w źródliskowej części doliny potoku Sopotnia Wielka. Chroni dobrze zachowany, naturalny, dolnoreglowy las, tworzony przez buki, świerki oraz jodły.
21
g at u n k i c h r o n i o n e i p o m n i k i p r z y r o dy
Rozległe beskidzkie lasy, zwłaszcza w południowej części nadleśnictwa, są domem dla wielu rzadkich gatunków zwierząt, które w innych częściach Polski i Europy są dużą rzadkością lub nie występują już wcale. Żyją tu duże drapieżne ssaki, jak ryś, niedźwiedź i wilk, dla którego wyznaczono okresową strefę ochronną. Z rzadkich ptaków na terenie nadleśnictwa gnieżdżą się min. piękne głuszce, dzięcioł trójpalczasty oraz sóweczka objęta całoroczną ochroną strefową.
22
Ryś to jeden z najrzadszych naszych drapieżników. W Polsce żyje jedynie w Karpatach i kilku większych kompleksach leśnych na nizinach.
Na terenie nadleśnictwa wyznaczono 9 pomników przyrody. Są nimi stare drzewa, jaskinie, ale też wychodnia skalna nazywana „Basztą Skalną” o wysokości około 10 m.
Tojad morawski
Dzięcioł trójpalczasty
Głuszec
23
na szlaku –
turystyka Obszar nadleśnictwa dla pasjonatów turystyki górskiej jest jednym z najbardziej atrakcyjnych w Polsce. Gęsta sieć szlaków turystycznych umożliwia dotarcie niemal na każdy znaczący szczyt w tej okolicy. Tutaj przebiega między innymi Główny Szlak Beskidzki, który łączy dwa przeciwległe krańce polskich Karpat. Przy najważniejszych szlakach turystycznych i w miejscach atrakcyjnych widokowo Nadleśnictwo Jeleśnia zadbało o miejsca wypoczynku.
Miejsce postoju pojazdów usytuowane w Korbielowie przy żółtym szlaku prowadzącym na Pilsko. Wychodząc w góry można zostawić tu samochód, a także odpocząć po zakończonej wędrówce.
24
Szlak prowadzący z Korbielowa na Halę Miziową
Sed ut perspiciatis unde omnis iste natus error sit voluptatem accusantium doloremque laudantium, totam rem aperiam
Szlak turystyczny biegnący granicą państwową pomiędzy Polską a Słowacją w kopule szczytowej Pilska
25
turyst y k a –
atrakcje Beskid Żywiecki oraz Beskid Mały w granicach Nadleśnictwa Jeleśnia to nie tylko raj dla miłośników przemierzania górskich szlaków. Znajduje się tu wiele innych atrakcji turystycznych unikatowych w skali całego kraju. Najciekawszymi zabytkami okolicy są: Stara Karczma w Jeleśni, zamek w Żywcu wraz w okalającym go parkiem, a także doskonale zorganizowane Muzeum Browaru Żywiec, gdzie można poznać historię browarnictwa. Warto także zobaczyć drewnianą kaplicę w Kiełbasowie, będącą pod opieką miejscowych leśników. Jeziora Żywieckie i Międzybrodzkie przyciągają amatorów sportów wodnych. Natomiast narciarze mogą korzystać z wyciągów i stoków na Pilsku i górze Żar.
Drewniana karczma w Jeleśni o konstrukcji zrębowej jest jedną z dwóch oryginalnych tego typu karczm w Polsce. To jeden z ciekawszych i cenniejszych zabytków w tej okolicy. Dokładna data jej powstania nie jest znana, ale zbudowano ją prawdopodobnie w XVII w.
26
Stary zamek w Żywcu
Kaplica w Kiełbasowie
Góra Żar to doskonały punkt widokowy, z którego można podziwiać pasma Beskidu Małego, Żywieckiego i Śląskiego. Można się tu dostać w wygodny i szybki sposób kolejką linowo-terenową.
27
j a k z ac h o wać s i ę
w lesie
Nie stwarzaj zagrożenia pożarowego.
Nie rozpalaj ognisk poza miejscami do tego wyznaczonymi.
Nie zaśmiecaj terenów leśnych.
W trakcie spacerów i grzybobrania swoje odpady zabieraj ze sobą.
Samochód pozostaw na parkingu
lub w specjalnie przygotowanym do tego miejscu postojowym.
Nie spuszczaj psa ze smyczy.
Psy mogą być niebezpieczne dla mieszkających w lesie zwierząt.
Nie hałasuj.
Głośne zachowanie nie tylko płoszy zwierzęta, lecz także może przeszkadzać innym w odpoczynku.
Nie niszcz nieznanych Ci grzybów i roślin.
Są one pokarmem dla zwierząt mieszkających w lesie, a także częścią ekosystemu.
Nie podchodź do dzikich zwierząt.
Zwierzę, które nie płoszy się na Twój widok, stanowi zagrożenie, ponieważ jest prawdopodobnie chore bądź ranne.
Biwakuj w miejscach do tego przeznaczonych. Swój namiot rozkładaj tylko tam, gdzie będziesz bezpieczny.
28
29
Międzybrodzie Żywieckie
Leśnictwo Kocierz Rychwałdzki
12
Czernichów Leśnictwo Czernichów
Leśnictwo Kocierz Moszczanicki
Łodygowice
Zarzecze
Okrajnik
Leśnictwo Ślemień
Leśnictwo Gilowice
Oczków
Bierna
Leśnictwo Zakocierz
Łysina
Kocierz Moszczanicki
Tresna
9 10
11
Las
14
Jezioro Żywieckie
Łękawica
Ślemień
13
Kocoń
Gilowice Pietrzykowice
Rychwałd
Żywiec
Pewel Ślemieńska
Rychwałdek
Cicha Świnna Leśnictwo Kiełbasów
Trzebinia
Mutne
Pewel Mała
Pewel Wielka Leśnictwo Koszarawa Cicha
15
1
Koszarawa
Przyłęków
2 7
Jeleśnia Przyborów
Leśnictwo Romanka Dolna
Leśnictwo Koszarawa Bystra
8
Krzyżowa
Sopotnia Wielka
siedziba nadleśnictwa
Leśnictwo Romanka Górna
Leśnictwo Sopotnia Potok
siedziba leśnictwa 5
lasy w zarządzie PGL LP
riverbank; water
30
Korbielów
Leśnictwo Sopotnia Górna
Leśnictwo Sopotnia Dolna
Krzyżówki
3
4
granice leśnictw
lasy innej własności
6
Leśnictwo Korbielów
Korbielów
Nadleśnictwo Jeleśnia
ul. Suska 5, 34-340 Jeleśnia tel./faks +48 33 863 61 31
Nadleśnictwo Jeleśnia
jelesnia@katowice.lasy.gov.pl www.jelesnia.katowice.lasy.gov.pl
1
Koszarawa Cicha tel. 608 628 661
6
Sopotnia Potok tel. 608 526 875
11
Kocierz Moszczanicki tel. 608 527 131
2
Koszarawa Bystra tel. 606 412 255
7
Romanka Dolna tel. 608 527 204
12
Czernichów tel. 608 628 749
3
Korbielów tel. 608 628 697
8
Romanka Górna tel. 608 526 817
13
Ślemień tel. 608 628 767
4
Sopotnia Dolna tel. 608 526 905
9
Zakocierz tel. 608 550 677
14
Gilowice tel. 608 627 383
5
Sopotnia Górna tel. 692 443 327
10
Kocierz Rychwałdzki tel. 608 527 331
15
Kiełbasów tel. 606 687 055
31
Nadleśnictwo Jeleśnia
Widok na Babią Górę ze szlaku granicznego prowadzącego z przełęczy Glinne na Pilsko Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Małgorzata Haze Projekt, DTP: Joanna Kozek
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; Adam Jankowski (s. 5); Karolina Morkisz (s. 23); Fotolia: Elenathewise (s. 19), Ingo Bartussek (s. 19), Tomasz Zajda (s. 19), amixstudio (s. 19), elitravo (s. 22), Ornitolog82 (s. 23), sun_time (s. 23); Wikipedia: Michal Klajban (s. 23)