Nadleśnictwo Kalisz
N
adleśnictwo Kalisz jest położone w środkowej Polsce, na terenie Niziny Południowowielkopolskiej.
Dominuje tu krajobraz rolniczy – pola uprawne, łąki i sady zajmują trzy czwarte powierzchni. Niemniej liczne, rozdrobnione kompleksy leśne oraz zadrzewienia i doliny rzeczne powodują, że pejzażom w tych okolicach nie sposób odmówić uroku. Atrakcyjność tych terenów wzbogacają ciekawostki przyrodnicze chronione w rezerwatach oraz najstarsze miasto w Polsce – Kalisz.
Nadleśnictwo Kalisz
Przyroda i krajobraz Nadleśnictwa Kalisz
Lasy pod naszą opieką
N
a to, jakie lasy występują na danym terenie, wpływa wiele czynników. Te najważniejsze – klimat oraz gleby – zależą od samej natury, ale wielowiekowa działalność człowieka również przyczyniła się do wyglądu dzisiejszych drzewostanów. Na terenie Nadleśnictwa Kalisz zarówno rodzaje gleb, warunki klimatyczne, jak i działalność 4
Sztuczny zbiornik wodny przy szkółce leśnej nie tylko jest źródłem wody używanej do nawadniania szkółki, lecz także wpływa korzystnie na różnorodność biologiczną.
W szkółce leśnej produkuje się sadzonki, które po dwóch, trzech latach zostaną wysadzone w teren i wyrosną z nich potężne drzewa – tworząc las.
Drzewostany dębowe zajmują najżyźniejsze gleby na terenie Nadleśnictwa Kalisz.
człowieka sprawiły, że dominują tu bory sosnowe. Sosna tworzy tutejsze lasy aż w 90 proc. Ten gatunek dobrze czuje się na ubogich glebach okolic Kalisza i znosi stosunkowo niskie opady. Tam, gdzie warunki naturalne pozwalają – czyli gdzie gleba jest żyźniejsza – rosną gatunki bardziej wymagające, jak dąb, zajmujący w skali nadleśnictwa 5 proc. powierzchni leśnych, oraz nieco mniej liczna brzoza. Rzadziej spotkamy tu olsze, modrzewie, klony czy buki. Warto wspomnieć, że na tym terenie znajduje się wyspowe stanowisko jodły, która w lasach Nadleśnictwa Kalisz ma północną granicę występowania.
5
LAS JEST MIEJSCEM REKREACJI. Leśne ścieżki i szlaki turystyczne to doskonałe miejsce na relaksujący spacer i idealny teren do uprawiania sportów – biegania czy jazdy na rowerze. Otoczenie zielenią sprawia, że łatwo się odprężamy. LAS DAJE PRACĘ zarówno leśnikom, jak i pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach prace z zakresu hodowli i ochrony. Dostarcza surowca gwarantującego zatrudnienie pracującym w przemyśle drzewnym. LAS CHRONI glebę, wodę, zwierzęta, rośliny i ludzi. Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż gleba leśna i ściółka magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni także przed wiatrem i hałasem.
LAS DOSTARCZA SUROWCÓW – nie tylko drewna, lecz także owoców, grzybów i ziół, które każdy może bezpłatnie zbierać na własny użytek.
LAS UROZMAICA KRAJOBRAZ. Tereny leśne są bardziej różnorodne i miłe dla oka, zmieniają się wraz z porami roku.
6
Funkcje lasów
Przyroda pod ochroną Rzeka Swędrnia wraz z doliną stanowią jeden z ważniejszych, z punktu widzenia ochrony przyrody, terenów w Nadleśnictwie Kalisz. 8
N
ajcenniejsze fragmenty przyrody znajdujące się na terenie Nadleśnictwa Kalisz są objęte rozmaitymi formami ochrony. Funkcjonują tu zarówno rezerwaty przyrody (Olbina, Brzeziny i Torfowisko Lis), pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu (Dolina rzeki
Chrobotek reniferowy – porost, który rośnie na najuboższych siedliskach, np. w borach suchych.
Bocian czarny to jeden z gatunków, dla którego wyznacza się ochronę strefową wokół gniazd. Na zdjęciu obrączkowanie młodych osobników.
Jeden z 69 okazałych dębów na skarpie rzeki Swędrni, które stanowią grupowy pomnik przyrody.
Swędrni oraz Dolina rzeki Prosny), jak i obszar sieci Natura 2000 (Dolina Swędrni). Ta ostatnia forma ochrony przyrody związana jest z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Stanowi zintegrowany system ochrony najcenniejszych siedlisk przyrodniczych na terenie państw członkowskich.
W jodłowym rezerwacie Olbina przyroda rządzi się swoimi prawami już ponad pół wieku.
10
Trzeba wspomnieć, że ochrona przyrody dotyczy nie tylko wybranych obszarów, lecz także gatunków roślin, grzybów i zwierząt bez względu na miejsce ich występowania. Na terenie nadleśnictwa rosną takie cenne gatunki jak: lilia złotogłów, chrobotek reniferowy czy bagno zwyczajne. Ze zwierząt warto wymienić żyjące tu bobry i bociany czarne. Jedną
W rezerwacie Olbina możemy podpatrywać naturalne procesy przyrodnicze – tu siewki jodeł odnalazły warunki do skiełkowania na powalonej kłodzie.
Rezerwat Brzeziny o powierzchni 4,41 ha został utworzony głównie dla ochrony jednego z nielicznych stanowisk okazałej paproci długosza królewskiego.
Puszczyka zwyczajnego można zobaczyć lub usłyszeć w kompleksach leśnych południowej części nadleśnictwa. To sowa średniej wielkości, która żywi się głównie gryzoniami, ale też dżdżownicami czy chrząszczami. z największych ciekawostek i atrakcji przyrodniczych tego terenu jest fragment prawie dwustuletniego boru jodłowego, który jest chroniony już od 1938 r. w rezerwacie Olbina. Jodła występuje tu przy północnej granicy swojego zasięgu. Dzięki ścieżce przyrodniczej, która została wyznaczona przez nadleśnictwo, poznamy najciekawsze fragmenty rezerwatu.
Przemiana pokoleń w lasach Siewki sosny w pierwszych latach życia muszą konkurować o wodę, światło i przestrzeń z krzewinkami borówek.
Nasiona dorodnych sosen pozostawionych na zrębie, czyli miejscu, gdzie wycięto drzewa z racji ich wieku, dadzą początek nowemu pokoleniu lasu, który wyrośnie na tym terenie.
Dojrzały drzewostan sąsiadujący ze zrębem jest źródłem nasion, które trafiają na odkrytą glebę dzięki wiatrom i skrzydełkom pozwalającym przemieszczać się im na znaczne odległości. To tzw. samosiew boczny.
Z nasion, które trafiają na podatną glebę, wyrasta nawet kilkadziesiąt młodych sosen na metrze kwadratowym.
Drewno
– pozyskanie i zastosowanie
Drewno pozyskiwane w Lasach Państwowych jest specjalnie oznaczane i podlega dokładnej ewidencji. Warto wiedzieć, że pozyskanie w dziesięcioletnim okresie nie może być większe od przyrostu drewna „na pniu”. Dzięki tej zasadzie – fundamentalnej w modelu polskiego leśnictwa – zapas drewna w polskich lasach stale się zwiększa i mamy pewność, że nie zabraknie go dla przyszłych pokoleń.
Drewno jest surowcem, który mimo postępu technicznego i powstawania coraz to nowych materiałów cieszy się niesłabnącą popularnością. Jego doskonałe właściwości fizyczne i energetyczne sprawiają, że jest jednym z surowców najczęściej wykorzystywanych przez człowieka, praktycznie od zawsze. Drewno doskonale sprawdza się w konstrukcjach budowlanych, w produkcji mebli, zabawek, instrumentów muzycznych, galanterii kuchennej, przemyśle papierniczym, a także jako opał. Co szczególnie warte podkreślenia – w odróżnieniu od ropy i węgla – drewno jest surowcem w pełni odnawialnym, wytwarzanym przez naturę z wody, światła i składników mineralnych zawartych w glebie.
Ochronimy nasze lasy
J
ednym z podstawowych obowiązków leśników jest dbanie o stan lasu. Nawet dorodne drzewostany nie są niezniszczalne, a czynniki, które mogą zagrażać ich stabilności, są liczne i różnorodne. Szkody o znacznych rozmiarach mogą być powodowane przez pożary – szczególnie groźne w litych drzewostanach iglastych. Jednakże dobrze 16
Szybkie ugaszenie pożaru wymaga koordynacji działań leśników i strażaków.
Grodzenia, na które niekiedy można natknąć się w lesie, to zabezpieczenie młodych drzew przed jeleniami i sarnami.
Barczatka sosnówka to owad, który w fazie rozwojowej gąsienicy żywi się igłami sosen. Masowy ich pojaw może powodować duże szkody.
zorganizowany system przeciwpożarowy, opierający się na wczesnym wykrywaniu zarzewi ognia i szybkich akcjach gaśniczych, sprawia, że udaje się unikać katastrof na dużą skalę. Inne niebezpieczeństwa to te pochodzące od naturalnych wrogów drzew – głównie owadów żerujących w koronach. Szczególnie niebezpieczne – nawet dla dużych połaci drzewostanów sosnowych – mogą być gradacje barczatki sosnówki i brudnicy mniszki. Niemałym problemem jest także ochrona upraw leśnych przed zwierzyną – jeleniami i sarnami – które zgryzają młode pędy drzew, uniemożliwiając bądź hamując ich wzrost. 17
Uczymy o lasach
E
dukacja leśna od kilkunastu lat jest jednym z najważniejszych działań leśników w Polsce. Nadleśnictwo Kalisz, ze względu na duże zaludnienie obszaru, na którym gospodaruje, jest szczególnie zaangażowane w tę działalność. Prowadzone przez leśników zajęcia odbywają się
18
Jeden z przystanków na ścieżce edukacyjnej, na którym można się dowiedzieć, w jakich budkach gniazdują różne gatunki naszych ptaków.
Zajęcia plenerowe z wykorzystaniem drewna jako materiału, na którym można z powodzeniem malować.
w lesie i w szkołach, ale przede wszystkim w specjalnie stworzonym z tą myślą Leśnym Ośrodku Edukacyjnym „Las Winiarski”, który znajduje się w granicach ponadstutysięcznego Kalisza. To miejsce, w którym można poznać otaczające nas rośliny i zwierzęta oraz dowiedzieć się, jak funkcjonuje las oraz gospodarka leśna. Zajęcia mogą być tu prowadzone zarówno w warunkach kameralnych – w specjalnie przygotowanej sali, jak i na ścieżce przyrodniczej biegnącej w pobliskim lesie. Różnorodność form przekazywania wiedzy na zajęciach z leśnikami sprawia, że dzieci bardzo chętnie w nich uczestniczą.
19
Na zajęciach z leśnikami dzieci poznają nie tylko przyrodę, lecz także zagadnienia związane z pozyskaniem drewna. Nowoczesne, olbrzymie maszyny zawsze budzą duże zainteresowanie.
Tematy prezentowane na ścieżce przyrodniczej w Winiarskim Lesie związane są zarówno z przyrodą, jak i z samą gospodarką leśną – można tu obejrzeć przekroje drzew, a kilka kroków dalej stary sprzęt leśny.
Gdy aura nie dopisuje, zajęcia mogą być prowadzone w specjalnie przygotowanej i dobrze wyposażonej sali edukacyjnej.
Akcje sadzenia lasu to dobra okaz ja do tego, by przybliżyć zagadnienia związane z lokalną przyrodą i uwrażliwić ludzi na jej problemy.
Zabytki Kalisza Centrum miasta wyznacza rynek z neoklasycystycznym ratuszem wybudowanym w latach 1920–1924 staraniem Komitetu Odbudowy Kalisza. 22
K
alisz uznawany jest za najstarsze miasto w Polsce. To za sprawą licznych odkryć archeologicznych świadczących o osadnictwie trwającym tu przez tysiąclecia – od neolitu przez okres rzymski aż po średniowiecze, a także dzięki słynnej wzmiance Klaudiusza Ptolemeusza o Kalisii z 158 r. n.e. Mimo tak starej metryki
Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu mieści się w pięknie położonym budynku, którego trwającą aż 16 lat budowę rozpoczęto w 1920 r. Od 1961 r. organizowane są tu Kaliskie Spotkania Teatralne. Kaliski Gród Piastów to zrekonstruowana kilka lat temu wczesnośredniowieczna osada, na terenie której zachowało się część wałów obronnych i fundamenty romańskiej kolegiaty. Jednym z ważniejszych zabytków Kalisza jest bazylika, gdzie znajduje się sanktuarium św. Józefa z Nazaretu. Kościół wzniesiono w 1353 r. i przebudowano po 1790 r. w stylu późnobarokowym. W jego wnętrzu zachowało się gotyckie prezbiterium. prawa miejskie Kalisz uzyskał dopiero w połowie XIII w. Dziś jest ważnym ośrodkiem miejskim w tej części Polski i jednym z najciekawszych miejsc turystycznych w skali całego kraju.
Park Miejski w Kaliszu w stylu angielskim z 1798 r. jest najstarszym tego typu założeniem urbanistycznym w Polsce, w 1964 r. został wpisany do rejestru zabytków.
rys
1 2 3 4 5 6 7 8 999
nzw_ob KAZALA ORLA GÓRA MORAWIN WINIARY ZAJĄCZKI WRÓBEL BRZEZINY WILCZE ŁUGI KALISZ
0
2,5
nr_inw
rys
1 2 3 4 5 6 7 8 999
5
a
L LP
1
Szałe, ul. Kaliska 195 62-860 Opatówek tel. 62 7664440, faks 62 7664446 kalisz@poznan.lasy.gov.pl www.kalisz.poznan.lasy.gov.pl
L e ś n i c t w o K a z a l a
Ceków
10 Km
10 Km
Nadleśnictwo Kalisz
1
L e ś n i c t w o K a z a l a
2
Ceków
znajdź nas!
2
12;25
Kalisz 25
450
470 471
12;25
Kalisz Tłokinia Wielka
4 N
450
25
4
Sierzchów
Opatówek
N
450
zb. Pokrzywnica
Wolica
Tłokinia Wielka
kancelaria leśnictwa
rezerwat
P
r o
Godziesze Wielkie
lasy innej własności JEZIORO granice leśnictw MIEJSCOW granica nadleśnitwa
12 L e ś n i c t w o W i n i a r y
Godziesze Wielkie Iwanowice
L e ś n i c t w o Z a j ą c z k i
Iwanowice
L e ś n i c t w o Z a j ą c z k i
Zajączki
Zajączki
P
s n a
L e ś n i c t w o B r z e z i n y
5
Brzeziny
r o
s n 449 a
lasy innej własności Pieczyska
L e ś n i c t w o W i l c z e Ł u g i
8
7
449
L e ś n i c t w o B r z e z i n y
6 L e ś n i c t w o W r ó b e l
lasy w zarządzie PGL LP JEZIORO granice leśnictw MIEJSCOW granica nadleśnitwa
lasy w zarządzie PGL LP
Szczytniki
Zadowice
miejsce postojowe parking
rezerwat
Szczytniki
Torfowisko Lis
Zadowice
Sierzchów
zb. Pokrzywnica
Wolica
Lis
siedziba nadleśnictwa
parking
L e śRezerwat n i c t w o W Torfowisko i n i a r y
Rezerwat Legenda
miejsce postojowe
Opatówek
12
5
Brzeziny Rezerwat Brzeziny Rezerwat Olbina
Pieczyska
L e ś n i c t w o W i l c z e Ł u g i
8
1.
Leśnictwo Kazala
2.
Leśnictwo Orla Góra
3.
Leśnictwo Morawin
4.
Leśnictwo Winiary
5.
Leśnictwo Zajączki
6.
Leśnictwo Wróbel
Rezerwat 7. Brzeziny 8.
6 L e ś n i c t w o W r ó b e l
Leśnictwo Brzeziny Leśnictwo Wilcze Ługi
Rezerwat Olbina
7 Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Kontakt: Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Tomasz Dębiec Korekta: Małgorzata Haze Projekt, DTP: Joanna Kozek
Zadow
siedziba nadleśnictwa
L e ś n i c t w o M o r a w i n
L e ś n i c t w o M o r a w i n
Rezerwat Torfowisko Lis
kancelaria leśnictwa
471
Koźminek
Koźminek
12;25
Legenda
zb. Murowaniec
zb. Murowaniec
470
25
Lisków
Kamień Lisków
Kamień
Kalisz
3
L e ś n i c t w o O r l a G ó r a
3
L e ś n i c t w o O r l a G ó r a
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; archiwum Nadleśnictwa Kalisz str.: 16, 17, 18, 19, 20, 21; Paweł T. Dolata s. 9; Fotolia: (fotocejen str. 11, ftfoxfoto str. 15, rudrtv str. 15, kei u str. 15, markrubens str. 15, Bocman1973 str. 17), Wikipedia Paul Morris str. 9
P