Nadleśnictwo Konstantynowo
Warunki przyrodnicze nadleśnictwa
N
adleśnictwo Konstantynowo jest położone na południe od Poznania, na Pojezierzu Wielkopolskim. Gospodaruje na ponad 12,2 tys. ha gruntów, a jego zasięg terytorialny to 107 tys. ha. Teren nadleśnictwa w przeważającej części ma charakter równinny, można tu jednak również zauważyć pas wzgórz morenowych. Pejzaż tej części Wielkopolski urozmaica pełna rozlewisk dolina Warty, wyznaczająca wschodnią granicę nadleśnictwa, a także liczne jeziora rynnowe, m.in.: Strykowskie, Niepruszewskie, Lusowskie i Dębno.
2
Najbardziej charakterystyczne dla tutejszego terenu są rozległe pola uprawne.
Do wyróżniających elementów wielkopolskiego krajobrazu należą niezwykle malownicze aleje starych drzew rosnących wzdłuż dróg. Często tworzą je dęby należące do najbardziej długowiecznych gatunków drzew.
3
Nasze lasy
N
ajważniejszymi czynnikami warunkującymi to, jakie gatunki tworzą lasy na danym terenie, są klimat oraz gleby. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Konstantynowo występują zarówno żyzne gleby brunatnoziemne i czarnoziemne, jak i uboższe – bielicowe oraz rdzawe. Obszary charakteryzujące się dużą żyznością zostały w większości zagospodarowane pod uprawy rolne. Dlatego na terenie zarządzanym przez nadleśnictwo 60 proc. lasów rośnie na glebach bielicowych i rdzawych, które tworzą siedliska borowe. Występują tam głównie sosny oraz brzozy, czyli gatunki o niskich wymaganiach glebowych, a w dolnym piętrze drzewostanów także dęby. Na siedliskach 4
Skład gatunkowy naszych lasów:
67% SOSNA
11% DĄB
żyźniejszych – lasowych, spotkamy przede wszystkim dęby, jesiony i olsze. Dwa ostatnie gatunki tworzą szczególnie malownicze nadrzeczne lasy łęgowe. Lesistość terenu w granicach zasięgu terytorialnego nadleśnictwa wynosi niecałe 13 proc.
6%
BRZOZA
6%
OLSZA
3%
JESION
7%
POZOSTAŁE
Martwe drewno to ważny element ekosystemów leśnych. Jest miejscem życia dla wielu organizmów, zarówno grzybów, roślin, jak i zwierząt. Ponadto wchłania duże ilości wody, którą oddaje podczas suszy i rozkładając się wzbogaca glebę w materię organiczną. 5
Funkcje lasów
LAS JEST MIEJSCEM REKREACJI. Leśne ścieżki i szlaki turystyczne to doskonałe miejsce na relaksujący spacer i do uprawiania sportów – biegania czy jazdy na rowerze. Dzięki wszechobecnej zieleni łatwo się odprężamy. LAS DAJE PRACĘ zarówno leśnikom, jak i pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach prace z zakresu hodowli i ochrony. Dostarcza surowca gwarantującego zatrudnienie pracującym w przemyśle drzewnym. LAS CHRONI glebę, wodę, zwierzęta, rośliny i ludzi. Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż gleba leśna i ściółka magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni także przed wiatrem i hałasem. LAS DOSTARCZA SUROWCÓW – nie tylko drewna, lecz także owoców, grzybów i ziół, które każdy może bezpłatnie zbierać na własny użytek.
LAS UROZMAICA KRAJOBRAZ. Tereny leśne są bardziej różnorodne i miłe dla oka, zmieniają się wraz z porami roku.
6
7
Przemiana pokoleń w lasach Drzewostan sąsiadujący ze zrębem będzie odnawiany w podobny sposób w momencie uzyskania dojrzałości, tj. w wieku około stu lat.
8
Najpóźniej pięć lat po wycięciu dojrzałego drzewostanu leśnicy muszą doprowadzić do ponownego pojawienia się lasu na danej powierzchni. Młode drzewka są sadzone lub wyrastają z nasion pochodzących z sąsiednich drzew.
Sosny pozostawione na zrębie (tzw. nasienniki) będą stanowić źródło nasion, które dadzą początek nowemu pokoleniu lasu.
Świerki, wymagające dużej wilgotności gleby i powietrza, najlepiej czują się na północy kontynentu oraz w wyższych położeniach górskich; w tutejszych lasach drzewa te często tworzą jedynie dolne piętro drzewostanu pod przewyższającymi je sosnami.
9
Pozyskanie drewna
G
łównym dostawcą drewna na polski rynek są Lasy Państwowe. Zanim jednak zostanie ono pozyskane, dokładnie określana jest jego ilość, która może być wycięta bez szkody dla środowiska. W skali całego kraju, w ciągu roku, jest to z reguły ok. 70 proc. drewna, które przyrasta w tym czasie. Racjonalna gospodarka prowadzona przez Lasy Państwowe zapewnia dostawy surowca drzewnego, nie uszczuplając jednocześnie jego zasobów na pniu. W pierwszej kolejności ścina się drzewa chore lub źle ukształtowane oraz egzemplarze przeszkadzające w rozwoju lepiej rokującym, a na etapie odnowienia lasu dojrzałe drzewa hamujące rozwój młodego pokolenia. 10
Numery nadawane każdej sztuce i stosowi drewna zawierają informację na temat miejsca jego pozyskania.
Praca w lesie przy pozyskaniu drewna to trudna i niebezpieczna profesja wymagająca specjalistycznego przeszkolenia i wiedzy. Poziom bezpieczeństwa podnosi się wraz z coraz szerzej wprowadzanymi maszynami wielooperacyjnymi sterowanymi przez operatorów z bezpiecznej kabiny.
11
Drewno – surowiec doskonały
D
rewno to niezwykły surowiec, który towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Wykorzystywane było do bardzo wielu celów – jako materiał opałowy, budulcowy, tworzywo do produkcji broni, mebli, elementów ozdobnych. Pomimo znacznego skoku cywilizacyjnego, przy rozwoju technik produkcji tworzyw sztucznych – drewno nie traci na popularności. Meble, całe budynki lub choćby ich elementy: wykończenia czy więźby dachowe, podłogi, okna, a także instrumenty muzyczne i wiele rodzajów zabawek – to wszystko jest wykonane właśnie z drewna. Służy ono również do produkcji papieru i w dalszym ciągu chętnie jest przeznaczane na opał. 12
Szacuje się, że drewno ma ok. 30 tys. zastosowań. Rozejrzyj się po swoim domu, a przekonasz się, że pełno w nim przedmiotów wykonanych z tego surowca.
BU
DOWNICT WO
N
O
TR
P
A
W
Ę
Ł
P
A
T
Y
ZAB
MEBLE
AWKI
ZA
P
R I E
INST
R
UM
E
N
Drewno powstaje tylko i wyłącznie dzięki siłom natury – energii słońca, wodzie, powietrzu i składnikom pokarmowym zawartym w glebie. Trzeba pamiętać, że w odróżnieniu od paliw kopalnych – węgla i ropy – jest surowcem odnawialnym w dość krótkim czasie. W lasach mądrze zagospodarowanych nigdy go nie zabraknie.
13
Ochrona lasu
O
chrona lasu to jedna z ważniejszych dziedzin leśnictwa. Najmłodsze pokolenie drzew jest narażone na zgryzanie wierzchołkowych pędów i obdzieranie kory (spałowanie) przez zwierzynę płową – głównie sarny i jelenie. Uprawy cennych gatunków grodzi się siatką uniemożliwiającą wtargnięcie im do „leśnej stołówki”. Lasom zagrażają też owady, żerujące zarówno na liściach, igłach, korzeniach, jak i pod korą drzew. Stały monitoring ich populacji pozwala przedsięwziąć środki zaradcze, takie jak usuwanie drzew zasiedlonych czy – w skrajnych przypadkach – opryski chemiczne całych drzewostanów. 14
Dęby zabezpieczone przed zgryzaniem przez bobry.
W każdym wieku las trzeba chronić przed pożarem. Służą temu dostrzegalnie pożarowe, system łączności, zbiorniki przeciwpożarowe oraz drogi zapewniające przejazd ciężkim wozom straży pożarnej. 15
Ochrona przyrody
N
a terenie nadleśnictwa wyznaczono trzy rezerwaty przyrody. Największy z nich – Krajkowo, obejmuje 165 ha nadwarciańskich łęgów, starorzeczy, łąk i bagien. To raj dla 115 gatunków stwierdzonych tu ptaków, m.in. żurawi, czapli, błotniaków, a także pięknego owada: kozioroga dębosza. Rezerwat Goździk Siny w Grzybnie chroni z kolei stanowisko krytycznie zagrożonego goździka sinego. Rezerwat Urbanowo obejmuje łęgi jesionowo-olszowe oraz wiązowo-jesionowe. Na jego terenie można spotkać leśnego storczyka – kruszczyka szerokolistnego.
16
Nadleśnictwo każdego roku we współpracy z kołami łowieckimi wsiedla kuropatwy, zasilające ich populację w terenie.
Goździk siny
Bielik
Bocian czarny
Bieliki, kanie rude oraz bociany czarne to gatunki rzadkich ptaków, dla ochrony których wyznaczono w naszym nadleśnictwie aż 13 stref ochrony. W miejscach tych, w promieniu od 100 m do 500 m (w zależności od gatunku i rodzaju strefy), nie wykonuje się prac gospodarczych ani żadnych innych działań. 17
Ścieżka dydaktyczna „Borówkowy Szlak”
55
6
7
}
} 8
}
}
18
5
4
1
3
}
}
1. Wejście na „Borówkowy Szlak” 2. Na granicy pola i lasu Pole uprawne to środowisko silnie przekształcone przez człowieka, jednak i w takich miejscach poza roślinami uprawnymi możemy spotkać wiele innych roślin, jak maki, chabry, nad którymi unoszą się motyle, trzmiele i pszczoły. To nad polami najłatwiej wyśledzić sylwetkę drapieżnego ptaka lub wyłaniającą się pośród zbóż głowę sarny. 3. Warstwy lasu Widoczną cechą lasu jest jego budowa, składa się on bowiem z kilku warstw. Najniższą z nich jest ściółka. Jest to warstwa opadłych liści, gałęzi, kawałków kory i nasion, a także szczątków zwierząt. Drugą warstwą jest runo leśne. Wśród roślin tej warstwy można wymienić m.in. kwitnące wiosną zawilce i przylaszczki, a także krzewinki: wrzosy, borówki czy poziomki. Kolejną warstwą jest podszyt złożony z krzewów i młodych drzew, których wysokość nie przekracza 6 metrów. Najwyższą warstwę tworzą korony różnych gatunków drzew liściastych i iglastych. 4. Martwe drewno Murszejące drewno jest środowiskiem życia wielu gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Drzewa obumierają z różnych powodów: ze starości, na skutek choroby lub niszczycielskiej działalności wiatrów. Leśnicy pozostawiają martwe drzewa, żeby wspierać zróżnicowanie organizmów zamieszkujących las. Okazuje się bowiem, że na martwym drzewie żyje zdecydowanie więcej gatunków niż na żywym. 5. Dokarmianie zwierząt Leśnicy i myśliwi podczas najtrudniejszego zimowego okresu dokarmiają zwierzęta w lesie. Karma podawana jest w paśnikach, co zabezpiecza ją przed czynnikami atmosferycznymi. Wykładane są m.in. siano, słoma, żołędzie, kasztany czy buraki. Bardzo dużą rolę w odżywianiu się zwierzyny odgrywają składniki mineralne, zwłaszcza sól. Wykłada się ją w tzw. lizawkach, czyli słupach zakończonych skrzyneczką lub wydrążonym otworem, w którym umieszcza się bryłkę soli. Sól rozpuszcza się pod wpływem wilgoci i spływa po słupku. Zwierzęta chętnie ją zlizują. 6. Dary lasu Las dostarcza nam drewna. Mimo że na pierwszy rzut oka wycinanie drzew kojarzy się z niszczeniem środowiska, okazuje się, że drewno jest najbardziej ekologicznym i odnawialnym surowcem, którego człowiek potrzebuje do codziennego funkcjonowania. Las, poza drewnem, dostarcza nam wielu innych surowców, m.in.: ziół leśnych, owoców runa leśnego, zwłaszcza borówek czarnych (jagód), jeżyn, malin, poziomek, grzybów, żywicy naturalnej, dziczyzny. 7. Woda w lesie Retencja wodna to zdolność do gromadzenia wody w małych zbior-
N
2
56
nikach naturalnych i sztucznych. Cele małej retencji wodnej w lasach to przede wszystkim: poprawa uwilgotnienia siedlisk leśnych, spowolnienie odpływu wód z lasu, udostępnienie wody dla zwierząt leśnych oraz zwiększanie różnorodności środowiska leśnego. 8. Dzikie wysypiska śmieci Podczas spaceru czy jazdy samochodem nietrudno zobaczyć w lesie i wzdłuż dróg rozrzucone śmieci. Taki obraz towarzyszy nam mimo ogromnego wysiłku leśników, którzy na bieżąco patrolują lasy i wywożą z nich sterty odpadów. Do lasu wyrzuca się niemal wszystko, począwszy od zwykłych śmieci z gospodarstw domowych, przez zużyty sprzęt AGD, a kończąc na odpadach niebezpiecznych – nawozach czy zużytych
42
40
41
Rokrocznie w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez nadleśnictwo bierze udział ok. 5 tys. osób. 51
48
50
46 }
}
47
11
10
12
}
}
9
}
}
45
}
}
54 }
}
}
}
44
}
}
53
52
stacje tematyczne }
}
znak kierunkowy trasa początkowa trasa powrotna granice oddziałów leśnych
akumulatorach. Dzikie wysypiska szpecą krajobraz leśny, odstraszając turystów. 9. Mieszkańcy łąk Łąka to po lesie najbogatszy ekosystem. To zbiorowisko roślinne tworzone przez byliny ze znacznym udziałem traw. Na łąkach można zaobserwować mnóstwo zwierząt, zaczynając od owadów (np. biedronkę, pszczołę, trzmiela), gryzoni, gadów, przez ptaki, m.in. żurawia, bociana, szybującego bielika oraz czaplę siwą, po ssaki, takie jak sarny, lisy czy dziki. 10. Pomniki przyrody Pomnik przyrody to prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych. Pomnikami mogą być nie tylko drzewa okazałych rozmiarów, lecz także skały,
źródliska rzek, wodospady, jary, jaskinie czy zbiorowiska roślin chronionych. 11. Szkółka leśna Szkółka leśna to wydzielona powierzchnia, na której produkuje się materiał sadzeniowy (siewki, sadzonki) drzew i krzewów leśnych. W szkółce wytwarza się sadzonki drzew liściastych, np. dębu, buka, brzozy, grabu, lipy, klonu oraz drzew iglastych, m.in. sosny, świerka i żywotników. Odwiedzając szkółkę leśną warto zwrócić uwagę na założone w jej sąsiedztwie pasy zaporowe. Są to łowieckie poletka żerowe i zgryzowe zlokalizowane w lesie, na drodze do pól lub upraw leśnych. Mają one na celu zatrzymanie zwierzyny i uniknięcie wyrządzanych przez nią szkód. Najczęściej są obsiane lub obsadzone roślinami stanowiącymi pokarm dla zwierzyny leśnej. Na pasach zaporowych wyrzucane są również buraki cukrowe, kolby kukurydzy czy żołędzie. 12. Koniec ścieżki Szkółka leśna w Grzybnie. 19
Konstantynowo 1, 62-053 Konstantynowo tel. 61 813 77 91, 61 813 79 07, faks 61 813 22 38 e-mail: konstantynowo@poznan.lasy.gov.pl www.konstantynowo.poznan.lasy.gov.pl
Nadleśnictwo Konstantynowo 1. Leśnictwo Będlewo 2. Leśnictwo Brodniczka 3. Leśnictwo Grzybno 4. Leśnictwo Czempiń 5. Leśnictwo Krajkowo 6. Leśnictwo Więckowice 7. Leśnictwo Wielka Wieś 8. Leśnictwo Woźniki
92
Baranowo Lusowo Lusówko Przeźmierowo
Tarnowo Podgórne 92
Dąbrowa
6 Zakrzewo Skórzewo
Niepruszewo
Buk
Dąbrowa
Zakrzewo Skórzewo
Niepruszewo S11
A2
Dąbrówka
Poznań Palędzie
Dopiewo Dąbrówka Plewiska Dopiewo Palędzie
Buk
Wojnowice
Wojnowice
S11
Baranowo Lusowo Lusówko Przeźmierowo
BERLIN
A2
PIŁA
Tarnowo Podgórne
6
Dobieżyn Konarzewo
Dobieżyn
Konarzewo
S5
Plewiska
S5
WARSZAWA
Komorniki
Komorniki
Wiry
Wiry 7
7
Stęszew 5
8
Puszczykowo
Stęszew
WIELKOPOLSKI PARK NARODOWY
5
8 Strykowo
Mosina
Strykowo Granowo
1
32
ZIELONA GÓRA
Granowo
Puszczykowo WIELKOPOLSKI PARK NARODOWY
Mosina
Krosno
1
32
Poznań
Krosno
3 N
N
-
siedziba nadleśnictwa
-
5
Czempiń
siedziba leśnictwa dostrzegalnia ppoż.
siedziba miejsceNpostojowe
Stare Oborzyska
N
4
nadleśnictwa
Psarskie
Czempiń
ścieżka dydaktyczna
siedziba leśnictwa
lasy w zarządzie PGL LP
-
3
2
dostrzegalnia ppoż.
granica Nadleśnictwa Konstantynowo
miejsce postojowe
Stare Oborzyska
4
-
2 5
Nochowo
Psarskie
ścieżka dydaktyczna Nochowo
Dofinansowano ze środków Funduszu lasy wWojewódzkiego zarządzie PGL LP Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
granica Nadleśnictwa Konstantynowo
Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Tekst: Maria Gronicz, Tomasz Dębiec Korekta: Małgorzata Haze, Kinga Nagrabecka Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; archiwum nadleśnictwa (s. 8); Fotolia: tobisto, magdal3na (s. 9), szczepank, RukiMedia, rudiernst (s.13)