Nadleśnictwo Krzeszowice
Krajobraz Nadleśnictwa Krzeszowice Nadleśnictwo Krzeszowice jest położone na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Głębokie, strome doliny wśród grup skał wapiennych i samotnych wypiętrzonych ostańców, lasy porastające grunty niedostępne dla rozdrobnionych upraw rolnych – to cechy charakterystyczne tych okolic. Ten malowniczy i unikalny krajobraz to jednocześnie przedmieścia Krakowa wraz z licznymi miejscowościami, drogami, rzekami Wisłą i Rudawą z ich dopływami.
3
Dolina Będkowska jest jedną z największych i zarazem najczęściej odwiedzanych jurajskich dolin o długości ok. 7 km. Występują tutaj formacje skalne o bardzo różnorodnych kształtach, z których Sokolica jest najwyższą na terenie Jury skałą wspinaczkową, mającą ok. 70 m wysokości.
Widok znad bramy skalnej Wąwozu Bolechowickiego na południowy wschód przedstawia typowy krajobraz nadleśnictwa z mozaiką pól uprawnych i zabudowaniami wiosek. Na horyzoncie widać Kraków.
Widoczne na pierwszym planie obniżenie terenu to Rów Krzeszowicki. Ze względu na żyzne gleby i dostępność tereny te zajęte zostały przez pola uprawne i wioski. Widok zamyka Garb Tenczyński porośnięty lasem od przełomu Rudawy pod Krakowem aż do Puszczy Dulowskiej w okolicach Krzeszowic. W okolicach Krzeszowic zlokalizowano kopalnie odkrywkowe surowców skalnych, gdzie wydobywa się dolomit, wapień i diabaz. Są to kruszywa o szerokim zastosowaniu w budownictwie i produkcji filtrów kominowych. Dawne górnictwo pozyskiwało na tych terenach węgiel kamienny, czarny marmur (marmur dębnicki), rudy cynku i ołowiu (tzw. galman). 4
Na terenie Puszczy Dulowskiej można natknąć się na ślady bytności bobrów. Jest to następstwo udanego zabiegu odtwarzania ich stanowisk, rozpoczętego w latach 70. ubiegłego wieku.
W okolicach miejscowości Tenczynek, w rozległych lasach Puszczy Dulowskiej ukryty jest niewielki zbiornik wodny nazywany Czarnym Stawem. Pełni przede wszystkim funkcję przeciwpożarową, ale stanowi także atrakcję turystyczną dla odwiedzających puszczę.
5
Nasze lasy Szata roślinna, w tym lasy, kształtowana jest zarówno przez czynniki naturalne, klimat oraz gleby, jak i przez człowieka. W przeszłości obszary najbardziej dostępne zostały zajęte przez siedziby ludzkie, a najżyźniejsze wykorzystano do celów rolniczych. Obecnie na terenie Nadleśnictwa Krzeszowice lasy zajmują ok. 17 proc. ogólnej powierzchni, przy średniej lesistości dla całego kraju wynoszącej niemal 30 proc. Mała lesistość wynika z dużej urbanizacji tej części naszego kraju. Większa od średniej krajowej jest za to przeciętna zasobność tutejszych lasów w drewno, która sięga ok. 322 m3/ha (średnia zasobność polskich lasów wynosi ok. 271 m3/ha). Warto podkreślić, że od II wojny światowej zarówno powierzchnia lasów, jak i ich zasobność w drewno ciągle rosną.
Funkcje lasów Las chroni glebę, wodę, zwierzęta i ludzi.
Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż drzewa, krzewy, rośliny runa, ściółka i gleby leśne magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni nas także przed wiatrem i hałasem. Las dostarcza surowców – przede wszystkim
drewna dla gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych, ale także innych płodów lasu w postaci grzybów, malin czy jagód. W lasach państwowych płody runa leśnego można zbierać bezpłatnie na własny użytek. Las daje pracę zarówno leśnikom, jak
i pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach leśne prace gospodarcze, w tym prace przy pozyskaniu drewna. Drewno z lasu to surowiec dla przemysłu drzewnego, meblarskiego i papierniczego, które zapewniają stanowiska pracy dla olbrzymiej części społeczeństwa Polski. Las kształtuje krajobraz. Obecność lasów
uwypukla mozaikowy układ elementów krajobrazu – pól, skał, dróg, rzek, zabudowań wiejskich i miejskich. Dodatkowo drzewostany zmieniają w ciągu roku swoje barwy, wzbogacając w ten sposób zróżnicowanie krajobrazu. Las jest miejscem rekreacji. Przygotowane
ścieżki, szlaki turystyczne, trasy specjalne, miejsca odpoczynku w lesie są doskonałe do relaksujących spacerów i uprawiania sportów – biegania, jazdy na rowerze, jazdy konnej. Dzięki wszechobecnej zieleni i mikroklimatowi leśnemu nasz organizm regeneruje się szybciej. 7
Część tutejszych drzewostanów rośnie na bardzo stromych stokach wąwozów i pełni dzięki temu ważne funkcje glebochronne i wodochronne. W takich miejscach występuje najczęściej podłoże wapienne – dobrze czują się tu buki i jawory.
8
Większość lasów Nadleśnictwa Krzeszowice rośnie na siedliskach lasowych. W odróżnieniu od borowych charakteryzują się one dużą żyznością gleb. Mogą tam rosnąć takie gatunki jak klony (na zdjęciu), buki, dęby, jesiony czy lipy. Jeleń szlachetny to przedstawiciel rodziny jeleniowatych zamieszkujący duże kompleksy leśne. Samce (byki) noszą okazałe poroże, które zrzucają co roku na przełomie zimy i wiosny. Duże zagęszczenie jeleni na danym terenie może doprowadzić do szkód w uprawach leśnych, gdyż żywią się one miedzy innymi pędami młodych drzewek. Samicę jelenia nazywamy łanią. Jednym z największych zwierząt naszych lasów jest dzik. Dziki pozytywnie wpływają na ekosystemy leśne, zjadając larwy owadów oraz wzruszając glebę, co ułatwia rozwój młodych drzewek (siewek) z opadłych na dno lasu nasion. Jeżeli liczebność populacji tego gatunku jest zbyt duża, może dochodzić do znaczących szkód w uprawach rolnych. W lasach Puszczy Dulowskiej, położonej w zachodniej części nadleśnictwa, można spotkać fragmenty bardzo wilgotnego lub nawet podmokłego lasu. Duży udział w zatrzymywaniu wody w lesie mają żyjące tu bobry, w lasach tych można spotkać również łosia. 9
Sosna to gatunek drzewa najczęściej występującego zarówno w lasach nadleśnictwa, jak i całego kraju. Jej niewielkie wymagania w zakresie żyzności podłoża powodują, że rośnie nawet na piaszczystych glebach. Runo takich drzewostanów jest ubogie – występuje głównie borówka. Tam, gdzie gleba jest bardziej żyzna, obserwujemy drugie piętro lasu złożone z krzewów i drzew liściastych. Drewno sosnowe znajduje szerokie zastosowanie w budownictwie (konstrukcje drewniane, stolarka drzwiowa, okienna i wykończeniowa) i meblarstwie (płyty meblowe, sklejka, okleina).
54%
SOSNA
Olsza czarna zajmuje jedynie 2 proc. powierzchni leśnej nadleśnictwa, niemniej to ważny gatunek drzewa z punktu widzenia funkcji wodochronnych lasu, bo rośnie w najbardziej wilgotnych fragmentach lasu.
Wczesna wiosna to okres szczególnie malowniczy w lasach liściastych. Zanim na dębach, bukach i olszach rozwiną się liście, zatrzymując w swych koronach znaczną część światła słonecznego, wiele roślin runa rozkwita różnymi kolorami. Pojawia się wtedy łanowo kwitnący zawilec gajowy.
10
Gatunki drzew w naszych lasach
2%
30% BUK
6% DĄB
2%
BRZOZA
2%
OLSZA
2%
ŚWIERK
2%
MODRZEW
pozostałe: Jawor Jodła czereśniA Grab wierzba topolA
11
Jak odnawia się las? Jednym z obowiązków leśników jest dopilnowanie, aby las trwale występował na danym obszarze. Lasem jest zarówno stuletni drzewostan, jak i młodnik oraz uprawa leśna. Odnawiane lasu to cykl, w którym młode pokolenie drzew zastępuje to dojrzałe – tak dzieje się zarówno w lasach gospodarczych, jak i chronionych. W lasach gospodarczych pokolenie dojrzałe drzew jest źródłem surowca drzewnego.
12
Odnawianie lasu może się odbywać poprzez sadzenie wyhodowanych wcześniej sadzonek drzew leśnych (odnowienie sztuczne) lub naturalny wysiew nasion z obradzających drzew (odnowienie naturalne). Leśnicy wykorzystują fakt, że nasiona wytwarzane przez dojrzałe drzewa opadają na glebę i w sprzyjających warunkach kiełkują, dając początek nowemu pokoleniu drzew. W lasach bukowych młode pokolenie drzew wzrasta przez pierwsze 15–20 lat w ocienieniu starszego drzewostanu. Dojrzałe drzewa są wycinane wtedy, gdy młody las jest gotowy do samodzielnego wzrostu w pełnym nasłonecznieniu.
Sadzonki – drzewka sadzone w lesie są produkowane w szkółce leśnej w leśnictwie Brodła. Wiosną i jesienią można tam kupić sadzonki drzew i krzewów do posadzenia. Na terenie szkółki odbywają się również zajęcia z edukacji przyrodniczoleśnej dla dzieci i młodzieży szkolnej.
W celu ochrony młodych drzewek przed ogryzieniem lub połamaniem przez sarny, jelenie, łosie oraz zające na niektórych powierzchniach lasu wykonuje się specjalne ogrodzenia z metalowej siatki. Utrzymuje się je do czasu, aż drzewka podrosną na tyle, że uciekną spod pyska zwierzynie.
13
Drewno – surowiec doskonały Szacuje się, że drewno ma 30 tysięcy zastosowań. To surowiec doskonały: ekologiczny, trwały i w przeciwieństwie do surowców kopalnych (ropy naftowej czy węgla) odnawialny w stosunkowo krótkim okresie. Wycinka drzew jest częścią procesu wymiany pokoleń w lesie. Wycięte drzewa to surowiec potrzebny w wielu gałęziach gospodarki narodowej. W polskich lasach wycina się jedynie ok. 55 proc. masy drewna, która co roku w nich przyrasta.
14
Praca przy pozyskaniu drewna jest ciężka i niebezpieczna i dlatego tam, gdzie to możliwe, ułatwiają ją maszyny. Sosny, modrzewie i świerki można ścinać maszyną wielooperacyjną zwaną harwesterem. Drzewa liściaste i wszystkie drzewa w miejscach trudno dostępnych są ścinane ręcznie, przy użyciu pilarek. Powierzchnie lasu, na których wycina się drzewa, są objęte zakazem wstępu dla osób postronnych, o czym informują stosowne tablice ostrzegawcze umieszczane wokół takiej powierzchni na czas prowadzenia prac przy pozyskaniu drewna. Drewno jest wszechobecne w naszym życiu – korzysta z niego budownictwo, przemysł papierniczy i meblarski. Otaczają nas wyroby z drewna – więźba dachowa, okna, drzwi, podłogi, parapety okienne, meble, instrumenty muzyczne, bezpieczne zabawki dla dzieci i wiele, wiele innych wyrobów i przedmiotów. Należy pamiętać, że drewno to także tradycyjne (łatwo odnawialne) źródło energii wykorzystywane jako opał zarówno w postaci wałków, łupanych szczap, jak i brykietu produkowanego z trocin, wiórów i zrębków.
W Lasach Państwowych funkcjonuje jednolity i spójny system znakowania i ewidencjonowania drewna umożliwiający bieżącą ocenę postępu prac leśnych w nadleśnictwach całej Polski.
15
Malownicza brama skalna w rezerwacie Wąwóz Bolechowicki jest widoczna dzięki zabiegom z zakresu czynnej ochrony przyrody. Polegają one na usuwaniu zbędnej roślinności w celu poprawy walorów krajobrazowych.
16
Jurajska przyroda Wyjątkową wartość przyrodniczą i krajobrazową terenów Nadleśnictwa Krzeszowice podkreśla mnogość powołanych form ochrony przyrody, którymi objęto liczne obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej. Parki krajobrazowe: Rudniański, Tenczyński, Dolinek Krakowskich i Bielańsko-Tyniecki – zajmują 97,5 proc. powierzchni nadleśnictwa. Najcenniejsze przyrodniczo obszary objęto ochroną w rezerwatach: Dolina Kluczwody, Dolina Szklarki, Skała Kmity w całości są usytuowane na terenie zarządzanym przez nadleśnictwo, a Dolina Racławki, Dolina Mnikowska, Wąwóz Bolechowicki, Dolina Eliaszówki i Dolina Potoku Rudno obejmują swoim zasięgiem lasy państwowe i tereny innych własności. Inne formy ochrony przyrody funkcjonujące na tym terenie to: obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne i użytki ekologiczne.
pod ochroną
Na terenie Nadleśnictwa Krzeszowice stwierdzono występowanie wielu gatunków zwierząt chronionych, w tym: 14 płazów, 7 gadów, 134 ptaków i 33 ssaków. Ze względu na dużą liczbę jaskiń na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej charakterystycznymi przedstawicielami fauny są nietoperze. Mają tu swoje stanowiska mopek, podkowiec mały, nocek orzęsiony oraz nocek duży. Z ptaków podlegających ochronie warto wymienić bociana czarnego, który w odróżnieniu od bociana białego prowadzi skryty tryb życia i na miejsce gniazdowania wybiera podmokłe lasy.
Teren nadleśnictwa jest także bogaty w rośliny prawnie chronione – 82 gatunki podlegają ochronie ścisłej, a 13 częściowej. Typowe dla tych terenów są rośliny ciepłolubne, które znajdują dobre warunki do wzrostu na nasłonecznionych stokach o podłożu wapiennym. Przykładem może być dziewięćsił bezłodygowy oraz rojnik pospolity. Na obszarze Nadleśnictwa Krzeszowice występują również piękne rośliny z rodziny storczykowatych, jak: buławnik wielkokwiatowy, buławnik mieczolistny, kruszczyk szerokolistny oraz widoczny na zdjęciu kruszczyk rdzawoczerwony. Szczególnie cenne jest stanowisko zagrożonej wyginięciem zarazy goryczelowej w Wąwozie Bolechowickim. 18
Lilia złotogłów to jedna z najpiękniejszych roślin naszych lasów – może osiągać ponad metr wysokości. W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową.
19
20
Zapraszamy Lasy Nadleśnictwa Krzeszowice są położone w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa oraz w odległości kilkudziesięciu kilometrów od aglomeracji górnośląskiej, stanowią zatem atrakcyjne miejsce rekreacji i odpoczynku dla wielu tysięcy ludzi. Chętnie odwiedzane są nie tylko malownicze dolinki słynące z jurajskich krajobrazów, lecz także obszary leśne Garbu Tenczyńskiego, Puszczy Dulowskiej oraz lasy okolic Alwerni i Czernichowa. Szlaki turystyczne i urządzone ścieżki (w tym: konne, nordic walking, rowerowe, przyrodniczo-dydaktyczne) zostały wyznaczone z wykorzystaniem ścieżek leśnych i wielofunkcyjnych dróg leśnych, będących również drogami pożarowymi i technologicznymi o znaczeniu podstawowym dla prowadzenia gospodarki leśnej, w tym wywozu drewna.
do lasu
22
Równolegle z realizacją zadań gospodarczych leśnicy prowadzą bezpłatnie zajęcia edukacyjne w świetlicy przy siedzibie nadleśnictwa oraz w lesie na przygotowanych do tego celu ścieżkach dydaktycznych. Organizacja zajęć edukacyjnych opiera się na „Regulaminie zajęć edukacyjnych” znajdującym się na stronie internetowej nadleśnictwa w zakładce „Edukacja – oferta edukacyjna”. Najczęściej z tych zajęć korzystają dzieci i młodzież szkolna, studenci oraz inne grupy wiekowe, np. seniorzy. Na zdjęciu jeden z przystanków ścieżki edukacyjnej „Dolina Grzybowska”. Dla gości odwiedzających nasze lasy przygotowaliśmy infrastrukturę turystyczną – miejsca postoju pojazdów, strefy odpoczynku, tablice informacyjne, kosze na śmieci, stojaki rowerowe. Leśnicy zapraszają do korzystania z urządzonych ścieżek edukacyjnych – informacje na ich temat znajdują się na stronie internetowej nadleśnictwa w zakładce „Edukacja – obiekty edukacyjne”.
Płaskie tereny w zachodniej części Nadleśnictwa Krzeszowice, pocięte gęstą siecią dróg leśnych zamkniętych dla ruchu pojazdów silnikowych, są dogodne dla rekreacyjnej jazdy na rowerze. Aby wykorzystać walory tego miejsca i zachęcić turystów do korzystania z tego sposobu kontaktu z naturą, nadleśnictwo urządziło ścieżkę rowerową w kształcie ósemki „Płasko, ale ciekawie”. Można tu podziwiać różnorodność biologiczną lasów Puszczy Dulowskiej, a także zaobserwować ślady bytności bobrów.
23
Zabytki Tereny Nadleśnictwa Krzeszowice obfitują w interesujące zabytki. Część z nich, oprócz wartości historycznych, posiada także wyjątkowe usytuowanie w bezpośrednim sąsiedztwie lasów. Przykładem może być zamek Tenczyn, a także klasztory w Alwerni i Czernej.
Zamek Tenczyn we wsi Rudno, wzmiankowany już w 1308 r., został wybudowany na dawnym stożku wulkanicznym, będącym najwyższym wzniesieniem Garbu Tenczyńskiego (401 m n.p.m.). Do dzisiaj przetrwały dobrze zachowane jego ruiny, które niedawno zostały odresturowane i ponownie udostępnione zwiedzającym. 24
Barokowy kościół Bernardynów w Alwerni wzniesiono w latach 1625– 1656, później (1703–1708) dobudowano niedużą kaplicę, w której umieszczono słynący łaskami obraz przedstawiający Chrystusa „Ecce Homo”. Historia malowidła sięga średniowiecza, pierwsza wzmianka o nim pochodzi z Konstantynopola z 1453 r. Brama Zwierzyniecka w Tenczynku to jedyna z czterech bram tego typu, która przetrwała do naszych czasów. Została wybudowana w stylu neogotyckim w drugiej połowie XIX w. Prowadziła przez nią droga do lasu Zwierzyniec, będącego wówczas miejscem łowów rodziny Potockich. Brama kilka lat temu przeszła renowację i ma status zabytku. Klasztor karmelitów bosych w Czernej powstał w 1629 r. Jest przepięknie położony – na stoku wzgórza o wysokości 430 m n.p.m., otoczony lasami wchodzącym w skład rezerwatu przyrody Dolina Eliaszówki. Na dziedzińcu znajduje się wykuta w skale studnia z lat 1644–1651 o głębokości 21,5 m.
Diabelski Most, budowany przez pustelników od 1671 do 1691 r., zapewniał dojście do klasztoru karmelitów bosych w Czernej z kierunku wsi Siedlec. Korzystali z niego zakonnicy i okoliczni mieszkańcy do roku 1843, kiedy został poważnie uszkodzony. Obecnie pozostały po nim jedynie ruiny. 25
Nadleśnictwo Krzeszowice ul. Leśna 13 32-080 Zabierzów tel.: +48 12 285 11 80 faks: +48 12 285 21 24
791
Czerna
www.krzeszowice.krakow.lasy.gov.pl e-mail: krzeszowice@krakow.lasy.gov.pl
Nowa Góra
Filipowice
Leśnictwo Czerna Krzeszowice
Leśnictwa:
Wola Filipowska
Alwernia
ul. Leśna, 32-566 Alwernia tel. 535 100 803
Brodła
ul. Galicyjska 12, 32-566 Brodła tel. 606 809 108
Dubie
Dubie 5/1, 32-064 Dubie tel. 503 092 394
Rudno Nieporaz
Tenczynek
Leśnictwo Te n c z y n e k
Grojec
Regulice
Zalas
Leśnictwo A l w e r n i a Alwernia
S
Kwaczała
Poręba Żegoty
Czerna
Filipowice 125, 32-065 Krzeszowice tel. 608 687 498 Brodła
Tenczynek
Frywałd 1, 32-067 Tenczynek tel. 696 439 064
Kopce
Frywałd 1, 32-067 Tenczynek tel. 696 493 059
Zabierzów
ul. Jurajska 3, 32-082 Kobylany tel. 696 493 054
26
Okleśna
780
Kamień Bagienna
Rusocice Kło
R
siedziba nadleśnictwa
N
siedzibaLegenda leśnictwa siedziba RDLP w Krakowie wieża przeciwpożarowa R
"
Przeginia Wymysłów Sąspów Czubrowice
siedziba nadleśnictwa granica nadleśnictwa N
granica leśnictwa siedziba leśnictwa
Jerzmanowice
lasy w zarządzie wieża przeciwpożarowa " nadleśnictwa
Przeginia Wymysłów Sąspów
Leśnictwo Dubie
Paczółtowice
Łazy
lasy w zarządzie
Łazy
Dubie
Paczółtowice
Filipowice
L eSiedlec śnictwo Czerna Pisary
o k
Rudno
eporaz A4
Tenczynek
Czułów
Brodła
Czułówek
774 S7 Brzoskwinia
Szczyglice
Duchowna
Nowa Wieś Kamień Szlachecka
774
Modlniczka
794 Rząska
S7
Szczyglice
7
7;79
Balice
794
7
7;79
Morawica
Cholerzyn
Liszki Przeginia
Rząska Kadłub
Chrosna
L e ś n i cRybna two Czułówek Kopce
780 Kaszów
Zabierzów
Kochanów
L e ś nCholerzyn ictwo L e ś nZi a c tbwi oe r z ó w
Czułów
Mników
ModlniczkaKrzewiny
Zabierzów
Sanka Morawica
Poręba Żegoty
Szyce
Więckowice
Balice
Zalas Chrosna
Bolechowice Ujazd
Frywałd
a
Przeginia Duchowna
79
Leśnictwo TBrzoskwinia enczynek
ctwo Sanka n i a Alwernia
Okleśna
Pisary
Kochanów
Grojec
Regulice
Kobylany
Krzewiny Siedlec
Kadłub A4
Frywałd
Rybna
Ujazd
Więckowice
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Szyce
Radwanowice
Krzeszowice
79 Wola Filipowska
Bolechowice
Kobylany
Radwanowice
1 1 1 1 1kamieniołomy lasy prywatne jeziora / zbiorniki wodne 1Bębło1 1 1 1 obszary zabudowane 1 1 1 1 1kamieniołomy 1 1 1 1 1 Będkowice Wierzchowie 94
Żary
Nowa Góra
granica leśnictwa
jeziora / zbiorniki wodne
nadleśnictwa obszary zabudowane
94
L e śWierzchowie nictwo Będkowice Czerna
granica nadleśnictwa
lasy prywatne
Jerzmanowice
Bębło
Żary
791
Czubrowice
Mników
Kopce
Kaszów
Leśnictwo Zabierzów
Kraków
Kraków
Liszki
Nowa Wieś Szlachecka
A4;7
A4;7
Leśnictwo B r o d ł a Zagacie
Bagienna
L e ś n i c t w o Rusocice B r o d ł a Zagacie
Kłokoczyn Rączna
Rączna
Wołowice
okoczyn Wołowice
27
Jak zachować się w lesie? Nie stwarzaj zagrożenia pożarowego.
Nie hałasuj
Nie rozpalaj ognisk poza miejscami do tego wyznaczonymi.
w czasie pobytu w lesie. Głośne zachowanie nie tylko płoszy zwierzęta, lecz także może przeszkadzać innym w odpoczynku.
Nie zaśmiecaj terenów leśnych.
Nie niszcz nieznanych Ci grzybów i roślin.
W trakcie spacerów i grzybobrania swoje odpady zabieraj ze sobą.
Są one pokarmem dla zwierząt mieszkających w lesie, a także częścią ekosystemu.
Samochód pozostaw
Nie podchodź do dzikich zwierząt.
w specjalnie przygotowanym do tego miejscu postojowym.
Zwierzę, które nie płoszy się na Twój widok, stanowi zagrożenie, ponieważ jest prawdopodobnie chore bądź ranne.
Nie spuszczaj psa ze smyczy
Biwakuj tylko w miejscach do tego przeznaczonych.
podczas spacerów w lesie. Psy mogą być niebezpieczne dla mieszkających w lesie zwierząt.
Kontakt: Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Swój namiot rozkładaj tylko tam, gdzie będziesz bezpieczny.
Tekst: Tomasz Dębiec, Adam Klekot Korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; archiwum nadleśnictwa (s. 23); Fotolia: grus444 (s. 9), Alexander von Düren (s. 9), ftfoxfoto (s. 15), virgonira (s. 15), Adi Ciurea (s. 18), rudiernst (s. 18), PIXATERRA (s. 18), dahu (s. 19), Tupungato (s. 25)