Fot. Gabriela Ulewicz / Nadleśnictwo Spychowo Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
w lesie.
Trzymaj psa na smyczy
przestrzenny
podczas spacerów w lesie. Psy mogą być niebezpieczne dla mieszkających w lesie zwierząt.
Zachowaj ciszę w czasie pobytu w lesie. Głośne zachowanie nie tylko płoszy zwierzęta, lecz także może przeszkadzać innym w odpoczynku.
Szanuj runo leśne.
Przez Puszczę Piską przebiegają liczne szlaki piesze, konne, narciarskie i rowerowe
1m
Las Ochronny „Szast”
Jest ono pokarmem dla zwierząt mieszkających w lesie, a także częścią ekosystemu.
4 lipca 2002 r. przez Nadleśnictwo Pisz przeszedł huragan, który uszkodził drzewostany na powierzchni ponad 12 tys. ha. W 2003 r. minister środowiska ustanowił na obszarze dotkniętym przez żywioł Las Ochronny „Szast”. To teren obejmujący ok. 475 ha, wyłączony z wszelkich zabiegów gospodarczych, na którym pozostawiono wywrócone, połamane i uszkodzone drzewa. Las ten przeznaczony jest do odbudowy na drodze naturalnej sukcesji. Dzięki temu ma szczególne znaczenie, jako miejsce prowadzenia badań przyrodniczych i edukacji przyrodniczoleśnej. W celu ułatwienia obserwacji procesów przyrodniczych, jakie tam zachodzą, wybudowano drewnianą wieżę widokową oraz pomost nad rzeką Pisą. Grupy zorganizowane mogą odwiedzać Szast pod opieką przewodnika z nadleśnictwa.
Uważaj na dzikie zwierzęta. Zwierzę, które nie płoszy się na Twój widok, stanowi zagrożenie, ponieważ jest prawdopodobnie chore bądź ranne.
OCHRONA PRZYRODY
LASU
Z
A
T
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
Muzeum leśne przy Nadleśnictwie Spychowo
Mapy do pobrania ze stron: www.pisz.bialystok.lasy.gov.pl www.strzalowo.olsztyn.lasy.gov.pl www.maskulinskie.bialystok.lasy.gov.pl www.spychowo.olsztyn.lasy.gov.pl www.mragowo.olsztyn.lasy.gov.pl – zakładka: Turystyka – Pomysły na wypoczynek – Biegi na orientację – Zielony Punkt Kontrolny
Rybołów – jeden z najrzadszych ptaków drapieżnych w Polsce. Puszcza Piska z licznymi jeziorami otoczonymi lasami to idealne miejsce życia dla tego gatunku
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
PA
Z Y
Koniki polskie
Rozmieszczenie punktów kontrolnych można znaleźć na specjalnie przygotowanych mapach (do pobrania ze stron internetowych nadleśnictw). Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
O WKI ABA
MEBLE
P
R I E
INST
RU M
E
N
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Zajęcia z edukacji przyrodniczoleśnej w rezerwacie Pupy
P
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Lilia złotogłów
Wilk lubi duże obszary leśne, dlatego w Puszczy Piskiej jest go coraz więcej
ZA
Borowik szlachetny
Rosiczka okrągłolistna
Dla miłośników biegów i marszów na orientację leśnicy z LKP Lasy Mazurskie przygotowali sieć Zielony Punkt Kontrolny. To rodzaj zabawy polegającej na odnajdywaniu w terenie punktów oznaczonych słupkami z unikalnym numerem i perforatorem. Projekt Zielony Punkt Kontrolny stanowi zachętę do nauki samodzielnego czytania mapy, bezpiecznego poruszania się po lesie oraz treningu orientacji w terenie.
N TR
Młody świerk
Biegi na orientację – Zielony Punkt Kontrolny
Świetlista dąbrowa to jeden z najbogatszych pod względem ilości gatunków roślin typów polskich lasów. Charakteryzuje się niewielką ilością krzewów i dobrym dostępem światła do podłoża, dzięki czemu tworzą się dogodne warunki do wzrostu dla licznych gatunków roślin zielnych. Wykształcenie świetlistej dąbrowy jest możliwe jedynie dzięki wypasom zwierząt hodowlanych, jakie dawniej były praktykowane w Polsce. Zanik tej tradycji spowodował też kurczenie się areału świetlistych dąbrów. Nadleśnictwo Strzałowo podjęło się próby odtworzenia tego unikalnego typu lasu. W 2013 r. rozpoczęto eksperyment. Oprócz wycięcia krzewów kluczowym zabiegiem w tym przedsięwzięciu było „zaangażowanie” do pracy koników polskich. Okazało się, że już po roku na powierzchniach próbnych odnotowano znaczący wzrost ilości występujących tam gatunków charakterystycznych dla świetlistych dąbrów. Są to m.in.: mieczyk dachówkowaty, oman wierzbolistny, lebiodka pospolita, rutewka mniejsza, biedrzeniec wielki, sierpik barwierski, koniczyna dwukłosowa i (na pięciu stanowiskach) pięciornik biały – sztandarowy gatunek świetlistych dąbrów.
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
N
Świerk
3,8%
Dąb
1,5% Olsza
Sosna
4,4%
84,5% Brzoza
Fot. januszlipinski / Fotolia.com
W
Ł
Ę
5,8% Typowy mazurski krajobraz w Rucianem-Nidzie z żaglówkami na jeziorze
DOWNICT WO
Fot. Monika Grzywińska / Nadleśnictwo Pisz
Odtwarzanie świetlistej dąbrowy
Fot. Krzysztof Stasiaczek
E
BU
Sosna objęta ochroną, jako pomnik przyrody w Nadleśnictwie Maskulińskie
Ośrodek Edukacji Leśnej „Pliszka” w Nadleśnictwie Pisz
Jesteśmy otoczeni przedmiotami, które zostały wykonane z drewna. Domy, elementy ich wykończenia, więźby dachowe, podłogi, okna, a także instrumenty muzyczne, wiele zabawek – to wszystko może być zrobione z tego surowca. Drewno służy także do produkcji papieru i tradycyjnie doskonale sprawdza się jako opał. Co ważne, jest naturalne, szybko ulega rozkładowi i odnawia się w stosunkowo krótkim czasie. Zastanów się chwilę, ile rzeczy z Twojego domu pochodzi z lasu.
W lasach gospodarczych drzewa, które uschły, pozostawiane są do ich naturalnego rozkładu. Martwe drewno jest nieodzownym elementem ekosystemów leśnych
Młode sarny rodzą się na przełomie maja i czerwca. Często są pozostawiane przez matkę w bezpiecznym miejscu. Zdarza się, że ludzie, spotykając młode zwierzęta w lesie, chcąc im pomóc, zabierają je do domu. W ten sposób odbieramy matce dziecko, a dziecku szansę życia na wolności lub nawet przeżycia. Karmienie dzikich zwierząt jest niezwykle trudne i pracochłonne, a przetrzymywanie ich w warunkach domowych zabronione prawnie.
Fot. Ewelina Łopatko-Pomianek
W
N
„Porzucone” zwierzęta
DREWNO – SUROWIEC NIEZWYKŁY
Krutynia to jedna z głównych rzek Mazur, którą organizowane są spływy kajakowe
Fot. Paweł Czyż / Nadleśnictwo Pisz
Fot. arch. Nadleśnictwa Pisz
Zajęcia z dziećmi w Ośrodku Edukacji Ekologicznej przy Nadleśnictwie Spychowo
Rysie to jedne z najrzadszych zwierząt zamieszkujących nasze lasy. Poza górami w Polsce można je spotkać zaledwie w kilku największych kompleksach leśnych – puszczach: Białowieskiej, Knyszyńskiej czy Kampinoskiej. W Puszczy Piskiej liczebność rysi drastycznie malała, ale obecnie ich populacja odbudowuje się. To efekt ochrony aktywnej, polegającej m.in. na wsiedlaniu osobników odławianych specjalnie w tym celu w Estonii. Naukowcy oceniają, że na obszarze Puszczy Piskiej może docelowo żyć nawet 40 przedstawicieli tego gatunku. Zwiększenie populacji rysi było możliwe dzięki innowacyjnej metodzie reintrodukcji „Born to free”.
Wieża widokowa w Lesie Ochronnym „Szast”
Fot. Langer / Fotolia.com
O
Rysie w Puszczy Piskiej
Fot. Monika Grzywińska / Nadleśnictwo Pisz
5 LAT
po wyrębie odnawiamy każdą powierzchnię, na której wycięto fragment
Pomost nad Jeziorem Cichym
Fot. Krzysztof Stasiaczek
K
Najpóźniej
Ponadto na szczególną uwagę zasługują inicjatywy z zakresu czynnej ochrony przyrody. Działania te mają na celu ochronę bardzo rzadkich gatunków lub zanikających zbiorowisk roślinnych. Przykładem są czynna ochrona wrzosowisk, odtwarzanie świetlistej dąbrowy czy reintrodukcja rysia.
Fot. Miroslaw Sczepański
A
Fot. Archiwum Nadleśnictwa Pisz
Lasy Puszczy Piskiej są rajem dla grzybiarzy
Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
D
Ochrona przyrody ma szczególne znaczenie na obszarach o dużej lesistości, jak ten zajmowany przez LKP Lasy Mazurskie. Dlatego znaczna część omawianych terenów objęta jest różnymi formami ochrony przyrody. Mamy tu m.in. 13 rezerwatów przyrody o powierzchni ponad 12 884 ha, Mazurski Park Krajobrazowy – jeden z największych w Polsce (53 655 ha), na którego terytorium znajduje się jezioro Śniardwy, obszary Natura 2000 (utworzone po wejściu polski do Unii Europejskiej), pomniki przyrody, a także liczne strefy ochronne wokół gniazd cennych gatunków ptaków.
Zajęcia z najmłodszymi dziećmi na terenie szkółki leśnej
UPR AWA
Ł
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Swój namiot rozkładaj tylko tam, gdzie będziesz bezpieczny.
Oferta edukacyjna nadleśnictw wchodzących w skład LKP Lasy Mazurskie jest bardzo bogata. Zmienia się wraz z porami roku i obejmuje tematy związane m.in. z wielofunkcyjną gospodarką leśną, lokalną przyrodą czy bezpiecznym spędzaniem czasu w lesie. Prowadzone przez leśników zajęcia odbywają się w lesie, w szkołach, na kilkunastu ścieżkach edukacyjnych zaznaczonych na niniejszej mapie oraz w specjalnie przygotowanych ośrodkach edukacyjnych funkcjonujących przy każdym z pięciu nadleśnictw LKP. Dzieci i młodzież mają tam do dyspozycji liczne eksponaty związane z przyrodą oraz tablice i pomoce naukowe.
ŁY L A S
Fot. Wojciech Perkowski / Nadleśnictwo Mrągowo
1m
UCZYMY O LESIE
ZA
Jezioro Mokre o powierzchni ok. 846 ha niemal ze wszystkich stron otoczone jest lasami
1m
B I Ó
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
Las odnawia się siekierą – to stare leśne porzekadło. Choć brzmi przewrotnie, jest bardzo trafne i nie kłóci się z jedną z fundamentalnych zasad polskiego modelu leśnictwa, jaką jest zachowanie trwałości lasu. Odnowienie, czyli sadzenie młodych drzewek, odbywa się w miejscach wyciętego dojrzałego drzewostanu (ok. 100 i więcej lat, w zależności od gatunku). Sadzenie wykonywane jest najczęściej w drugim roku po wycięciu drzewostanu, nie później jednak niż pięć lat po wycięciu. Kiedy warunki sprzyjają, aby odnowienie lasu powstało z nasion drzew rosnących wkoło powierzchni przeznaczonej do odnowienia, wówczas mamy do czynienia z odnowieniem naturalnym. Natomiast jeżeli istnieją przeciwwskazania do odnowienia naturalnego, wówczas sadzonki muszą zostać posadzone przez człowieka. Ten sposób sadzenia nazywany jest odnowieniem sztucznym. Odnowienia mają kluczowe znaczenie dla zachowania ciągłości produkcji leśnej oraz istnienia lasu dla przyszłych pokoleń. Dzięki temu następuje płynna przemiana pokoleń w lasach.
JR
Przywrócenie właściwych stosunków wodnych i zwiększenie ich zasobów na terenach leśnych, zdegradowanych w wyniku wykonanych w przeszłości prac melioracyjnych i drenażowych, to zadanie, które spełnia sieć obiektów wchodzących w skład tzw. małej retencji. Obiekty, o których mowa, to progi, groble, zastawki, przepusty, brody, zbiorniki wodne…
1m
JAK ODNAWIA SIĘ LAS
S Z K Ó
Fot. Urszula Dyl-Nadolna / Nadleśnictwo Spychowo
Królowa lasu – najwyższa, najsmuklejsza i najbardziej ceniona przez człowieka. Sosna mazurska to ekotyp sosny zwyczajnej. Jest słynna od wieków ze względu na wyjątkowe właściwości. Szybko rośnie, ma prosty, bezsęczny pień sięgający nawet 40 m wysokości. To zadziwiające, że tylko tutaj – na Mazurach – sosny osiągają tak niezwykłe rozmiary. Można wiązać to z występowaniem, właśnie na Mazurach, klimatu przejściowego między morskim a kontynentalnym. W XVII w. płacono za jedną sztukę 1,5 kg złota, czyli tyle, ile wynosiła ówcześnie trzyletnia pensja robotnika w Paryżu! Wtedy była niezastąpionym materiałem do budowy masztów okrętów morskich.
1m
Biwakuj w miejscach do tego przeznaczonych.
Fot. Adam Jażdżewski / Nadleśnictwo Spychowo
Las jest domem dla zwierząt.
Lasy stanowią miejsce życia dla ponad połowy gatunków zwierząt występujących w Polsce.
1m
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
Tereny leśne są bardziej różnorodne i miłe dla oka, zmieniają się wraz z porami roku.
Fot. Paweł Czyż / Nadleśnictwo Pisz
W trakcie spacerów i grzybobrania nie pozostawiaj odpadów
w specjalnie przygotowanym do tego miejscu postojowym.
1 mp
1m
Zabierz swoje śmieci ze sobą.
Fot. waldru / Fotolia.com
Las urozmaica krajobraz.
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”, powołany w 2002 r., jest jednym z 25 tego typu obszarów na terenie naszego kraju. LKP tworzy się w miejscach, gdzie występują duże, na ogół zwarte kompleksy leśne. Inne tego typu obszary znajdują się w Bieszczadach, Beskidach czy Borach Tucholskich. LKP Lasy Mazurskie tworzy pięć nadleśnictw – Spychowo, Pisz, Maskulińskie, Strzałowo i Mrągowo, a ponadto tereny zarządzane przez Stację Badawczą Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie. Gospodarka leśna prowadzona na terenie leśnych kompleksów promocyjnych nakierowana jest na wielofunkcyjność lasów. W sposób szczególny kładzie się tam nacisk na ich funkcje społeczne – udostępnianie lasów w sposób przemyślany i niezagrażający przyrodzie oraz edukację przyrodniczoleśną. Prowadzi się tam również badania naukowe z zakresu nauk leśnych i przyrodniczych, a także realizuje innowacyjne przedsięwzięcia związane z gospodarką leśną (restytucja rysia, odtwarzanie świetlistej dąbrowy, Las Ochronny „Szast”). Warto dodać, że leśne kompleksy promocyjne to polska idea wprowadzona przez Lasy Państwowe w latach 90. ubiegłego wieku.
Rozległe sosnowe lasy to najbardziej charakterystyczny element krajobrazu w południowej części Puszczy Piskiej
1m
Nie rozpalaj ognisk poza miejscami do tego wyznaczonymi.
Samochód pozostaw
1m
1m
W Nadleśnictwie Pisz w ramach czynnej ochrony suchych wrzosowisk prowadzi się ich wykaszanie, a także usuwa młode drzewa i krzewy, hamując w ten sposób proces naturalnej sukcesji i zanikanie tych cennych zbiorowisk roślinnych. Koszenia wykonywane są jesienią i zimą, po przekwitnięciu wrzosów, lecz przed opadami śniegu. Skoszone wrzosy wykorzystuje się w budownictwie, jako ekologiczny, naturalny materiał na pokrycia dachowe. Działanie to jest doskonałym przykładem, jak można chronić przyrodę poprzez jej rozsądne użytkowanie.
Nie stwarzaj zagrożenia pożarowego.
Fot. Paulina Adamska / Nadleśnictwo Spychowo
tylko drewna, lecz także owoców, grzybów i ziół, które każdy może bezpłatnie zbierać na własny użytek.
O
ISBN 978-83-64084-14-0
rośliny i ludzi. Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż gleba leśna i ściółka magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni także przed wiatrem i hałasem.
IDEA LKP
Mapę wydrukowano na papierze z certyfikatem FSC
sześcienny
Las dostarcza surowców – nie
LKP Lasy Mazurskie jest drugim co do wielkości obszarem tego typu w Polsce. Obejmuje ok. 118 tys. ha w Mazursko-Podlaskiej Krainie Przyrodniczo-Leśnej. To jeden z najpiękniejszych i najbardziej zalesionych regionów naszego kraju, wyjątkowo atrakcyjny dla każdego, kto szuka kontaktu z przyrodą. Puszcza Piska, w której skład wchodzą rozległe drzewostany, jest głównym kompleksem leśnym na omawianym terenie. W jej północnej części krajobraz urozmaicają liczne jeziora, w tym nasze największe jezioro Śniardwy i w całości uznane za rezerwat krajobrazowy Jezioro Nidzkie. Południowa część puszczy jest raczej płaska i gęsto zalesiona. Mozaika siedlisk – leśnych, bagiennych i wodnych – ukształtowana przez lodowiec przed tysiącami lat, oraz stosunkowo niewielka presja człowieka skutkują niezwykłym bogactwem świata roślin i zwierząt tej części Mazur.
Tekst: Tomasz Dębiec, Monika Grzywińska, Urszula Dyl-Nadolna Konsultacja merytoryczna: Paulina Adamska, Adam Cisowski, Monika Grzywińska, Ewa Pietrzak, Anna Maria Ptak Korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek
1 m3
Ochrona wrzosowisk
1,54 m
POŁOŻENIE I WARUNKI PRZYRODNICZE
Kontakt: Tomasz Dębiec 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Las chroni glebę, wodę, zwierzęta,
Na rowerze, kajakiem, pieszo i konno. Tereny Puszczy Piskiej to miejsce idealne do wypoczynku. Skryte w lesie pola namiotowe, czyste jeziora z licznymi wypożyczalniami sprzętu wodnego, kilometry leśnych szlaków gwarantują wyciszenie i udany odpoczynek wszystkim miłośnikom przyrody. Szczególnie zachęcamy do odwiedzania ścieżek dydaktycznych przygotowanych przez nadleśnictwa. Na omawianym terenie jest ich piętnaście. Na stronie z mapą znajduje się tabela z ich wykazem, lokalizacją i głównymi atrakcjami przyrodniczymi, jakie znajdują się na poszczególnych ścieżkach.
Lasy Państwowe to największy dostawca drewna na rynek krajowy. Sprzedaż surowca odbywa się w systemie detalicznym dla odbiorców indywidualnych oraz za pośrednictwem aukcji internetowych dla podmiotów gospodarczych. Szczegółowych informacji na temat zasad sprzedaży udziela nadleśnictwo, natomiast o bieżącej możliwości zakupu – poszczególne leśnictwa. Kupując drewno stosowe z przeznaczeniem na opał, należy wiedzieć, że tzw. stos posiada dwie miary: m3 i mp. Aby uzyskać miąższość samego drewna w stosie (bez pustej przestrzeni między wałkami), należy pomierzoną wielkość mp (l × s × h) przemnożyć przez właściwy współczynnik redukcyjny, którego wielkość zależy od długości wałków i gatunku drewna. Przykładowe wyliczenie dla opału sosnowego (S4 So) wyniesie: 1 mp × 0,65 = 0,65 m3.
1m
D R
PUSZCZA PISK A
„Lasy Mazurskie”
Las daje pracę zarówno leśnikom, jak i pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach prace z zakresu hodowli i ochrony. Dostarcza surowca gwarantującego zatrudnienie pracującym w przemyśle drzewnym.
To, jakie gatunki drzew tworzą lasy, jest uzależnione przede wszystkim od klimatu, żyzności gleb, dostępności wody, a także od tego, jaki wpływ na przyrodę wywarł na danym terenie człowiek. Warunki wpływające na drzewostany Puszczy Piskiej ukształtowane w okresie ostatniego zlodowacenia są zróżnicowane. W północnej części tego dużego kompleksu leśnego występują wzgórza moreny czołowej i jeziora rynnowe, w południowej zaś przeważa rozległa równina piasków sandrowych. Różnice te przekładają się na skład gatunkowy drzew tworzących lasy w poszczególnych częściach puszczy. Na północy żyźniejsze gleby pozwoliły na rozwój lasów liściastych i mieszanych, na południu dominuje mało wymagająca sosna.
SIO
Leśny Kompleks Promocyjny Leśny Kompleks Promocyjny
Leśne ścieżki i szlaki turystyczne to doskonałe miejsce na relaksujący spacer i do uprawiania sportów – biegania czy jazdy na rowerze. Dzięki wszechobecnej zieleni łatwo się odprężamy.
NA
„Lasy Mazurskie” mapa tur yst yczna
Las jest miejscem rekreacji.
R
NA MAPIE: • miejsca postoju • miejsca wypoczynku • ciekawe obiekty • ścieżki edukacyjne • rezerwaty przyrody
LKP Lasy Mazurskie
Rola, jaką pełnią lasy w naszym życiu, jest olbrzymia. Chronią nasze zdrowie poprzez filtrację zanieczyszczonego powietrza. Niezliczona ilość drewnianych przedmiotów, którymi się otaczamy i z których korzystamy na co dzień, istnieje dzięki lasom. W nich mieszka ponad połowa gatunków zwierząt występujących w Polsce. To właśnie w lesie mamy doskonałe warunki do wypoczynku i psychicznego odprężenia. Dlatego lasy to wyjątkowe, wspólne dobro. Pomyśl chwilę, jak Ty korzystasz z lasu.
Zasady zachowania się w lesie
Fot. Maciej Domański / Nadleśnictwo Pisz
skala 1:90 000
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”
LASY DLA LUDZI
Zasady zakupu drewna
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
FUNKCJE LASÓW
Fot. Maciej Domański / Nadleśnictwo Pisz
MAZURSKIE LASY
Pięciornik biały
Dzwonek brzoskwiniolistny
GŁÓWNE GATUNKI NASZYCH LASÓW