Las daje pracę zarówno leśnikom, jak i pracownikom zakładów usług leśnych wykonujących w drzewostanach prace z zakresu hodowli i ochrony. Dostarcza surowca gwarantującego zatrudnienie pracującym w przemyśle drzewnym.
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
To, jakie gatunki drzew tworzą lasy, jest uzależnione przede wszystkim od klimatu, żyzności gleb, dostępności wody, a także od tego, jaki wpływ na przyrodę wywarł na danym terenie człowiek. Warunki wpływające na drzewostany Puszczy Piskiej ukształtowane w okresie ostatniego zlodowacenia są zróżnicowane. W północnej części tego dużego kompleksu leśnego występują wzgórza moreny czołowej i jeziora rynnowe, w południowej zaś przeważa rozległa równina piasków sandrowych. Różnice te przekładają się na skład gatunkowy drzew tworzących lasy w poszczególnych częściach puszczy. Na północy żyźniejsze gleby pozwoliły na rozwój lasów liściastych i mieszanych, na południu dominuje mało wymagająca sosna.
rośliny i ludzi. Zmniejsza ryzyko wystąpienia powodzi, gdyż gleba leśna i ściółka magazynują bardzo duże ilości wody. Las chroni także przed wiatrem i hałasem.
przestrzenny
podczas spacerów w lesie. Psy mogą być niebezpieczne dla mieszkających w lesie zwierząt.
Zachowaj ciszę w czasie pobytu w lesie. Głośne zachowanie nie tylko płoszy zwierzęta, lecz także może przeszkadzać innym w odpoczynku.
Szanuj runo leśne.
Przez Puszczę Piską przebiegają liczne szlaki piesze, konne, narciarskie i rowerowe
1m
Las Ochronny „Szast”
Jest ono pokarmem dla zwierząt mieszkających w lesie, a także częścią ekosystemu.
4 lipca 2002 r. przez Nadleśnictwo Pisz przeszedł huragan, który uszkodził drzewostany na powierzchni ponad 12 tys. ha. W 2003 r. minister środowiska ustanowił na obszarze dotkniętym przez żywioł Las Ochronny „Szast”. To teren obejmujący ok. 475 ha, wyłączony z wszelkich zabiegów gospodarczych, na którym pozostawiono wywrócone, połamane i uszkodzone drzewa. Las ten przeznaczony jest do odbudowy na drodze naturalnej sukcesji. Dzięki temu ma szczególne znaczenie, jako miejsce prowadzenia badań przyrodniczych i edukacji przyrodniczoleśnej. W celu ułatwienia obserwacji procesów przyrodniczych, jakie tam zachodzą, wybudowano drewnianą wieżę widokową oraz pomost nad rzeką Pisą. Grupy zorganizowane mogą odwiedzać Szast pod opieką przewodnika z nadleśnictwa.
Uważaj na dzikie zwierzęta. Zwierzę, które nie płoszy się na Twój widok, stanowi zagrożenie, ponieważ jest prawdopodobnie chore bądź ranne.
1m
1m
Swój namiot rozkładaj tylko tam, gdzie będziesz bezpieczny.
UCZYMY O LESIE
OCHRONA PRZYRODY
Oferta edukacyjna nadleśnictw wchodzących w skład LKP Lasy Mazurskie jest bardzo bogata. Zmienia się wraz z porami roku i obejmuje tematy związane m.in. z wielofunkcyjną gospodarką leśną, lokalną przyrodą czy bezpiecznym spędzaniem czasu w lesie. Prowadzone przez leśników zajęcia odbywają się w lesie, w szkołach, na kilkunastu ścieżkach edukacyjnych zaznaczonych na niniejszej mapie oraz w specjalnie przygotowanych ośrodkach edukacyjnych funkcjonujących przy każdym z pięciu nadleśnictw LKP. Dzieci i młodzież mają tam do dyspozycji liczne eksponaty związane z przyrodą oraz tablice i pomoce naukowe.
Lasy Puszczy Piskiej są rajem dla grzybiarzy
T
Y
Fot. Monika Grzywińska / Nadleśnictwo Pisz
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
Z
Muzeum leśne przy Nadleśnictwie Spychowo
Mapy do pobrania ze stron: www.pisz.bialystok.lasy.gov.pl www.strzalowo.olsztyn.lasy.gov.pl www.maskulinskie.bialystok.lasy.gov.pl www.spychowo.olsztyn.lasy.gov.pl www.mragowo.olsztyn.lasy.gov.pl – zakładka: Turystyka – Pomysły na wypoczynek – Biegi na orientację – Zielony Punkt Kontrolny
Rybołów – jeden z najrzadszych ptaków drapieżnych w Polsce. Puszcza Piska z licznymi jeziorami otoczonymi lasami to idealne miejsce życia dla tego gatunku
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
PA
O WKI ABA
Koniki polskie
Rozmieszczenie punktów kontrolnych można znaleźć na specjalnie przygotowanych mapach (do pobrania ze stron internetowych nadleśnictw). Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Fot. Krzysztof Stasiaczek
N
MEBLE
P
R I E
INST
RU M
E
N
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Zajęcia z edukacji przyrodniczoleśnej w rezerwacie Pupy
P
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
Lilia złotogłów
Wilk lubi duże obszary leśne, dlatego w Puszczy Piskiej jest go coraz więcej
ZA
Borowik szlachetny
Rosiczka okrągłolistna
Dla miłośników biegów i marszów na orientację leśnicy z LKP Lasy Mazurskie przygotowali sieć Zielony Punkt Kontrolny. To rodzaj zabawy polegającej na odnajdywaniu w terenie punktów oznaczonych słupkami z unikalnym numerem i perforatorem. Projekt Zielony Punkt Kontrolny stanowi zachętę do nauki samodzielnego czytania mapy, bezpiecznego poruszania się po lesie oraz treningu orientacji w terenie.
N TR
Młody świerk
Biegi na orientację – Zielony Punkt Kontrolny
Świetlista dąbrowa to jeden z najbogatszych pod względem ilości gatunków roślin typów polskich lasów. Charakteryzuje się niewielką ilością krzewów i dobrym dostępem światła do podłoża, dzięki czemu tworzą się dogodne warunki do wzrostu dla licznych gatunków roślin zielnych. Wykształcenie świetlistej dąbrowy jest możliwe jedynie dzięki wypasom zwierząt hodowlanych, jakie dawniej były praktykowane w Polsce. Zanik tej tradycji spowodował też kurczenie się areału świetlistych dąbrów. Nadleśnictwo Strzałowo podjęło się próby odtworzenia tego unikalnego typu lasu. W 2013 r. rozpoczęto eksperyment. Oprócz wycięcia krzewów kluczowym zabiegiem w tym przedsięwzięciu było „zaangażowanie” do pracy koników polskich. Okazało się, że już po roku na powierzchniach próbnych odnotowano znaczący wzrost ilości występujących tam gatunków charakterystycznych dla świetlistych dąbrów. Są to m.in.: mieczyk dachówkowaty, oman wierzbolistny, lebiodka pospolita, rutewka mniejsza, biedrzeniec wielki, sierpik barwierski, koniczyna dwukłosowa i (na pięciu stanowiskach) pięciornik biały – sztandarowy gatunek świetlistych dąbrów.
Fot. Ewelina Łopatko-Pomianek
W
N
E
D R
PUSZCZA PISK A Świerk
3,8%
Dąb
1,5% Olsza
Sosna
4,4%
84,5% Brzoza
Fot. januszlipinski / Fotolia.com
W
Ł
Ę
5,8% Typowy mazurski krajobraz w Rucianem-Nidzie z żaglówkami na jeziorze
DOWNICT WO
Fot. Paweł Czyż / Nadleśnictwo Pisz
Fot. arch. Nadleśnictwa Pisz
Fot. Langer / Fotolia.com
O
Z
BU
Sosna objęta ochroną, jako pomnik przyrody w Nadleśnictwie Maskulińskie
Odtwarzanie świetlistej dąbrowy
Jesteśmy otoczeni przedmiotami, które zostały wykonane z drewna. Domy, elementy ich wykończenia, więźby dachowe, podłogi, okna, a także instrumenty muzyczne, wiele zabawek – to wszystko może być zrobione z tego surowca. Drewno służy także do produkcji papieru i tradycyjnie doskonale sprawdza się jako opał. Co ważne, jest naturalne, szybko ulega rozkładowi i odnawia się w stosunkowo krótkim czasie. Zastanów się chwilę, ile rzeczy z Twojego domu pochodzi z lasu.
W lasach gospodarczych drzewa, które uschły, pozostawiane są do ich naturalnego rozkładu. Martwe drewno jest nieodzownym elementem ekosystemów leśnych
Młode sarny rodzą się na przełomie maja i czerwca. Często są pozostawiane przez matkę w bezpiecznym miejscu. Zdarza się, że ludzie, spotykając młode zwierzęta w lesie, chcąc im pomóc, zabierają je do domu. W ten sposób odbieramy matce dziecko, a dziecku szansę życia na wolności lub nawet przeżycia. Karmienie dzikich zwierząt jest niezwykle trudne i pracochłonne, a przetrzymywanie ich w warunkach domowych zabronione prawnie.
Ośrodek Edukacji Leśnej „Pliszka” w Nadleśnictwie Pisz
DREWNO – SUROWIEC NIEZWYKŁY
Krutynia to jedna z głównych rzek Mazur, którą organizowane są spływy kajakowe
Wieża widokowa w Lesie Ochronnym „Szast”
„Porzucone” zwierzęta Fot. Monika Grzywińska / Nadleśnictwo Pisz
LASU
Rysie to jedne z najrzadszych zwierząt zamieszkujących nasze lasy. Poza górami w Polsce można je spotkać zaledwie w kilku największych kompleksach leśnych – puszczach: Białowieskiej, Knyszyńskiej czy Kampinoskiej. W Puszczy Piskiej liczebność rysi drastycznie malała, ale obecnie ich populacja odbudowuje się. To efekt ochrony aktywnej, polegającej m.in. na wsiedlaniu osobników odławianych specjalnie w tym celu w Estonii. Naukowcy oceniają, że na obszarze Puszczy Piskiej może docelowo żyć nawet 40 przedstawicieli tego gatunku. Zwiększenie populacji rysi było możliwe dzięki innowacyjnej metodzie reintrodukcji „Born to free”.
Fot. Krzysztof Stasiaczek
K Ł
5 LAT
po wyrębie odnawiamy każdą powierzchnię, na której wycięto fragment
Rysie w Puszczy Piskiej
Zajęcia z dziećmi w Ośrodku Edukacji Ekologicznej przy Nadleśnictwie Spychowo
ŁY L A S
Najpóźniej
Pomost nad Jeziorem Cichym
Fot. Miroslaw Sczepański
A
Ponadto na szczególną uwagę zasługują inicjatywy z zakresu czynnej ochrony przyrody. Działania te mają na celu ochronę bardzo rzadkich gatunków lub zanikających zbiorowisk roślinnych. Przykładem są czynna ochrona wrzosowisk, odtwarzanie świetlistej dąbrowy czy reintrodukcja rysia.
Zajęcia z najmłodszymi dziećmi na terenie szkółki leśnej
Fot. arch. Nadleśnictwa Spychowo
D
Ochrona przyrody ma szczególne znaczenie na obszarach o dużej lesistości, jak ten zajmowany przez LKP Lasy Mazurskie. Dlatego znaczna część omawianych terenów objęta jest różnymi formami ochrony przyrody. Mamy tu m.in. 13 rezerwatów przyrody o powierzchni ponad 12 884 ha, Mazurski Park Krajobrazowy – jeden z największych w Polsce (53 655 ha), na którego terytorium znajduje się jezioro Śniardwy, obszary Natura 2000 (utworzone po wejściu polski do Unii Europejskiej), pomniki przyrody, a także liczne strefy ochronne wokół gniazd cennych gatunków ptaków.
Fot. Archiwum Nadleśnictwa Pisz
1m
Biwakuj w miejscach do tego przeznaczonych.
B I Ó
Fot. Wojciech Perkowski / Nadleśnictwo Mrągowo
1m
ZA
Fot. Anna Maria Ptak / Nadleśnictwo Maskulińskie
UPR AWA
JR
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
Las odnawia się siekierą – to stare leśne porzekadło. Choć brzmi przewrotnie, jest bardzo trafne i nie kłóci się z jedną z fundamentalnych zasad polskiego modelu leśnictwa, jaką jest zachowanie trwałości lasu. Odnowienie, czyli sadzenie młodych drzewek, odbywa się w miejscach wyciętego dojrzałego drzewostanu (ok. 100 i więcej lat, w zależności od gatunku). Sadzenie wykonywane jest najczęściej w drugim roku po wycięciu drzewostanu, nie później jednak niż pięć lat po wycięciu. Kiedy warunki sprzyjają, aby odnowienie lasu powstało z nasion drzew rosnących wkoło powierzchni przeznaczonej do odnowienia, wówczas mamy do czynienia z odnowieniem naturalnym. Natomiast jeżeli istnieją przeciwwskazania do odnowienia naturalnego, wówczas sadzonki muszą zostać posadzone przez człowieka. Ten sposób sadzenia nazywany jest odnowieniem sztucznym. Odnowienia mają kluczowe znaczenie dla zachowania ciągłości produkcji leśnej oraz istnienia lasu dla przyszłych pokoleń. Dzięki temu następuje płynna przemiana pokoleń w lasach.
O
Przywrócenie właściwych stosunków wodnych i zwiększenie ich zasobów na terenach leśnych, zdegradowanych w wyniku wykonanych w przeszłości prac melioracyjnych i drenażowych, to zadanie, które spełnia sieć obiektów wchodzących w skład tzw. małej retencji. Obiekty, o których mowa, to progi, groble, zastawki, przepusty, brody, zbiorniki wodne…
1m
JAK ODNAWIA SIĘ LAS
S Z K Ó
Fot. Urszula Dyl-Nadolna / Nadleśnictwo Spychowo
Królowa lasu – najwyższa, najsmuklejsza i najbardziej ceniona przez człowieka. Sosna mazurska to ekotyp sosny zwyczajnej. Jest słynna od wieków ze względu na wyjątkowe właściwości. Szybko rośnie, ma prosty, bezsęczny pień sięgający nawet 40 m wysokości. To zadziwiające, że tylko tutaj – na Mazurach – sosny osiągają tak niezwykłe rozmiary. Można wiązać to z występowaniem, właśnie na Mazurach, klimatu przejściowego między morskim a kontynentalnym. W XVII w. płacono za jedną sztukę 1,5 kg złota, czyli tyle, ile wynosiła ówcześnie trzyletnia pensja robotnika w Paryżu! Wtedy była niezastąpionym materiałem do budowy masztów okrętów morskich.
Fot. Paweł Czyż / Nadleśnictwo Pisz
Trzymaj psa na smyczy
Fot. Adam Jażdżewski / Nadleśnictwo Spychowo
Las jest domem dla zwierząt.
Lasy stanowią miejsce życia dla ponad połowy gatunków zwierząt występujących w Polsce.
A
Leśny Kompleks Promocyjny Fot. Tomasz Czyżyk / Nadleśnictwa Pisz
w lesie.
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
Tereny leśne są bardziej różnorodne i miłe dla oka, zmieniają się wraz z porami roku.
Jezioro Mokre o powierzchni ok. 846 ha niemal ze wszystkich stron otoczone jest lasami
Rozległe sosnowe lasy to najbardziej charakterystyczny element krajobrazu w południowej części Puszczy Piskiej
W trakcie spacerów i grzybobrania nie pozostawiaj odpadów
Fot. waldru / Fotolia.com
Las urozmaica krajobraz.
LKP Lasy Mazurskie jest drugim co do wielkości obszarem tego typu w Polsce. Obejmuje ok. 118 tys. ha w Mazursko-Podlaskiej Krainie Przyrodniczo-Leśnej. To jeden z najpiękniejszych i najbardziej zalesionych regionów naszego kraju, wyjątkowo atrakcyjny dla każdego, kto szuka kontaktu z przyrodą. Puszcza Piska, w której skład wchodzą rozległe drzewostany, jest głównym kompleksem leśnym na omawianym terenie. W jej północnej części krajobraz urozmaicają liczne jeziora, w tym nasze największe jezioro Śniardwy i w całości uznane za rezerwat krajobrazowy Jezioro Nidzkie. Południowa część puszczy jest raczej płaska i gęsto zalesiona. Mozaika siedlisk – leśnych, bagiennych i wodnych – ukształtowana przez lodowiec przed tysiącami lat, oraz stosunkowo niewielka presja człowieka skutkują niezwykłym bogactwem świata roślin i zwierząt tej części Mazur.
ISBN 978-83-64084-14-0
Zabierz swoje śmieci ze sobą.
Fot. Paulina Adamska / Nadleśnictwo Spychowo
tylko drewna, lecz także owoców, grzybów i ziół, które każdy może bezpłatnie zbierać na własny użytek.
POŁOŻENIE I WARUNKI PRZYRODNICZE
Tekst: Tomasz Dębiec, Monika Grzywińska, Urszula Dyl-Nadolna Konsultacja merytoryczna: Paulina Adamska, Adam Cisowski, Monika Grzywińska, Ewa Pietrzak, Anna Maria Ptak Korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek
Nie rozpalaj ognisk poza miejscami do tego wyznaczonymi.
w specjalnie przygotowanym do tego miejscu postojowym.
1 mp
1m
Nie stwarzaj zagrożenia pożarowego.
Samochód pozostaw
1m
1m
1m
Las dostarcza surowców – nie
SIO
„Lasy Mazurskie” „Lasy Mazurskie”
sześcienny
W Nadleśnictwie Pisz w ramach czynnej ochrony suchych wrzosowisk prowadzi się ich wykaszanie, a także usuwa młode drzewa i krzewy, hamując w ten sposób proces naturalnej sukcesji i zanikanie tych cennych zbiorowisk roślinnych. Koszenia wykonywane są jesienią i zimą, po przekwitnięciu wrzosów, lecz przed opadami śniegu. Skoszone wrzosy wykorzystuje się w budownictwie, jako ekologiczny, naturalny materiał na pokrycia dachowe. Działanie to jest doskonałym przykładem, jak można chronić przyrodę poprzez jej rozsądne użytkowanie.
1,54 m
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”, powołany w 2002 r., jest jednym z 25 tego typu obszarów na terenie naszego kraju. LKP tworzy się w miejscach, gdzie występują duże, na ogół zwarte kompleksy leśne. Inne tego typu obszary znajdują się w Bieszczadach, Beskidach czy Borach Tucholskich. LKP Lasy Mazurskie tworzy pięć nadleśnictw – Spychowo, Pisz, Maskulińskie, Strzałowo i Mrągowo, a ponadto tereny zarządzane przez Stację Badawczą Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt PAN w Popielnie. Gospodarka leśna prowadzona na terenie leśnych kompleksów promocyjnych nakierowana jest na wielofunkcyjność lasów. W sposób szczególny kładzie się tam nacisk na ich funkcje społeczne – udostępnianie lasów w sposób przemyślany i niezagrażający przyrodzie oraz edukację przyrodniczoleśną. Prowadzi się tam również badania naukowe z zakresu nauk leśnych i przyrodniczych, a także realizuje innowacyjne przedsięwzięcia związane z gospodarką leśną (restytucja rysia, odtwarzanie świetlistej dąbrowy, Las Ochronny „Szast”). Warto dodać, że leśne kompleksy promocyjne to polska idea wprowadzona przez Lasy Państwowe w latach 90. ubiegłego wieku.
Leśny Kompleks Promocyjny
1 m3
1m
Las chroni glebę, wodę, zwierzęta,
Na rowerze, kajakiem, pieszo i konno. Tereny Puszczy Piskiej to miejsce idealne do wypoczynku. Skryte w lesie pola namiotowe, czyste jeziora z licznymi wypożyczalniami sprzętu wodnego, kilometry leśnych szlaków gwarantują wyciszenie i udany odpoczynek wszystkim miłośnikom przyrody. Szczególnie zachęcamy do odwiedzania ścieżek dydaktycznych przygotowanych przez nadleśnictwa. Na omawianym terenie jest ich piętnaście. Na stronie z mapą znajduje się tabela z ich wykazem, lokalizacją i głównymi atrakcjami przyrodniczymi, jakie znajdują się na poszczególnych ścieżkach.
Lasy Państwowe to największy dostawca drewna na rynek krajowy. Sprzedaż surowca odbywa się w systemie detalicznym dla odbiorców indywidualnych oraz za pośrednictwem aukcji internetowych dla podmiotów gospodarczych. Szczegółowych informacji na temat zasad sprzedaży udziela nadleśnictwo, natomiast o bieżącej możliwości zakupu – poszczególne leśnictwa. Kupując drewno stosowe z przeznaczeniem na opał, należy wiedzieć, że tzw. stos posiada dwie miary: m3 i mp. Aby uzyskać miąższość samego drewna w stosie (bez pustej przestrzeni między wałkami), należy pomierzoną wielkość mp (l × s × h) przemnożyć przez właściwy współczynnik redukcyjny, którego wielkość zależy od długości wałków i gatunku drewna. Przykładowe wyliczenie dla opału sosnowego (S4 So) wyniesie: 1 mp × 0,65 = 0,65 m3.
Ochrona wrzosowisk
Fot. Maciej Domański / Nadleśnictwo Pisz
Fot. Gabriela Ulewicz / Nadleśnictwo Spychowo
Leśne ścieżki i szlaki turystyczne to doskonałe miejsce na relaksujący spacer i do uprawiania sportów – biegania czy jazdy na rowerze. Dzięki wszechobecnej zieleni łatwo się odprężamy.
IDEA LKP
mapa tur yst yczna
Kontakt: Tomasz Dębiec 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Las jest miejscem rekreacji.
NA
NA MAPIE: • miejsca postoju • miejsca wypoczynku • ciekawe obiekty • ścieżki edukacyjne • rezerwaty przyrody
LKP Lasy Mazurskie
Rola, jaką pełnią lasy w naszym życiu, jest olbrzymia. Chronią nasze zdrowie poprzez filtrację zanieczyszczonego powietrza. Niezliczona ilość drewnianych przedmiotów, którymi się otaczamy i z których korzystamy na co dzień, istnieje dzięki lasom. W nich mieszka ponad połowa gatunków zwierząt występujących w Polsce. To właśnie w lesie mamy doskonałe warunki do wypoczynku i psychicznego odprężenia. Dlatego lasy to wyjątkowe, wspólne dobro. Pomyśl chwilę, jak Ty korzystasz z lasu.
Zasady zachowania się w lesie
Fot. Maciej Domański / Nadleśnictwo Pisz
skala 1:90 000
Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Mazurskie”
LASY DLA LUDZI
Zasady zakupu drewna
Fot. Andrzej Ryś / Nadleśnictwo Strzałowo
FUNKCJE LASÓW
R
Na zdjęciu Włochatka / Fot. Krzysztof Stasiaczek / Nadleśnictwo Strzałowo
MAZURSKIE LASY
Pięciornik biały
Dzwonek brzoskwiniolistny
GŁÓWNE GATUNKI NASZYCH LASÓW
2
Zespół pałacowo-parkowy w Sorkwitach
Wojnowo
Położony jest w okolicy Jeziora Lampackiego, wzniesiono go w latach 1850–1856 w stylu neogotyckim, jako siedzibę rodu von Mirbach. Później mieszkali tu członkowie spokrewnionej z nimi rodziny von Paleske. W nastrojowym starym parku okalającym pałac można podziwiać wiele rzadkich i egzotycznych gatunków drzew. Jedną z jego największych atrakcji jest ponadstuletni miłorząb japoński. W pobliskim lesie ciekawostką są winnice założone przez dawnych właścicieli pałacu.
Wieś założona w 1832 r. przez rosyjskich starowierców (staroobrzędowców). Za sprawą drewnianej cerkwi z lat 1921–1923 oraz żeńskiego klasztoru jest jedną z najciekawszych miejscowości w okolicy. Teren klasztoru jest otoczony murem, wokół którego ulokowane są budynki gospodarcze i mieszkalne. W centralnym miejscu zabudowy znajduje się neogotycka molenna – niewielki dom modlitewny wybudowany w latach 1923–1927.
Borowski Las
4
Szczycieńska Pozycja Leśna
Izba Pamięci Ernesta Wiecherta
Jest to system fortyfikacji, który powstał w latach 1900–1944. Składały się na nie betonowe i ceglane schrony, wieże strzelnicze i pasy przeszkód z wielu rzędów drutu kolczastego. Wiele schronów do dziś zachowało się w dobrym stanie technicznym, pozwalającym zaobserwować różnorodność rozwiązań obronnych i ewolucję fortyfikacji na przestrzeni ponad 40 lat. Aby je zobaczyć, najlepiej udać się do wsi Połom koło Spychowa, gdzie znajduje się ścieżka historyczna o długości 4,8 km.
W leśniczówce, niegdyś noszącej nazwę Kleinort, a obecnie Piersławek, w 1887 r. urodził się pisarz Ernest Wiechert, nazwany „Piewcą Mazur”. W izbie pamięci można podziwiać stare fotografie, dzieła w języku niemieckim i ich tłumaczenia na język polski, druki okolicznościowe i unikatowe dokumenty. Na ścianie budynku leśniczówki znajdują się dwie tablice pamiątkowe, postawione z okazji rocznic urodzin pisarza.
Pozycja na mapie A2
bór sosnowy, runo leśne, siedlisko jaszczurek, paśnik dla zwierzyny, chrust, wiata edukacyjna
E3 / E4
Jary Lampasza
A2
aleja lipowa, śródpolne bagienko, stara lipa z mrowiskiem, jezioro rynnowe Lampasz, żeremia bobrowe, Czarci Jar, przebudowa lasu, pułapki na korniki
Jezioro Ciche
B4
żeremia bobrów, torfowiska, malownicze jezioro, wiata Eko-oczko
Kadzidłowski Las
C2
ptasi budzik, mrowisko, cmentarz staroobrzędowców, bór sosnowy, podmokłe siedlisko, chrust, szkody od zwierzyny
Piersławek
B2
leśniczówka Piersławek, żeremia bobrów, uprawa leśna, pomnik pilotów, grób Paula Witchera, szkółka leśna
Rezerwat Pupy
B4
300-letnie dęby, starodrzew mieszany, wiekowe sosny i świerki, tablice na temat zjawisk przyrodniczych, wąskie ścieżki wewnątrz lasu, drewniane kładki
Ruciański Las
D3
dęby królewskie, półwysep otoczony wodami jezior Guzianka Wielka i Mała oraz śródleśnego jeziorka Gaik
Strzałowo
C2
rezerwat sosny mazurskiej, młodnik z 1990 r., starodrzew dębu szypułkowego, fragment wiecznego lasu, monolit świerkowy, żerowisko jeleni, miejsce odpoczynku przy jeziorze
Śladami Gałczyńskiego
C3
dąb „Perkun”, brzeg Jeziora Nidzkiego
Wokół Jeziora Chudek
D3
tablice informacyjne na temat walorów przyrodniczych i gospodarki leśnej, ślady działalności bobrów, tereny podmokłe
Źródełko Miłości
B1
strefy życia w jeziorze, bogactwo ptaków i zwierząt leśnych, rośliny wodne, las łęgowy i grądowy, źródełko miłości
Krutyń-Rosocha
C3
rzeka Krutynia, jeziorka torfowiskowe, zadrzewienia śródpolne, różne fazy rozwojowe drzewostanów
Popielno, Smolaki
D2
łączące się ścieżki na terenie ośrodka hodowli konika polskiego, jezioro Bełdany, jezioro Smolak, bór bagienny, las grądowy, las łęgowy
Park Sorkwicki
A1
półwysep Jeziora Lampackiego; skarpa z kamieni, gdzie w XIX w. założono winnice; pomnik przyrody – grupa pięciu modrzewi europejskich
Łupki
E3
ścieżka o długości 1,5 km łącząca miasto Pisz ze wsią Łupki, tablice informacyjne na temat Leśnych Gospodarstw Węglowych
dwa warianty trasy, pejzaż po huraganie, drewniany pomost i wieża widokowa
Jak nie zgubić się w lesie Kiedy już się zgubisz, pamiętaj, że las jest podzielony na oddziały tzw. liniami oddziałowymi. Linie te tworzą zazwyczaj sieci dróg, które nadają lasom kształt szachownicy. Oddziały leśne mają zwykle kształt prostokąta i powierzchnię średnio 25 ha. Przy skrzyżowaniu linii oddziałowych znajdują się słupki (w południowo-zachodnim narożniku oddziału), na których naniesione są numery. Numeracja oddziałów zazwyczaj wzrasta z północnego wschodu na południowy zachód. Dłuższe boki oddziału wyznaczają mniej więcej linie północ–południe, natomiast krótsze wschód–zachód. Aby odnaleźć się w lesie, poszukaj słupka oddziałowego znajdującego się na skrzyżowaniu linii oddziałowych. Następnie odszukaj oddział o danym numerze na niniejszej mapie. W celu uzyskania pomocy podaj numery znajdujące się na słupku oddziałowym pracownikowi Lasów Państwowych, straży pożarnej lub policji. Dzięki temu szybko uzyskasz pomoc.
Pozycja na mapie: B2 | GPS 53.759359, 21.379901
Pozycja na mapie: B3 | GPS 53.627000, 21.351993
Atrakcje
Brzeziny-Szast
Fot. archiwum Nadleśnictwa Strzałowo
3
Nazwa
Pozycja na mapie: C3 | GPS 53.655278, 21.464192
Fot. archiwum Nadleśnictwa Spychowo
Pozycja na mapie: A1 | GPS 53.969264, 21.144352
Fot. Przemysław Jahr / Wikimedia Commons
Fot. Piotr Tysarczyk / Wikipedia
1
Oddział 305
306
6
Miejsce mocy Galindów
Grób Maskulińskiego
W lesie pomiędzy Długim Kątem a Kumielskiem znajduje się stanowisko archeologiczne Heidengericht (niem. Pogański Sąd). W centrum kamiennego kręgu o średnicy ok. 20 m znajduje się płaski głaz o długości 2,3 m i szerokości 1,2 m, noszący ślady celowej obróbki. Prawdopodobnie pełnił funkcję ołtarza ofiarnego, na którym mogło dochodzić do składania krwawych ofiar ówczesnym bóstwom.
Marian Maskuliński (1906–1945) był zdolnym i ambitnym leśnikiem, od którego nazwiska pochodzi obecna nazwa Nadleśnictwa Maskulińskie. Jako młody leśnik objął nadleśnictwo i podjął pracę nad stworzeniem w nim ośrodka badań naukowych na wzór podobnych placówek na zachodzie Europy. Grób Mariana Maskulińskiego, zmarłego w niewyjaśnionych, tragicznych okolicznościach, zdobi kamień z tablicą pamiątkową ufundowaną przez leśników w 1966 r.
Muzeum w Praniu
Huta Wądołek
Leśniczówka w Praniu w 1880 r. zyskała sławę dzięki bywającemu w niej wybitnemu polskiemu poecie – Konstantynowi Ildefonsowi Gałczyńskiemu. Odwiedzając właśnie to miejsce nad brzegiem Jeziora Nidzkiego, Gałczyński napisał takie dzieła jak: „Pieśni”, „Księżyc” i „W leśniczówce”. Obecnie funkcjonuje tu muzeum poety oraz ośrodek kulturalny.
Wądołek nad rzeką Rybnicą to miejsce, gdzie w latach 1811–1880 funkcjonowała największa wówczas huta żelaza w Prusach Wschodnich. Powstała w miejscu młyna Piskorzewo, który ze względu na położenie potocznie nazywano Wądołkiem. Do czasów obecnych z prężnie funkcjonującej miejscowości i huty przetrwały pozostałości fundamentów, urządzeń hydrotechnicznych, droga z kamienia polnego oraz cmentarz.
10
Stacja Badawcza Polskiej Akademii Nauk
Muzeum Przyrodnicze MPK
Stacja Badawcza Polskiej Akademii Nauk w Popielnie powstała w latach 50. XX w. Realizuje się tam wiele programów naukowych, niemniej sztandarowym przedsięwzięciem jest wolna hodowla konika polskiego, który wywodzi się od tarpanów – dzikich, wymarłych już leśnych koni, żyjących niegdyś na terenie Polski. Na uwagę turystów zasługuje muzeum, gdzie można zobaczyć eksponaty związane z działalnością stacji naukowej, a także kolekcję bryczek, powozów i sań.
Muzeum Przyrodnicze Mazurskiego Parku Krajobrazowego mieści się w zabytkowej stodole w Krutyni. Znajduje się tu ponad 200 spreparowanych zwierząt występujących w lasach mazurskich. Osobniki wchodzące w skład kolekcji są zazwyczaj ofiarami wypadków komunikacyjnych. Część historyczna zawiera wystawę starych fotografii, pamiątki związane z twórczością pisarza – Karola Małłka, oraz informacje o przeszłości Krutyni. Przy muzeum działa ośrodek edukacji przyrodniczo-leśnej.
Pozycja na mapie: D2 | GPS 53.751697, 21.626814
11
Szlak kajakowy Krutyni Pozycja na mapie: A1 | GPS 53.842, 21.138
Szlak kajakowy Krutyni, który ma długość 102 km, to najpopularniejsza atrakcja tego typu na Mazurach. Spływ ma początek w Sorkwitach nad Jeziorem Lampackim, następnie biegnie przez tereny Puszczy Piskiej, pokonując po drodze kilkanaście jezior połączonych rzeką Krutynią. Kończy się w Rucianem-Nidzie, gdzie istnieje możliwość przedłużenia kajakowej wyprawy przez Jezioro Nidzkie, a następnie urokliwą rzeką Pisą. Spływ przez tereny Puszczy Piskiej daje możliwość bliskiego obcowania zarówno z pięknymi lasami rosnącymi nad brzegami wód, jak i ciekawymi gatunkami zwierząt, w tym z licznym ptactwem wodnym. Nierzadko daje się tu zaobserwować potężną sylwetkę bielika – największego ptaka drapieżnego w naszym kraju.
Fot. Waldemar Bzura / Mazurski Park Krajobrazowy
9
Pozycja na mapie: E4 | GPS 53.483422, 21.783161
Fot. Marlena Boroń / Stacja Badawcza PAN w Popielnie
Pozycja na mapie: C3 | GPS 53.610552, 21.502689
Fot. Tomasz Czyżyk / Nadleśnictwo Pisz
8
Pozycja na mapie: C3 | GPS 53.6875111, 21.4308592
12
Wyłuszczarnia nasion w Rucianem-Nidzie Pozycja na mapie: D3 | GPS 53.645562, 21.572453
W sercu Puszczy Piskiej, na skraju miejscowości Ruciane-Nida, znajduje się jeden z najciekawszych w Polsce obiektów związanych z leśnictwem. To powstała w latach 1890–1982 olbrzymia wyłuszczarnia nasion, wówczas największa na terenie Prus Wschodnich. Magazyn główny może pomieścić jednorazowo ok. 180 ton szyszek. Wydajność wyłuszczarni wynosi do 35 kg nasion na dobę, które uzyskuje się z ok. 2700 kg szyszek. Wyłuszczanie nasion to bardzo istotny element hodowli lasu. Tak pozyskane nasiona służą do produkcji sadzonek drzew leśnych w szkółkach. Stamtąd sadzonki trafiają na zręby, gdzie stworzą nowe pokolenie lasu. Zwiedzanie wyłuszczarni nasion pozwala poznać bardzo ciekawy wycinek hodowli lasu.
Fot. Tomasz Dębiec / Wydawnictwo Quercus
7
Oddział 312
Oddział 311
Pozycja na mapie: C4 | GPS 53.56611111, 21.4625
Fot. archiwum Nadleśnictwa Maskulińskie
Pozycja na mapie: F4 | GPS 53.553000, 22.034134
Fot. archiwum Nadleśnictwa Maskulińskie
Fot. Maciej Domański / Nadleśnictwo Pisz
5
305
312 311
Oddział 306
Fot. Piotr Tysarczyk / Wikipedia
Fot. archiwum Nadleśnictwa Mrągowo
Ścieżki przyrodniczo-edukacyjne
Pozostałe obiekty Numer
Nazwa
Pozycja na mapie
13
Śluza Lalka
B3
14
Śluza Karwik
E3
15
Piska Pozycja Ryglowa
E3
16
Miejsce Puszczańskiej Zbrodni
E4
17
Historyczna stodoła Chochół
B4
18
Bunkier Jeże
E4
19
Były Wychowawczy Obóz Pracy w Snopkach
E3
20
Były obóz jeniecki Bertenheide
21, 22
Grodzisko Staropruskie
D3 D2, E4
23
Kościół w Jerutkach z 1710 r.
A4
24
Mogiła niemieckiego geodety
E3
25
Pomnik Sosna Gałczyńskiego
C3
26
Średniowieczny gródek
A1
27
Fort Lyck
D2
28
Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie
C2
29
Muzeum Chata Mazurska
C1
30
Ruiny zamku w Szestnie
B1
31
Wczesnośredniowieczne grodzisko
A1
32
Kopiec strażniczy Petrimpos ze średniowiecza
A1
Kapliczka św. Jana Nepomucena
E3
33
Nadleśnictwa wchodzące w skład LKP Lasy Mazurskie NADLEŚNICTWO MASKULIŃSKIE ul. Rybacka 1, 12-220 Ruciane-Nida; tel. 87 424 16 00, faks 87 424 16 19 maskulinskie@bialystok.lasy.gov.pl; www.maskulinskie.bialystok.lasy.gov.pl NADLEŚNICTWO MRĄGOWO ul. Warszawska 49, 11-700 Mrągowo; tel. 89 741 22 36, faks 89 741 22 37 mragowo@olsztyn.lasy.gov.pl; www.mragowo.olsztyn.lasy.gov.pl NADLEŚNICTWO PISZ ul. Gdańska 24, 12-200 Pisz; tel. 87 424 15 00, faks 87 424 15 01 pisz@bialystok.lasy.gov.pl; www.pisz.bialystok.lasy.gov.pl
LKP Lasy Mazurskie Nadleśnictwo Maskulińskie Nadleśnictwo Mrągowo Nadleśnictwo Pisz Nadleśnictwo Spychowo Nadleśnictwo Strzałowo Stacja Badawcza PAN w Popielnie
NADLEŚNICTWO SPYCHOWO ul. Mazurska 3, 12-150 Spychowo; tel. 89 622 50 82, faks 89 622 50 83 spychowo@olsztyn.lasy.gov.pl; www.spychowo.olsztyn.lasy.gov.pl NADLEŚNICTWO STRZAŁOWO Strzałowo 2, 11-710 Piecki; tel. 89 742 11 65, faks 89 742 11 65 strzalowo@olsztyn.lasy.gov.pl; www.strzalowo.olsztyn.lasy.gov.pl
siedziba leśnictwa
ruiny
trasy narciarskie
jeziora
siedziba nadleśnictwa
punkt widokowy
ścieżki dydaktyczne
lasy w zarządzie PGL LP; numer oddziału leśnego
głaz – pomnik przyrody
wiata
szlaki turystyczne piesze
drzewo – pomnik przyrody
biwak
Bike Park Poręby
miejsce wypoczynkowe
ośrodek edukacji ekologicznej
punkt palenia ognisk
szkółka leśna km
skala 1:90 000
zadaszenie
szlaki rowerowe
park krajobrazowy rezerwat przyrody
szlaki nordic walking
parking szlaki konne wieża przeciwpożarowa
lasy innej własności
kolej granica LKP Lasy Mazurskie
© OpenStreetMap (i) autorzy (CC-BY-SA 2.0)