Nadleśnictwo Opole 1
O
ddajemy w Państwa ręce folder Nadleśnictwa Opole. Zamieściliśmy w nim informacje o lasach, gatunkach zwierząt, jakie w nich występują – zarówno tych chronionych, jak i łownych, ale także o tym, na czym polega praca leśnika. Na kolejnych stronach staramy się wytłumaczyć jak odnawia się las, jakie czyhają na niego zagrożenia oraz dlaczego drewno z niego pochodzące jest jednym z najwspanialszych surowców znanych człowiekowi. Nadleśnictwo Opole funkcjonuje jako część Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, które pełni misję zachowania naszych lasów jako jednego z podstawowych bogactw narodowych. W niniejszej publikacji znajdą Państwo wyjaśnienie na jakich zasadach opiera się funkcjonowanie polskiego leśnictwa. Chciałbym serdecznie zaprosić do korzystania z uroków naszych lasów. Dla Państwa wygody zorganizowaliśmy specjalne parkingi leśne oraz miejsca wypoczynku z ławami, stołami i tablicami informacyjnymi o tematyce przyrodniczej. Zbieranie grzybów, podglądanie przyrody czy nawet zwykły spacer będzie z pewnością korzystny dla Państwa zdrowia i samopoczucia. mgr inż. Zdzisław Dzwonnik Nadleśniczy Nadleśnictwa Opole
Kontakt: Tomasz Dębiec
Tekst: Marek Bocianowski
Autorzy zdjęć: Tomasz Dębiec, Grzegorz Leśniewski (str. 18)
kontakt@wydawnictwoquercus.pl
Korekta: Tomasz Findysz
Marek Bocianowski (str. 20), Tomasz Tańczuk (str. 20)
667 869 976
www.wydawnictwoquercus.pl
Tomasz Dębiec, Tomasz Findysz Projekt, skład, edycja zdjęć: Joanna Kozek
Marcin Scelina (str. 18), Henryk Janowski (str. 20) Marcin Zagórski (str. 21)
K
rajobraz terenu położonego w granicach Nadleśnictwa Opole to swoista mozaika. Obszary leśne przeplatają się z terenami użytkowanymi rolniczo, polami, łąkami i pastwiskami, a także z osiedlami ludzkimi – niewielkimi wsiami i miasteczkami, z aglomeracją miasta Opola pośrodku. Temu malowniczemu widokowi kolorytu dodaje wijąca się
4
jak srebrna wstęga rzeka Odra, wraz z kilkoma mniejszymi dopływami. Kompleksy leśne same w sobie również przejawiają wewnętrzne bogactwo, co z pewnością uchwyci oko obserwatora wrażliwego na piękno. Lasy iglaste, choć występują w przewadze, urozmaicone są połaciami lasów liściastych – robi to duże wrażenie zwłaszcza je-
sienią, gdy czerwone i żółte liście dodają ciepła zimnej zieleni igieł. Zróżnicowanie krajobrazu to również efekt współwystępowania obok siebie fragmentów leśnych w różnym wieku – sięgające pasa uprawy płynnie przechodzą w kilkumetrowe młodniki i wysokie drzewa.
Krajobraz Nadleśnictwa Opole
Lasy pod naszą opieką
Czy wiesz, że najczęściej występującym gatunkiem okolic Opola jest sosna? Jest także gatunkiem najbardziej pospolitym w skali całego kraju. Sosna ma małe wymagania co do żyzności gleb, ale duże w stosunku do ilości światła, dlatego sadzi się ją na otwartych powierzchniach. 6
G
ranice Nadleśnictwa Opole obejmują obszar 688 km2, z czego powierzchnia leśna stanowi 32%. Średni wiek naszych lasów to 54 lata, a ich zasobność w drewno kształtuje się na poziomie 234 m3/ha. W ciągu roku pozyskujemy około 93 tys. m3 surowca drzewnego. Dominującym gatunkiem w naszych lasach jest sosna, której udział wynosi aż 76%. Udział pozostałych gatunków o znaczeniu gospodarczym to: dąb (7%), brzoza (6%), świerk
(4%), olsza (3%), modrzew i buk (po 2%). Lasy Państwowe, jak sama nazwa wskazuje, gospodarują mieniem Skarbu Państwa, a więc własnością ogółu społeczeństwa. Opieka nad powierzonym nam dobrem to nie tylko wielka odpowiedzialność, ale też misja, której owoce zbierać będą także przyszłe pokolenia. Wyhodowanie pięknych i stabilnych lasów dla potomnych to cel, jaki stale przyświeca także pracownikom Nadleśnictwa Opole.
7
Gospodarka leśna, czyli czym zajmuje się leśnik?
G
ospodarka leśna jest bardzo złożona – obejmuje nie tylko produkcję drewna, ale również hodowlę i ochronę lasu, gospodarowanie zwierzyną i ochronę przyrody. Zapewnia też miejsca wypoczynku i rekreacji na łonie natury oraz zajmuje się edukacją przyrodniczą społeczeństwa. Praca leśnika ma na celu sprawienie, aby las istniał w sposób ciągły. Jeśli w małym fragmencie chwilowo go nie ma wskutek wycinki drzew, to wkrótce powraca jako uprawa, po czym znowu wzrasta, aby w przyszłości dać plon
8
w postaci drewna. Takie działania nazywamy racjonalną gospodarką, co odróżnia leśnictwo chociażby od górnictwa, gdzie dobra naturalne są jedynie eksploatowane – ich zasoby ciągle maleją. Codzienność leśnika terenowca to głównie pomiar i ewidencja ściętych drzew. O ile sadzenie lasu ma charakter dwu- lub trzytygodniowych kampanii wiosną i jesienią, a zabiegi ochronne zdarzają się sporadycznie, o tyle prace przy pozyskaniu drewna mogą trwać przez okrągły rok.
Czy wiesz, że jedną z podstawowych zasad funkcjonowania Lasów Państwowych jest samofinansowanie? Oznacza to, że administracja leśna nie korzysta ze środków budżetowych, a jedynie z tych pochodzących ze sprzedaży produktów (głównie drewna) i usług.
9
Gatunki takie jak dąb czy buk sadzi się na gniazdach, czyli niewielkich zrębach otoczonych starszym lasem.
Po upływie około 20 lat wycina się drzewa otaczające gniazda po to, żeby zasadzić tę powierzchnię sadzonkami sosen. Dzięki temu za kilkadziesiąt lat powstanie las dębowo-sosnowy.
10
Jak odnawia się las?
O
dnowienie to po prostu wprowadzenie młodego pokolenia lasu w miejscach, gdzie wcześniej wycięto dojrzałe drzewa. Leśnicy mają obowiązek odnowienia lasu najdalej w piątym roku po wyrębie, dlatego też ciągłość jego istnienia jest niezagrożona. Odbywa się to w różny sposób: poprzez sadzenie, wysiew nasion bądź wykorzystanie samosiewu, tzn. spontanicznego opadu nasion z sąsiednich drzew. W przypadku sadzenia korzysta się z sadzonek, które wcześniej hodowane są w szkółce leśnej, zapewniającej im optymalne warunki wzrostu w pierwszych latach. W Nadleśnictwie Opole rocznie zakłada się około 140 ha upraw. Uprawa wkrótce zamienia się w wyższy i gęstszy młodnik, a drzewka są systematycznie pielęgnowane, tak aby mogły stworzyć zdrowy i stabilny las. Ważną sprawą przy odnawianiu lasu jest rozpoznanie siedliska, czyli warunków,
w jakich będą rosły młode drzewka. Poszczególne gatunki drzew mają bowiem różne wymagania co do światła, ciepła, zasobności i wilgotności gleby, a nawet w różny sposób reagują na zanieczyszczenie powietrza. Na terenie Nadleśnictwa Opole przeważają siedliska odpowiednie dla sosny, stąd też jej dominujący udział w naszych lasach.
Czy wiesz, że w lesie sadzi się drzewa, których pochodzenie jest udokumentowane i związane z konkretnym regionem? Przykładowo, leśnicy z Opolszczyzny nie mogą na swoim terenie sadzić sosen z Mazur czy Pomorza.
11
Zagrożenia naszych lasów
N
a trwałość lasu mogą wpływać zagrożenia trojakiego rodzaju: biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne. Czynniki biotyczne to m.in. szkodliwe owady, mogące poprzez żerowanie osłabiać drzewa – a w konsekwencji powodować ich obumieranie. Do tej samej grupy należy również zwierzyna, głównie jelenie, daniele i sarny, często zgryzające drzewka w uprawach leś-
Czy wiesz, że na terenie nadleśnictwa rocznie wybucha prawie 20 pożarów? Większość z nich nie przekracza powierzchni 0, 30 ha dzięki systemowi wczesnego wykrywania opartego na wieżach obserwacyjnych.
12
nych. Czynniki abiotyczne, czyli przyroda nieożywiona, mogą powodować szkody urastające nawet do miana klęski. Huraganowe wiatry potrafią wywracać i łamać drzewa na przestrzeni setek hektarów, w młodnikach i uprawach uszkodzenia mechaniczne powoduje też okiść śniegowa. Ochrona lasu przed zagrożeniami ze strony samej przyrody to głównie działania profilaktyczne, np. usuwanie
drzew zasiedlonych przez owady, grodzenie upraw. Przykładem negatywnego wpływu człowieka na las może być chociażby pozostawianie śmieci czy też łamanie zakazu wjazdu do lasu pojazdami mechanicznymi. Największe zagrożenie wiąże się jednak z podpaleniami lasu, stąd też utrzymanie systemu wczesnego ostrzegania jest w nadleśnictwie priorytetem.
Teren Nadleśnictwa Opole obserwowany jest z czterech wież przeciwpożarowych, co umożliwia dokładną i szybką lokalizację każdego pożaru.
13
Jak ściąć drzewo i wywieźć drewno z lasu?
K
Czy wiesz, że harwester w ciągu dnia może wyciąć kilkaset drzew o łącznej masie nawet 400 m 3? Operator może w każdej chwili sprawdzić w komputerze harwestera ile drewna pozyskał, a także przeanalizować z jaką wydajnością pracował w określonych godzinach.
14
iedyś drzewo obalano siekierami i piłami „moja-twoja” – te czasy jednak minęły bezpowrotnie dzięki wynalazkowi silnika spalinowego. Pilarz, pracujący piłą łańcuchową, może dokonać ścinki dorodnego dęba w ciągu kilku minut. Technika pozyskania drewna poszła jednak jeszcze dalej. Spopularyzowane w Skandynawii maszyny wielooperacyjne, zwane harwesterami, pracują również na terenie Nadleśnictwa Opole. Wbrew pozorom to technologia niezwykle przyjazna dla środowiska i bezpieczna dla ludzi. Świadczy o tym wymownie fakt wyróżnienia ich właściciela prestiżową nagrodą „W trosce
o środowisko” przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu za wprowadzenie innowacyjnej technologii pozyskiwania drewna. Po ścince drewno należy z lasu wywieźć. W tym jednak przypadku nie wszystkie tradycyjne sposoby odeszły do lamusa. Tam, gdzie wjazd ciągnikiem jest ryzykowny lub niemożliwy wciąż przydatna okazuje się siła konia. Jeśli zaś chodzi o transport mechaniczny, to prócz ciągników do zrywki wleczonej, znalazły u nas zastosowanie także tzw. forwardery – maszyny transportujące drewno średniej długości bez jego kontaktu z glebą.
15
Drewno to jeden z najczęściej używanych surowców do wyrobu przedmiotów codziennego użytku. Niemal każdy z nas ma z nim do czynienia już od przysłowiowej kołyski.
16
Drewno – surowiec doskonały
D
rewno towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Wykorzystywane było do bardzo wielu celów – jako materiał opałowy, budulcowy, tworzywo do produkcji broni, mebli, elementów ozdobnych. Swoją popularność zawdzięcza głównie zadziwiającemu połączeniu lekkości
z wytrzymałością oraz niepowtarzalnej estetyce. Drewniany przedmiot, jeśli nawet już nie służy człowiekowi, nie stanowi groźnego dla środowiska odpadu. Pomimo znacznego skoku cywilizacyjnego, przy rozwoju technik produkcji tworzyw sztucznych – drewno nie traci na popularności także obecnie. Powraca
również moda na domy z bali, ogrzewanie mieszkań drewnem oraz montaż kominka w salonie. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, Nadleśnictwo Opole, prócz tradycyjnej sprzedaży drewna dla przemysłu, posiada w swej ofercie także drewno kominkowe.
Kruk i bielik
Rosiczka okrągłolistna
18
Chronimy przyrodę
P Czy wiesz, że kruk, niegdyś ptak na granicy zagłady, dziś licznie spotykany, sprawia spore problemy? Potrafi spenetrować pod nieobecność rodziców gniazdo bielika, zjadając jaja lub pisklęta. Podjada także resztki z upolowanej przez drapieżnika zdobyczy, którą są głównie ryby.
rzyroda na terenie naszego nadleśnictwa chroniona jest w różnoraki sposób. Mamy dwa rezerwaty przyrody – Prądy oraz Srebrne Źródła, dwa obszary chronionego krajobrazu – Bory Niemodlińskie oraz Lasy Stobrawsko-Turawskie, kilka użytków ekologicznych i pomników przyrody, a część obszaru nadleśnictwa znajduje się w granicach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. Szczególną wagę przykładamy do ochrony stanowisk lęgowych bielika i bociana czarnego, gdzie obowiązuje całkowity zakaz prowadzenia gospodarki leśnej.
W rezerwacie Prądy znajdują się tzw. torfowiska wysokie, cenne nie tylko przyrodniczo, ale pełniące także ważną funkcję magazynu wody. Z wielu gatunków rzadkich roślin, jakie znajdziemy na torfowisku, na uwagę zasługuje żywiąca się owadami rosiczka okrągłolistna. Atrakcją rezerwatu Srebrne Źródła są nie tylko urokliwe obszary źródliskowe, ale też świat flory i fauny, w tym niezwykle rzadki gatunek ważki – szklarnik leśny, a także piękny, kwitnący na różowo krzew – wawrzynek wilczełyko.
19 Rezerwat Srebrne Źródła
Gospodarka Łowiecka
O
dstrzał zwierzyny w lasach to nie tylko realizacja pasji myśliwskich, ale przede wszystkim sposób na ograniczenie szkód, jakie ta zwierzyna mogłaby wyrządzać w uprawach i młodnikach. Gospodarkę łowiecką prowadzi na naszym terenie dwanaście kół łowieckich przy współpracy z nadleśnictwem. O skali tej działalności niech zaświadczy fakt, że funkcjonuje na tym terenie około 250 paśników, które co roku wypełnia 300 ton karmy. Poluje się przede wszystkim na jeleniowate – jelenie, sarny i daniele. Ten
Jenot
Jeleń20na ulicach Opola
ostatni gatunek, powszechnie uważany za obcy, występował na naszych ziemiach do górnego plejstocenu. Lodowce wyparły go na południe, gdzie przetrwał na terenie Turcji i Macedonii. Pierwsze introdukcje rozpoczęto już za czasów Cesarstwa Rzymskiego. Dzisiaj cieszy nasze oczy dzięki staraniom pokoleń leśników i myśliwych. Bliskość lasu i miasta może powodować pojawianie się dzikich zwierząt wśród zabudowań. Przykładem może być niebezpieczne wtargnięcie jeleni na ulice Opola.
Czy wiesz, że w lasach Nadleśnictwa Opole żyje jenot? To gatunek obcy, który przywędrował do nas ze wschodu. Obecność jenota stwarza zagrożenie dla wielu gatunków rodzimych, a jego odstrzał przez myśliwych to aktywna forma ochrony przyrody. Konkuruje o pożywienie z rodzimym lisem i borsukiem.
21
Daniel
Czy wiesz, że przy siedzibie Nadleśnictwa Opole znajduje się muzeum sprzętu leśnego? Można tu zobaczyć pilarkę sprzed pięćdziesięciu lat, zestaw sprzętu służący dawniej do pozyskiwania żywicy, a także jeden z pierwszych telefonów komórkowych jaki funkcjonował na Opolszczyźnie... ledwie mieszczący się do wielkiej walizki.
22
Uczymy o lesie
P
rócz prowadzenia gospodarki leśnej pracownicy Nadleśnictwa Opole przejawiają także dużą aktywność na polu edukacji leśnej społeczeństwa. Działalność ta, mająca na celu popularyzację wiedzy o przyrodzie i pracy leśnika, jest dla nas moralnym obowiązkiem, dlatego też z ofertą w zakresie edukacji wychodzimy do wielu grup społecznych. Najczęściej nasze akcje skierowane są do dzieci,
które z chęcią chłoną wiedzę o lesie, a także nabierają wrażliwości na piękno przyrody. Nasi pracownicy często zapraszani są do szkół, instytucji publicznych, bierzemy udział w różnego rodzaju piknikach ekologicznych i akcjach sprzątania świata, jednak najbardziej do wyobraźni słuchaczy przemawiają zajęcia prowadzone w naszym sztandarowym obiekcie – Zielonym Centrum Edukacji
Przyrodniczo-Leśnej. Zebrane tam eksponaty, ukazujące różnorodność fauny i flory, jak i narzędzia pracy stosowane dawniej i dziś, są doskonałą ilustracją zawodu leśnika. Na pogadanki w sali edukacyjnej zapraszamy w każdą środę po wcześniejszym telefonicznym umówieniu się z pracownikiem nadleśnictwa.
23
Lasy dla ludzi
L
asy w zarządzie Lasów Państwowych w całej Polsce są dostępne dla ludności. Każdy z nas może wybrać się na grzyby, jagody lub choćby na zwykły spacer. Niekiedy jednak wstęp do lasu może być okresowo zabroniony, np. w sytuacji dużego zagrożenia pożarowego, podczas ścinki drzew lub chemicznego zwalczania szkodników – o zakazie dowiemy się z tablic umieszczonych na drogach prowadzących do lasu. Pamiętajmy również, że do lasu nie wolno wjeżdżać pojazdami mechanicznymi, nawet jeśli nie ma
24
stosownego znaku, który tego zakazuje. Nadleśnictwo Opole wychodzi naprzeciw potrzebom społecznym również w kwestii korzystania z lasu. W tym celu przygotowaliśmy sporo miejsc do wypoczynku z ławami i stołami, gdzie można odpocząć wśród śpiewu ptaków, z dala od zgiełku cywilizacji. Zwolennicy bardziej aktywnego wypoczynku z pewnością skorzystają z wielu szlaków turystycznych – pieszych i rowerowych, gdzie spotkają atrakcje nie tylko przyrodnicze, ale też krajobrazowe i kulturalne.
Czy wiesz, że leśnicy z Nadleśnictwa Opole przygotowali 33 miejsca wypoczynku? W każdym z nich znajdują się ławy, stół, a także tablice informacyjne, z których można się dowiedzieć o przyrodniczych ciekawostkach okolicy.
25
Skorogoszcz Narok Borkowice
Rusków Stroszowice
Niewodniki
1#
Przecza
Sarny Małe
Żelazna Skarbiszów
Oldrzyszowice
Leśnictwo Narok
Nowa Jamka
#3
Lipowa
Karczów
Ciepielowice
Leśnictwo Lipowa
Bierkowice
# 2
Dąbrowa
Kępa
Wróblin
Sławice
Zakrzów
Wrzoski
Gosławice
Sokolniki Mechnice
Rezerwat Prądy Wawelno
Nadleśnictwo Opole
Leśnictwo Dąbrowa
Chmielowice
Siedliska Polska Nowa Wieś Komprachcice
ul. Groszowicka 10 45-517 Opole tel. (77) 4540541; (77) 4230730 opole@katowice.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl/web/opole/home
1
2
3
4
5
Leśnictwo Narok Leśniczy Franciszek Okrzyński tel. (77) 464-22-07 kom. 600-924-043 Leśnictwo Dąbrowa Leśniczy Janusz Gruszka tel. (77) 464-10-30 kom. 606-485-420 Leśnictwo Lipowa Leśniczy Lotar Wiercimok tel. (77) 464-12-49 kom. 606-485-410 Leśnictwo Suchy Bór Leśniczy Waldemar Jahn tel. (77) 421-96-24 kom. 600-934-630 Leśnictwo Walidrogi Leśniczy Czesław Dulęba tel. (77) 464-41-25 kom. 600-934-696 26
6
7
8
9
10
Leśnictwo Grotowice Leśniczy Grzegorz Przydatek tel. (77) 456-20-19 kom. 600-924-096 Leśnictwo Dąbrowice Leśniczy Piotr Gomulski tel. (34) 353-71-26 kom. 606-484-539 Leśnictwo Knieja Leśniczy Tomasz Proszewski tel. (77) 421-61-66 kom. 600-923-850 Leśnictwo Krasiejów Leśniczy Krzysztof Misiewicz tel. (77) 465-19-29 kom. 600-934-435 Leśnictwo Grodziec Leśniczy Zygmunt Kulig tel. (77) 465-19-61 kom. 600-935-363
Opole
Chróścina
Wójtowa Wieś
Winów
G Folwark
Domecko
Chrząszczyce Chrzowice
12
13
14
Gru
Dziekaństwo Górki
11
Leśnic Suchy
Leśnictwo Zawada Leśniczy Andrzej Praski tel. (77) 421-20-76 kom. 600-924-777 Leśnictwo Chrząstowice Leśniczy Damian Czupala tel. (77) 421-96-70 kom. 606-485-440 Leśnictwo Dębska Kuźnia Leśniczy Roman Wieczorek tel. (77) 421-96-28 kom. 600-935-260 Leśnictwo Szkółkarskie Płaszczyna Leśniczy Wiesław Stryczewski kom. 606-485-204 Punkt sprzedaży drewna kominkowego i sadzonek Strzelnica
Mapa Nadleśnictwa Opole #8 Węgry
Turawa Dylaki
Kotórz Mały
Knieja
#7
Leśnictwo Knieja
Biestrzynnik
Leśnictwo Dąbrowice
Kotórz Wielki Zawada 11 #
Chobie
Leśnictwo Grodziec
Leśnictwo Zawada
14
Szczedrzyk
12
e
Leśnictwo Chrząstowice
ctwo Bór
Grodziec
#10
# Niwki
Mnichus
Leśnictwo Krasiejów
Pustków Antoniów Schodnia Stara
Lędziny
Krasiejów Ozimek
Chrząstowice
9#
Kolonia Gosławice Dębska Kuźnia Suchy Bór
udzice
# 13
#N
#4
Groszowice Malina
Dębie
Falmirowice Dąbrowice
Rezerwat Srebrne Źródła
Daniec
#5 6#
Leśnictwo Walidrogi
Kosorowice
Siedziba nadleśnictwa
1
Siedziba leśnictwa
Szkółka Granice leśnictw
Tarnów Opolski Przywory
N
Strzelnica
Leśnictwo Grotowice
Grotowice
Legenda
Leśnictwo Dębska Kuźnia
1:150 000
Lasy Stawy rybne
Na terenie Nadleśnictwa Opole znajduje się strzelnica myśliwska umożliwiająca rozgrywanie zawodów w pełnym wieloboju myśliwskim. Strzelnicą zarządza Zarząd Okręgowy PZŁ w Opolu.
Nadleśnictwo Opole dysponuje ośrodkiem wczasowym w Jastarni na Półwyspie Helskim. Ośrodek jest ogólnie dostępny, chętnych do skorzystania prosimy o kontakt z biurem nadleśnictwa.
27
28
Nadleśnictwo Opole zostało wyróżnione w 2011 roku przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu statuetką "W Trosce o Środowisko". W 2012 roku firma PPHU "LASPOL" Michał Proszewski wykonująca prace leśne na terenie Nadleśnictwa Opole została doceniona podobnym wyróżnieniem.