Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza Notecka”
Nadleśnictwo Sieraków
Krajobraz Nadleśnictwa
Sieraków
2
R zeźba terenu
Nadleśnictwa Sieraków, w jego centralnej i południowej części, w głównej mierze została ukształtowana pod wpływem zlodowacenia bałtyckiego. Efektem przesuwania się lodowca jest teren o przebiegu równinnym, falistym bądź pagórkowatym, a także różnego typu zbiorniki wodne o zmiennej powierzchni i kształcie, w tym charakterystyczne wydłużone jeziora rynnowe. Obszary te cechuje duże bogactwo przyrodnicze, z widocznym udziałem lasów liściastych. W północnej części nadleśnictwa, na północ od rzeki Warty, krajobraz staje się uboższy pod względem hydrologicznym oraz bardziej monotonny przyrodniczo – jest to porośnięty borem sosnowym fragment Puszczy Noteckiej.
3
Leśny Kompleks Promocyjny
Puszcza Notecka Dzięki LKP
nie tylko poznasz ciekawostki przyrodnicze,
lecz także lepiej zrozumiesz codzienną pracę leśnika.
Nadleśnictwo Sieraków, wspólnie z sześcioma innymi nadleśnictwami, wchodzi w skład LKP Puszcza Notecka – jednego spośród 25 LKP całej Polski, a jednocześnie największym powierzchniowo, obejmującym ponad 137 tys. ha.
4
Leśne kompleksy
promocyjne to duże, zwarte obszary lasu, wchodzące w skład jednego lub kilku nadleśnictw. W ramach LKP leśnicy promują zrównoważoną gospodarkę leśną, wspierają badania naukowe i prowadzą edukację leśną społeczeństwa. Dzięki LKP widać, że można osią-
Puszcza Notecka to głównie zwarte 80-letnie bory sosnowe, niezwykle zasobne w zwierzynę leśną i będące niewyczerpanym źródłem jagód i grzybów.
gnąć kompromis między najważniejszymi zadaniami leśnictwa: ochroną przyrody i produkcją drewna. W LKP testuje się innowacyjne technologie prac leśnych oraz prowadzi doświadczenia i prace badawcze, których wyniki są następnie wdrażane w całych Lasach Państwowych. LKP stanowią także forum współpracy leśników ze społeczeństwem. W radach naukowo-społecznych każdego LKP zasiadają przedstawiciele lokalnych władz samorządowych, autorytety świata nauki, reprezentanci organizacji pozarządowych i przemysłu drzewnego.
5
Czaple Wyspy – rezerwat utworzony w celu ochrony miejsc lęgowych rzadkich ptaków, między innymi kani czarnej i kormorana.
Buki nad Jeziorem Lutomskim – rezerwat z fragmentem najlepiej zachowanego w tej części kraju naturalnego lasu bukowego.
Skarby przyrody
pod ochroną Na terenie Nadleśnictwa Sieraków znajduje
się 5 rezerwatów i 39 pomników przyrody.
6
Cegliniec – rezerwat utworzony w celu ochrony lasu sosnowego, który ocalał z klęski gradacji strzygoni choinówki mającej miejsce w Puszczy Noteckiej w latach 1922–1924.
230-letni dąb Józef rosnący we wsi Marianowo jest najgrubszym drzewem Puszczy Noteckiej. Jego obwód wynosi ponad 840 cm.
Mszar nad Jeziorem Mnich – rezerwat chroniący zbiorowiska roślin bagiennych oraz torfowisko przejściowe powstałe na jeziorze.
O bogactwie przyrodniczym okolic Sierakowa świadczy mnogość form ochrony przyrody.
Znaczna część nadleśnictwa znajduje się w obrębie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego, chroniącego tutejszy leśno-wodny, urokliwy krajobraz polodowcowy. Bardziej cenne obszary, w których przyroda pozostaje w stanie naturalnym lub mało zmienionym, obejmuje się szczególną ochroną w rezerwatach przyrody – na naszym terenie mamy ich pięć. Dodatkowo, w ramach realizowanego w krajach Unii Europejskiej programu, utworzono na terenie nadleśnictwa cztery obszary Natura 2000.
7
Kania ruda (1) jest ptakiem rzadkim, lecz łatwym do rozpoznania w locie z uwagi na charakterystyczne głębokie wcięcie na końcu ogona. Puchacz (2) to największa europejska sowa, a zarazem ptak skrajnie nieliczny. Można go bez trudu rozpoznać po nibyuszach – wzniesionych kępkach piór nad oczami. Bocian czarny (3) to bardziej skryty i znacznie rzadszy kuzyn znanego nam wszystkim bociana białego.
Skarby przyrody
pod ochroną Niemal cał y teren Nadleśnictwa Sieraków
wchodzi w skład obszaru specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Notecka”.
8
Bielik to największy z ptaków drapieżnych występujących w Polsce. W sierakowskich lasach gniazduje obecnie około pięciu par lęgowych tych królewskich ptaków. Ostoje bielika są objęte ochroną strefową.
1
2
3
Ochrona gatunkowa dotyczy najcenniejszych, unikatowych i rzadkich przedstawicieli flory i fauny. Często ochrona bierna nie wystarcza i konieczne są dodatkowe działania, jak np. tworzenie stref ochronnych wokół gniazd rzadkich gatunków ptaków. W obrębie takich stref, których większość znajduje się na gruntach Lasów Państwowych, nie prowadzi się zabiegów gospodarczych przez cały rok – mówimy wtedy o strefie ochrony całorocznej – albo niezbędne prace wykonuje się poza sezonem lęgowym ptaków (strefa ochrony okresowej). W lasach Nadleśnictwa Sieraków ustanowiono ponad 40 stref ochronnych dla kani czarnej i rudej, bielika, puchacza oraz bociana czarnego.
9
Ochrona
lasu
Upraw y i młodniki są często nękane
przez ssaki z rodziny jeleniowatych. Na zdjęciu widoczne ślady spałowania, czyli zdzierania zębami kory i łyka.
Utrzymanie trwałości lasów bywa dla leśników trudnym zadaniem, a to za sprawą bardzo wielu czynników
szkodotwórczych. Zdarza się, że duże jednolite połacie lasu są nękane gradacjami, czyli masowymi wystąpieniami szkodników owadzich, przede wszystkim gąsienic motyli obgryzających liście i igły. Uprawy są zgryzane i spałowane przez jelenie i sarny, wielkie kompleksy leśne ulegają zniszczeniu wskutek huraganów lub pożarów. W ramach profilaktyki stale monitorujemy liczebność owadów, urozmaicamy składy gatunkowe, grodzimy cenne uprawy, a odporność drzew na silne wiatry uzyskujemy poprzez wczesne przerzedzanie zwartych partii lasu, dzięki czemu pozostające drzewa szybciej przyrastają na grubość.
10
W ramach prognozowania zagrożenia ze strony szkodników sosny, np. barczatki sosnówki, prowadzi się ścinkę drzew kontrolnych na specjalną płachtę w celu policzenia gąsienic.
Utrzymanie dobrze zorganizowanej sieci przeciwpożarowej pozwala na szybką lokalizację zarzewi ognia i bezzwłoczne podjęcie akcji gaśniczej.
11
Hodowla lasu
cykl życia Systematyczne
wycinanie i odnawianie
drzewostanów sosnowych w odstępach kilkuletnich powoduje powstanie wyraźnego „schodkowego” obrazu lasu.
12
W miejsce
usuniętego fragmentu lasu leśnicy wprowadzają jego kolejne pokolenie – tzn. zakładają uprawy leśne. Mogą one powstawać na drodze samosiewu – czyli opadu nasion z sąsiednich, dojrzałych drzew – jest to wówczas naturalne odnowienie lasu. Odnowienie sztuczne to wysiew nasion przez człowieka bądź wprowadzanie sadzonek wyhodowanych w tzw. szkółkach leśnych, gdzie mają one optymalne warunki do rozwoju w pierwszych latach życia. Nasiona używane na szkółkach do produkcji sadzonek są zbierane w drzewostanach najlepszej jakości, zapewniających im dziedziczenie pożądanych cech. Kolejnym sposobem podniesienia wartości nowych upraw jest dopasowanie gatunków drzew do żyzności i wilgotności siedliska, a także wprowadzanie urozmaiconych składów gatunkowych. W kolejnych latach istnienia uprawy, a potem młodnika stosuje się różne zabiegi pielęgnacyjne – najpierw tzw. czyszczenia, a następnie trzebieże, poprawiające ich jakość i zdrowotność. Cały cykl kończy się po 80–100 latach, kiedy dojrzały drzewostan zostaje wycięty. Lecz wkrótce cykl zaczyna się od nowa…
13
Nowoczesne, proekologiczne
pozyskanie drewna 3×E
– ekologia, ekonomia, ergonomia. Wszystko
to sprawia, że nowoczesne „kombajny leśne” cieszą się rosnącą popularnością.
Nabita na drewno czerwona płytka zawiera unikalny numer, któremu przypisuje się wynikające z pomiaru cechy ilościowe i klasę jakości.
14
Drewno
jest materiałem, które we współczesnym świecie znajduje tysiące zastosowań – najważniejsze z nich to konstrukcyjne, w przemyśle papierniczym i na cele energetyczne. Za jego dostarczanie na polski rynek odpowiadają w ogromnej większości Lasy Państwowe. Warto wiedzieć, że ilość drewna, jaką można pozyskać w ciągu dziesięciolecia
Zrywka drewna ze zrębu forwarderem – ciągnikiem leśnym, który transportuje ładunek na przyczepie, bez uszkadzania gleby.
Nadleśnictwo Sieraków pozyskuje rocznie ok. 67 tys. m 3 drewna, z czego 47% to pozyskanie z użyciem harwesterów.
w każdym nadleśnictwie (tzw. etat użytkowania lasu), jest zatwierdzana przez Ministra Środowiska. Ścinka drzew odbywa się zwykle za pomocą łańcuchowych pilarek spalinowych, jednak coraz częściej w naszych lasach spotkać można specjalistyczne maszyny wielooperacyjne, zwane harwesterami. Dokonują one kolejno ścinki, okrzesania z bocznych gałęzi i przerzynki drewna na krótsze odcinki – kłody. Oprócz tego, że są niezwykle wydajne, harwestery zapewniają także bezpieczeństwo osobie pracującej w kabinie i są przyjazne dla środowiska – nie niszczą sąsiednich drzew, gdyż poruszają się po specjalnych szlakach operacyjnych.
15
Tu uczymy
o lasach
Edukacja leśna
społeczeństwa w Lasach Państwowych ma kilka celów. Program skierowany do dzieci i młodzieży uczy, jak zachować się w lesie, pobudza przyrodniczą ciekawość i wrażliwość na piękno natury, z kolei starsza młodzież i osoby dorosłe mogą zapoznać się z codzienną pracą leśnika oraz zrozumieć ideę leśnictwa wielofunkcyj-
16
Nadleśnictwo Sieraków, jako pierwsze w Polsce, dostosowało swą salę edukacyjną do potrzeb osób niepełnosprawnych, w tym niewidomych – rekwizyty posiadają podpisy w alfabecie Braille’a.
Nasz ogród edukacyjny jest niezwykle bogato wyposażony w eksponaty, tablice informacyjne, punkty umożliwiające gry i zabawy czy też możliwość odtworzenia odgłosów zwierząt i ptaków. Dla osób niewidomych przygotowano „ścieżkę zmysłów” – gdzie za pomocą dotyku można poznawać „leśne skarby” – szyszki, żołędzie itp.
nego. Pracownicy nadleśnictw zdają sobie sprawę, że trud włożony w krzewienie świadomości ekologicznej w społeczeństwie przyniesie w przyszłości niedające się przecenić korzyści, stąd też ich pełne zaangażowanie w działalność edukacyjną. Przejawem tego zaangażowania w naszej jednostce są zajęcia w izbie edukacyjnej „Leszczynowa Kraina”, w ogrodzie edukacyjnym „Leśna Przygoda” oraz na ścieżce edukacyjnej „Marianówka”. Z zasobem leśnej wiedzy wychodzimy do społeczeństwa także na zewnątrz – w lokalnych szkołach prowadzimy lekcje o lesie, a w czasie festynów i innych miejskich imprez na naszym edukacyjnym stoisku czeka wiele atrakcji, zarówno dla najmłodszych, jak i dla dorosłych.
17
Turysto
pamiętaj że skarby pr zyrody
– las, jeziora,
mokradła – są także Twoje. Wypoczywaj w nich, poznawaj je i chroń. Żyj z przyrodą w zgodzie.
18
• •
W lesie nie używaj ognia. Ogniska wolno palić w miejscach wyznaczonych, jeśli takiego miejsca nie ma, to zachowaj odległość 100 m od granicy lasu.
• •
Jeżeli widzisz pożar, alarmuj – tel. 112 lub 998.
•
Biwakuj tylko w miejscach do tego przeznaczonych; jeżeli nie wiesz, gdzie, zapytaj leśniczego lub zajrzyj na portal www.czaswlas.pl
•
Nie wjeżdżaj do lasu samochodem, quadem, motorem ani skuterem. Samochód zostawiaj na specjalnie przygotowanych parkingach leśnych i miejscach postoju pojazdów.
Czytaj leśne tablice – informują o zagrożeniach, czasem pokazują, że dany fragment lasu jest niedostępny.
•
Śmieci zabierz ze sobą – ślady ludzkiej obecności szpecą las, przeszkadzają zwierzętom.
• •
Obserwuj las, zachowując ostrożność.
•
Pies w lesie powinien być prowadzony na smyczy i w kagańcu.
•
Nie łam gałęzi drzew i krzewów, nie zrywaj roślin będących pod ochroną.
•
Zbieraj tylko gatunki grzybów, które znasz i wiesz, że na pewno są jadalne; nie niszcz grzybów trujących – stanowią cenny pokarm dla leśnych zwierząt; grzyby wykręcaj z podłoża, nie rozkopuj ściółki.
Będąc w lesie, nie hałasuj, nie dotykaj zwierząt, nie łap ich, a ich domy – mrowiska, gniazda, nory – pozostaw nienaruszone.
19
Miejsca pamięci
w lasach
Ochrona miejsc o szczególnym znaczeniu dla tożsamości kulturowej lokalnych społeczności jest jednym z wymogów uzyskania certyfikatu FSC, który potwierdza wysokie standardy prowadzenia gospodarki leśnej.
20
W lasach
Nadleśnictwa Sieraków kryje się kilkanaście miejsc pamięci – są to zarówno krzyże postawione ku czci tragicznie zmarłych i zamordowanych, żołnierskie mogiły położone wśród lasów, jak i stare cmentarze. Ciekawym, wartym odwiedzenia i zarazem łatwo dostępnym obiektem jest nie-
Kamienna płyta nagrobna na starym cmentarzu w Śródce z jeszcze dobrze widocznym epitafium.
Rodzinny cmentarz ewangelicki w Białokoszu został niedawno odrestaurowany, ustawiono tu także tablicę pamiątkową.
Obelisk upamiętniający miejsce rozstrzelania przez hitlerowską policję w 1944 r. leśniczego Antoniego Jarochowskiego. Został stracony pod zarzutem udzielenia pomocy zwiadowcom radzieckim.
wielka nekropolia ewangelickiej rodziny von Massenbachów w Białokoszu. Niepowtarzalną atmosferą emanuje też miejsce po starym cmentarzu w Śródce. Wiekowe dęby z pnącymi się po ich pniach bluszczami kryją tu pod swymi koronami resztki ogrodzenia i płyt nagrobnych.
21
Zabytkowy
Sieraków Miasto Sieraków
jak na małą, sześciotysięczną
miejscowość, może poszczycić się nieproporcjonalnie dużą liczbą zabytków.
Barokowy ołtarz w pobernardyńskim kościele parafialnym. W centralnej części niezwykle cenny obraz „Zdjęcie z krzyża” autorstwa malarza flamandzkiego Artusa Wollforta.
22
Zwiedzanie zabytków
Sierakowa to podróż w czasie zaczynająca się z początkiem XIV w., kiedy powstawał zamek rodziny Opalińskich. Dziś jest odnowiony tylko w części, aczkolwiek pozwala odczuć klimat dawnej epoki – zwłaszcza podczas organizowanych tu koncertów mu-
W Sierakowie znajduje się najstarsze stado ogierów na terenie Polski – zostało założone w 1829 r. Hoduje się tu przede wszystkim konie ras gorącokrwistych. Zamek rodu Opalińskich, obecnie siedziba muzeum. Wewnątrz można obejrzeć zdobione sarkofagi z doczesnymi szczątkami dawnych właścicieli.
zyki klasycznej. Około roku 1619 z inicjatywy Piotra Opalińskiego rozpoczęto budowę siedziby oo. bernardynów – dziś jest to kościół parafialny pw. NMP Niepokalanie Poczętej, zwany Perłą Sierakowa. Jego wnętrze urzeka pięknem ołtarza i zdobionych techniką intarsji ław dla duchowieństwa – tzw. stalli. W mieście napotkamy również zabytkowe budowle innych grup wyznaniowych – kościół ewangelicki z końca XVIII w. oraz synagogę z przełomu XIX i XX w. Nieco młodszy jest zespół zabytków dworca kolejowego, ze stacją, parowozownią i wieżą ciśnień.
23
& j Dębowiec 1
Nadleśnictwo Sieraków z siedzibą w Bucharzewie id
yźmin Nosalewo Orle Wielkie
Nojewo owo
nazw a 1 Cegliniec Bucharzewo 153 2 Czaple Wyspy 3 Mszar nad Jeziorem Mnich 64-410 Sieraków Wlkp. 4 Buki nad Jeziorem Lutomskim tel./faks: 61 29 52 065 5 Bukow y Ostrów
A "
& j & j
& j
" A
legenda: N
" A
Siedziba nadleśnictwa
Ë
!
" A
Dostrzegalnia przeciwpożarowa Dostrzegalnia przeciwpożarowa 4
Rezerwaty rezerwaty
& j
Pomniki przyrody Pomniki
A
Miejsca postoju postoju pojazdów Miejsca
# V
Miejsca biwakowania biwakowania Miejsca Lasy w w zarządzie zarządzie Nadleśnictwa Lasy Nadleśnictwa Sieraków Sieraków
"
& j
Ë
& & A Aj j
3
"
"
Jezioro Kłosowskie
# V Jezioro Barlin
2
! !3
198
& j
Ławica
# V
Cegliniec Czaple Wyspy Mszar nad Jeziorem Mnich Buki nad Jeziorem Lutomskim Bukowy Ostrów
1 2 3 4 5
& j
& j & j
Kaczlin
Jezioro Jaroszewskie
Góra
ul. Św. Huberta 1 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 61 29 52 740 785 998 504
Łężeczki Chrzypsko Małe
186
186
Nojewo Kikowo
Łężce Gnuszyn
Mościejewo
8
Śródka
Strzyźmin Nosalewo Orle Wielkie
Jezioro Chrzypskie
Kurnatowice
Prusim
Białokosz 7
Niemierzewo
& j
!5
Orzeszkowo 3
Gospódka 1 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 61 29 52 836 785 998 600
Lichwin
Chrzypsko Wielkie
Lutomek
Sprzeczno
Jezioro Wielkie
& j
!4
Przemyśl
Śrem
Mylin
Ryżyn
Jezioro Lutom Lutomskie
Grobia
leśnictwa:
2
Izdebno
Jabłonowo
& j
Kwilcz
Gospódka
182
Charcice
24
1
# V Lesionki
133; 182
ta Sieraków
Jezioro Śremskie
Chalin
Tuchola 5
150
ar W
& j & j
Jezioro Ławickie
Bucharzewo
Marianowo
Kłosowice
rezerwaty:
N
" A
Kobylarnia Chorzepowo
6
# V
Jezioro Lichwińskie
&& j j 1
!2
sierakow@poznan.lasy.gov.pl www.sierakow.poznan.lasy.gov.pl
Jezioro Kubek
& & j j
& j
Legenda Siedziby leśnictw
" A
Kukułka
Kukułka 1 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 95 74 81 279 785 998 606 4
Kontakt: Tomasz Dębiec +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl
Ë
Dostrzegalnia pr
!
rezerwaty
& j
Pomniki przyrod
" A
7
Stary Młyn
# V
Miejsca postoju
Miejsca biwakow
Lasy w zarządzie Leśnik 2, 64-420 Kwilcz tel. 61 29 15 013, 785 998 614 5
Tuchola
Tuchola 22, 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 61 29 52 996, 785 998 610
Czapliniec
Czapliniec 1 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 95 74 81 221 785 998 608
Legenda
6
Ławica
Ławica 16, 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 61 29 52 088, 785 998 612
Tekst: Tomasz Findysz, Bernadeta Mikołajczak, Tomasz Dębiec Redakcja i korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny i DTP: Joanna Kozek
8
Prusim
Prusim 4, 64-420 Kwilcz tel. 61 29 15 311, 785 998 616
Szkółka
Marianowo 11, 64-410 Sieraków Wlkp. tel. 61 29 52 256, 785 199 004
Autorzy zdjęć: Tomasz Dębiec, Fotolia/ natureimmortal (8), Erni, Swadzba, andyastbury (9), Sergey Kohl (11), Phototom, valdusdus (13), archiwum nadleśnictwa (7, 11, 17, 23)