Przyroda – Instrukcja obsługi. Zeszyt młodych odkrywców

Nadleśnictwo Brynek

PR Z YRO DA – Instrukcja obsługi – Zeszyt młodych odkrywców

Drodzy Młodzi Czytelnicy, książeczka, którą właśnie otrzymaliście, została wydana, aby zainteresować Was otaczającą przyrodą – zarówno środowiskiem, w którym żyjecie na co dzień, jak i tym poznawanym podczas wakacyjnych i weekendowych wyjazdów po Polsce. Przyda się Wam również w szkole i do przygotowania się na zajęcia, do opracowania referatu czy prezentacji. Zależało nam, aby była ciekawą zachętą do zdobywania wiedzy, prawidłowego rozpoznawania, nazywania oraz rozumienia mechanizmów świata przyrody ożywionej i nieożywionej.

W publikacji zastosowano przyjazne narzędzia, które – mam nadzieję – wciągną Was we wspólną zabawę i naukę: – notatnik młodego odkrywcy. Możecie go uzupełniać samodzielnie lub z pomocą opiekunów, zestawiając wiedzę zdobytą dzięki lekturze tej książki z fascynującym odkrywaniem tajemnic przyrody w terenie. Dzięki Waszej pracy dzienniczek nabierze indywidualnego charakteru; – zdjęcia połączone z ilustracjami, które pomogą Wam powtórzyć materiał przed sprawdzianami lub przygotować się do odpowiedzi; – wskazówki dla dociekliwych, które pomogą Wam poszerzać i wzbogacać wiedzę przyrodniczą; – zadania, dzięki którym dowiecie się, jak ciekawie spędzić czas na łonie przyrody; – prace laureatów konkursu plastycznego „Przez las, przez czas – las świadkiem historii”; – zagadki historyczne wraz z odpowiedziami, które dotyczą naszego kraju i regionu.

Szanowni Pedagodzy, oddajemy w Państwa ręce publikację, która ma za zadanie popularyzowanie wiedzy o przyrodzie oraz roli człowieka w kształtowaniu środowiska naturalnego. Mamy nadzieję, że nie tylko będzie ona pomocna w przygotowaniu zajęć z przedmiotów przyrodniczych, lecz także pozwoli ukazać las w aspekcie historycznym – jego znaczenie dla rozwoju gospodarczego, kultury i poczucia więzi narodowej na przestrzeni wieków.

Leśnicy równie mocno jak Wy, nauczyciele, starają się przekazywać swoją wiedzę. Zależy nam na tym, aby społeczeństwo było wyedukowane i świadome, aby decyzje podejmowane przez Państwa obecnych wychowanków w ich dorosłym życiu miały solidne podstawy naukowe, a dylematy dotyczące wyboru prawidłowych postaw wobec przyrody nie wynikały z braku wiedzy, lecz jedynie z poszukiwania optymalnych rozwiązań. Mam nadzieję, że lektura niniejszej publikacji da Waszym wychowankom asumpt do poszukiwań na ścieżkach przyrody i naukowych drogach. Niech przyniosą one jak najlepsze rezultaty: nowoczesne i innowacyjne pomysły.

Janusz Wojciechowski

Nadleśniczy Nadleśnictwa Brynek

3

Las jako ekosystem Ekosystem składa się z zespołu współzależnych od siebie żywych organizmów wraz z zajmowanym przez nie środowiskiem nieożywionym. Niewątpliwie las, zarówno ten naturalny, jak i zagospodarowany przez człowieka, to najbardziej zróżnicowany ekosystem lądowy ze złożoną strukturą pionową.

Gleba leśs’na

Czy wiesz, że...

Mikoryza to współżycie grzybów

z korzeniami ros’ślin naczyniowych. Dzięki mikoryzie drzewa szybciej rosną, lepiej wchłaniają pokarm i wodę, wzrasta ich odpornos’c’ na mróz, suszę oraz infekcje.

to znajdująca się pod lasami warstwa powierzchniowa skorupy ziemskiej, składająca się z części mineralnych i organicznych, powstała w wyniku oddziaływania na skałę macierzystą klimatu i organizmów żywych.

Każda gleba leśna ma swój charakterystyczny, składający się z kilku warstw profil glebowy.

Bory iglaste, w których na niżu króluje sosna, a w górach świerk, często rosną na glebach bielicowych. Są one kwaśne, ubogie, z małą ilością warstwy organicznej – próchnicy. Ich charakterystyczną cechą są wyraźnie zaznaczone poziomy – wymywania i wzbogacania.

Biosfera to przestrzeń

zamieszkana przez żywe organizmy: rośliny i zwierzęta, pozostająca pod wpływem ich działalności. Swym zasięgiem obejmuje powierzchnię skorupy ziemskiej (litosferę), dolne warstwy atmosfery (troposferę) oraz wody (hydrosferę).

Zasoby drewna w lasach rosną: z 190 m sześc./ha w 1991 r. do 269 m sześc./ha. w 2015 r.

Większość lasów jest publiczna, z czego 78 proc. w zarządzie Lasów Państwowych

Poziom próchniczny

Poziom wymywania

Poziom wzbogacania

Skała macierzysta (piasek)

Korzeń drzewa

składa się z korzenia głównego i korzeni bocznych tworzących system korzeniowy. Zależnie od siły wzrostu korzenia głównego i położenia korzeni bocznych rozróżniamy trzy typy systemów korzeniowych: palowy o dominującym pionowym korzeniu głównym (sosna, dąb, jodła), sercowaty o rosnących ukośnie korzeniach bocznych (brzoza, lipa) oraz poziomy (świerk, jesion). Do podstawowych funkcji korzeni należy pobieranie z gleby wody z solami mineralnymi oraz umocowanie drzewa w podłożu.

5

Znaczenie wody w lasach Las chłonie wodę jak gąbka, magazynując ją w roślinach, ściółce i glebie. Część wody jest gromadzona w bagnach lub oczkach śródleśnych, a reszta po przefiltrowaniu trafia do cieków wodnych, wód gruntowych i głębinowych. Lasy mogą przeciwdziałać zarówno suszom, jak i powodziom. Potrafią spowalniać wszystkie związane z tym procesy. Rośliny pobierają wodę z gleby, a transpirując, oddają parę wodną. Wszystko to wpływa na wilgotny, specyficzny leśny mikroklimat.

ZADANIE Wybierz się do lasu i odnajdź ślady bobra w postaci ściętych drzew. W wielu miejscach Polski nie będzie z tym problemu.

Czy wiesz, że...

Bobry to zwierzęta związane ze s’rodowiskiem wodnym, które znacznie

przyczyniają się do jego zmian. Budują własnymi zębami domki – żeremia – oraz tamy ze s’ciętych drzew, które pomagają spowolnic’ odpływ wody. Warto wspomniec’, że gatunek ten, kiedys’ rzadki w naszym kraju, obecnie staje się coraz liczniejszy.

Pomagamy naturze

W lasach szczególną rolę odgrywają tzw. zbiorniki retencyjne. Są tworzone, aby wspomóc naturalne zdolności lasu do gromadzenia wody. Mają pozytywny wpływ na glebę, mikroklimat oraz różnorodność biologiczną terenów leśnych – miejsce do życia znajdują tam liczne ptaki, płazy, gady i owady związane ze środowiskiem wodnym.

Zauważyłes’ pożar – ALARMUJ! TEL.

998

TEL.

112

Ochrona przeciwpożarowa W lasach powinna się znajdować odpowiednia ilość wody do gaszenia pożarów, zwłaszcza na terenach takich jak w Nadleśnictwie Brynek, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Do zasobów wodnych w lesie można zaliczyć jeziora, stawy, oczka wodne, rzeki i inne cieki wodne oraz obiekty małej retencji i urządzenia spiętrzające wodę. Każde źródło wody do celów przeciwpożarowych musi posiadać stanowisko przystosowane do jej poboru przez straż pożarną.

7

Ochrona przyrody w Polsce Ochrona przyrody ma bardzo długą tradycję, której początki sięgają średniowiecza.

Jednym z pierwszych i najbardziej znanych działań w tym zakresie było ograniczenie wyrębu cisów za panowania Władysława Jagiełły. Obecnie ochrona przyrody obejmuje zarówno powoływanie obszarów takich jak parki narodowe czy rezerwaty przyrody, jak i tworzenie list gatunków chronionych – grzybów, roślin i zwierząt.

1. BABIOGÓRSKI PN 2. BIAŁOWIESKI PN 3. BIEBRZAŃSKI PN 4. BIESZCZADZKI PN 5. PN BORY TUCHOLSKIE 6. DRAWIEŃSKI PN 7. GORCZAŃSKI PN 8. PN GÓR STOŁOWYCH 9. KAMPINOSKI PN 10. KARKONOSKI PN 11. MAGURSKI PN 12. NARWIAŃSKI PN 13. OJCOWSKI PN 14. PIENIŃSKI PN 15. POLESKI PN 16. ROZTOCZAŃSKI PN 17. SŁOWIŃSKI PN 18. ŚWIĘTOKRZYSKI PN 19. TATRZAŃSKI PN 20. PN UJŚCIE WARTY 21. WIELKOPOLSKI PN 22. WIGIERSKI PN 23. WOLIŃSKI PN

FORMY OCHRONY PRZYRODY

Parki narodowe to duże obszary chroniące najcenniejsze fragmenty rodzimej przyrody o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. W Polsce mamy 23 parki narodowe.

Najstarszy z nich to Białowieski Park Narodowy, utworzony w 1932 r. Największy – Biebrzański Park Narodowy, ma powierzchnię ponad 593 km kw.

Rezerwaty przyrody wyznacza się najczęściej na obszarach

zachowanych w stanie bliskim naturalnemu lub mało zmienionych. W Polsce większość spośród ok. 1,5 tys. rezerwatów przyrody to rezerwaty leśne. Na terenie Nadleśnictwa Brynek utworzono rezerwat przyrody Segiet o powierzchni ok. 245 ha, gdzie ochronie podlega bukowy las o charakterze naturalnym.

Pomniki przyrody to najczęściej stare i okazałe drzewa, ale też skały,

wodospady czy jaskinie. Najstarsze drzewo w Polsce chronione jako pomnik przyrody to cis w Henrykowie Lubańskim, który ma ponad 1250 lat. Na terenie Nadleśnictwa Brynek możemy podziwiać piękne okazy pomnikowych dębów, m.in. w Potępie.

Inne

Parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Czynna ochrona przyrody

Niektóre cenne gatunki roślin czy zwierząt bezpowrotnie zniknęłyby z naszego krajobrazu, gdyby nie specjalne zabiegi ochronne prowadzone przez człowieka, polegające m.in. na hodowli zagrożonych gatunków i późniejszym wsiedlaniu ich do naturalnego środowiska. Przykładem może być skuteczna odbudowa populacji żubra, hodowla głuszca w specjalnych wolierach czy budowa w lasach platform ułatwiających zakładanie gniazd ptakom drapieżnym.

ZADANIE Sprawdź, do którego parku narodowego masz najbliżej.

Namów rodziców lub opiekunów na weekendową wycieczkę do niego albo nawet na wakacje!

Bierna ochrona przyrody

W odróżnieniu od czynnej ochrony przyrody, jej fundamentalnym założeniem jest nieingerowanie w procesy przyrodnicze na terenie objętym taką formą ochrony.

Przykładem terenów, gdzie jest ona wdrażana, są niektóre rezerwaty i specjalne strefy ochrony ścisłej w parkach narodowych.

Bierna ochrona przyrody pozwala przede wszystkich na obserwację naturalnych procesów.

9

Lowiectwo Gospodarka łowiecka ma za zadanie regulowanie liczebności zwierząt łownych.

Liczba dzików, jeleni, saren, lisów i innej zwierzyny musi być na tyle wysoka, aby zapewnić poszczególnym gatunkom możliwość przetrwania na danym obszarze, a z drugiej strony na tyle niska, aby ich żerowanie nie powodowało znacznych uszkodzeń w uprawach leśnych i rolnych.

Z łowiectwem związana jest także niezwykle

bogata kultura, kodeks etyczny, a nawet gwara. Łowiectwo pozostawiło też mocny ślad w polskiej kulturze narodowej, i to w dziełach należących do jej kanonu, jak „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza ze słynnym opisem polowania i gry na rogu myśliwskim. Nie sposób nie wspomnieć o malarstwie, choćby Jana Chełmińskiego, który oprócz obrazów przedstawiających sceny batalistyczne i polowania stworzył również ilustracje do opowiadań myśliwskich Roosevelta.

ZADANIE Sprawdź, czy znasz wybrane słowa z gwary łowieckiej.

Odpowiedzi znajdziesz na dole strony obok.

1. Ogon lisa 2. Samiec jelenia 3. Samica dzika 4. Legowisko dzików

5. Poroże jelenia 6. Stado saren 7. Poroże sarny 8. Dzik w pierwszym roku życia

Czy wiesz, że...

Sarna nie jest żoną jelenia?

To dwa różne gatunki!

SARNA – samica (koza)

Gatunki łowne SARNA – samiec (kozioł)

to te, których liczebność wymaga regulacji podczas polowań, np.: dzik, bażant, lis, jeleń oraz sarna.

JELEŃ – samiec (byk)

JELEŃ – samica (łania)

Dlaczego dziczyzna jest dobra?

• • • •

pochodzi od zwierząt, które życie spędziły na wolności, w znacznie lepszych warunkach niż większość zwierząt hodowlanych nie zawiera antybiotyków, ponieważ pochodzi od zwierząt, które żyją w naturalnym środowisku ma dużą ilość witamin ma mniej kalorii niż mięso zwierząt hodowlanych

Pamiętaj!

Należy kupować wyłącznie przebadane mięso z pewnego źródła!

11

1. Kita | 2. Byk | 3. Locha | 4. Barłóg | 5. Wieniec | 6. Rudel | 7. Parostki | 8. Warchlak

Wpływ gospodarki les’nej na s’rodowisko

Leśnicy gospodarują lasami w taki sposób, że zarówno ich powierzchnia, jak i zasoby drewna stale się powiększają. Najpóźniej pięć lat po wycięciu dojrzałego drzewostanu w jego miejscu musi pojawić się młody las w postaci uprawy.

Zastosowanie drewna

DOWNICT WO

Ł

W

N

O

TR

PA

BU

Ę A

T

P

Y

ZA

MEBLE

BAWKI

ZA P

R I E

INSTR U

M

E

N

Jednym z najstarszych wykorzystywanych przez człowieka surowców naturalnych jest drewno.

Służy do budowy domów, a także do wytwarzania różnych przedmiotów codziennego użytku – od zabawek po wyposażenie mieszkań, np. krzeseł czy stołów. Znajduje także zastosowanie w innych dziedzinach – z drewna tworzone są rzeźby czy instrumenty muzyczne.

Używane jest również jako opał, zarówno w formie łupanej, jak i w postaci wiórów czy trocin. Jest surowcem, który się odnawia, a jego ilość w lasach ciągle rośnie.

Czy wiesz, że...

1945 r. – 21% 2018 r. – 29,5%

powierzchni kraju

Lasów w Polsce jest coraz więcej!

Od II wojny s’światowej przybyło ich 2,7 mln ha. To tyle, co powierzchnia Warszawy pomnożona przez... 52!

Leśnicy sadzą rocznie 500 mln drzew. Na jednego mieszkańca Polski przypada prawie 13 sadzonek każdego roku. Nasiona drzew są wysiewane w szkółkach leśnych, a następnie wyrosłe z nich sadzonki w wieku od roku do trzech lat wysadza się w lesie, gdzie tworzą uprawy.

Często można spotkać grodzenia chroniące uprawy przed jeleniami i sarnami, które upodobały sobie młode pędy drzewek, uszkadzając ich wierzchołki.

ZADANIE Posadź drzewko!

Najlepiej sadzić drzewka wiosną. Należy dbać o to, by korzenie nie były przesuszone. Drzewko sadzimy na taką głębokość, jak w szkółce, dbając o to, aby korzenie znalazły się pod ziemią i nie były zawinięte. Po posadzeniu ziemię wokół sadzonki należy udeptać, by nie pozostawić pustych przestrzeni wokół korzeni. Na koniec podlewamy. Gotowe!

13

Monitoring s’rodowiska Monitoring środowiska może dotyczyć powietrza, wód, gleby, hałasu, a także lasów. Wykonuje się m.in. pomiary ilości pyłów i gazów wprowadzanych do atmosfery. Badania wykonywane są systematycznie, według takich samych metod pobierania próbek, ich analizowania i rejestrowania wyników pomiarów.

Pyłomierz

Zanieczyszczenie powietrza wpływa niekorzystnie zarówno na środowisko, jak i na nasze zdrowie. Aby na bieżąco móc sprawdzać jego jakość, korzysta się ze specjalnych urządzeń badających ilość pyłu, dymu czy metali ciężkich w nim zawartych.

Jedna z metod polega na przepuszczaniu powietrza przez filtry w pyłomierzu, które po pewnym czasie są wymieniane i ważone w laboratorium.

ZADANIE Dowiedz się więcej – znajdź w internecie hasła: „Raport o stanie środowiska w Polsce” i „Raport o stanie lasów w Polsce”.

Edukacja przyrodniczoles’na Leśnicy już od ponad 20 lat prowadzą szeroko pojętą edukację przyrodniczoleśną. Kierowana jest ona głównie do dzieci i młodzieży, ale nie tylko – w Nadleśnictwie Brynek w zajęciach o lesie biorą udział także seniorzy. Większa świadomość procesów przyrodniczych, zależności pomiędzy organizmami, a także roli człowieka i korzyści, jakie czerpie z natury, sprzyja większemu jej poszanowaniu.

Nadles’nictwo Brynek organizuje wiele zajęć dla dzieci i młodzieży

w przygotowanych specjalnie do tego celu miejscach, takich jak bogato wyposażona izba leśna oraz ścieżka dydaktyczna. Dodatkowo zajęcia są prowadzone w szkółce leśnej w Brzeźnicy oraz przy śródleśnych stawach w Połomi. Organizowane są również coroczne konkursy przyrodniczoleśne, prelekcje w szkołach i wiele innych przedsięwzięć edukacyjnych.

W izbie edukacyjnej nadleśnictwa zgromadzono narzędzia leśne, eksponaty zwierząt i trofea myśliwskie, można tam też podziwiać zdjęcia i prace plastyczne z konkursów dla dzieci.

Czy wiesz, że...

Sozologia, a nie ekologia jest dziedziną nauki, która bada zmiany

zachodzące w przyrodzie w wyniku działalnos’ci człowieka i postępu technicznego – takie jak zanieczyszczenie powietrza, wód i gleb – a także szuka sposobów zapobiegania im lub łagodzenia ich niekorzystnych skutków. Termin sozologia został wprowadzony w 1965 r. przez polskiego geologa Walerego Goetla – profesora geologii i paleontologii Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

15

Przez las, przez czas – las s’wiadkiem historii Wystawa prac laureatów konkursu plastycznego „Przez las, przez czas – las świadkiem historii” zorganizowanego z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości w sali edukacyjnej Nadleśnictwa Brynek.

I miejsce – Ariana Nocoń (grupa wiekowa: klasy VII–VIII oraz gimnazjum), Szkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im. Powstańców Śląskich – Gimnazjum w Brynku

I miejsce – Sara Zmysłowska (grupa wiekowa: klasy IV–VI), Szkoła Podstawowa nr 5, Gliwice

I miejsce – Kinga Zgodzaj (grupa wiekowa: klasy I–III), Szkoła Podstawowa im. Powstańców Śląskich w Tworogu

17

I miejsce – Patryk Widera (grupa wiekowa: przedszkole), Przedszkole Miejskie nr 36, Bytom

II miejsce – Malwina Pawliczek (grupa wiekowa: przedszkole), Gminne przedszkole w Boruszowicach

II miejsce – Amelia Bem (grupa wiekowa: klasy I–III), Szkoła Podstawowa im. Gustawa Morcinka w Toszku

II miejsce – Weronika Sadowska (grupa wiekowa: klasy IV–VI), Szkoła Podstawowa nr 5, Gliwice

II miejsce – Zuzanna Kogut (grupa wiekowa: klasy VII–VIII oraz gimnazjum), Szkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im. Powstańców Śląskich – Gimnazjum w Brynku

19

III miejsce – Zofia Poloczek (grupa wiekowa: klasy I–III), Szkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im.

Powstańców Śląskich – Gimnazjum w Brynku

III miejsce – Dawid Malwiejuk (grupa wiekowa: klasy IV–VI), Zespół Szkolno-Przedszkolny w Poniszowicach

III miejsce – Jakub Wieczorek (grupa wiekowa: przedszkole), Oddział Przedszkolny przy ZSP w Poniszowicach

III miejsce – Alicja Warzecha (grupa wiekowa: klasy VII–VIII oraz gimnazjum), Szkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im. Powstańców Śląskich – Gimnazjum w Brynku

Wyróżnienie – Oliwia Łopata, Szkoła Podstawowa w Krupskim Młynie

Wyróżnienie – Laura Świerkosz, ZSP nr 3, SP nr 5, Gliwice

Wyróżnienie – Kinga Słupska, Szkoła Podstawowa w Krupskim Młynie

Mateusz Swoboda, Szkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im. Powstańców Śląskich

Dominik Opara, PSzkoła Podstawowa z Oddziałami Gimnazjalnymi w Tworogu im. Powstańców Śląskich

21

Zagadki historyczne na stulecie niepodległos’ci Niech pocieszy cię śpiew ptaków, Niech pokrzepi cię woń krzaków.

Uraduj się nad cnym kwiatkiem: Nad fijołkiem i bławatkiem!

Lecz nie zrywaj ani trawki, Ni kwiateczka dla zabawki!

Wszak dla wszystkich ptaszek śpiewa, Kwitną kwiaty, krzewy, drzewa.

Aby poznał wszelki lud, Jak wspaniały Boży cud!

Jan Nowak 1925

W stulecie odzyskania niepodległości z troską myślimy o ochronie skarbów polskiej przyrody, nie zapominając o przodkach, którym zawdzięczamy odrodzenie naszej ojczyzny. Dlatego dołączamy do książki zagadki mówiące o śląskości i polskości w szerokiej perspektywie Europy i świata, odnosząc się do ciekawych biografii i wydarzeń.

Zacytowany wyżej wiersz autorstwa Jana Nowaka wita odwiedzających tarnogórski park miejski. Ileż w nim zachwytu, troski i dbałości o naturalne dobro przyrody, o ten „wspaniały Boży cud”. Warto dowiedzieć się więcej o autorze tego utworu. Jan Nowak, syn Jana i Antoniny z Chrószczów, urodził się 11 kwietnia 1887 r. w rodzinie szewca w Wodzisławiu Śląskim. Gimnazjum klasyczne w Raciborzu i szkołę miernictwa w Wodzisławiu ukończył jeszcze za czasów pruskich. W latach 1908–1909 jako wolny słuchacz studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, słuchając wykładów z filozofii, greki, łaciny, literatury i historii. Równocześnie uczył się introligatorstwa i oprawy obrazów, co wykorzystał w przyszłości jako księgarz. W roku 1919 przybył do Tarnowskich Gór i założył „Księgarnię Polską”. Z ogromną pasją propagował polskie książki, organizował kursy języka polskiego i polskiej literatury oraz historii. Kolportował polskie elementarze i czołowe pozycje literatury polskiej. W jego księgarni można było nabyć „Kalendarz Katolika” z Bytomia i „Kalendarz Mariański” z Mikołowa. Uczestniczył w pracach Polskiego Komitetu Plebiscytowego, brał udział w III Powstaniu Śląskim. W październiku 1921 r. tarnogórzanie dowiadują się o przyłączeniu miasta i wschodniej części Górnego Śląska do Rzeczypospolitej. Jan Nowak rzuca się w wir pracy: pisze wiersze, pieśni, sztuki teatralne i artykuły prasowe. Jest autorem wydanej w roku 1927 „Kroniki miasta i powiatu Tarnowskie Góry”. W czasie wojny i okupacji mieszkał w Krakowie, gdzie organizował tajne nauczanie. Po wojnie zamieszkał w Zabrzu, gdzie pracował jako mierniczy. Nie mógł kontynuować swojej patriotycznej działalności. Zmarł w roku 1959, został pochowany w Tarnowskich Górach.

Krystian Oleszczyk

Odpowiedzi na zagadki znajdziesz na stronie 27.

Jan Matejko w latach 1880–1882 namalował obraz „Hołd pruski”, który podarował narodowi.

Na malowidle widzimy klęczącego przed Zygmuntem I Starym ostatniego mistrza zakonu krzyżackiego – Albrechta Hohenzollerna, który jako książę Prus składa hołd lenny polskiemu królowi. Matejko uwiecznił także nieprzypadkowo ważnego tarnogórzanina. Jak się nazywał?

Co łączyło go z królem polskim, co z klęczącym Albrechtem, a co z Tarnowskimi Górami?

Giovanni Lorenzo Bernini (1598–1680), genialny włoski architekt, rzeźbiarz i malarz, jest autorem kolumnady okalającej plac przed Bazyliką św. Piotra w Rzymie. Wśród figur umieszczonych na kolumnadzie, przedstawiających postacie świętych, znajduje się jeden Polak. Jak nazywa się ten święty? Gdzie i kiedy się urodził? Gdzie został pochowany?

23

W okresie Bożego Narodzenia na miejskich placach i rynkach, w kościołach, a także w wielu domach pojawiają się szopki betlejemskie przedstawiające narodzonego Chrystusa adorowanego przez pasterzy oraz trzech króli w otoczeniu zwierząt. Największa w Europie szopka zbudowana wewnątrz świątyni zajmuje powierzchnię ponad 500 mkw., ma 18 m wysokości i 9 m głębokości.

Można w niej zobaczyć ok. 120 figurek. W pobliżu kościoła można też podziwiać szopkę z prawdziwymi zwierzętami. Gdzie w okresie Bożego Narodzenia w naszym regionie budowana jest ta szopka?

Order Orła Białego to najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane za wybitne zasługi cywilne i wojskowe dla naszej ojczyzny. W dniu Święta Niepodległości – 11 listopada 2017 r., z rąk prezydenta Andrzeja Dudy otrzymali to odznaczenie dwaj przedstawiciele województwa śląskiego. Podaj ich imiona i nazwiska oraz zasługi, za które zostali wyróżnieni.

Trudno sobie wyobrazić tradycyjną polską kolację wigilijną bez karpia. Powszechnie znany karp królewski ma śląskie korzenie.

Jest to kolejny produkt tradycyjny z województwa śląskiego wpisany na listę prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na liście zarejestrowanych jest już ponad 1280 produktów z całego kraju, w tym ponad 135 ze Śląska. Kto stworzył gatunek karpia królewskiego (lustrzenia)? W jakiej miejscowości gatunek ten został wyhodowany? Kiedy i gdzie został po raz pierwszy zaprezentowany podczas międzynarodowej wystawy rolniczej, zdobywając złoty medal?

Historia Zaplanuj wycieczki do miejsc ważnych ze względu na historię regionu, w którym mieszkasz. Mogą to być muzea, zabytki czy świątynie.

Grzybobranie

Wybierz się z kimś dorosłym na grzybobranie. Zanotuj, ile i jakich grzybów jadalnych udało Wam się znaleźć.

Niejadalne zostawiaj w lesie w nienaruszonym stanie.

Wyrwij kartkę, złóż w harmonijkę, używaj jako zakładki

Nazwisko

Imię

Notatnik młodego odkrywcy

Możesz nie zdawać sobie sprawy, jak różnorodny jest świat drzew w Twoim otoczeniu. Namów rodziców lub opiekunów na wycieczkę i wypisz wszystkie napotkane gatunki na poniższej liście.

Gatunki drzew wokół nas Odszukaj w swojej okolicy drzewa, które są pomnikami przyrody. Stare drzewa o ogromnych rozmiarach znajdziesz często w parkach, wokół kościołów czy w rezerwatach przyrody. Zabierz se sobą taśmę i zmierz ich obwód. Zapisz, jakie to gatunki.

Pomniki przyrody

Zaplanuj wycieczki do rezerwatów! Sprawdź, jakie znajdują się w Twojej okolicy i które można odwiedzać.

Wpisz nazwy rezerwatów oraz atrakcje, jakie można znaleźć na ich terenie.

Rezerwaty

Odpowiedzi na zagadki Owym tarnogórzaninem jest przedstawiony na obrazie Jerzy Hohenzollern, który wspólnie ze śląskim Piastem Janem II Dobrym (księciem opolskim) wydał w roku 1526 przywileje dla górników (gwarków) tarnogórskich, a w roku 1528 ustawę górniczą zwaną „Ordunkiem Górnym”. Jan II Dobry i Jerzy Hohenzollern są współzałożycielami Tarnowskich Gór.

Jerzy Hohenzollern był bratem Albrechta – ostatniego mistrza zakonu krzyżackiego, obaj zaś są siostrzeńcami króla Zygmunta Starego (ich matką była Zofia Jagiellonka).

Kolumnada Berniniego okalająca plac przed Bazyliką św.

Piotra w Rzymie została zbudowana w latach 1656–1667.

Wśród 140 posągów świętych znalazł się św. Jacek Odrowąż – dominikanin urodzony w roku 1183 w Kamieniu Śląskim na Opolszczyźnie. Święty zmarł 15 sierpnia 1257 r., spoczywa w kościele oo. Dominikanów w Krakowie. Jest jedynym Polakiem w gronie 140 świętych na słynnej kolumnadzie. Święty Jacek jest patronem archidiecezji katowickiej.

Słynną szopkę bożonarodzeniową od ponad stu lat można podziwiać w sanktuarium oo. Franciszkanów w Panewnikach (Katowice).

Order Orła Białego to najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej nadawane za wybitne zasługi cywilne i wojskowe dla naszego kraju. W dniu Święta Niepodległości, 11 listopada 2017 r., w Pałacu Prezydenckim w Warszawie odbyła się uroczystość wręczenia tego odznaczenia. Z rąk prezydenta Andrzeja Dudy otrzymali je dwaj przedstawiciele województwa śląskiego: ks. Bernard Czernecki i aktor Franciszek Pieczka. Ks. Bernard Czernecki to opiekun i obrońca strajkujących i represjonowanych górników z Jastrzębia-Zdroju, kapelan górniczej i śląsko-dąbrowskiej Solidarności. Franciszek Pieczka został odznaczony w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za znaczący wkład w rozwój sztuki teatralnej i filmowej.

Twórcą gatunku karpia królewskiego, zwanego także galicyjskim lub lustrzanym, był Adam Gasch, mieszkaniec Kaniowa – wsi położonej w województwie śląskim (powiat bielski, gmina Bestwina). Zaprezentował swojego karpia na międzynarodowej wystawie rolniczej w Berlinie w roku 1880.

27

Nadleśnictwo Brynek Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach

Rys. Zenon Grześkowiak

ul. Grabowa 3, Brynek, 42-690 Tworóg tel./faks 32 285 74 63 brynek@katowice.lasy.gov.pl www.brynek.katowice.lasy.gov.pl

ISBN 978-83-64084-30-0

Wydawnictwo Quercus Tomasz Dębiec, +48 667 869 976 kontakt@wydawnictwoquercus.pl www.wydawnictwoquercus.pl Koncepcja: Ksenia Starzec-Wiśniewska, Tomasz Dębiec

Tekst: Tomasz Dębiec, Małgorzata Szywacz Zagadki historyczne: Krystian Oleszczyk Korekta: Małgorzata Haze Projekt graficzny, DTP: Joanna Kozek Ilustracje: Elka Ciępka

Zdjęcia: Andrzej Morciniec (okładka), Tomasz Dębiec, archiwum nadleśnictwa (s. 15), Fotolia.com: Konrad Filip Komarnicki (s. 23, 27), CUKMEN (s. 23, 27); Wikipedia: Jan Matejko – www.pinakoteka.zascianek.pl (s. 23, 27); Abraham (s. 24, 27)