Industrielocomotieven Motorlocomotieven op Nederlandse raccordementen en industriesporen
Henk Kolkman
Dit boek is uitgegeven door Uitgeverij Uquilair B.V., die actief is op‑het gebied van spoorwegen en modelspoor en uitgever is van het tijdschrift Rail Magazine.
Foto’s voorzijde omslag: Loc 30 van de Oranje Nassau Mijnen was van het Deutz-type T12M625 en had vier gekoppelde assen volgens het Beugniot-systeem. Een Henschelloc met hetzelfde technische concept is in figuur 89 te zien. Heerlen, mijn Oranje Nassau I, 1967. A. Weijts Grote foto: De Vopak Terminal in Vlissingen-Oost nam op 5 november 2007 twee nieuw door Bemo Rail gebouwde locomotieven in gebruik. Henk de Jager Achterzijde omslag:
Colofon
Advertentie uit ”De Nederlandsche Spoorwegen”, uitgave NV NederlandschEngelsche Uitgeversmij, Rotterdam, 1927. Verzameling Gerard de Graaf
Eindrealisatie: Henk de Jager en Arjan Ligtenbarg Eindcorrectie: René Nabbe, Cuijk Lay‑out: Uitgeverij Uquilair B.V. DTP‑werkzaamheden: Arjan Ligtenbarg, Winterswijk Lithografie: Bart Haans, Helmond; Arjan Ligtenbarg, Winterswijk Druk: Den Haag media groep, Rijswijk Binderij: Callenbach, Nijkerk Dit boek is nummer 41 in de boekenreeks van de NVBS.
NVBS: Nederlandse Vereniging van Belangstellen‑ den in het Spoor‑ en tramwegwezen, een vereni‑ ging die in 1931 werd opgericht en ruim 5000 leden telt. De NVBS onderneemt vele activiteiten, zoals de uitgave van het maandblad Op de Rails, het verzorgen van een uitgebreide bibliotheek, een documentatie‑archief, de verkoop van boeken en tijdschriften, het organiseren van excursies, tentoonstellingen en lezingen. Wilt u meer over de NVBS weten of lid worden, vraag dan de informatiefolder met een proefnummer van Op de Rails op het volgende adres: Documenta‑ tiebureau NVBS, Postbus 777, 2300 AT Leiden, www.nvbs.com.
Heemaf in Hengelo bouwde (voor eigen gebruik en om ervaring op te doen met diesel-elektrische tractie) de benzine-elektrische locomotief “Sientje” op basis van een oude goederenwagen. Vanwege het gebrek aan benzine werd in de Tweede Wereldoorlog persgas als brandstof gebruikt. De laadbak kwam goed van pas voor het meevoeren van de cilinders. Hengelo, 24 januari 1942. Heemaf, verzameling Twents Techniekmuseum HEIM te Hengelo
Eerste druk, © 2008 Uitgeverij Uquilair B.V. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van fotokopie, microfilm, of ‑op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this book may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording, or by any information storage and retrieval system without prior written permission from the publisher. ISBN 90‑71513‑64‑5 Uitgeverij Uquilair B.V., volgnummer 45
NS-wagens werden op bedrijfsterreinen vervoerd met de in dit boek besproken normaalsporige tractie. De Chamotte Unie in Geldermalsen was een uitzondering. De spooraansluiting was drierailig uitgevoerd. De NSkolenwagen op de foto uit circa 1950 werd verplaatst met de smalsporige (700 mm) Ruston & Hornsby-dieselloc, die voor de locloods staat. Hierbij werd een kabel of een tussenwagen gebruikt. Streekarchivariaat West-Betuwe
Inhoud Voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Afkortingen en begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1. Raccordementen en eilandbedrijven
. . . . . . . . . 11
5.7.5 Gmeinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 5.7.6 Overige fabrikanten: Jung, MaK en ABR . . . . . . . . . . 88 5.8
Handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.9
Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
1.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2
Sporenplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3
Eigen materieel voor intern transport . . . . . . . . . . . . 16
6.1
Alternatieven voor locomotieven . . . . . . . . . . . . . . . . 99
1.4
Onderhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
6.2
Derde en vierde generatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2. Andere tractie dan motortractie . . . . . . . . . . . . . . 21
6. Teruggang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
6.2.1 Orenstein & Koppel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2.1
Menskracht en paardenkracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
6.2.2 Gmeinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
2.2
Stoomtractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
6.2.3 MaK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3. Elektrische tractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4. De opkomst van verbrandingsmotoren . . . . . . . 29 4.1
De eerste motorlocomotieven in Nederland . . . . . . . 30
4.2
Ottomotoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.3
Meercilindermotoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4.4
Diesellocs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4.5
De situatie in 1940 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4.6
De Tweede Wereldoorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
4.7
Kort na de Tweede Wereldoorlog (tot circa 1953) . . . 44
6.2.4 Moyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 6.2.5 Bemo en concurrenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 6.3
Handel in wagens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
6.4
Handel in locomotieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
6.5
Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
7. Na de opsplitsing en verzelfstandiging van NS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 7.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
7.2
Gevolgen van de opsplitsing van NS . . . . . . . . . . . . 122
4.7.2 Amerikaanse locs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
7.3
Fabrikanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
4.7.3 Locomotoren NS 103‑152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
7.4
Handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.8
Handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
7.5
Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
4.9
Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
7.6
De situatie begin 2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.7.1 Engelse locs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5. Bloeitijd
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
5.1
Diesel‑elektrische tractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
5.2
Afstandbediening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
5.3
Dieselhydraulische tractie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
5.4
Dieselhydraulische locs van de eerste generatie . . . . . 61
8. Behoud
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
9. Overzicht locs per gebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 9. 1
Provincie Groningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
9. 2
Provincie Friesland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
9. 3
Provincie Drenthe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
9. 4
Provincie Flevoland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
5.4.4 MaK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
9. 5
Provincie Overijssel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
5.4.5 Orenstein & Koppel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
9. 6
Provincie Gelderland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
5.4.6 English Electric . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
9. 7
Provincie Utrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
5.4.7 Köf II en familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
9. 8
Provincie Noord‑Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
9. 9
Provincie Zuid‑Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
9.10
Provincie Zeeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
9.11
Provincie Noord‑Brabant. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
9.12
Provincie Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
5.4.1 Deutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 5.4.2 Henschel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 5.4.3 Cockerill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.5
Dieselmechanische locs van de eerste generatie . . . . . 70
5.5.1 Deutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 5.5.2 Orenstein & Koppel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 5.5.3 Overige fabrikanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 5.6
Industrielocomotieven van Werkspoor . . . . . . . . . . . . 74
5.7
Tweede generatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
5.7.1 Orenstein & Koppel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 5.7.2 Henschel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 5.7.3 Deutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 5.7.4 Schöma en Diema. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
10. Historische gegevens per individuele loc
. . . . 249
11. Technische gegevens van besproken locs. . . . . 280 Eindnoten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Het eilandbedrijf van de NKF (later Nedstaal) in Alblasserdam lag aanvankelijk in hallen. Orenstein & Koppel leverde loc 1 in 1956. Op de zwart-wit foto uit 1962 is de loc nog in de zeer bijzondere uitvoering als “cabriolet� te zien. NKF, verzameling Jan Roos Na grote uitbreidingen van de fabriek en het spoorbedrijf werd loc 1 in 1963 grotendeels gelijk gemaakt aan de in 1962 geleverde locs 2 en 3. Uit deze opname van 9 oktober 1986 blijkt dat een cabine, zware bufferplaten en bekerkoppelingen waren geplaatst, terwijl de beschermplaten bij de bladveren waren verwijderd. Henk Kolkman
6
Voorwoord Voorwoord Tussen1950 1950enen1965 1965was washet hetdedegouden goudentijd tijdvan vandedeindustrietractie industrietractie Tussen werdenininNederland Nederlandtien tientot tottwintig twintignieuwe nieuweindustrielocs industrielocsper perjaar jaar enenwerden verkocht.Anno Anno2008 2008isisdat datsterk sterkingezakt, ingezakt,maar maarererzijn zijnnog nogtientallen tientallen verkocht. particulierebedrijven bedrijvendie diesamen samen200 200normaalsporige normaalsporigeindus indus trielocs particuliere trielocs bezitten.Gezien Geziendedegemiddelde gemiddeldeleeftijd leeftijdvan van35 35jaar jaarvormt vormthet hetgrootste grootste bezitten. deelvan vandedeNederlandse Nederlandseindustrielocs industrielocseen eenlevend levendmuseum. museum.Afgezien Afgezien deel vandedeunieke uniekeritten rittenvan vanCorus CorusStoom StoomIJmuiden IJmuidenblijft blijftechter echterveel veelver‑ ver‑ van borgenachter achtermuren, muren,hekken hekkenenensoms somsbarse barseportiers portiersenenbeveiligings‑ beveiligings‑ borgen beambten.Uit Uitvrees vreesvoor voorterroristische terroristischeaanslagen aanslagenworden wordenopenbare openbare beambten. wegenbijbijhavens, havens,chemische chemischefabrieken, fabrieken,etetcetera ceteraafgesloten. afgesloten.Dat Datisis wegen jammer,want wantop opindustriesporen industriesporenziet zietmen menoude oudebekenden bekendenininandere andere jammer, gedaante,zoals zoalsininongebruikelijke ongebruikelijkekleuren kleurengeschilderde geschilderdeNS‑locomo‑ NS‑locomo‑ gedaante, torenenenDB‑Köfs. DB‑Köfs.Maar Maarmen menziet zieterervooral voorallocomotieftypes locomotieftypesdie diemen men toren zeldenofofnooit nooitop ophet hetnationale nationalespoorwegnet spoorwegnetaantreft. aantreft.Indus Indus trieën zelden trieën stellennamelijk namelijkandere andereeisen eisenaan aanlocomotieven locomotievendan danhoofdnetgebrui‑ hoofdnetgebrui‑ stellen kers.Locomotieffabrikanten Locomotieffabrikantenhebben hebbenhierop hieropingespeeld ingespeelddoor doorindustrie‑ industrie‑ kers. locomotievenop opdedemarkt markttetebrengen. brengen.Volgens VolgensdedeInspectie Inspectie dienst locomotieven dienst VerkeerenenWaterstaat Waterstaatisiseen eenindustrielocomotief industrielocomotief“een “eenlocomotief, locomotief,rail‑/ rail‑/ Verkeer wegvoertuigofofander anderrailvoertuig railvoertuigmet metaandrijving, aandrijving,voor voorrangeren rangerenmet met wegvoertuig goederenwagensdoor dooreen eenindustriële industriëleonderneming, onderneming,enentoebehorend toebehorend goederenwagens aandie dieonderneming ondernemingofofaan aaneen eenverhuurder verhuurdervan vandergelijke dergelijkelocomo‑ locomo‑ aan Dezedefinitie definitiehoudt houdtterecht terechtrekening rekeningmet metverhuur verhuurenenmet met . .Deze tieven”(1)(1) tieven” anderetractievormen tractievormendan daneen eenklassieke klassiekelocomotief. locomotief.Een Eenprobleem probleemisis andere datvele veleindustrielocomotieven industrielocomotievenrijden rijdenbijbijbedrijven bedrijvendie diemen menniet nietdirect direct dat “industriëleonderneming” onderneming”zou zoubeschouwen, beschouwen,zoals zoalsop‑ op‑enenoverslag‑ overslag‑ alsals“industriële bedrijven.Daarom Daaromisisinindit ditboek boekeen eenindustrielocomotief industrielocomotiefbeschouwd beschouwd bedrijven. “eenlocomotief, locomotief,rail‑/wegvoertuig rail‑/wegvoertuigofofander anderrailvoertuig railvoertuigmet metaan‑ aan‑ alsals“een drijving,voor voorrangeren rangerenmet metgoederenwagens, goederenwagens,die dieniet nietofofzeer zeerbeperkt beperktisis drijving, toegelatenopophet hetnationale nationalespoorwegnet”. spoorwegnet”.InIndeze dezetijd tijdgaat gaathet hetom omloco‑ loco‑ toegelaten motievenzonder zonderATB. ATB.Enkele Enkelespooraannemers spooraannemersenenverhuur verhuur bedrijven motieven bedrijven beschikkenzowel zowelover overlocs locszonder zonderalsalsmet metATB. ATB.Laatgenoemde Laatgenoemdelocs locs beschikken zullenbijbijwijze wijzevan vanuitzondering uitzonderingook ookworden wordenbesproken, besproken,omdat omdathet het zullen onlogischzou zouzijn zijnslechts slechtseen eendeel deelvan vanhet hetlocomotievenpark locomotievenparkvan van onlogisch spooraannemersenenverhuurbedrijven verhuurbedrijventetenoemen. noemen. spooraannemers Deopenbare openbareenenindustriespoorwegen industriespoorwegenverschillen verschillenniet nietalleen alleeninindede De locomotieftypes.Verschilpunten Verschilpuntenwaaraan waaraaninindit ditboek boekaandacht aandachtwordt wordt locomotieftypes. besteed,zijn zijnonder onderandere anderehet hetsporenplan sporenplaneneneigen eigenwagens. wagens.Om Omdede besteed, ontwikkelingenenendedeachtergronden achtergrondentetekunnen kunnenschetsen schetsenisisvoor voordede ontwikkelingen hoofdtekstdedechronologische chronologischevolgorde volgordegekozen. gekozen.Alle Alleop opbedrijfs‑ bedrijfs‑ hoofdtekst terreinengebruikte gebruiktetractievormen tractievormentussen tussenpaard paardenenlocomotief locomotiefmet met terreinen afstandbesturingkomen komenaan aanbod. bod.Het Hetaccent accentligt ligtop opdedeindustrieloc industrieloc afstandbesturing metverbrandingsmotor. verbrandingsmotor.Dit Ditonderwerp onderwerpisisopgedeeld opgedeeldinindedehoofd‑ hoofd‑ met stukkenOpkomst, Opkomst,Bloeitijd, Bloeitijd,Teruggang TeruggangenenNa Nadedeopsplitsing opsplitsingvan vanNS. NS. stukken bestaateen eenuitgebreide uitgebreidehandel handeliningebruikte gebruikteindustrielocomotieven. industrielocomotieven. ErErbestaat Eenindustrieloc industrielocwisselt wisseltvaak vaakwel weleen eenkeer keerofofvijf vijfvan vaneigenaar eigenaarenenver‑ ver‑ Een huurwordt wordtsteeds steedsbelangrijker. belangrijker.Deze Dezeaspecten aspectenworden wordenininelk elkgenoemd genoemd huur hoofdstukininaparte aparteparagrafen paragrafenbesproken. besproken. hoofdstuk Gegevensstaan staaninindededrie drielaatste laatstehoofdstukken. hoofdstukken.InIndedetabellen tabelleninin Gegevens hoofdstuk9 9kan kanmen menzien zienwelke welkelocs locseen eenbedrijf bedrijfinindedeloop loopder dertijden tijden hoofdstuk gehadheeft. heeft.Omdat Omdatininhet hetbedrijfsleven bedrijfslevennogal nogaleens eensvan vannaam naamveran‑ veran‑ gehad derdwerd werdenenwordt, wordt,zijn zijndedegebruikers gebruikersniet nietalfabetisch alfabetischgerangschikt, gerangschikt, derd maarnaar naarprovincie provincieenenbinnen binneneen eenprovincie provincieop opplaatsnaam plaatsnaam(in (indede maar volgordevan vaneen eendenkbeeldige denkbeeldigereis). reis).InIndedetabellen tabellenzijn zijnook ookalle alle volgorde namentetevinden vindendie dieeen eenonderneming onderneminggehad gehadheeft. heeft.Daarentegen Daarentegen namen
wordtelders eldersdedeactuele actuelenaam naamgebruikt gebruiktofofdedenaam naamdie dieverondersteld verondersteld wordt wordthet hetmeest meestbekend bekendtetezijn. zijn.InIndedetabellen tabellenininhoofdstuk hoofdstuk9 9geeft geeft wordt hetsymbool symboolH(istorie) H(istorie)inindedekolom kolomOpm. Opm.aan aandat datdedeloc locmeerdere meerdere het particuliereeigenaars eigenaarsheeft heeftgehad. gehad. particuliere Dehistorie historievan van(meer (meerdan dan450) 450)individuele individuelelocs locsisistetevinden vindeninin De hoofdstuk10. 10.Daarin Daarinzijn zijndedelocs locsgerangschikt gerangschiktnaar naarfabrikant fabrikantenen hoofdstuk fabrieksnummer.Hier Hierkan kanmen menbijvoorbeeld bijvoorbeeldnagaan nagaanhoeveel hoeveellocs locsper per fabrieksnummer. fabrikantininNederland Nederlandzijn zijnverkocht, verkocht,hoeveel hoeveeleigenaren eigenareneen eenloc locheeft heeft fabrikant gehad,enzovoort. enzovoort.InIndedetekst tekstenenfotobijschriften fotobijschriftenworden wordenvaak vaakfabrieks‑ fabrieks‑ gehad, nummersgenoemd, genoemd,zodat zodatdedelevensloop levensloopenenhet hettype typevan vandedebetrokken betrokken nummers locsininhoofdstuk hoofdstuk10 10kan kanworden wordenopgezocht. opgezocht.Het Hetfabrieksnummer fabrieksnummerisis locs geendoel doelop opzichzelf, zichzelf,maar maareen eenhandig handighulpmiddel hulpmiddelom omeen eenloc locbijbijdede geen weglangs langsdiverse diverseeigenaren eigenarentetekunnen kunnenvolgen volgenenenvormt vormtook ookdedeschakel schakel weg tussendedehoofdstukken hoofdstukken9 9enen10. 10. tussen Rail/weg‑voertuigenzijn zijnniet nietopgenomen, opgenomen,alleen alleenalalomdat omdatdedefabrieks‑ fabrieks‑ Rail/weg‑voertuigen nummersdoorgaans doorgaansonbekend onbekendzijn, zijn,zodat zodathet hetvrijwel vrijwelonmogelijk onmogelijk nummers wordtdedegeschiedenis geschiedenisbijbijverschillende verschillendeeigenaren eigenarennanatetegaan. gaan.Indien Indien wordt bedrijvenmet metlocs locsook ookover overrail/weg‑voertuigen rail/weg‑voertuigenbeschikken beschikkenzijn zijndie die bedrijven echterwel welininhoofdstuk hoofdstuk9 9opgenomen opgenomenter tercompletering completeringvan vanhet hetbeeld. beeld. echter Hetgaat gaatininhoofdstuk hoofdstuk9 9om omNederlandse Nederlandsebedrijven bedrijvendie dieindustrie industrie locs Het locs dagelijksgebruik gebruikhebben hebbenofofhadden. hadden.Museumbedrijven, Museumbedrijven,monu‑ monu‑ inindagelijks menten,slopers slopersenenhandelaren handelarenstaan staandaarom daaromniet nietvermeld vermeldininhoofd‑ hoofd‑ menten, stuk9,9,maar maarwel welininhoofdstuk hoofdstuk10 10(voor (voorzover zoverhet hetlocs locsbetreft betreftdie diebijbij stuk Nederlandsebedrijven bedrijveniningebruik gebruikzijn zijngeweest). geweest).Tenslotte Tenslottestaan staaninin Nederlandse hoofdstuk11 11technische technischegegevens gegevensvan vandedemeest meestvoorkomende voorkomendeloc‑ loc‑ hoofdstuk typesuituitdedehoofdstukken hoofdstukken9 9enen10. 10. types Voorex‑NS‑locs ex‑NS‑locszeg zeghet hetNS‑nummer NS‑nummerveel veelmeer meerdan danhet hetfabrieks‑ fabrieks‑ Voor nummer.Daarom Daaromisisinindedetabellen tabelleninindedehoofdstukken hoofdstukken9 9enen10 10inin nummer. kolom”Type” ”Type”voor voordeze dezelocs locshet hetNS‑nummer NS‑nummervermeld. vermeld.Het HetNS‑ NS‑ dedekolom nummerisisdan danwel welgeen geentypeaanduiding, typeaanduiding,maar maardedelezer lezerzal zalkunnen kunnen nummer bedenkendat dathet hetbijvoorbeeld bijvoorbeeldbijbijdedeNS NS125 125gaat gaatom omeen eenlocomotor locomotor bedenken vandedeNS‑serie NS‑serie103‑152, 103‑152,bijbijdede354 354om omeen eenlocomotor locomotorvan vandedeNS‑ NS‑ van serie201‑369 201‑369enenbijbijdede633 633om omeen een”bakkie” ”bakkie”van vandedeserie serie601‑665. 601‑665. serie Degeschiedenis geschiedenisbijbijdedeNS NSwordt wordtniet nietbehandeld, behandeld,maar maarwel welworden worden De vernummeringenvan vandederadiolocs radiolocsuituitdedeNS‑serie NS‑serie601‑665 601‑665tot totdede dedevernummeringen serie671‑693 671‑693genoemd. genoemd. serie Zekerbijbijhet hetonderwerp onderwerpvan vandit ditboek boekisishet hetvolstrekt volstrektonmogelijk onmogelijkom om Zeker zichalleen alleenop opzelf zelfverworven verworveninformatie informatietetebaseren. baseren.Zeer Zeerdankbaar dankbaarisis zich danook ookgebruik gebruikgemaakt gemaaktvan vandedehulp hulpvan vanHans HansWervers Wervers(die (diejaren jaren dan geledendedeaanzet aanzetgaf gaftot totdit ditboek), boek),Henk HenkdedeJager Jager(niet (nietalleen alleenuitgever, uitgever, geleden maarook ookzeer zeeractief actiefbezig bezigmet metindustriespoor), industriespoor),Gerard GerarddedeGraaf Graaf maar (dieonder ondermeer meervele velefoto’s foto’suituitdiverse diversecollecties collectiesaanleverde), aanleverde),Roef Roef (die Ankersmit,Derk DerkAusems, Ausems,Dick Dickvan vanBeek, Beek,Hendrik HendrikBouwknegt, Bouwknegt,Bert Bert Ankersmit, vanBuuren, Buuren,Cor CorDijkshoorn, Dijkshoorn,Pierre PierrededeGreeuw, Greeuw,Cor CorHermsen, Hermsen,wijlen wijlen van HansdedeJong, Jong,wijlen wijlenRuud RuudKlomp, Klomp,Nico NicoLollinga, Lollinga,Kees Keesvan vandedeMeene, Meene, Hans JensMerte Merte(deels (deelsinindedevorm vormvan vaneen eenCD CDmet metfabriekslijsten), fabriekslijsten),Alex Alex Jens vanRaven Raven swaayClaasen, Claasen,Jan JanRoos, Roos,Marius Mariusvan vanRijn, Rijn,Erikjan ErikjanSachse, Sachse, van swaay HenkSluijters, Sluijters,Toon ToonSteenmeijer, Steenmeijer,Jan JanStrooband, Strooband,Ulrich UlrichVölz, Völz,vele vele Henk anderenenenuiteraard uiteraarddiverse diversebedrijven. bedrijven.De Dedank dankvoor voorhet hetlezen lezenvan van anderen hetconcept conceptgaat gaatuituitnaar naarPierre PierrededeGreeuw, Greeuw,Gerard GerarddedeGraaf Graafenen(voor (voor het watbetreft betrefthet hetNederlands) Nederlands)Jeroen JeroenKolkman. Kolkman.De Delijst lijstmet meteindnoten eindnoten wat bevatvele veleliteratuur literatuur verwijzingen,maar maarisisongetwijfeld ongetwijfeldonvolledig. onvolledig. bevat verwijzingen, Degegevens gegevenszijn zijnbijgewerkt bijgewerkttot tot30 30april april2008. 2008. De
77
Vroeger kwam en tegenwoordig komt een redelijk deel van de industrielocomotieven uit Nederland. Zo vonden twintig locomotoren van de grotendeels door Werkspoor gebouwde NS-serie 103-152 een tweede leven in de industrie. De zwart-wit foto laat zien hoe op 30 januari 1962 de ex-NS 137 platte wagens een hal in duwt bij Thomassen in De Steeg, voor belading met een gasmotor. Jan Roos De firma Niteq in Nibbixwoud leverde vele tractievoertuigen aan NedTrain, waaronder in april 2007 de “Bokito” aan NedTrain in Tilburg. Deze loc is hybride, hetgeen wil zeggen dat er zowel op accu’s als met de dieselmotor kan worden gereden. Niteq
8
Industriespoor blijft doorgaans verborgen achter muren, hekken en barse portiers. Voor dit boek gingen de fabriekspoorten en archieven echter open. Het bleek dat op de spooraansluitingen van Nederlandse bedrijven de eerste motor足 locomotieven veel eerder verschenen dan bij de NS. In totaal zijn er meer dan vier足 honderd geweest. Tussen 1950 en 1965 was het de gouden tijd van de industrie足 tractie en werden in Nederland tien tot twintig nieuwe industrielocomotieven per jaar geleverd. Maar nog steeds bezitten enkele tientallen particuliere bedrijven samen bijna tweehonderd locomotieven. Meestal zijn die als industrielocomotief gebouwd, maar er zijn ook afdankertjes van de NS en DB bij. Alle tractievormen komen aan bod, van rangeerpaard tot locomotief met afstandbesturing.
NUR 464