Hans den Hartog Jager: Een weg door het moeras

Een weg door het moeras

Kunst, goede kunst, laat je beter naar de wereld kijken. Dat doen we meestal in een museum: een witte, veilige, beschermde omgeving, waar schilderijen, beelden, installaties niet worden geteisterd door afleiding, weer en wind. Mooi, maar ook een tikje… beschut.

Daarom hou ik óók van kunst die de confrontatie durft aan te gaan met het echte leven. Die de openbaarheid zoekt. Dan is de veiligheid verdwenen, moeten kunstwerken zichzelf handhaven tussen gebouwen, auto’s, reclameborden en wolken – noem het een survival of the fittest, maar dan op de punten die ons, mensen, tot mensen maken: vooruitgang, originaliteit, schoonheid.

Die kracht van kunst wordt wat mij betreft nog beter zichtbaar als je kunstwerken in de natuur bekijkt. Die is sterker, eeuwiger, grootser dan de mens – ons respect voor de natuur is dan ook bijna grenzeloos, haar kracht en schoonheid zijn onomstreden. Wat moet je daar als kunstenaar dan nog aan toevoegen? Tegenover stellen? Wat me opvalt is dat kunstenaars natuur en cultuur zelden beschouwen als een tegenstelling: de beste kunstwerken die staan in de natuur bouwen bijna altijd voort op natuurlijke verworvenheden.

Terecht natuurlijk: mens en natuur gaan uiteindelijk terug tot dezelfde bron, de natuur heeft de mens nooit volledig verlaten (al zijn we nog wel eens geneigd dat te vergeten). Mijn favoriete ‘natuurkunstwerken’ confronteren jou als toeschouwer juist met dat besef: dat mens en natuur volledig aan elkaar zijn overgeleverd, dat we niet zonder elkaar kunnen – en elkaar daarom maximaal moeten respecteren. Dat waren ook precies de gedachtes die ik had toen ik mijn favoriete Kunstwegen-werk bezocht: Ein Weg durch das Moor van het Zwitserse kunstenaarsduo Fischli & Weiss. Dit ‘beeld’ is in principe niet meer dan de titel zegt: een eikenhouten pad dat in een weidse cirkel van ruim een kilometer door het moeras loopt, tussen een dicht woud van dunne boompjes door – een extreem homogeen, monotoon landschap. Dat geeft de tocht al snel iets absurdistisch: je wandelt, je beweegt, de tijd verstrijkt, maar toch verandert of gebeurt er bijna niks. Tot je opeens op een lege plek aankomt, die heel goed zou kunnen verwijzen naar het nabijgelegen kamp Bathorn uit de Tweede Wereldoorlog – maar dan ga je alweer door.

Hoe vreemd dat is, besef je pas aan het einde: ineens sta je weer aan het begin, en in de natuur is eigenlijk niks veranderd. Maar in je hoofd wel: het is alsof je twintig minuten in een tijdsvacuüm hebt geleefd. Een tijdcapsule, die je niet verder brengt, maar die je leven juist voor even heeft stilgezet. Een grandioze ervaring vond ik dat, die ik iedereen zou toewensen – en die prachtig laat zien wat kunst vermag. \

Hans den Hartog Jager (1968) is schrijver, kunstcriticus (voor onder meer NRC Handelsblad) en curator. Hij is artistiek leider van Into Nature, de zomerse kunstexpeditie die zich tweejaarlijks afspeelt in het Drentse landschap. Vanwege de coronacrisis is de editie 2020 uitgesteld. Een nieuwe datum was bij het ter perse gaan van dit magazine nog niet bekend.

Ein Weg durch das Moor

Für mich ist auffallend, dass Künstler Natur und Kultur selten als einen Gegensatz betrachten: Die besten Kunstwerk in der Natur sind beinah immer an die natürlichen Gegebenheiten angebunden. Meine bevorzugten ‚Naturkunstwerke‘ konfrontieren den Betrachter genau mit diesem Bewusstsein: dass Mensch und Natur einander vollkommen ausgeliefert sind, dass wir nicht ohne einander existieren können – und einander darum maximal respektieren müssen.

Das waren auch exakt meine Gedanken, als ich mein Lieblingskunstwerk auf der Kunstwegen-Route besuchte: ‚Ein Weg durch das Moor‘ von dem Schweizer Künstlerduo Fischli & Weiss. Im Prinzip nicht mehr als ein Steg aus Eichenholz, der in einem weiten Bogen von gut einem Kilometer Länge durch das Moor verläuft – eine extrem homogene, monotone Landschaft. Das verleiht der Wanderung schon schnell etwas Absurdes: Der Besucher wandert, bewegt sich, die Zeit verstreicht, aber dennoch verändert sich nichts, geschieht beinah nichts. Wie merkwürdig dies ist, wird einem erst am Ende bewusst: Plötzlich steht man wieder am Anfang und in der Natur hat sich eigentlich nichts verändert.

Im Kopf des Besuchers jedoch wohl: Es scheint, als ob man 20 Minuten in einem Zeitvakuum gelebt hat. In einer Zeitkapsel, die einen nicht vorwärtsbringt, sondern das Leben für einen Moment stillgelegt hat. Für mich persönlich eine grandiose Erfahrung, die ich jedem wünsche – und die auf fantastische Weise die Kraft der Kunst beweist.