Reinier van Arkel in WOII

Reinier van Arkel in de Tweede Wereldoorlog

Over de oorlog in Vught en ’s-Hertogenbosch zijn boeken volgeschreven. Voorburg en Reinier van Arkel worden af en toe in de marge genoemd. Veel van wat er zich daar heeft afgespeeld, is niet bekend bij een breder publiek.

Voorburg Vught

De Duitse bezetter vorderde op Voorburg drie gebouwen. Vijf Engelse zusters werden weggevoerd naar een interneringskamp in Schoorl. In 1942 verslechterde de situatie door de komst van zo’n duizend patiënten van psychiatrische instellingen uit de kuststreek. Grote delen van de kuststreek werden ontruimd vanwege de aanleg van de Atlantikwall, de verdedigingslinie die de Duitsers moest beschermen tegen een geallieerde invasie. Duizenden huizen werden gesloopt en bijna 300.000 mensen werden gedwongen geëvacueerd. Van de psychiatrische ziekenhuizen in Heiloo, Santpoort en Noordwijkerhout kwamen meer dan 1000 evacuees terecht op Voorburg. De gevolgen van de evacuatie voor de psychische en lichamelijke toestand van de patiënten waren rampzalig. Het sterftecijfer steeg flink, vooral door infectieziekten zoals tuberculose en dysenterie. De begraafplaats op Voorburg moest flink uitgebreid worden. Ook waren er veel meer hongerige monden te vullen. Om dat mogelijk te maken werden plantsoenen en grasvelden omgeploegd om als land- en tuinbouwgrond te dienen.

Op Voorburg woonden al twee joodse patiënten, Abraham van Leeuwen en Helene van der Gaag-Krug, en daar kwamen er vijf bij vanuit Santpoort. De Duitsers hielden razzia’s om hen op te sporen en hen via Westerbork naar Auschwitz te transporteren. In totaal zijn er binnen Reinier van Arkel en Voorburg negen oorlogsslachtoffers te betreuren.

Eind oktober 1944 rukten de geallieerden op en waren er hevige gevechten op en rond Voorburg. Veel gewonde Engelse soldaten werden door Engelse artsen behandeld op de ziekenzaal, in de tabaksstripperij en later ook in de weverij, Beukenhof en de schuilkelders. Op 26 oktober werd Vught bevrijd. De oorlog ging boven de rivieren door. Daardoor kon het gebeuren dat op 21 februari 1945 een bom viel op een afdeling van Voorburg waarbij veel materiële schade was en een cliënt om het leven kwam.

Reinier van Arkel Den Bosch

In het najaar van 1944 namen in Den Bosch, Vught en omgeving de gevechtshandelingen tussen Duitsers en geallieerden toe. Er vlogen regelmatig bommenwerpers over waarvan de piloten wisten dat zij hun lading niet moesten richten op een dak met een rood kruis. Op veel luchtfoto's uit de laatste oorlogsjaren zijn rode kruizen zichtbaar op de daken. In de mobilisatietijd* werden ziekenhuizen voorzien van deze rode kruizen om te voorkomen dat ze doelwit werden van luchtaanvallen. Het rode kruis op het dak van Reinier van Arkel aan de Hinthamerstraat in Den Bosch bestaat nog steeds en is uniek in Nederland. Voor zover bekend zijn deze kruizen bijna overal verdwenen na de oorlog.**.

Tijdens de (dreigende) bombardementen schuilde men in de schuilkelders. Vooral in Den Bosch waren daar ook onderduikers aanwezig. De gevechten gingen in Den Bosch rondom Sluis 0, vlakbij Reinier van Arkel, van man tot man. Daardoor kon het gebeuren dat aan de voorkant de Duitsers de gebouwen ontvluchtten terwijl aan de achterkant de Engelsen er naar binnen gingen. Uiteindelijk wordt ‘s-Hertogenbosch op 27 oktober 1944 bevrijd.

Museumbezoek

De tentoonstelling Reinier van Arkel tijdens de Tweede Wereldoorlog geeft met verschillende foto's en beschrijvingen een indruk van deze moeilijke tijd. Breng een bezoek aan de tentoonstelling in de gangen rondom het museum ‘De zolders van Reinier’ op onze locatie aan de Bethaniestraat.

Het museum en de tentoonstelling zijn op werkdagen tussen 9.00 en 17.00 uur vrij toegankelijk. Wil je met meerdere personen het museum bezoeken of een toelichting van een oud-medewerker, maak dan een afspraak via info@reiniervanarkel.nl.

* Mobilisatietijd is de periode waarin een land zijn leger klaarmaakt voor een mogelijke oorlog. Dit betekent dat soldaten worden opgeroepen, wapens en voertuigen worden verzameld, en strategische plekken worden beveiligd. Het is de overgang van vredestijd naar een staat van paraatheid voor oorlog.

**Bron: Bossche kringen jaargang 10, nummer 4

Lees het artikel over het rode kruis op het dak op https://www.calameo.com/books/004175058dba 36c4b5c9f.

Oudheidkamer ‘De zolders van Reinier’

De dag van de ondertekening van de stichtingsakte van Reinier van Arkel was 26 november 1442. De dag erna werd de akte in de St. Anthoniuskapel hardop voorgelezen tijdens een drukbezochte bijeenkomst. Precies 565 jaar later is de oudheidkamer ‘De zolders van Reinier’ geopend. In de hal en overdekte patio van het hoofdgebouw van Reinier van Arkel in Den Bosch is een vaste collectie te vinden die het verhaal vertelt van de psychiatrie. Daarnaast zijn er met regelmaat wisselende tentoonstellingen waaronder de tentoonstelling ‘Reinier van Arkel tijdens de Tweede Wereldoorlog’.

Podcast Reinier van Arkel en Voorburg tijdens de Tweede Wereldoorlog

Op 18 januari 2024 is de podcastserie ‘In het nauw’ verschenen. De podcastserie van ARQ Kenniscentrum Oorlog gaat over Nederlandse psychiatrische instellingen tijdens de tweede wereldoorlog. In de serie komen vier onderwerpen aan bod: Jodenvervolging, Oorlogsgeweld, Ontbering en Honger. Vier onderwerpen die duizenden Nederlanders die in psychiatrische instellingen leefden, troffen en hen extra kwetsbaar maakten. Jo Gerrits en Alfred van Egmond, beiden oud-medewerker en actieve vrijwilliger van het museum ‘De zolders van Reinier’, werkten mee aan aflevering 2 ‘In de vuurlinie’.

Je beluistert de podcast via Spotify of Apple Podcasts.