Zingeving in de ggz

Ruimte voor zingeving in de geestelijke gezondheidszorg

Binnen de geestelijke gezondheidszorg (ggz) wordt steeds meer het belang van zingeving erkend. Ook bij Reinier van Arkel krijgt dit onderwerp steeds vaker aandacht. Maar wat betekent zingeving precies, en waarom is het zo belangrijk?

In dit artikel gaan we dieper in op de nieuwe kwaliteitsstandaard voor zingeving binnen de ggz. Ook verkennen we de rol die zingeving speelt in positieve gezondheid en in de zorg voor cliënten binnen onze organisatie. Daarnaast nemen we een kijkje onze eigen praktijk, waar we actief bouwen aan werkgeluk, met zingeving als een van de belangrijkste pijlers. Om een beter beeld te krijgen, delen de drie leden van ons team geestelijke verzorging hun inzichten en ervaringen met ons: Sanne Graste, Chantal Huijgen en Tijmen Legemaate.

Er zijn veel mensen die over zingeving hebben nagedacht, wat houdt het in?

“Zingeving is een essentieel onderdeel van ons werk,” vertelt Tijmen. “Ons team heeft de laatste jaren een grote verandering doorgemaakt: Waar zingeving vroeger vooral vanuit religie werd benaderd, doen we dit nu vanuit een bredere opvatting van zingeving. “Er bestaat geen eenduidige definitie van zingeving. Het is een breed begrip. Enkele kernaspecten komen in verschillende bewoordingen terug in de literatuur. Dat zijn doelgerichtheid, ertoe doen of van waarde zijn, samenhang in je leven ervaren en het gevoel ergens thuis te horen of deel van uit te maken.”

Hij legt verder uit: "Doelgerichtheid gaat in het bijzonder over langetermijndoelen. Je kunt er bijvoorbeeld naar streven een goede vader te zijn, maar wat betekent dit voor je dagelijkse keuzes? Dit streven kan je dagelijks handelen richting geven. Daarmee verbind je je dagelijks handelen aan betekenisvolle doelen en persoonlijke waarden. Naast doelgerichtheid is het belangrijk dat je het gevoel hebt dat je ertoe doet, dat je erkenning krijgt voor wat je doet en wie je bent. Ook het gevoel dat je ergens deel van uitmaakt, van verbinding ervaren met anderen speelt een grote rol.”

“Tot slot is het essentieel om je leven en de wereld waarin je leeft tot op zekere hoogte te begrijpen en ervaringen te kunnen plaatsen binnen je eigen levensverhaal. Soms kunnen ingrijpende gebeurtenissen deze logica verstoren. Je begrijpt niet wat er gebeurt en hebt er behoefte aan je levensverhaal opnieuw tegen het licht te houden. Dit komen we vaak tegen in gesprekken met cliënten.”

De nieuwe kwaliteitsstandaard zingeving in de psychische hulpverlening

In 2023 is de ggz-standaard voor zingeving in de psychische hulpverlening geintroduceerd (1). Chantal licht toe: “Het is uniek in de wereld dat zo’n standaard bestaat en het is écht waardevol. Onderzoek toont namelijk aan dat cliënten een sterke behoefte hebben aan aandacht voor zingeving (1, 2). Ondanks deze behoefte is zingeving vaak een onderbelicht thema.”

Sanne voegt toe: “De standaard is bedoeld voor alle medewerkers in de ggz en heeft als doel de aandacht voor zingeving te vergroten. Het biedt professionals, cliënten en hun naasten handvatten om het gesprek over zingeving te voeren. Daarnaast kunnen wij collega's ondersteunen bij het integreren van zingeving in de hulpverlening.”

Positieve gezondheid

Chantal wijst erop dat zingeving ook deel uitmaakt van het model van Machteld Huber, positieve gezondheid. Dit model is de laatste jaren breed omarmd in de ggz en is ook de basis van onze zorgverlening. Het biedt een bredere kijk op gezondheid, en ziet gezondheid als veel meer dan ‘niet ziek zijn’. Het model is uitgewerkt in zes dimensies. Een van die dimensies is zingeving.

“Volgens Huber is zingeving de sterkst gezondmakende kracht en kan de aandacht hiervoor in de ggz een enorm positieve impact hebben op het welzijn van cliënten”, vult Chantal aan.

Integratie van zingeving in de zorgverlening

Hoe begeleiden wij onze medewerkers in het integreren van zingeving in de zorgverlening? Sanne: "De meeste hulpverleners besteden natuurlijk al aandacht aan zingeving. Maar je merkt dat de behoefte aan kennis hierover toeneemt. We geven brede scholing met als hoofdthema’s zingeving en verlies. We reiken handvatten en tools aan, geven consultatie en worden bij individuele casuïstiek om advies gevraagd.” Chantal vult aan: “Iemand komt niet met de vraag ‘kun je me begeleiden in zingeving?’ Het is belangrijk dat je de vraag herkent door op een andere manier te luisteren.”

Praktijkvoorbeelden

Naast het voeren van individuele gesprekken met cliënten en begeleiden van groepsgesprekken, geeft het team geestelijke verzorging steeds vaker scholing aan teams. Tijmen vertelt: “Naast scholingen over zingeving en verliesverwerking geven we ook scholingen palliatieve zorg: "Een van de onderwerpen is hoe je in gesprek gaat over de dood. ”Soms is het voldoende om even bij iemand te gaan zitten, zonder altijd antwoorden te bieden. Het gaat erom dat je er bent en luistert.”

Moreel Beraad

De geestelijk verzorgers maken deel uit van het team van gesprekleiders moreel beraad. Sanne vertelt: “Tijdens een moreel beraad worden dilemma's uit de dagelijkse praktijk van het werk besproken. Dit doen we gestructureerd, aan de hand van een gespreksmethodiek.” Chantal vult aan: Deelname aan moreel beraad leidt bij mij echt tot werkgeluk. Je begrijpt beter wat iemand drijft en leert je collega’s op een andere manier kennen. Dit zorgt voor verbinding."

Zorg rondom overlijden

Bij een overlijden houden we, indien gewenst een herdenking op de afdeling, voor cliënten en medewerkers. “Verpleegkundigen hebben vaak ook behoefte aan zo’n samenzijn,” zegt Chantal. "We steken een kaarsje aan, halen herinneringen op en er is ruimte om het gemis en verdriet te delen.

Wat doet ertoe in jullie werk? Wat zorgt voor werkgeluk?

Chantal en Sanne geven aan dat het werk heel betekenisvol is. “Mensen geven je vertrouwen en delen dingen met je die ze soms voor het eerst aan iemand vertellen.” Chantal: “Ik vind het daarnaast heel fijn dit werk in de ggz te doen. Er zit vaak geen filter tussen de cliënt en jou. Het heeft iets puurs.”

Tijmen werkt inmiddels anderhalf jaar bij Reinier van Arkel in het team Geestelijke Verzorging. “Vanaf het begin richten we ons op de ontwikkeling van ons werk: waar willen we naartoe en wat willen we bieden. We overleggen samen over wat goede geestelijke verzorging voor ons betekent en hoe we hier vorm aan willen geven. Deze doelgerichtheid en het feit dat we als team invloed hebben op de manier waarop we dit aanpakken, zijn voor mij belangrijke elementen die zin geven aan ons werk.”

Zijn er belemmeringen in jullie werkgeluk?

"We zijn een klein team en ons werk is heel breed, met veel verschillende taken binnen een grote organisatie. We bedienen veel afdelingen, maar ik heb vaak het gevoel dat ik tekortschiet. Eigenlijk zou ik elke dag wel naar Magnolia willen gaan, of naar die specifieke cliënt. Gelukkig overleggen we dit samen en proberen we rechtvaardige keuzes te maken in hoe we met z’n drieën zoveel mogelijk van waarde kunnen zijn."

Verwijzingen

1 Kwaliteitsstandaard ‘zingeving in de psychische hulpverlening’, via deze link kun je hem bekijken: https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/zingeving-in-de-psychische-hulpverlening/ introductie

2 Nieuw Amerongen – Meeuse, J.C. van, Schaap –Jonker, H., Westerbroek G., Anbeek, C. & Braam, A.W. (2020). Conversations and beyond: Religious/spiritual care needs among clinical mental health patients in the Netherlands. Journal of Nervous and Mental Disease 208 (7): 524- 532. doi: 10.1097/NMD.0000000000001150