Reporter.al Botimi Maj 2019 by Reporter.al

INVESTIGIM

Mbi 5500 euro për një pishë: Kontrata e Bashkisë së Tiranës nën hetim nga Prokuroria

Planet për zgjerimin e autostradës Tiranë-Durrës pritet të rrafshojnë pishat e kushtueshme në skarpatet e saj, të cilat u mbollën përmes një kontrate me negocim mes Bashkisë së Tiranës dhe kompanisë “Fusha” sh.p.k.

INVESTIGIM

Anëtari i ri i KLP-së, nën hetim për ‘zhdukje të fashikujve hetimorë’

Prokurori Vatë Staka është prej vitit 2018 nën hetim nga Prokuroria e Shkodrës, por procedimi nuk e ndali kryeprokuroren Arta Marku që ta kualifikonte si kandidatin e vetëm për KLP-në.

REPORTAZH

Dolia e verës, dëshmi e tregtisë në portin e Dyrrahut

Restaurimi i dolisë të zbuluar në gjirin e Durrësit sjell në Muzeun Arkeologjik një relikt që hedh dritë mbi tregtinë e verës në gjatë shekujve të parë të erës sonë në portin më të madh të vendit.

Nr.

Maj 2019 E përmuajshme

QEVERIA KONTRAKTOI MILIONA EURO SHPENZIME ME KONTRATA SEKRETE Qeveria shqiptare ka shtuar ndjeshëm numrin e prokurimeve publike të klasifikuara “sekret shtetëror”, duke ngritur pikëpyetje nëse ligji për informacionin e klasifikuar po abuzohet për të shmangur transparencën dhe llogaridhënien, duke sjellë kosto shtesë për buxhetin e shtetit.

Foto ilustrative nga Pixaby.

Maj 2019

QEVERIA KONTRAKTOI MILIONA EURO SHPENZIME ME KONTRATA SEKRETE

MBI 5500 EURO PËR NJË PISHË: KONTRATA E BASHKISË SË TIRANËS NËN HETIM

ANËTARI I RI I KLP-SË, NËN HETIM PËR ‘ZHDUKJE TË FASHIKUJVE HETIMORË’

QEVERIA INJORON KRITIKAT DHE FIRMOS KONCESIONIN E KATËRT NË SHËNDETËSI

MBETJET PLASTIKE DHE PESHKATARËT KËRCËNOJNË MBIJETESËN E BRESHKAVE DETARE

DOLIA E VERËS, DËSHMI E TREGTISËNËPORTIN E DYRRAHUT

4-5

Qeveria shqiptare ka shtuar ndjeshëm numrin e prokurimeve publike të klasifikuara “sekret shtetëror”, duke ngritur pikëpyetje nëse ligji për informacionin e klasifikuar po abuzohet për të shmangur transparencën dhe llogaridhënien.

6-7 Planet për zgjerimin e autostradës Tiranë-Durrës pritet të rrafshojnë pas palmave, edhe pishat e kushtueshme në skarpatet e saj, të cilat u mbollën përmes një kontrate me negocim mes Bashkisë së Tiranës dhe kompanisë “Fusha” sh.p.k.

ENGLISH EDITION ALBANIA AWARDED MILLIONS WITH TENDERS CLASSIFIED AS SECRET

CIGARETTE SMUGGLERS FIND SAFE HARBOUR IN MONTENEGRO, AGAIN

20 10-11

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

RED FLAGS RAISED OVER SERBIA’S PROCUREMENT OF OFFICIAL JET

NATO ADMIRAL: COMPROMISE NEEDED FOR KOSOVO-SERBIA DEAL

RARE WOMAN COMPOSER HITS TOP NOTE IN KOSOVO

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

BALKAN ROMA SAY DISCRIMINATION BECOMING A POLITICAL TOOL

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Prokurori Vatë Staka është prej vitit 2018 nën hetim nga Prokuroria e Shkodrës, por procedimi penal nuk e ndali Prokuroren e Përgjithshme të Përkohshme, Arta Marku që ta kualifikonte atë si kandidatin e vetëm për Këshillin e Lartë të Prokurorisë.

14-15 Speciet globalisht të rrezikuara përballen me kërcënime të shtuara në bregdetin shqiptar të ndotur nga mbetjet plastike, ndërkohë që mungon vëmendja e autoriteteve dhe ndërgjegjësimi i peshkatarëve.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Maj 2019

Ngjarjet e Majit Opozita: Rama IK Mbështetës të opozitës në protestë me tepsi me mbishkrimin “IK”, duke kërkuar dorëheqjen e kryeministrit, Edi Rama. Qindra fanarë me mbishkrimin “IK” u lëshuan përpara godinës së Kryeministrisë. Foto: Gent Shkullaku/ LSA

Misioni i OSBE/ODIHR zbarkon në Tiranë Drejtuesit e misionit të OSBE/ODIHR për vrojtimin e zgjedhjeve të 30 qershorit në Shqipëri deklaruan nisjen e punës në një konferencë për shtyp në Tiranë.Ambasadorja Glover, e cila ka qenë vrojtuese zgjedhjesh në Shqipëri edhe më 2015, 2009 dhe 1996, theksoi në fjalën e saj rolin e misionit si vrojtues të zgjedhjeve.“Ne nuk jemi policë zgjedhorë”, tha ajo ndërsa shtoi se kur ata vërejnë shkelje, e raportojnë më vonë.Pyetur nga gazetarët se si i duket fakti se opozita ka bojkotuar zgjedhjet, Glover tha se kjo ishte hera e parë për të që monitoronte zgjedhje të tilla.Shqipëria pritet të zhvillojë zgjedhje për pushtetin vendor më 30 qershor, ku në shumicën e 61 bashkive të vendit janë paraqitur vetëm kandidatë të partisë socialiste për kryetarë. Për anëtarë këshillesh bashkiakë, lista kanë paraqitur vetëm partia socialiste dhe disa parti aleate me të ndërsa në opozitë janë paraqitur pak kandidatë nga partia Bindja Demokratike, një grup i ndarë nga Partia Demokratike.Përveç të qenit pa kandidatë të opozitës, zgjedhjet e 30 qershorit duket se do të organizohen nga komisione zgjedhore të përbëra vetëm nga partia socialiste dhe aleatët e saj.

KPK dërgon Petrit Fushën në Prokurori Nëpërmjet një njoftimi të shkurtër për shtyp, KPK njoftoi se ka referuar në Prokurorinë pranë Gjykatës së Shkallës së Parë për Krimet e Rënda, raportin me rezultatet përfundimtare të hetimit administrativ, për ish-prokurorin, Petrit Fusha.Ish-drejtuesi i Prokurorisë së Tiranës dha dorëheqjen në shkurt pasi u njoh me rezultatet e hetimit 1-vjeçar kundër tij nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, duke i kursyer vetes ballafaqimin me barrën e provës.Komisioni i Pavarur i Kualifikimit e nisi procesin e vetingut për Petrit Fushën në janar të vitit 2018 dhe e përfundoi hetimin kryesisht në shkurt 2019.Petrit Fusha ka ushtruar detyrën e prokurorit nga viti 1997 deri më 28 shkurt 2019, kur vendosi të largohej me dorëheqje nga sistemi. Ai ka punuar në prokurorinë e Tiranës për një periudhë 15 vjeçare dhe u

emërua drejtues i kësaj prokurorie në vitin 2013.Në vitin 2017, Fusha u transferua në Prokurorinë e Përgjithshme. Pas vendimit të Këshillit të Lartë të Prokurorisë për mbarimin e statusit të magjistratit, edhe Komisioni i Pavarur i Kualifikimit vendosi të ndërpresë procesin e vetingut për Fushën, bazuar në nenin G të Aneksit të Kushtetutës.

Shell njofton testimet pozitive nga Shpirag 4 Testimet në pusin e naftës Shpirag 4 pranë qytetit të Beratit kanë treguar “potencialin për të prodhuar disa mijëra fuçi nafte në ditë”, bëri të ditur kompania Shell. Nëse vendburimi i Shpiragut arrin të komercializohet, ai mund të ketë ndikim jo të vogël në rritjen e prodhimit të naftës në Shqipëri, i cili aktualisht luhatet në rreth 20 mijë fuçi në ditë dhe realizohet pothuajse tërësisht nga kompania Bankers Petroleum.“Testimi disa ditor i pusit u krye sipas pritshmërive, me një prurje potenciale të disa mijëra fuçive nafte në ditë,” deklaroi Shell.Kryeministri Edi Rama u shpreh shumë i lumtur nga njoftimi. Ai shkroi në rrjetin social Instagram duke postuar një tekst të fotografuar: “Lajm fantastik për rritjen e nesërme ekonomike të vendit konfirmimi pozitiv i testimeve finale të kompanisë Shell mbi nxjerrjen në treg të sasisë së naftës dhe të gazit të zbuluar në Shpirag,” deklaroi ai.Por ndryshe nga sa pretendon Rama, Shell nuk foli për “testime finale” dhe as për “nxjerrje në treg” të naftës.“Hapi tjetër në programin vlerësues është kryerja e një testimit vlerësues të gjatë në pusin Shpirag-4, pasuar nga shpimi vlerësues në pusin Shpirag-3. Paralelisht Shell planifikon të kryejë shpime pusesh të tjerë vlerësues brenda blloqeve që ka të drejta për të testuar potencialin e tyre,” bëhet e ditur në njoftimin e Shell.

Bllokohet gjyqi në Apel ndaj Emiljano Shullazit Pas nëntë seancash të shtyra, Apeli për Krimet e Rënda arriti të formonte trupën gjykuese për të nisur shqyrtimin e çështjes së Emiljano Shullazit dhe katër të

pandehurve të tjerë të dënuar në shkallë të parë për gjobëvënie në kuadër të grupit të strukturuar kriminal. Megjithatë seanca u shty sërish, pas debateve të shkëmbyera mes të pandehurve, avokatëve të tyre dhe kryesueses së trupës gjyqësore, Saida Dollani.Kur kryesuesja e trupës gjykuese, Saida Dollani verifikoi prezencën e palëve, përfaqësuesi ligjor i të pandehurit Gilmando Dani, avokati Denion Bogdani pretendoi se nuk ishte njoftuar nga trupa gjykuese.Ai pretendoi se për shkak se gjatë seancës parardhëse trupa gjykuese nuk ishte e formuar, nuk mund të merrej vendim për njoftimin e seancës dhe se njoftimi duhej të ishte kryer edhe për të me fletë-thirrje.Pas debateve fillestare, kryesuesja Dollani deklaroi trupën gjykuese të përbërë përveç saj edhe nga Albana Boksi dhe Valdete Hoxha, e caktuar pak ditë më parë nga KLGJ.Por anëtarja e re e trupës gjykuese u kontestua nga avokati Vladimir Meçi.“Nuk kemi ndonjë gjë personale me gjyqtaren Valdete Hoxha, por ka marrë pjesë në një çështje penale ku kërkues ka qenë Ylvi Beqja,” tha Meçi në seancë.

Lirohet biznesmeni në qendër të skandalit të pronave Gjykata e Vlorës ka liruar pas 7 muajsh paraburgimi biznesmenin kontrovers Pëllumb Petritaj, i akuzuar për tjetërsimin e 100 hektarëve tokë në fshatin Akërni të Vlorës.Petritaj ka arritur të bindë gjyqtarin Ervin Trashi për konvertimin e arrestit me burg në garanci pasurore në vlerën e 2.5 milionë lekëve.Ekzekutimi i vendimit është bërë të enjten e 9 majit.Në dosjen penale Petritaj akuzohet për falsifikim dokumentesh dhe pastrim të produkteve të veprës penale.Megjithatë, tjetërsimi i pronës në fshatin Akërni nuk është akuza e vetme që rëndon mbi Petritaj.Në prill të këtij viti Gjykata e Rrethit Gjyqësor Vlorë e shpalli atë fajtor për falsifikim të dokumenteve për tjetërsimin e 150 hektarëve të tjerë tokë në Zvërnec. Ai u dënua bashkë me tre punonjës të agjencisë së Kthimit dhe Kompensimit të Pronave në Vlorë , për akuzat e falsifikimit të dokumenteve dhe shpërdorimit të detyrës. Çështja është apeluar, por ende nuk ka një vendim nga Gjykata e Apelit të Vlorës.Ndërkohë emri i Petritajt del edhe në disa procese të ngjashme.

Maj 2019

INVESTIGIM

Qeveria kontraktoi miliona euro shpenzime me kontrata sekrete Qeveria shqiptare ka shtuar ndjeshëm numrin e prokurimeve publike të klasifikuara “sekret shtetëror”, duke ngritur pikëpyetje nëse ligji për informacionin e klasifikuar po abuzohet për të shmangur transparencën dhe llogaridhënien, duke sjellë kosto shtesë për buxhetin e shtetit.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

ë dhjetor 2018, një pagesë me vlerë 187 milionë lekë u shfaq në bazën e të dhënave të thesarit të shtetit të Ministrisë së Financave. Pagesa u krye nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit për kompaninë Albsig - një kompani e grupit Kastrati, e cila ka aktivitet në fushën e sigurimeve, por që nuk dihet të ketë ndonjë aktivitet në fushën e teknologjisë së informacionit. Transaksioni me përshkrim “AKSHI pagesë për sigurimin e ndërtesës” ishte i pazakontë për nga lloji i shpenzimit si dhe shumës relativisht të konsiderueshme. Kontratat e sigurimit janë të tilla që sigurojnë palën paguese, në rastin konkret AKSHI, se do të marrin një shpërblim për një dëm të pësuar gjatë periudhës së sigurimit. Kostoja e sigurimit, e njohur në gjuhën teknike si ‘prim’, varet nga shkalla e rrezikut apo probabiliteti i ngjarjes së pritshme negative. Por në përgjithësi, kostoja e primit luhatet mes një të mijtës dhe 1 apo 2 për qind të vlerës së objektit të siguruar apo dëmit potencial të pritshëm për t’u paguar. Me një kontratë sigurimi prej afro 1.5 milionë eurosh, AKSHI mund të ketë pritur të pësojë një ngjarje siguruese, të tillë si aksident, zjarr, tërmet apo përmbytje, me vlerë minimale prej 100 milionë eurosh dhe maksimale prej 1 miliardë eurosh - në varësi të raportit të primit me shumën e dëmit të siguruar. Është e paqartë se me çfarë rreziku apo kataklizmi përballet ndërtesa e AKSHI-t për të justifikuar një shpenzim kaq të lartë për sigurimin, vetëm për një vit kalendarik. Kontrata midis agjencisë dhe kompanisë Albsig është e shpallur si sekret shtetëror dhe nuk është tenderi

i vetëm i klasifikuar gjatë vitit 2018. Të dhënat e siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi tregojnë se klasifikimi i prokurimeve publike si sekret shtetëror ka njohur një rritje eksponenciale që nga ardhja në pushtet e kryeministrit socialist Edi Rama. Nga viti 2014 deri në vitin 2018, qindra kontrata publike, duke filluar nga teknologjia informacionit, mirëmbajtja e ndërtesave publike e deri tek shërbimeve qeveritare janë klasifikuar si sekret. Sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe ekspertëve nga shoqëria civile, kontratat e klasifikuara sekret sjellin pasoja

negative për buxhetin e shtetit, duke kufizuar konkurrencën midis operatorëve ekonomikë dhe duke sjellë kosto shtesë. I pyetur nga BIRN nëpërmjet një zëdhënësi, Kryeministri Edi Rama nuk iu përgjigj një kërkese për koment në lidhje me arsyet që e kanë shtyrë qeverinë në rritjen e përdorimit të klasifikimit sekret shtetëror në fushën e prokurimeve publike. Çfarë e bën situatën me klasifikimin e dokumenteve të prokurimeve publike edhe më shqetësuese është fakti që disa institucione publike si Autoriteti Rrugor Shqiptar, i cilësojnë edhe kontratat e thjeshta për punë publike si ndërtimi

Kontrata ‘konfidenciale’ të ARRSH Muaji dhjetor 2018 karakterizohet nga shpenzime veçanërisht të larta dhe shpesh të kritikuara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka e Shqipërisë si joefikase. Një pjesë e këtyre shpenzimeve për vitin 2018 i përkasin Autoritetit Rrugor Shqiptar, i cili vetëm gjatë muajit dhjetor bëri pagesa për ndërtim rrugësh që variojnë nga 1 milion deri në 15 milionë euro ndaj kompanive të ndërtimit “2 T”, “Agbes”, “Alb Star”, “C O B I A L”, “Euroteorema”, “Geci Albavia” dhe “Gjikuria”. BIRN iu drejtua ARRSH-së me një kërkesë për të drejtë informimi për kontratat e lidhura me këto subjekte, por Autoriteti refuzoi të përgjigjet. Pas një ankese të BIRN në institucionin e Komisionerit për të Drejtë Informimi, drejtoresha e ARRSH-së, Sonila Qato u përgjigj duke thënë se i konsideronte kontratat konfidenciale dhe se për rrjedhojë, refuzonte t’i bënte publike. BIRN e ankimoi përgjigjen dhe Komisioneri jo vetëm që urdhëroi ARRSH-në të dorëzojë kontratat, por vendosi masë administrative gjobë në masën 150 mijë lekë për zyrtarin përgjegjës. Pavarësisht kësaj, drejtoresha Qato refuzoi të bëjë transparencë. Në një përgjigje me email, ajo deklaroi se do ta sfidojë në gjykatë vendimin e Komisionerit.

BIRN e ankimoi përgjigjen dhe Komisioneri jo vetëm që urdhëroi ARRSH-në të dorëzojë kontratat, por vendosi masë administrative gjobë në masën 150 mijë lekë për zyrtarin përgjegjës. Pavarësisht kësaj, drejtoresha Qato refuzoi të bëjë transparencë. Në një përgjigje me email, ajo deklaroi se do ta sfidojë në gjykatë vendimin e Komisionerit.

dhe mirëmbajtja e rrugëve si ‘konfidenciale’, duke kufizuar në mënyrë të paligjshme qasjen e medias dhe të qytetarëve në përmbajtjen e tyre. Bum kontratash sekrete Sipas ligjit për informacionin e klasifikuar, sekreti shtetëror konsiderohet ai lloj informacioni, ekspozimi i paautorizuar i të cilit do të vinte në rrezik sigurinë kombëtare. Dokumentet e konsideruara sekret shtetëror, në bazë të përmbajtjes, vlerave dhe informacionit që përmbajnë mund të klasifikohen në ‘tepër sekret’, ‘sekret’, ‘konfidencial’ ose i ‘kufizuar’. Të dhëna të marra nga BIRN përmes kërkesave për të drejtë informimi, tregojnë se përgjatë dhjetë viteve të fundit, autoritetet publike në Shqipëri, ku përfshihen institucionet e qeverisë qendrore dhe ato të pavarura, kanë vendosur të mbajnë sekret 236 kontrata prokurimesh publike. Të dhënat statistikore u dhanë nga Drejtoria e Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar, DSIK, institucioni përgjegjës për ruajtjen e sekreteve shtetërore, ku mbahet edhe indeksi i dokumenteve sekrete. Në këtë shifër përfshihen kontratat e klasifikuara me nivelin “I kufizuar”, “Konfidencial” dhe “Sekret”, ndërsa DSIK bën të ditur se shteti shqiptar nuk ka sot për sot asnjë kontratë të nivelit “tepër sekret”. Nga këto 236 kontrata të klasifikuara nga viti 2008 deri në vitin 2018, në periudhën e qeverisë së koalicionit midis PD dhe LSI - të udhëhequr nga ish-kryeministri Sali Berisha, ka pasur gjithsej 20 kontrata të klasifikuara. Ndërsa gjatë periudhës 2013-2017 të qeverisjes PSLSI dhe asaj të Partisë Socialiste (2018), ka pasur gjithsej 216 kontrata të klasifi-

Maj 2019

Kryeministria është vetëm një nga institucionet që kanë filluar të bëjnë kontrata sekrete. Një institucion tjetër nën varësinë e kryeministrit, Drejtoria e Shërbimeve Qeveritare, e cila merret me shërbimet për qeverinë apo zyrtarë të tjerë të lartë, të tilla si shtëpi pushimi apo komoditete të tjera si pritje dhe përcjellje, ka bërë 26 kontrata sekrete gjatë periudhës 2015-2019 - nga zero kontrata të tilla më parë. Nga këto, 12 kontrata janë realizuar vetëm gjatë vitit 2018 kuara. Rekordin historik e mban viti 2018 me 76 kontrata të klasifikuara, ku përfshihet edhe kontrata midis AKSHI-t dhe kompanisë së sigurimeve Albsig. Kontrata të tilla sigurimi nuk janë të zakonshme për shtetin shqiptar. Përveç sigurimit të përgjegjësisë për palë të treta për flotën e automjeteve publike, nuk njihen raste kur institucionet shtetërore kanë blerë polica sigurimi për qëllime të tjera. Në përpjekje për të mësuar se për çfarë bëhej fjalë, BIRN i dërgoi në janar 2019 një kërkesë për të drejtë informimi AKSHI-t, ku kërkohej një kopje e kontratës. Fillimisht AKSHI refuzoi të përgjigjej, por pas ankesës së BIRN pranë Komisionerit për të Drejtë Informimi, u detyrua të përgjigjet duke thënë se kontrata ishte “sekret” dhe si e tillë, nuk mund të jepej. Më vonë, pas një ankese të dytë të BIRN, AKSHI u detyrua të zbatojë pikën 5 të nenit 17 të ligjit “Për të Drejtë Informimi,” ku sanksionohet detyrimi i institucionit publik të rivlerësojë sekretin shtetëror në rastet kur përballet me një kërkesë informimi. AKSHI deklaroi se e deklasifikoi në mënyrë të pjesshme kontratën, duke njoftuar vlerën dhe afatin e saj të zbatimit (12 muaj), por jo shumën e siguruar apo detyrimet e Albsig në rast ngjarjeje siguruese. AKSHI nuk iu përgjigj një kërkese për koment të dërguar nga BIRN në muajin mars, ku pyetej se me çfarë forme prokurimi e kishte realizuar kontratën, nëse bëhej fjalë për garë apo

prokurim të drejtpërdrejtë, si dhe për çfarë arsyesh kishte gjykuar të nevojshme mbajtjen e kësaj kontrate si “sekret shtetëror”. AKSHI nuk iu përgjigj gjithashtu pyetjes se si ishte llogaritur primi dhe as se çfarë përfitimesh pret të ketë autoriteti kontraktor nga ky shpenzim i parave të taksapaguesve. Kosto shtesë Gjatë qeverisë së ish-kryeministrit të djathtë Sali Bersha në vitet 2009-2013, kontratat e klasifikuara sekret i përkisnin tërësisht institucioneve të sigurisë. Nga 20 kontrata të tilla, tetë i përkasin Prokurorisë së Përgjithshme, dhjetë i përkasin Shërbimit Informativ dhe 2, Drejtorisë së Sigurimit të Informacionit të Klasifikuar. Ndërkohë pas vitit 2013, institucione të tjera filluan të klasifikojnë kontrata shpenzimesh publike si sekret shtetëror.

AKSHI është institucioni që shënon një rekord në këtë drejtim, me 18 kontrata më 2017 dhe 28 kontrata më 2018. Në krahasim me këtë, Shërbimi Informativ, që supozohet se ka sekrete për të ruajtur, gjatë vitit 2018 e pa të arsyeshme për të klasifikuar sekret vetëm gjashtë kontrata prokurimesh publike. Një nga institucione që ka përdorur klasifikimin sekret për prokurimet e mbajtura pas vitit 2013 është dhe Këshilli i Ministrave. Zyra e kryeministrit nënshkroi një kontratë të klasifikuar sekret në vitin 2017 dhe një tjetër në vitin 2018. Kontrata sekrete e kryeministrisë është e lidhur me kompaninë AD - Star dhe Këshilli i Ministrave ka bërë një pagesë prej 56 milionë lekësh më 18 dhjetor 2018. AD - Star është një kompani ndërtimi me seli qendrore në Këlcyrë. Duke qenë se kontrata është sekret, nuk është e mundur të mësohet se çfarë procedure

Nga këto 236 kontrata të klasifikuara nga viti 2008 deri në vitin 2018, në periudhën e qeverisë së koalicionit midis PD dhe LSI - të udhëhequr nga ish-kryeministri Sali Berisha, ka pasur gjithsej 20 kontrata të klasifikuara. Ndërsa gjatë periudhës 2013-2017 të qeverisjes PS-LSI dhe asaj të Partisë Socialiste (2018), ka pasur gjithsej 216 kontrata të klasifikuara. Rekordin historik e mban viti 2018 me 76 kontrata të klasifikuara, ku përfshihet edhe kontrata midis AKSHI-t dhe kompanisë së sigurimeve Albsig.

tenderimi është ndjekur për realizimin e kësaj kontrate dhe se çfarë punimesh janë bërë. Kryeministria është vetëm një nga institucionet që kanë filluar të bëjnë kontrata sekrete. Një institucion tjetër nën varësinë e kryeministrit, Drejtoria e Shërbimeve Qeveritare, e cila merret me shërbimet për qeverinë apo zyrtarë të tjerë të lartë, të tilla si shtëpi pushimi apo komoditete të tjera si pritje dhe përcjellje, ka bërë 26 kontrata sekrete gjatë periudhës 2015-2019 - nga zero kontrata të tilla më parë. Nga këto, 12 kontrata janë realizuar vetëm gjatë vitit 2018. BIRN nuk ishte në gjendje të identifikonte kontratat sekrete të Drejtorisë së Shërbimeve Qeveritare, por nga analiza e shpenzimeve të këtij institucioneve rezultoi se shumica e shpenzimeve të tenderuara lidheshin me hidroizolime vilash qeveritare, mobilime, shërbime mediatike dhe ekrane me qira. Sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit, procedurat e prokurimit sekrete sjellin kufizim të dukshëm të garës midis operatorëve ekonomikë, duke prodhuar kosto shtesë për taksapaguesit. “Në lidhje me procedurat e prokurimit u konstatua se, në procedurat e prokurimit ushtarake dhe sekrete, që nuk zhvillohen në zbatim të rregullave të prokurimin publik (pra jo nëpërmjet sistemit elektronik të APP, por me “Zarfe në dorë” efekti i garës nga konkurrenca, është dukshëm negativ, çka tregohet mbi të gjitha në fitimin e tenderëve me vlerë të plotë, duke bërë që kursimi i fondeve në këto raste të jetë pothuajse 0 (zero),” shkruan KLSH në raportin vjetor të performancës në vitin 2018. Për të nxjerrë në dukje efektet negative në buxhetin e shtetit, KLSH analizoi diferencat mes vlerave për zëra konkretë të mallrave, shërbimeve dhe punëve të realizuara nëpërmjet procedurave të ligjit të prokurorimit publik dhe atyre të reali zuar nëpër mjet procedurave ushtarake dhe sekrete, nga ku rezultoi s e ko s t ot s i p a s pr o c e d u r ave t ë prokur imeve usht arake dhe të klasifikuara “sekret”’ ishin minimalisht, rreth 10-20% më të larta, ose në vlerë mbi 720 milionë lekë më shumë. Nisur nga këto probleme, KLSH, ka kërkuar për mirësimin e legjislacionit për prokurimet sekrete. “Është pikërisht baza ligjore që lejon realizimin e procedurave pa konkurr enc ë , va k u m i i t ë c i lave ë s ht ë shfrytëzuar mjaft mirë nga autoritetet kontraktore, duke sjell kështu, efekte negative të konsiderueshme në dëm të buxhetit të shtetit,” shton KLSH. Të shqetësuar për rritjen e numrit të prokurimeve sekrete janë dhe aktorë të shoqërisë civile, të cilët ngjashëm me Kontrollin e Lartë të Shtetit shprehen se klasifikimi si sekret shtetëror i tenderave mbyt konkurrencën. “Të dhënat për tenderët e klasifikuar nuk janë publike, çfarë i jep mundësi autoritetit kontraktor të përzgjedhë një operator edhe pse jo gjithmonë klasifikimi është i justifikuar,” tha Redion Qirjazi, menaxher i programit të sigurisë pranë Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë. “Kjo nuk është një praktikë prokurimi standarde dhe auditet e KLSH-së kanë treguar kufizim të konkurrencës me tenderat e klasifikuar,” shtoi ai.

Maj 2019

INVESTIGIM

Mbi 5500 euro për një pishë: Kontrata e Bashkisë së Tiranës nën hetim nga Prokuroria Planet për zgjerimin e autostradës Tiranë-Durrës pritet të rrafshojnë pas palmave, edhe pishat e kushtueshme në skarpatet e saj, të cilat u mbollën përmes një kontrate me negocim mes Bashkisë së Tiranës dhe kompanisë “Fusha” sh.p.k; kontratë e cila po hetohet nga Prokuroria e Tiranës për “shkelje të barazisë në tendera”. GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

inistrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku paralajmëroi së fundmi planet e afërta të qeverisë “Rama” për dhënien me koncesion të autostradës Tiranë-Durrës; një projekt i debatueshëm ky që synon sipas saj zgjerimin e rrugës dhe vendosjen e një tarife për përdoruesit e saj. “Ne po punojmë, në vjeshtë projekti do të shpallet për garë dhe më pas do të kemi një garë transparente për të qenë fituesi i radhës. Më pas do të fillojnë punimet...,” tha Balluku në mesin e majit për gazetarët. Projekti i qeverisë për arterien kryesore të vendit është ende i paqartë, por ajo që dihet me siguri është fakti se zgjerimi i autostradës do të rrafshojë për herë të dytë brenda pesë vitesh pemët e kushtueshme në skarpatet e saj, për të cilat qytetarët e Tiranës e kanë paguar tashmë faturën e kripur prej 332 milionë lekësh [2.6 milionë euro]. Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes një korrespondence të gjatë me një seri institucionesh tregojnë se pavarësisht dijenisë për projektin e zgjerimit të autostradës, Bashkia e Tiranës shtyu përpara planet për të zëvendësuar palmat e thara me pisha të buta në hyrje të kryeqytetit në nëntor 2017. Dy muaj më pas, përmes një drejtorie në varësi të saj, Bashkia e Tiranës paracaktoi si fitues kompaninë “Fusha” sh.p.k; ndërsa lidhi me të një kontratë me negocim dhe pa shpallje paraprake duke u bazuar te një përjashtim i ligjit për “Prokurimin Publik” që përdoret në raste të nevojës ekstreme apo për ngjarje të paparashikuara. Kontrata me vlerë 332 milionë lekë për mbjelljen e pishave të buta nga mbikalimi i Kamzës deri në atë të Kasharit iu bashkangjit faturës prej 90 milionë lekësh që Ministria e Mjedisit shpenzoi në vitin 2014 për të gjelbëruar të njëjtin segment me drurë palme.

Kontrata e Bashkisë me kompaninë “Fusha” sh.p.k u denoncua nga përfaqësuesit e Partisë Demokratike në Këshillin Bashkiak të Tiranës, të cilët e akuzuan kryebashkiakun Veliaj se po paguante 5 milionë lekë [të vjetra] për një pishë si dhe u kallëzua prej tyre në Prokurori. Prokuroria e Tiranës i tha BIRN se prej shtatorit 2018 kishte regjistruar një procedim penal për veprat e “shpërdorimit të detyrës dhe “shkeljes së barazisë së pjesmarrjes në tendera” mbi kontratën e lidhur me kompaninë “Fusha” sh.p.k. “Çështja është ende në hetim dhe nuk ka persona të ndaluar apo të pezulluar nga detyra,” tha përmes një përgjigje të shkruar Prokuroria e Tiranës. E pyetur nga BIRN për kontratën me Bashkinë dhe hetimin e Prokurorisë, kompania Fusha sh.p.k nuk dha përgjigje deri në botimin e shkrimit. Bashkia

e Tiranës nuk iu përgjigj gjithashtu kërkesave të përsëritura për koment të BIRN, ndonëse iu la në dispozicion kohë e mjaftueshme. Në mungesë të përgjigjes nga Bashkia, BIRN numëroi pishat e mbjella nga mbikalimi i Kamzës deri në mbikalimin e Kasharit. Në të dyja anët e rrugës në një gjatësi prej afro 7 kilometrash u evidentuan rreth 405 pisha të matrikulluara me mbishkrimin “FUS”

Mbi 5500 mijë euro për një pishë Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, i cili kandidon për një mandat të dytë në zgjedhjet e 30 qershorit e ka kthyer mbjelljen e pemëve në një prej pikave të forta të qeverisjes së tij, ndërsa ka publikuar qindra foto me lopatë e kazëm në dorë në zona të ndryshme të Tiranës pranë fidanësh të njomë dhe gropash të hapura.

Pemët e pishave të mbjellja në autostradën Tiranë-Durrës nga kompania “Fusha” sh.p.k. Foto: Geri Emiri.

Maj 2019

BIRN iu drejtua tre kompanive që tregtojnë dru dekorativë; njëra në Kavajë dhe dy të tjerat në Tiranë dhe mësoi se çmimi i shitjes për një pishë të ngjashme në treg varion nga 700 deri në 1000 euro. Por Bashkia e Tiranës i ka paguar kompanisë “Fusha” sh.p.k çmime disa herë më të larta se ato të tregut, të cilat variojnë nga 5500 euro/pisha për numrin e drurëve të raportuar në portalin e Bashkisë në 6500 euro/pisha për numrin e drurëve të matrikulluar që BIRN konstatoi nga mbikalimi i Kamzës deri në mbikalimin e Kasharit.

Kryetari i Bashkisë së Tiranës duke mbjellë pemë. Foto:Facebook/erionveliaj

Por ndryshe nga publiciteti i kthyer në rutinë, mbjellja e pishave të buta në autostratën Tiranë-Durrës në fillim të vitit 2018 u kalua në heshtje prej tij. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se fondet për zëvendësimin e palmave të thara me pisha të buta u miratuan në një ndryshim buxheti afatmesëm në Këshillin Bashkiak të Tiranës në fund të vitit 2017. “E pranojmë që palmat nuk ishin një zgjedhje për t’i mbijetuar këtyre temperaturave. Nëse do t’i përfundonim përpara vitit të ri [mbjelljen e pishave] kjo do të ishte një situatë ideale,” tha kryebashkiaku Veliaj në Këshillin Bashkiak më 23 nëntor 2017. Kontrata që po hetohet nga Prokuroria e Tiranës për “shkelje të barazisë në tendera” iu dha nga Drejtoria Numër 1 e Punëtorëve të Qytetit me negocim dhe pa garë në fillim të vitit 2018 kompanisë “Fusha” sh.p.k. Ajo kishte për objekt gjelbërimin e dy anëve të autostradës, në segmentin “Mbikalimi i Kamzës – Mbikalimi i Kasharit”. “Fusha” sh.p.k. është ndër fituesit më të mëdhenj të kontratave me Bashkinë e Tiranës, përfshi ndërtimin e Sheshit Skënderbej, ndërsa emri i saj në mënyrë të paprecedentë u bë pjesë e një ligji special të miratuar në Kuvend për ndërtimin e Teatrit të ri Kombëtar, një projekt i kontestuar prej muajsh në protesta. Fondi i vënë në dispozicion të kompanisë Fusha ishte rreth 332 milionë euro, i ndarë për t’u disbursuar përgjatë viteve 2017-2019. Pas një ndryshimi të dytë të vendimit në Këshillin Bashkiak,

Fondi i vënë në dispozicion të kompanisë Fusha ishte rreth 332 milionë euro, i ndarë për t’u disbursuar përgjatë viteve 2017-2019. Pas një ndryshimi të dytë të vendimit në Këshillin Bashkiak, kontrata u ekzekutua plotësisht gjatë muajve janar dhe maj 2018. Nga prilli deri në shtator 2018, BIRN i drejtoi tre kërkesa për të drejtë informimi Bashkisë së Tiranës dhe mori mbrapsht tre shkresa, por jo përgjigje për pyetjet mbi kontratën me kompaninë “Fusha” si dhe numrin e pemëve të mbjella nga mbikalimi i Kamzës deri në mbikalimin e Kasharit

kontrata u ekzekutua plotësisht gjatë muajve janar dhe maj 2018. Nga prilli deri në shtator 2018, BIRN i drejtoi tre kërkesa për të drejtë informimi Bashkisë së Tiranës dhe mori mbrapsht tre shkresa, por jo përgjigje për pyetjet mbi kontratën me kompaninë “Fusha” si dhe numrin e pemëve të mbjella nga mbikalimi i Kamzës deri në mbikalimin e Kasharit. Në një korrespondencë të katërt në tetor 2018 me palë edhe Komisionerin për të Drejtën e Informimit, përfaqësuesit e Bashkisë së Tiranës dhe Drej t or i s ë s ë P ë r g j i t h s h me N r.1 t ë Punëtorëve deklaruan se “informacioni i kërkuar ishte sekuestruar me vendim të Prokurorisë më 24 shtator 2018 dhe për këtë arsye nuk është më i aksesueshëm”. Në mungesë të përgjigjes nga Bashkia, BIRN numëroi pishat e mbjella nga mbikalimi i Kamzës deri në mbikalimin e Kasharit. Në të dyja anët e rrugës në një gjatësi prej afro 7 kilometrash u evidentuan rreth 405 pisha të matrikulluara me mbishkrimin “FUS”. Të dhënat u ballafaquan edhe me statistikat e publikuara në faqen opendata.tirana.al, në databazën e së cilës raportohet se shpenzimet për gjelbërimin rrugor të Drejtorisë së Përgjithshme Nr.1 të Qytetit për muajt Janar dhe Maj 2018 janë më të larta se zakonisht, pasi përfshijnë edhe vendosjen e drurëve dekorativë në zonën industriale KamëzKashar. Numri i drurëve të raportuar në muajt Janar dhe Maj 2018 është 485 copë gjithsej.

Investimi që shkon “dëm” Plani për dhënien me koncesion të autostradës Tiranë-Durrës nuk është i ri dhe është paraprirë nga një projekt i Autoritetit Rrugor Shqiptar për zgjerimin e saj nga dy në tre korsi, i prezantuar publikisht në shtator 2016. Projekti i ARRSH-së është i ndarë në tre lote; ku segmenti nga mbikalimi i Kamzës deri në Vorë përbën lotin e parë të saj. Gjithashtu, nuk është i ri as shqetësimi për mbivendosje projektesh në autostradë në dëm të buxhetit të shtetit, i cili duket se ka rënë në vesh të shurdhër. Në fillim të vitit 2016, projekti i Ministrisë së Mjedisit për mbjelljen e palmave në autostradë u bë pjesë e një kallëzimi që Kontrolli i Lartë i Shtetit bëri në adresë të drejtuesve të atëhershëm të Autoritetit Rrugor Shqiptar. Shqetësimi i KLSH-së lidhej me gropën e parave të shpenzuara në autostradën Tiranë-Durrës, ndërkohë që po përgatitej projekti për zgjerimin e saj me tenderat për rehabilitimin e rrethrrotullimit të Doganës, përmirësimin e sinjalistikës rrugore dhe gjelbërimin me palma të aksit nga mbikalimi i Kamzës deri në Kashar. Të tria projektet kishin kushtuar rreth 593 milionë lekë pa TVSH ose 4.7 milionë euro. “Në dijeni të plotë të këtyre investimeve, ARRSH nëpërmjet prokurimit të këtij studimi ka projektuar që në fillim shkatërrimin e investimeve të filluara me një vlerë totale prej 593 milionë lekësh pa tvsh, çka automatikisht i kthen këto investime në vlera të konsiderueshme monetare në investime tejet afatshkurtra, të cilat rëndojnë në mënyrë të papërgjegjshme buxhetin e shtetit,” thuhet në raportin e KLSH. Kontrata e Bashkisë së Tiranës në rrugën e administruar nga Autoriteti Rrugor Shqiptar i ka fryrë më tej kostot e investimeve që pritet të dalin jashtë funksionit me zgjerimin e autostradës Tiranë-Durrës. E pyetur nga BIRN nëse e kishte informuar Bashkinë për planet e zgjerimit të rrugës, Autoriteti Rrugor Shqiptar e shkarkoi përgjegjësinë nga vetja, duke pohuar se Bashkia e Tiranës ishte në dijeni. “Zgjerimi i superstradës Tiranë-Durrës është një projekt i hartuar në periudhën kohore 2014-2016. Sipas legjislacionit në fuqi, konsultimi me publikun është kryer dhe në takimin e organizuar janë ftuar të gjithë aktorët si Bashkia Tiranë, Bashkia Vorë, Bashkia Kamëz, grupet e interesit etj,” tha ARRSH. “Bashkia Tiranë ka marrë pjesë në takimin e konsultimit me publikun,” përfundoi ajo.

Maj 2019

Bashkimi Europian nuk mund të përballojë një tjetër dekadë menaxhimi krizash dhe pavendosmërie. Në vend të kësaj, ai duhet të ndërtojë një të ardhme të qëndrueshme të bazuar në katër shtylla: një axhendë ambicioze, një fokus te rezultatet, reformim të institucioneve të BE-së dhe një theks të përtërirë mbi vlerat europiane.

Opinion

Një axhendë për dekadën e ardhshme të Europës Jan Peter Balkenende | Project Syndicate | Amsterdam

ashkimi Europian e ka kaluar pjesën më të madhe të dekadës së kaluar duke menaxhuar kriza dhe është përballur edhe me një kërcënim të mundshëm për vazhdimin e ekzistencës së tij.Edhe qëndrimet popullore ndaj BE-së janë pakësuar. Ndërsa qytetarët përgjithësisht ishin pozitivë për dy valët e para të integrimit europian në vitet 1950 dhe 1980, ata kanë qenë gjithnjë e më kritikë ndaj BE-së që nga viti 2008-2009, në mos edhe më herët. Çështja kryesore në Europë sot është kjo: a jemi ne më mirë apo më keq pa njëri-tjetrin? Në librin e tij “Economics for the Common Good”, ekonomisti francez fitues i çmimit Nobel Jean Tirole argumenton se shpresa që karakterizoi projektin europian për dekada me radhë, i ka lënë vend pasigurisë. “Sot ne kemi përsëri nevojë për një vizion afatgjatë,” shkruan Tirole dhe “ne duhet të rehabilitojmë idealin europian dhe të mbetemi të bashkuar rreth tij”. Ai ka te drejte. BE-ja nuk mund të përballojë një dekadë tjetër menaxhimi krizash dhe pavendosmërie. Përkundrazi, ajo duhet të ndërtojë një të ardhme të qëndrueshme në katër shtylla: një axhendë politike ambicioze, një fokus te rezultatet, reformim të institucioneve të BEsë dhe një ritheksim të vlerave europiane. Realizimi i një programi të tillë do të përmirësonte cilësinë e jetës në të gjithë Europën, do t’u jepte qytetarëve siguri më të madhe, do të promovonte të mirën e përbashkët, do të stimulonte inovacionin dhe do ta bënte Europën më elastike. Për fat të mirë, BE-ja është e vendosur për të zhvilluar një vizion të guximshëm, por realist që do të ndihmojë për të luftuar kritikat nga qytetarët e saj. Axhenda e politikës së BE-së për dekadën e ardhshme duhet të përfshijë sfida globale siç janë Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara, ndryshimet klimatike dhe ekonomia rrethore.Europa duhet të përqendrohet gjithashtu – në një kuptim teknologjik, social dhe moral – në ekonominë digjitale, duke përfshirë implikimet e saj për krijimin e vendeve të punës dhe pabarazinë.Dhe BE-ja duhet të trajtojë çështjen komplekse të emigracionit, sidomos në pikëpamjen e turbulli-

Europa ka pasur një dekadë të vështirë. Por, me një axhendë frymëzuese dhe afatgjatë, BE-ja mund të fillojë më në fund të largohet nga menaxhimi i krizave dhe t’i rikthehet realizimit të qëllimeve afatgjata. Dhe qytetarët do të kishin përsëri një arsye për t’u ndjerë mirë për Europën rave në Afrikë dhe Lindjen e Mesme. Me traditat ekonomike të tregut social dhe përkushtimin ndaj solidaritetit dhe angazhimit, Europa mund dhe duhet të shkëlqejë në këto fusha.Por për të realizuar këtë potencial, BE-ja dhe shtetet e veta anëtare individuale kanë nevojë për objektiva të qarta politike. Bizneset europiane do të duhet të bashkojnë burimet e tyre, ashtu si edhe institucionet si universitetet dhe qendrat kërkimore. Gjithashtu do të kërkohet ndryshim në politikat arsimore dhe bashkëpunimi më i madh me organizatat e shoqërisë civile. Në ndjekjen e kësaj axhende, BE-ja duhet t’i kushtojë më shumë rëndësi arritjes së objektivave specifike dhe rezultateve të dukshme, si dhe matshmërisë dhe llogaridhënies.Kjo është vendimtare për besueshmërinë e projektit europian.

Shumica e pjesës tjetër të botës operon në këtë mënyrë dhe Europa nuk mund të lejojë që të mbetet prapa. Prandaj, çdo shtet anëtar duhet të zbatojë në mënyrë rigoroze dhe me integritet rregullat ekzistuese të BE-së, me sanksione të besueshme për mospajtim.Për më tepër, të gjitha zgjedhjet e politikave duhet të kenë një bazë të qëndrueshme financiare, e cila do të kërkojë përdorimin e duhur, efektiv dhe të verifikueshëm të burimeve dhe rishqyrtim të prioriteteve të shpenzimeve.Dhe parimi i subsidiaritetit (sipas të cilit vendimet e politikave merren në nivelin më të përshtatshëm të qeverisë) duhet të respektohet kudo. Sa i përket shtyllës së tretë, Europa do të duhet të marrë vendime të ashpra rreth institucioneve të saj. Roli dhe rëndësia e Këshillit Europian duhet të jetë i vetëkuptueshëm, duke pasur parasysh nevojën për angazhimin e shteteve anëtare, zbatimin e pajtueshmërisë me marrëveshjet dhe forcimin e kapacitetit për të vepruar.Në të njëjtën kohë, BE-ja ka nevojë për një kuadër për të kanalizuar pikëpamjet e kundërta.Këtu duhet të bëjnë para Parlamenti Europian dhe Komisioni Europian. Për më tepër, të gjitha institucionet e BE-së herët ose vonë duhet të bazohen në një qendër të vetme administrative. Dhe të gjitha reformat institucionale duhet të synojnë ta bëjnë BE-në më të përgjegjshme. Së fundmi, qytetarët e Europës duhet të mos harrojnë se BE-ja nuk është thjesht

një makineri vendimmarrëse.Ajo është një komunitet i mbështetur nga vlera që kanë dhënë shtysë për integrim dhe bashkëpunim dhe pushteti i tyre mbetet i pa zvogëluar në shekullin e XXI. Paqja, demokracia, liria, solidariteti, barazia, drejtësia dhe respekti për të drejtat e njeriut dhe sundimi i ligjit janë po aq të rëndësishme sot sa ishin në vitet e hershme të BE-së. Në të njëjtën kohë, Europa duhet t’i rikalibrojë këto vlera për një epokë ndryshimi, përçarje dhe tranzicioni të shpejtë dhe të inkurajojë ndërgjegjësim më të madh të qytetarëve për to. Kjo kërkon arsimim të mëtejshëm, debat publik dhe angazhim mediatik, si dhe një reflektim më të thellë mbi këto vlera midis politikanëve europianë. Bizneset, universitetet, organizatat e shoqërisë civile dhe institucione të tjera duhet të theksojnë gjithashtu bazat normative të së ardhmes së Europës. Europa ka pasur një dekadë të vështirë. Por, me një axhendë frymëzuese dhe afatgjatë, BE-ja mund të fillojë më në fund të largohet nga menaxhimi i krizave dhe t’i rikthehet realizimit të qëllimeve afatgjata. Dhe qytetarët do të kishin përsëri një arsye për t’u ndjerë mirë për Europën. Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2018.Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. An Agenda for Europe’s Next Decade

Maj 2019

Analizë

Zgjedhjet për Parlamentin Europian ishin një histori e gjatë dhe komplekse me një finale surprizuese dhe, për shumë, të pakëndshme. Megjithatë pa përjashtuar përfundimin e rrëmujshëm, një rend politik Europian i ri duket se po shfaqet - një i tillë që ka gjasa do të kapërcejë partitë tradicionale të së majtës dhe të djathtës.

Gjuetia e Froneve të BE-së Harold James | Project Syndicate | Prinston

gjedhjet e Parlamentit Europian që u mbyllën më 26 maj rezultuan të ishin një përsëritje e Gjuetisë së Froneve – një histori e gjatë dhe komplekse me një finale surprizuese dhe, për shumë, të pakënaqshme. Dhe njësoj si me Gjueti Fronesh,. disa admirues po bëjnë thirrje për një përfundim të ndryshëm. Ata duket se po kërkojnë të shkarkojnë nga detyra autorin dhe të rishkruajnë skenarin. Anti-Europianët, të cilët u dukën për një çast a thua se ata mund të drejtohen nba barinjtë populistë në triumvirat, – Matteo Salvini i Italisë, Viktor Orbán i Hungarisë dhe Steve Bannon, amerikani, – për një pushtim triumfalist të Brukselit, u mposhtën. Pro-Europianët që mbështesin partitë e vjetra të Bashkimit Europian humbën gjithashtu. Dhe politikanët që shpikën procesin Spitzenkandidaten në përpjekje për të ndikuar zgjedhjen e drejtuesit të ardhshëm të Komisionit Europian u dukën qesharakë, ndërsa ato pjesë të partive të vjetra të BE-së u bënë copash. Shkurt, pritshmërinë konvencionale u zhgënjyen gjithkund. Një pasojë e dukshme e zgjedhjeve ishte e qartë shumë përpara se të shpalleshin rezultatet: duopoli i vjetër i forcave të qendrës së majtë dhe të qendrës së djathtë në politikën Europiane është përfundimisht i shkatërruar. Ky duopol ka qenë më i dukshëm në nivel kombëtar, ku partitë paksa konservatore dhe paksa socialiste në mënyrë tipike luftuan mbi tema të tilla si niveli i pensioneve, politika e pagave, përmasat e ndihmave shoqërore e çështje të ngjashme. Secila parti kishte nevojë për ta moderuar pozicionin e saj në mënyrë që të tërhiqte votuesin e mesit. Sistemet që pu prodhuan në politikat kombëtare ishin goxha të qëndrueshme, dhe disa shpresuan se i njëjti mekanizëm mund të përkthehej edhe në nivelin Europian. Kjo dikotomi majtas-djathtas u thye në Itali që herët në vitet 1990.Ajo përfundoi në Francë së fundmi, me zgjedhjet presidenciale të vitit 2017, në të cilat as kandidatët e të majtës së vjetër dhe as ata të së djathtës së vjetër nuk arritën në balotazh. Partia Gjermane Social Demokrate (SPD) ka dobësuar veten në mënyrë sistematike përmes pjesëmarrjes së saj (politikisht të përgjegjshme) në qeveri të koalicionit të madh me Bashkimin Kristian Demokrat. Dhe në Mbretërinë e Bashkuar, Brexit ka

shkatërruar Partinë Konservatore dhe ndoshta edhe Partinë Laburiste. Në Greqi, partia në pushtet Syriza performoi dobët, dukshëm duke reflektuar mendimin e shumë votuesve se ajo është bërë gradualisht thjeshtë një parti tradicionale e qendrës së majtë. Me pak përjashtime të rëndësishme – për shembull Spanja dhe Austria – demokratët e stilit të vjetër patën performancë të keqe. Franca dhe Gjermania, dy vendet tradicionalisht në zemër të procesit Europian, janë dy shembujt më të shndritshëm. Socialistët e Francës morën 6% të votave, gjë që i hodhi ata në zonën e të parëndësishmëve, ndërsa SPD nuk duket më shumë bindëse sot për sot. Humbjet e pësuara nga partitë tradicionale të qendrës së majtë reflektojnë realitetin e sotën të botës së hapur. Ndërsa Europa bëhet më e rëndësishme në skenën botërore, ajo do të duhet të bëjë më shumë se sa thjeshtë të rishpërndajë pasurinë: riprodhimi i thjeshtë i sistemeve të vjetra të mirëqenies në shkallë Europiane është recetë për konflikte të pafundme mes pjesëve të ndryshme të Bashkimit. Rezultati më interesant i zgjedhjeve ishte dobësia relative e partive populiste dhe nacionaliste të krahut të djathtë.Ata, gjithashtu, përfshinë një dozë të madhe mbrojtjeje sociale në platformat e tyre. Për shembull, Marshimi Kombëtar i Marine Le Pen, (fasada e re e Frontit Nacional të

vjetër), shkoi më tutje majtas në çështje sociale se sa lista “Rilindja” e Presidentit të Francës Emmanuel Macron, të cilën ajo e mposhti me rezultat në ngushtë. Mbështetësit e partive populiste në mënyrë të saktë ndjenë se uellfarizmi i stilit të vjetër funksionin vetëm në mjediset ngushtësisht kombëtare.Por nuk kishte mjaftueshëm prej tyre për të mbështetur argumentin për një rikthim te Europa e shteteve kombe. Në fakt, rezultatet paraprake treguan se ndërsa Le Pen mposhti Macron, partia e saj mori një pjesë më të vogël të votave se sa në zgjedhjet e kaluara për Parlamentin Europian më 2014. Një arsye për performancën relativisht të dobët të partive nacionaliste ishte lehtësia me të cilën diskutimi i pafytyrësisë, korrupsionit dhe mungesës së transparencës u përhap përtej kufijve kombëtarë. Skandali që vijon para-për-kontrata që përfshin nacionalistët e Austrisë (në mënyrë të çuditshme të emëruar Partia e Lirisë) ka gjasa që shkaktoi rënie të përqindjes së saj në votën popullore në krahasim me vitin 2014, ndërsa partitë e ngjashme gjetkë – për shembull, në Gjermani dhe Danimarkë, – patën gjithashtu rezultate më të dobëta nga sa pritej. Këto në fakt ishin zgjedhjet e para për Parlament Europian që kishin tema qartazi Europiane.Partitë pro-Europiane të Gjelbra – me angazhimin e tyre për të mira publike (më së shumti siguri klima-

Poster elektoral i eurodeputetes Arba Kokalari në Stokholm, Suedi.

terike) të cilat thjeshtë nuk mund të gjenerohen në një bazë kombëtare – patën rezultate të mira gjithkund.Në të njëjtën kohë, të Gjelbrit kanë trazuar një pjesë të madhe të ideologjisë që vijon të mishërohet te partitë e vjetra politike të të majtës dhe të djathtës konvencionale.Fitorja e tyre më e madhe ishte në Gjermani, ku ata përfunduan të dytët, lehtësisht duke mposhtur SPD-në; por ato patën rezultate të forta edhe në Mbretërinë e Bashkuar. Fituesit e tjerë të mëdhenj ishin partitë liberale në aleancën e drejtuar nga karizmatiku Guy Verhofstadt, i cili është i vendosur të bashkëpunojë me MAcron. Krahas të Gjelbërve, liberalët janë pothuajse të sigurt se do të jenë zëri më i fortë parlamentar që i jep formë udhëheqësisë dhe axhendës së Komisionit të ri. Pavarësisht natyrës së fragmentarizuar të Parlamentit Europian të ri, duhet të jetë e lehtë të gjesh një shumicë për një axhendë që reflekton atë për të cilën kanë votuar shumica e shtetasve të BE-së. Një nga tiparet goditëse të trazirave politike të pas vitit 2016 si në Mbretërinë e Bashkuar ashtu edhe në Shtetet e Bashkuara është se si ligjvënësit kombëtarë kanë theksuar autoritetin e vet kur janë përballur me një ekzekutiv disfunksional dhe të hallakatur. Parlamentarët Europianë duhet të ndjekin të njëjtën rrugë. Për antipastë, ata duhet të nxjerrin leksionet e duhura nga skandalet populiste në Austri dhe gjithkund tjetër, dhe të bëjnë luftën kundër korrupsionit prioritet të lartë në nivel kombëtar dhe të BE-së. Përveç kësaj, parlamenti i ri duhet të ndihmojë për zhvillimin e një përqasjeje të koordinuar të BE-së ndaj sfidave botërore të sigurisë dhe furnizimit me energji, përballë presioneve nga SHBA dhe Rusia për të vendosur axhendën politike. Këto diskutime do të duhet të lidhen gjithashtu me debatin mbi korrupsionin dhe ndikimet e fshehta. Gjuetia e Froneve mund të ketë mbaruar, por përleshjet e reja për pushtet në BE vetëm sa kanë filluar. Zgjedhjet e Parlamentit Europian kanë ndryshuar panoramën politike të kontinentit në një mënyrë shumë të rëndësishme, me partitë tradicionale të detyruara për t’u rigrupuar ose përndryshe përballen me rrezikun që të zëvendësohen. Se çfarë do të ndodhë më pas, ka gjasa do të jetë me shikim të detyruar. Marrë me autorizim nga Project Syndicate.Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Game of EU Thrones

Maj 2019

INVESTIGIM

Anëtari i ri i KLP-së, nën hetim për ‘zhdukje të fashikujve hetimorë’ Prokurori Vatë Staka është prej vitit 2018 nën hetim nga Prokuroria e Shkodrës, por procedimi penal nuk e ndali Prokuroren e Përgjithshme të Përkohshme, Arta Marku që ta kualifikonte atë si kandidatin e vetëm për Këshillin e Lartë të Prokurorisë. BESAR LIKMETA | BIRN | DURRËS

gjedhja e prokurorit të Rrethit Gjyqësor Shkodër, Vatë Staka si anëtar i Këshillit të Lartë të Prokurorisë më 11 prill u shoqërua me debate të ashpra në mbledhjen e përgjithshme të prokurorëve. Një grup prej 45 prokurorësh kundërshtuan votimin e Stakës si kandidat i vetëm në KLP duke kërkuar rihapjen e garës; ndërkohë që Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku e mbështeti më forcë kandidaturën e prokurorit nga Shkodra. Përpara se kandidatura e Stakës t’i paraqitej për votim mbledhjes së përgjithshme të prokurorëve, Prokuroria e Përgjithshme ka bërë verifikime dhe ka arritur në përfundimin se kandidati plotëson kushtet për në KLP, duke qenë se ka 20 vite në detyrë, nuk ka pasur masa disiplinore në karrierën e tij dhe se nuk figuron anëtar ose bashkëpunëtor i ish-Sigurimit të Shtetit. Megjithatë, çfarë nuk thuhet në relacionin e Prokurorisë së Përgjithshme është fakti se në momentin që u votua si anëtar i KLP-së, Staka ishte nën hetim, i referuar nga vetë Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku. Të dhënat e siguruara nga BIRN nëpërmjet kërkesave për të drejtë informimi tregojnë që Staka po hetohet nga Prokuroria e Shkodrës për veprën penale të zhdukjes së fashikujve hetimorë. “Aktualisht, për shkak të kompleksitetit të hetimeve çështja është në fazën e kryerjes së veprimeve hetimore dhe administrimit të provave,” tha Prokuroria e Shkodrës. Hetimet ndaj Stakës nisën si pasojë e akuzave të bëra në media se ai ka falsifikuar dosjet- objekt rivlerësimi gjatë procesit të vetingut në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit. I pyetur për hetimet e Prokurorisë së Shkodrës, anëtari KLP-së, Vatë Staka i tha BIRN se nuk kishte dijeni për to dhe se nuk mund të shprehej.Staka gjithashtu re-

fuzoi të komentonte ndaj akuzave që i janë bërë më herët në media për tjetërsim të dosjeve. E pyetur nga BIRN nëpërmjet një zëdhënësi në lidhje me procedurën e filtrimit të kandidaturës së Stakës për në KLP, Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku nuk ktheu një përgjigje të martën. Dy herë kandidat Vatë Staka e ka nisur karrierën si prokuror ushtarak në vitin 1999 në Prokurorinë e Rrethit Gjyqësor Shkodër dhe në fillim të viteve 2000 ai është transferuar në sektorin civil të organit të akuzës. Ai iu nënshtrua procesit të rivlerësimit kalimtar nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit në korrik 2018 dhe e kaloi me sukses vetingun. Por disa javë pas seancës dëgjimore në KPK, në gazetën Shqiptarja.com u botua një denoncim, i cili pretendonte se aktet e dosjeve së Stakës, të cilat ishin objekt hetimi nga KPK ishin manipuluar. “Aktet e dosjeve objekt hetimi janë ndërruar pothuajse pjesa më e madhe e tyre para se të merreshin fizikisht nga ana e anëtarëve të KPK-së, pasi ose kanë qenë me shkelje proceduriale ose nuk kanë qenë fare në dosje,” shkruan denoncuesi anonim, që i vuri në dispozicion faksimilje të dosjeve gazetës Shqiptarja.com. “Për këtë skandal kanë përgjegjësi shumë persona që kanë qenë të ngarkuar në këtë proces, edhe vetë prokurori Vatë Staka, për të cilin KPK do marrë nesër vendimin,” shton denoncimi. Tentativa e parë e Stakës për t’u bërë anëtar i Këshillit të Lartë të Prokurorisë nuk pati sukses, pasi kandidatura e tij nuk mor i mbështetjen e shumicës së prokurorëve gjatë zgjedhjeve të mbajtura në dhjetor 2018.Megjithatë, duket sikur Staka nuk e dekurajua nga rezultati. Pas shkarkimit nga detyra nga Kolegji i Posaçëm i Apelimit i prokurores Antoneta Sevdari dhe hapjes së një vakance të re në KLP, prokurori i Rrethit Gjyqësor Shkodër kandidoi përsëri dhe këtë herë u

Antari i ri i Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Vatë Staka | Foto : LSA

“Për këtë skandal kanë përgjegjësi shumë persona që kanë qenë të ngarkuar në këtë proces, edhe vetë prokurori Vatë Staka, për të cilin KPK do marrë nesër vendimin,” shton denoncimi. Tentativa e parë e Stakës për t’u bërë anëtar i Këshillit të Lartë të Prokurorisë nuk pati sukses, pasi kandidatura e tij nuk mori mbështetjen e shumicës së prokurorëve gjatë zgjedhjeve të mbajtura në dhjetor 2018.Megjithatë, duket sikur Staka nuk e dekurajua nga rezultati.

përzgjodh, pasi ishte kandidati i vetëm në listë. Megjithatë, në kohën kur Staka katapultohej në Këshillin e Lartë të Prokurorisë, denoncimet publike për tjetërsime të akteve në fashikujt e dosjeve objekt hetimi po verifikoheshin. Dosje në zhdukje Duke u bazuar në deklaratat publike të bëra nga organi i akuzës, BIRN iu drejtua me një kërkesë për informacion Prokurorisë së Përgjithshme, duke e pyetur nëse kishte filluar një hetim disiplinor ose penal ndaj prokurorit Staka, pas denoncimeve të bëra në media. Prokuroria e Përgjithshme u përgjigj se ndaj zotit Staka nuk ishte filluar një procedim disiplinor, por tha se është bërë verifikimi i një ankese të bërë nga një gazetar. Sipas ligjit 96/2016, verifikimi i ankesës është vetëm faza e parë e procesit disiplinor.Pasi bëhet verifikimi, ankesa mund të arkivohet ose të fillojë hetimi disiplinor.Vetëm në fund të hetimit disiplinor mund vendoset mbyllja e hetimit ose fillimi i procedimit disiplinor. Prokuroria e Përgjithshme i tha BIRN se pas verifikimit të ankesës, ajo i është kaluar për kompetencë Prokurorisë së Rrethit Gjyqësor Shkodër. “Pasi është bërë verifikimi i ankesës sipas procedurës së sipërcituar, kemi arritur në konkluzionin se është kompetencë e prokurorisë së shkallës së parë të verifikojë nëse faktet e paraqitura në ankesë janë të vërteta dhe t’u japë cilësimin juridik atyre,” tha Prokuroria e Përgjithshme. “Pra, për shkak të mungesës së kompetencës lëndore nuk është regjistruar një

Maj 2019

Arta Marku thotë se është në hetim çështja, jo Vatë Staka Përmes një kërkese të pabazuar për përgënjeshtrim drejtuar BIRN, Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku shfajëson anëtarin e Këshillit të Lartë të Prokurorisë, Vatë Staka pavarësisht se Prokuroria e Shkodrës ka ende një hetim të hapur mbi akuzat për ndryshimin e akteve që ai i dorëzoi KPK-së.

procedim penal në Prokurorinë e Përgjithshme,” shtoi ajo. Prokuroria e Përgjithshme gjithashtu shpjegoi se nëpërmjet shkresës 1365/2, të protokolluar me datë 28 shtator 2018, materiali denoncues është dërguar për kompetencë dhe zgjidhje ligjore në Prokurorinë e Shkodrës. Një kopje e shkresës së vënë në dispozicion nga Prokuroria e Përgjithshme zbulon se materiali denoncues i është dërguar gazetës Shqiptarja.com, nëpërmjet platformës të mesazheve të rrjetit social Facebook. Në përfundim të shkresës, Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme Arta Marku i kërkon Prokurorisë së Shkodrës që ta informojë pas verifikimit dhe dhënies së zgjidhjes ligjore mbi denoncimin. BIRN iu drejtuar Prokurorisë së Shkodrës nëpërmjet një kërkese për të drejtë informimi në lidhje me zgjidhjen ligjore që i është dhënë ankesës së referuar ndaj prokurorit Staka në shtator 2018. Kjo e fundit u përgjigj se e kishte vendosur nën hetim. “Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë Shkodër lidhur me referimin e bërë nga Prokuroria e Përgjithshme me shkresën datë 23.09.2018, ju informojmë se ky referim është duke u trajtuar (hetuar) në kuadër të procedimit penal nr 2132 të vitit 2018,” tha Prokuroria në një përgjigje me shkrim. “Ky i fundit është bashkuar me procedimin penal nr. 168 të vitit 2019, i regjistruar për veprën penale të “Zhdukja ose humbja e fashikullit” e parashikuar nga neni 313/a të Kodit Penal,” përfundoi Prokuroria e Shkodrës.

rokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku deklaroi se prokurori Vatë Staka nuk është nën hetim, përmes një shkrese kontestuese që kabineti i saj i dërgoi BIRN, ndonëse pranon ndryshimin e akteve të dorëzuara nga prokurori Vatë Staka në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit, si pjesë e procesit të vetingut. Përmes argumenteve të llojit ‘po hetohet çështja, por jo personi’ apo konkluzioneve mbi përgjegjësit e mundshëm, në kohën kur Prokuroria e Shkodrës ka ende një procedim të hapur, Marku shfajëson Stakën dhe kërkon përgënjeshtrimin e artikullit të datës 21 maj me titull: Anëtari i ri i KLP-së, nën hetim për ‘zhdukje të fashikujve hetimorë’. Në shkresën e firmosur nga drejtori i kabinetit, Alketa Zifla shpjegohet se Prokuroria e Përgjithshme kishte nisur procesin e verifikimit, menjëherë pas marrjes së njoftimeve se janë vërejtur ndryshime në aktet e dorëzuara nga prokurori Vatë Staka në KPK. “Në përfundim të këtij procesi ka rezultuar se janë konstatuar ndryshime vetëm në formën e këtyre akteve (formatim, rregullim i shkronjave ‘ë” dhe ‘ç’) por jo në përmbajtje dhe për më tepër në vendimarrje,” thuhet në shkresën e kabinetit të Markut për BIRN. Ndonëse aktet “e ndryshuara në formë” dhe të denoncuara në media mbajnë sërish firmën e prokurorit Staka, kryeprokurorja Marku arrin në përfundimin se “veprime të tilla janë kryer në arkivin e Prokurorisë Shkodër dhe nga persona që kanë qenë të ngarkuar me ruajtjen dhe administrimin e dosjeve përkatëse”. Artikulli i publikuar në datën 21 maj nga BIRN me autor gazetarin Besar Likmeta evidentonte faktin se prokurori Vatë Staka u zgjodh anëtar i Këshillit të Lartë të Prokurorisë në kohën kur kishte një hetim të nisur nga Prokuroria e Shkodrës për “zhdukje të fashikujve hetimorë”. Shkrimi u bazua te përgjigjet e kërkesave për të drejtë informimi, që BIRN mori nga Prokuroria e Përgjithshme dhe Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Shkodër. Të dyja institucionet u pyetën qartësisht mbi hapat ligjorë të ndjekur për verifikimin e akuzave për falsifikimin e akteve që prokurori Vatë Staka dorëzoi në KPK si pjesë e procesit të vetingut.BIRN pyeti gjithashtu Z. Staka, i cili mohoi të ishte në dijeni të hetimit dhe refuzoi të komentonte akuzat e ngritura ndaj tij për falsifikim të akteve që i dorëzoi KPK-së.

Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme, Arta Marku. | Foto : LSA

Por nga shqyrtimi i pretendimeve në tërësi, BIRN e gjen të pavend kërkesën e znj.Marku për përgënjeshtrimin e artikullit, edhe për faktin se ajo nuk është objekt i shkrimit dhe legjislacioni në fuqi nuk e lejon të marrë atributet e Prokurorisë së Shkodrës apo të zotit Staka, të cilët mund të ngrinin në këtë rast pretendime ndaj artikullit Përmes një shkrese të firmosur nga Marku, Prokuroria e Përgjithshme u përgjigj se nuk ishte regjistruar një hetim disiplinor ndaj prokurorit Vatë Staka, por materiali ishte dërguar për kompetencë dhe zgjidhje ligjore pranë Prokurorisë së Rrethit Gjyqësor Shkodër. Ndërsa Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Shkodër u përgjigj se referimi i Prokurorisë së Përgjithshme është “duke u trajtuar (hetuar) në kuadër të procedimit penal nr.2132 të vitit 2018”.Prokuroria e Shkodrës shtoi gjithashtu se çështja është bashkuar me një procedim tjetër të regjistruar në vitin 2019 për veprën penale të “zhdukjes ose humbjes së fashikullit”. Në kontraditë me deklaratat publike të Znj. Marku se prokurorët janë të pavarur në hetimet që kryejnë dhe në kundërshtim me praktikat më të mira që mbrojnë lirinë e medias, një përfaqësues i kabinetit të saj ka marrë tre ditë me radhë në telefon autorin e shkrimit, Besar Likmeta dhe për-

faqësues të BIRN, duke këmbëngulur që Prokuroria e Shkodrës nuk po hetonte Vatë Stakën, por çështjen. Një argument i ngjashëm përsëritet në shkresën që kabineti i Znj. Marku i dërgoi BIRN, ku insistimi se Z.Staka nuk është në hetim argumentohet me faktin se emri i tij nuk është i regjistruar në regjistrin e njoftimit të veprave penale në Prokurorinë e Shkodrës. BIRN ndoqi të gjithë hapat profesionalë për të verifikuar nëse akuzat për manipulimin e procesit të vetingut ndaj një prokurori, i promovuar më pas si anëtar i KLP-së, po trajtoheshin në mënyrën e duhur, por e ka të pamundur të garantojë lexuesit mbi seriozitetin e hetimit të çështjes së Z. Staka, pasi është detyrë e Prokurorisë të na bindë për këtë dhe jo për të kundërtën. Por nga shqyrtimi i pretendimeve në tërësi, BIRN e gjen të pavend kërkesën e znj.Marku për përgënjeshtrimin e artikullit, edhe për faktin se ajo nuk është objekt i shkrimit dhe legjislacioni në fuqi nuk e lejon të marrë atributet e Prokurorisë së Shkodrës apo të zotit Staka, të cilët mund të ngrinin në këtë rast pretendime ndaj artikullit. Nga ana tjetër, pretendimi se z. Staka nuk është person nën hetim, ndërsa çështja në fjalë është nën hetim, konsiderohet nga BIRN një argument i sforcuar, i cili, i dhënë nga Prokurorja e Përgjithshme e Përkohshme krijon shqetësime mbi ndikim të papërshtatshëm ndaj Prokurorisë së Shkodrës për drejtimin e hetimit apo konkluzionet e pritshme të hetimit mbi të cilin u bazua artikulli.

Maj 2019

ANALIZË

Qeveria injoron kritikat dhe firmos koncesionin e katërt në shëndetësi Dy vjet pas mbajtjes në sirtar, Këshilli i Ministrave miratoi kontratën koncesionare për shërbimin laboratorik të analizave mjekësore, pavarësisht dyshimeve të IFC-së për njërën prej kompanive fituese dhe këmbanave të alarmit nga Autoriteti i Konkurrencës. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

everia finalizoi koncesionin e katërt në sektorin e shëndetësisë, nën hijen e dyshimeve mbi integritetin e njërës prej kompanive fituese dhe me një vesh shurdh ndaj alarmit për përqendrimin e lartë të tregut spitalor të vendit. Kontrata koncesionare “Për ofrimin e shërbimit laboratorik të spitaleve universitare, rajonale dhe atyre bashkiake të Sarandës dhe Lushnjes” u firmos në mbledhjen e 24 prillit nga zv.kryeministri Erion Braçe, në mungesë dhe me porosi të kryeministrit Edi Rama. Vendimi përmbyll përpjekjet 5-vjeçare të qeverisë për dhënien me koncesion të 18 laboratorëve të analizave mjekësore të vendit, në të njëjtat gjurmë me tre kontratat e tjera të partneritetit publik privat në shëndetësi për kontrollin mjekësor bazë (Check-Up), hemodializën dhe sterilizimin e pajisjeve kirurgjikale. Katër koncesionet e shëndetësisë do t’u kushtojnë taksapaguesve shqiptarë rreth 40 miliardë lekë [320 milionë dollarë] përgjatë 10 viteve të operimit të tyre. Koncesioni i laboratorëve u fitua në prill 2017 nga konsorciumi i tre kompanive; Labopharma sh.p.k me 41.7%, Exalab France me 25% dhe AB Laboratory Solution BV, një kompani guackë e regjistruar në Holandë me 33% pjesë në konsorcium. E planifikuar për t’u firmosur në maj, kontrata mbeti pezull për dy vjet me radhë për shkak të kontestimeve nga ana e Korporatës Ndërkombëtare të Investimeve, degë e Bankës Botërore dhe konsulente e Ministrisë së Shëndetësisë në këtë proces. Siç u bë e qartë nga një dokument i Bankës Botërore i datës 9 janar 2019, hezitimi lidhej kryesisht me integritetin e njërës prej kompanive fituese të koncesionit. “…Qeveria është ngurruese për të firmosur [kontratën] nisur nga rekomandimi i IFC-së për të adresuar problemet e integritetit të identifikuara prej saj në lidhje me një nga anëtarët e konsorciumit,” thuhet në dokumentin e Bankës Botërore. Përveç pikëpyetjeve të ngritura nga IFC, qeveria shqiptare duket se injoroi ed-

he këmbanat e alarmit të Autoritetit të Konkurrencës, i cili vlerësoi se tregu shëndetësor në Shqipëri është tashmë i dominuar nga dy-tre aktorë privatë. Në një vendim të datës 4 tetor 2018, Autoriteti i Konkurrencës vlerësonte se koncesionet e qeverisë “Rama” kanë ndryshuar ndjeshëm kushtet e tregut, duke diktuar sipas tij nevojën për rishikimin e tregut shëndetësor si dhe të termave të projekt-kontratës së koncesionit të laboratorëve. Kritikat e konsulentit IFC Projekti koncesionar për 18 laboratorët mjekësorë të vendit u prezantua në vitin 2014 nga ish-ministri i Shëndetësisë, Ilir Beqja, i motivuar nga nevoja për investime dhe certifikimin ndërkombëtar të laboratorëve dhe analizave mjekësore në Shqipëri. Si garanci për projektin, Beqja prezantoi praninë e IFC-së si konsulent kryesor. Konsorciumi fitues, i përfaqësuar nga kompania Labopharma sh.p.k e biznesmenit Janis Karathano u përzgjodh mes nëntë konkurentëve në garë, ku vetëm 4 prej tyre paraqitën ofertë financiare. Parashikimet buxhetore tregojnë se kontrata koncesionare do të përfundojë në vitin 2028, me një vlerë totale prej 8.8 miliardë lekësh [80 milionë USD]. Megjithatë, kushtet e kontratës dhe kostot përfundimtare vazhdojnë të mbeten të fshehta, së bashku me kontratën që nuk u publikua bashkë me VKM-në në faqen e Kryeministrisë. Kompania Labopharma sh.p.k është më e vogla e rrjetit prej katër kompanish të zotëruara nga Karathano dhe sipas marrëveshjesh fillestare, zotëron paketën kryesore në konsorcium me 41.7% të aksioneve.Përmes kompanisë së tij Pegasus, Karathano zotëron gjithashtu edhe kompaninë guackë AB Laboratory Solutions B.V të regjistruar në Hagë, duke marrë në total 75% të koncesionit. Kompania e tretë e konsorciumit është francezja Exalab, e cila konsiderohet nga Ministria e Shëndetësisë si “investitori strategjik” në këtë koncesion.Kredencialet e EXALAB shërbyen për të përmbushur kriteret e tenderit, ndonëse ajo përfaqësohet vetëm me 25% në konsorcium. Pas botimit të vendimit në Fletoren Zyr-

Kryeministri Edi Rama dhe ministrja e Shendetesise, Ogerta Manastirliu ne QSUT. Foto: Facebook

Adresa ku është regjistruar kompania AB Laboratory në Hagë | Foto nga : Google Street View

tare, tre kompanitë pritet të operojnë 18 laboratorët mjekësore të vendit, që sipas Ministrisë së Shëndetësisë kryejnë 5 milionë analiza në vit. Sipas të dhënave të deklaruara nga ministrja e Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu në Kuvend, koncesionari do të investojë 9.9 milionë euro në total për përmirësimin e shërbimit. Të dhënat e publikuara nga Ministria e Shëndetësisë për 5 milionë analiza në vit nuk rezonojnë me gjetjet e IFC-së, përmes studimit të saj të fizibilitetit. “Studimi për ofrimin e shërbimeve diagnostikuese nga laboratorët mjekësorë paraqet vështirësi për shkak të mungesës së të dhënave sasiore mbi shërbimin publik dhe për faktin se një pjesë e kërkesës konsumatore mbulohet nga shërbimi në sektorin privat,” vlerësonte IFC. Shqetësimet e tjera të shprehura në studimin e IFC-së lidhen me kuadrin rregullator për mjekësinë laboratorike në Shqipëri, funksionimin e shërbimit të urgjencës apo një grup prej rreth 400 punonjësish të rrjetit të laboratorëve publikë, që rrezikojnë të hidhen në rrugë. “Studimi rekomandon përmirësimin e

kuadrit rregullator për mjekësinë laboratorike, sigurimin e një buxheti maksimal mujor për shërbimin e urgjencës dhe hartimin e politikave sociale për grupet e punëtorëve apo individëve, të cilët pas dhënies së këtij shërbimi me koncesion nuk do të merren në punë,” citohet të ketë vlerësuar IFC. Paralelisht me problemet e mësipërme, IFC i ka kërkuar Ministrisë së Shëndetësisë që të adresojë problemet e integritetit me njërën prej kompanive përfituese të koncesionit të laboratorëve. Në mungesë të kontratës apo të regjistrimit në Qendrën e Bizneseve të kompanisë koncesionare, mbetet e paqartë se kush nga kompanitë rezulton me probleme apo nëse një çështje e tillë është adresuar nga Ministria e Shëndetësisë. PPP dominojnë tregun e shëndetit Koncesionet janë kthyer në simbol të qeverisjes së drejtuar nga kryeministri Edi Rama në 6 vitet e fundit si dhe në burim kritikash nga brenda dhe jashtë vendit për shmangie të konkurrencës dhe paracaktim të fituesve.

Maj 2019

Shkencëtarët paralajmërojnë për ndikime negative të HEC-eve në Vjosë Zbulimet e publikuara të martën nga një grup shkencëtarësh nga Vjena dhe Tirana paralajmërojnë për pasoja negative te lumi Vjosë nga shfrytëzimi i tij për hidrocentrale. IVANA DERVISHI | BIRN | TIRANË

Institucione të ndryshme ndërkombëtare, përfshirë Fondin Monetar Ndërkombëtar, Departamentin amerikan të Shtetit apo Komisionin Europian kanë ngritur pikëpyetje të mëdha mbi format ekstraligjore të ndjekura nga qeveria aktuale për negocimin e kontratave koncesionare në kurriz të taksapaguesve shqiptarë. Koncesionet në sektorin e shëndetësisë janë pjesë e kësaj trashëgimie dhe sipas një vlerësimi të Autoritetit të Konkurrencës, kanë ndryshuar ndjeshëm kushtet e tregut të shëndetit në Shqipëri. Autoriteti i Konkurrencës ka si mision sigurimin e konkurrencës së lirë dhe efektive në treg përmes zbatimit të ligjit “Për mbrojtjen e Konkurrencës”. Si i tillë, ky institucion vlerëson ndër të tjera edhe kontratat koncesionare për shkak të pozitës dominuese të tyre në treg. Në 4 tetor 2018, pas një korrespondence të gjatë me Ministrinë e Shëndetësisë, Autoriteti i Konkurrencës vlerësoi projekt/kontratën e koncesionit për shërbimin laboratorik dhe arriti në përfundimin se e kishte të pamundur të vlerësonte kufizimet që mund t’i shkaktonin të drejtat ekskluzive tregut përkatës. Arsyeja sipas Autoritetit ishin ndryshimet e ndjeshme në tregun spitalor, të diktuara nga ndryshimet e pronësisë dhe të drejtat ekskluzive të koncesionarëve. Autoriteti i Konkurrencës rendit blerjen e spitalit Hygeia nga Spitali Amerikan vitin e kaluar si një ndër shkaqet për përqendrimin e lartë të shërbimit spitalor jo-publik në Shqipëri. “Komisioni i Konkurrencës ka vendosur monitorimin e këtij tregu për një periudhë 1-vjeçare nga dita e hyrjes në fuqi të këtij vendimi, për shkak se ky përqendrim sjell pozitë dominuese në treg,” thotë ven-

dimi duke iu referuar Spitalit Amerikan. Një arsye e dytë e përmendur në vendim janë koncesionet e mëparshme të Check-Up dhe Dializës, të cilat sipas Autoritetit kanë ndryshuar gjithashtu kushtet e tregut. Koncesioni i kontrollit bazë (Check Up) u firmos në janar të vitit 2015 me kompaninë 3P Life Logistic të zotëruar nga sipër mar rësja V ilma Nushi. Shqiptarët do të vijojnë ta paguajnë këtë shërbim deri në vitin 2024. Ndërsa koncesioni i dializës i është dhënë kompanisë DiaVita, e zotëruar 15% nga Spitali Amerikan dhe 75% nga Evitanjë kompani e vogël, e cila zotërohet tanimë në shumicë nga pronarë të panjohur nën “guackën” e kompanisë ARIMO B.V me seli gjithashtu në Holandë. Sipas Autoritetit të Konkurrencës, Spitali Amerikan është përfituesi më i madh i fondeve publike për shërbimin e dializës, si përmes kontratave direkte me Fondin e Sigurimit të Kujdesit Shëndetësor, ashtu edhe përmes kompanisë DiaVita. “Koncesionet e mësipërme kanë ndryshuar ndjeshëm kushtet e tregut, dhe kjo dikton nevojën e një rishikimi të nevojave reale të tij, si dhe termave të projekt-kontratës së koncesionit për ofrimin e shërbimeve diagnostikuese nga laboratorët mjeksorë,” thuhet në vendimin e Autoritetit. “Projekt-kontrata ‘për ofrimin e shërbimeve diagnostikuese nga laboratorët mjekësorë’, për shkak të ndryshimeve që kanë ndodhur në tregun përkatës dhe pasi të përcaktohen përfundimisht termat e kontratës mes palëve, të vlerësohet expost,” përfundon vendimi i Autoritetit.

jë grup shkencëtarësh nga Universiteti i Burimeve Natyrore në Vjenë dhe Universiteti Politeknik i Tiranës prezantuan të martën në Tiranë rezultatet e një studimi 2-vjeçar mbi lumin Vjosë. Sipas ekspertëve të angazhuar në studimin e sedimenteve të lumit Vjosë dhe ndikimin e dy hidrocentraleve përgjatë tij në Poçem dhe Kalivaç, HEC-et do të ndikonin negativisht në rrjedhën natyrore të sedimenteve. Dr. Christoph Hauer nga Instituti i menaxhimit të ujit, hidrologjisë dhe inxhinierisë hidraulike në Vjenë vlerësoi se për shkak të ritmeve të larta të transportit të sedimenteve të Vjosës, mostrat tregojnë një humbje vjetore të rezervuarit prej rreth 2% në rastin e Kalivaç-it dhe më shumë se 2% në rastin e Poçemit. “Kjo është më shumë se dyfishi i mesatares globale të humbjeve të akumuluara vjetore, gjë që redukton ndjeshëm prodhimin e energjisë duke filluar nga viti i parë i operimit “, tha ai. Ekspertët vlerësuan se kjo pritet të ketë kosto tepër të larta ekonomike për menaxhimin dhe trajtimin e sedimenteve nëse do të synohet të shmangen problematikat teknike. Studiuesit gjithashtu vlerësuan se mungesa e transportit të sedimenteve do të çojë në fragmentizimin e shtratit të lumit në rrjedhën e poshtme, duke ndikuar në nivelet e ujërave nëntokësore dhe do të shkaktojë erozion bregdetar si dhe humbje të biodiversitetit. Për drejtuesin e organizatës mjedisore EcoAlbania, fokusuar tek

mbrojtja e biodiversitetit të Vjosës, Olsi Nika rezultatet e studimit provojnë se qeveria shqiptare nuk do të përmbushë pritshmëritë energjetike që ka në Vjosë. “Përkundrazi, këto projekte do të sjellin vetëm një situatë humbjeje të trefishtë – në aspektin ekonomik, mjedisor dhe social “, tha Nika. E pranishme në prezantimin e studimit, Theresa Schiller, koordinatore e fushatës “Save the Blue Heart of Europe” nga EuroNatur, e cila nxit për mbrojtjen e lumenjve në Europë, tërhoqi vëmendjen ndaj rëndësisë së mbrojtjes së Vjosës. “Vjosa është lumë i rrallë në Europë dhe duhet të ruhet si pjesë e trashëgimisë sonë natyrore. Projektet e hidrocentraleve do ta shkatërrojnë krejtësisht dhe në mënyrë të pakthyeshme këtë ekosistem unik lumor”, tha Schiller. Ekspertët paralajmëruan qeverinë se HEC-et do të kenë efekte të dëmshme në sektorin e turizmit dhe atë të bujqësisë në pellgun ujëmbledhës të Vjosës, që është një nga lumenjtë e fundit të egër në Europë. Në vitin 2017, një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh regjistroi gjatë një ekspedite të shkurtër qindra gjallesa të reja në lumin Vjosë, dy prej të cilave të panjohura më parë për shkencën, duke shtuar zërat për mbrojtjen e basenit të tij nga projektet për ndërtimin e hidrocentraleve. Planet për hidrocentrale janë kritikuar vazhimisht nga aktivistët mjedisorë,banorët e zonave dhe Parlamenti Europian në vitet e fundit. Ato janë parë si një rrugë e shkurtër e n d ë r m a r r ë n g a q e ver i a p ë r shfrytëzimin e lumenjve, në kurriz të pasojave të rënda për mjedisin, banorët dhe të ardhmen e vendit.

Dele dhe lopë duke kullotur në një lëndinë të lumit Vjosa, në grykën e Këlcyrës, pranë fshatit Dragot në Tepelenë. | Foto nga : Gent Shkullaku

Maj 2019

REPORTAZH

Mbetjet plastike dhe peshkatarët kërcënojnë mbijetesën e breshkave detare Speciet globalisht të rrezikuara përballen me kërcënime të shtuara në bregdetin shqiptar të ndotur nga mbetjet plastike, ndërkohë që mungon vëmendja e autoriteteve dhe ndërgjegjësimi i peshkatarëve. Breshkat “fluturuese”-Chelonia Mydas të pajisura me transmetues satelitorë. Foto nga: Shoqata Herpetofauna Shqiptare.

GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

ë udhëtimet e tij të pasionuara në Kepin e Rodonit, Gavrosh Zela thotë se është përballur hera herës me breshka detare të ngordhura në bregun e skajit verior. Eksperti i mjedisit, i cili koordinon një projekt rajonal për ndotjen e ujërave me Malin e Zi dhe Bosnjen, fajëson qeset dhe shishet e plastikës që pluskojnë gjithandej mbi ujë. “Breshkat i hanë ato, duke i ngatërruar me kandilët e detit, ushqim i preferuar prej tyre. Por aparati tretës i breshkave e ka të pamundur që t’i absorbojë lëndët plastike dhe kimike të qeseve,” tha ai me shqetësim për BIRN. Prej vitit 2000, specialistët kanë matrikuluar mbi 2 mijë breshka detare në vijën bregdetare të Adriatikut për qëllime monitorimi dhe studimi. Por speciet globalisht të rrezikuara kërcënohen jo vetëm nga rrjetat e peshkatarëve dhe helikat e anijeve, por edhe nga mbetjet e plastikës në bregdetin shqiptar. Specialistë të mjedisit dhe studiues i thanë BIRN se mbetjet plastike që lumenjtë derdhin në det si dhe shfrytëzimi masiv i plazheve e kanë ndryshuar habitatin ujor të Adriatikut dhe vështirësuar jetën e breshkave të ujit. Ata e konsiderojnë të pamjaftueshme punën e institucioneve të specializuara për gjallesat detare si dhe vërejnë mungesë bashkëpunimi mes tyre për mbrojtjen e specieve në zhdukje. Prof. Dr. Idriz Haxhiu, kryetar i Shoqatës Herpetofauna Shqiptare, SHHSH, e cila ka si mision shpëtimin e specieve të rrezikuara është gjithashtu i shqetësuar nga mungesa e kapaciteve dhe e vëmendjes. “Ne kemi trajnuar rojet mjedisore të të gjitha Agjencive Rajonale të Zonave të Mbrojtura, që shtrihen përgjatë bregdetit të Adriatikut dhe Jonit, por ishte dhe mbetet e nevojshme rritja e kapaciteteve në këto institucione, pasi ata bashkë me

ne kërkuesit shkencorë, duhet të jenë në vijën e parë për mbrojtjen e gjallesave dhe natyrës,” tha ai. Rreziku nga peshkatarët Breshkat e detit janë gjallesa të shfaqura rreth 110 milionë vjet më parë dhe njihen si bashkëkohës të dinosaurëve. Ato konsiderohen specie në rrezik zhdukjeje nga Unioni Ndërkombëtar për Mbrojtjen e Natyrës si dhe janë të mbrojtura nga Akti i Specieve të Rrezikuara i vitit 1973. Në Shqipëri, breshka e parë detare është evidentuar rreth 40 vjet më parë pranë Shëngjinit dhe kishte një peshë prej 200 kilogramësh. Prej asaj kohe, të dhënat shkencore për breshkat e ujit dhe nevojën për mbrojtjen e tyre janë pasuruar shumë. Breshka më e zakonshme e hasur në bregdetin shqiptar është “caretta caretta”. Por Shoqata Herpetofauna Shqiptare ka dokumentuar në plazhet e Patokut praninë e breshkave që u përkasin dy llojeve të veçantë: “breshka lëkurore” me përmasa gjigande dhe peshë prej afro 400 kg, si dhe “breshka fluturuese”, e cila i ka habitur peshkatarët me lëvizjet e saj prej “balerine elegante”. Studiuesit e Shoqatës Herpetofauna Shqiptarë janë ende të entuziazmuar nga zbulimi i disa viteve më parë që breshkat ujore folenizojnë edhe në bregdetin shqiptar. Por ky zbulim i kushtoi jetën njërës prej tyre. “15 vjet më parë, pranë Orikumit në Vlorë, pronari i një lokali theri një breshkë deti, e cila kishte dalë disa herë radhazi në breg.Vetëm kur iu gjetën 80-90 vezë në trup, e kuptuam përse e kishte kërkuar rërën e bregut,” kujton profesor Haxhiu. Pavarësisht rritjes së ndërgjegjësimit për speciet e rrezikuara, breshkat e detit përballen sërish me kërcënime në bregdetin shqiptar. Jet Doda, një peshkatar i zonës së Ishmit që ka ndjekur leksionet e profesor Idriz Haxhiut dhe kolegëve të tij në Shoqatën

Breshka e matrikulluar nga SHHSH ne bregdetin shqiptar. Foto: Gëzim Kabashi.

Herpetofauna Shqiptare i tha BIRN se breshkat e ujit i nervozojnë shpesh peshkatarët për dëmin që u shkaktojnë rrjetave. “Breshkat marrin frymë mbi ujë çdo 25 minuta.Kur bien në rrjetat tona ato mbesin të asfiksuara edhe për disa orë.Më pas peshkatarët nuk i hedhin përsëri në ujë, pasi revoltohen vetëm për dëmin që u shkaktohet rrjetave,” tregon Doda. Ai kujton se kur kapiteni i zemëruar i motopeshkarexhës i shante breshkat që erdhën “në shtëpinë e tij”, përgjigja e një peshkatari të vjetër ishte shumë e mençur: “I ngacmuam ne breshkat në shtëpinë e tyre, jo e kundërta”. Nevoja për edukim Breshkat detare jetojnë deri në 200 vjet kanë aftësi mahnitëse rekuperimi. Kur gjymtyrët e tyre dëmtohen rëndë nga elikat metalike apo nga peshkaqenët, ato arrijnë të rigjenerohen brenda një kohe të shkurtër. Florian Dedja, një peshkatar nga Durrësi tregon për BIRN se vite më parë, dy breshka të mëdha ishin ngatërruar në

grepat dhe parangallat e tij, vetëm 500 metra larg bregut të Durrësit. “U alarmova, pasi më dukej se po vuanin,” tregon peshkatari. Ai kujton se njëra prej tyre kishte në këmbë matrikullin ku shkruhej dukshëm: ‘AL 0125”, ndërsa në anën tjetër lexohej “Prof. Haxhiu, Vorë, Albania”. Dikush e ndihmoi të kontaktonte profesor Haxhiun dhe mjaftoi një këshillë e thjeshtë që breshkat të vijonin jetën normale në det. Edukimi dhe ndërgjegjësimi i peshkatarëve dhe qytetarëve është një ndër misionet e Shoqatës së drejtuar nga profesor Haxhiu.Tashmë ata kanë ngritur edhe një qendër për mbrojtjen e breshkave pranë plazhit të Patokut, ku specialistët organizojnë takime informimi me studentë apo nxënës të shkollave. “Po përpiqemi ta bëjmë edukatë këtë, jo vetëm me peshkatarët, por edhe me të rinjtë,” thotë profesor Haxhiu. Shoqata e drejtuar prej tij po punon së bashku me homologët italianë për ngritjen e një Qendre të rehabilitimit të breshkave të dëmtuara. Por ndërsa qendra kon-

Maj 2019

Dolia e verës dëshmi e tregtisë në portin e Dyrrahut Restaurimi i dolisë të zbuluar në gjirin e Durrësit sjell në Muzeun Arkeologjik një relikt që hedh dritë mbi tregtinë e verës në gjatë shekujve të parë të erës sonë në portin më të madh të vendit. GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS

jë enë prej balte me përmasa të mëdha, e përdorur veçanërisht për transportin detar të verës në antikitet, është zbuluar nën ujë dhe më pas është restauruar plotësisht në muzeun arkeologjik të Durrësit. Arkeologët thonë se gjetja e zonës së reliktit të anijes dhe restaurimi i enës 1800 – vjeçare provon se porti i Durrësit ishte pjesë e itinerarit të tregtisë për verën e hapur, së bashku me porte të tjerë në trekëndëshin mes Francës, Spanjës dhe Italisë. Pas restaurimit të dolisë, siç quhet ena në latinisht, arkeologët do të vijojnë hulumtimet në zonën detare, në kërkim të pjesëve të tjera që i përkasin anijes së mbytur në gjiun detar të Durrësit, mëse 18 shekuj më parë. Dr. Adrian Anastasi, arkeologu nënujor që zbuloi tre vjet më parë reliktin që i përket shek. 1-2 pas Krishtit, tha për BIRN se nga thellësia u nxorën 296 pjesë të enës, po aq sa ishin copëtuar nga mbytja e anijes antike në afërsi të qytetit. Për nga përmasat, por edhe për nga tipologjia, kjo enë është e para që identifikohet në brigjet tona.

Prof. Idriz Haxhiu dhe kolegët e tij duke studiuar një breshkë kurriz-lëkurore “Dermochelys Coriacea”. Foto nga: Shoqata Herpetofauna Shqiptare.

Biologia Viola Piroli duke studiuar vezët e para të breshkëve të detit të gjetura në Shqipëri. Foto nga: Shoqata Herpetofauna Shqiptare.

siderohet një hap i madh në mbrojtjen e këtyre specieve, ekspertët bëjnë thirrje për reduktimin e mbetjeve plastike si dhe një kujdes më të madh për breshkat detare. “Me një moshë që i kalon 200 vjetët, breshkat në dy shekuj kanë parë ndryshime të shumta në habitatin nënujor. Ndotja nga qeset apo shishet plastike është një “hall më shumë” për jetën e tyre,” përfundon profesor Haxhiu.

Restaurimet në Muze rikthehen pas 30 vitesh Fillimisht, të gjitha pjesët e enës iu nënshtruan procesit të shkripëzimit me qëllim konsolidimin e strukturave, e më pas për afro 9 muaj u punua për restaurimin. Gjëegjëza prej 296 pjesësh qeramike mori ditë pas dite formën e plotë të dolisë me lartësi 157 cm dhe diametër 128 cm, e cila në antikitet mbushej me verën që vinte apo nisej me anije nga Durrësi. Për Adrian Anastasin ka qenë një sfidë edhe krijimi i ekipit të restaurimit. Së bashku me të birin, Kristin, student në degën e arkeologjisë në Lion (Francë) ai ka punuar për shkripëzimin e pjesëve të dolisë, ndërsa më pas grupit të restauratorit me përvojë Ibrahim Reçi dhe djalit të tij skulptor restaurator, Amarildo Reçi, iu bashkua edhe Vullnet Lushkja, që zgjidhi problematikat me karakter teknik. Dr. Adriani shton se ky proçes i gjatë restaurimi, ka qenë “një kontribut i madh për të finalizuar punën tonë si arkeologë dhe unë u jam shumë mirënjohës këtyre njerëzve të mrekullueshëm”. “Ne muzeun arkeologjik të Durrësit prej gati 30 vitesh nuk realizoheshin restaurime të plota dhe me rëndësi të tillë shkencore,” tha për BIRN Alban Ramohitaj, drejtor i Kulturës Kombëtare Rajonale. “Mbi të gjitha jemi të kënaqur për rikthimin e një tradite, ku përvoja e specialistëve të viteve 1990 bashkohet me entuziazmin e të rinjve të talentuar,” shtoi ai. Dolia e restauruar duket se ka ndikuar edhe për të nxitur edhe idenë e ngritjes së një pavioni dedikuar arke-

Restauratori Ibrahimi Reçi dhe i biri, Amarildo Reçi, gjatë punës për restaurimin e dolia-s në Muzeun Arkeologjik Durrës | Foto : Gëzim Kabashi

Arkeologu Adrian Anstasi pas një zhytjeje në gjiun e Durrësit

Dolia, gjatë restaurimit në Muzeun Arkeologjik Durrës | Foto : Gëzim Kabashi

ologjisë nënujore në Durrës. Gjetjet nga kërkimet dhe projektet e arkeologjisë nënujore janë të shumta dhe jo të gjitha objektet e zbuluara janë nxjerrë nga uji. Sipas specialistëve, kronologjia e tyre në zonën detare të Durrësit fillon nga prehistoria dhe përfundon në ditët e sotme, çka e bën të domosdoshëm krijimin e një pavioni kushtuar zbulimeve nënujore.

soste kualitetin e saj. “Një rast i mrekullueshëm për tregti; blije verë të lirë dhe pas disa vitesh, shisje verë cilësore me tjetër çmim,” shpjegon Anastasi.

Dyrrahu antik, pjesë e tregtisë rajonale të verës Sipas arkeologut Adrian Anastasi anijet e specializuara për transportin e verës janë quajtur edhe “anije cisterna”. Në pjesën qendrore të hambarëve të tyre ato kishin të sistemuara enë të përmasave të mëdha, doli, me një kapacitet mbajtës prej 2.000 litra secila.Bashkë me to, në pjesët e lira të hambarit, kryesisht në kiç dhe në bash sistemoheshin edhe amfora të zakonshme. Anijet “cisterna” shkarkonin verë në portet ku ankoroheshin, dhe po aty ngarkoheshin me verë tjetër. Studimet e kryera, kryesisht nga arkeologë italianë, demonstruan qarkullimin e anijeve edhe në drejtim të brigjeve perëndimore të detit Adriatik. Zbulimi i reliktit me doli në gjiun e Durrësit, vërteton që dhe Dyrrahu ishte pjesë e kësaj tregtie te verës me shumicë-shprehet dr. Adriani. Nga ana tjetër, prania e këtyre anijeve në Dyrrah tregon gjithashtu se qyteti importonte, por dhe eksportonte verë. Rrushi balisk, që përmendin autorët antikë, prodhonte një verë e cila nuk ishte e cilësisë së parë, por siç theksonin ata, nëse kjo verë vjetrohej atëherë e për-

‘Dolia’ në eksponatet e pavijonin e arkeologjisë nënujore Sipas Drejtorit Rajonal të Kulturës Kombëtare, Alban Ramohitaj në Muzeun Arkeologjik Durrës po punohet për hapjen e dy pavijoneve të reja. “Ministrja e kulturës [Elva] Margariti, e cila në fillim të kësaj jave vizitoi muzeun, tha se grupe punonjësish nga Instituti i Arkeologjisë, muzeu dhe ministria do të punojnë paralelisht për hartimin e dy platformave shkencore,” tha ai. “Ato do të finalizohen me hapjen e pavijonit me objekte të Antikitetit të Vonë dhe Mesjetës në katin e dytë, si dhe pavijonit të Arkeologjisë nënujore në katin e tretë të muzeut arkeologjik të Durrësit,” shtoi Ramohitaj. Aktualisht në Muzeun Arkeologjik, që u përurua në vitin 2002 funksionon për vizitorët vetëm kati i parë me objekte të periudhës së hekurit dhe antikitetit.Dolia, që pritet të jetë një nga objektet më të rëndësishme në muzeun arkeologjik, është një dëshmi e fuqisë ekonomike, që kishte Dyrrahu në shek.1-2 p. Kr. Këto tipologji anijesh kërkonin edhe porte të specializuar për ngarkimin dhe shkarkimin e tyre. “Relikti i zbuluar dëshmon që porti i Dyrrahut i kishte këto kapacitete përpunuese, pra ishte në kuptimin e plotë një port i rëndësishëm,” përfundoi Adrian Anastasi.

Maj 2019

Blog

E shënuar në hartë si “rrugë kombëtare” një segment prej 50 kilometrash lidh qytetin e Burrelit me atë të Krujës duke kapërcyer male të larta të mbuluara nga pyje dhe përplot burime ujore që ofrojnë një spektakël të këndshëm.

E Gdhendur në Gur, Rruga Kombëtare SH 37

Foto ilustruese Pixabay.

Obeziteti po rritet më shpejt në fshatra sesa në qytete Normat globale të obezitetit midis njerëzve që jetojnë në fshat janë në rritje më të shpejtë sesa ato mes banorëve të qytetit, pjesërisht për shkak të qasjes më të madhe në zonat urbane të ushqimeve të shëndetshme dhe vende për t’u stërvitur, thonë studiuesit. Kate Kelland | Weforum.org

Segment i rrugës Burrel-Krujë fotografuar më 14 maj 2019. Foto: Gjergj Erebara/BIRN

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

a një rrugë për të vajtur nga Tirana në Burrel dhe një aventurë. Rruga është ajo që kalon pëgjatë luginës së lumit Mat, zgjat 90 kilometra dhe ka që mendojnë se është rruga më piktorePanoramë nga Lugina e Matit fotografuar nga ske në Shqipëri. rruga Burrel-Krujë më 14 maj 2019. Foto: ruga gjarpëron përmbi ko- Gjergj Erebara/BIRN dra duke ndryshuar nivel disa herë e duke ofruar njëherësh panorama malesh të larta e disi të largëta ashtu edhe pllaja që në pranverë qëllon të jenë të mbushura me lule dhe që kulloten nga lopët. Rruga e Matit dhe e Dibrës është gjithashtu një nga segmentet e fundit të rëndësishme në vend që ka mbetur me standardet e Luftës së Dytë kilometra ajo është lënë në kallBotërore, me kthesa të ngushta që drëmin e vet historik. E gdhendur në nuk lejojnë shpejtësi mesatare më të një mal të fortë, ajo kryen një ngjitje madhe se sa 40 kilometra në orë. të jashtëzakonshme nga 300 metra Megjithatë, në total kjo rrugë 90 ki- mbi nivelin e detit në 1250 metra, duke çarë përmes një lugine të lometra e gjatë han dy orë. Aventura është krahasimisht më e mbushur me pyje ahu e pishe si dhe shkurtër në kilometra por shumë më të çarë nga një numër i madh rrëkesh, e gjatë në kohë. Kjo ishte rruga e zgjedhur për kthimin nga qyteti i Burrelit për në Tiranë dhe kërkoi rreth 4 orë me makinë, duke përfshirë edhe ndalesat e shumta për fotografi apo për të shijuar panoramën. Ajo është etiketuar me emrin jo shumë të përshtatshëm “rruga kombëtare SH37”. Për pjesën më të madhe është e asfaltuar. Zbukurime në një mur mbajtës pranë fshatit Për një segment prej rreth 15 Komsi në Mat. Foto: Gjergj Erebara/BIRN

përrenjsh e ujëvarash. Në pjesën më të madhe, rruga është tashmë e troshitur dhe kalldrëmi antik është zhdukur. Por për disa kilometra pranë Qafështamës kalldrëmi ka mbijetuar relativisht mirë duke krijuar pamje të kthimit në një kohë të shkuar. Moti këtë të martë (14 maj 2019) ishte me re dhe shi, por uji i bollshëm i zonës përgjatë rrugës, pyjet e dendura dhe lartësia e madhe e maleve përreth të krijonin përshtypjen se zona përjeton vetëm mot me shi dhe mjegull. E gjithë lugina nga ana e Matit është pothuajse tërësisht e pabanuar. Unë rastisa vetëm një makinë në rrugë gjithsej. Pjesa më problematike e rrugës është aty ku kalldrëmi historik është rrëzuar, por në tërësi, një makinë gjysmë e lartë mjafton për një aventurë të tillë. Pasi kalon Qafështamën, rruga deri në Krujë është asfaltuar një dekadë më parë dhe ofron një surprizë tjetër të këndshme për këdo që nuk e ka parë ende “Malësinë e Krujës”. Një rrugë gjarpëron në mënyrë të vazhdueshme përmes luginave dhe në faqe të maleve të njëpasnjëshme deri sa del në Krujë, në një zonë që në përgjithësi është depopulluar shumë gjatë dekadave të fundit ndërsa natyra duket se është kthyer me forcë në hapësirën e lënë pas nga njerëzit.

Në një studim 33 vjeçar të trendeve në indeksin e masës trupore (BMI) në 200 vende dhe territore, shkencëtarët zbuluan se njerëzit në mbarë botën po shëndoshen gjithnjë e më shumë – me një peshë mesatare në rritje me 5 deri në 6 kg gjatë periudhës studimi – dhe se shumica e shtimit në peshë për shkak të shtimit të BMI-së në zonat rurale. “Rezultatet e këtij studimi masiv botëror rrëzojnë perceptimet e zakonshme se fakti që nëpër qytete jetojnë më shumë njerëz është shkaku kryesor i rritjes globale të obezitetit,” tha Majid Ezzati, një profesor në Kolegjin Imperial në Londër, i cili bashkë-drejtoi studimin. Ai tha se gjetjet treguan se “ne duhet të rishikojmë mënyrën sesi e trajtojmë këtë problem shëndetësor global”. Studimi, i botuar në revistën Nature, analizoi të dhënat e gjatësisë dhe peshës të rreth 112 milionë të rriturve në zonat urbane dhe rurale të 200 vendeve dhe territoreve midis vitit 1985 dhe 2017. BMI-ja është një shkallë e njohur ndërkombëtarisht që tregon nëse dikush ka një peshë e shëndetshme. BMI-ja llogaritet duke pjesëtuar peshën e një personi në kg me gjatësinë e tij në metër katrorë dhe një BMI midis 19 dhe 25 konsiderohet e shëndetshme. Studimi zbuloi se midis vitit 1985 dhe 2017, BMIja mesatare rurale u rrit me 2.1 te femrat dhe meshkujt. Në qytete, megjithatë, rritja ishte përkatësish 1.3 te femrat dhe 1.6 te meshkujt. Studiuesit përshkruan “ndryshime të habitshme” në gjeografinë e BMI-së. Në vitin 1985, burrat dhe gratë urbane në më shumë se tre të katërtat e vendeve të studiuara kishin BMI më të larta sesa homologët e tyre në zonat rurale. Por 30 vjet më vonë, hendeku i BMI-së midis banorëve urbanë dhe ruralë në shumë vende u zvogëlua në mënyrë dramatike, apo edhe ndryshoi anasjelltas. Kjo mund të jetë për shkak të disa disavantazheve për njerëzit që jetojnë në fshat, thanë studiuesit, duke përfshirë nivele më të ulëta të të ardhurave dhe arsimimit, disponueshmëri të kufizuar dhe kosto më të larta të ushqimeve të shëndetshme dhe më pak qendra sportive. Ezzati tha se ndërsa diskutimet rreth shëndetit publik shpesh përqendrohen në aspekte negative të jetës në qytet, këto gjetje tregojnë se jetesa në këto të fundit i ka disa përfitime. “Qytetet ofrojnë një sërë mundësish për ushqyerje më të mirë, më shumë aktivitet fizik dhe rekreacion, dhe shëndet të përmirësuar përgjithësisht,” tha ai. “Këto gjëra shpesh janë më të vështira për t’u gjetur në zonat rurale.” Marrë me autorizim nga Weforum. org. Obesity is rising faster in the countryside than in cities, study finds

No.

May 2019 Monthly

Albania Awarded Millions With Tenders Classified As Secret The Albanian government has significantly increased the number of procurements classified as ‘state secret’, raising fears that the law on classified documents is being abused to avoid transparency and accountability, while adding costs to the state budget.

Illustrative photo by Pixaby.

COMMENT

INVESTIGATION

EU Election results only worsen Balkan’s bleak perspectives

Cigarette Smugglers Find Safe Harbour in Montenegro, Again

With the far right making further clear advances in the weekend’s European elections, the EU’s big players will likely become even more cautious about enlarging the club to include the Western Balkans.

Synonymous with cigarette smuggling in the 1990s, Montenegro is again the hub of a global tobacco smuggling scam funnelling millions of copycat cigarettes into the EU through the use of ‘ghost’ ships and shell companies.

May 2019

INVESTIGATION

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

n December 2018, a payment of 187 million lek (€1.53 million) appeared in the treasury database of the Ministry of Finance. The payment was made by National Agency for Information Society, NAIS, to Albsig – an insurance company part of the Kastrati Group. Albsig is a not a company well-known in the tech sector. The transaction in the database with the description ‘payment for insuring the building of NAIS,” was unusual because of the type and the relatively high amount that was being transferred. Insurance contracts usually guarantee a policyholder – in this case NAIS, that they will be reimbursed for damages incurred during the insured period. The cost of insurance, known in technical lingo as a premium, depends on the risk and probability of the policy event. Usually the premium fluctuates between 0.1 percent to 2 per cent of the insured object or covered loss. With an insurance policy of 1.5 million euros, NAIS, is assumed to have sought coverage for a catastrophic policy event like fire, an earthquake or flooding, with a minimal value of 100 million euro of damages and a maximal value of 1 billion euro – dependent on the ration between premium and covered loss. It’s unclear what danger or cataclysm the NAIS building faced to justify such a high insurance premium for a single calendar year. The contract between NAIS and Albsig has been

categorized as a state secret, a growing trend seen in 2018 in state procurement. Data obtained by BIRN through the freedom of information law show that classification of public procumbents as state secret has seen an exponential growth since the centre-left Prime Minister Edi Rama came to power. From 2014 to 2018, hundreds of public contracts were classified as secret in an array of areas, including information technology, the upkeep of government buildings and government

services. According the High State Auditing Office and experts from civil society, contract classified as secret bring negative effects for the state budget, limiting competition among economic operators and raising costs. Queried by BIRN through a spokesperson, Prime Minister Edi Rama did not respond to a request for comment on the reasons why the government had come to use more gallantly the classification state secret for public procurement.

Confidential Road Contracts The month of December is known in Albania for high budget expenditures that have come under fire from the International Monetary Fund and the Central Bank. Part of these expenditures in 2018 belong to the Albanian Road Authority, which only in December made several payments between one and 15 million euros to the construction companies like “2 T”, “Agbes”, “Alb Star”, “C O B I A L”, “Euroteorema”, “Geci Albavia” and “Gjikuria”. BIRN filed a FOI request for the contracts but the Authority failed to respond within the timeframe provided by the law. After a complaint by BIRN with the Freedom of Information Commissioner, the director of the Road Authority, Sonila Qato responded by declaring that she considered the contracts as ‘confidential’ and as such, refused to make them public. BIRN appealed again with the Freedom of Information Commissioner and the Authority received an administrative fine for not handing out the public documents. Despite the fine, Qato refused to make the documents public. In an email she said that she will challenge the ruling of the commissioner in court.

BIRN appealed again with the Freedom of Information Commissioner and the Authority received an administrative fine for not handing out the public documents. Despite the fine, Qato refused to make the documents public. In an email she said that she will challenge the ruling of the commissioner in court.

To add insult to injury, some public institutions like the Albanian Road Authority, deem simple public procurement contracts for road construction and maintenance as ‘confidential’, limiting access to the media and the public. Bum in classified contracts According to the law on classified information, state secret is considered a type of information whose unauthorized exposure would risk national security. Documents that are considered state secret, based on their content and the value of information included are divided in four categories: top secret, secret, confidential or restricted. Data obtained by BIRN through a freedom of information request, show that during the last 10 years, public institutions in Albania, classified 236 procurement contracts. The data was obtained by the National Security Agency, NSA, the institution tasked with protecting state secrets and holding a record of classified documents. This number includes contracts classified as restricted, confidential and secret, while the NSA said that currently the Albanian state did not have any contracts classified as ‘top secret.’ From 236 contracts classified from 2088 to 2018, 20 belong to the period when the previous government headed by the centre-right Prime Minister Sali Berisha was in power. Meanwhile the bulk or 216 contracts were classified after centre-left Prime Minister Edi

May 2019

CLASSIFIED CONTRACTS 2008-2018

The Prime Minister’s office is only one of the institutions signing classified contracts. Another institution is the Directory of Government Services, which provides services to high government officials, caring after state residences, villas and holding receptions. The Directory of Government Services signed 26 classified contracts between 2015 and 2018. Twelve of these contracts were signed in 2018.

CLASSIFIED CONTRACTS DIVIDED BY INSTITUTIONS

“Data on classified tenders is not public, which gives the contracting authority the possibility to choose one single operator, even though the classification might not be justified,” said Redion Qirjazi, manager of the security program at the Institute for Democracy and Mediation. “This is not a standard procurement practice and the audits of the High State Auditing Office have shown a lack of competition in classified tenders,” he added. Rama came to power, from 2014 to 2018. The year that registered more classified contracts was 2018 with 76 contracts, including the 1.5 million payment made by NAIS to Albsig. Similar insurance policies are unheard of for the Albanian state. Apart from car insurance for third party damages for the fleet of government automobiles, the Albanian state does not normally cover itself with insurance. In an attempt to find out more on this contract, in January 2019 BIRN filed a freedom of information request with NAIS seeking a copy of the contract. Initially NAIS did not respond, but after BIRN filed a complaint with the Freedom of Information Commissioner, was forced to respond, relying that the contract was classified as ‘secret’ and could not be disclosed. Later, following a second complaint from BIRN, NAIS was forced to apply point 5, article 17 of the Freedom of Information Law, which forces state bodies to review the classification of a document upon a FOI request. NAIS declared that it had declassified partially the contract, revealing that the timeframe of the insurance policy was 12 months, but it did not reveal the covered loss or the obligations of Albsig in case of a policy event. NAIS did not respond to query for comment sent in March by BIRN, when it was asked what kind of

procurement format it used for the contract - whether it was a direct contract and why was it classified as secret. NAIS also did not respond on how the premium of the policy has been calculated and what benefits the contracting authority saw in this expense. Added costs During the government of former Prime Minister Sali Berisha from 2019 to 2013, classified contracts were the domain of security agencies. From 20 contracts awarded during this period, eight belong to the General Prosecutor’s Office, 10 belong to the State Information Service and two to the National Security Agency. After 2013, other institutions started classifying expense contracts as state secrets. NAIS is the institution with a record amount of classified

contracts in this period - 18 of them in 2017 and 28 in 2018. The State Information Service – Albania’s spy agency, pales in comparison, with only six classified contracts in 2018. One of the institutions classifying procurement contracts after 2013 is also the Council of Ministers. The office of Prime Minister Edi Rama signed one secret contract in 2017 and one in 2018. The secret contract signed by the Prime Minister’s office with the company AD-Star on December 18th 2018, had a value of 56 million lek [€458,387). AD-Star is a construction company headquartered in the small town of Kelcyra. Because the contract is classified, it’s impossible to find out what kind of procurement procedure was used or the nature of the work contracted.

During the government of former Prime Minister Sali Berisha from 2019 to 2013, classified contracts were the domain of security agencies. From 20 contracts awarded during this period, eight belong to the General Prosecutor’s Office, 10 belong to the State Information Service and two to the National Security Agency. After 2013, other institutions started classifying expense contracts as state secrets. NAIS is the institution with a record amount of classified contracts in this period 18 of them in 2017 and 28 in 2018.

BIRN was not able to identify in the treasury payments database the classified contracts of the Directory of Government Services, but an analysis of the expenses of this institution reveals that its tenders were related to things like roofing for government villas, furnishings and media services. According to the High State Auditing Office, secret procurement procedures bring obvious disadvantages by limiting competition among economic operators, bringing added costs for taxpayers. “Regarding procurement procedures, it was found that secret or military procurement procedures, which are not carried out in accordance with public procurement rules [not through the online system of the Public Procurement Agency but through envelopes] the effect on competition is negative, showing in tenders that are won at the total procurement value, making savings in this case zero,” writes the High State Auditing Office in its 2018 performance annual report. To highlight the negative effects on the state budget of this practice, the High State Auditing Office, analysed the differences between products and services procured through secret and military contracts and those contracted based on the procurement law, noting a difference in cost between 10 per cent to 20 per cent, or a value amounting to 720 million lek (5.9 million euro). The High State Auditing Office called for the improvement of the legislation on secret procurement. “It’s the legal framework that allows procurement without competition, a vacuum that has been used by contracting authorities, adding negative effects for the state budget,” adds the State Audit. Worried about the increased number of secret procurements are also civil society actors, who in tune with the High State Auditing Office argue that classified tenders stifle competition. “Data on classified tenders is not public, which gives the contracting authority the possibility to choose one single operator, even though the classification might not be justified,” said Redion Qirjazi, manager of the security program at the Institute for Democracy and Mediation. “This is not a standard procurement practice and the audits of the High State Auditing Office have shown a lack of competition in classified tenders,” he added.

May 2019

INVESTIGATION

Cigarette Smugglers Find Safe Harbour in Montenegro, Again Synonymous with cigarette smuggling in the 1990s, Montenegro is again the hub of a global tobacco smuggling scam funnelling millions of copycat cigarettes into the EU through the use of ‘ghost’ ships, shell companies and fake paperwork. BY | BIRN | ARIJ

n the early hours of March 16, 2015, a fishing boat named the Zahra moored metres off a rocky, remote stretch of Messara Bay, on the southern coast of the Greek island of Crete. The Zahra sailed under the flag of the African island nation of Sao Tome and Principe. Its crew was Ukrainian and its cargo – 34 million cigarettes – had likely been produced in Bosnia and Greece for companies based in Kosovo before being sold to a Liberian offshore firm based in the Montenegrin port of Bar. The cargo’s final destination was, on paper, Libya, but waiting on the shore of Crete was a convoy of trucks ready to receive the cigarettes via conveyor belt, before fanning out across the European Union. It was smuggling operation with links across the globe. Using shipping notes, leaked emails and law enforcement reports, the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, has uncovered that up to 840 million so-called ‘cheap white’ cigarettes have been exported from Montenegro by a clutch of mostly offshore firms using similar routes and often the same ‘ghost’ fishing boats or small cargo ships, sailing the Mediterranean without transmitting their positions. Most shipments listed Libya as their final destination, but Egypt, North Cyprus and Lebanon also featured. Cheap white cigarettes are imitations of well-known brands but which do not breach trademarks; they are produced legally in one country, but then smuggled and sold elsewhere. They represent the fastest growing sector of the illicit tobacco trade in the EU. BIRN, working with the Arab Reporters for Investigative Journalism, ARIJ, has identified at least 17, possibly as many as 20, questionable shipments from Bar since 2014. The EU’s anti-fraud office, OLAF, which has been investigating the trade, found that seven had been “seized for smuggling” and a further three raised red flags. The remaining seven to ten share many of the same characteristics as those being investigated by law enforcement [see table - ships for infographics]. Less than half of the “cheap white” cigarette cargo leaving Montenegro was seized. The rest, if successfully smuggled into the EU, would have brought profits of roughly 52 million euros for those selling the goods on the black market – and a loss of up to 153 million euros to EU taxpayers, based on the UK’s current excise for cigarettes, where duty is highest. In the EU’s most recent report, from April 2018, on Montenegro’s progress towards meeting the criteria set for its eventual accession, the bloc’s executive arm, the European Commission, described the port of Bar as “a

platform for smuggling counterfeit cigarettes into the EU together with legally produced and illegally traded cigarettes”. Scrutiny from the EU appears to have slowed the flow of ‘cheap whites’ and OLAF insists it has since received good cooperation from the authorities in Podgorica, but the offshore firms behind the scheme do not appear to have faced any sanction. Fresh fears have now been raised about the opening of a new free trade zone in Montenegro for a new cigarette factory producing “cheap whites”. This has renewed doubts over the willingness of Montenegro’s leadership – largely unchanged at the top for some 30 years – to root out the organised crime and cigarette smuggling that flourished during the collapse of socialist Yugoslavia in the 1990s and has now infiltrated the port of Bar. The inaction may have consequences for Montenegro’s 620,000 people by complicating the country’s path to EU membership. Montenegro’s customs administration told BIRN it was making progress in the fight against cigarette smuggling. Rusty warehouse To date, dozens of sailors have been thrown in jail, or are facing prison sentences, for their part in smuggling cigarettes into the EU from ships travelling between Montenegro and Libya. But four firms linked to the mass export of cheap whites from Bar – New Eastern Management, Kosova Tobacco, Range Enterprises and Velex Europe Corporation – as well as intermediaries, factories, customs officials and others in the wider logistical operation have not been accused of any offence nor faced any sanctions. Officials from OLAF argue offshore cover makes it difficult to identify the people behind them, but reporters from BIRN and ARIJ have uncovered important leads for three out of the four. New Eastern Management Inc, a Liberian company whose ownership is blanketed in secrecy, even for offshore standards, is one such firm. It was behind the Zahra shipment seized by Greek coastguard in March 2015. It is headquartered at a non-existent address – 80 Broad Street – in Liberia’s capital, Monrovia. The address is home to tens of thousands of other offshore firms, all legally administered by a privately run registry based in the US state of Virginia, which itself is managed by an offshore company. The Liberian registry told BIRN/ARIJ that it could not provide details of the owners or directors. But while the ownership of New Eastern Management may be nebulous, its actual home is much more down to earth, according to numerous public records: a rusty warehouse, No. 25, in the Free Zone Port of Bar. From there, the Zahra picked up its cargo

Illustrative photo of smuggled cigarettes seized by Egyptian Army in December 2016. Photo: Egyptian Army.

of 34 million ‘cheap white’ cigarettes in February 2015 including ‘Royal Blue’, likely produced in the then state-controlled Tobacco Factory Sarajevo, FDS, in the Bosnian capital. GR-branded cigarettes found on board the seized vessel are made by the SEKAP plant in northern Greece, at the time controlled by Greek-Russian billionaire businessman Ivan Savvidis, who was described in a recent New York Times article as “the Kremlin’s man in Greece.” Neither firm would confirm or deny whether these specific packets had been made in their respective factories – counterfeits of “cheap whites” are not uncommon – but court documents and interviews with intermediaries and producers show that their products have been exported by New Eastern Management to Libya in recent years. The cigarettes on board the Zahra were destined, on paper, for Libya but the cigarettes never arrived, or at least were never offloaded in Libya. Instead, the Greek coastguard caught the ship’s six Ukrainian sailors offloading boxes of cigarettes along specially designed conveyor belts, powered by generators, onto four waiting trucks. EU and Greek authorities believe that, had they not been intercepted, the cigarettes would have wound up on the black market, likely in duty-heavy countries such as the UK or Ireland, evading six million euros in taxes [http:// directnews.gr/greece/77378-krhth-misosaionas-poines-se-epta-gia-to-ploio-me-ta-34ekatommuria-paketa-lathraion-tsigaron-vinteo-foto.html] and netting the smugglers an estimated 3.4 million euros in profits. The six Ukrainians sailors were each sentenced to eight years in prison in June 2016 based on reports in the local press. BIRN and ARIJ have discovered that this was not the first time the Zahra had left Montenegro laden with ‘cheap whites’, and not the last time New Eastern Management Inc would be caught allegedly smuggling cigarettes from the port of Bar. A lick of paint Shipping documents obtained under Freedom of Information requests from Montenegrin customs show that the Zahra had already made two identical voyages for New Eastern Management in 2014 and January 2015, apparently undetected, carrying at least 72.8 million cigarettes from Montenegro to, purportedly, the Libyan company Umal Behar Shipping. The Kosovo firm with which New East-

ern Management cooperates – Kosova Tobacco – made two earlier deliveries from 2014 when the ship was under its previous name of ArRaqqah, carrying 40 million cigarettes to the same Libyan firm. While ArRaqqah and Zahra have never been formally linked, BIRN/ARIJ have determined that the ships are one and the same, according to an analysis of damage to the vessel as well as the positioning of signs and lettering [insert picture of analysis here]. Based on photos posted to ship-spotting websites, it is likely that the ArRaqqah was renamed and repainted cobalt blue in Montenegro’s Bay of Kotor after the two Kosova Tobacco deliveries in 2014. Winterfell, a cargo ship registered in Togo, left Montenegro in May 2014 carrying 170 million cigarettes of an unspecified brand – described as a “huge quantity” by OLAF – for New Eastern Management to an Egyptian company in Port Said. This information was contained in a letter sent by OLAF, in April 2017 [Salvatore Catania], and obtained by BIRN/ARIJ, requesting assistance from Egyptian customs to trace the shipment and outlining its concern about “bulk loading” in Bar, Montenegro. “Bulk loading” is when boxes are stored loosely on the vessel, rather than in a container, making it easier to unload goods outside of a port. OLAF’s head of the ‘tobacco and counterfeit goods’ unit, Salvatore Catania, told BIRN that the use of fishing boats to transport cigarettes was also a red flag to authorities. There is no direct evidence that the New Eastern Management and Kosova Tobacco shipments that escaped interception – four carried by the Zahra/ArRaqqah and another by Winterfell – ended up being smuggled into the EU, but the transfers bore many of hallmarks as those halted in Greece and raised a number of OLAF’s red flags. In June 2017, New Eastern Management repeated a similar operation to the earlier Zahra trip with identical results: the ship, the Golendri, was seized as it was about to unload around 31 million cigarettes onto the Crete coastline. The cigarettes likely came mainly from SEKAP, but also “Royal Blue” cigarettes were found on board, a brand produced by FDS. Six Ukrainian sailors denied charges of smuggling according to local media. A lawyer involved in the case, speaking to BIRN on condition of anonymity, said that all the accused had been found guilty in November 2018.

May 2019

BIRN was unable to confirm this independently with the court. . Catania told BIRN that OLAF launched its own action in 2017 into the activities at the Free Zone. He declined to elaborate. “We carried out an investigation in Montenegro in 2017, and the cooperation we received from authorities was good,” Catania said. He said that since then fewer vessels had been “loading cigarettes in bulk from Montenegro” but that the job of identifying the firms behind the operation remained difficult. “If the ship owners and the business owners are in Liberia or British Virgin Islands it is difficult to get information,” he said. Lamenting a “lack of international judicial cooperation,” Catania said the smugglers were smart. “They have made it difficult to see who is behind a company.” In response to questions about attempts to disrupt the wider smuggling network behind the “cheap white” scheme, Greek customs said it could not comment on ongoing investigations. New Eastern connections While it is not known who are the actual owners of New Eastern Management, documents obtained by BIRN/ARIJ show the firm works closely with Kosova Tobacco, which is owned by a wealthy Kosovo family. The FDS factory in Sarajevo told BIRN/ ARIJ that Kosova Tobacco had an exclusive contract to distribute Royal Blue in Africa and the Middle East but never had a direct relationship with New Eastern Management. All New Eastern Management exports of FDS products from Bar to Libya should, however, have passed through Kosova Tobacco. Montenegrin shipping documents also show New Eastern Management and Kosova Tobacco exported from Bar to the same Libyan firm, Umal Behar, with the same ship in 2014. And shipments by New Eastern Management purchased from SEKAP in Greece were routed through Pristina-based International Trade IncSphk, according to a statement by the firm’s owner provided as evidence to Greek courts related to the Golendri ship and obtained by BIRN/ARIJ. On paper, International Trade Inc’s director is Kosova Tobacco employee LulzimGashi, and is based at the same address, further proving the close ties between Kosova Tobacco and New Eastern Management. International Trade Inc’s owner, EvangelosSiontas, told BIRN that he had sold SEKAP cigarettes for both the Golendri

and Zahra ships, but insisted that neither he nor New Eastern Management had done anything wrong. “The problem wasn’t through the Montenegrin [New Eastern Management] or our side, the problem was the Libyan side,” he said, referring to the Zahra. “We received documents showing the goods had reached Libya.” BIRN was unable to contact the Libyan firm Umal Behar, which was not accused of any wrongdoing in the Greek court case. Siontas added that International Trade Inc had not worked with New Eastern Management for the last three years. He said that although LulzimGashi was, on paper, still a manager of International Trade, in practice this was no longer the case. Kosova Tobacco is owned by the Govori family, which controls a string of companies including a major bank, Banka PërBiznes. Despite Kosova Tobacco’s links to these smuggling operations, it appears to have faced no sanction or been accused of any crime. It did not respond to requests for comment. Since 2014, the Sarajevo cigarette factory FDS has sold goods to Kosova Tobacco, which listed New Eastern Management as the consignee, some of which appear to have ended up being allegedly smuggled on board the Zahra and on the Golendri. FDS continued to make sales to Kosova Tobacco for delivery to Libya until at least July 2017, even after multiple seizures, according to a Bosnian tax spreadsheet secured by BIRN/ARIJ. In 2014, FDS was majority-owned by the state, but in 2016 it was purchased by an Austrian investment fund. FDS director Mustafa Bibic said Kosova Tobacco had worked with the Sarajevo factory since 2002 and was a reputable firm. “We continued to work with Kosova Tobacco. I think they acted completely reasonably,” Bibic told BIRN/ARIJ. “As far as I know,” he said, “Kosova Tobacco had stopped doing business with New Eastern Management.” New Eastern Management is not the only group to have been accused of international smuggling out of Montenegro’s port of Bar with SEKAP-purchased cigarette. Montenegrin shipping documents show that Velex Europe Corporation of Panama has also been exporting large quantities of cheap whites to Libya. BIRN/ARIJ have pinpointed four shipments of ‘cheap whites’ by the firm between August 2014 and November 2016. Three appear to have been investigated by Greek authorities, although Velex’s name has been mentioned in connection with only the most recent case, involving a Russian fishing boat – RS 300 number 97. It left Montenegro with 20 million cigarettes on board, declaring its final destination as the Lebanese capital Beirut. On November 27 2016, Greek authorities seized the fishing vessel with its cargo. According to a letter provided to the Greek parliament by customs, the ship had been commissioned by Velex but the receiver, Beirut for Transit SAL, claimed it had no involvement in the transfer, raising suspicions that the cigarettes were again destined to be smuggled. Among the cigarettes found on board were brands made by SEKAP and exported to Montenegro in 2014. A criminal investigation was launched into the case in September 2018, according to Greek media. BIRN/ARIJ has been unable to identify the owners of Velex, of which no clues are provided in paperwork obtained from Panama. In a statement issued by its new owners, Japan Tobacco International, SEKAP told BIRN that it was “aware of the historical allegations regarding SEKAP”. “It would be inappropriate for us to comment on the specifics of ongoing investigations or legal proceedings,” the firm added. Tug boats and tow contracts Another Liberian firm, Range Enterprises, has also made at least one shipment of “cheap whites” from Bar to Libya aboard the fishing boat Grot Yug. The same ship was seized in

September 2015 off the northern coast of Crete by the Greek coastguard, which reported finding “a large quantity of smuggled cigarettes” for which there was no bill of lading. Official photos showed that the cargo included Gold Mount and Raquel Slim brands. Six Ukrainian sailors were arrested, according to Greek media. While the Range Enterprises shipment has not been formally confirmed as the same as that seized by Greek authorities, the two shipments share many similarities. OLAF told BIRN in a statement that the Grot Yug had been carrying 2,300 cases of cigarettes and had declared its final destination as Libya when it was seized. Documents released by Montenegrin customs regarding cigarette shipments from Bar to Libya from 2013 to 2016 included just one shipping document for the Grot Yug. The shipment was commissioned by Range Enterprises and was carrying 2,550 cases, including Gold Mounts, found on board the seized ship, to Libya. The exact date of the departure in 2015 is unclear from the shipping document. Range Enterprises links to the cheap white trade do not appear to have hindered its operation at the Port of Bar. The firm attempted to expand its business with a request to rebuild a warehouse in the Free Zone, according to a document lodged at the local municipality in 2017. Despite repeated enquiries, Bar municipality was unable to say whether or not the application had been approved. The documents reveals a link to Greek businessman KonstatinosEleftheriosFyrogenis, a key figure in the controversial production of Egypt’s most popular brand of cigarettes – Cleopatra – in Montenegro. He has also held a small stake in the factory producing Raquel cigarettes in Cyprus. His name appears on a document filed to the local council in Bar as part of a planning application for a warehouse in the port. He did not respond to repeated requests to clarify his role in Range Enterprises. The firm’s controversial business also did not prevent it from carrying out charitable work, as per a press release issued in April 2016 by port authorities. That announced that the port, Range Enterprises and Optimum Company – a major shipping agent – would take part in charity work on behalf of the Red Cross. https://www.portofadria.me/-novosti-new/ date/2016-04/page/1 ‘New threat’ In its 2018 progress report, the European Commission said there remains “persistent concerns” relating to the fight against the illicit tobacco trade through Montenegro, especially the port of Bar. While it said Montenegro had stepped up its cooperation with European customs authorities, more needed to be done in terms of systematic cargo checks, proactive investigations and more frequent use of financial probes to go after “the organised criminal set-up” behind the smuggling. According to Montenegrin authorities, an unnamed Europol officer visited Montenegro in October 2014 to evaluate the country’s fight against cigarette smuggling. The officer raised serious concerns about poor security at the zone including fencing described as “symbolic”, a rusty lock on the tobacco warehouse and the presence of a large number of goats. The officer also discovered customs officials were allowed to inspect warehouses only during their official working hours of 0700 to 1400. In a statement to BIRN/ARIJ, Montenegrin customs said it now has full access to the port and that security had been improved. Comparisons, however, between historic images of the Free Zone and recently taken photos show that the some of the perimeter fence is unchanged. In a further statement, Customs explained that “the container terminal” is surrounded by “a special fence, and it is entered through an entry/exit gate which is under video surveillance and equipped with a reader system for cards and license plates of transport vehicles, so the movement of people and goods is con-

stantly monitored in this concession area by Port of Adria”. Customs added that it was working with a range of international tobacco firms, organisations and governments to tackle cigarette smuggling and was carrying out “more frequent inspections of companies in the cigarette trade business”. Concerns are now being raised about the opening of a new free economic zone centred on a cigarette factory in Podgorica owned by UAE-based BMJ Industries. The firm bought Montenegro’s state-owned tobacco factory DuvanskiKombinatPodgorica, DKP, in 2016, and moved quickly to shutter it and open a new, modern production facility at the bespoke free economic zone approved by the Montenegrin government. But in the few months while DKP remained open, BMJ-appointed director IsatBoljevic set up an illegal operation to produce and sell 3.9 million packs of cigarettes on the black market in Montenegro and abroad. He pleaded guilty to smuggling offences in February 2018 and was jailed for nine months. Among the cigarettes produced under Boljevic’s illegal operation was the BMJ brand ‘Mac’, which is also one of the most common cigarettes on the black markets of North Africa, according to a report published in July 2017 by auditors KPMG on behalf of US-based tobacco giant Philip Morris. One of the shipments of alleged contraband from Montenegro highlighted by OLAF was the Med Patron, seized in July 2017 by the Spanish navy having been loaded in the port of Bar. On board were found the brands Napoli Red and Blue, according to videos from Spanish news media, which are produced by BMJ. BMJ told BIRN in a written statement that it did not tolerate smuggling, adding Boljevic was “relieved of his duties” when it learned of the allegations against him. It added that it was unaware of claims that its products were among the most popular on the North African black market, adding that the study making the allegations was sponsored by competitor Philip Morris International. It also queried the use of the term “cheap whites”, describing it as a term created by “big tobacco” in order to “defame our brands as they grow in popularity and threaten the market share of global leading brands”. The firm also stressed that the Napoli cigarettes found aboard the Med Patron were likely counterfeit. Ana Gomes, a Portuguese member of the European Parliament, has raised concerns about the opening of a new free zone for the new cigarette factory, given “the continuing issues surrounding illicit tobacco products entering the EU from the free trade zone at the port of Bar”. She told the parliament that such developments “present a new threat which could result in an increase in the number of cigarettes being smuggled into the EU from Montenegro”. The European Commission, in response, said it was closely monitoring the situation. Regarding the concerns raised by Gomes, BMJ told BIRN: “There is absolutely no reason for Ana Gomes to be concerned, we support the local economy by employing local labor and purchasing local material. “We fully understand that historically Montenegro has a bad reputation due to the tobacco smuggling organized by the Big Tobacco Industry in/via Montenegro.” In an interview with BIRN, Gomes said that the issue of cigarette smuggling through Montenegro needed to be taken “very seriously” by Brussels. “There has to be implications in terms of demanding that they clean up their act,” she said. “It cannot be overlooked, because of the amount of money being lost from public coffers but because these criminal organisations involved in organising cigarette smuggling have clear links to terrorist organisations. “This period of negotiations must be, as it has been in other cases, a period of transformation of the country and if the country is depending on this kind of illegal, criminal activity to survive economically, I think the role of the EU is to [..]demand this transformation.”

May 2019

ANALYSIS

Balkan Roma Say Discrimination Becoming a Political Tool Intolerance has become the norm, Roma activists in the Balkans say MARTIN DIMITROV, MAJAZIVANOVIC, ANJAVLADISAVLJEVIC, MLADENLAKIC AND BLERTABEGISHOLLI

recent spate of attacks against Roma in the Balkans has triggered warnings that political parties are seeking to exploit anti-Roma sentiment in the hunt for votes. An apparent uptick in incidents in the region, notably in Bulgaria, Serbia and Croatia, has seen members of the Roma community – long marginalised across Europe – targeted for abuse and violence. Firm statistics are hard to come by and many incidents go unreported, but some in the Roma community speak of worsening anti-Roma sentiment fuelled by rightwing political parties. “Intolerance in Bulgaria has become the norm,” said TsvetanAngelov, a Roma activist with the organisation Rom Romesa, which works to foster dialogue between local authorities and Roma communities in Bulgaria. “Until recently, parties used Roma votes to win elections. Now, they seek the voices of those who hate the Roma to do the same.” ‘Racist’ policy proposal in Bulgaria Last month, thousands of Bulgarians in the north-central region of Gabrovovandalised and burned homes in a Roma-populated area. Authorities in the area have demolished illegally-built Roma homes and many in the community have fled. Trying to calm tensions, Bulgaria’s deputy prime minister and former mayor of Gabrovo, TomislavDonchev, reached for the same stereotypes employed by those behind the violence and nationalist parties now in government. “People’s anger is justified,” he told the crowd. “Some social groups feel they have more rights than the rest, abusing the welfare system.” The violence followed an incident in January in which two young Roma men from Voyvodinovo, a town in central Bulgaria, were accused of beating an off-duty Bulgarian Special Forces soldier. The news spread like wildfire on Bulgarian social media accounts and hundreds of people came out in protest. The United Patriots, an alliance of ultranationalist parties that is part of Bulgaria’s ruling coalition, seized on the anger; VMRO, a right-wing party within the alli-

ance and led by Bulgaria’s acting Defence Minister KrasimirKarakachanov, used the incident to unveil what it called its concept to integrate the ‘Gypsy ethnicity’, a derogatory term widely used in the Balkans for Roma. It proposed ending welfare payments to Roma who refuse to work or send their children to school or if they demonstrate an “expensive lifestyle incongruous with their socially disadvantaged status”, and advocated making abortions free for Roma women. Rights groups said the proposals were racist. Serbian state ‘nourishing extremists’ In Serbia, where a 2011 census put the number of Roma at 147,000, a mob armed with baseball bats attacked residents of three Roma settlements in the southern city of Leskovac on May 11. Police arrested seven minors the following day. Osman Balic, a senior official of the League of Roma, an informal coalition of 60 NGOs working to improve the position of Roma, said the attack was not an exception but increasingly the norm. “The state is nourishing extremists and special social groups that, for the purposes of the regime, do what they do,” he said. “Leskovac is only a clear manifestation of the conditions we face on a daily basis.” Balic said the response of Serbian authorities often discouraged Roma from seeking support. “When we complained to state institutions it resulted in anti-Roma feelings among state officials who would say, ‘what do these Roma want now?’.” He said there was a Europe-wide phenomenon of discriminating against Roma in order to gain votes. A report last year by Serbia’s rights ombudsman cited 63 cases in which the rights of national minorities were violated. Almost 60 per cent involved Roma people. Incidents unreported In Croatia, which like Bulgaria is a member of the European Union, studies suggest 75 per cent of some 25,000 Roma live in segregated settlements in dire conditions.

Roma community in Bosnia. Photo: BIRN

Of 33 reported hate crimes in Croatia last year, two were against Roma, but David D. Orlovic, director of the Roma National Council, an umbrella organisation that promotes the rights of Roma, said many incidents involving Roma went unreported. In September last year, when a group of Roma people became involved in a fight near a Zagreb school, residents gathered to call on local authorities to forcibly remove Roma families from the area. The following March, Human Rights House Zagreb said Croatian media reports that stressed the ethnicity of those involved in the brawl fuelled the tension. Orlovic said there had been a “systematic increase in incidents.” “We registered a very large increase in incidents on public transport that go no further than verbal abuse. It does not go as far as physical attack… [but] clearly shows that discrimination is experienced not only by the passengers but also by the employee, the driver etc,” he said. “Now, a walk in the park with a dog can result in an incident if you are recognisable as Roma.” Complaining about their Roma neigh-

bours, two Croats in the northern Croatian region of Medjimurje – one a veteran of the country’s 1991-95 war and the other an 18-year-old nationalist – have called for a protest on June 1 under the slogan ‘I want a normal life’. Almost half of all Croatian Roma live in the area, where a number of public officials have come out in support of the protest. Benjamin Ignac, a Roma from Medjimurje and member of the European Roma Rights Centre, said local Roma were scared. “I don’t think my parents have been into town since they announced the protest. They’re reluctant to go, although all the services we need are located there,” Ignac told BIRN. With European Parliament elections getting underway, Ignac said, “local government is heavily using the ‘anti-Roma’ tactic to win the sympathy of the majority population.” ‘Hidden’ discrimination In Bosnia, prominent Roma activist DervoSejdic said there were isolated cases of physical violence or hate crimes

May 2019

European Elections: Turnout Rises in Balkans, Central Europe The European Parliament elections concluded on Sunday with a higher voter turnout in many of the Balkan and Central European states - reflecting the wider trend across the European Union. MARTIN DIMITROV, MADALINNECSUTU AND ANJAVLADISAVLJEVIC | BIRN |

Roma community in Tirana during a protest against discrimination.

against Roma, “But in every other respect, Roma are facing discrimination.” He cited the lack of schooling in Roma language, unemployment and discrimination in healthcare. In Kosovo, which is majority ethnic Albanian, DautQylangjiu, editor of the Roma program on the public broadcaster, Radio Television of Kosovo, said ‘Romaphobia’ was less visible, but nevertheless present. “Hidden discrimination is more dangerous,” he said. “There isn’t the Romaphobia in Kosovo that there is in other European countries where the number of Roma people is much bigger,” said EdisGaliushi, a former journalist in the Roma editorial office of Radio Kosova. “But there is hesitation on whether to deepen cooperation.” While Kosovo’s constitution, drafted under the strict scrutiny of Kosovo’s Western backers, provides for the participation of all ethnic communities in every instance of public life, Galiushi said it was a different matter in practice. “Here there is this logic – ‘Don’t touch me and I won’t touch you’.”

oters in EU countries cast ballots from Thursday to Sunday in elections for the European Parliament – the largest democratic exercise in the Western world. The polls saw voter turnout rise in many Balkan and Central European states, reflecting a wider trend across the EU, where an average of 50.95 per cent of voters cast ballots compared to 42.61 at the last European Parliament polls in 2014. These are the results from Balkan EU members plus four Central European countries – the Czech Republic, Hungary, Poland and Slovakia. Bulgaria: The ruling GERB party of Prime Minister BoykoBorissov won 30.77 per cent of the vote, which will probably transform into seven seats in the European Parliament. The Bulgarian Socialist Party failed to muster votes beyond their traditional electorate and got 25 per cent of the vote, which will probably give them five seats. The nominally liberal ethnic Turkish Movement for Rights and Freedoms, MRF, mobilised its core and gained 13.7 per cent of the vote, meaning it will get two or three MEP seats. The nationalists from VMRO and the liberal centrists from the Democratic Bulgaria coalition are the only other two parties that will definitely have an MEP this time – or two, in the case of VMRO. The VMRO got 8 per cent of the vote, while the Democrats get 6.9 – well above the expected 5.88 threshold to get a seat in the European legislature. However, Bulgaria bucked the Europe-wide trend towards higher turnouts at these elections. Only about 30.7 per cent of Bulgarian voters (1.9 million voters) cast ballots before 7pm on Sunday, according to the Central Electoral Commission. In 2014, 35.84 per cent voted. Romania: Romania registered a record on Sunday when 49.02 per cent of registered voters cast ballots in the European Parliament elections inside the borders of the country, nominating the 32 Romanian representatives. The centre-right National Liberal Party scored 26.81 per cent of the total amount of votes, and won 10 seats. The centre-left Social Democratic Party PSD won 23.39 per cent of the votes and nine seats, while the third-largest party, Save Romania Union and its ally Plus Party, gained 21.37 per cent. Three other parties passed the 5 per cent threshold: Pro-Romania Party, People’s Movement Party and the Democratic Alliance of Hungarians in Romania. The turnout for the elections was 49.02 per cent, the highest since Roma-

nia joined the EU in 2007. In comparison, the turnout in 2014 was 32.44 per cent. Moldova: About 38,000 Moldovans with Romanian citizenship also voted on Sunday in a record number of polling stations opened by the Romanian authorities in the neighbouring country. However, there were thousands of people who did not make it by polls close, due to huge queues, especially at the 12 polling stations in the capital Chisinau. Croatia: The results of the European elections in Croatia were surprising for both the ruling Croatian Democratic Union party, HDZ and the main opposition Social Democrats, SDP. Both lists won four seats in European Parliament, while according to projections before the elections, the HDZ was to win at least four seats, while the SPD, a party which has been in decline in recent years, was hoping for three seats. Another surprise was a new, unaffiliated political player, MislavKolakusic, a prominent judge on Zagreb’s Commercial Court who had his own candidate list, and won one seat. The liberal Amsterdam Coalition, populist ZiviZid (Living Wall) and the Croatian Sovereigntists, an alliance of far-right parties, got one seat each. The turnout was 29.65 per cent, up from 25.24 per cent in 2014. Poland: The Polish electorate, 43 per cent of whom voted on Sunday, elected 52 MEPs, with 27 seats going to the ruling nationalist Law and Justice Party, PiS. PiS party leader, Jarosław Kaczynski, perceived as Poland’s ruler, celebrated success, saying that “the decisive battle for the future of our country will take place this autumn [at the next parliamentary elections]”. The European Coalition alliance, which brings together the Civic Platform, the main opposition force, and four other political parties, won 22 seats. It also sees the European elections as warm-up for the country’s parliamentary polls. A newly-formed liberal party, Wiosna (Spring), won three seats. Turnout was 43 per cent, compared to 23.83 per cent in Poland in 2014.

Czech Republic: On a turnout of 28.72 per cent, Czech voters elected 21 MEPs, with the ruling centre-right ANO party of Prime Minister Andrej Babis coming out the winner. It won six seats, two more seats than in the 2014 elections, with 21.18 per cent of the vote. The conservative Civic Democratic Party won four seats, and the Czech version of the Pirate movement won three. An alliance of TOP09 and Mayors and Independents got three seats each. Freedom and Direct Democracy and Christian and Democratic Union – Czechoslovak People’s Party got two seats each, while the Communist Party of Bohemia and Moravia got one. Turnout was 28.72 per cent, while in 2014 it was just 18.2 per cent. Hungary: Out of 21 MEPs from Hungary, 13 will sit in European Parliament as representatives of the country’s ruling right-wing Fidesz party. The party won 52.33 per cent of the votes. Commenting on the results, party leader and Prime Minister Viktor Orban said that with the high turnout (43.3 per cent) Hungary had proven that “it is a European nation” but is also also calling for change. Socially liberal opposition party Democratic Coalition won four seats, Momentum Movement, a centrist political party, won two, while the Hungarian Socialist Party and the ultra-nationalist Jobbik party got one seat each. Hungary had a turnout of 43.3 per cent, much higher than the 28.97 per cent of voters who cast ballots in 2014. Slovakia: The European Parliament elections were won on Sunday by the coalition of Progressive Slovakia and Spolu (‘Together’) Party with 20.11 per cent of the vote. In the second place, Direction-Social Democracy (SMER) won 15.72 per cent, while the People’s Party – Our Slovakia (ĽSNS) took 12.07 per cent. They were followed by the Christian Democratic Movement on 9.69 per cent; Freedom and Solidarity on 9.60 per cent and the Ordinary People and Independent Personalities Party on 5.25 per cent. The turnout was 22.47 per cent, significantly higher than in 2014 when Slovakia had a turnout of 13.05 per cent, the lowest of all EU states.

European Parliament follows EU Election’s results. Photo: European Parliament.

May 2019

EU enlargement remains unpopular in France and President Macron has taken a hard line on potential new members from the Western Balkans – so how will Paris reconcile this tough attitude with its aim of closer engagement in the region?

Opinion

How to Understand France’s ‘Bad Cop’ Role in the Balkans LOICTREGOURES | BIRN | LILLE

he recent mini-summit held in Berlin on April 29 between French President Emmanuel Macron, German Chancellor Angela Merkel and Western Balkan leaders seems to have delivered four conclusions. First, a territorial solution to the dispute between Kosovo and Serbia appears to have been dismissed, although President Macron repeated that there should be no taboos in the talks. Second, France and Germany decided to get more involved directly in the SerbiaKosovo dialogue considering the deadlock and lack of results delievered by the EU’s High Representative Federica Mogherini, as well as the shift of the US position under Washington’s unreliable administration. Third, another similar summit will take place in Paris at the beginning of July, which was not scheduled on the diplomatic agenda before the meeting in Berlin. Fourth, Paris took the opportunity at the summit to publish a new national strategy for the Western Balkan region, acknowledging a retreat and a lack of interest over the last decade after strong involvement in the 1990s and the beginning of the 2000s with NATO’s Kosovo force KFOR in particular. However, save for the new involvement of the French Agency for Development (AFD) in the region, this strategy mostly encompasses elements already being implemented, such as the efforts on small arms control in the frame of the Berlin Process, the formation of custom agents, or stronger cooperation on security, migrations and radicalisation. Therefore, it is legitimate to wonder what kind of role France intends to play in the region in the coming months and years, accounting for the fact that President Macron made crystal clear in Sofia in May 2018, and then again by blocking the opening of accession negotiations for Albania and North Macedonia in June 2018, that he was against any move towards enlargement on the grounds that the EU needed to reform before accepting any new member. In a recent answer to French senator Helene Conway’s question, Foreign Affairs Minister Jean-Yves Le Drian stated that France was opposed to the lifting of the visa regime for Kosovo, acknowledging but disagreeing with the position of the European Commission and the European Parliament, which both want it to be lifted.

French President, Emmanuel Macron.

Le Drian underlined that as far as corruption and the rule of law were concerned, there had been too few efforts to address them by the Kosovo authorities, and it was too recent to assess them and agree to visa liberalisation. Meanwhile, as far as Albania and North Macedonia are concerned, it seems very likely that France, and maybe the Netherlands and Denmark, will stand by the position of refusing to agree to the opening of accession negotiations with Tirana and Skopje. More precisely, there is still doubt about whether both countries will be dealt with together or decoupled. Last June, some in France argued in favour of decoupling in order to favour positive progress for North Macedonia, but in vain. The European Commission’s upcoming reports on Albania and North Macedonia, which are expected to be published soon, may help the push for decoupling if they highlight large differences. Should the decoupling option be chosen, Skopje may still have a tiny chance to open negotiations, following the success of the Prespa agreement to resolve the ‘name’ dispute with Greece and the election, deemed free and fair, of North Macedonia’s new pro-EU president StevoPendarovski. There has been speculation about the reasons why France has embodied the role of the ‘bad cop’ on enlargement in the Balkans after two decades of relative disinterest in the region and despite France’s former governments, including the right-wing ones, not obstructing the opening of negotiations and chapters.

Three main reasons can be pointed out. First, enlargement is very unpopular in France, as it brings back memories of the 2005 campaign for the referendum on the European Constitution, which was massively rejected, during which enlargement to Turkey and the ‘Polish plumber’ as a personification of the 2004 wave of enlargement were among the main topics. It has fuelled fear and frustration ever since, not to mention the perceived failure of the 2007 integrations of Romania and Bulgaria. Ever since, although governments have not blocked any Western Balkan country, no one would clearly advocate new integration either. Interestingly, the question of the integration of Serbia by 2025 was put to 12 candidates in a TV debate last April – ten of whom, including most of the left-wing candidates and President Macron’s candidate, were against, while only two were in favour. Yet the issue was not Serbia per se, but about enlargement. Therefore, given the way President Macron has framed the European elections as a ‘progressives against nationalists’ struggle, and regardless of whether or not such fear is justified, any positive sign towards enlargement is being seen as giving some ammunition to the nationalists, especially in France where Macron’s party and Marine Le Pen’s Front National are neck-and-neck in the opinion polls. The second reason for France’s cool attitude towards further enlargement is that President Macron made very clear from the beginning of his mandate that his goal

was to reform European institutions, engaging in a tough debate with Germany on this issue. Recent interviews by both Macron and Merkel showed acknowledgement of unusual and strong divergences over many issues, from institutions and the eurozone to arms sales. Thus, enlargement should be seen as one of those issues on which France’s position is twofold: on the one hand, there is the sincere belief that there is a need to deepen the EU before enlarging it; on the other, it also serves as a bargain with Germany over reforming the EU’s institutions, as enlargement to the Balkans is widely seen from Paris as primarily in the interest of Berlin. Third, though unfair it may seem given the European Commission assessments, the recent developments in Albania, Kosovo and North Macedonia give grounds for the French position (and the Dutch and Danish as well) over corruption and the rule of law. It is not coincidental that Macedonian Prime Minister ZoranZaev announced a deep reshuffle of his cabinet soon after the referendum on the Prespa agreement and the last presidential election showed that he had lost a lot of support among the most pro-EU voters over the lack of results regarding domestic issues like corruption. In Kosovo, Western embassies became vocal a few days ago after close friends of Prime Minister RamushHaradinaj were, again, appointed to senior positions they should never hold if the criteria were based on merit and transparent competition. These political reasons have been made clearer and clearer ever since President Macron’s election and there is no reason to believe that they will change. Three questions remain to be answered though. What kind of impact, in the short and medium term, can the French position have on the region, especially on North Macedonia? Will France get more involved in the Belgrade-Pristina dialogue? And will Paris’s blocking of the start of North Macedonia’s accession negotiations make President Vucic suspect that there will be no EU prize after all if he decide to toward a comprehensive agreement with Kosovo? And finally, how will France articulate its new strategy and involvement in the region while being the one that blocks it from EU integration at the same time? The next summit in Paris in July may provide some answers.

May 2019

Analysis

EU Election results only worsen Balkan’s bleak perspectives VESKO GARCEVIC | BIRN | BOSTON

ill the European elections reshape the future of the Balkans? With the traditional power bloc, made up of the centre right and centre left [the European People’s Party, EPP, and Social Democrats] losing its majority in the European Parliament, will the strengthened far right make EU institutions even tougher when on enlargement? Although the European Greens have good reason to celebrate their strong showing, the chief winners of these elections are the populists and far-right parties, who came first in Italy, France, the UK and Poland – four of the six biggest EU member states. The significance of their victory in the elections, which also drew the highest turnout in years, and its impact on the EU, has yet to come clear as their votes are dispersed across several political blocs. Poland’s conservatives belong to the European Conservatives and Reformists while Hungary’s Fidesz party still belongs to the centrist EPP bloc, for example. The Alliance of Democrats for Europe – the Liberals – might have been satisfied with their results had President Emmanuel Macron not lost to Marine Le Pen in France. Meanwhile, the election results will change little in terms of the EU bleak perspective of Western Balkan aspirant members. Oddly, this is not only because of the rise of populism and Euroscepticism. It has more to do with the attitude of the traditional European conservatives, liberals and their partners on the left. Enlargement of the EU [read the Western Balkans] has been critically low on the EU agenda for years, and seems likely to remain so after the elections. Unlike before, however, most political actors in Western Europe, whether from the left or the right, view further EU expansion unfavourably. The relationship between the two resembles a slow fade, a romance that is nearing its end. Partners don’t fully trust one another and consider alternative options, though they still talk about their common future. “The candidate countries pretend they want to reform, and we pretend we want them to join the EU,” is a sentence that now more than ever describes what is going on between the EU and the Balkan region.

Europian Elections. Photo: BIRN

As EU membership looks like a pleasant but unachievable dream, so sounds the reassurance of local leaders to remain fully committed to democratic reforms. We should note three arguments commonly used by the major EU members to justify their cautious approach to further expansion. The first is the EU’s negative experience with new members and their democratic regression. Although valid and justifiable, this argument underrates the good performance of other “newcomers”. It is true that a few new members struggle with growing authoritarian populism, others, like the Baltic states, Slovenia or Malta, have come a long way to fully integrate into EU structures. More importantly, this argument conceals the challenges that several old member states have with their far-right, populist parties, and which the elections’ results in France, Italy and the UK have confirmed. The second argument is the underperformance of candidate countries. That is true. The current candidates have a problem with democratic reforms. However, the pace of their reforms has been slowing down over time not only because of their democratic deficiency and “reform fatigue” but also because of a vague, unclear EU perspective. As recent experience confirms, EU membership is not a life-long protection plan from democratic backsliding. Placing candidates in a waiting room to be observed for decades doesn’t help. This will not speed up their democratic transformation. The EU seems unaware of the risks of holding the Balkans outside its club. Keeping membership as a moving target means playing into Vladimir Putin’s hands. It

means supporting an atmosphere that is conducive for local nationalists and Eurosceptics to thrive. Finally, the rise of populist, far-right, Eurosceptic parties, whether in power or not, in both East and West, is shaping the political discourse and changing the political landscape in the EU. The far-right populists effectively exploit people’s concerns about illegal migration, the influx of foreign workers and the security problems in order to push for a restoration of national sovereignty and devolution of power in the EU to pre-Maastricht times. In the face of this challenge, the majority of traditional parties have moved further to the right, sharpening their rhetoric. Under pressure, EU enlargement is easy to sacrifice. The recent meeting between German Chancellor Angela Merkel and France’s Macron with Western Balkans’ leaders confirms this worrying impression. Although the German and French leaders stated that they “share responsibility towards the Western Balkans, and it is in their interest for the developments in the region to take a positive turn” the meeting neither revived the clinically dead dialogue between Kosovo and Serbia nor encouraged hopes of EU membership in the foreseeable future. Merkel and Macron have put the stability of the region as a priority in this moment, which can be seen as a supporting gesture to those in power and a cold shower to all who still protest against governments in Belgrade, Podgorica or Tirana. Shortly after the meeting, Macron published a new [French] strategy for the Balkans. An eye-catching detail is that the strategy, while vaguely referring to the Euro-

pean future of the region, doesn’t mention the future EU membership of the Western Balkan countries. The case of Albania and North Macedonia confirms how unpopular enlargement is in Brussels. Although support for opening accession talks with the two countries is promised, many EU members would rather postpone the decision as long as possible, at least until September, if not December. Due to the European Parliamentary elections, the yearly progress reports on candidate and potential candidate countries were moved from April to May 29. A few EU member states, including France and the Netherlands, have used the elections as an excuse to ask for a delay. Their eventual decision to vote in favour of accession talks should also not be given a meaning it does not have. This should be seen as a hard-fought compromise rather than as a sign of enthusiasm for new members. Anyhow, the accession process gives them plenty of opportunities to make it long and indeterminate. Has the EU forgotten or betrayed the Western Balkans? Has the EU lost its leverage over the region, as its failure with the Serbia/Kosovo dialogue shows? Or are countries from the region struggling to keep up with their reform plans, as the EU insists? Why does the EU punch below its weight and lose ground to its rivals in the Balkans? To properly address all these questions requires deeper analysis. But one thing is obvious – the EU can remain a game-changer if it wants to play that role. A more robust approach, or a more vivid political commitment to enlargement among the major EU members, such as France and Germany, would turn the tide in the region. The European Commission’s narrative about an EU perspective, if not empowered by existing EU members, means little. It alone cannot expedite needed reforms or generate change in the region. This can be done only by a reaffirmation of their membership perspective, followed by a well-defined plan on how to proceed. Vesko Garcevic is a former Montenegrin Ambassador to NATO, the OSCE, and other international organizations. He is currently a professor at the Frederick S. Pardee School of Global Studies, Boston University.

May 2019

INVESTIGATION

Red Flags Raised over Serbia’s Procurement of Official Jet Serbia is hiding information on how it came to own a private jet previously used by a Brazilian company that only months earlier won the right to buy a state-owned Serbian drugmaker. IVAN ANGELOVSKI | BIRN | BELGRADE

thas flown Serbia’s prime minister to Britain to give a speech at Oxford University, and the country’s president to Paris, Davos and Brussels. Yet the Serbian state has no public record of any official tender or payment for the $6 million private jet that the Serbian government has been using for the past six months, BIRN can reveal. What is known is that the Embraer Legacy 600, made in 2007 and equipped with two Rolls Royce engines, was owned by Itaubank Leasing and used by EMS S/A, the largest pharmaceutical company in Brazil, until July 9 2018, eight months after a Luxembourg-based affiliate of the company won a tender to buy Serbia’s ailing state-owned drugmakerGalenika for 16 million euros. On that July day, the EMS S/A contract to lease the plane from Brazil’s Itaubank Leasing was marked as “expired”. After the whole procedure was over, and the plane was flown over the Atlantic to Paris and then to Belgrade, the Serbian government was registered as the new owner, according to papers obtained by BIRN in October 2018. Serbia’s public procurement portal has no record of any public procurement procedure for the plane and the country’s Treasury administration has no information on any payment being made by any Serbian state institution to either EMS S/A, the plane’s previous user, or Brazil’s ItauBank Leasing, which leased the plane to EMS S/A. Planes often change hands. Individuals, companies, and governments trade them daily. But transparency experts say the circumstances surrounding Serbia’s

Illegal emigrant on the Serbian boarder. Photo: BIRN

procurement of its new official jet raise red flags. Questions unanswered The Serbian government did not respond to a Freedom of Information request filed by BIRN for the purchase contract. The offices of Serbian President AleksandarVucic and Prime Minister Ana Brnabic declined to answer BIRN’s questions regarding the plane. When asked detailed questions about how the plane changed hands and whether the circumstances raised suspicion of corruption, a spokesperson for EMS S/A, which is ultimately controlled by the Brazilian billionaire Carlos Sanchez, told BIRN by email: “As an institutional policy, EMS S/A does not disclose information about its commercial transactions, acquisitions, and negotiations of assets, goods, and services, in order to protect the financial and confidential data of its suppliers, customers, and partners.” The company, the spokesperson said, “also emphasizes its commitment to the enforcement of all existing laws as much as the effectiveness of the

Photo: Affinity legacy

Embraer ERJ-135BJ Legacy 600. Photo: Maximilian Härtl

The offices of both Brnabic and Vucic declined to answer whether the appointments of Cicmil and Milicevic had anything to do with their political ties.When asked about the reasons the duo was appointed to the Supervisory board, the spokesperson for EMS S/A repeated their “commitment to the enforcement of all existing laws as much as the effectiveness of the company’s Code of Conduct in all its relationships”.

company’s Code of Conduct in all its relationships.” ItauBank Leasing did not respond to questions sent by BIRN. Transparency experts said there were many ways Serbia could have taken ownership of the plane, not all of them legal. “In any case, information on how the Republic of Serbia acquired the airplane would have to be public,” NemanjaNenadic of Transparency’s Serbia chapter told BIRN. An anti-corruption expert in Brazil, who spoke on condition of anonymity citing the complexity of the “Brazilian political environment”, said it was highly suspicious that Serbia should come into possession of a plane previously leased by a company that only months earlier had won a tender to buy a Serbian state company. “I believe there are grounds for an investigation,” the expert said. Plane imported, but registration only temporary In the relevant financial reports and privatisation documents reviewed by BIRN, there is no mention of a plane being part of any transaction concerning Galenika. Nevertheless, the plane arrived in Serbia in October 2018. The previous month, it flew from Gilberto Freyre International Airport in Recife, Brazil, to Le Bourget airport in Paris. It took off for the Serbian capital, Belgrade, with a refurbished interior, new registration and the livery of its new owner – the Republic of Serbia. According to Serbian statistical data and the United Nations Comtrade

May 2019

Montenegro Coup Convicts Mull Appealing to Strasbourg A defence lawyer in the alleged coup case, MirojeJovanovic, says the two convicted opposition politicians will appeal to the European Court of Human Rights if they lose their appeal against prison terms. SAMIR KAJOSEVIC | BIRN | PODGORICA

database, a repository of international trade statistics, in October 2018 Serbia reported the import of an aircraft worth $6 million as declared in customs papers. Serbia’s customs office, however, did not respond to a BIRN FOI request for the plane’s customs declaration. In response to another FOI filed by BIRN, Belgrade’s trade court said it was unable to find the documentation used for the registration procedure. Also in response to a BIRN FOI request, the Civil Aviation Directorate wrote that the Republic of Serbia was given a “temporary registration certificate”, valid for one year, based on a document issued by the aviation authority of a foreign country. Political ties Aelius, the EMS S/A affiliate that bought Serbia’s indebted Galenika, paid 16 million euros for a 93.7 per cent stake, with an obligation to repay 25 million euros in debts to banks, invest just over five million euros in the drugmaker over the following two years and maintain a workforce of 900 “for an indefinite period of time”. In return, EMS S/A took control of a company with 177 registered medicines, 43 hectares of land, four factories, subsidiaries in two neighbouring countries and access to the European Union market. After the deal went through, the new owner appointed to the Galenika supervisory board two men with close links to Serbia’s ruling Progressive Party and its leader, President Vucic. DaniloCicmil is a close associate of Vucic and ZarkoMilicevic was a

Progressive Party appointee to the Serbian Securities Commission. The offices of both Brnabic and Vucic declined to answer whether the appointments of Cicmil and Milicevic had anything to do with their political ties.When asked about the reasons the duo was appointed to the Supervisory board, the spokesperson for EMS S/A repeated their “commitment to the enforcement of all existing laws as much as the effectiveness of the company’s Code of Conduct in all its relationships”. Galenika did not respond to questions regarding Cicmil and Milicevic, or the question of whether the Embraer Legacy 600 had anything to do with the privatisation of the company. Owner to owner Before the EMS S/A lease on the plane expired in July 2018, it was offered for sale, “non-exclusively”, in April 2018 by London-based Affinity Aviation. “Subsequently we discovered that the aircraft had already been purchased […] in May 2018,” Affinity Aviation founder Andrew Hoy said in an email to BIRN. “Whilst we did have the sales mandate of course, seems to have been a mix up at the time we advertised it and the aircraft transaction was already deal pending elsewhere.” Pat Hosmann Jr. from Southern Cross Aviation, who looked at buying the plane, told BIRN: “It ended up selling to someone else, owner to owner.” he said.

erbian lawyer MirojeJovanovic, who represents AndrijaMandic – one of the opposition leaders convicted in the “coup” case in Montenegro – says he may appeal to the European Court of Human Rights in Strasbourg over his client’s guilty verdict and jail sentence. “Strasbourg is one option, but in a situation when eminent lawyers from around the world are commenting in a very negative way about the verdict, it is clear that any international body … will confirm that this case was based on assumptions without a shred of evidence,” Jovanovic said. “It is clear that the Strasbourg judges will also see the violations of procedural rules, political pressures and the forgery of official documents,” he told BIRN. The lawyer spoke after the Higher Court in Montenegro sentenced 13 people, including two Russian military intelligence officers and two opposition leaders, to up to 15 years in prison for staging an attempted coup in 2016. They were found guilty of plotting to commit “terrorist acts” and undermine the constitutional order during the parliamentary elections in October 2016, with a view to overthrowing the government and preventing Montenegro from joining NATO. Two leaders of the pro-Russian opposition Democratic Front, Mandic and Milan Knezevic, were given sentences of up to five years. Mandic and Knezevic both denounced the verdicts, saying they would appeal. They also urged neighbouring Serbia to speak out against the verdicts. Mandic accused President Milo Djukanovic and his businessman brother, Aco, of falsely claiming that an attempted coup occurred in 2016.Knezevic also blamed Djukanovic’s brother for the coup allegations and accused him of misusing state authorities to back up the claims. Jovanovic said the defencewould ap-

peal first to the Appeal Court once when they officially receive the verdict of the High Court. “We are now halfway to the final resolution of this case. Since all the most relevant international legal and political addresses have silenced or mocked and attacked this decision, it could affect the judges of the Appeal Court,” he said. “There will certainly be pressures coming from those who made the decision – but on the other hand there will be a consensus of the great powers and their legal experts that this shameful thing must be cancelled,” Jovanovic added.In fact, both the US and Britain have praised the guilty verdicts. The US embassy in Montenegro on Twitter called it a “historical day for Montenegro”, while British Foreign Secretary Jeremy Hunt said the verdict was the result of a fully transparent legal process.Britain has sided strongly with the authorities in Podgorica in saying that a failed coup attempt did occur, and seeing it as a deliberate attempt by Russia to undermine a European democracy. Officials from Serbia, meanwhile, have refrained from commenting on the verdicts.Some Western media, on the other hand, have questioned the verdicts. The UK Independent on May 13 said they had “solved nothing”. “Regardless of the verdicts, the trial has failed to get to the bottom of what really happened,” it wrote.Jovanovic warned also of the risk of political radicalization if the Appeal Court confirms the prison sentences for the two opposition leaders. After the verdict, Mandic and Knezevic called Djukanovic and his brother “their enemies”, and predicted that they could be attacked if they tried to send them to prison.Jovanovic downplayed talk of violent resistance, however. “We are calm and ready to respond adequately to any violence, whether it is lawful or from someone else. There is nothing threatening, dishonest, or unlawful in this,” he said.

Miroje Jovanovic (left) with Andrija Mandic (right). Photo: Courtesy of Miroje Jovanovic

May 2019

INTERVIEW

NATO Admiral: Compromise Needed for Kosovo-Serbia Deal Admiral James Foggo, commander of NATO’s Allied Joint Force Command, told BIRN that “compromise and sacrifice” are necessary on both sides in order to broker a final agreement to normalise relations between Kosovo and Serbia. SERBEZEHAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

dmiral James Foggo, the US Navy admiral who leads NATO’s Allied Joint Force Command, urged Kosovo and Serbia’s leaders to emulate the example set by Greece and North Macedonia’s premiers in their historic deal to overcome their longstanding dispute and secure a breakthrough agreement. “What we need now is the kind of compromise and sacrifice that Prime Ministers Alexis Tsipras and ZoranZaev achieved with the Prespa agreement,” Foggo told BIRN in an interview at the Pristina headquarters of NATO’s Kosovo force, KFOR. Foggo argued that Kosovo should remove the 100 per cent tariffs that it imposed last November on imported Serbian goods, which caused the EU-mediated Pristina-Belgrade talks in Brussels to stall. He also said that both sides need to leave behind past differences and move towards the reconciliation of the two countries and ethnicities. “Any attempt to block the dialogue or annihilate it will not lead to any best outcome for both sides,” he explained. Controversial suggestions have been made that Kosovo and Serbia could do some kind of territorial swap as part of an agreement, sparking negative reactions in both countries and internationally. However NATO has no position on whether or not such an idea should be discussed during the negotiations, Foggo said. “Discussion of a land swap or exchanges of territories is part of the dialogue. You need to sort it out. What NATO is interested in is a safe and secure environment,” he said. “Regarding the land swap, it’s up to you. You [in Kosovo] vote for politicians and they sit at the table and discuss with Belgrade to determine the way forward,” he added. He explained that when he is in the Bal-

kans, people give him the message that they don’t like the political rhetoric of conflict. “I talk to young people and tell them that I like Balkan literature. Ivo Andric’s ‘Bridge on the Drina’, and Ismail Kadre’s novel ‘General of the Dead Army’ about Italians and Albanians is my favorite as well. And when I talk to young people, the feedback I get from them is: they are not interested in war,” he said. “People want prosperity, jobs, the opportunity to travel freely and live in a safe haven. The pathway for it is through Euro-Atlantic integration.” Serbia, NATO and the role of Russia Serbia has declared it will never join NATO, which bombed the country and ended its control over Kosovo in 1999. But nevertheless, Foggo said he sees Serbia as a partner of the Western military alliance, despite Belgrade’s friendly ties with the Russian government. “They have chosen not to take the path towards membership. But I think Serbia’s President AleksandarVucic is determined to move forward. He has been more proactive in advocating for dialogue with Kosovo’s president,” Foggo explained. “As far as Russian influence in Serbia goes, I see President Vucic who wants to move forward. His goal is to become an EU member. Russia is not the EU or a member of the EU. That is a pretty independent position for Serbia, and they want to be turn to the West,” he added. Serbia is a member of NATO’s Partnership for Peace programme, and Belgrade’s troops have often been involved in military exercises with the Western alliance’s forces, as they have with the Russian army. Foggo said that while Serbia is clear that it is not interested in becoming a member, it is interested in cooperating. “The Serbs have chosen to engage with Russia and at the same time maintain a partnership with NATO,” he said.

Admiral James Foggo. Photo: Atdhe Mulla

“What we need now is the kind of compromise and sacrifice that Prime Ministers Alexis Tsipras and ZoranZaev achieved with the Prespa agreement,” Foggo told BIRN in an interview at the Pristina headquarters of NATO’s Kosovo force, KFOR.

“They have bought a few jets from Russia and had some training exercises with them at the same time. But there are a number of collaborative initiatives between Serbia’s armed forces and NATO forces in terms of partnership,” he added. He argued however that Russian influence has been exerted on Bosnia and Herzegovina, which is seeking to join NATO. The pressure is being applied through Bosnia’s Serb-dominated entity RepublikaSrpska, where the Serb leadership are against NATO membership and strongly pro-Russian, he said. Bosnia has not yet submitted its Annual National Programme on the political, economic, defence, resource, security and legal reforms necessary to move closer to NATO membership because it has been blocked by objections from Bosnian Serb politicians. Foggo said he sees this as a result of Russian influence on RepublikaSrpska.

“This Annual National Plan is Bosnia’s assessment of its forces about the progress they have made towards eventual NATO membership, and this plan allow Bosnia’s army to share its progress and become a better potential member of NATO alliance. It’s not Serbs who are interfering on this, it’s Russia in RepublikaSrpska and the [Serb] president [of the tripartite Bosnian state presidency], MiloradDodik,” he said. He says the problem cannot be solved unless Dodik agrees to move forward. “So it underlines Russian influence in the Balkans which is counterproductive, and I wish we could stop,” he added. Since the deal between Athens and Skopje, Foggo doesn’t see any serious obstacle that will prevent North Macedonia from becoming a member of NATO, however. The deal saw Macedonia change its name to North Macedonia to satisfy Greece’s longstanding objections, and in return Athens ended its blocking of Skopje’s path to NATO and EU membership. “They got past differences that took place for decades because they showed great statesmanship,” Foggo said. NATO still committed to Kosovo NATO’s Kosovo force, KFOR, was deployed in June 1999 after the military alliance’s bombing of Yugoslavia, which made Serbia withdraw its troops and ended the war. Amid ongoing present-day ethnic tensions in Kosovo, Foggo promised that the NATO mission in Kosovo will continue its efforts to ensure a safe and secure environment.

May 2019

Resolving Kosovo–Serbia Dispute Will ‘Stabilise Balkans’ Croatia’s ambassador to Kosovo, MarijaKapitanovic, tells BIRN that Kosovo and Serbia should restart their stalled dialogue for their own good – and for the stability and prosperity of the whole region.

Marija Kapitanovic. Photo: BIRN

PERPARIMISUFI | BIRN | PRISTINA

“This allows for peace, prosperity and economic development. This means jobs for people especially for the young generation,” he said. He said that any future reduction in the numbers of NATO’s troops in Kosovo will depend on the security conditions. “We would like conditions to facilitate a drawdown to our forces,” he explained. Any exit plan from Kosovo will depend on the outcome of the Pristina-Belgrade dialogue, he believes. “The sooner Pristina and Belgrade come to terms in the dialogue and move forward resolving their differences and live peacefully, one close to the other, then we can talk about the conditions and the basis for the future of the NATO force here in Kosovo,” he said. “But for the time being, we are here.” NATO is closely monitoring the Pristina government’s plan to transform the Kosovo Security Force, the KSF, into a regular army. Foggo said this was Kosovo’s decision to make “because it is a sovereign state and a democracy”, and that NATO was helping with the transformation, which is expected to take a decade. “Today I spent hours with the defence minister and commander of the KSF discussing the long-term process of the KSF. It’s a ten-year process and it is very transparent,” he said. “We have here a group who are working to help the KSF to move forward with the transformation,” he added, explaining that a German general has been tasked with helping the KSF in the process of “professionalisation and transformation”.

roatia’s ambassador to Kosovo, MarijaKapitanovic, says Kosovo and Serbia should resume their interrupted dialogue on the normalisation of relations and try to reach an agreement that would reinforce stability in what is still a volatile region. “Stability and the prosperity of the neighbourhood are in our absolute interest. A successful and prosperous region is in Croatia’s interest and … what matters most is for the agreement to reinforce the stability of the entire region and benefit its citizens,” Kapitanovic told BIRN. While Croatia is enjoying the fruits of having joined the European Union six years ago, most of the other former Yugoslav republics are still in the EU waiting room. Five of the former Yugoslavia republics, Bosnia and Herzegovina, Serbia, Montenegro, North Macedonia – plus Kosovo, which was a province of Serbia – are still struggling with the integration process, with many internal and external issues unresolved. Speaking about the now stalled EU-led Kosovo–Serbia dialogue on the normalisation of relations – progress in which is vital to their respective integration processes – Kapitanovic said both parties should return to the negotiating table. “It is always good to meet and talk, and sit at the same table, especially after couple of months [of blockage]. I think their intent is important, to move the dialogue on. Expectations and results usually rise with the number and the intensity of talks. It is difficult to solve complex issues at once, so it takes time,” Kapitanovic said.

“Without dialogue there is no solution and cannot be solution. That’s why we have supported it and, for us, the prosperity of the region is of utmost importance,” she added. Croatia opens doors to Kosovo’s unemployed: Croatia’s embassy in Kosovo has become busier this year after the authorities in Zagreb i 2018 agreed to allow in thousands of Kosovars to work in the booming tourist sector. The Croatian government said it would give work permits to more than 65,000 foreigners to work in tourism, construction and hospitality. The ambassador noted that tourism in Croatia had increased again in 2018, when the country notched up a record 18.7 million visitors. Carpenters, waiters, chefs and other

tourist sector jobs are the vacant posts that most often need filling during the height of the season. In Pristina, Kapitanovic has witnessed the sharp increase in work permit applications. “Since the beginning of the year there have been more than 2,000 visa applications,” she said. “This is a substantial increase because since the beginning of 2018 we have had 3,300 applications in all, and just from the beginning of this year we have had 2,000,” Kapitanovic told

BIRN. Since Croatia joined the European Union in 2013, its citizens have enjoyed freedom of movement to work in other EU countries, with some restrictions due to transitional arrangements. These will end in June 2020. But some countries, like Germany, opened their markets to Croatian workers earlier on, prompting labour migration to Germany on a large scale. Over the last decade, the total size of the workforce in Croatia has fallen by around 500,000 people, with fewer young people entering the domestic labour market and more and more older people retiring. About 250,000 people have meanwhile left the country, Croatia’s Novi listnewspaper estimated on Friday. The fall in the size of the labour force in Croatia appears to have had benefits for Kosovo, which has a 31.4 per cent overall unemployment rate and a 57.3 per cent youth unemployment rate. Kapitanovic said Croatia had emerged as an attractive destination for Kosovars seeking work for several reasons. “It is due to our demand for labour, for sure. But the second thing is the unemployment issue here,” she said. A joint past in Yugoslavia has also played a role. Kosovars and Croatians lived for 45 years under the same federal Yugoslav roof, and many Kosovars still speak Serbian or Croatian. “Kosovars speak or understand the Croatian language; they are good at languages. Kosovars are also hard workers. It is a very fine feature that they can be proud of,” Kapitanovic added. “Many of them have friendly relations with Croatia, as well as some friends or relatives who are very well integrated there,” she concluded.

May 2019

“Very few Albanians wrote postcards,” he says. He believes that one reason for this is that Albanian culture was traditionally more oral rather literary. Albanians often lived closely together, so writing postcards was often neither necessary, nor part of their tradition. Andresen, who teaches at the University of Adger in Norway, first came to Kosovo as an officer after the war of independence from Serbia in the late 1990s.

Postcard of Pristina

FEATURE

Postcard Collection Tells Story Of Kosovo’s Turbulent Past Kenneth Andresen has amassed a fascinating collection of old postcards from Kosovo, which reveal its transition over generations from Ottoman and Yugoslav province to independent country. sIpek” – “Greetings from Peja/Pec”. It was sent via the Austro-Hungarian military post on August 31, 1918, shortly before the Austro-Hungarian Army left Gjakova/Djakovica and not long before the Habsburg Empire itself collapsed. “It shows the collision between big politics and local people. It is a very peaceful postcard sent in a situation of war,” he observes.

BLERTA BEGISHOLLI | BIRN | PRISTINA

n Soma Book Station, a popular coffee shop in Pristina, Norwegian university professor Kenneth Andersen explains his unusual passion – collecting old postcards from Kosovo. “Postcards are the social media of yesterday. They are a snapshot of history, like a time capsule,” he says. He also values the postcards because of the relationship between the actual postcard and what is written on the back of them. Ironically, few were written by Kosovo Albanians, the majority population. “Very few Albanians wrote postcards,” he says. He believes that one reason for this is that Albanian culture was traditionally more oral rather literary. Albanians often lived closely together, so writing postcards was often neither necessary, nor part of their tradition. Andresen, who teaches at the University of Adger in Norway, first came to Kosovo as an officer after the war of independence from Serbia in the late 1990s. He spent six months there with some of the first troops of the NATO peacekeeping mission in Kosovo, KFOR. Some of his postcards are musical postcards containing songs that can be played. Two that Andresen has contain the traditional songs “Shota” and “Amankrisipushka” Andresen’s father started the family tradition of collecting postcards, though his were from Norway. Kenneth wanted a more unusual collection. “I thought: Let’s see if there are any postcards from Kosovo – I haven’t seen any,” he recalls.

Postcard of Peja

He could only find the first ones in specialist online stores for antique postcards. But over the years his collection has grown to around 1,450 – almost all of them bought online. Seeing history through snapshots: “You can tell the history of a nation through postcards,” Andersen says, scrolling down the rich collection on his laptop. Some date back a century or more, to when Kosovo was part of the Ottoman Empire, and to the First World War, when Austria-Hungary occupied it. “Many are from Austro-Hungarian soldiers serving in Kosovo, who sent postcards back to their families,” Andresen notes. After Yugoslavia was established, following World War I, many senders of post-

cards from Kosovo now sent them to different parts of the new state, he explains, mentioning Serbia, Montenegro, Croatia, Macedonia, and Slovenia. Many were now written in Serbian, Kosovo having now become part of the Serb-dominated Kingdom of Yugoslavia. Some were in French and German. A smaller number was written in Albanian. Andersen plans to do some academic research on the postcards, having studied Kosovo history and written a PhD on the development of journalism in Kosovo. “During wars or conflicts, you see more nationalist postcards, and there were more religious postcards, too, with mosques and churches,” he notes. One rare postcard dates back to World War I, in the western city of Peja/Pec. On the front is printed in German: “Grussau-

Changes in architecture and clothing revealed: Postcards tell a visual story of big political changes, as well as of changes in architecture and style, he explains. Before the Ottoman Empire folded, postcards from the region were still sometimes written in Arabic, and depicted more mosques and Turkish-style buildings, Andresen notes. That tendency faded with the empire’s collapse when new styles and motifs come to the fore. “During Communist times [after World War II] you have more brutal buildings. You also see churches and mosques that have since disappeared,” he says. “Postcards were like the Instagram of today,” Andresen observes. Some of the most interesting messages on the back of postcards come from soldiers and diplomats during World Wars I and II, writing home to their families. A Russian diplomat sent to Mitrovica in northern Kosovo complains about the muddy and smelly roads, for example. Andresen is saving some of the best ones for later, when he plans to publish a book on his strange but revealing treasure trove.

May 2019

FEATURE

Rare Woman Composer Hits Top Note in Kosovo PranveraBadivuku became a musician and composer at a time when such careers were closed to most women in Kosovo – and at 74 she has not lost her passion and creativity. only found and reburied in 2004. A perfect duo, their second win was a result of their collaboration. The song “E kujtojatëtakim” [“I remember our meeting”] remains one of the famous songs in Albanian, since sung by many different singers and in different versions, with the most cherished one sang by NexhmijePagarusha, the legend of Albanian music. She had other wins, too. In the meantime, she had married Hysen, a famous violinist and gave birth to two daughters, Zana and Sihana, both now engaged in classical music. Her husband died years ago, but continues to hold a special place in the hearts of the family.

ARBER SELMANI | BIRN | PRISTINA

he may have reached the grand age of 74, but musical virtuoso PranveraBadivuku – only the second Kosovo Albanian woman to become a composer in Kosovo – is still full of ideas. Having become a composer in Kosovo at a time when women were still somewhat oppressed and having to fit the roles society had designed for them, today she is a role model for other women in Kosovo aspiring to a musical career. Many of the most famous melodies in Kosovo, such as “Ejaeja e bardhaverë” [“ComeCome, You White Summer”] or “E kujtojatëtakim” [“I Remember Our Meeting”], are her own work. A music professor in several schools, both in Kosovo and Macedonia, over a long career she composed more than 150 songs. Some are still waiting to see the light of day – and Badivuku has not given up. She won a record five “OkarinatëArta” [Golden Ocarinas] – the top award at the now defunct the Akordet e Kosoves, a once popular music festival that has not been held for almost two decades now. Staged in different cities of Kosovo over the years.Badivuku won her awards with far less technology than musicians use today, relying more on her spirit. Tough childhood in an ‘enemy’ family: Born in the city of Peja, her family were considered “an enemy” family under the Yugoslav communist regime. After her father was arrested in Albania, suspicion fell on his family in Kosovo. Her uncle’s family raised her and she only met her father when she was about to get engaged. “I was raised without a father figure. Because of my father was jailed in Albania, we were considered ‘a risky family’ in the 1960s and 1970s. My uncle graduated in engineering, but couldn’t find a job in Kosovo, so Skopje [in Macedonia] was the place where we settled,” she recalls. “When I finished primary school, I wanted to study music desire. In Skopje, I made it and got accepted for high school studies. During the first nights of this time I used to sleep at the home of LilianaQavolli’s [another famous Albanian singer],” she recalls. “Gradually I started to learn Macedonian and, after preparatory lessons became a regular student, just like everyone else,” she adds. “My uncle helped me a lot with the terminology and tactics of reading music, and I fast became one of the brightest students. I believe music has always been seen as a trivial thing in the Balkans, and

Photo: Courtesy of Pranvera Badivuku.

Pranvera Badivuku. Photo: Arber Selmani.

that is something I never wanted to accept. I had this dream,” she says. In 1963, a strong earthquake of 6.1 magnitude hit Skopje. World statesmen, including Soviet leader Nikita Khrushchev, came to visit a city that had been torn apart. Once again, for unclear reasons, her family again fell under official suspicion, and her uncle was arrested. Badivuku had to carry on. “They took him away and isolated him. I cannot recall the exact reasons why. I had to continue my life and found a job in Skopje. I tried to enroll at the “Liria” school but that was impossible, so I made it to “Saraj,” where I spent my first years as a teacher. It was one of the brightest periods of my life,” she says. Awards and recognition come her way: Later in the 1970s, she found work in Kosovo at Radio and Television Pristina. Badivuku was engaged to compose music for children and traditional melodies, working within the children’s music desk

War puts flourishing career on hold: With the coming of 1990s, a turbulent period in the Balkans, as Yugoslavia colBorn in the lapsed, she was targeted by the Serbian city of Peja, her regime in Kosovo, which had abolished family were considered Kosovo’s autonomy and started fir“an enemy” family under ing Albanians en masse from their the Yugoslav communist jobs. regime. After her father was “I was 40-something during that arrested in Albania, suspicion time, a perfect time to create and to fell on his family in Kosovo. Her be at the peak of my career, but of uncle’s family raised her and course this was now impossible,” she only met her father when she was about to get she recalls. engaged. “A lot of people were left jobless. My husband had to do a lot of things just for us to survive. He would sing at the Grand Hotel in Pristina, making music with friends. Later, he began traveling to Tetoat the radio and TV station. vo and Skopje. I was in a closed environ“We had to fulfill the needs of the Ra- ment … was waiting for the situation to dio and Television Pristina, especially the change – but this didn’t happen for quite children’s program. We had to record 10 some time,” she recalls. songs a month,” she recalls. “In 1995, we tried to bring back the “The procedure was far more complex ‘Akordet e Kosoves’ festival, recreating it than it is today. First we chose the melody in different cities of Kosovo. A lot of peoand then checked the ethics of the lyrics. ple joined us, such as music editors from Once these were decided, we had to send different institutions. First we headed off the song in different parts, each fit for the to Mitrovica, where the Serbian students instrumental arrangement that was wouldn’t let us have the festival. It was insought. tentional; they were making a noise so that “In the meantime, I would rehearse we would have to leave. In Prizren, we did with the singers, so that they could shine have a concert, but in Pristina we could while singing. We also had a children’s never revive another edition. The rehearschoir that traveled around Kosovo to sing als took place in my flat in Pristina. The and participate in song contests,” she says. recordings were taking place at the flat of Music was not her only interest. She al- Musa Tolaj, a musician also killed during so loved to embroider and, with the help the war,” she says. of Italian magazines, started to sew fine These days, she still feels inspired to embroidery work, both for her daughters create music, although nowadays there is and other people. Nevertheless, music for much more advanced technology, and children remained her passion. things have in some ways become easier. The year 1973 was when Pranvera She writes her scores in the old-fashioned started to gain respect and attention. way. Her first win at atAkordet e Kosoves “I am less busy now and have more free was with “Ejaeja e bardhaverë” [“Come, time to create and to think. I give songs to come, white summer”] sung by EsatBicur- singers for free – they only have to pay for ri. the orchestration,” she says. A Kosovo singer of Albanian origin, he “After all these years as a teacher and perished during the Kosovo war. Yugoslav editor of children’s music, it’s about time forces executed him in 1999. His body was I got some rest,” she concluded.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org