Responde Cavite Isyu No. 1

CMYK

P.13

PAH. 2

P.8-9

BASAHIN SA PAHINA 16

2

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

Diyaryong Pinirata

Tangkang pangwawasak at paninira, nagdulot ng pagkakaisa IKINAGULAT ng maraming Caviteño, lider at kritiko ang tangkang pagsasabotahe sa mga napipintong lider ng Cavite City at Responde Cavite kamakailan sa pamamagitan ng panggagaya sa poster ng unang isyu ng nasabing pahayagan at palitan ang mga nakasulat na banner dito na mula sa “Kanino Ang Cavite (Sino ang karapat-dapat sa Cavite) na naging “Mga Trapo ng Cavite” na idinikit din sa kahabaan ng P.Burgos Ave. Matatandaan na nakalagay sa poster ang larawan ng mga posibleng maging lider ng siyudad na si Atty.

Timoteo Encarnacion (dating alkalde ng lunsod), Oscar Sabater, Vice-Mayor

Romeo Ramos at Dr. Restituto Enriquez (dating OIC), kasama sina dating Vice Mayor Dino Chua at dating konsehala Jasmin Gilera.

“Kinokondena namin sa pinakamataas na antas ang napakaruming pamumulitikang ito. Di ako guilty, dahil ako mismo, alam ko, hindi ako trapo.” wika ni Gilera, “yung gumawa nito, ang masasabing trapo.” dagdag ng dating konsehala.

“Bagamat kami ay magkakaibang pinanggagalingan grupo at paniniwalang politikal, hindi umaabot sa punto na gagawin namin ito sa sinumang nagtatangkang ialay ang serbisyo sa bayan.” wika ng isa pang naghah-

angad maging lider na ayaw magpabanggit ng pangalan.

Ipinararating din ng isa pa sa mga pinaratangang TRAPO NG CAVITE na handa siya at ang iba pang biniktima ng paninira na magbibigay ng malaking pabuya sa sinumang magbibigay ng importanteng impormasyon na may kinalaman sa nagkabit o nagpakabit ng nasabing poster na mapanira.

Maaaring mag-email sa responde_cavite@yahoo.com, ulat@responde.com o tumawag sa 5270092.

Tinitiyak na mananatiling lihim ang pagkatao ng sinumang magbibigay ng tip.

AUGUST 24 - 30, 2009 Dahil sa pagkakadeklara ni Nonoy na tatakbong Pangulo...

Re-districting sa lalawigan ng Cavite, malabo na!

PINANGANGAMBAHANG di maisasabatas ang ipinanukala nina Cong. Joseph Emilio ‘Jun’ Abaya, Elpidio ‘Pidi’ F. Barzaga at Jesus Crispin ‘Boying’ Remulla na paghahatihati ng mga distrito ng Cavite kung saan ay magkakaroon ng sariling distrito ang Bacoor.

Magsisimula sana maipatupad sa susunod na pambansang halalan ang nasabing panukala na binalangkas ng mga nabanggit na mambabatas na ang lalawigan ng Cavite ay bubuuin ng pitong (7) distrito na binubuo ng mg ss: Unang Distrito- Cavite City, Kawit, Noveleta at Rosario Ikalawang Distrito- Bacoor Ikatlong Distrito- Imus Ikaapat na Distrito- Dasmariñas Ikalimang Distrito- Carmona, General Mariano Alvarez (GMA) at Silang Ikaanim na Distrito- Trece Martires City, General Trias, Tanza at Amadeo Ikapitong Distrito- Tagaytay City, Alfonso, General Aguinaldo, indang, Magallanes, Maragondon, Mendez, Naic at Ternate.

Itinuturong posibleng dahilan ay ang pagiging abala ng Senado’t Kongreso sa higit na mahahalagang batas na dapat unahin, idagdag pa ang pagiging abala ng ilang personalidad sa dalawang kapulungan na abala sa paghahanda sa nalalapit na eleksyon.

Lalo pa anila na ngayong magiging abalang-abala na dahil nagdeklara na ng kanyang kandidatura sa pagka-Pangulo ng Pilipinas si Sen. Nonoy Aquino na siyang chairman ng re-districting sa Senado.

Mas mapapabilis sana ang paghahatid ng proyekto, serbisyo at pag-unlad sa bawat bubuuing bagong distrito kung maisasakatupan ang mitihiin nina Abaya, Barzaga at Remulla dahil mas may sapat na representasyon ayon sa bilang ng mga mamamayan ang lalawigan ng Cavite.

Gayunpaman, tiniyak ng nasabing mga mambabatas na patuloy nilang babantayan at isusulong ang kanilang panukalang batas para na rin sa mas ikauunlad ng nasabing lalawigan.

TRIPLE R PR SPECIALIST for your comics, AVP, survey and image packaging needs please contact 0929-858-1636 IPINAKITA ni PO1 Baclas ang piratang Responde Cavite .

ric alvarez

9002 ,03 - 42 TSUGUA

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

3

Testigo sa Dacer-Corbito slay slay,, tinodas Risonable’t Responsableng pahayagan, kailangang ng CaviteMayor Nonong Ricafrente IKINATUWA ni Rosario Mayor Nonong Ricafrente ng balitang magkakaroon ng bagong lingguhang pahayagan ang Lalawigan ng Cavite sa pamamagitan ng Responde Cavite ng magcourtesy call ang Editorial Board ng nasabing pahayagan sa tahanan ni Ricafrente noong umaga ng Agosto 31, 2009 habang abala ang alkalde sa personal

na pagtugon sa pangangailangan ng kanyang mga mamamayan.

Ayon kay Ricafrente, ang risonable’t responsableng pahayagan ay magsisilbing bantay at tinig ng katotohanan at katarungan upang ang sinuman, mapa-lider man ng bayan o karaniwang mamamayan ay mangingilag na gumawa ng katiwalian o kasa-

maan dahil may nagbabantay.

“Hindi dapat magtengang kawali ang mga lider ng bayan o sinuman kapag nasisita ng media, ipagpasalamat nga natin na may pahayagang nagpapaaalala sa atin sa mga dapat at di dapat nating gawin para na rin sa pangkalahatang kagalingan.” wika ni Ricafrente.

ANG staff ng Responde Cavite nang mag-coutesy call sa tahanan ni Rosario Mayor Nonong Ricafrente

INDANG – Isa sa tatlong testigo ng DacerCorbito slay ang pinag-babaril ng di kilalang suspek na sakay ng motorsiklo noong Sept. 02, 2009 na naging dahilan ng kanyang kamatayan.

Kinilala ang biktimang si Jimmy Lopez, isa sa tatlong testigo na humaharap sa Manila Regional Trial Court at sa Department of Justice sa kasong pagpatay noon kay PR man Salvador “Bubby” Dacer at driver nitong si Emmanuel Corbito noong November 2000 sa bayan ng Indang, Cavite.

Si Jimmy Lopez, kapatid nitong si William Lopez, at Alex Diloy ang tumatayong testigo ng prosecution kung saan sinugod at pinagbabaril ang una sa inuupahang bahay nito ng mga armadong lalaki.

Ayon sa Department of Justice, kumikilos na ngayon ang mga kalabang

panig na sangkot sa pagpatay sa dating PR Man na si Dacer at driver nitong si Corbito, upang pagtakpan at mapigilan ang nakatakdang pagbubukas muli ng kaso.

Hayagan namang kinondena ng nasabing ahensya ang pagpatay dito.

Magugunitang nagsampa ng kaso ang pamilya Dacer laban kay Sen. Ping Lacson sa DOJ at ito ay ibinatay sa affidavit ni dating Supt. Cesar Mancao na nagsabing nadinig niya si dating Supt. Michael Ray Aquino na kausap sa telepono si Lacson na noon ay hepe pa ng Philippine National Police at inutusan nito na patayin ang isang alyas na Delta.

Siniguro naman ng DOJ na hindi magiging dahilan ng paghina ng kaso ang pagkakapatay kay Lopez dahil siguradong marami pa ang posibleng lumutang ukol dito.

4

AUGUST 24 - 30, 2009

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

Buena mano!

ISANG taon na mahigit mula nang itiklop natin ang Dos por Dos. Salamat sa mga kasama sa hanap-buhay na nag-alok na maging bahagi o pangunahan ko ang kanilang publikasyon.

Pero dahil lubhang napakaabala natin sa pagiging isang media consultant ng pinakaprogresibong bayan sa lalawigan ng Cavite, lahat sila ay magalang kong tinanggihan.

Minsan sa isang kuwentuhan, isang prominenteng tao sa lalawigan ang nagsabi sa akin-- “Alam mo, “ aniya. “Kailangang magsulat ka. Marami na’ng naghahanap sa ‘yo. Akala nila ay wala ka na sa Cavite. Pero tiyakin mo at piliin mo ang mga sasamanahan mong tao.”

At ito na nga-- ang Responde Cavite.

At dahil nga halos lahat ng mga kasama natin sa pahayagang ito ay may nakakabit na titulo sa kani-kanilang mga pangalan, kaya naman ang laki ng nilikhang ingay ng ating pahayagan, di pa man inilalabas ang ating unang isyu.

At may nakaisip pa na piratahin ito!

Opo! Pinirata ang diyaryo namin ng kung sinumang putang-ama! (He, he, he! Na-miss n’yo ba?).

At kung sinuman ang nasa likod o nakaisip nito-napaka-ropor mo, brod!

Piling mo siguro isa kang henyo at pinapapel mo ang isang PR Man, e, pagkabobo mo naman.

Basang-basa sa ginawa mo ang gusto mo palabasin, na h’wag tangkilikin ang mga politikong nagbigay ng kani-kanilang pahayag sa mga partikular na isyu sa lunsod.

At ginamit mo pa ang aming diyaryo-- ang layout, effort, konsepto at talino ng mga taong nasa likod ng Responde Cavite ang iyong pinagsamantalahan.

Nais kitang pasalamatan, brod sa pagkakaroon mo ng ranggong heneral sa ‘yong kabobohan.

Dahil kabaligtaran at di sumang-ayon sa gusto mo ang mga pangyayari.

At sa halip, lalo mong pinasikat ang diyaryo namin.

Lalong naging curious ang mga tao sa ano ba naman talaga ang nilalaman ng aming unang isyu! Nagkaroon kami ng libreng promotion.

Higit sa lahat, ang intensiyon mong h’wag tangkilikin ang mga politiko na nasa pabalat ng aming pahayagan.

Nagkaroon sila ng early and free campaign poster.

(Sundan sa P.6)

eros s. atalia editor-in-chief rommel sanchez managing editor jun isidro sid luna samaniego 1st district coordinator chief of reporters rex del rosario 3rd district coordinator

nadia dela cruz 2nd district coordinator

wilfedo generaga circulation manager

melvin ros digital media director

efren abueg, ph d editorial consultant prof. freddie silao community & extension relation consultant atty. dan filoteo legal counsel Ang Responde Cavite ay inilalathala Linggu-Linggo ng Think N Print Publishing House na may tanggapan sa 232 Garcia St., Caridad, Cavite City at telepono blg.(046) 527-0092.

Diyaryo’t Kape Para sa Cavite HINDI naglalayo ang papel ng kape at diyaryo sa buhay ng mga Caviteño.

Kape: Ito ang unang sumasayad sa tyan na galing sa magdamagang pansamantalang pagpapahinga.

Bahagyang naiinitan ang tyan. Nanggigising sa inaantok pang katawan at tulog pang isipan ng mga lalabas at papasok.

Sa Caviteño, hinahati natin ang trabaho sa lalabas (maglalabas ng tricycle, jeep, bus, bangka, minsan pati mga GRO) at papasok (papasok sa eskwelahan, pabrika, establisyemento atbp.)

Sa pagitan ng paglagok at paghahanda sa paglabas o pagpasok… habang nagnanakaw ng sandali sa trabaho ay nagbubuklat tayo ng dyaryo.

Iba-iba ang lasa ng kape. Depende sa diskarte ng nagtitimpla o iinom. May iba na matamis. May iba, walang asukal, walang gatas.

Yung iba naman, may gatas at asukal. May iba na

gusto halos kumukulo kapag iniinom. May iba naman, bahagyang mainit. May iilan, halos malamig na kape ang inuupakan.

Ganyan din ang dyaryo. Iba-iba ang laman at hanap.

May iba na gusto sa diyaryo ay libangan. Iba naman ay impormasyon, opinyon, kapalaran o balitang balita lang.

Pero ano kaya kung may magkakape nang walang asukal walang gatas at higit sa lahat… walang tubig?

Ano kaya kung ang dyaryo ay walang ibang laman kundi mga titik lamang? Mga titik na walang lasa, tapang, tamis, pait, lamig o init?

Gaya ng nagtimpla ng kape… may ibang dyaryo na, h’wag lang masabing di nagtimpla, h’wag lang makahawak ng makinilya, ballpen o computer ay pwede nang maghain ng ilalaman sa tyan, igigising ng isip at magpapakilos ng katawan. Diyaryo na raw yun.

Kaya sa mga kapwa ko Caviteño, narito na ang bagong ipapares natin sa timpla nating kape. Hindi matatawaran ang kredibilidad, dignidad, abilidad at sinseridad ng mga indibidwal na nagbuhos ng kanilang oras at talento para mapasakamay natin ang kakaibang timpla—Responde Cavite (Risonable, Responsible). Tikman… mainit-init pa.

Saan tayo patungo, bayan?

MULING nadarama natin ang simoy ng alumpihit na hangin ng pulitika sa ganitong kaagang panahon. Di man tuwirang pangangampanya ang karaniwang isinasakatuparan ng nakararaming maaaring kandidato na sa mabilis na magpahiwatig ng saloobin sa pinakamabisang paraan sa ngayon – ang telebisyon.

Sa kasalukuyan, kahit na nga sa lugar ng mga mahihirap, ang “slum areas” o sa karaniwang pagkakakilala sa kanila, “squatters”, mayroon tayong mapapansin na karaniwan na ang “colored tv” sa bahay. Sapagkat ito ang pinakamurang paglipasan ng oras. Dito nainog ang kanilang mundo. Dahil dito, sinasamantala ng mga may salaping nagbabalak na manguna sa pagbubuhat ng sariling bangko sa “survey”.

Hindi biro ang gastos sa pag-aanunsiyo. Milyun-milyon ang nauubos dito sa tatlumpung segundong komersyal. At sa araw-araw na ibinabandera ang kanilang pangalan, yaman ng maituturing ng ilang bayan kundi man lalawigan ang ganitong gastusin.

Ang tawag sa ganitong paraan ay “informercials”.

Bagaman ang sistemang ito ay tinutuligsa ng nakararami, lalo ang mga may hangaring pumalaot, na ito’y tuwirang pangangampanya na wala sa panahon at ipinagbabawal daw ng “election code”. Datapwat, ayon sa “Commision on Elections”, walang tinatamaang batas, sapagkat wala pa namang nagpa-file ng CoC o “Certificate of Candidacy”. Kung kaya wala pang masasabing kandidato.

Ito ay ayon sa naging desisyon ng “Supreme Court”, kung saan nila ibinase ang kanilang pahayag, dagdag pa nila.

Kaipala’y naniniwala ang karamihan na ito’y kabahagi ng “free enterprise”. Kaya’t walang nilalabag na batas

pampulitika. Samantala, sa paningin ng mababaw ang bulsa, hindi patas ang palakad na ito na pinaiiral, sapagkat ito ay ipinasa ng mga mambabatas o kongresista na malalalim din ang dukutan’ ng salapi at may hangarin din sa hinaharap.

Marahil, sa ganitong pagkakataon, maaaring hilingin ng naapektuhang mahihirap na balak kumandidato na muling kumatok sa pintuan ng Kataas-taasang Hukuman na bigyan ng tunay na liwanag ang may kalabuang sinusunod na patakaran.

Dapat nangang hangaan ang ginawa ni mr. Vilma Santos na nag-resign sa gabinete upang pag-ukulan ang kanyang nalalapit na kandidatura sa pagka-senador. Marahil, nararapat nating aminin ang mapait na katotohanang hanggang sa ngayon, karaniwan na, na ang mapintog lamang ang bulsa ang nananalong kandidato. Habang nangangampanya, ibinabando sa mga mamamayan na kapwa sila mahihirap, na kapwa sila kumakain sa turu-turo. At makaraang manalo, doon na sila maghahapunan sa isang “French Restaurant” sa “New York o Washington” sa mataginting na isang milyung piso lang naman ang isang hapunan.

Maging ang mga botante rin ang dapat sisihin. Sa kanila ang karapatang pumili. Ngunit kapag ang pagpili ay nahaluan ng ginang ng ginto o taginting na salapi, ang mga pulitiko lamang ba ang dapat pagtuunan ng sisi?

Saan tayo patungo, bayan?

Primero Salvo de Dyaryo SA minsan pang pagkakataon dito sa lalawigan ng Cavite ay pinagtipun-tipon sa isang pahayagan ang magigiting at de-kalibreng manunulat… na kinilala sa iba’t ibang larangan ng panitikan at panulat.

Mga taong umani ng di mabilang na SERTIPIKO… MEDALYA…at PARANGAL. Sa bawat istoryang ilalahad, walang bahid na kasinungalingan at purong katotohanan lamang.

Isinilang ang bagong pahayagan sa pangalang Responde Cavite! Risonable…Responsable…

Asahan ang mga maaanghang na OPINYON at KOMENTARYO ng bawat kolumnista. Dahil sa bawat titik ng letra na inyong mababasa ang siya naming magiging SANDALAN at SANDATA. Ipinagbubunyi ang panulat bilang tambuli ng katotohanan. “THE PEN IS MIGHTER THAN THE SWORD”, ika nga!

Kaya’t di nakapagtatakang palagiang nakatapak ang isang paa ng mga peryodista sa hukay.

Sa ganitong konteksto nagaganap ang panunupil sa mga diyarista.

Walang kalaban-laban ang mamamahayag sa pananalakay ng mga warlord sa kanilang lalawigan. Ha-

wak ng mga lokal na politiko ang usapin ng buhay at kamatayan ng mga peryodista.

Kaya sa sandaling maganap ang pamamaslang, whitewash ang kinauuwian ng mga kunwa-kunwariang IMBESTIGASYON. Nagiging BULAG, PIPI, AT BINGI ang hustisya. Dito pumapasok ang suliranin ng IMPUNITY. Ang kawalan ng pananagutan sa hanay ng mga utak at gatilyo sa likod ng pamamaslang sa mga peryodista.

Buong laya silang nakapagpapatuloy sa kanilang mga baluktot na gawain sapagkat hawak nila ang RENDA ng kapangyarihan.

Nilalayon ng mga panggagahis na patahimikin ang TALIBA ng demokrasya sa alin mang bayan.

Isa ang PERYODISMO sa pinaka-mapanganib na propesyon sa buong daigdig.

Kaya sa di iilang pagkakataon, naeenganyo ang ilang peryodista na kumapit sa patalim at maging patong na lamang na mga illegal na gawain, kaysa mailibing na buhay.

Ibig sabihin, napapabilang sila sa PAYROLL na tumatanggap ng regular na pabuya mula sa mga illegal na gawain, na protektado ng malalakas - kapalit ng kanilang makapangyarihan.

Sa ganitong paraan di lamang sila nakikinabang, nagagawa pa nilang mabuhay ng mas matagal.

Samantala, ang magigiting na TALIBA nama’y humahalik sa ALIKABOK...

9002 ,03 - 42 TSUGUA

Who are the elderly?

OUR 1987 Constitution declares that, “it is the duty of the family to take care of its elderly members, that the state shall provide social justice in all phases of national life and that the state shall adopt an interpreted approach to health development which shall endeavor to make essential goods, health and other social services available to all the people at affordable cost”.

Pursuant to the constitutional mandate, Republic Act 7432, otherwise known as “Act to Maximize the Contribution of Senior Citizens to Nation Building, Grant Benefits and Special Privilege and for Other Purposes” was enacted last 23 April 1992. The Act categorically states that “a senior citizen is any resident of the Philippines at least sixty (60) years of age, including those who have retired from both government offices and private enterprises and has income of not more than sixty thousand pesos (P60,000.00) per annum.”

The legal definition of the senior citizen is thus provided.

The same chronological aging definition is embodied in Republic Act 7876 of February 14, 1995 titled “An act establishing a senior citizens center in all cities and municipalities of the Philippines and Appropriating Funds therefore.”

Social Science has contributed another definition of an elderly person. And aged person is one who has reached the age of 60 or 65 and is presumed to have changes in behavior as society and its different institutions prescribe his new status and the role he has to play.

Biological aging has also provided a commonly understood description of an elderly. An aged person is expected to exhibit anatomical changes in his body such as vision and hearing difficulties, decreasing mobility, memory lapses and other physical infirmities. *** Aging Phenomenon The United Nations reports that in 1990, half of the older people lived in densely populated Asia. By the year 2020, it is estimated that the elderly population would reach a billion mark.

An unpublished manuscript of UP School of Urban and Regional Planning, “Live Long, Live Well (A Study of the Philippines Elderly Care System)” dated March 2001, noted that the aging population in the Philippines is becoming a problem as people live longer because of better health care. In 1995, those over 60 year old is estimated at 3.7 million or 5.4 percent of the population of 68.349 million. It is projected that the elderly would reach 11.3 million by the year 2020.

The Province of Cavite recorded a population of 2,063,161 individuals in the year 2000. those of retirement age constitute 3.11 percent of Cavitenos or roughly 64 thousand.

As population grows, so are the senior citizens in view of the decreasing mortality accompanied by improving geriatric services in both public and private sectors. *** Government Initiatives The Philippine Plan for Older Persons (1999-2004) was formulated in response to the aging problem. The plan proposes specific policies and programs to ensure that older persons rights are protected, their needs addressed to and their participation in nation building enhanced.

The main responsibility of delivering services to the elderly falls on the Department of Social Work and Development. The department provides a network for both public, private and church sectors in implementing programs for alder persons.

The Department of Health has established the Health Care Program for Older Persons in 1998 aimed at improving the quality of life of senior citizens through healthcare related programs.

The Local Government Code of 1991 mandated the devolution of national government services to the Local Government Units (LGUs). The task of creation and operation of Senior Citizens Centers, provision of humanitarian and medical services to older persons and social integration are gradually transferred to the LGUs.

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

5

Ang paghihintay sa mga pagbabago KAY dami nang TSANSA at PANGAKO ng pagbabago tungo sa mabuting pamumuhay ang ipinakita sa Pilipino pagkaraan ng ika-2 Digmaang Pandaigdig. Ehemplo si Presidente Magsaysay na nagbukas ng Malakanyang sa “masang Pilipino” at nangako ng higit na pakinabang sa mga batas para sa dukha’t mga api. Mabuting simula ang programa niya sa poso at pagbibigay ng lupa sa mga sumukong rebeldeng Huk na nakabuo ng bayang Narra sa Palawan. Pero lumitaw na “nilaro” siya ng mga Amerikano at ang mga tratado ng Pilipinas sa Estados Unidos ay nanatiling hadlang sa tunay na pag-unlad ng bansa.

Dumating ang panahon ni Presidente Carlos P. Garcia na nagbigay-inspirasyon sa kanyang “Filipino First Policy”.

Una muna ang Pilipino, bago na ang dayuhan, ngunit sa totoo, hindi nito napigil ang impluwensya ng mga kapitalistang Pilipino (katutubo o naturalized) na nakipagsabwatan sa mga dayuhan. Ibinagsak ng mga tao ang administrasyon ni Presidente Garcia dahil sa korapsyon at tamis ng pangako ni Presidente Diosdado Macapagal—ang “reporma sa lupa”. Ngunit sa termino ng “Poor Boy from Lubao (Pampanga)” lumobo’t lalong naging matakaw ang mga oligarko ng bansa.

Sa panahong laganap ang diktadurya sa Asya at Amerika Latina, nagdeklara si Presidente Marcos ng “martial law” para “ireporma ang lipunan”. Inipit niya ang mga oligarko, at kinumpiska ang mga kumpanya’t ariarian ng mga ito. Pinigil ang mga kaaway niya sa pulitika, itinayo niya ang “Bagong Lipunan” na tinukuran ng kanyang partidong Kilusang Bagong Lipunan (KBL).

Sa mga dekada ng administrasyon ni Marcos naging malaganap ang pandarambong ng kanyang mga “cronies” sa kaban ng bayan. Hindi lang inagawan ng isusubong pagkain sa bibig ang milyong mga mamamayan. Inalisan pa sila ng kalayaang magsalita at dinurog sa paanan ng militar ang kanilang mga karapatang pantao.

Sa lahat ng nagdaang mga administrasyong ito, DUMAMI ANG MAHIHIRAP at humirap ang buhay maging

sa hanay ng “ maliit na bilang ng MIDDLE CLASS”.

Hindi tumalab ang mga programa ng bawat administrasyon para sa pag-angat sa karalitaan ng nakararaming mamamayang Pilipino.

Pagkaraang ibilanggo nang pitong taon, pinayagang umalis si Ninoy Aquino at namuhay, kasama ng kanyang pamilya sa Boston, Massachusset. Parang padron ng alamat ang kanyang buhay: Ang umalis ay nagbalik, nangako ng pagbabago, ngunit pinatay sa Tarmak. At mula sa kanyang katawang kinatasan ng dugo, nabuhay ang pag-asa ng bayan. TAMA NA, SOBRA NA at isang malawak na kilusan ang nag-angat sa balo ni Ninoy— si Cory na iniluklok ng bayan sa pagkapresidente. Hindi napigil ang pagbabalik ng umalis na bayani. Nabuhay siya at nangibabaw sa katawan ng “hindi iba” sa kanya.

GAYUNMAN, kasama niyang nagbalik ang mga oligarko, ang korapsyon, ang political warlords, ang mga dayuhang kapitalistang parang mga ibong NARITO kung maaraw at maraming makakain sa ating bayan at LUMILISAN pagdating ng bagyo habang nagdidildil ng asin ang bayan!

Mababang-loob, sinasabing “matapat” at magaan ang loob na nilisan ni Cory ang Malakanyang (kahit pwede pa uling magpresidente), pinalitan siya ng isang militar, ng isang bayaning likha ng pelikula at ng isang teknokrat na ekonomiya ang kadalubhasaan (expertise). UP AND DOWN, UP at ang mga sumunod pa ay DOWN, DOWN, DOWN hanggang kailan?

Bababa na sa pwesto sa 2010 si Presidente Gloria Macapagal Arroyo (DAMA KO ANG PAG-UNLAD!) Magiiwan siya ng umano’y pinakamalaking deficit sa kasaysayan ng paggasta ng mga nagdaang administrasyon, (Sundan sa P. 15)

Edukasyon... kahit saan... kahit kailan...

Katuwang sa karunungan at kaunlaran “MULI na namang pinatunayan ang diwa ng pagkakaisa tugon dito’y tunay na Demokrasya!”

Sa dakilang araw na ito, isinilang ang isang pahayagang magbibigay daan para sa katotohanan.

At isang kolum, bilang susi ng pagkamulat at pagkatuto sa larangan ng edukasyon at iba pang kamalayan na magdadala sa atin sa pagtaas ng antas ng ating pamumuhay.

Malaking puntos ang pagkakaroon nito upang tuluyan nating bantayan ang takbo ng pagsasagawa ng mga kinauukulan. Pangunahing apektado dito’y mga bata at mga nagnanais ng katarungan. Kaya’t palagian sanang tunghayan ang mga kalakaran sa ating paligid. Buksan ang mga mata at natatagong damdamin upang lantarang maihatid ang mga hangarin para sa ikabubuti ng nakararami.

Sa pamamagitan ng ating kontribusyon, debosyon, at dedikasyon, nabuo ang isang pakikipaglaban sa mapayapa at tahimik na paraan; may patnubay ng Poong Maykapal; may pag-big at pagmamalasakit ng bawat isa para sa adhikain dapat angkinin ng isang malaya at maunlad na bansa.

Salamat Responde Cavite, tunay kang tanglaw at inspirasyon sa buhay naming mahal. Mananatili ka sa puso ng mga Caviteñong uhaw sa paghahanap ng mga totoong kaganapan para sa kapakanan ng mga nangangailangan.

Sa pagiging bukas at matatag sa pakikihamok sa demokrasya, sandigan ka sa bayan ng Cavite; Sa iyong pagsilang, huwaran ka sa aming pananaw; Sa pagtataguyod ng kaayusan at kaunlaran, larawan ka ng pag-asa; Sa paraang iyong sinimulan sa paghahatid ng marapat at matuwid na gawain, tutularan at hahangaan ka ng buong bansa; Sa layuning taglay, tapat na paglilingkod at pag-aalay ng katotohanan, kaagapay ka palagi sa anumang landasin ng aming tatahakin, MABUHAY ANG RESPONDE CAVITE!

Maituturing na isang katuparan ang mailathala ang mga tunay na mga karanasan sa buhay sa pamamagitan ng pahayagang Risonable at Responsable. Di na ito maitatago na lamang o mapapabayaan sa halip, mailalahad na nito ang kabuuan ng mga nararapat ipakita upang tuluyang mamulat ang tao sa hamon ng buhay.

Sadyang ipinagkaloob sa atin ang pagkakaroon ng ganitong “medium” nang sa gayon tayo ay sumulong at di paurong. *** Ang nais ko’y matutong bumasa at sumulat ang mga bata. Ayaw kong manatili silang “mangmang” at walang pangarap sa buhay. Mararapatin kong magturo ng libre at bigyan sila ng sapat na oras matupad lamang ang aking hangad para sa kanila.

Anumang hadlang at pagsubok na darating, aking kakayanin upang maabot nila ang kanilang ambisyon.

Magiging instrumento ako sa pagtulong at pag-agapay sa bawat pagkilos para sa ikatutupad ng layunin. Alam kong malayo ang mararating ng mga taong may pinagaralan upang tahakin ang pakikipaglaban.

Tumayo ka’t suungin ang daan para sa magandang kinabukasan. Kumilos at sanayin ang puso’t isip na kaya mong gawin ang mga bagay anumang hirap at bigat sa dibdib, ito ay malalampasan at malulutas ang problema.

Dulot nito’y ginhawa at kasiyahan sapagkat nagawa mo at naipamalas sa lahat ang iyong kakayahan.

Lahat ay posible sa mga taong matiyaga para sa kapanatagan ng puso ng bawat isa. Tuluyang magaganap ang pag-usbong ng lahing maka-Diyos, makatao, makabayan, at makapamilya. *** Bukas ang kolum na ito sa lahat. Mangyari pong magsadya sa aming tanggapan.

Ang diyaryong ito ay alay sa sambayanang Caviteño; ang aking kolum ay isang biyaya para sa mga guro, estudyante, magulang, at mga batang hangad ay karunungan at kagalingan para sa bayan. *** “Good Morning, Teacher” ang palagiang pagbati ng Umagang Kayganda at Bagong Pag-asa.

Edukasyon...Kahit saan...Kahit kailan..Katuwang sa Karunungan at Kaunlaran.

6

AUGUST 24 - 30, 2009

SEPTEMBER 6 - 12, 2009 TAPATAN

aab

para sa rock wall sa Bagong Pook, ipinakita ko sa kanila na hindi na kailangan ang ganoon kalaking halaga kung aayusin lang ang sistema ng paghahakot at pagtatapon ng basura.

Lalo na kung sisirain lamang nito ang kalikasan, lalasunin ang dagat at papatayin ang hanapbuhay ng mga mangingisda. Ang mga mamamayan ay naghahanap ng tunay na pagbabago, ang problema, pare-parehas lang ang mga politikong namumuno. Dapat ay may bago nang pumalit. Nasubukan na sila. Iba naman.

4-Dapat, may respeto ang lider sa kanyang sarili nang sa gayon, irespeto sya ng mamamayan. Sabihin ang totoo at kayang ibigay ng lider sa kanyang mga mamamayan, h’wag mangako ng mga imposible kaya ang mamamayan, hindi aasa sa imposible at wala.

5-Sobrang malala na ang korapsyon.

Kung malilimitahan lamang ito, malaki ang magagamit sa kaban ng yaman para sa mas progresibong proyekto.At kung mailalaan lamang nang wasto ang budyet sa mas angkop na gugulin, lalo na kung magiging transparent ang pamahalaan, hindi magdadalawang isip na maki-cooperate ang taong bayan.

Kailangan kasing maibalik ng pamahalaan ang tiwala ng tao nang sa gayon, madaling makikibahagi ang mga mamamayan.

6-Hindi man natin mahigitan ang ningning at karangalan ng Cavite City gaya ng dekada 60, mapantayan man lang sana. Nakakahiya sa mga ninuno nating magigiting na statesman na nagpundar ng dating kinalalagyan ng Cavite City, tapos papabayaan lang natin, na ginawa ng mga nagdaang lider. coordination ng pamahalaan at mamamayan ang kailangan.

7- Hangga’t nandito ako, hanggat buhay at malakas pa, nasa pwesto man o wala, patuloy pa rin akong magmamasid, makikialam, magmamalakasakit… para sa ating mga kababayan, ang inyong lingkod, Jasmin F. Gilera.

dos por dos mula P. 4 Lalong nabandera ang kanilang mga mukha sa lunsod ng Cavite.

Lalo silang pinag-usapan, lalong naging interesado ang mga tao sa anong mga plano nila sa Lunsod ng Cavite.

At higit sa lahat, sa unang pagkakataon, magkakaiba man ang kanilang pananaw. Magkakaiba man ang kanilang partidong kinabibilangan at magkakaiba man ang kanilang mga prinsipyo, lahat sila ay nagkaisa sa pagkondena sa pagtatangkang sirain ang tahimik at mapayapa sanang halalan sa lunsod.

Kasabihan nga na makikilala ang isang tao kung sino ang mga kasama niya.

Kaya kung sinuman ang putangamang heneral ng kabobohan na gumawa ng pamimirata sa aming diyaryo, commander in chief naman ng katangahan ang boss n’ya na kanyang sinusunod!

Talagang ang gawang masama ay walang maibubungang mabuti. Alam mo, brod, kung gumawa kayo ng sarili n’yong propoganda at hindi n’yo pinirata ang diyaryo namin, baka naging kasangga n’yo pa kami at nakiisa sa inyo ang mamamayan at sa inyong advocacy.

Pero sabi nga ni Dudz, ang pamimirata ay pagnanakaw at pananabotahe! At kami ang ninakawan n’yo, putang ama n’yo!

...Mula p. 16 malapit na kakilala. Ang laging iniisip ng mga tao ay kung ano ang magiging kapakinabangan na personal, pansarili hindi para sa bayan.

4-Leadership by example. Dapat kasi, naniniwala ang mga mamamayan sa kanyang lider. Kaya naman, dapat ipakita ng lider na tama ang kanyang ginagawa. Mas makakatulong ang isang lider sa kanyang mga mamamayan kung tuturuan nya itong mangisda kesa panghabambuhay na umasa sa panghihingi. Napatunayan na natin yan sa ating mga programa… hanggang ngayon. Tulad ng Call Center Training na isinasagawa natin… libre na, may allowance pa.

Kasi kapag nakapagtapos at nakapagtrabaho ang isang estudyante, di lang isa ang matutulungan mo… kundi ang buo nyang pamilya. Gusto kasi ng ilang lider na laging paasahin ang mga mahihirap para lagi silang takbuhan… para lagi silang iboto. Kumbaga, nakikinabang sa kahirapan ng mga mamamayan ang popularidad ng isang lider. Chain reaction kasi yan, kapag may pera ang mga mamamayan, may kakain sa restaurant, may mamalengke… iikot ang pera. Kaya tulungan nating kumita ang mga mamamayan… uunlad ang lunsod.

5- Hindi likas na tamad ang mga Caviteño. Yung mga kababayan natin sa ibang bansa, umuunlad dahil sa kasipagan. Yung mga nakikita natin sa mga kantu-kanto, hindi naman talaga tamad, wala lang pagkakataon na paunlarin ang kanilang mga sarili.

Ngayong nabigyan natin sila ng pagkakataon, dinadagsa tayo ng mga kabataang handang baguhin ang kanilang kapalaran.

6- Ibalik ang old glory ng Cavite City. At ang laging pangako ng mga politiko ay ang Sangley Point. Pero dapat makatotohanan tayo. Sa halip na habulin natin nang buo ang Sangley Point, ba’t di natin trabahuhin ang madaling maging atin?

Sa pananaliksik ng inyong lingkod, napag-alaman ko na ang Baradero De Manila ay pag-aari ng isang prominenteng pamilya na pwedeng inegotiate ng local na pamahalaan ng Cavite City. Ilang ektarya din ito na puwedeng simulan… pagtayuan ng ilang pabrika. Magkakapera ang mamamayan, uunlad ang kabuhayan.

Sisigla ang negosyo ng lunsod. Yung Corrigidor na lang, nung naging OIC ako, nalaman natin na ilang taong hindi nagbabayad ng buwis ang mga hotel doon, agad natin itong pinasarhan. At dahil dyan, natuto na silang magbayad ng buwis sa Cavite City. Maraming puwedeng pagkakitaan sa Corrigidor. At marami pang isla na pwede na nating pagtuunan ng pansin. Pati na rin ang napakalawak na lupa sa palengke.

Prime lot ito. Hindi totoong wala nang lupa ang Cavite City.

7- Piliin natin ang lider na maraming magagawa para sa bayan hindi dahil sya’y kumpare, kainuman, kabatian o katropa… pumili tayo ng lider para sa bayan hindi para sa ating sarili.

9002 ,03 - 42 TSUGUA

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

mayor nonong

7

10

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

lani mercado

AUGUST 24 - 30, 2009

9002 ,03 - 42 TSUGUA

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

mayor mendoza

dino chua

col. mendoza

11

12

AUGUST 24 - 30, 2009

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

ISANG malaking karangalan para sa akin na ako ay maanyayahan at mabigyan ng pagkakataong maging isa sa mga manunulat ng pinakabago, pinakaabante at pinakaprogresibong pahayagan sa ating minamahal na lalawigan ngayon, ito ang RESPONDE CAVITE. Nawika ko sa aking sarili na muling magpapatuloy ang paglinang sa aking munting talento sa pagsusulat. Medyo may kahabaan na rin ang taong lumilipas sa aking buhay sa larangang ito ng pagsusulat o pamamahayag.

Natatandaan ko pa na noong college days ko ay nagsimula akong maging support staff sa The Gazette (Official Student Publication of Cavite State University –Main Campus) hanggang sa maging reporter, entertainment editor at copy editor nito. Nasundan pa ito ng pagiging Editor-in-Chief sa Students Chronicle (Official Publication of Central Student Government of Cavite State University –Main Campus).

Mula sa aking mga simpleng akda hanggang sa mga kontrobersyal at palabang artikulo, bagaman at kabataan pa lamang ako noon ay pakiramdam ko ay beterano na ako sa larangang ito dahil sa aking mga pinagdaanang pangyayari.

Natatandaan ko pa na noon ay may mga pagkakataon akong naipapatawag ng kinauukulan at may mga pagkakataon pang nabansagan akong subersibo, komunista at NPA dahil lamang sa aking mga sulatin patungkol sa tunay na kalagayan hindi lamang ng kapwa ko kabataang estudyante kundi maging sa usaping pambayan at pampulitika (pulitikang may perspektiba o pulitika ng pagbabago at hindi bulok na sistema ng pulitika sa ngayon).

Naisip ko tuloy na hindi kaya sila nag-aral ng kasaysayan ng bansa? Hindi kaya sila natuto sa karanasan ng lahi at ng lipunang Pilipino? O talaga sadya lamang pasibo at nagbibingi-bingihan at nagbubulag-bulagan sila.

O sa malamang ay talagang nilulon na sila ng bulok na sistema kaya ganoon na lamang nila ako kabilis na paratangan at bansagan noon ng kung anu-ano.

Matapos ang college days at sa buhay sa labas ng pamantasan ay naging contributor ang inyong lingkod sa ilang national magazines katulad ng Movies & Friends at

Magbilangan Tayo!

MARAMING nagsasabi na iisa lang talaga ang Universal Language. At ito ay numbers o mga numero.

Lahat ng bagay ay may katapat na numerical value. Lahat ng pangyayari ay maaring ma-compute o masuma.

Ang nakaraan, kasalukuyan maging hinaharap ay may katumbas na computation o pagsusuma.

Kaya naman, may ilang numerologist na nahuhumaling sa katangian o paguugali ng numero.

Lahat ng numero ay kinakatawan ng 0,1,2,3,4,5,6,7,8 at 9. Ang kabuuan ng bilang sa buong uniberso ay kumbinasyon lamang ng mga ito.

Pero ang higit na nakatawag-pansin sa mga numerologist, ay ang numerong 0 at 9.

Babylonian ang nagpakilala ng ‘0’ sa buong mundo. Simula ito ng mas masalimuot at sopistikadong pag-aaral ng numero. May ilang numerologist na naniniwala na ‘9’ ang pinakamakapangyarihang numero. May paniniwala na ito pa nga raw ang representasyon ng mga dyos.

Tignan natin ang katangian ng 9 sa mga sumusunod na halimbawa: 9+5= 14 at 1+4 ay 5 9+8= 17 at 1+7 ay 8 9+3= 12 at 1+2 ay 3 gayundin 9x5= 45 at 4+5 ay 9 9x8= 72 at 7+2 ay 9 9x3= 27 at 2+7 ay 9 Sa paniniwala ng mga numerologist, ang swerteng bilang ng isang tao ay ang pagsusuma ng lahat ng numero sa kanyang kaarawan at pagbabawas sa 9. Kung parehas na 9 lalabas, ibig sabihin nito, ‘0’ ang maswete mong numero.

Halimbawa- 1. Setyembre (8) 23, 1953 ay 8+23+1953= 1984 = 1+9+8+4= 22 = 2+2= 4 4 ang iyong bilang at ibawas sa 9, ang lalabas ay -5 kaya, 5 ang swerte mong numero.

2. Enero (1) 17, 1987 ay 1+17+1987 = 2005 = 2+0+0+5 = 7 7 ang iyong bilang at ibawas sa 9, ang lalabas ay -2 kaya, 2 ang swerte mong numero.

Sa susunod na isyu, pag-aralan natin ang kalikasan ng ‘0.’

Pulang Tinta (1) Liwayway. Ang Cavite Expose na ngayon ay kilala bilang Operation Expose naman ang pinakamatagal at pinakahuli kong regular na napagsulatan bilang columnist sa loob ng 5 taon.

Natatandaan ko pa rin na noong una ay nakakatanggap ako ng mga pananakot at death threat sa text, sa sulat hanggang sa tawag sa telepono mula sa mga kampo ng aking nababanatan sa mga panulat ko, datapwat hindi ang mga bagay na iyon ang magpapahinto sa inyong lingkod para talikuran ang pagsusulong ng laban, sa halip ay ginawa nating tuntungan ang mga pagsubok na iyon para lalo pang magpursige at makibaka para sa interes ng sambayanang Pilipino laban sa katiwalian, korapsyon, pandaraya subalit para sa katotoha-

nan, katarungan at katuwiran ng lahi at ng lipunang Pilipino.

Kung noong college days ay nalimitahan lamang sa apat na sulok ng pamantasan ang aking panulat, subalit ngayon sa bagong tahanang RESPONDE CAVITE ay muling dadaluyong sa apat na sulok ng minamahal kong lalawigan o sa buong bansa ang aking akda at artikulo ng pananaw at prinsipyo.

Gaya ng dati ay masaya ako ngayon dahil muli na naman akong regular na makakapagsulat bagaman at hindi naman ganoon kabilis ang pagtanggap at pagpayag ng aking mga minamahal na magulang sa aking gagawin o piniling propesyon sa buhay.

(Sundan sa susunod na labas)

LUPANG HINIRANG ISANG tanong na malimit ikalito ng mga Pilipino ay ang tanong na, “ano ang pambansang awit ng Pilipinas?”

Sa sampung tinanong ko nito anim ang sumagot ng Bayang Magiliw sa halip na Lupang Hinirang. Ano pa kaya kung ang itanong ay kung, “sino ang nagsulat ng mga titik ng pambansang awit?” si Julian Felipe ba ang isasagot mo? at “Kung kailan unang kinanta ang Lupang Hinirang?” Noong June 12, 1896 ba ang tugon mo? Sana hindi yun ang sagot mo kasi parehong mali ang June 12 at Julian Felipe.

Mula sa pagkakatapon sa Hong Kong si Heneral Emilio Aguinaldo, bumalik siya ng Pilipinas bitbit ang isang komposisyon na sinulat ng isang Pilipinong naninirahan sa karatig bansa. Ngunit hindi ito nagustuhan ni Heneral Emilio Aguinaldo. At dito pumasok ang isang kabitenyong isinilang noong Enero 28, 1861 sa San Roque, Cavite, bunso sa labindalawang anak ni Justo Felipe at Victoria Reyes. Si Julian Felipe na ilang araw pa lang din noong nakakalaya mula sa pagkakahuli ng mga kastila.

Hunyo 6, 1896, halos isang lingo bago ang nakaplano ng deklarasyon ng kalayaan ng kausapin ni Julian Felipe si Emilio Aguinaldo at sabihing, “alam ko po ang nasa-isip nyo,” at noong araw ding iyon ay umuwi ng bahay si Julian Felipe at sa loob ng anim na araw ay ginawa nya ang lahat upang makabuo ng isang komposisyon na siyang sasanggi at mas magpapaalab ng puso ng mga rebolusyonaryo.

Noong gabi ng Hunyo 11, 1896, ilang oras bago ang deklarasyon ay pinarinig ni Julian Felipe sa harapan ni Heneral Emelio Aguinaldo at ng iba pang mga kasama nito na sina Heneral Mariano Trias, Baldomero Aguinaldo at iba pang mga lider ang kanyang komposisyon. At narito ang kwento ni Julian Felipe sa mga nangyari kung paanong tinanggap ng mga naroon ang komposisyong na naging pambansang marcha: General Trias seeing ( me ) come into the room

HOROSCOPE

NI MIDNIGHTJT CAPRICORN – Inaabu- wain ang iyong sarili dahil so na ang iy- ikaw din ang magiging ong ka- kawawa. Lucky days – baitan. Mag- Tuesday/Friday isip-isip ka ARIES – Tingnan mo ang dahil sa buhay sa positikabila ng bong anggulo at kabutihan mo ay pinaglahat ng plano mo tatawanan ka pa nila. ay magkakaroon Lucky days – Thursday/ ng kanais-nais Sunday na resulta. Lucky days – FriAQUARIUS – May mal- day/Saturday apit na kaibig- TAURUS – Magpakatotoo an na lihim na ka sa iyong nagmamahal nararamdaman. sa iyo, ngunit Darating ang tamay malaking hadlang. ong para sa iyo Lucky days – Monday/ sa panahong Wednesday hindi mo inPISCES – Aminin mo na aasahan. Lucky days – Satsa iyong sarili urday/Sunday na di ka niya GEMINI – Positimahal. Huwag bo ang tugon sa mong kawa-

where they were assembled, and desiring that the music requested by Don Emilio be heard by all, took ( me ) o the latter’s presence; and although they were then occupied with matters of greater importance, suspended their deliberation to hear and pass judgement on the merit of the music which was to become later our national march. ( I ) played ( my ) composition on the piano, and was requested by those present to repeat it several times for the purpose of better appraising and judging its merits.

Then after a brief interchange of opinion, the gentlemen present resolved to officially adopt the musical composition as “Marcha Nacional Filipina”; and Don Emilio Aguinaldo requested General Trias to see that ( I ) go to San Francisco de Malabon for the purpose of teaching this new music to the town’s band which was selected to play it on the following day, Sunday, June 12, 1898 on the occasion of the Proclamation of Philippine Independence and the exhibition of our National Flag.

Marcha Filipina Magdalo ang unang pangalan nito ngunit binago at naging Marcha Nacional Filipina matapos hirangin ito bilang pambansang awit ng Unang Republika ng Pilipinas.

Ang mga titik ng awit ay idinagdag na lamang matapos isulat ni Jose Palma ang tulang kastilang Filipinas nuong Agosto 1899, kung saan kinakanta pa ito ng kastila.

Ngunit noong 1920 naisipan ng Estados Unidos na ang kantang ito ay gawing ingles na pinamagatan namang Philippine Hymn sa ilalim ng pamahalaang kolonyal na isinalin nina Senador Camilo Osias at isang Amerikano na si Mary A. Lane. Ang huling pagsasalin na magpasa hanggang ngayon ay ginagamit natin ay ginawa naman nina Julian Cruz Balmaceda, Ildefonso Santos, at Francisco Caballo noong 1962 at ito ang Lupang Hinirang.

Ang Lupang Hinirang, ang ating pambansang awit na ang himig ay binuo ni Julian Felipe at ang mga letra’y ginawa ni Jose Palma. Ang noo’y Marcha Filipina Magdalo lamang(June 12, 1896). Isang awit na nagpapakita ng pagkakaisa at pag-ibig sa bayan. Isang simbolo ng kagitingan na dapat pahalagahan. matagal mo nang katanun- masakit na nagdaan sa gan. Ngayon ang panahon buhay. Lucky days – Friday/ para isakatuparan ang pl- Saturday LIBRA – May ano. Lucky days – Tuesday/ malaking pagWednesday subok na daratCANCER – Ang paghanga ing sa iyo. Tatag sa iyo ng isang lang ng loob ang kakilala ay posibleng hu- iyong kailangan. Lucky mantong sa ser- days – Monday/Friday yosong relasyon. Pag-isi- SCORPIO – Unti-unti mo ng nararamdapan itong mabuti. Lucky man ang iydays – Monday/Thursday ong suwerte.

LEO – Huwag maghangad Huwag magng sobra para di madali baka madismaya.

M a k u n t e n t o mausog Lucky days – muna sa mu- Wednesday/Sunday munting bagay SAGITARRIUS – Tila matamlay ang iyhangga’t di pa mangyayari ong lovelife ang ninanais. Lucky days – at malapit ka Wednesday/Sunday. ng mahuli VIRGO – Hindi mo dapat sa biyahe. kailanganin Di mo ba lokohin ang iyong sarili. alam nasa malapit lang Maaari kang ang iyong magiging partmamuhay sa hi- ner? Lucky days – Saturday/ naharap at limutin ang Sunday

9002 ,03 - 42 TSUGUA

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

13

Nardong Putik papaano nga ba siya naaalala ng mga taong nakakakilala sa kanya. Sino nga ba talaga si Nardo?

SI Leonardo Manicio katulad ng ibang naisapelikula ni Ramon Revilla ay isang mito. Ang lahat ng bagay ay maaring maging isang mito, subalit kinakailangan itong ipinapahatid na isang diskurso.

Ang bawat mito ay maaaring magkaroon ng sariling kasaysayan at heyograpiya.

Ang mga pelikulang hango sa buhay ng ilang Kabitenyo na ginawa ni Ramon Revilla ay nagpapakahulugan ng karahasan, kabutihang-loob, paniniwala sa anting-anting at makukulay na buhay pagibig.

Masalimuot ang diskurso ng kanilang mga buhay katulad ni Nardong Putik na bunga ng kuwento ng lipunan, ng mga pahayagan at ng mga taong nakapaligid sa kanya. Ang kanyang nito ay laganap sa Kabite.

Si Leonardo Manicio, ayon sa pag-aaral ni John Sidel at itinuturing na pinakakilalang kaaway ng batas sa Kabite at unang nakilala dahil diumano’y nasangkot sa Maragondon Massacre noong 1952.

Noong naisapelikula ang kanyang kuwento ay mas lumalaganap ang kanyang mito sa maraming dako.

Sa mga susunod na panayam ay unti-unting huhubarin ang lambong ng mito ni Nardong Putik.

Malalaman dito kung

Si Leonardo Manicio Bilang Kaibigan/Taong-labas “Ang masamang kaugalian niya iyong kapag nagnakaw ka ng kalabaw at may nag-report sa kanya ay papatayin ka – miski hindi siya kagalet… ‘yan ang pagkakaalam ko sa kanya.”

-Lauro Sison, kaibigan ni Leonardo Manicio Ang bayan ng Heneral Trias na dating San Francisco de Malabon ay mas kilala sa kasaysayan bilang bayan na pinagmulan ng bandang unang tumugtog ng pambansang awit ng Pilipinas sa harapan ng balkonahe ng bahay ni Heneral Emilio Aguinaldo sa Kawit. Natuklasan ng pag-aaral na ito na marami palang mga tagaroon ang nakasama sa kalakaran ng panunulisan.

Noong dekada singkwenta, maraming mga taga-Malabon (isa ring tawag sa Heneral Trias) ang nagsimulang umanib sa mga taong-labas at ilan sa mga ito ay napasama sa malalaking krimen katulad ng Maragondon Masacre at Araneta Kidnap Case.

Ang panayam kay Lauro Sison, dating Philippine Constabulary, na isang kaibigan ni Leonardo Manicio alyas Nardong Putik ang magsasabi kung ano nga ang pagkatao nito at ang umiiral na sistema ng karahasan noong panahong iyon.

Si Mang Lureng (kan-

Introduksyon NAKAPAGLISTA ang De La Salle University-Dasmarinas-Cavite Studies Center (CSC) ng 39 na manunulat na lokal (Sa Tagalog, Kastila at Ingles), ngunit ito’y di pa tapos na listahan. Patuloy pa ang pananaliksik, ang mga pagsisikap na mapatibayan ang pagiging Caviteño ng mga manunulat na ito. Ang magandang halimbawa’y si Carlos V. Ronquillo, historyador/ manunulat na ipinanganak sa Floridablanca, Pampanga. Ang angkan niya ay tubong-Kawit at ilang buwan lamang pagkasilang ay ibinalik na siya sa bayan ng kanyang mga magulang. Samakatwid, lumaki siya sa Cavite at naging kultura niya ang kapaligiran ng kanyang bayan at lalawigan. Kabaligtaran naman ang nangyari kay C.C. Marquez, Jr., ang makatang matagal na naging reporter ng Taliba (dekada 80-90). Ipinanganak siya sa Maragondon, Cavite, ngunit nag-elementarya siya at masasabing lumaki sa Baliwag, Bulacan at nagkolehiyo sa Maynila.

yang palayaw) na nasa edad 79 ay may kapayatan ang pangangatawan, may kaliitan at medyo mahina na rin ang kalusugan. Sa kabila ng kanyang kaanyuan ay mapapansin na siya ay nakaluluwag sa buhay.

Malaki at maayos ang kanyang tirahan na nakapuwesto sa isang malawak na lupain.

Maraming tumutilaok na tandang at sasabunging manok sa kanyang pagaaring lupain, isa ito sa kanyang mga pinagkakaabalahan.

Mayroon din silang mga paupahang kuwarto. Si Mang Lureng ay isang pensionado ng pamahalaan ng Estados Unidos.

Kabilang sa kanyang mga pinagkakaabalahan sa buhay ay ang magsabong, paminsan-minsang paglalaro ng mahjong at dumalaw sa kanyang mga anak na nakatira sa Estados Unidos.

Kinikilalang naging malapit na kaibigan ni Leonardo Manicio si Lauro Sison sa Heneral Trias.

BILMOKO Dear Ate Bebang, May boyfriend ako pero kapag nagde-date kami, kung anu-ano lang ang ipinapabili sa akin. Mahal kaya niya ako?

Vina ng Tanza Mahal kong Vina, Puwede namang mahal ka ng boyfriend mo kaya lang mahilig lang talaga siyang magpabili.

Alamin mo kung ginagawa ba niya ito sa nanay, kapatid o kaibigan niya.

Kung oo, malamang na ugali nga lang niya at hindi maiwasang gawin ito kahit

Isinama rin namin sa listahan si C.C. Marquez, Jr. dahil noong nabubuhay pa siya, sinabi niya (lalo na sa balagtasan) na siya’y makatang Caviteno. Higit pang malawak at malalim na pananaliksik ang lilinaw sa isyung ito.

Itatanong marahil: Bakit pitong (7) manunulat lamang ang naisama sa aklat na ito?

Praktikal lamang ang mga sagot. Unang-una, walang nakuhang sapat na datos para sa ibang nangaunang manunulat, tulad ni Pascual Poblete. Hindi pa nababasa at napag-aaralan ang mga sinulat niyang mga akda tulad ng sarswela, nobela, at mga sanaysay na nasa pagiingat ng Dibisyong Filipiniana ng Pambansang Aklatan.

Ikalawa, sa kalagayan ngayon ng pamilihan ng mga libro, matumal sa pamilihan (bookstore) ang isang kopyang hihigit ang halaga sa dalawang-daang piso. Ikatlo, may tulong na sa paglalathala ang Cavite Historical Society na pinangungunahan ni “Prime” Cesar E.A. Virata, bukod pa sa kailangang “habulin” ang iskedyul ng CSC. Maaari pa ring usisain: Bakit waring yumao nang lahat ang isinama sa aklat na ito?

Kung hindi nasira at nawawala ang mga rekord at sinulat; padalang nang padalang ang mga informant.

Nagiging tendensya tuloy ng mananaliksik ang maghaka-haka batay sa pagsusuri nito sa mga nakuha pang mga materyal.

Bago mapawi ang mga alaala, sa papel o sa isip man na nakakakilala sa manunulat, isulat na ang dapat maisulat. Para sa amin, ang mga alaala’y kayamanan ng isang pamilya, ng isang komunidad, at ng isang ban-

sa date ninyo.

Kausapin mo siya agad. Baka di niya alam na big deal ito para sa iyo.

Kung mahal ang ipinabibili niya o di kaya ay napaparami ang pinabibili sa isang date ninyo, sabihin mong may budget ka rin na sinusunod para sa sarili at para sa inyong dalawa.

Kung hindi naman siya mahilig magpabili at sa ‘yo lang ito ginagawa, baka talagang kailangan niya ang mga bagay na ipinabibili sa iyo at sa ngayon ay kapos siya sa pera o di kaya ay kapos sa pera ang pamilya niya para bilhin ang mga ito. Kung ito ang sitwasyon, tulungan mo siyang kumita at magtipid para kung may kailangan o gusto siyang bilhin, mabibili niya iyon gamit ang sariling pera.

Paano?

Una, engganyuhin mo siyang maghanap ng ekstrang mapagkaka-kitaan.

Kung magaling siya sa math, imungkahi mong mag-alok siya ng tutorial

services.

Mga P100-150 per hour.

Ikalawa, pag kumi-kita na siya, regaluhan mo siya ng alkansiya. O di kaya, yakagin mong magbukas ng sariling bank account para ma-monitor niya ang kanyang ipon. Ikatlo, gawing mas simple ang inyong date. Iwasan ang mall dahil mapapagastos lang talaga kayo doon. Imbes na magsine, manghiram na lang ng VCD o DVD at manood sa bahay. Sa totoo lang, di naman mahalaga ang gawain. Ang mas mahalaga ay quality time together. Di ba?

Pero, Vina, kung pagkatapos mo siyang kausapin ay patuloy pa rin siyang nagpapabili sa iyo ng kung ano-ano, wala ka nang ibang dapat kausapin kundi ang sarili mo.

Pag-isipan: Kaya mo bang tiisin ang ganitong gawain ng minamahal mong lalaki? Karapat-dapat nga ba siyang mahalin?

Ayun lang, Ate Bebang

sa.

May panahon pa naman para isaaklat ang mga digaanong kabataan at talagang kabataang manunulat ngayon.

Patuloy ang pananaliksik sa kanila at yumayaman pa ang mga datos tungkol sa kanila. Mga dalawa pa sigurong aklat na may ganito ring karaniwang pahina ang maaaring maisulat sa mga darating na araw.

May mga tanong din ukol sa kabuluhan ng pagtitipun-tipon ng mga manunulat, ayon sa kinabibilangan nitong lalawigan.

Kailangan bang ikategorya sila na mga lokal na manunulat, gayung marami sa kanila ay mabibilang na pambansa (Abadilla, Bailen, Mamaril, Ronquillo)? Hindi ba’t ito’y paghahati-hati ng mga manunulat na dapat ikategorya lamang na mga manunulat ng Pilipinas?

Bibigyan natin ng kabuluhan ang pagkakahati-hati ng ating populasyon ayon sa kinasasapiang etnikong grupo at kultura nito.

Magkakaiba ang kaugalian, paniniwala, paraan ng pamumuhay at mga karanasan. Gayuman, makulay at mayaman ang bansa sa pagkakaibang iyan at humahantong iyan sa kasabihang “there is unity in diversity”.

Iyan ang pananaw-pampulitikang pinaiiral at nililinang ng liderato ng ating bansa.

Gayunman, may higit na dapat bigyang-diin sa klasipikasyon ng mga manunulat, ayon sa kanilang etnikong pinagmulan at kinalakihan.

SUNDAN SA PAHINA 14

14

AUGUST 24 - 30, 2009

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

ntoy! Intoy! Bangon, alig! May alig! bumalinghat sa kanya ang tawag na iyon. Tinig iyon ni Mang Amor.

Halos magiba ang kanyang pintong yari sa pinagtagpi-tagping lawanit, plywood at palapa ng nyog. Pagbukas nya ng pinto ay bumulaga si Mang A mor na hawak ang sagwan habang may supa pang sigarilyo. Gaya ng dati, nakamaong lang itong shorts at hubad. Nakahambad ang sunog-sa-araw at tubig-alat na katawan. Ngunit ang nag-aagaw na itim at uban na buhok ay hindi nagpapahalatang anak-dagat si Mang Amor.

Ay! Digrasyaw bo! Bilis, Menos dyes para mag alas baka may masagip pa sais. Ibinuga ang minumog tayo, pabateng itinapon sa tulay na kawayang kadiang paubos nang sigarilyo kit ng pinto ng kanyang basa tulay na kawayan. Tina- hay. pakan. Isiniksik sa pagitan Kadugsong ng kanng mga kawayan. Dumura. yang bahay ang pantalan.

Sumunod ka na, ibababa Doon binabara ni Mang ko na ang lunday.

Amor ang lunday nito para Putang ama, alig. Na- matingnan-tingnan at makow po! Patay tayo nyan. gamit agad kung kinakailBakit ngayon pa? Bakit angan. Nakababa na ang ngayon pa? ang rapido ng lunday. Akmang gagaod na tanong ni Intoy sa sarili ha- si Mang Amor. Pandalas bang minamadali ang pa- sya ng baba. Dahil kung ghahanda sa gagamitin. hindi, madali itong tumaob.

Salaming panisid, Di tulad ng mga bangkang gwantes, kutsilyo, boya, de-katig, matatag sa pamadyak, plehe at straw. tauban. Yun nga lang, di Isinuot ang shortpants na maipasok ang mga de panlusong. Wala nang katig sa gitna ng mga bakpanahon para magkape. lad.

Sa ganitong panahon, oras Paano nyo nalaman? ang kalaban. Dalawang Kay Enoc. Mag-aahon basong tubig ang almusal. sana sya. May order ng Nagpahabol pa ng isang limang sako ang Baclalagok ngunit di nya nilunok. ran. Naunahan sya ng alig.

Ibinabad sa bibig. Habang Lalos daw pati pabitin at lumalabas ng bahay ay mi- palutang. numog ang tubig. SinulyaKakaputok pa lang ang pan ang relos sa dingding. araw. Malamig pa ang

I

BAGWIS. . .

mula sa pahina 13

Sa isang panimulang lektyur ni Dr. Vivencio R. Jose, propesor sa panitikan, lipunan at kultura ng Unibersidad ng Pilipinasat dating presidente ng Philippine Folklore Society (Local Literature and the Discourse of the Universal, 2004), tinalakay niya ang pag-iisantabi (marginalization) ng mga akda ng mga manunulat mula sa maliliit na bayan at lalawigan.

Ginawa niyang puso ng kanyang papel ang lokal na panitikan bilang representasyon ng isang lipunang nakalikha ng mga etnikong tradisyon, tulad ng epiko ng bawat lahi na pinagmulan ng halagahang unibersal, tulad ng pagtatanggol at pangangalaga sa pamumuhay ng kanilang komunidad at pakikitunggali upang makalaya kung kinubkob ng mga dayuhan ang kanilang lupain.

Pansinin na sa isang epiko, laging may bayaning pinagtutuunan ng matinding pagpapahalaga dahil ito ang simbolo ng nagkakaisang pagkilos ng mga indibidwal sa kanilang komunidad upang maabot o matamo ang kanilang kolektibong pangarap at mithiin. Ang bayaning ito ang dapat modelo ng liderato ng ating bansa sa kasalukuyang panahon.

Dito dapat nakatuon ang koleksyon, pagbasa, at pagsuri sa mga lokal na literature upang makalikha ng bagong texto ukol dito.

Mababakas ba sa mga akda, kahit gaanong kanipis o kababaw ang mga karanasan ng ating mga ninuno, ang tagumpay at kabiguan, ang sigasig na ipagpatuloy ang pakikibaka tungo sa kanilang marangal na mga layunin?

Maaaring hindi gaanong natamo sa aklat na ito ang panitikan ang hangaring iyan, ngunit tayo’y nakapagsimula na at hindi sa lokal na panitikan lamang ito nagtatapos. Magpapatuloy ito sa lokal na kultura at kasaysayan.

hanging labi ng nagdaang gabi sa palabas na Nobyembre at papasok na Disyembre. Maliban sa plastik, goma, sako, at kung ano-anong basura ay may mangilan-ngilan pa ring patay na water lily na sumasabit sa kanilang sagwan. Water lily na tangay mula pa sa look ng Maynila, galing sa tubig-tabang.

Pagkaraan ng ilang araw na animo kusang pagpapatianod mula Maynila patungo sa dalampasigan ng Cavite, maninilaw hanggang sa maging kulay bulok na kahoy ang lulutanglutang na dating matingkad na berdeng halaman na kinilala na sa tawag na water lily. Ngunit ang lamig ng umagang iyon ay hindi nakapigil sa ilang magtatahong na maisalba pa ang kanilang tanging kabuhayan mula sa pesteng alig na dumadalas na ang dalaw nitong nakaraang mga taon. Nakita nilang marami na ring pumalaot para sagipin ang pwede upang sagipin.

Kitang kita nila ang animo’y natapong hugasbigas sa dagat. Kalat-kalat.

Mainit-init. Sumasabay sa agos at galaw ng dagat.

Malas na lang at siguradong ubos ang madadaanang tahong, talaba o halaan ng pesteng hugas-bigas na ito. Swerte ang naiwasan, sa ngayon, pero bukas-makalawa ay para itong nakakalokong bumabalik. Iyan ang alig.

ISA sa mga pantalan sa Kalye Marino

Ano, Amor… ano balita sa ‘yo? Intoy Syokoy, tapos mo dyan, daanan mo ang pwesto ko. Magpapalinis ako sa ‘yo. Sabi ng isa.

Si Kapitan nga raw, lalos ang trentang bila. Ako rin Koy! Pahabol ng isa pa.

Tango lang sagot ni Intoy. Tuloy ang kanyang gaod. Ayaw nyang ipahalata kay Mang Amor na umooo agad sya sa iba gayong hindi pa tapos ang obligasyon nya sa matandang amo. Magkahalong tuwa at lungkot ang dala ng alig sa araw na iyon. Tuwa, dahil kung maraming tinamaan ng alig, tiyak bukas at hanggat sa mga susunod na araw ay maraming may tahungang

PAGLIPAD papataas ang ibig sabihin ng kampay. Ang salitang Rabay naman ay ang isina-Filipinong baybay ng salitang Hebrew na Rabbi na ang ibig sabihin ay guro. Ito ang pangalan ng kolum na ito sapagkat bilang isang guro, tungkulin ko bilang manunulat na ikampay o ilipad papataas ang kamalayan ng mga mambabasa sa pamamagitan ng mga paksang napanahon at may malaking kinalaman sa ating lipunan. Samakatuwid, ang Kampay ng Rabay ay ang aking pagtatangkang maging instrumento ang aking panulat ng katotohanan, pagpapalaya ng isipan at ng pagtutulak sa pagkilos na posibleng maging susi tungo sa katarungan, kapayapaan at kaularan.

Nasaksihan ko ang pagbabago sa Cavite sa nakaraang labimpitong taon. Noong 1992, halagang P12 lamang ang pamasahe mula Indang patungong Imus kapag sumakay ka ng bus na patungong Baclaran. Ngayon, ang dating P12 ay P50 na at maaaring humigit pa depende sa bus na iyong sasakyan. Noon, palayan kung hindi man talahiban ang madadaanan mo mula Trece hanggang Imus. Maging ang buong Bacoor ay palayan rin samantalang ang Tagaytay, Amadeo, Silang, Mendez at Indang ay taniman ng mga kape, saging, pinya, ube at marami pang ibang produktong pang-agrikultura. Kasabay ng pagdami ng mga pabrika at subdivision ay ang pagkasira ng maraming lupang sakahan. Totoong lumikha ng trabaho para sa mga Caviteño ang pagbubukas ng First Cavite Industrial Estate (FCIE) sa Dasmariñas at ng Export Processing Zone Area sa Rosario. Ang pagsulpot ng tatlong SM malls ni Henry Sy at ang dalawang Robinson malls ay totoong lumikha ng maraming pagkakakitaan. Di nagtagal at umabot na sa labing-isa ang golf courses sa Cavite kasama na ang Manila Southwoods sa Carmona, Tagaytay Highlands at ang Orchard sa Dasmariñas. Tila kabuteng winasak ang mga palayan at kapihan upang itayo ang

magpapalinis sa kanya.

Kikita sya nang malaki.

Lungkot dahil, bukas o sa mga susunod na araw pa sya kikita. Ngayon nya kailangan ng pera. Ngayon nya sana aanihin ang sarili nyang tanim na tahong. Ang mapagbebentahan ng sarili nyang maliit na tahungan sana ang tatapos ngayon sa mahaba nyang paghihintay. Pero paano nya pupuntahan ang sarili nyang tahungan? Magkasama sila ngayon ng amo nya upang silipin at sagipin ang tahungan nito. Hindi rin alam ni Mang Amor na mayroon syang sariling baklad.

Baka isipin na ninanakaw nya ang binhi, kawayan, straw, plehe at boya nito at inililalagay nya sa kanyang

pwesto. Wala syang sariling bangka. Tanging bangka-bangkaang gawa lang sa pinagdugtong-dugtong na sako ng bigas na nilagyan ng styrofoam ang nagsisilbi nyang balsa. Hindi iyon uubra na pagpatungan ng mabibigat. Kung sya nga na bihasa na sa pagbabalanse sa lunday ay tumataob pa sa kanyang balsa, ano pa kaya ang ikakarga ditong tahong?

Di hamak na mas malaki ang kikitain nya sa pagpapalinis ng mga baklad sa mga susunod na araw.

Sapat na para makapagsimula syang muling magtanim sa kapiraso nyang pwesto. Sobra pa nang kaunti. Ngunit ngayon nya kailangan ang pera.

mga low costs housing na naging dahilan upang dumagsa sa Cavite ang mas marami pang mga dayo mula sa karating lalawigan ng Batangas at Laguna.

Pagkalipas ng mga pagbabagong ito, maituturing na ba nating maunlad ang Cavite? Ito na ba ang lalawigang pinapangarap natin para sa ating mga anak?

Usad-pagong ang trapiko sa Aguinaldo highway lalo na at rush hour. Sa kabila ng pagkalikha ng coastal road, masikip pa rin ang daloy ng traiko lalo na kapag umuulan at sinabayan pa ng baha. Taun-taon ay tumataas ang baha sa Bacoor, Binakayan, Kawit at iba pang mabababang lugar ng lalawigan. Kung tag-araw naman ay matindi ang init kahit pa sa mga dating malalamig na lugar tulad ng Tagaytay, Silang at Alfonso. Kumusta naman ang industriyalisasyon sa ating lalawigan? May security of tenure ba ang mga manggagawa sa mga pabrika sa FCIE at EPZA. Kamakailan ay nagsara na ang Intel. Uso ngayon ang mga call centers. Kokonti na lang ang kumukuha ng kursong Agriculture sa mga sangay ng Cavite State University.

Habang paunti nang paunti ang mga lupang sakahan, saan kaya pupulutin ang ating mga kababayan? Ano kayang kinabukasan ang naghihintay sa ating mga anak? Kung makakapsok kayo sa Tagaytay highlands, tingnan ninyo kung sinu-sino ang nagmamayari ng mga bahay doon at kung sinu-sino ang nakikinabang ng lahat ng serbisyong naroroon. Kung may makasakay kang nagtatrabaho sa mall, alamin mo kung magkano ang arawang sahod niya at kung siya ay hindi contractual.

Kung magagawi ka sa Mendez at Indang, tanungin mo ang magsasaka kung kumikita pa siya mula sa industriya ng kape. Mainam rin na bisitahin ang mga mangingisda ng Cavite city at alamin kung kumusta na ang lagay nila. Kapag nabatid mo na ang sagot, saka mo itanong sa iyong sarili kung saan patutungo ang lalawigan ng Cavite.

9002 ,03 - 42 TSUGUA

SEPTEMBER 6 - 12, 2009

Isang sulyap sa Cavite Ang Cavite Ang Cavite ay nahahati sa dalawang bahagi: ang itaas at ibaba. Ang mga bayan ng Alfonso, Bailen (ngayon ay Heneral Emilio Aguinaldo), Carmona, Indang, Magallanes, Mendez at ilang bahagi ng Maragondon at Dasmariñas ay itinuturing na nasa itaas samantalang Bacoor, Cavite City (Cavite Puerto/Tangway), Cavite Viejo (Kawit), Imus, La Caridad (La Estanzuela), Maragondon, Naic, Noveleta (Tierra Alta), Perez Dasmariñas, Rosario (Salinas or Marbella), San Francisco de Malabon (Gen. Trias), San Roque, Santa Cruz de Malabon (Tanza) at Ternate naman ang mga nasa ibaba. Nagmula ang salitang Cavite mula sa salitang Tagalog na ‘kawit’ o kalawit pangisda dahil sa ang anyong lupa ng nasabing lalawigan ay hugis kalawit.

Pinaniniwalaan na ang mga unang nanirahan sa Cavite ay mababakas pa mula sa Paleolithic Period.

Tagalog ang pangunahing salita sa lalawigang ito bagamat may ilang mga lugar na may nagsasasalita ng Chavacano tulad ng Ternate at Cavite City (Medina, 2002).

Mainit sa mga bayang nasa ibaba at tabing dagat, malamig at mahangin naman sa mga bayang nasa itaas (ilaya). Maraming ilog at kanal. May nag-iisang daungan sa lalawigan na matatagpuan sa capital na may dalawang mapagkukublihan, ang Cañacao (Cavite Puerto) sa norte ng sentro ng bayan at sa Bacoor sa Timog . Mas malalim ang una kesa sa huli (Francisco 2002).

Malaki ang impluwensya ng kapaligiran ng mga lugar sa Cavite sa paraan ng pamumuhay ng mga mamamayan nito. Ang bundok, ilog, lawa, bukid, dagat at iba pang mga anyong lupa’t tubig ay humuhugis sa paraan ng pamumuhay ng mga mamamayan ng nasabing bayan.

Lalo na ang impluwensya ng mga pananakop at pandarayuhan (2002 Unabia, T.P at Cuarto V.I. R. eds 2002). Ang mga bulubundukin, talampas at burol ay nagtulak sa mga mamamayan na makiayon sa kaayusan ng kalikasan. Kung kayat ang pagtatanim at pangangahoy (pati ang mga gawaing may kinalaman dito) ay naging kabahagi na ng kabuhayan, kamalayan at wika ng mga Caviteño.

Ang salitang ‘Cavite’ ay nanggaling sa salitang Kawit. May dalawang istorya sa likod ng salitang

Kawit. Una, ang kawit ay nangangahulugan ng kalawit na panghuli ng isda dahil ang mapa ng lalawigan ng Cavite ay hugis kalawit.

Ikalawa, may isang Kastila na nagtanong sa isang panday kung nasasaan na ito, dahil hindi makasagot ang panday, itinaas ng panday ang hawak nitong kalawit at sinabing ‘kawit’. Nang maglaon, hindi mabigkas ng mga Kastila ang salitang ‘kawit’ kayat ang ‘kawit’ ay naging ‘Cavit’ at nang maglaon ay naging Cavite.

Unang naging kapitolyo ng Cavite ang Kawit. Kawit kasi ang naging sentro ng tirahan ng mga indigena at mestizo. Tinawag na Hukuman ng Lalawigang Tangway (peninsula) sa kalagitnaan ng 18 daantaon at ang pangalang Kawit ay ikinabit na lamang sa lumang Cavite. Inilipat naman ang Kapitolyo sa Puerto (Cavite City), ang Kawit ay tinawag na Cavite El Viejo (Kawit na matanda) at ang Bagong Cavite ay tinawag na Cavite Nuevo, Cavite la Punta (Cavite on the Point). Pinili ng mga pinunong Kastila na ilipat ang kapitolyo sa Tangway (Cavite Puerto, Cavite City) dahil sa naging daungan ng mga galyon at mag a n d a n g pwestong pandepensa sakaling may lulusob sa Cavite at Maynila (Franco 1998).

Malawak na karagatan ang bumabalot sa buong bayan ng Cavite.

Kaya, pangingisda ang pangunahing ikinabubuhay ng mga pamayanang nakahimlay sa dalapasigan at malapit sa dagat. Naging sikat ang nasabing bayan sa mga pelikula ni Ramon Revilla dahil sa pagtatampok nito sa mga kaugalian at tradisyon sa Cavite. Isa na nga dito ay ang kontrabando.

Laging itinuturo ang Cavite bilang bagsakan ng kontrabando dahil sa istratehikong lokasyon ng mga bayan dito na nasa likod ng Maynila tulad ng Tanza, Naic at Ternate. Sa Cavite City naman palihim na ipinupuslit ang maliliit na kahon ng kontrabando.

Takbuhan naman ng mga malalaking bangka ang tangway ng Cavite City sa tuwing may bagyo dahil sa hugis nito para sa isang peninsula. Ang mga mala-

laking mangingisdang ito ay galing pa sa Tanza, Naic, Ternate, Bataan at Batangas. Tuloy-tuloy ang daloy ng tubig paikot sa nasabing probinsya mula sa DagatTsina na dumadaan sa mga baybayin ng Naic-Tanza ngunit nababahura sa Cavite City particular sa Kalye marino dahil sa hugis ‘U’ ng baybaying ito.

Itinuturing ng buong lalawigan na pinakamarumi ang dagat sa Cavite City particular ang Kalye Marino.

Wika sa Cavite Dahil isa ang Tagalog sa mga pangunahing wika sa Cavite, mababakas sa wika nito ang ilang kaayusang politikal at kultural na mauugat pa sa mga ninuno ng mga mamamayan ng nasabing lupain. Sa kadahilanang nabibilang ang Tagalog sa Austronesian Languages, ang Cavite na nagsasalita ng Tagalog ay kababakasan ng mga salita’t konseptong Malay

gaya ng bara-barangay, pagsasaka, pakikidigma at pangangalakal (Scott, 1994).

Maliban sa Tagalog, minsan ding naging pangunahing wika ang Chavacano sa ilang lugar sa Cavite lalo na noong panahon ng mga Kastila. Malaki ang pagkakawing ng Chavacano sa kultural at historikal na ebolusyon ng ilang bayan sa Cavite. Bagamat hindi lamang sa Cavite maririnig ang mga taong nagsasalita ng Chavacano, maituturing na magkakaugnay ang mga lugar sa Pilipinas na nagsasalita ng Chavacono.

Ang Chavacano ay pinaniwalaang Philipine Creole Spanish. Madalas na nilalait ng ilang Pilipino dahil nagpapanggap di umano ang wikang ito na maging Kastila (castilacastilahan, español de trapo atbp). Kasalukuyan itong lingua franca sa Zamboanga, Basilan at Cotaba-

to na higit na naimpluwensyahan ng Cebuano, Tagalog at kaunting Hiligaynon at Moro. Mas malakas ang impluwensya ng Tagalog sa Cavite City at sa tabing dagat na bayan ng

15

Ternate. Mahigit 90% ng Chavacano ay Tagalog.

Kayat magkakaintindihan ang taga-Cavite City (Cavite Puerto) sa mga taga-Basilan (Unabia, T.P at Cuarto V.I. R. eds 2002).

Gimik sa Panaginip

KUNG nais nating maglapit ang kaalaman ng agham ng sikolohiya at ng agham panlipunan sa karaniwang mamamayan, kailangan nating ilapat ito sa gamay na wika at pang-araw-araw na karanasan... kaya’t simulan natin ang kolum na ito sa mga bagay na karaniwang interes ng karaniwang tao. Tulad ng PANAGINIP. Hindi dapat maging misteryo ang panaginip.

Menos ang mga malalalim at teknikal na salita, ang panaginip daw ay isa sa mga pag-andar ng utak ng tao na labas sa kamalayan. Habang natutulog ang tao’t nagpapahinga ang kanyang malay, isinasaayos naman ng utak ang kanyang natutunan sa buong araw. Tinatandaan ang dapat tandaan, ipinapahiwatig ang dapat alalahanin, at ipinapadama sa katawan ang dapat pagtuunan ng pansin.

Karaniwan sa atin ang managinip ng naihi daw, kapag ang katawan ay talaga namang kailangan ng umiihi. Kasabihan naman ng matatanda na dahil daw iyon sa paglalaro ng apoy.

May mga estudyante na hanggang sa panaginip ay numero pa rin ang napapanaginipan. Kung sa lumang kagawian, malamang ay magpapatawag na ng kubrador ng hueteng pagkagising. At ang lu-

mang paniniwala na “magiging masagana” kapag nanaginip ng pagkain ngunit sa katotohan ay malamang na nagugutom na ang pobreng katawan.

Kasama nating napapanaginipan ang mga suliranin, pagtatalo ng damdamin, mga gawaing hindi natapos o naipagpaliban, mga mahal sa buhay na hinahanap-hanap, at iba pa. Ang mga ito, na sa unang tingin ay may kinalaman sa damdamin o emosyon, ngunit ang sa katotohana’y hindi lamang ito dumadaan sa isipan kundi nakaugat lahat sa isip at pagpapahalaga (values).

Gabi-gabi tayong nananaginip ngunit hindi lahat ng panaginip ay naaalala.

Ang isang namamayaning teorya dito ay dahil sa ang bahagi ng isip na nakatoka sa memory o pagtatanda sa mga bagay ay pagpapahinga.

Kung kaya’t kalimitang ang naaalala ay ang mga panaginip nuong malapit ng magising ang diwa o kaya’y nagising sa gitna ng pananaginip.

Ang pagsusuri sa laman at kahulugan ng panaginip ay karaniwang ginagamit sa sikolohiya sa pag-aaral ng isip at emosyon ng indibidwal.

Dahil sa ang panaginip ay mga “mensahe” ng isip, kung kayat ito ay mayamang datos lalo na sa mga tago, hindi maaamin o repressed na emosyon.

Meron ding mga proseso ng isipan na ipinapahiwatig sa panaginip na hindi literal. At ang mga ito ang karaniwang itinuturing na mahiwaga at palaisipan ang kahulugan, at ito ang tatalakayin natin sa susunod.

Dito po... mula P. 5 umano’y para sa pump priming o pampasigla sa ekonomiya ng bansa na nakaligtas daw sa pandaigdig na krisis . Nagharap din siya ng pinakamalaking budget proposal para sa 2010— 1.541 trilyong piso (115 bilyong piso ang taas sa 2009 budget) para umano “makapagtayo ang susunod na mga henerasyon sa pamana” ni GMA tulad ng 1) pagreporma sa ekonomiya, 2) pamumuhunan sa agrikultura, 3) pagtiyak na may pagkain sa bawat pagdulog sa mesa ng isang pamilya, 4) pagpaparami ng mga trabaho, at 5) edukasyon para sa lahat.

Ngunit ang NINGNING sa pagbaba sa pwesto ni GMA ay pinalabo ng epikong pakikibaka ni Cory Aquino sa “colon cancer”. Halos isang buwang “media coverage” ang nasaksihan ng sambayanan. Binuhay ang alamat ni Ninoy. Ngayon, nagpalipat-lipat sa dila ng bayan ang kasaysayan ng kadakilaan ni Cory: Ang pagtatanggol sa kanyang administrasyon laban sa sunud-sunod na kudeta, ang pakikitunggali sa energy crisis, ang magaan

sa loob na pagbaba sa Malakanyang, ang pagdagsa ng daang libong mamamayan sa kanyang burol at libing. Nagningning muli ang alamat ni Ninoy. TUNAY NA DI KA NAG-IISA, NINOY! KASAMA MO NA SI CORY! At hanggang sa matuyo na ang mga bulaklak sa nitso ni Cory (at kay Ninoy), ang mga kwento sa midya ay inulit-ulit ng sambayanan, at sa kauhawan ng bayan sa “susunod” pang mga kabanata, napabaling na kay Cris at Noynoy Aquino ang susunod pang mga aksyon sa isang mahabang telenobela.

MANGARAP KA’T MAGISING. Ngunit maralita pa rin ang mga Pilipino. Estadistikang kailangang irekord araw-araw ang mga nagbibilang ng poste. Salat pa rin ang mga mesang kainan. Nakasisilat ang lapag ng giray na mga iskwelahan. GAYUNMAN, namumulaklak pa rin ang BAGONG PAG-ASA. May eleksyon sa Mayo, 2010!

(Abangan sa susunod: Ang mga Dapat Gawin ng Bayan Habang Naghihintay sa Pagbabago)

TAPATAN

1-NAKAKALUNGKOT ang naging takbo ng ekonomiya ng Cavite City… unti1-Maganda na ang ipinakitang serbisyo ng nakaraang administrasyon. Pero unting lumulubog. Talagang napabayaan ang ating syudad sa pinagkatiwalaaan naniniwala po tayo na marami pang pintong puwedeng buksan para lalong nating mga lider. Sinisisi ng mga lider ang pag-alis ng mga Amerikano sa lunsod, mabigyan ng serbisyo ang mga mamamayan ng Cavite City. kaso, matapos umalis, ano ang naging plano ng mga lider? Walang naging 2-Ang kaunlaran ng isang bayan, laging kaakibat nyan ay ang peace and malinaw na alternatibong makatutugon sa kalagayang pangkabuhayan ng tagaorder. Pero higit pa diyan, mas malalim na isyu na dapat ayusin muna ay ang Cavite City matapos umalis ng base. disiplina. Kasi kung may disiplina, walang malakas, 2-Nawawala na ang mga lehitimong Caviteño para walang mahina. Walang mayaman, walang mamuhunan sa lunsod natin dahil sa mga negatibong mahirap… kung susunod lamang sa batas at Mga Tanong: isyu sa ating lunsod. Walang mapagkukunan ng magiging disiplinado ang mga Caviteño, hindi 1-Ano po ang pangkalahatang pagtataya o trabaho dito. Walang maibigay na trabaho ang mahirap paunlarin ang lunsod. assessment nyo sa Lunsod ng Cavite?

3-Dapat nang buwagin ang patronage politics. pamahalaan sa kanyang mga mamamayan. Paatras 2-Maliit at relatively peaceful ang Cavite City, Minsan kasi, ibinoboto natin ang sa halip na pasulong ang Cavite City, ito ang pero sa tingin nyo, ano ang pinakamalaking isyung isang lider hindi pinakamalaking isyu. kinakaharap ng mga Caviteño? dahil sya’y 3-Hindi pa rin 3-Ano ang inyong palagay sa pag-uugali ng kwalipikado, nagbabago ang matalino, politika sa Cavite. mga Caviteño pagdating sa politika? Nagbago na may Naranasan ko ‘yan ba ang pag-uugali ng mga Caviteño sa politika o yung dati pa ring patronage politics? magandang sa konseho.

4-Paano mabubura ang imahe ng politiko na record, Kampihan at kung hindi tiwali (corrupt) ay isang malaking mahusay brasuhan. Kahit mamuno kundi wala na sa ayos, palabigasan o gatasan ng mga botante?

5-Ano ang dapat maging papel ng lider at dahil basta may sapat mamamayan sa isa’t isa para kapwa marating ang kumpare, silang bilang, pinipilit nila. Yung anumang positibong hangarin sa sarili at sa bayan? kainuman, 6-Ano ang inyong vision at mission sa Lunsod ninong sa isyu nga sa basura ng Cavite? binyag o kasal, na gagastusan ng 7-Ano po ang inyong masasabi sa mga barkada o (BaPhP 25.5 milyon likan sa p.6)) (Sundan sa B-4) mamamayan ng Cavite City.

JASMIN

DINO