Vrienden gaan online

Films, digitale inleidingen en online cursussen

Ook Vrienden gaan online

In een tijd waarin bijeenkomsten en evenementen veelal niet kunnen doorgaan, zoekt ook de Vriendenvereniging naar (online) alternatieven. Met succes.

‘H eel veel dank. Was onderhoudend en informatief’, schreef Margreet Wols op de Facebookpagina van de

Vrienden. Ze was een van de honderd

Vrienden die deelnamen aan de cursus

Muziekverdieping toen die begin dit jaar noodgedwongen online werd gehouden. Een onlinecursus is anders dan met een spreker in een zaal, maar in de kern verandert er volgens Margreet niet veel.

Geïnspireerd door de creatieve wijze waarop het orkest antwoorden vond op de moeilijke omstandigheden sinds voorjaar 2020, ging ook de Vriendenvereniging op zoek naar alternatieven voor de gebruikelijke activiteiten. De laatste twee bijeenkomsten van de muziekcursus moesten worden afgelast; wat te doen? De cursusleider van die bijeenkomsten, Leo Samama, werd gevraagd om zijn verhalen op film te zetten, ook al sloten ze aan op concerten die niet meer konden worden uitgevoerd. Het was zowel voor de

Vrienden als voor Leo een nieuwe stap, maar de deelnemers konden het alternatief erg waarderen.

Kort na de zomer had het orkest zijn programmering uitgebracht en zoals gebruikelijk zou de cursus daarop worden afgestemd. Helaas, door de nieuwe RIVM-maatregelen sneuvelde eind oktober het concertprogramma en ook de plannen voor de cursus gingen overboord. In overleg met de beoogde cursusleiders werden alternatieven bedacht. Leo Samama ging een driedelige filmserie maken over Alphons Diepenbrock, de componist wiens honderdste sterfdag dit jaar wordt herdacht. Michel Khalifa zou in de eerste maanden van het nieuwe jaar een tweedelige onlineserie leiden over de geschiedenis van het symfonieorkest.

Energie ‘Natuurlijk ben ik veel liever in Rotterdam,’ zegt Michel Khalifa, kort na de eerste aflevering van de onlinecursus. ‘In een zaal heb ik persoonlijk contact met het publiek. Maar de onlineversie is een acceptabel alternatief, zeker omdat de deelnemers vragen kunnen stellen. Dat de onlinecursus liefst honderd Vrienden trok, was voor mij een verrassing.’ Voor Michel, musicoloog en docent, betekent de online-aanpak een grote verandering. ‘Er is een heel andere dynamiek. Voor een zaal improviseer ik graag. Ik sluit aan op de sfeer en de energie die ik uit het publiek voel komen. Zo laat ik wel eens een stilte vallen om wat gezegd is extra in te laten werken. Dat kan digitaal niet. Er is bijna geen ruimte voor non-verbale expressie. Ik moet vooraf nog beter nadenken. Ik stel een script op, als voor een film, met daarin stappen die ik moet uitvoeren en met de timing erbij.’ En dan is er natuurlijk nog de techniek. Vriendenvoorzitter Ken Gould trad tijdens de onlinecursus op als host – technisch regisseur zeg maar – en had daar zijn handen vol aan. Achter de schermen moest meerdere malen ondersteuning worden geboden wanneer deelnemers problemen met de techniek hadden. Deelnemer Margreet Wols: ‘Er gaat gemakkelijk iets mis, maar gelukkig kon dat meestal snel worden opgelost.’

Voortborduren De andere cursusleider, Leo Samama, kon met zijn films over Diepenbrock voortborduren op een praktijk die feitelijk al geschapen was. Sinds de eerste filmpjes van het voorjaar heeft Leo – docent, musicoloog, componist (‘mijn eigenlijke vak’) – veel bijgeleerd. Op het gebied van montage bijvoor-

‘In een zaal heb ik persoonlijk contact met het publiek. Maar de online versie is een acceptabel alternatief’

Voor Margreet Wols is de cursus van de Vrienden een stimulans om nog beter naar muziek te luisteren.

beeld, maar ook over het egaliseren van geluidssterkte. Een belangrijke opgave was het terugbrengen van het aantal bytes, zonder de kwaliteit van de films aan te tasten. De Diepenbrock-films zijn gemakkelijk te downloaden. ‘Jullie (de Vrienden red.) zijn de eersten bij wie mij dat lukte.’ Hetzelfde geldt voor het gebruik van een autocue. ‘Ik heb geen papiertjes meer nodig, maar je moet er wel mee om leren gaan. Jullie hadden de primeur.’ Anders dan Michel Khalifa geeft Leo de voorkeur aan films boven een onlinecursus. Films zijn uiteraard niet te vergelijken met een cursus, maar Leo heeft intussen wel de smaak te pakken. Ze mogen alleen niet te lang duren, heeft hij ervaren. ‘Ik maak korte films en als het om lange verhalen gaat, zoals bij Diepenbrock, deel ik ze op in stukjes van maximaal twintig minuten. Mijn ideaal is om heel veel korte films te maken, van maar een paar minuten, over de vele aspecten van muziek.’ Hij denkt dan ook dat er toekomst in zit: ‘Het bereik kan enorm zijn.’

Inleidingen Afgelopen zomer hield het Vriendenbestuur een enquête onder de leden. De concertinleidingen bleken hoog te scoren. Rein Buwalda, die de inleidingen organiseert, was niet verrast. ‘We hebben vaak tachtig of meer mensen in de Van Cappellenzaal. De inleidingen geven je de gelegenheid om net even anders, geconcentreerder vooral, naar een muziekstuk te luisteren, en we hebben uitstekende inleiders.’ Het bestand aan sprekers is zorgvuldig samengesteld uit musicologen en muziekdocenten die gewend zijn voor publiek te spreken. Graag nodigt Rein ook (oud-)orkestleden uit. Die brengen iets extra’s, met hun anekdotes uit het orkestleven en met deskundige informatie over hun instrument. Sommigen nemen hun instrument zelfs mee. Toen in het najaar het orkest op beperkte wijze zijn concerten kon uitvoeren, besloot het verenigingsbestuur om de inleidingen overeind te houden. Dat kon niet in een zaal, maar wel op het internet. Helaas moest kort daarna het orkest zijn programmering staken en kwam er ook een eind aan de online-inleidingen. Pas maanden later, voorafgaand aan het Beethoven-onlineconcert van oudejaarsdag, was er weer een gelegenheid. Toch kijkt Rein Buwalda tevreden terug: ‘Tot nu toe zijn er vier inleidingen online gehouden. De inleiders hebben er serieus werk van gemaakt. Trombonist Remko de Jager heeft zijn digitale kennis uit zijn docentenpraktijk in onze filmpjes toegepast.’ Of er iets overblijft van de online spreekbeurten? Rein denkt van wel: ‘We kunnen nu een alternatief bieden. Maar zodra er inleidingen in de Doelen mogelijk zijn, zullen we de vertrouwde Van Cappellenzaal weer gebruiken.’ ◆