13 minute read
Yiannis Moralis
γΙΑΝΝης μορΑλης
Advertisement
άπΟ τΟν γιωργΟ ριζΟπΟυλΟ
The arTisT who referred To house painTers as colleagues, wroTe wiTh his righT buT painTed wiTh his lefT hand, loved life and joked abouT deaTh. by giorgos rizopoulos
«Σ Τη ζωγρΑφΙΚη, τα πράγματα δεν εξηγούνται… Όλα αυτά, άμα τα λες, τα μικραίνεις», λέει σε μια συνέντευξή του ο Μόραλης και μου ανοίγει την πόρτα που φοβόμουν να περάσω για την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη,. Έτσι βρέθηκα στην ξενάγηση του εξαιρετικού συναδέλφου του Αλέκου Λεβίδη, προκειμένου να ρίξω φως στο έργο και στη ζωή του «αιώνιου έφηβου» όπως τον αποκαλούσαν –κι ας μην καταλαβαίνω τους αφηρημένους πίνακες που τόσο με γοητεύουν. Πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, κεραμικά, σχέδια και μακέτες συγκεντρωμένα από συλλογές, μας δίνουν τη δυνατότητα να διαβάσουμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια και τα πινέλα του ζωγράφου.
Γεννημένος στην Άρτα, έρχεται στην Αθήνα χάριν της ευρύτητας σκέψης του γυμνασιάρχη πατέρα του, ο οποίος αναζητεί ανήσυχος τις έμφυτες ικανότητες του μικρού Γιάννη, και μπαίνει στη Σχολή Καλών Τεχνών στην ηλικία των 15 ετών. Σύντομα γίνεται αχώριστος με τους ομότεχνούς του Νίκο Νικολάου και Χρήστο Καπράλο. Ο Μόραλης είχε συμφωνήσει με τον Νικολάου να μοιραστούν μεταξύ τους οποιαδήποτε υποτροφία κερδίσουν. Έτσι οι δυο τους ταξιδεύουν στη Ρώμη, με την υποτροφία που παίρνει ο Μόραλης. Το 1937 βρίσκονται στο Παρίσι, για να βιώσουν από κοντά την εμπειρία της, νωπής ακόμη, Γκερνίκα, των νέων ρευμάτων και των νεαρών Γαλλίδων. Παρά τη μόνιμη αντιπαλότητα συντηρητικών και προοδευτικών, όταν επιστρέφει από το Παρίσι ο Μόραλης εκλέγεται παμψηφεί καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, στα 31 του χρόνια. Βαθιά ευγενής, με χιούμορ καθαρτικό, αποσοβούσε τις διενέξεις και ήταν πάντοτε ανοιχτός στα νέα ρεύματα, χωρίς να είναι αφοσιωμένος ολοκληρωτικά σε κανένα από αυτά. Επέμενε, δε, να δίνει κατευθύνσεις και συστάσεις στους μαθητές του, τέτοιες ώστε ο καθένας τους να ανακαλύψει το προσωπικό του καλλιτεχνικό αποτύπωμα. ‘IN ART, THINGS CANNOT BE ExPLAINED. When you talk about such things, you belittle them,’ Moralis said in an interview, opening a door i was afraid to cross, for the retrospective exhibition of yannis Moralis at the benaki Museum. i thus embarked on a tour, guided by Alekos levidis –another outstanding artist–, aspiring to shed light on the life and work of the ‘eternal youth’ –as he was often called–, even though i do not understand his abstract works which truly fascinate me. Paintings, sculptures, ceramics, sketches and models have been brought together from several collections and allow us to see the world through the artist’s eyes and brushes.
Moralis was born in Arta and came to Athens thanks to the open-mindedness of his father, a headmaster who was keen on discovering and supporting his son’s aptitudes and abilities. he was admitted to the School of fine Arts when he was just fifteen and, very soon, he became close friends with fellow artists nikos nikolaou and Christos Kapralos. Moralis and nikolaou had agreed that they would share any scholarship that either of them would be awarded. Thus, the two of them travelled to rome on a scholarship that Moralis won. in 1937, the fellow students went to Paris and were exposed to the freshly painted Guernica, new art movements and young french girls. On returning to Athens, in spite of the permanent conflict between conservative and progressive forces, Moralis was unanimously elected professor at the School of fine Arts at the age of thirty-one. A profoundly noble man with a purifying sense of humour, he would avert conflict and be invariably open to new trends, without ever being fully committed to any. he devotedly offered his students suggestions and recommendations that would encourage them to bring out their own personal style in art.
Με τον γιο του Κωνσταντίνο, Αθήνα 1956. / With his son Constantine, athens 1956.
Ο Γιάννης Μόραλης με τη Δάφνη Ζουμπουλάκη στην Αίγινα. / Yannis Moralis and daphne Zoumboulakis in aegina island.
1940 από αυτή του 1980. «Δεν υπάρχει διαφορά», εξηγεί ο κος Λεβίδης. Αν, κατ’ αρχάς, προσέξεις στα επιτύμβια του ’40 τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης του χώρου και το έντονο περίγραμμα που χαρακτηρίζει τις μορφές και στη συνέχεια, αφαιρέσεις τις φιγούρες και τα παραστατικά στοιχεία, θα δεις μπροστά σου τον Μόραλη του ’80. Είναι ζωγράφος του περιγράμματος και παίζει το παιχνίδι της αναπαραστατικής αφαίρεσης. Δίνει όλα τα στοιχεία, αλλά τα διαλύει στον χώρο, προκειμένου να τα ανασυνθέσει το μάτι του θεατή. Θαυμαστής και μαθητής του Πυθαγόρα και του Λεονάρντο ντα Βίντσι, είναι λάτρης της γεωμετρικής χρυσής τομής και χρησιμοποιεί τα μαθηματικά στη ζωγραφική και στις χαράξεις των επιφανειών.
Τα θέματα που κυριαρχούν στο έργο του είναι ο έρωτας και ο θάνατος. Όσο περνούν τα χρόνια, αφήνει τα επιτύμβια έργα που συνοδεύουν τις τελετές ταφής και περνάει στα επιθαλάμια έργα, που μιλάνε για τη νυφική προετοιμασία και τον υπαινιγμό του έρωτα πίσω από αυτή. Εύκολα αντιλαμβάνεσαι πως ούτε και τα επιτύμβια στερούνται ερωτισμού, ενώ στην ύστερη περίοδο, στη συνάντηση αρσενικού - θηλυκού, τα διαφορετικά χρώματα σηματοδοτούν τις οντότητές τους. Πιο επιθετικές οι γραμμές του αρσενικού, πιο καμπύλες του θηλυκού, αντίπαλες πάντα αλλά ταυτόχρονα εναρμόνιες και σε διαρκή διάλογο μεταξύ τους. «Η τέχνη μου είναι αυτοβιογραφική», συνήθιζε να λέει ο Μόραλης, γεγονός που εύκολα διαπιστώνεις παρατηρώντας την «τροχιά της θωπείας», όπως μου είχε πει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, που ακολουθούν οι καμπύλες των γυναικών στους πίνακές του. Τι να πει κανείς για έναν ερωτευμένο 24χρονο, που αντί ερωτικής επιστολής έστειλε σε μια 30χρονη Γαλλίδα τις «Φωνές» του Καβάφη, συνοδευμένες από ένα έργο που εμπνεύστηκε από το ποίημα!
Η πορεία που τον οδήγησε στο hilton Αθηνών έχει τα πρώτα της βήματα στα νεανικά του χρόνια. Η υποτροφία που απέσπασε δεν αφορούσε τη ζωγραφική αλλά την ψηφοθετική, μια διακοσμητική τέχνη που τον έφερε σε επαφή και του ξύπνησε το ενδιαφέρον για τη διακόσμηση μέσα από το πρίσμα της τέχνης του ζωγράφου/γλύπτη. Η φιλοτέχνηση της πρόσοψης του ξενοδοχείου, η κατασκευή του οποίου εκείνη την εποχή έφερνε στις πλάτες της το βάρος των ελπίδων μιας νέας, ειρηνικής και δυτικότροπης ζωής, οφείλεται στον σύγγαμβρο του ζωγράφου και αρχιτέκτονα του ξενοδοχείου Εμμανουήλ Βουρέκα. Το κόστος της αρχικής ιδέας, όπως μου εξηγεί ο ευγενέστατος επιμελητής της έκθεσης Νίκος Παΐσιος, ήταν δυσθεώρητο καθώς η πρόταση περιελάμβανε μια κεραμική σύνθεση, καταλήγοντας στην τελική λύση της εγχάραξης σε γιαννιώτικο μάρμαρο, που μας έδωσε τη γνωστή σε όλους εξαιρετική σύνθεση της Πομπής των Παναθηναίων. Ο Μόραλης παρά την αναγνώρισή του δεν ήταν οικονομικά ευκατάστατος καθώς μέχρι τις αρχές του ’70, όταν και συνεργάστηκε με την Γκαλερί Ιόλα - Ζουμπουλάκη, δεν ήταν εμπορικά δημοφιλής, οπότε και η αμοιβή των 160.000 δραχμών για τη μελέτη και επίβλεψη του εγχάρακτου ήταν η πηγή της αγοράς του εργαστηρίου του στη Δεινοκράτους.
Ένας επιπλέον λόγος να λατρεύω τον Μόραλη είναι μια λεπτομέρεια που μου είπε ο κος Παΐσιος. Ο Μόραλης είναι τόσο εμμονικός με τους υπολογισμούς και τη λεπτομέρεια, που μελέτησε τον ρυθμό επικαθήσεως της σκόνης στην επιφάνεια, ώστε να υπολογίσει το προοπτικό βάθος που απαιτείται στη χάραξη, για να έχει το επιθυμητό οπτικό αποτέλεσμα. Ως κάτοικος της πόλης, είμαι ευτυχής που η θεά Αθηνά, η κουκουβάγια, ο βωμός, το πλοίο, οι κανηφόροι γυμνάζουν τις αισθήσεις μας καθημερινά και θεραπεύουν αισθητικά, σε ανύποπτο χρόνο, το βλέμμα των Αθηναίων, που τείνει να ατροφήσει.
ΟΙ «ΚΑΚΕΣ» πΑρΕΕΣ ΜΙΑΣ ΕπΟΧΗΣ πΟυ ΑΚΟΜΗ ΜΑΣ ΣώΖΟυν Η δεκαετία του ’50 υπήρξε μία δεκαετία σημαίνουσα για την τέχνη στην Ελλάδα. Οι νέοι και σχετικά άγνωστοι τότε εκπρόσωποι της γενιάς του ’30 βρίσκονται στο απόγειο της έκφρασής τους και επηρεάζουν τις επερχόμενες γενιές φτιάχνοντας «κακές» παρέες και στέκια τέχνης. Ο Γιάννης Μόραλης «μπλέκει» το is no difference. in his funeral compositions of the 1940s, if you look at the key elements in the organization of space and the bold outline of the figures and then remove the figures and figurative elements, you will see Moralis’ work in the 1980s. he extensively used the outline and played with representational abstraction. he provided all the elements but scattered them in space, allowing the viewer’s eye to recompose the picture. An admirer and disciple of Pythagoras and leonardo da Vinci, he had a high appreciation of the golden ratio in geometry and used mathematics in his painting and engraving works.
The themes that prevail in his work are love and death. With time, he moved from funeral compositions to works that showed the preparations of the bride and the love they involved. it is not hard to see that eroticism was also present in his funeral compositions. in his later works, he used different colours to distinguish between male and female figures in their encounters, with aggressive lines for the male and curvaceous lines for the female figure –always in rivalry but also in harmony and constant interaction. “My work is autobiographical,” he used to say. The ‘caressing course’ –as Professor of Art history Marina lambraki-Plaka calls it– of the curves in his female figures can perhaps explain the fact that the alternative to a love letter, that the 24-year-old artist sent to a slightly older french woman with whom he was in love, came in the form of Cavafy’s poem ‘Voices’, along with a painting he produced inspired by the poem.
The course that led him to the hilton Athens can actually be traced back to his youth. The scholarship he was awarded was not in painting but in mosaics, a form of art which introduced and attracted him to the concept of decoration from the perspective of the artist as a painter and sculptor. The works he produced for the façade of the hotel –whose construction then conveyed hopes for a different and peaceful Western lifestyle– were commissioned by Emmanuel Vourekas, one of the hotel’s architects and the artist’s brother-in-law. As the exhibition curator, nikos Paisios, explains, the budget for the initial idea was extremely high, because the proposal envisaged a composition in ceramics. The relief mural in marble was thus decided upon and yielded the splendid and wellknown representation of the Panathenaic procession. in spite of recognition, Moralis was not rich; until the early 1970s, when he began working with the iolas-Zoumboulakis Gallery, he was not very popular among buyers. The fee of 160,000 drachmas for the study and supervision of the relief work provided him with the funds to buy his studio on Dinokratous Street.
Another reason i am so fond of the artist’s work is an aspect that nikos Paisios pointed out: Moralis was extremely obsessed with calculations and detail. he actually studied the rate at which dust would be deposited on the surface, in order to gauge the perspective depth required for the relief to produce the desired visual effect. As an Athenian, i am happy to know that –every day– goddess Athena, the owl, the altar, the boat and the maidens train our senses and refine our appreciation of beauty, as we unsuspectedly walk past his fine oeuvre.
‘Βad’ InfluenCes froM tHe past are stIll a BlessInG for us all The 1950s marked a very important period in Greek art. The young and –at the time– not widely known representatives of the generation of the 1930s were at the apogee of their creativity, developing ‘bad’ influences and forming art haunts that would steer the next generations. yiannis Moralis mixed his talent with other forms of art and worked with his peers to produce wonderful landmarks in the country’s history. Odysseas Elytis, Giorgos Seferis, Karolos Koun, rallou Manou, Manos hadjidakis, yannis Tsarouchis: an array of masters who joined forces with other great artists and combined painting, poetry, choreography, stage sets and costumes, music and models in the most influential and interactive melting pot of art in the twentieth century.
01 02
03
05 06 04
07
01. Ερωτικό, 1982. / erotic, 1982. 02.Επιτύμβια Σύνθεση Δ΄, 73 x 73 εκ., 1963. / epitimvion d, 73 x 73 cm, 1963. 03. Ο Γιάννης Μόραλης στην Αίγινα, 1989. / Yannis Moralis in aegina island, 1989. 04.Επιτύμβιο, 204 x 223 εκ.,1958. / epitimvion, 204 x 223 cm, 1958. 05. προσχέδιο για την προμετωπίδα της ποιητικής σύνθεσης «Το Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη (Ίκαρος 1959). / Cover draft of odysseus elytis poetic composition "axion esti". 06.Δύο φίλες, 100 x 67 εκ., 1946. / two friends, 100 x 67 cm, 1946. 07. Καλοκαίρι, 1968. / summer, 1968. 08.Λεπτομέρεια της σύνθεσης για την πρόσοψη του Hilton Αθηνών, κατά την εκτέλεση. Ο Γιάννης Μόραλης επιθεωρεί τμήμα του έργου του μαζί με την αρχιτέκτονα ρενέ Τραυλού. / detail of the composition for the façade of Hilton athens during the execution. Yannis Moralis inspects a section of his work with architect renée travlou.
o Γιάννης Μόραλης με τους Γιάννη Τσαρούχη, Διονύση Φωτόπουλο και Μάνο Χατζιδάκι, προετοιμάζουν το έργο "Φυντανάκι" του π. Χορν στη μνήμη του Κάρολου Κουν. / Yannis Moralis, Yannis tsarouchis, dionysis fotopoulos and Manos Hadjidakis while working on a production of pantelis Horn's play "to fyntanaki", dedicated to the memory of Karolos Koun.
o Γιάννης Μόραλης στο ατελιέ του στην Αίγινα, 2003. / Yannis Moralis in his atelier, aegina, 2003.
Έβδομη ατομική έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη, 1997. / seventh solo exhibition at Zoumboulakis Galleries, 1997.
ταλέντο του και με άλλες μορφές τέχνης και με τους εκπρόσωπους τους γεννάνε καλλιτεχνικά θαύματα που έχουν χαράξει την ιστορία της χώρας. Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης, Κάρολος Κουν, Ραλλού Μάνου, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Τσαρούχης… Μια αλυσίδα καλλιτεχνών που δένονται σε συνέχεια με άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες και ανακατεύουν ζωγραφική, ποίηση, χορόδραμα, σκηνικά, κοστούμια, μουσική, μακέτες στο επιδραστικότερο καλλιτεχνικό μπλέντερ του περασμένου αιώνα!
ΤΟ ΜΕΤρΟ ΤΗΣ ΕυΦυΐΑΣ ΕΙνΑΙ ΤΟ ΧΙΟυΜΟρ! «Με τον Νικολάου συμφωνούσαμε σε όλα τα θέματα της ζωής και διαφωνούσαμε σε όλα τα θέματα της τέχνης», έλεγε ο Μόραλης γελώντας, ενώ για τον Ελύτη θυμάται: «Ήμαστε πολύ ταιριαστοί! Κάποτε στην Αίγινα, ξαπλωμένοι στην αμμουδιά με τον Οδυσσέα, περασμένες δώδεκα το μεσημέρι, μια μικρούλα ξανθιά, Σκανδιναβή μάλλον, κατέβηκε από το ξενοδοχείο της να απολαύσει τον ήλιο και τη θάλασσα. Σαν ακροβολιστές, έτσι μας χαρακτήρισε ο Οδυσσέας, απορροφηθήκαμε από το πρώτο μας topless θέαμα». Οι μελλέφηβες νέες των εικόνων του Μόραλη συναντούν αυτές της ποίησης του Ελύτη και «παραπληρωματικά» θυμίζουν τα νεαρά αγόρια του Τσαρούχη.
Επισκεφτείτε την έκθεση και μη διστάσετε να ζήσετε την τέχνη όπως παιχνιδιάρικα την αγάπησε ο ζωγράφος και να φωτογραφηθείτε, χωρίς ντροπές και χωρίς ψευτοσυντηρητικό δέος, με τα γλυπτά που εκτίθενται στον προαύλιο χώρο.
info: Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου, έως 5/1/2019. HuMour Is a sIGn of IntellIGenCe “With nikolaou, we agreed on all aspects of life and disagreed on all aspects of art,” he would say smilingly. recalling an anecdote involving Elytis, he had said: “We were a very good match! Odysseas and i were once lying on the beach in Aegina, past midday, when we saw a young blonde girl –probably Scandinavian– coming out of her hotel to indulge in the sun and the sea. like sharpshooters, as Odysseas put it, we were absorbed in our very first topless sight.” The pubescent girls in Moralis’ paintings are in harmony with those in Elytis’ poems and complement Tsarouchis’ young boys.
The reader is encouraged to visit the exhibition and indulge in the artist’s oeuvre light-heartedly, just as Moralis approached art in a playful manner. The sculpture works in the outdoor exhibition area provide visitors with an opportunity to take some self-portraits, dismissing any embarrassment and self-consciousness prescribed by undue conservatism.
info: benaki Museum, 138 Pireos Str. & Andronikou Str., Athens. The exhibition ends on 5 January 2019.
