Malawi: pindakaas, waar komt dat vandaan? (2011/5)

SAMSAM SAMSAM M SAMSAM SAMS SAMEN DELEN SAMEN LEREN S A M E N WERKEN

1

SAMSAM = SAMEN DELEN SAMEN LEREN N R KEN WERKE S A M E N WER

voor jonge wereldburgers

MAAN DBLAD NR.5 2011

PAS OP

BEVAT NOTEN

M A L AWI

PINDAKAAS

Waar komt dat vandaan?

AMSAM EERSTE HULP MET PINDA'S

SAMSAM = SAMEN DELEN SAMEN LEREN S A M E N WERKEN

AMSAM

SAMSAM VAN

MAANDBLA

NR.5 20

M

PEUL TOT A L A W POT IN 10 STAPPEN

SAMSAM = SAMEN DELEN SAMEN LEREN S A M E N WERKEN

SAMSAM

MAANDBL

NR.6 20

M A L AW

DOE MEE MET DE STRIP-TEKENWEDSTRIJD DE 100 STE SAM & SAM – EXTRA LANGE STRIP! op pagina 21 en 22

SaMSaM = SaMen

inhoud

de wereld

deze SyMbolen verwijzen naar de rechten van het kind

Malaw

2-20

5-7

Samsam is een oud woord voor: samen, allebei, hetzelfde.

Samsam gaat over: samen delen, samen leven, samen spelen, samen leren en samen verantwoordelijk zijn voor een duurzame wereld.

i

een eigen Mening

Thema – Pindakaas waar komT daT vandaan?

M a law i

Gek op pinda's

ieder kind heeft recht op:

eten en drinken

onderwijS

19

doe de test Spel

21 - 22 - 23

de 100e keer sam & sam Tekenwedstrijd

eigen godSdienSt gezondheid ... en bescherming tegen:

kinderarbeid geweld, oorlog MiShandeling

Kinderen in Malawi praten met journalist Marnix de Bruyne (midden) over pinda’s

van dteie redac

Petterik Wiggers fotografeert vanuit onverwachte hoeken: ook via de spiegel van een kapperszaak

Pindakaas, bijna alle kinderen zijn er gek op. Het is lekker en - als je niet in één keer een hele pot leeglepelt - nog goed voor je ook.

De fijngemalen pinda’s die erin gaan, zitten vol gezonde stofjes.

Een handvol ‘apenootjes’ is dus echt krachtvoer. Geen wonder dat kinderen die ondervoed zijn speciale pindapasta krijgen.

Pinda’s komen uit warme landen waar het veel regent. Kinderen in het Afrikaanse land Malawi lieten samsam zien hoe pinda’s groeien.

En wat blijkt? Het zijn helemaal geen noten, maar bonen!

(Raar woord trouwens pindakaas. Hoezo kaas?)

2

adreS SaMSaM postbus 94020, 1090GA, Amsterdam Tel. +31 (0)20 568 84 40 Fax +31 (0)20 568 87 87 E-mail samsam@ncdo.nl w e b S i t e www.samsam.net redactie Liesbeth Schouten (hoofdredacteur) Hans Serrarens (eindredacteur) Marinde Hurenkamp (redacteur) Jenny Mustamu (secretariaat) th e Ma ' pi n dakaa S' Marnix de Bruyne (tekst) Petterik Wiggers (fotografie) Johannes Odé (foto NL p. 4) Karin Wesselink (eindredactie) Met dank aan: NASFAM (Malawi), Twin & Twin Trading (Engeland) verder werkten Mee Carry Brugman, Willem Ritstier (strip), Leen Baars (inkleuring) Anzicht (beeldpuzzel pag. 20) vor Mge vi n g & illuStratie S Studio Boot li t h ograf i e & druk Veronica Litho & Roto Smeets a d r e S S e n b e h e e r Pondres abon n eMe n t e n n ederlan d gratis voor scholen en kinderen van 9 tot 14 jaar abon n eMe n t in de kla S of thui S Ga naar www.samsam.net en klik op ‘over samsam’ nieuwSbegrip Scholen met een abonnement krijgen bij elk nummer Nieuwsbegripopdrachten van CED-groep leSopdrachten Op www.samsam.net staan lesopdrachten onder 'voor docenten' @SaMSaM iS een gratiS uitgave van

S p r e e k b e u r t o v e r M a l aw i ? S u r f n a a r w w w. S a M S a M . n e t

malawi Mijn naam is Gift. Dat betekent cadeau. Ik woon aan de rand van een enorm meer in Malawi. Ik zwem er bijna elke dag: heerlijk! Maar bij het riet kom ik niet, daar kunnen krokodillen liggen.

Op school beginnen we altijd met het volkslied. ‘God zegene Malawi. Laat het een land van vrede blijven.’

Een mooi lied, vind ik.

Gift (12): “We hadden dertien parelhoenderen, maar vlakChimi voor Kerstmis verkocht mijn moeder er Wangmo (l) en elf. Van het geldvriendinnen kocht ze nieuwe kleren voor ons.” haar

3

Pinda-fans NederlaNd RotteRdam

Uwais Abdul (12) uit Rotterdam neemt een hap uit een boterham met pindakaas. “Ik vind het heel lekker! Vaak eet ik meteen drie of vier boterhammen achter elkaar.”

Uwais eet meestal het merk pindakaas waarvan je achter hem reuzenpotten ziet.

Ze staan voor de fabriek in Rotterdam. “Hoe lang ik met zo’n reuzenpot pindakaas zou doen? Een paar maanden schat ik.”

Uwais eet pindakaas meestal op een bruine boterham, dat vindt hij het lekkerst

Malawi LiLongwe

De buren van Edda (12) in Lilongwe, de hoofdstad van Malawi, hebben vandaag futali gemaakt. Een gerecht van zoete aardappelen en tot meel gestampte pinda’s.

“Heerlijk”, vindt Edda. Ze eet graag mee bij haar buren. Dat komt haar moeder ook goed uit: Edda’s vader is pas overleden, en sindsdien hebben ze thuis niet veel geld.

Mjam...

4

Bij dit verhaal kan je Nieuwsbegrip-opdrachten maken

pinda's!

Ben jij ook zo gek op pinda’s? Gewoon zo uit de dop, verstopt onder een laagje chocola of bestrooid met zout? Behalve lekker zijn pinda’s ook gezond: ze zitten vol voedzame stoffen.

Amerikanen zijn kampioen pinda(kaas)-eters, maar Nederlanders kunnen er ook wat van. Reken maar uit: in een gewone pot pindakaas gaan 600 pinda’s. Probeer die maar eens in twee handen te houden!

Lees verder op pagina 6 en 7

5

Wie precies ontdekte dat pinda’s eetbaar zijn, weten we niet. In ieder geval eten mensen al héél lang pinda’s. Ontdekkingsreizigers vonden pinda-resten in Peru. Ze lagen in graven van duizenden jaren oud. Ze dienden als offer aan de goden en als voedsel voor de overledenen. Véél later vond een Amerikaanse dokter de pindakaas uit. Hij gaf het smeuïge goedje aan zieken en mensen die geen tanden meer hadden.

OnDer De grOnD

Pinda’s groeien in peulen onder de grond. De peul is de schil van de pinda. Pinda’s zijn daarom geen noten, maar peulvruchten, net als doperwten (maar die groeien niet onder de grond).

Nederland is niet geschikt voor pindateelt. Het is hier te koud en het regent niet genoeg. Pinda’s groeien het best in warme landen waar wel veel regen valt: bijvoorbeeld in China, India, Noord-Amerika en Brazilië. Grote pindakaasfabrieken in Nederland gebruiken vooral pinda’s van mega-plantages uit Argentinië.

PInDakaas Is luxe

Pindateelt vind je ook in Afrikaanse landen. In Malawi bijvoorbeeld. Kleine boeren verbouwen pinda’s naast andere gewassen zoals maïs en tabak en pompoen.

Malawiërs gebruiken pinda’s voor allerlei gerechten.

Vooral rijke mensen in de stad eten pindakaas. Dat kopen ze in de supermarkt.

In kraampjes langs de weg op het platteland vind je vers geplukte en gekookte pinda’s. In kleine kruidenierswinkels liggen ook zakjes met gezouten pinda's.

Plukken

Taulino (12) woont in een klein dorp in Malawi. Zijn ouders verbouwen ook pinda’s. Vorig jaar verkocht zijn vader tien zakken gepelde pinda’s, van elk vijftig kilo.

Taulino oogst pindaplanten

6

"Dit jaar zijn het er zestien”, voorspelt zijn vader. “De regens duurden langer, waardoor ik meer kan oogsten.”

In de vakantie helpt Taulino vaak op het land: onkruid wieden, pinda’s plukken en maïs oogsten. Bij de tabakspluk mag hij niet helpen. Dat is ongezond voor kinderen.

De nicotine in tabaksbladeren maakt je ziek.

saPPIg

Vader Matias trekt de pindaplanten uit de walletjes van aarde, waarin hij vlak voor de regentijd in november pinda’s zaaide. De kinderen verzamelen de planten en leggen ze op grote hopen. Ze laten ze twee weken drogen. Dan begint het plukken en pellen. Dat gebeurt op het erf van de boerderij.

Taulino stopt vast een paar vers geplukte pinda’s in zijn mond. “Deze zijn lekker sappig. Van gedroogde pinda’s krijg je meer dorst!”

PInDafabrIek

De volgende dag gaat vader Matias naar de hoofdstad Lilongwe. Daar bezoekt hij de opslagloods van de boerenorganisatie waarvan hij lid is. Taulino en zijn zusje Charity (8) mogen mee. In de fabriek is het een enorm lawaai. Een grote machine sorteert de pinda’s op grootte door ze heen en weer te schudden. De zwaarste rollen naar één kant en komen op een lopende band. De mini’s belanden op een andere band.

snacks

Eerlijke pinda’s uit Malawi gaan voor een deel naar Engeland. Daar worden ze gebrand en als snack verkocht in de supermarkt. Een ander deel eten Malawiërs zelf.

Malawische pindakaas gaat ook in grote emmers naar andere Afrikaanse landen. Niet naar op p.18 Europa. Daar gelden strengere regels voor zie je hoe de import van pindakaas. een pinda groeit

EErlIjkE hanDEl

Taulino’s vader krijgt meer geld voor zijn pinda’s dan boeren die hun oogst aan rondreizende opkopers verkopen. Een bedrijf in Engeland betaalt de organisatie waarvan hij lid is een goede prijs. Dat is eerlijk, want het kost veel moeite om pinda’s te verbouwen. ‘Fair trade’ heet dat: eerlijke handel.

Taulino en Charity met hun vader bij de sorteer-machine in de fabriek In een filmpje op samsam.net staan meer foto’s van de fabriek én een filmpje van een tabaksveiling

In de fabriek moet iedereen een blauw mutsje op voor de hygiëne

Malawiërs stampen pinda’s vaak tot meel: lekker met gekookte groente!

Kijk maar op pagina 16 en 17

• De meeste pinda’s in onze pindakaas komen van grote plantages • In Malawi verbouwen kleine boeren pinda’s • Voor pinda’s in ‘eerlijke’ pindakaas krijgen boeren een goede prijs

7

Even uitrusten tijdens het werk op het land

8

Emma verzamelt de pinda’s op het erf

OOgstseizOen: OOk vOOr dieven

Emma wil

politievrouw worden

Emma (11) heeft vakantie, maar de pinda’s zijn klaar voor de oogst. Geen tijd om een beetje rond te hangen dus.

Vertel eens waarom

Werk je op het land van je ouders?

“Nee, deze pindaplanten zijn van de buren. Zij hielpen ook bij onze oogst, drie weken geleden.

Onze pinda’s zijn ondertussen al gedroogd en opgeborgen in een hoge, van gras gevlochten korf.

Die staat op ons erf. Onze buren gaan ook zo’n opbergplaats maken.”

Wat doe je normaal op een vrije dag?

“Ik sta om zes uur op. Ik veeg het erf voor ons huis, was de borden en haal water met een emmer op mijn hoofd. Alleen dat laatste kost al een uur. Daarna ga ik koken. Meestal msima (maïspap) en groente, vermengd met pindameel. Ik eet met mijn ouders en mijn twee tweelingzusjes Nyuma en Phengera.

Ze zijn pas drie jaar.

Werk je dan alleen maar?

“Nee, hoor. Na het ontbijt ga ik voetballen en hinkelen.”

Wat wil je later worden?

“Politievrouw.”

Pinda’s!

“Om boeven te vangen. Dieven stelen de oogst van het land. In de streek waar wij wonen, gebeurt dat steeds vaker. Daarom laten mensen hier hun pinda’s niet meer op het land drogen. Ze leggen ze op het erf, zo dicht mogelijk bij hun huis.”

Is bij jullie wel eens iets gestolen?

“Ja, vorig jaar. Geen oogst die op het land lag te drogen, maar wel tien kilo pinda’s die al gepeld waren. Dat is veel werk! Mijn vader was woedend. Hij ging naar de leider van ons dorp om zich te beklagen.”

Is de misdaad opgehelderd?

“Ja, een oom van ons had het gedaan.

Hij had al vaker van anderen gestolen.

De leider van het dorp heeft hem ondervraagd en hij bekende. Hij had alle pinda’s op de markt verkocht. Zijn straf was dat hij het geld aan ons moest terugbetalen.”

Zou je Malawi een land vol dieven noemen?

“Dat niet, hoor. Het is vooral een arm land.

Het kost veel moeite om aan voedsel te komen, je moet er hard voor werken. Maar hier is altijd vrede. De mensen houden te veel van elkaar om oorlog te voeren."

9

5 dingen die je met pinda's kunt doen

pRET metpinda’s 1.

Flink smeren!

In Malawi staan twee fabrieken die pindakaas maken. De potten zijn in het hele land te koop, maar het zijn vooral mensen in de stad die pindakaas op een boterham smeren. Op het platteland verbouwen mensen hun eigen pinda’s en maïs. Ze eten geen brood maar maïspap.

Een pot pindakaas kost 250 kwacha, iets meer dan 1 euro. Dat is meer dan de meeste mensen in Malawi per dag verdienen

futali, (pindameel met gekookte pompoen of zoete aardappel)

2.

Kokkerellen

In de Malawische keuken weten ze wel raad met een pinda. Een favoriete snack maak je zo: kook de pinda’s met schil en al in zout water, als ze net zijn geoogst. in de schil gekookte pinda’s

ntelele (pindameel met gekookte blaadjes van de okraplant) pompoen

10

msima (maïspap)

nkhwani (pindameel met gekookte bladen van de pompoenplant) In het midden: rape (pindameel met de koolzaadplant)

3.

Geld verdienen

Deze vrouwen verkopen gedroogde pinda’s langs de kant van de weg. Handig als je onderweg honger krijgt.

Een zakje kost 10 kwacha, ongeveer 5 eurocent.

“Gooi maar flink vol,” zegt Taulino tegen de verkoopster. “Mijn zusje en ik doen samen met een zakje.”

Muizen vangen

Gift gebruikt de visfuik van zijn vader om muizen te vangen. Als lokaas gebruikt hij vaak een handvol gepelde pinda's. Muizen zijn er gek op.

Eenmaal in de fuik, kunnen ze er niet meer uit.

In Malawi is muizen eten heel normaal. Maar niet voor Gift. Hij is moslim en volgens zijn geloof mag hij geen muizen eten.

4.

Met deze fuik vangt Gift’s vader normaal zoetwaterkrabben in het Malawi-meer

Uitpersen

Julius (10) laat een Malawische delicatesse zien

5.

Als je pinda’s lang genoeg verhit en tegelijkertijd uitperst in een speciale pers, komt er olie uit. Pindaolie is heel geschikt om eten in te bakken.

Pindaolie is lang houdbaar

11

B e r i c h t e n va n j e v o o r o u d e r s

Dans met

12

Als de pinda’s geoogst zijn, is er weer tijd voor feest.

Op deze foto’s zie je dansers tijdens de Gule Wamkulu: de Grote Dans. Deze dans hoort bij de cultuur van de Chewa, het grootste volk in Malawi. Voor het publiek zijn de dansers geen gewone mensen. Het zijn hun voorouders die belangrijke verhalen vertellen over leven en dood. De maskers liggen verborgen op de begraafplaats van het dorp. Daar kleden de dansers zich ook om, in het geheim.

geheimen

Op samsam.net zie je een filmpje van de Grote Dans. Kan jij raden wie van de dansers Chisomo (12) is?

13 Niemand weet wie achter deze maskers schuil gaan

Vissen, sjouwen en oogsTen

Een vermoeiende

vakantiedag

Gift (12) en Willy (12) wonen aan het grote Malawimeer.

Ze zijn de beste vrienden.

Terug aan de kanT ...

de VangsT is nieT grooT: Vooral chilasa, kleine Visjes

14

heT is VakanTie. gifT en willy gaan om zes uur ’s ochTends mee meT de VissersbooT Van gifTs’ Vader

midden op heT meer wordT heT neT uiTgezeT

... en Trekken aan de Touwen Van aan elkaar geknoopTe repen binnenband Van auTo’s

na lang sjorren komT heT neT aan land

..maar een lekker maal haal je er wel uiT

Dan naar huis, met margret, De moeDer Van gift. Ze heeft ZanD VerZamelD, om te Verkopen aan De cementfabriek

eerst een Zakje gekookte pinDa’s kopen

gift’s VaDer hailiDi banDa en Zijn anDere Vrouw malinafe Zijn al thuis

en ja hoor, ’s miDDags Zijn De VrienDen alweer aan het werk

willy is onDertussen naar het winkeltje Van Zijn moeDer mariam gegaan

De pinDa’s moeten twee weken Drogen, Voor je Ze kunt pellen

’s miDDags Zwemmen in het meer, Zoals bijna elke Dag

Dan tanDenpoetsen, met ZanD…

..en naar beD, onDer het muskietennet, tegen malariamuggen

15

Honger = een slecHt rapport

Eerste hulp met

pindakaas

In het dorp van sisiliya (10) is soms niet genoeg te eten. Verpleegkundigen in de kliniek verderop, letten gelukkig goed op. Als ze zien dat een kind ondervoed raakt, krijgt het voeding waarvan je snel opknapt: superpindakaas!

ondervoed te zijn: te mager voor zijn leeftijd en lengte.

Ik kreeg van de dokter hoestdrank en plastic zakjes met speciale voeding van gemalen pinda’s.”

spIeren

Sisiliya laat haar rapport zien. Haar cijfers zijn niet zo best. Een reden is, denkt ze, dat er de afgelopen tijd op sommige dagen geen eten was. "De maïs van vorig jaar was op en mijn opa, die voor me zorgt, kon geen werk vinden om geld te verdienen. Als ik niet eet, ga ik niet naar school. " Het is inderdaad lastig om je hoofd bij de les te houden met een lege maag.

Twee maanden lang ging Memory’s moeder elke week met de baby naar de kliniek. Ze wogen Martino en voelden of zijn spieren niet aan het verdwijnen waren.

Als een mens helemaal geen voedsel meer krijgt, verdwijnt eerst het lichaamsvet en daarna het spierweefsel.

Het lichaam ‘eet’ zichzelf van binnenuit op. Nu gaat het gelukkig veel beter met Maritino. “Zijn gewicht is nu goed. Vanochtend kreeg ik 21 zakjes ( 3 per dag) pindapasta mee voor de laatste week, " zegt zijn moeder.

Geen eetlust

Best lekker

Sisiliya’s beste vriendin heet Memory. Ze woont met haar broertjes bij haar moeder. “Met de maïs die ik verbouw lukt het me nét om alle kinderen te eten te geven,” vertelt Memory’s moeder. “Maar laatst kreeg baby Maritino hoge koorts. Hij hoestte en wilde niet eten. Ik liet hem onderzoeken in de kliniek. Hij bleek

16

Sisiliya heeft de pasta wel eens geproefd. “Het is best lekker. Het smaakt naar pinda’s,” weet ze nog. Ze is blij dat Maritino weer beter is. “Hier in mijn dorp zijn vaker mensen ziek. Vooral malaria komt veel voor. Zelf heb ik het een tijd geleden ook gehad.” Sisiliya vindt het naar als mensen ziek zijn. Daarom heeft ze besloten verpleegkundige te worden. “Ik wil mensen beter maken,” zegt ze ernstig.

In Sisiliya's dorp zijn de huizen van riet en leem.

In de regentijd kunnen ze beschadigd raken. Wie meer geld heeft bouwt een huis van baksteen

In het huis van Sisiliya liggen tabaksbladeren te drogen

SuperpindakaaS

In Malawi heerst nu geen hongersnood, maar er zijn wel mensen die ondervoed zijn. Dat betekent dat ze niet genoeg of niet gezond genoeg eten.

Kleine kinderen of zieke volwassenen krijgen dan vaak een mengsel van pindakaas, olie, melkpoeder, suiker, mineralen en vitaminen. Hiervan knappen ze meestal snel op. De pasta is zacht en daarom makkelijk te eten. Kinderen hoeven er niet voor in het ziekenhuis te blijven. Ze sabbelen de zakjes met kant en klare voeding thuis leeg.

Wel zo handig voor de moeders die vaak ook voor andere kinderen moeten zorgen.

Maritino vindt de pindapasta lekker

Een zakje pindapasta uit Malawi Een verpleegkundige in de kliniek weegt Maritino

• Speciale pasta kan voorkomen dat kinderen ondervoed raken • Het is een mengsel van pindakaas, suiker, melkpoeder, Op samsam.net staat een filmpje van kinderen die deze mineralen en vitaminen superpindakaas eten

17

1.

van

Elke pindaplant groeit uit één pinda: het zaadje.

Vlak voor de regentijd stoppen boeren de pinda’s in de grond.

zo maak je pindakaas

peul pot tot 3.

2.

Al snel ontkiemt een plantje dat in een paar weken uitgroeit tot een struikje van 30 centimeter.

De stengels met kleine gele bloemetjes worden zó lang dat ze de grond in groeien.

4.

Onder de grond groeit aan de steel een vrucht. Dat is de peul waarin de pinda’s zitten. Een pinda is daarom geen noot, maar een peulvrucht.

De plant gaat met wortel en al de grond uit.

5.

Na vijf maanden worden de planten geel. In het droge seizoen is het tijd om te oogsten.

6.

Na twee weken drogen worden de pinda’s van de wortels geplukt. In zakken gaan de gepelde pinda's naar de fabriek.

7.

Een sorteermachine verdeelt de pinda’s: de grote jongens om op te eten, de kleintjes voor pindakaas of pindaolie.

Linke schimmeL Het is belangrijk dat pinda’s na de oogst droog blijven. Als ze vochtig zijn kan er een schimmel op groeien. Zo onstaat een giftige stof die heel slecht is voor je lever.

In Malawi is een organisatie die boeren uitlegt hoe pinda’s schimmelvrij blijven.

Alleen dán willen Europese landen ze kopen.

8.

9.

In een hete oven krijgen de pinda’s een bruine kleur. Het branden zorgt voor een lekkere smaak.

Een grote molen vermaalt de pinda’s en mengt ze met zout en olie (en soms suiker).

10.

18

Via een lopende band gaat de pindakaas naar de vulmachine met glazen potten.

w a t

w e e t

j e

a l l e m a a l

a l ?

t e s t je k e n n i s OmcIrkel De gOeDe aNtwOOrDeN. Vul De bON hIerONDer IN.

2

1

Malawi ligt in a. Azië b. Afrika c. Zuid-Amerika

4

een fuik is een a. val om vis mee te vangen b. speciale pruik voor feesten c. vork voor visgerechten

7

tijdens de oogst worden a. pinda’s fijngemalen b. pinda’s in zakken gestopt c. pindaplanten van het land gehaald

een ParelHoen is een a. kip met gouden eieren b. een vogel c. een ander woord voor geluksvogel

5

Pinda’s groeien a. aan bomen b. in kassen c. onder de grond

8

3

6

Hoeveel Pinda’s gaan in een Potje Pindakaas? a. 60 b. 600 c. 6000

‘Helaas Pindakaas’ betekent a. Een geluk bij een ongeluk b Pech, volgende keer beter c. Op ieder potje past een deksel

in Het engels Heet Pindakaas a. peanut cheese b. peanut spread c. peanut butter

DOe mee & wIN

wietsin!

3

minuten test

9

Malawiërs eten Pinda’s a. alléén op brood b. vermalen met groente c. door de brinta

bON

stuur deze bon vóór 4 oktober 2011 naar:

j/m voornaam + achternaam: …………………...

samsam, postbus 94020, 1090 ga amsterdam

………………………………...................... .

ONDer De gOeDe INzeNDers VerlOteN we:

……………………………………....... leeftijd: …..

20 samsam

strIp bOekeN

straat + nummer: ……………………………….... postcode + plaats: …………………………………. oplossing quiz (vul in: a, b of c):

1) ….. 2) ….. 3) …..

4) ….. 5) ….. 6) …..

7) ….. 8) ….. 9) .....

19

Wat zie je allemaal in dit plaatje dat begint met p en eindigt op s?

Score bij 5 woorden: 5 punten Bij 8 woorden: 8 punten en bij 10 woorden: 10 punten precies! pS: In Malawi betalen mensen met de kwacha. een tros bananen kost ongeveer 30 kwacha.

De oploSSIngen S tA A n vA n A f 6 S e p t e M Ber op SAMSAM.net

De woorden in de lijst zijn kriskras verstopt in het letterveld: horizontaal, verticaal, diagonaal, van links naar rechts of van rechts naar links. Sommige letters worden in meer woorden gebruikt. Alle woorden gevonden en doorgestreept? Mooi, dan vormen de overgebleven letters, in de leesrichting, de oplossing.

20

Boon

leKKer

pAStA

BoterhAM

MeDIcIjn

pInDA

fAIrtrADe

ntelele

pot

gezonD

noot

vISvoer

KrAchtvoer

olIe

voeDSel

doe mee met de Strip

teken-

wedstrijd VOOR 10 SAm & SAm wiNNAARS bElEVEN OP hebben we EEN 'HElAAS DE VOlgENDE 100 x PiNDAKAAS' samsam T-SHiRT PAgiNA’S hun Zo doe je mee: HONDERDSTE • Verzin het einde van de strip en teken de laatste plaatjes in kleur of zwart-wit. Dat AVONTuuR! mag in de samsam of op een los tekenvel.

• Zet je naam, adres en je leeftijd om dat te op de tekening of vul de bon OP DE ACHTERKANT in.

ViEREN mAg • Stuur de uitgeknipte pagina of je je deZe keer tekenvel vóór 4 oktober naar: SAmSAm ZElf HET EiNDE POSTbuS 94020 1090 gA AmSTERDAm VERZiNNEN ...

21

zoek de dader met sam & sam detectives

22

zoek de dader met sam & sam detectives

maak hier het verhaal af

vul de bon op de achterkant in, stuur hem op. 10 winnaars krijgen een t-shirt

23

AMSAM SAMSAM SAMSAM SAMSAM SAMEN DELEN SAMEN LEREN S A M E N WERKE WERKEN EN

NR.5 2011

M A L AWI

MAAN DBLAD

MSAM = MEN DELEN MEN LEREN M E N WERKE N

NR.5 2011

M A L AWI

i p ee

DOE MEE EN WIN DIT

ind rlijke aka SA as

ver

Beeekkmanssccchh ool oo 4e

T-shirt

Strip

tekenwedstrijd SAMSAM = DEZE TEKENING IS VAN: SAMEN DELEN

MSAM

SAMSAM

voornaam + achternaam: …………………......................

SAMEN LEREN ………………………………....................................

S A M E N WERKEN

MAANDBLAD NR.5 2011

M A L AWI

……………………………………....... leeftijd: ….........

SA S

DOE MEE MET DE STRIP-TEKENWEDSTRIJD straat + nummer: ………………………………..........

postcode + plaats: …………………………………...............

DE 100E KEER SAM & SAM – EXTRA LANGE STRIP!

op pagina 21 en 22