Nr 1/2011
Pismo o tematyce przedszkolnej skierowane do nauczycieli przedszkolnych i rodzic贸w
Adaptacja przedszkolaka - zabawy
tolerancja w przedszkolu
Jad鲁ospis na jesienne dni
wiecej informacji znajdziesz na http://frebl贸wka.pl
Pomidor Dziecko prowadzące (lub rodzic) zadaje pytania uczestnikom zabawy każdemu po kolei, a odpowiadający musi odpowiadać „pomidor”. Pytania mogą być bardzo różne. Jeśli osoba odpowiadająca zacznie się śmiać, wówczas oddaje fant (jakąś rzecz np. skarpetką, kapeć). Na koniec zabawy dzieci, które oddały fanty, muszą je odkupić poprzez wykonanie ustalonego przez resztę dzieci zadania, np. skakanie jak żabka.
Niedźwiadek Dzieci śpiewają piosenkę (można ją też recytować), melodia sama z czasem się ułoży do tych słów: Jedna łapka - pokazujemy jedną rączkę druga łapka - pokazujemy drugą rączkę ja jestem niedźwiadek - wskazujemy na siebie Jedna nóżka, druga nóżka - pokazujemy jedną nogę, drugą nogę oto jest mój zadek - klepiemy się po pośladkach Lubię miodzik - masujemy brzuszek kocham miodzik - masujemy brzuszek podkradam go pszczółko - machamy rączkami, pokazując jak pszczółki latają Jedną łapką, drugą łapką, albo wciągam rurką - pokazujemy jedną rączkę, drugą rączkę, dotykamy buzi.
Adaptacja trzylatka do przedszkola Pierwsze dni, tygodnie w przedszkolu są dla najmłodszych bardzo ważne. Aby dzieci przychodziły bez obaw do przedszkola i chętnie w nim pozostawały nauczyciele muszą wykazać się dużą kreatywnością i pomysłowością, aby przekonać dzieci do tego, że w przedszkolu może być wesoło, przyjemnie i miło. Poniżej zostaną zaprezentowane różnego rodzaju zabawy adaptacyjne, zarówno te wszystkim znane jak i zapomniane czy rzadziej stosowane. Misie dwa Dzieci dobierają się parami, śpiewając piosenkę i naśladując ruchy misiów: Ty i ja, ty i ja, ty i ja – obracają się dookoła Misie szare, misie szare obydwa – pokazują na siebie I kochają się te misie, przytulają swoje pysie – przytulają się do siebie i głaszczą po głowie. Misie szare, misie szare obydwa – obracają się dookoła. Następnie dzieci wymieniają się parami. Dla ułatwienia początkowo wszyscy mogą tańczyć w kole. W momencie, w którym misie powinny się przytulić dzieci mogą przytulać siebie same. Mało nas Podczas poruszania się w kole śpiewamy piosenkę: Mało nas, mało nas do pieczenia chleba. Jeszcze nam, jeszcze nam …. (imię dziecka) tu potrzeba. Dzieci wywoływane kolejno wchodzą do koła. Gdy jest ich tak dużo, że się nie mieszczą wówczas śpiewamy piosenkę odwrotnie: Dużo nas, dużo nas do pieczenia chleba. Już tu nam, już tu nam … (imię dziecka) nie potrzeba. Wybrane dziecko wraca do koła.
2
Balonik Stoimy w kole, trzymamy się za ręce. Spuszczamy powietrze z balonika (wszyscy przysuwają się do siebie). Mówiąc wierszyk powoli robimy coraz większe koło aż do pęknięcia balonika. Baloniku nasz malutki rośnij duży, okrąglutki Balon rośnie, że aż strach, Przebrał miarę no i bach!
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
Labado Dzieci trzymają się za ręce (bądź inną cześć wskazaną przez nauczyciela), chodzą dookoła i śpiewają: Tańczymy Labado, labado, labado Tańczymy labado, małego walczyka Tańczą, go harcerze, harcerze, harcerze, Tańczą, go harcerze i małe zuchy też. Wszyscy zatrzymują się. Nauczyciel pyta: „Rączki były”, Dzieci odpowiadają „Były”. Nauczyciel pyta: „Ramiona były?”. Dzieci odp.: „Nie”. Wszyscy łapią sąsiadów za ramiona i tańczą trzymając się w ten sposób. Tańczymy dalej, wymieniając kolejne części ciała.
Pszczółka Dzieci stoją w kole. Jedno dziecko – pszczoła – wchodzi do środka i „śpi”. Pozostałe dzieci chodzą po kole i śpiewają. Na „Raz, dwa, trzy” klaszczą. Pierwszą zwrotkę śpiewamy cicho, aby nie zbudzić pszczoły, drugą głośniej. I. Pszczółka śpi w ogrodzie, raz, dwa, trzy Umazana w miodzie, raz, dwa, trzy My dokoła niej chodzimy i się wcale nie boimy Raz dwa, trzy i raz, dwa, trzy II. Pszczółka się zbudziła, (pszczoła przeciąga się), raz, dwa, trzy (dzieci klaszczą) Nóżką poruszyła (pszczoła rusza nogą), raz, dwa, trzy (dzieci klaszczą) Kogo dotknie (pszczołą wybiera jedno dziecko z koła i tańczy z nim w środku) Będzie tańczył dookoła Raz, dwa, trzy i raz dwa, trzy (dzieci klaszczą) Dziecko wybrane przez pszczołę pozostaje w kole, zabawa zaczyna się od początku.
Rolnik sam w dolinie Rolnik sam w dolinie, rolnik sam w dolinie. Hejże, hejże, hejże ha, rolnik sam w dolinie. Rolnik bierze żonę, rolnik bierze żonę, Hejże, hejże, hejże ha, rolnik bierze żonę. Żona bierze dziecko, żona bierze dziecko. Hejże, hejże, hejże ha, żona bierze dziecko. Dziecko bierze nianię, dziecko bierze nianię. Hejże, hejże, hejże ha, dziecko bierze nianię. Niania bierze kotka, niania bierze kotka. Hejże, hejże, hejże ha, niania bierze kotka. Kotek bierze myszkę, kotek bierze myszkę. Hejże, hejże, hejże ha, kotek bierze myszkę. Myszka bierze serek, myszka bierze serek. Hejże, hejże, hejże ha, myszka bierze serek Ser zostaje w kole, bo nie umiał w szkole Tabliczki mnożenia, ani podzielenia. Koło się obraca, serek się przewraca. Hejże, hejże, hejże ha, serek się przewraca. Dzieci bawią się w kole, wybrane dziecko jest rolnikiem i wybiera zonę, żona dziecko. Pod koniec piosenki ser wchodzi do środka, Przewraca się a koło się obraca. Następnie dzieci śpiewają: Ser będzie rolnikiem, ser będzie rolnikiem. Hejże, hejże, hejże ha, ser będzie rolnikiem. Zabawa rozpoczyna się od nowa.
Studnia Wszyscy siedzą na dywanie w kole. Jedna osoba wchodzi do środka koła. Wpadłem do studni Na ile metrów? 10 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 A kto cię z tej studni wyciągnie? Dziecko będące w kole wstaje prostuje rękę i z zamkniętymi oczami delikatnie obraca się dookoła. Gdy zatrzyma się i wskaże ręką, osoba wskazana wchodzi do środka i powtarza zabawę.
Ojciec Wirgiliusz Ojciec Wirgiliusz uczył dzieci swoje. A miał ich wszystkich sto dwadzieścia troje. Hejże dzieci, hejże ha, hejże ha Róbcie wszystko to co ja, to co ja.
Dotknij proszę Osoba prowadząca mówi np. zielone, a reszta uczestników musi jak najszybciej dotknąć czegoś zielonego. Ta osoba, która ostatnia znajdzie przedmiot w kolorze zielonym, staje w środku i podaje kolejny opis. Nie muszą to być tylko kolory, mogą być również kształty, np. okrągły - dzieci znajdują to, co w otoczeniu jest okrągłe.
Tort Nauczycielka siada w środku-kolejno każdemu dziecku przydziela nazwę jednego z produktów tortu, np.: mąka, cukier, mleko, proszek do pieczenia, czekolada... tak aż każdy będzie miał swoją nazwę. Zadanie polega na tym, aby na komendę np. mąka wszystkie dzieci, które otrzymały taką nazwę zamieniły się miejscami. Utrudnienie polega na tym, że produkty mieszają się, np.: mąka z mlekiem. Każdy, kto nie znajdzie miejsca, siada na środku.
Dzieci naśladują jakiś ruch. Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
3
Lisek Dzieci siedzą w kole. Jedna osoba – trzymająca chusteczkę, chodzi dookoła koła i macha chusteczką. Wszyscy śpiewają: Chodzi lisek koło drogi Cichuteńko stawia nogi Lis, lis, ogon ma, nie wiadomo komu da. Dziecko stara się dyskretnie zostawić komuś za plecami chusteczkę. Osoba, która będzie miała za plecami chustkę, podnosi ją i biegnąc dookoła wszystkich stara się złapać darczyńcę chusteczki. Darczyńca ma za zadanie usiąść na miejscy obdarowanej osoby
Julijanka Dzieci chodzą w kole. Jedno dziecko - Julijanka – wchodzi do środka i wykonuje czynności, o których śpiewają dzieci. Pozostałe dzieci chodzą po kole i śpiewają. Moja Julianka, klęknij na kolanko Podeprzyj Se boczki Chwyć się za warkoczki Umyj się, uczesz się I wybieraj kogo chcesz
Chusteczka ha owana Dzieci siedzą w kole. Jedna osoba – trzymająca chusteczkę, chodzi dookoła koła i macha chusteczką. Wszyscy śpiewają: Mam chusteczkę ha owaną, Co ma cztery rogi Kogo kocham, kogo lubię rzucę mu pod nogi Tego kocham, tego lubię, tego pocałuję, A chusteczkę ha owaną tobie podaruję Dziecko stara się dyskretnie zostawić komuś za plecami chusteczkę. Osoba, która będzie miała za plecami chustkę, podnosi ją i biegnąc dookoła wszystkich stara się złapać darczyńcę chusteczki. Darczyńca ma za zadanie usiąść na miejscy obdarowanej osoby.
Stary niedźwiedź Dzieci stoją w kole. Jedno dziecko – niedźwiedź – wchodzi do środka i „śpi”. Pozostałe dzieci chodzą po kole i śpiewają. Stary niedźwiedź, mocno śpi. Stary niedźwiedź, mocno śpi, My się go boimy, na palcach chodzimy Jak się zbudzi to nas zje Jak się zbudzi to nas zje Dzieci stają w miejscu i zaczynają wyliczać Pierwsza godzina - niedźwiedź śpi Druga godzina – niedźwiedź chrapie Trzecia godzina – niedźwiedź łapie Dzieci zastygają w bezruchu. Niedźwiedź może złapać tylko te dzieci, które się ruszają. Dziecko złapane staje się niedźwiedziem i zabawę rozpoczynamy od początku.
Na koniec Julijanka wybiera osobę, która zajmuje jej miejsce.
Głowa, kolana Dzieci inscenizują tekst piosenki: Gimnastyka dobra sprawa, Dla nas dzieci to zabawa Ręce w górę, w przód i w bok Skłon do przodu, wyskok, hop Głowa, ramiona, kolana, pięty, Kolana pięty, kolana, pięty Głowa, ramiona, kolana, pięty, Oczy, uszy, usta, nos Refren powtarzamy kilkakrotnie, śpiewając coraz szybciej.
4
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
5
Dieta dzieci powinna być zrównoważona odżywczo odpowiednio dla danego wieku, urozmaicona i oparta o produkty wysokiej jakości. Jadłospisy dla przedszkolaków w większości są dobrze skomponowane pod względem kalorycznym i proporcji węglowodanów, białek i tłuszczu, jednak produkty często nie są dobrej jakości. W rezultacie przygotowane posiłki dla dzieci nie służą zdrowiu.
Co jedzą przedszkolu nasze dzieci? Zdrowa dieta w przedszkolu Dieta dziecka powinna być oparta o produkty jak najmniej przetworzone – naturalne i wysokiej jakości. Wiemy, że ograniczenia ekonomiczne w przedszkolach są i będą. Mimo to warto zainwestować w zdrowie dzieci. Z naturalnych produktów można przygotować proste, zdrowe potrawy bez dużych wydatków. W żywieniu przedszkolnym nie zwraca się uwagi na naturę pokarmów (rozgrzewające, wychładzające), dzięki której można przygotowywać posiłki odpowiednio do danej pory roku. W porze jesiennozimowej potrawy powinny być o właściwościach rozgrzewających organizm, a nie wychładzających, dzięki czemu naturalnie możemy podnieść odporność dziecka. Posiłki o takich właściwościach to gotowane, pieczone, na bazie kasz, mięsa z dodatkiem przypraw takich jak tymianek, bazylia, oregano, cynamon oraz imbir.
wane są na kostkach rosołowych, które oparte są głównie na soli i substancjach wzmacniających smak, a ilość suszonych warzyw i ziół jest w nich znikoma. Osoby, które spożywają produkty z glutaminianem sodu, są trzy razy bardziej narażone na otyłość, a nadmiar tej substancji wywołuje zaburzenia wzroku. Dodatki do żywności spożywane często mogą mieć zły wpływ na zdrowie dziecka, np. alergizujące, i powinny być krytycznie odrzucane.
Chemiczne dodatki do żywności Ciepłe, gotowane posiłki podawane są w przedszkolach głównie na obiad w postaci zupy i drugiego dania. Do przygotowania potraw nie używane są pojedyncze zioła, w tym rozgrzewające, ale gotowe, złożone przyprawy ze wzmacniaczami typu vegeta i kucharek. Zupy często goto-
Białko Źródło białka w diecie dziecka to nie tylko mięso, mleko i przetwory mleczne, ale również ryby i warzywa strączkowe, które pojawiają się na talerzu przedszkolaka rzadko. W żywieniu przedszkolnym produkty mleczne występują codziennie. Powinniśmy się zastanowić, czy mają być pod-
6
Węglowodany Produkty węglowodanowe w przedszkolach opierają się zdecydowanie o ziemniaki i produkty mączne, w tym z mąki mocno oczyszczonej – białej. Brakuje większej ilości kasz: gryczanej, jaglanej, jęczmiennej czy ryżu brązowego, które są doskonałym źródłem energii, a jednocześnie bogate są w białko, makro- i mikroelementy oraz witaminy.
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
ciach, po chwili wysokiego stężenia glukozy we krwi nagle dochodzi do gwałtownego spadku. Spożywając produkty o niskim i średnim indeksie glikemicznym, np. pieczywo razowe, makarony razowe, płatki zbożowe czyste, kasze, warzywa czy niektóre owoce, cukier uwalnia się do krwi stopniowo i utrzymuje się na stałym poziomie nawet do trzech godzin. Nadmiar cukru w diecie wpływa na rozwój próchnicy, pogorszenie obecnego zdrowia dziecka prowadząc do otyłości i cukrzycy. Na deser możemy zaproponować pieczone jabłka lub gruszki z rozgrzewającymi przyprawami, takimi jak cynamon, goździki, które będą dostarczać naturalnej słodyczy i wzmacniać odporność dziecka. Warzywa i owoce W każdym jadłospisie przedszkolnym uwzględnione są różne warzywa i owoce, jednak często używane są mrożonki lub produkty pochodzące z importu, które niestety są traktowane dużą ilością substancji chemicznych, m.in przeciwgrzybiczych. Jarzynki dla przedszkolaków można przygotowywać z sezonowych warzyw i owoców. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest używanie kiszonych warzyw, np. ogórków, kapusty. Napoje Napoje w przedszkolach przygotowywane są niestety ze skoncetrowanych i bardzo słodkich soków. Pojawiają się gotowane kompoty, których powinno być więcej, można też wprowadzić herbatki ziołowe, owocowe takie jak: cynamonowa, z dzikiej róży, aronii, melisa, rumianek.
stawą żywienia dla każdego dziecka? Biorąc pod uwagę, że u dzieci jest coraz więcej alergii, a jednym z głównych alergenów jest mleko krowie, czy powinno ono dominować w jadłospisie? Sery żółte i topione zalicza się do produktów wysokoprzetworzonych. Przykładowo ser topiony powstaje ze stopienia sera żółtego z dodatkiem tzw. topników: kwasu cytrynowego, winnego, mlekowego i ich soli, diofosforanów. Nazwa sera topionego pochodzi od sera żółtego, który ma stanowić około 30 proc. wytwarzanego produktu. Pozostała zawartość topionego sera to dodatki. Cukier Produkty mleczne w postaci słodkich serków, deserów, jogurtów mają ok. 2-3 łyżeczek cukru w 100 gramach, wsady owocowe nierzadko oparte są na sztucznych aromatach oraz zawierają substancje zagęszczające w postaci modyfikowanej skrobi. Desery mleczne czy desery w postaci białej bułki z kremem czekoladowym, słodkie kakao, wafelki, batony to produkty o wysokim indeksie glikemicznym. Dostarczają organizmowi w krótkim czasie dużą dawkę energii w postaci glukozy, przez co dziecko może być nadmiernie pobudzone i nie może skoncentrować się na zajęFreblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
7
Śniadanie w przedszkolu – najważniejszy posiłek w ciągu dnia Śniadania oparte są na suchych produktach – kanapki z serem żółtym lub topionym, wędliną, białym serkiem, pastą jajeczną czy sporadycznie pastą rybną. Należy szczególną uwagę zwrócić na często pojawiające się na talerzu przedszkolaka parówki. Parówka zawiera średnio tylko 7 g mięsa niskiej jakości na 100 g masy, a pozostałość to do-
Wiek przedszkolny to czas intensywnego rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka. To, co jemy, wpływa bezpośrednio na samopoczucie i ważne czynności naszego org anizmu. Nawyki żywieniowe nabyte w dzieciństwie często kształ-
datki typu: skóry, tłuszcz, koncentrat białka z skrobi modyfikowanej, kaszka manna, woda, substraty zapachowe i smakowe, a nawet mączka kostna. Niestety pasztety również są produktami niskiej jakości. W składzie różnych produktów znajdują się składniki genetycznie modyfikowane, np. skrobia, białko z genetycznie modyfikowanej soi, które mogą być niebezpieczne zwłaszcza dla dzieci, uaktywniając różne procesy w tym alergie. Jako ciepły posiłek poranny czasami podawana jest zupa mleczna na bazie płatków zbożowych – kukurydzianych, miodowych… Płatki są wysoko przetworzoną żywnością, są bogate w syntetyczne witaminy, minerały, które są do nich dodawane, ponieważ w obróbce zbóż pierwotne witaminy i minerały zostały utracone, dodatkowo są dosładzane cukrem lub syropem fruktozo-glukozowym. W zamian na śniadanie proponujemy owsiankę z naturalnych płatków gotowaną na wodzie z suszonymi bakaliami, orzechami (bogatymi w makro- i mikroelementy) o średnim indeksie glikemicznym, dzięki której dzieci organizm zostanie rozgrzany. Ta potrawa ma średni indeks glikemiczny, dzięki czemu dziecko będzie mieć dostarczoną stałą energię na najbliższe 2-3 godziny, co pozwoli na aktywny udział w zajęciach. Rozważając żywienie dzieci, warto podkreślić, że dzieci w grupie łatwiej przełamują bariery w spożywaniu nowych produktów. Obserwując rówieśników, potrafią sięgnąć nawet po produkty nielubiane. Jako rodzice dzielmy razem z przedszkolem odpowiedzialność za utrzymanie zdrowia również w domu. Ważne, aby od najmłodszych lat wytworzyć dobre nawyki żywieniowe, które będą owocować zdrowym rozwojem dziecka i dojrzałego człowieka. Źródło: Zdrowy Przedszkolak - kampania na rzecz naturalnej diety w przedszkolu. Autor: Emilia Lorenc. Artykuł należy do zbioru publikacji dostępnych na stronie www.zdrowyprzedszkolak.org
szkolach są w większości dobrze skomponowane pod względem kalorycznym oraz proporcji węglowodanów, białek i tłuszczów. Jednak wybór produktów spożywczych w znaczącym stopniu nie jest oparty o żywność dobrej jakości, stosuje
Kampania Zdrowy Przedszkolak
Celem projektu Zdrowy Przedszkolak jest poprawa jakości odżywiania dzieci w przedszkolnych i poszerzenie świadomości w zakresie naturalnego odżywiania. W ramach projektu organizatorzy umożliwiają: przygotowanie materiałów informa-
cyjnych, edukacyjnych, przygotowanie modelowych jadło-
spisów dla dzieci przedszkolnych, warsztaty na temat naturalnego od-
tują późniejsze wybory. Dieta dzieci powinna być zrównoważona odżywczo odpowiednio dla danego wieku, różnorodna i oparta o produkty jak najmniej przetworzone – naturalne i wysokiej jakości. Jadłospisy dla dzieci w przed-
8
się np. produkty przetworzone technologicznie, z dużą zawartością dodatków chemicznych, niedostosowane do pory roku. W rzeczywistości posiłki dla dzieci nie wspierają w pełni zdrowia i rozwoju dziecka oraz ich zdolności poznawczych.
żywiania dzieci w przedszkolu, współpracę placówek przedszkol-
nych z podmiotami zajmującymi się produkcją i dystrybucją produktów uzyskanych w oparciu o ekologiczne procesy w zgodzie z naturą.
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
Przykład jadłospisu na okres jesienny Poniedziałek Śniadanie Owsianka z daktylami, siemieniem lnianym, gruszką i cynamonem, jogurt naturalny, herbata korzenna Obiad Rosół z makaronem, II danie kasza gryczana, kotlety z selera korzennego w panierce sezamowej, zestaw surówek, kompot jabłkowy z cynamonem Podwieczorek Sałatka owocowa, talarki ryżowe, czysta woda ciepła
Wtorek Śniadanie Bułka z ziarnami, szynka z indyka, pomidor, szczypiorek, kakao z cynamonem Obiad Zupa – warzywna z kalafiorem, II danie pierogi z mięsem, , zestaw surówek, kompot śliwkowy Podwieczorek Szarlotka na cieście razowym z cynamonem, herbata z cytryną
Środa Śniadanie Kasza orkiszowa z bakaliami, jogurt naturalny, herbata imbirowa z melasą Obiad Zupa pieczarkowa z makaronem gryczanym, ryba pieczona z masłem czosnkowym, ziemniaki, surówka z kapusty pekińskiej papryki i jabłka z oliwką, kompot z suszonych owoców Podwieczorek Kuleczki bakaliowo-kokosowe, jabłko, herbata ziołowa
Czwartek Śniadanie Bułka graham z pastą z cieciorki i pomidorem, bazylią, herbata z dzikiej róży Obiad Zupa z dyni i serem II danie – łazanki z kapustą i mięsem, kompot z aronii Podwieczorek Bakalie ( rodzynki, daktyle, morele, pestki z dyni, słonecznik) chrupki kukurydziane, czysta woda
Piątek Śniadanie Bułka z ziarnami z serem białym z ziołami, pomidorem, herbata Rooibos Obiad Zupa brokułowa krem z grzankami, II danie- papryki nadziewane różnymi z zbożami w sosie pomidorowym, surówki, kompot Podwieczorek Bułeczka orkiszowa z serem białym i powidłami śliwkowymi z cynamonem herbata malinowa. Opracowanie: Emilia Lorenc Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
9
Znaczenie rysunku w diagnozie i terapii dzieci z wadą słuchu Nauczyciele często nie zdają sobie sprawy z tego jak ważne jest dbanie o rozwój rysunkowy dziecka. Aby przygotować dzieci do rysowania należy wcześniej wprowadzać różnego rodzaju zabawy manualne z makaronem, masą solną, ugotowanym kisielem czy galaretką. Zabawy te przygotują dzieci do właściwego trzymania kredek. Znanych jest wiele różnych podziałów etapów rozwoju rysunkowego dzieci. W poniższej pracy zaprezentowany zostanie podział S. Szumana (1990). Wyróżnia on trzy etapy rozwoju rysunkowego dzieci. 10
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
Okres bazgrania. Tworzenie się schematu Pierwsze rysunki pojawiają się u dzieci w różnym wieku. Jest to głównie uzależnione od dostępności do właściwych materiałów i przyborów. Początki bazgrania pojawiają się między pierwszym a drugim rokiem życia. Początkowe ślady są często nieświadomie stawiane na kartce, piasku czy ścianie, przez dziecko. Trzymając w ręku kredkę, patyk czy pędzel nie skupia się ono na tym co robi. Może patrzeć w inną stronę, poruszając jednocześnie ręką. Takiej formy „bazgrot” nie nazywa się jeszcze rysunkami. W. Stern (za S. Szuman, 1990) mówi o rysunkach dopiero w momencie, gdy dziecko zaczyna nazywać swoje „dzieła”, choć w rzeczywistości nie ma ono nic wspólnego z właściwym obiektem. Zaś Luquet twierdzi, że rysunkiem są wytwory, które są pod jakimś względem podobne do rzeczy, które mają przypominać (za S. Szuman, 1990). Gdybyśmy mieli opisać przebieg rozwoju rysunków we wstępnej fazie to można zacytować słowa S. Szumana: „dzieci bazgrzą początkowo mechanicznie, później zaczynają się w swych bazgrotach dopatrywać podobieństw do tego lub owego przedmiotu, a w końcu konstruują rysunki już istotnie zbudowane według wzoru przedmiotów rzeczywistych” (S. Szuman 1990, s. 11). Początkowo dzieci nie zwracają szczególnej uwagi na to, co rysują. Dopiero po pewnym czasie, po wielu próbach, zaczynają świadomie kreślić różne figury, linie na kartce. Oznaką, że dziecko zaczyna skupiać uwagę na tym, co robi, jest rysowanie pojedynczych kresek blisko siebie. Dziecko zaczyna interesować się kształtem tworzonych przez siebie figur. Początkowo rysunki zajmują więcej miejsca, z czasem zauważa się coraz więcej elementów na kartce. Ważnym krokiem zmierzającym do tworzenia „przedmiotów” jest rysowanie figur zamkniętych (koła, wieloboki). Około 3 roku życia dzieci zaczynają nazywać swoje rysunki. Przy czym zazwyczaj wiedzą, że to, co stworzyły nie przypomina danego obiektu w rzeczywistości, a jedynie ma on oznaczać konkretną rzecz. Charakterystyczne jest również to, że dzieci w trakcie rysowania mogą nazywać swój obrazek, jednak do momentu ukończenia go, wielokrotnie zmieniają nazwę tego, co stworzyły. S. Szuman (1990, s. 15-16) pisze, że „narysowanie rysunków i oznaczanie ich jako podobizny przedmiotów zmusza jednak dziecko do szukania środków rysunkowych, które by przybliżyły jakoś rysunek do obrazu przedmiotu rzeczywistego. Początkowo rysunek dziecka staje się najogólniejszym symbolem przedmiotów w ogóle, symbolem tak wieloznacznym, że prawie każdy przedmiot można do niego podsunąć”. W tym okresie zaczynają powstawać częściowe schematy rysunkowe. Są one jednak pierwotne i charakteryzują się niedoskonałością przez co można je różnorako określić. Etap rysowania schematycznego (ideoplastyka) S. Szuman pisze, że „schemat zawiera nie tylko dobrowolnie dobrane części i cechy przedmiotu, lecz jest całością skonstruowaną z części dobranych w pewien racjonalny sposób. Odtwarza on układ i cechy przedmiotu pod pewnym specjalnym kontem widzenia, co zbliża go do poję-
cia” (1990, s. 23). O schematach możemy powiedzieć, że do raz utworzonego z czasem dodawane są kolejne elementy, przez co schemat rozrasta się. Stworzony schemat obejmuje szerokim zakresem swe znaczenia. Może on oznaczać zarówno człowieka, jak i zwierzę. Przy czym z czasem każde z nich otrzymuje szczegóły różnicujące je. S. Szuman (1990) uważa, że dzieci rysują z wyobraźni, a nie z rzeczywistości. To co zawierają w swym rysunku to najważniejsze i najistotniejsze dla nich elementy. Można powiedzieć, że schemat rysunkowy, który przedstawiają dzieci łączy się nie z tym co widzą, a z tym co postrzegają.
Możemy wyróżnić następujące fazy rozwoju rysunku w okresie ideoplastyki:
głowonogi i głowotułowia (3 – 5 rok życia) – przedstawiają one postać ludzką składającą się z głowy, zawierającej takie elementy jak włosy (proste lub kręcone), oczy (kropki lub małe kreski), nos (kreska), usta. Twarz jest elementem rysunku zawierającym najwięcej szczegółów. Można to tłumaczyć tym, że dziecko na tą część postaci zwraca największą uwagę. Od głowy odchodzą linie oznaczające kończyny dolne (głowonogi) lub połączone linią poziomą nogi oznaczające tułów (głowotułowia). Od czwartego roku życia w rysunku postaci ludzkiej można zaważyć takie elementy jak: ozdoby ubrania (guziki, kieszenie), stopy, palce (od 3 do 7). Proporcje poszczególnych elementów postaci, w tym okresie, nie zależą od ich rzeczywistego wyglądu, a od emocjonalnego podejścia. Jeśli dziecku sprawia trudność zawiązywanie sznurówek w butach, to zazwyczaj będą one szczególnie wyeksponowane na rysunku.
schematy uproszczone (5 – 7 rok życia) – w tym okresie dzieci przechodzą do tworzenia bardziej szczegółowych postaci w porównaniu z głowonogami i głowotułowiami. W rysunkach postaci zauważamy elementy charakterystyczne dla danej płci. Kobiety przedstawiane są najczęściej w spódnicach bądź sukniach, posiadają dodatki: korale, długie włosy, kolczyki, pierścionki, torebki. Zaś
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
11
(10– 16) Jest to ostatnia faza rozwoju rysunku. Charakteryzują ją chęć kopiowania natury, trzymania się rzeczywistości zewnętrznej. Dominują rysunki natury, reprodukcje dzieł sztuki, postać ludzka jest malowana coraz rzadziej. W tym okresie występuje kryzys twórczości plastycznej. Przyczyną tego stanu są m.in. skrępowanie, brak zdecydowania, tendencja do naśladowania, unikanie rysunków z wyobraźni, nadmierny krytycyzm, trudności warsztatowe, stopniowy zanik zainteresowań twórczością plastyczną. mężczyźni ubrani są w spodnie, mają krótkie włosy. W tym okresie dzieci używają w swych pracach tzw. barwy czyste. W wieku około 6 lat rysunki zaczynają przybierać formę naturalnych. U wielu dzieci widać w rysunkach szyje. W tym czasie dzieci zaznaczą ruch prezentowanych postaci. Obrazują to, w pierwszym etapie, poprzez rozstawienie kończyn górnych. Z czasem widoczny jest ruch kończyn dolnych (rozstawienie kończyn). Dzieci sześcioletnie, w większości przypadków zachowują proporcję podobną do naturalnej. Głowa jednak zazwyczaj nadal jest większa w porównaniu do innych części ciała. Elementy znaczące dla danego dziecka mogą być szczególnie wyeksponowane, a zatem nieproporcjonalne względem całości.
schematy wzbogacone (7 – 12 rok życia) – w tym czasie dzieci w swych pracach nie przedstawiają już tak często postaci ludzkiej, jak to dominowało we wcześniejszym okresie. Aczkolwiek nadal jest ona dość często obrazowana. W tym czasie zauważamy różnego rodzaju krajobrazy, sceny rodzajowe, pejzaże. W rysunkach dzieci widać coraz więcej realizmu. Nie jest już to rysowanie z wyobraźni, a odwzorowywanie tego co dziecko zaobserwowało. Dzieci rysując postać ludzką nadal kierują się schematem, udoskonalając go wieloma szczegółami. Dopracowywanie osób, prezentowanych w pracy twórczej, następuje do około 10 roku życia. Po tym okresie, dzieci nie wykazujące zdolności plastycznych, zachowują wytworzony schemat, pozostawiając go często niezmienny. W tym czasie dzieci przedstawiają postać ulokowaną w różnych miejscach kartki (w centrum, po prawej lub lewej stronie, w rogach kartki). Uzależnione jest to od indywidualnych doświadczeń dziecka. Proporcja, pomimo tego, że jest już bliska rzeczywistemu stanowi, zależna jest także od czynników emocjonalnych. W tym okresie, nieproporcjonalna pozostaje zazwyczaj głowa oraz palce, które są znacznie mniejsze lub znacznie większe (za S. Szuman, 1990, S. Popek, 1985).
Rysunki dzieci z wadą słuchu Jednym z badaczy, który zajmował się rysunkiem dzieci z wadą słuchu był Thiel (za P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, 1993). W swej pracy badawczej porównał on rysunki 200 dzieci niesłyszących z rysunkami dzieci słyszących. Badani byli w wieku 4- 9 lat. Zauważył, że zarówno u dzieci głuchych jak i tych mających słuch w normie, następuje postęp w rozwoju rysunkowym. Przy czym u dzieci z wadą słuchu odbywa się on z opóźnieniem. Badacz zauważył, że w przypadku dzieci niesłyszących rysunki charakteryzują się analitycznością. Dzieci niesłyszące częściej przedstawiają szczegóły na obrazku niż dzieci słyszące. Zapamiętują one znacznie lepiej obiekt, przedmiot, który mają narysować niż słyszący rówieśnicy. Taillefer i Francois (za P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, 1993) zauważyli zależność między słowem i gestem a rysunkiem dzieci z wadą słuchu. W czasie badań zaobserwowali, że niesłyszący częściej przerywają pracę, aby najpierw przedstawić za pomocą gestu i mimiki to co mają narysować. W pracach dzieci głuchych autorzy zauważyli trudności rysowania z wyobraźni. Podobnie jak Thiel, potwierdzają, że w pracach dzieci niesłyszących zauważa się wiele szczegółów. Ponadto u dzieci głuchych występuje dużo scen oraz uwidoczniona jest dobra percepcja wizualna. W trakcie tworzenia są one skoncentrowane
Okres poschematyczny. Rozwój w kierunku fizjoplastyki
12
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
na pracy, co może być związane z ograniczonym odbiorem bodźców dźwiękowych z otoczenia, które często są rozpraszające. Pomimo zauważalnej szczegółowości w rysunkach dzieci z wadą słuchu, mają one duże trudności w syntetycznym przedstawianiu i odbiorze rysunków. Debinne (za P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, 1993) prowadząc badania nad rysunkiem dzieci z wadą słuchu zauważył, że dzieci, które posługują się mową mają zaburzone rysunki w porównaniu do dzieci tylko migających. Rysunki dzieci z wadą słuchu są specyficznymi. Powodem tego jest to, że zdobywanie doświadczeń przez dzieci niesłyszące przebiega w inny sposób niż u dzieci mających słuch w normie. Dzieci słyszące, postrzegając otoczenie, odbierają jednocześnie dźwięki. Często jest również tak, że zanim dziecko coś spostrzeże to najpierw usłyszy dźwięk. Taka sytuacja nie występuje u dzieci głuchych. Poznają one tylko te rzeczy, które widzą. Efektem tego może być mniejszy poziom różnorodności w twórczości dzieci z wadą słuchu (M. Sypniewska 2007). B. Hoffman twierdzi, że dzieci z wadą słuchu bazują głównie na doznaniach wzrokowych, a więc na tym „co zewnętrzne” (2001, s. 97). Efektem takiej sytuacji jest przedstawianie treści w sposób dosłowny, odzwierciedlając dokładnie to co dana osoba zobaczyła. Rysunki dzieci niesłyszących w „porównaniu z rysunkami dzieci słyszących charakteryzuje znacznie więcej i wcześniej pojawiających się szczegółów, jak np. rzęsy, brwi, paznokcie itp.” (B. Hoffmann, 2001, s. 88). Szczególnie zauważa się to u dzieci posługujących się językiem migowym, które w trakcie codziennych kontaktów częściej zwracają uwaga na mimikę twarzy, a następnie przedstawiają to w swoich pracach plastycznych. Rysunek, zdaniem B. Hoffmanna (2001), jest bardzo ważnym elementem terapii dziecka z wadą słuchu. Tworząc może ono zobrazować swój stan emocjonalny, co często nie jest możliwe do przekazania w inny sposób.
Rysunki dzieci z wadą słuchu są przekaźnikiem emocji oraz pokazują w jaki sposób odbierają one otaczający je świat. Dzieci w rysunkach prezentują najróżniejsze emocje - od radości, zadowolenia, zachwytu, po negatywne, takie, jak złość, gniew, strach, odrazę. Dzieci zazwyczaj przedstawiają w rysunku te emocje zaznaczając je mocniejszym, kontrastowym kolorem czy też wyeksponowaniem osoby, przedmiotu wzbudzającego szczególne emocje. W. Karolak pisze, że: „to co ważne jest duże, wyraźne, podkreślone, pojawia się wielokrotnie. Ulubiona zabawka może być wielkości góry, nielubiana osoba może się nie zmieścić na kartce, dziecko wiele uwagi poświęca szczegółom, które, mimo, że mało istotne dla całego przedmiotu mają wyjątkowe znaczenie dla niego” (2005, s. 9) M. Sypniewska (2007) podsumowuje, że rysunki dzieci z wadą słuchu ukazują nie tylko ich zdolności plastyczne, ale także ich stan emocjonalny. Rysunek może być formą komunikacji dziecka z osobą dorosłą, jak i z rówieśnikami. Dlatego powinniśmy stwarzać dzieciom warunki do wyrażania siebie w ten sposób. Katarzyna Żelazna
Bibliografia: 1. Frydrychowicz A., „Rysunek rodziny. Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych”, Poznań, Centrum Metodyczny Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN, 1984; 2. Hoffmann B., „Surdopedagogika w teorii i praktyce”, WSP, Warszawa, 2001; 3. Karolak W., „Rysunek w arteterapii”, wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej, Łódź, 2005; 4. Popek S. „Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży”, WSiP, Warszawa, 1985; 5. Rudkowski T., „Wybrane zagadnienia współczesnej edukacji plastycznej”, Wydawnictwo UW, Warszawa, 1999; 6. Sypniewska M., „Ogólna charakterystyka rysunku dziecka z wadą słuchu w okresie ideoplastyki”, prom. A. Chmielnicka – Plaskota, Warszawa, 2007, praca niepublikowana; 7. Szuman S., „Sztuka dziecka”, WSiP, Warszawa, 1990; 8. Wallon P., Cambier A., Engelhart D., “Rysunek dziecka”, WSiP, Warszawa, 1993; 9. Żelazna K. „Rysunki dzieci sześcioletnich z wadą słuchu”, prom. K. Aszyk - Flisek, Warszawa 2010, praca niepublikowana.
Freblówka nr1/2011 * pismo nauczycieli przedszkolnych i rodziców * więcej wiadomości na www.freblówka.pl
13
Autor rysunków: Jakub Kuźma
Tylko do użytku dzieci
:-). Wszelkie prawa do ilustracji i znaku zastrzeżone przez
G.W. GABI, właściciela portalu: www.freblówka.pl
Autor rysunków: Jakub Kuźma
Tylko do użytku dzieci
:-). Wszelkie prawa do ilustracji i znaku zastrzeżone przez
G.W. GABI, właściciela portalu: www.freblówka.pl
Autor rysunków: Jakub Kuźma
Tylko do użytku dzieci
:-). Wszelkie prawa do ilustracji i znaku zastrzeżone przez
G.W. GABI, właściciela portalu: www.freblówka.pl
Autor rysunków: Jakub Kuźma
Tylko do użytku dzieci
:-). Wszelkie prawa do ilustracji i znaku zastrzeżone przez
G.W. GABI, właściciela portalu: www.freblówka.pl