energiegids by Sdu Brand & Brandweer

KIJK OOK OP WWW.ENERGIEGIDS.NL

ENERGIEGIDS 10 OKTOBER 2018 JAARGANG 10

HET VAKBLAD OVER ENERGIE-EFFICIENCY

BEURSSPECIAL

9, 10 & 11 oktober 2018 Brabanthallen Den Bosch

Deelnemerslijst

Plattegrond

Activiteiten

Whisper Air Schoolunit HRWA1 De WHISPER AIR is ontworpen voor decentrale ventilatie. Het biedt een ideale oplossing voor zowel nieuwe als voor bestaande gebouwen. Door het minimale geluidsniveau is het een perfecte keuze voor scholen, kantoren en vergaderzalen. De warmteterugwin unit heeft een volledig automatische regeling, die optimaliseert om minimale warmteverliezen en de meest zuinige werking te bereiken. - 3 uitvoeringen 450, 750 en 1000 m3/h - Warmteterugwin rendement tot 90% - Ultra-stille werking - 35 dBA - GeĂŻntegreerde CO 2 sensor - Energie zuinige EC motoren - Voorzien van 40mm isolatie

Alfa HR85-XL De ALFA 85 XL- met capaciteiten van 9000 en 12000 m3/h ontworpen voor binnen en buiten opstelling, voor commerciele toepassingen zoals kantoren, restaurants, gezondheidscentra etcetera. Eigenschappen HR85-XL WTW unit - Hoog rendement tot 85% - AirGENIO besturingssysteem geĂŻntegreerd - EUROVENT gecertificeerd (warmte wiel) - Eenvoudige installatie en onderhouds gemak - Laag geluidsniveau 52,1 dB(A) - Voor Installatie binnen en buiten

Klompenmaker 13 3861 SK Nijkerk Postbus 1132 3860 BC Nijkerk

www.spirair.nl info@spirair.nl T (033) 24 748 49

Aansluitingenbeheer, energiemonitoring, energiemanagement en verduurzamen; binnen één systeem heeft u grip op alle onderdelen! Uw organisatie heeft vele energie-aansluitingen, u wilt grip op het geheel, mutaties regelen en snel inzicht in resultaten en de juiste analyses maken. Wij kunnen zorgen dat uw organisatie binnen een week na vandaag in de energiemonitor staat en dat u kunt starten. U bent geheel ﬂexibel welke webbased modules u wilt inzetten, dit kan ook gefaseerd. Wilt u een vrijblijvende presentatie wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen? Neem contact met ons op en wij laten u zien waar wij u kunnen helpen om uw ambities te verwezenlijken. Met het webbased energiemonitoringsysteem heeft u volledig grip op alle facetten van al uw energie-aansluitingen.

ALGEMEEN

• Gecertiﬁceerde en veilige verbinding en databeveiliging • Overzichtelijke organisatiestructuur tot 5 niveau’s • Krachtige zoekfuncties binnen de gehele applicatie

• Centrale locatie voor alle (unieke) organisatiegegevens • Bijzonder gebruiksvriendelijk en snelle interface • Alle data te exporteren

AANSLUITINGENREGISTER (Module I) • • • • • •

Direct inzicht in alle belangrijke gegevens in een veilige omgeving Direct inzicht in actuele status energie-aansluiting (actief, niet actief, uithuizen, etc.) Controle op meetdata en notiﬁcaties Online in- en uithuizen van energie-aansluitingen Logboek per energiemeter Koppeling met BAG register (Basis Administratie Gemeenten)

ENERGIEMONITORING (Module II) • • • • •

Gedetailleerd inzicht in uw verbruik per aansluiting Uitgebreide benchmark en rapportagemogelijkheden Instelbare alarmen Geschikt voor alle soorten meetdata-koppelingen Graaddagencorrectie

DIGITALE ENERGIE-FACTUURCONTROLE (Module III) • • • • •

100% veilige, snelle, softwarematige en foutloze controle van digitale facturen Inlezen facturen conform landelijke standaard E-factuur (UBL XML 2.0) Facturen worden gekoppeld aan de EAN-code 6 ﬁnanciele kenmerken toe te kennen voor interne afdelingen Onjuiste facturen worden direct afgekeurd

H.J.E. Wenckebachweg 90-98, 1114 AD Amsterdam Postbus 3158, 2130 KD Hoofddorp info@energiemissie.nl | www.energiemissie.nl

commentaar Vakbeurs Energie ademt energietransitie Het toverwoord de komende decennia is ‘energietransitie’. Bedrijfsleven, gebouwbeheerders, overheden, energieproducenten en netbeheerders staan voor een enorme opgave. Het Klimaatakkoord van Parijs vraagt om een drastische reductie van het gebruik van fossiele energie, tot dichtbij nul in het jaar 2050. Het kabinet wil echter geen afwachtende houding aannemen. Zo staan in het Regeerakkoord zeer ambitieuze klimaatdoelstellingen geformuleerd, te weten 49% CO2-reductie in 2030 ten opzichte van het jaar 1990. Inmiddels is de eerste trede al genomen, middels de Wet Voortgang Energietransitie (Wet VET). Deze wet regelt dat woningen waarvoor vanaf 1 juli 2018 een bouwaanvraag is ingediend, geen gasaansluiting mogen hebben. De volgende trede betreft de invoering van de BENGeisen. Vanaf 1 januari 2020 zijn op de bouwaanvragen voor alle nieuwe gebouwen de BENG-eisen van toepassing. Voor overheidsgebouwen is dat zelfs al vanaf 1 januari 2019. Dit betekent dat woningen en bedrijfsgebouwen gelijktijdig aan drie BENG-eisen moeten voldoen: maximale energiebehoefte van het gebouw, het primaire fossiele energiegebruik en minimaal aandeel hernieuwbare energie. Om de zogenoemde BENG-indicatoren te kunnen bepalen komt er eind dit jaar een nieuwe bepalingsmethode: de Nederlands Technische Afspraak (NTA) 8800. De aloude EPC-berekening gaat daarmee de prullenbak in. In 2023 komt de derde trede: kantoorgebouwen groter dan 100 m2 moeten dan Energielabel C hebben. Om tot een CO2-arme energievoorziening te komen is verder grootschalige opwekking van duurzame energie nodig, zoals zonne- en windenergie. Dat vraagt echter ook de mogelijkheid tot opslag van energie om vraag en aanbod op elkaar te kunnen afstemmen, zoals Power-to-Gas en energieopslag in accu’s van elektrische auto’s. Ook neemt de belangstelling voor het gebruik van restwarmte toe. Niet alleen de gebouwde omgeving staat voor een grote uitdaging, maar ook de industrie. De Nederlandse industrie is goed voor circa 40% van het totale energieverbruik in Nederland. Gezien de enorme impact van de industriële energievoorziening op het totale energieverbruik heeft deze sector een eigen beursplatform gekregen, naast Vakbeurs Energie: Industrial Heat & Power. Tot slot is elektrisch rijden de afgelopen jaren explosief gestegen. Thema’s als last mile, (car)sharing, duurzame stadsdistributie en smart mobility staan volop in de belangstelling. Elektrische vervoersmiddelen (EV’s) en laadinfrastructuur zijn inmiddels onlosmakelijk verbonden met energieopslag en balans in het elektriciteitsnetwerk. Waterstof staat eveneens weer flink in de belangstelling, als opslagmedium voor elektriciteit én als brandstof. Ik durf te stellen dat de energietransitie momenteel in Nederland één van de belangrijkste uitdagingen vormt. En die uitdaging kunnen we alleen aan door niet in hokjes te blijven denken, maar samen te werken. Samen werken in Transitie is dan ook het thema van Vakbeurs Energie 2018. Volgens mij is het bijna een ‘must’ om Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power te bezoeken. Want iedereen is stakeholder in de energietransitie! Ing. Frank de Groot Hoofdredacteur EnergieGids

Interview met Ed Nijpels, voorzitter Klimaatberaad

Vakbeurs Energie 2018: Samen werken in Transitie

BEURSWIJZER 15 48 51 62 68

Programma Vakbeurs Energie 2018 Plattegrond Deelnemers Programma Industrial Heat & Power 2018 Beursnieuws

colofon

inhoud OKTOBER 2018 Jaargang 11 nr. 10 www.energiegids.nl Hoofdredactie Ing. Frank de Groot Eindredactie Daniëlle Chi Redactie Siebe Schootstra Uitgever Ron Huveneers Marketing Sdu Uitgevers BV Postbus 20025 2500 EA Den Haag Vormgeving John Dupuis Druk Wilco | Printing & Binding, Amersfoort

09 60

Het belang van energie monitoringHeat & Power 2018 Industrial

EN VERDER 35 Accusystemen in kantoren en scholen (nog) niet rendabel 39 Energy Storage Day 2018 40 Huidige gasnet geschikt te maken voor waterstof 45 Opleiding ‘PassiveHouse Designer / Consultant’ 66 FedEC werkgroep Industrie: Energiebesparing is de kortste weg 69 Tussenstand klimaatbeleid van de sectortafel Industrie

Abonnementen Sdu Klantenservice, Postbus 20025 2500 EA Den Haag; tel. 070-3789880; fax 070-3789783; e-mail sdu@sdu.nl Proefabonnement (3 maanden): € 22,Abonnementen: normale prijs € 162,- p.j. (excl. btw) Verschijnt 10 maal per jaar. Een abonnement geldt steeds voor een jaar en kan op elk gewenst tijdstip ingaan. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Sdu uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Het abonnement wordt automatisch met een jaar verlengd, tenzij uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd bij Sdu Klantenservice. Advertentie-acquisitie Jetvertising BV, Arthur Middendorp 070-399 00 00 / 06-2217 3998, arthur@jetvertising.nl Media Order Services Monique Pool mediaservice@sdu.nl 070-378 04 59 ISSN: 1876-1917 Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements) overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers BV en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden en producten kunt u terecht op www.sdu.nl. Abonnementen gelden voor minimaal 1 jaar. © Sdu Uitgevers 2018 Alle rechten voorbehouden. Aangeleverde artikelen kunnen worden hergebruikt voor elektronische doeleinden.

Vakbeurs Energie: interview

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Samen werken in Transitie

“We willen geen hap-snap klimaatbeleid”

Het Klimaatakkoord krijgt vorm, waarbij de doelen overeind blijven. Bij het ter perse gaan van dit beursnummer waren bij de planbureaus alle verloven ingetrokken voor de doorrekening van de plannen. Hiermee kan straks het kabinet aan de slag. Voorzitter van het Klimaatberaad, drs. Ed Nijpels blikt vooruit: “Aan het einde van het jaar kunnen we een principeakkoord hebben.”

Drs. Ed Nijpels, voorzitter Klimaatberaad: “Als je iets niet in je mandje wilt hebben, dan zal je er een ander product voor in de plaats moeten leggen dat evenveel opbrengt. Want bij de kassa wordt uiteindelijk afgerekend op 49% CO2-reductie.” Foto: Christiaan Krouwels.

Samen Nederland duurzaam maken?

Alles in huis voor ventilatie, warmtepompen, tapwater en slimme regelingen De Nederlandse woningvoorraad moet in een rap tempo verduurzamen. Laten we daarbij vooral het comfort en de gezondheid van de bewoners niet uit het oog verliezen. Betaalbare totaalconcepten met onder andere

Bewezen innovatie

warmtepompen en ventilatie zijn wat ons betreft

In bijna vijf miljoen Nederlandse huishoudens zijn

dĂŠ basis voor verduurzaming. Door het zorgen

onze producten aanwezig en hierdoor zijn al in

voor een gezond binnenklimaat in meer dan een

ontelbare woningen labelstappen gemaakt. Vele

miljoen woningen - ĂŠn door het real time monitoren

tienduizenden woningen in projectmatige bouw

van onze warmtepompen - zijn het inmiddels ook

zijn met onze systemen verduurzaamd en zelfs

bewezen concepten. Nul-op-de-meter is vandaag

nul-op-de-meter gemaakt.

de dag geen technische uitdaging meer - zowel voor bestaande als nieuwe woningen. Voor elke woning de juiste totaaloplossing Met bewezen bouwstenen als warmtepompen voor verwarming, koeling en warm water, ventilatie voor een gezond binnenklimaat, zonnepanelen en monitoring, kan voor elke woning de juiste totaaloplossing worden samengesteld.

www.ithodaalderop.nl

ns langs op Komt u bij o 9? stand 3.B02

Vakbeurs Energie: interview

Tekst: Siebe Schootstra

In juli verscheen het hoofdlijnenakkoord, het raamwerk voor een te bereiken klimaatakkoord. U zei toen dat het ‘wurgen, trekken en duwen’ was, maar dat een impasse is vermeden. Hoe is het nu? “Voor mij waren twee dingen van belang; dat niemand het doel van 49 procent CO2-reductie ter discussie heeft gesteld, en dat niemand boos is weggelopen. Dat reductiedoel is verdeeld over vijf tafels en voor hetzelfde geld had een partij kunnen zeggen ‘daar doen wij niet aan mee’. Wat er nu ligt is de hoofdlijn van een mogelijk akkoord, met de doorrekening van de plannen. Daar zal het kabinet een oordeel over geven. Dat heet de kabinetsappreciatie. Daar kan de Tweede Kamer over debatteren en een standpunt innemen. Dat krijgen wij en de partijen van de vijf tafels weer terug, met de wensen van de Kamer. Met dat geheel gaan we aan de slag zodat we aan het einde van het jaar een principeakkoord hebben.” Hoe concreet is dat akkoord, worden daarin de maatregelen genoemd die genomen gaan worden? “De partijen die dat akkoord gaan tekenen moeten gezegd hebben dat ze het willen gaan doen, maar moeten ook aangeven hoe ze dat gaan realiseren. Wat in ieder geval op tafel moet liggen zijn: één, afspraken over technische maatregelen en de termijn waarop ze reductie gaan opleveren. Twee, de beleidsmatige, tussen haakjes ‘instrumenten’ die de partijen willen inzetten en drie, de financieringsinstrumenten. Dan de coalitie van partijen die zich committeren aan de uitvoering en een globale planning. Dat gaat ongetwijfeld nog een paar keer heen en weer, maar we hebben nog genoeg maanden om dat aan elkaar te breien.”

energiegids.nl

In juli zei u ook: ‘het primaat ligt bij de politiek’. Wat bedoelde u daarmee? “Bij het Energieakkoord was het geluid dat de Kamer zich daar te weinig mee heeft kunnen bemoeien. Daarom heeft het kabinet nu de opdracht van de Kamer meegekregen, denk eraan, wij willen ook een ‘say’ hebben in dat klimaatakkoord. Het primaat ligt dus bij het kabinet en het is de Tweede Kamer die nog steeds bepaalt wat er in Nederland wel of niet gaat gebeuren.”

“Ik ben onverbiddelijk optimistisch en ga er van uit dat we de tafels bij elkaar kunnen houden.” Dat klinkt logisch, maar lijkt ook ruimte te laten voor keuzes. Alsof het klimaatakkoord een menukaart is. Dat kan toch niet zo zijn? “Nee, maar daar ben ik ook niet bang voor. Want de opdracht, en daar zijn Kamer en kabinet het over eens, is de 49 procent reductie. Die opdracht is kraakhelder; dat betekent als iemand iets uit die 49 procent haalt ook moet aangeven wat ervoor in de plaats moet komen. Het is geen supermarkt waar je alleen maar de leuke dingen in je mandje legt. Als je dan iets niet in je mandje wilt hebben, dan zal je er een ander product voor in de plaats moeten leggen dat evenveel opbrengt. Want bij de kassa wordt uiteindelijk afgerekend op 49%.” Het primaat ligt bij de politiek. Kunnen burgers en bedrijven daar voldoende op vertrouwen? “De bedoeling van het klimaatakkoord is dat we langdurig zekerheid geven aan burgers en maatschappelijke groeperingen en het bedrijfsleven. Dat staat nog steeds voorop. Eén van de redenen waarom we indertijd het Energieakkoord hebben gemaakt is dat we een einde wilden maken aan het inconsistente en warrige energiebeleid dat we toen hadden. Bovendien wilden we de achterstand inhalen. Eén van de basisuitgangspunten, ook van het Klimaatakkoord, is dat het langdurig zekerheid moet geven. We willen geen hap-snap klimaatbeleid.” Dat is krachtig gezegd, maar de praktijk laat dat niet altijd zien. Gemorrel aan saldering, de SDE+ die voor zonne-energie niet goed functioneert, het Energielabel voor woningen, de Rijkscoördinatieregeling die niet democratisch zou zijn… “De doelstelling van het huidige Energieakkoord was 14% duurzame energie in 2020 en 16% in 2023; 15.000 banen erbij, 100 petajoule energiebesparing en nog eens 1,5% per jaar. Die doelen zijn binnen bereik dankzij de maatregelen van het Energieakkoord. Wat dat betreft zitten we volledig op koers.” “Maar, je hebt natuurlijk allerlei instrumenten bepaald, op weg naar die 14 en 16 procent. Daar wordt ook lering uit getrokken en die worden in de Kamer besproken. Ook de SDE+ regeling komt altijd aan de orde. Nog sterker, de Ka-

energiegids.nl

mer dringt bij voortduring aan om er weer nieuwe categorieën aan toe te voegen. De SDE+ functioneert fantastisch, daar krijgen we voor de geringste hoeveelheid euro’s de meeste opbrengst. Op dat systeem zijn ze in andere landen jaloers.” “Dan noem je de Rijkscoördinatieregeling (RCR, red.). We hebben afgesproken dat we energie willen van windmolens, zowel op zee als op land. We hebben ook afgesproken dat iedere provincie een bepaalde hoeveelheid megawatt levert. Als een provincie dat niet haalt, dan is gezegd: ‘Minister, dan mag u ingrijpen’. Dat is wat soms gebeurt. Maar het is iets wat de provincies samen hebben afgesproken en door het provinciale bestuur is geaccordeerd. De democratie functioneert in dat opzicht prima.” Er is ten aanzien van toekomstig klimaatbeleid een aantal knelpunten te noemen, misschien zelfs breekpunten, zoals ondergrondse opslag van CO2, CCS of de grootschalige inzet van biomassa. “Die thema’s zijn nu aan de orde bij de klimaattafels, daar wordt gesproken over de opslag van CO2 maar ook over het gebruik van CO2. Er wordt ook gesproken over biomassa, dat zijn onderwerpen die in de volle omvang nu op de tafels liggen. Hier worden standpunten over ingenomen, hetzij door de tafels, hetzij het Rijk, hetzij gezamenlijk. Dat moet uitmonden in het klimaatakkoord. Tot nu toe stel ik vast dat niemand heeft gedreigd om weg te lopen, dus ik ben onverbiddelijk optimistisch en ga er van uit dat we de tafels bij elkaar kunnen houden.”

Vakbeurs Energie: interview

Bestaat voldoende aandacht voor de financiële kant van het verhaal? “Jazeker, daarvoor is de taakgroep financiën. Geen sectortafel, maar een taakgroep waarin de banken zitten, de verzekeraars, de pensioenfondsen. De taakgroep financiën staat onder leiding van Gerard van Olphen, van APG (uitvoeringsorganisatie van het ABP pensioenfonds, red.). Hiernaast bestaat nog een taakgroep voor ruimtelijke ordening, en een voor de arbeidsmarkt.”

“Eén van de basisuitgangspunten, ook van het klimaatakkoord, is dat het langdurig zekerheid moet geven. We willen geen hap-snap klimaatbeleid.” De vraag gaat natuurlijk over de kosten voor de transitie, over betaalbaarheid “Er is veel verwarring over de termen financierbaarheid, financiering en kosten. Als het gaat over investeringen, ik noem een voorbeeld, investeringen in energiebesparing verdien je altijd terug. Energiebesparing is een feest voor de portemonnee van burger en bedrijf. Dat verdien je altijd terug. Maar dan praat je dus over investeringen.” “Als we kijken naar het klimaatbeleid dan zijn er drie instrumenten. Eén is normering, je legt vast in wetgeving wat

Aanbieding Voorstel hoofdlijnen Klimaatakkoord aan Minister Wiebes, EZK. Foto: Branko de Lang.

Vakbeurs Energie: interview

je wel of niet mag doen. De tweede methode is beprijzing, bijvoorbeeld met een CO2-heffing. De derde is subsidie. Subsidie is altijd tijdelijk. Om projecten over een drempel te helpen, waarna ze op eigen benen kunnen staan.” “Maar als het gaat om de totale kosten, dan verlaat ik mij even op de berichten van de minister die naar de Kamer zijn gestuurd. Daarin worden de jaarlijkse kosten* geschat op 2,2 tot 3,2 miljard euro. Per jaar. Als u zich realiseert dat we jaarlijks 4 miljard euro uitgeven aan roken, dan vallen die kosten dus reuze mee.” (*meerkosten, zie kader). Een effectief klimaatbeleid vraagt enorme veranderingen. Hoe gaan we dat uitleggen? “De Kamer vraagt voortdurend om een breed draagvlak. Dat betekent dat mensen moeten begrijpen waarom maat-

energiegids.nl

regelen noodzakelijk zijn en dat zal je moeten uitleggen. In de tweede plaats betekent dat ook dat de lasten draagbaar moeten zijn en redelijk verdeeld tussen huishoudens en bedrijven en tussen huishoudens onderling. Maar een probleem is dat klimaatverandering nog niet echt als een gevaar wordt gezien. Al heeft de afgelopen zomer wel geholpen om te laten zien wat de negatieve gevolgen van langdurige hitte kunnen zijn. Maar aan het uitleggen, het hoe en waarom, daar wordt hard aan gewerkt. We hebben sessies gehouden in het land, we hebben een website waar vragen gesteld kunnen worden (www.klimaatakkoord.nl, red.), departementen zijn bezig met een brede communicatiecampagne. En het akkoord, dat gaat er gewoon komen.”

Wat kost de Energietransitie? De plannen, uitgewerkt aan de vijf sectortafels en ondersteund door taakgroepen financiën, arbeidsmarkt en ruimtelijke ordening, zijn doorgerekend door de planbureaus, waaronder het PBL. De extra maatregelen bovenop staand beleid die nodig zijn voor het bereiken van 49% CO2-reductie werden in april geraamd op 2,2 tot 3,2 miljard euro per jaar. Dit gaat dus om de meerkosten.

De totale kosten voor ‘de energietransitie’ zijn eigenlijk ook niet te berekenen. Het gaat immers niet alleen om kosten, maar vooral om investeringen. Daarbij is sprake van investeringen die al in plannen zijn vastgelegd, los van (nieuw) beleid. Denk aan het onderhoudsplan voor gebouwen waar installaties die vernieuwd worden vanzelf energiezuiniger worden. Of neem de automotive industrie als voorbeeld, waar de bekende Duitse automerken op dit moment miljarden steken in de ontwikkeling van batterijtechniek en elektrische voertuigen. Niet omdat de overheid daar om vraagt, maar omdat de markt daar rijp voor is. Het meest transparant is de uitgave van het Rijk aan subsidies, gericht op energie efficiëntie en duurzame energieproductie. De kasstroom van subsidies en fiscale regelingen gaat richting 1 miljard euro per jaar. Daar tegenover staat een minder transparante kasstroom, de bestedingen aan en belastingderving op de productie en het gebruik van fossiele brandstoffen, voor 7,6 miljard euro per jaar (Climate Action Network Europe (CAN), 2017).

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: overzicht

Vakbeurs Energie 2018 Samen werken in Transitie

‘Samen werken in Transitie’ is het thema van Vakbeurs Energie 2018. De veertiende editie van deze vakbeurs voor duurzame energieopwekking en energiebesparing vindt plaats op 9, 10 & 11 oktober 2018 in de Brabanthallen in Den Bosch. Dit event biedt kennis, tools en oplossingen waarmee men direct aan de slag kan. Het platform bestaat uit ruim 350 exposanten en partners en ruim 150 inhoudelijke sessies. Nieuw dit jaar is dat de industriële energievoorziening een duidelijk eigen plek heeft gekregen, onder de naam ‘Industrial Heat & Power’.

Vakbeurs Energie: overzicht

energiegids.nl

Om tot een CO2-arme energievoorziening te komen is terugdringing van het gebruik van fossiele brandstoffen bij de opwekking van energie de grootste uitdaging. Grootschalige opwekking van duurzame energie door wind en zon, brengt weer andere uitdagingen met zich mee, zoals de noodzakelijke opslag van energie om vraag en aanbod op elkaar te kunnen afstemmen. Oplossingen als Power-to-Gas en de opslag van energie in accu’s van elektrische auto’s worden genoemd. Ook neemt de belangstelling voor het gebruik van restwarmte toe, evenals aardgasloos bouwen en energieopslag. De ontwikkelingen gaan snel, maar veel uitdagingen vragen nog om rendabele antwoorden. Vakbeurs Energie opereert op het kruispunt van alle uitdagingen en biedt talrijke openingen naar mogelijke oplossingen in de gebouwde omgeving, industrie en mobiliteit.

Onze energievoorziening zal de komende decennia ingrijpend veranderen. In het Klimaatakkoord van Parijs is vastgelegd de opwarming van de aarde te beperken tot ruim onder de twee graden Celsius, met het streven een maximale temperatuurstijging van anderhalve graad Celsius te realiseren. Dat vraagt om een drastische reductie van het gebruik van fossiele energie, tot dichtbij nul in het jaar 2050. De transitie naar een CO2-arme energievoorziening vergt een grote inspanning van burgers, bedrijven en overheden. Het thema van Vakbeurs Energie 2018 is dan ook niet voor niets ‘Samen werken in Transitie’.

Nieuwe koers Het kabinet wil geen afwachtende houding aannemen, maar kiest ervoor om hier proactief op in te spelen. Zo staan in het Regeerakkoord zeer ambitieuze klimaatdoelstellingen geformuleerd, te weten 49% CO2-reductie in 2030 ten opzichte van het jaar 1990. Verder zijn op bouwaanvragen voor alle nieuwe gebouwen die vanaf 1 januari 2020 worden ingediend, de BENG-eisen van toepassing. Voor overheidsgebouwen is dat zelfs al vanaf 1 januari 2019. Daarnaast moeten kantoorgebouwen groter dan 100 m2 vanaf 2023 Energielabel C hebben. Verder regelt de Wet Voortgang Energietransitie (Wet VET) dat woningen waarvoor vanaf 1 juli 2018 een bouwaanvraag is ingediend, geen gasaansluiting mogen hebben.

Industrial Heat & Power Niet alleen de gebouwde omgeving staat voor een grote uitdaging, maar ook de industrie. De Nederlandse industrie is goed voor circa 40% van het totale energieverbruik in Nederland. Daarnaast is er ook de uitdaging om de CO2-uitstoot sterk te verminderen. Nederland moet in 2030 haar uitstoot van broeikasgassen hebben gereduceerd met minimaal 49%. Het aandeel van de industrie in de totale landelijke CO2-uitstoot is momenteel ruim 40%, waarvan meer dan driekwart afkomstig van de zware industrie. Gezien al deze forse uitdagingen heeft de industriële energievoorziening een eigen beursplatform gekregen, naast Vakbeurs Energie: Industrial Heat & Power. Zie elders in deze beursspecial, waar in een aparte bijlage volop aandacht wordt besteed aan deze vakbeurs.

Ecomobiel Op 9, 10 en 11 oktober 2018 vindt gelijktijdig met Vakbeurs Energie de tiende editie van Ecomobiel plaats. De vakbeurs biedt ieder jaar praktische oplossingen om economischer en duurzamer om te gaan met mobiliteitsvraagstukken. Denk bijvoorbeeld aan manieren om energie- en brandstofkosten te verlagen, de ideale mobiliteitsmix samen te stellen, slimme organisatie van een wagenpark of betere doorstroming van verkeer door weggebruikers tijdig te informeren. Elektrisch rijden is de afgelopen jaren explosief gestegen. Het jaar na de start van Ecomobiel (2009) waren er nog maar een paar duizend geregistreerde elektrische voertuigen. Begin 2018 telde Nederland maar liefst 126.000 elektrische auto’s, 40.000 elektrische scooters en ruim 114.000 laadpunten. Thema’s als last mile, (car)sharing, duurzame stadsdistributie en smart mobility staan volop in de belangstelling. Recent onderzoek toont verder aan dat

Air Excellent koppelt uw woning moeiteloos aan een gezond binnenklimaat! B Beezzo oeek k U Ub b bbiin nk k iin n H a Hall 3 ,, 3 sstta an nd dC C..0 02 24 4!! Professionele Professionele inregeling, inregeling, blijvend blijvend gezond gezond binnenklimaat binnenklimaat Het Ubbink Air Excellent luchtverdeelsysteem is een innovatief, Het Ubbink Air Excellent luchtverdeelsysteem is een innovatief, flexibel en modulair systeem, dat geschikt is voor alle mechanische flexibel en modulair systeem, dat geschikt is voor alle mechanische ventilatiesystemen met of zonder warmteterugwinning. ventilatiesystemen met of zonder warmteterugwinning. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Beperkte geluidsoverdracht, geluidsarm, geen kanaalaftakkingen Beperkte geluidsoverdracht, geluidsarm, geen kanaalaftakkingen Verlaging energieverbruik en geluidsniveau door lagere drukverliezen Verlaging energieverbruik en geluidsniveau door lagere drukverliezen Professionele inregeling, bewoners kunnen dit niet aanpassen Professionele inregeling, bewoners kunnen dit niet aanpassen Radiaalsysteem, geen spraakoverdracht Radiaalsysteem, geen spraakoverdracht Ontwerpvrijheid door combinatiemogelijkheden ronde en halfronde Ontwerpvrijheid door combinatiemogelijkheden ronde en halfronde kanalen kanalen Nauwelijks vervuiling; anti-statisch en anti-bacterieel Nauwelijks vervuiling; anti-statisch en anti-bacterieel Eenvoudige reiniging Eenvoudige reiniging Flexibele huisvesting; wand-, vloer- (instortbaar) en plafondmontage Flexibele huisvesting; wand-, vloer- (instortbaar) en plafondmontage Past op iedere ventilatie-unit, ongeacht het merk Past op iedere ventilatie-unit, ongeacht het merk TÜV SÜD gecertificeerd TÜV SÜD gecertificeerd Geschikt voor nieuwbouw en renovatie Geschikt voor nieuwbouw en renovatie

Ubbink, Ubbink, voor voor uw uw gemak! gemak! www.ubbink.nl/optimaalbinnenklimaat www.ubbink.nl/optimaalbinnenklimaat

Vakbeurs Energie: overzicht

energiegids.nl

hal kunt u zo onder begeleiding de openbare weg op. Ook kunt u in de hal een twee- of driewieler uitproberen. In het Praktijktheater Ecomobiel delen exposanten en experts hun oplossingen en kennis. In het Mobiliteit Theater wordt een uitgebreid seminarprogramma georganiseerd, met thema’s als: Nationaal debat brandstoffenmix, Stadslogistiek, Mobility as a Service (MaaS), Smart Charging en de Emissievrije Binnenstad. Speciale aandacht is er ook voor de opkomst van waterstof, zoals bij de seminar ‘Waterstof in Mobiliteit’. Genoeg redenen dus om Ecomobiel nu alvast in uw agenda te noteren!

Openingsdebat

milieuzones goed werken, met als voorbeeld Rotterdam dat een verbetering in luchtkwaliteit van 40% realiseerde. Elektrische vervoersmiddelen (EV’s) en laadinfrastructuur zijn inmiddels onlosmakelijk verbonden met energieopslag en balans in het elektriciteitsnetwerk. Waterstof staat eveneens weer flink in de belangstelling, als opslagmedium voor elektriciteit én als brandstof. De onomkeerbare trend – het maatschappelijk steeds breder gedragen streven naar geen uitstoot – was voor 54events reden om editie 10 van Ecomobiel het thema ‘Towards Zero Emission’ mee te geven: met partners, bezoekers en exposanten gaat zij vastberaden dóór met de groei richting nul. Op Ecomobiel treft u alle sectoren op het gebied van elektrisch vervoer aan. Naast uitgebreide informatie over elektrische personenauto’s, besteedt deze vakbeurs aandacht aan: Light Electric Vehicles (LEV), laadinfrastructuur, smart mobility, stadsdistributie (elektrische vrachtwagens en e-bestelwagens), brandstoffenmix en mobiliteitsdiensten. Ook is er weer een Test & Drive parcours. Vanuit de beurs-

Het inmiddels traditionele openingsdebat op dinsdag 9 oktober in het Energie Theater gaat in op het beursthema ‘Samen werken in Transitie’. Topexperts uit de markt gaan weer met elkaar in debat aan de hand van actuele stellingen. Samen werken aan transitie: Hoe doe je dit? Welke vaste structuren moeten worden doorbroken om de transitie te realiseren? Deelnemers aan het debat zijn onder andere Lot van Hooijdonk (wethouder GroenLinks van Utrecht) en de voorzitter NVDE, Teun Bokhoven.

Inhoudelijk programma

Vakbeurs Energie: 9, 10 en 11 oktober 2018 Industrial Heat & Power: 9, 10 en 11 oktober 2018 Ecomobiel: 9, 10 en 11 oktober 2018

Vakbeurs Energie staat weer bol van de activiteiten. Zo treffen de bezoekers dagelijks in de RVO.nl-stand een grote groep experts die u graag verder helpen vanuit hun expertise rond specifieke regelingen, programma’s en thema’s. Denk aan het Intensiveringsprogramma 2020, SDE+, Energie Investeringsaftrek (EIA) en duurzame mobiliteit. Op dinsdag 9 oktober organiseert het ministerie van BZK in samenwerking met het ministerie van EZK een seminar rond de landelijke campagne ‘Energie besparen doe je nu’. Verder veel aandacht voor innovatie, met op de eerste beursdag de uitreiking van de Innovative Energy Solutions Award, dagelijks pitches van de vele startups op de beursvloer en in de centrale entree een overzicht van deze innovaties bij elkaar. Ook vinden op die dag het Openingsdebat, het Nationaal Debat Brandstoffenmix (Ecomobiel) en het grote aardgas (vrij) debat plaats. Op woensdag 10 oktober kunt u onder meer naar het Nederlandse Warmtepompcongres in Congrescentrum 1931 of naar de Energy Storage Day 2018. Op donderdag 11 oktober vindt dan nog de Gemeentedag Energietransitie plaats. Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, zijn er dagelijks nog talrijke workshops en seminars te volgen, waarvan u het programma in deze beursspecial aantreft.

Locatie: Brabanthallen, Diezekade 2, 5222 AK ‘s-Hertogenbosch

PassiefBouwen

Praktische informatie

Openingstijden: 10.00-17.00 uur Zie voor meer informatie: www.vakbeursenergie.nl, www.industrialheatandpower.nl en www.ecomobiel.nl

Ook dit jaar programmeert Stichting PassiefBouwen de lezingen en workshops van het Theater PassiefBouwen. Passief Bouwen wordt steeds meer gezien als het bouwen van de toekomst. Ook op de beursvloer zal er daarom een groot segment aan gewijd zijn.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Activiteiten Vakbeurs Energie 2018 en Ecomobiel 2018 Dinsdag 9 oktober Energie Theater Opening Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 10.15 - 10.30 uur

Openingsdebat Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 10.30 - 12.00 uur Wat: Ook deze editie van Vakbeurs Energie wordt er direct na de officiĂŤle opening gestart met het interactieve openingsdebat. Vooraanstaande experts uit de energiewereld gaan met elkaar onder begeleiding van een professionele dagvoorzitter in debat. Uitgangspunt van dit debat is; samenwerken aan transitie. Hoe doe je dit? Welke vaste structuren moeten worden doorbroken om de transitie te realiseren? Deelnemers aan het debat zijn onder andere Lot van Hooijdonk (wethouder GroenLinks van Utrecht) en Teun Bokhoven (NVDE)

Uitreiking Award 2018 Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 12.00 - 12.30 uur Uitreiking Innovative Energy Solution award 2018 Tijdens Vakbeurs Energie worden innovatieve oplossingen in het spotlicht gezet. Het meest innovatieve product of tool waarmee de energietransitie een grote sprong voorwaarts kan maken wordt bekroond met de Innovative Energy Solutions award. Op het hoofdpodium van de Vakbeurs Energie krijgen de genomineerden de mogelijkheid om hun innovatieve projecten, producten en/of concepten te pitchen. Naar aanleiding van de pitch zal de jury in beraad gaan waarna de award van het jaar wordt uitgereikt. De award wordt uitgereikt op dinsdag 9 oktober door juryvoorzitter Prof. dr. Kornelis Blok, Hoogleraar Energiesysteemanalyse TU Delft.

Vakbeurs Energie: programma

energiegids.nl

Innovatielezing: Versnelling energietransitie door blockchain Waar: Energie Theater, hal 5

Foto: De Ceuvel

Wanneer: Dinsdag 19 oktober 2018, 13.00 - 14.00 uur Programma: • 13.00 - 13.05: Introductie. Door: dagdeelvoorzitter Nanning de Jong, Berenschot. • 13.05 - 13.20: Grote lijn van blockchain ontwikkelingen in de energiesector. Wat zijn de kansen en uitdagingen? Door: Krista Koelman, manager, PwC. • 13.20 - 13.35: Ontwikkelingen Blockchain Distribution system operator / transmission system operator (DSO/TSO) en software en hardware. Door: Leo Dijkstra, manager, IBM. • 13.35 - 13.50: Blockchain in de praktijk bij Jouliette Amsterdam en ‘Energie als Ruilmiddel’. Door: Louis Dietvorst Enexis en Marnix Langstraat Alliander. • 13.50 - 14.00: Discussie. Wat: De energietransitie kent vele uitdagingen in bijvoorbeeld de energieproductie. Daarnaast zullen er ook andere zaken in de energiewereld gaan veranderen. Ons energiesysteem is gebaseerd op top-down energieproductie en verrekening. In de toekomst zal er veel meer uitwisseling gaan plaatsvinden op fysiek en financieel niveau tussen consumenten onderling in levering en afname. De traditionele systemen van planning en afrekening zijn daar minder geschikt voor en op blockchain gebaseerde systemen komen daar voor in de plaats. Wat zijn de mogelijkheden en uitdagingen hiervan en wat vindt er nu al in de praktijk plaats? Niet alleen in de financiële sector maar ook op het gebied van duurzaamheid biedt blockchain grote kansen. De technologie van blockchain is bij uitstek geschikt om de energietransitie te versnellen en een echte deeleconomie mogelijk te maken. Een goed voorbeeld hiervan is de Ceuvel in Amsterdam. Experts delen hun kennis in het Energietheater en laten aan de hand van het project de Ceuvel de mogelijkheden zien.

Het grote aardgas (vrij) debat Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 14.30 - 15.30 uur Wat: Nederland staat aan de vooravond van een giga operatie voor de energietransitie. Een van de sectoren die met dit onderwerp aan de slag is gegaan is de gebouwde omgeving. Zij zijn druk bezig met het invullen van allerlei plannen, er is niet een oplossingen en zijn er velen. De bezoeker krijgt hier top-lezingen te horen van specialisten over de plannen en de innovaties in de praktijk. Belangrijke partijen die hierbij betrokken zijn, Kuipers, Gasunie, Greenvis en Natuur & Milieu.

Programma • Dagvoorzitter, Frank Agterberg, voorzitter BodemenergieNL. • WKO op afstand, voor een maximale rendement. Door: Sjoerd Zeijlemaker, Kuipers Installaties. • Hybride warmtepomp. Door: Ruud Verbraak, manager duurzaam, Itho Daalderop. • Duurzame warmtenetten 2.0, J-WNW. Door: Edwin van Vliet, Greenvis. • The All-Electric Challenge, Van HR, naar hybride en All Electric WP. Door: Atse van Pelt, Natuur & Milieu.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Kennismaking met de start ups van de energietransitie Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Dagelijks van 15.45 tot 16.15 uur Wat: De energietransitie biedt kansen voor ondernemers met innovatieve ideeën en oplossingen. Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power bieden een podium voor die bedrijven die met hun ideeën en oplossingen een versnelling van deze energietransitie teweeg weten te brengen. Op het podium zijn dagelijks diverse start ups aan het woord, om u mee te nemen in hun ideeën, innovaties. Maak kennis met de bedrijven van morgen! Enkele startups die hun pitch houden: Vandebron Warmtepompstrategie, E-Flux, Innecs Power Systems, GreenWays Etricity, TYLYP Wind en Innecs Power Systems Kijk op www.vakbeursenergie.nl voor het volledige overzicht van de startup pitches!

Alle dagen: spreek een RVO.nl adviseur Elke dag treffen bezoekers in de RVO.nl-stand een grote groep experts die u graag verder helpen vanuit hun expertise rond specifieke regelingen, programma’s en thema’s. Zo vindt u tijdens Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power onder andere experts van Intensiveringsprogramma 2020, SDE+, Energie Investeringsaftrek (EIA) en duurzame mobiliteit.

Intensiveringsprogramma 2020 RVO experts kunnen u helpen met al uw vragen over zaken zoals: • De informatieplicht: wat houdt die in en wat kan die voor u gaan betekenen? • Verduurzaming Bedrijventerreinen: wat zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden wanneer u op uw bedrijventerreinen energie wilt gaan besparen? • Technische isolatie: hoe betalen investeringen in technische isolatie zich uit en

waar is de meeste winst te behalen? • D atacenters: hoe gaan we om met de grote energievraag die hier speelt? SDE+ • Najaarsopenstelling van de SDE+: wat moet u weten voor uw aanvraag? • Rol van Zon PV binnen de SDE+ en breder binnen RVO.nl. • Rol van windenergie binnen de SDE+. • Mogelijkheden rond biomassa binnen de SDE+ of breder binnen RVO.nl. Energie Investeringsaftrek (EIA) • Energiebesparing in de gebouwde omgeving. • Mogelijke energiebesparende maatregelen in de agrarische sector. • Mogelijkheden om fiscaal voordelig te investeren binnen de duursport. • Hoe krijgt u úw energiebesparende techniek op de Energielijst. Duurzame mobiliteit • Elektrisch vervoer en wat RVO.nl hieromtrent aan mogelijkheden biedt.

Vakbeurs Energie: programma

energiegids.nl

Energie besparen doe je nu Op dinsdag 9 oktober organiseert het ministerie van BZK in samenwerking met het ministerie van EZK een seminar rond de landelijke campagne ‘Energie besparen doe je nu’. Het seminar vindt plaats in het Congrescentrum 1931. Aanvang 11.30 uur. Het programma eindigt met de officiele aftrap van de Flight om 17.00 uur.

•

De campagne ‘Energie besparen doe je nu’ gaat weer landelijk lopen. Dit is een kans om als installateur, isolatiebedrijf, adviseur of bouw- of onderhoudsbedrijf een sleutelrol te pakken naar particuliere woningeigenaren en VvE’s en uw marktkansen te vergroten. Uw organisatie of bedrijf kan namelijk een belangrijke bijdrage leveren in het versnellen van de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Maar hoe pak je dit aan? Hoe overtuig je de woningbezitter? Doet u dit alleen of werkt u samen met anderen? Hoe kunt u de consument het best ontzorgen? Hoe kan de landelijke campagne u helpen? Het seminar gaat hier op in, waarbij u inzichten en strategieën kunt ophalen en uiteraard gelegenheid heeft voor netwerken.

•

Programma • 10.30 - 11.30: Mogelijkheid tot volgen van twee guided tours over de beursvloer met als thema’s: ‘Isoleren’ en ‘Duurzame warmte’. U kunt deze routes ook zelf lopen aan de hand van de Route Isoleren of Route Duurzame Warmte. • 11.30 - 11.50: Ontvangst met koffie/thee/fris. • 11.50 - 12.00: Welkom en drie vragen aan Diederik Samsom. Door: dagvoorzitter, Rogier Elshout, professioneel debatleider, presentator en dagvoorzitter. • 12.00 - 12.45: Keynote. Versus: verbeter je alleen of durf je ook te vernieuwen? Door: Rob Adams, Six Fingers. • 12.50 - 13.20: De energie van onze samenleving. Over de urgentie van het onderwerp energiebesparing en energietransitie is wekelijks te lezen in de media. De grote verbouwing van Nederland wordt het ook wel genoemd. Waarom ‘Energie besparen doe je nu’? Diederik Samsom licht het u graag nader toe vanuit zijn ervaring en achtergrond. Naar verwachting ligt begin oktober ook de kabinetsbrief op de mat, met daarin de ontwikkelingen van het Klimaatakkoord. De doelen en het verhaal van 2030 en 2050

• • • • • •

zijn bekend, maar moeten worden teruggebracht naar juist de uitdagingen en kansen voor nu. Alleen door te kijken naar de invulling en uitvoer van het beleidsverhaal komen we tot de benodigde resultaten. Niet voor de verre toekomst, maar het hier en nu. Wat willen we vandaag al met elkaar bereiken? Door: Diederik Samsom. 13.20 - 13.30: Pitch van de workshops in 30 seconden, door de worskhop-sprekers o.l.v. Rogier Elshout 13.30 - 14.30 Workshop ronde 1 1. Verleiden van huiseigenaren. Door: Saskia de Jong, De Jong & Verder / DNA in de Bouw. Marketingtips: hoe overtuigt u bewoners hun huis te verduurzamen? 2. Grote slagen in één wijk. Door: Johannes Fröhlich, Huizendokter, Andries Tieleman, coöperatie Duurzaam Garenkokers kwartier en Eelco Fortuijn, DE Ramplaan. Hoe organiseer je participatie voor energie projecten in de wijk en straat? Energiebesparing op wijkniveau. 3. Financiering, zó geregeld. Door: Thomas Dekker, Programmamanager Duurzaam Wonen Rabobank (i.s.m. Fiona Koudijs, Nationaal EnergiebespaarFonds (NEF), en Martijn van Hoorn, RVO) 4. De kracht van intermediairs. Door: Paul Geurts van Kessel, GreenHome (Energieloket in diverse gemeenten) en Raoul Santibanez, Duurzaam Bouwloket. Wat is er nodig, welke meerwaarde heeft/biedt de intermediair en wat moeten ze doen, om hun rol goed in te kunnen vullen? Ervaringen en anekdotes vanuit de Energieloketten. 5. VvE cases aan de hand in Apeldoorn. Door: Niels Sijpheer, EnergyGo, Fleur Elderhorst, APPM en Ton Baas, voorzitter VvE Lindenhove. Verduurzamen van Verenigingen van Eigenaren, wat hebben we geleerd uit recente projecten en wat heeft u daaraan? 14.30 - 15.00: Sanitaire pauze & koffie. 15.00 - 16.00: Workshop ronde 2 (herhaling van de workshops ronde 1). 16.05 - 16.45: Terugkoppeling observaties uit workshops naar zaal. 16.45: Loop naar netwerkborrel. 17.00 - 17.15: Keynote. Aftrap van de Flight. tot 19.00: Netwerkborrel met live muziek.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Een selectie uit de workshops op dinsdag 9 oktober: Dag/Tijd

Onderwerp

Waar

Vakbeurs Energie 10.30 – 11.00

BCRG: Toepassen van innovatieve technieken bij de Energieprestatie van gebouwen (BENG)

Theater Energiebesparing

10.30 – 11.00

NVKL: Inleiding in kansen Warmtepompen

Theater Warmte & Elektriciteit

10.30 – 11.00

Klimaatexpert.com: Warmtepomp – Het creëren van draagvlak

Theater Binnenklimaat

11.15 - 11.45

NVDO: Wat hebben zelfrijdende auto’s en klimaatinstallaties gemeen?

Theater Energiebesparing

11.15 - 11.45

Itho Daalderop: Resultaten inzichtelijk van de eerst NoM renovatie bij Waterweg Wonen

Theater Binnenklimaat

11.15 - 11.45

Energy eXchange Enablers: Autonomie als nieuwe grondstof! Technisch kan alles!

Theater Smart Energy

12.00 – 12.30

Essent: Wet Milieubeheer vs De Ondernemer

Theater Energiebesparing

12.00 - 12.30

ZON: Gasvrij verduurzamen van de collectieve (bestaande) woningbouw

Theater Warmte & Elektriciteit

12.00 - 12.30

ABB: NOM, aardgasloos of all-electric bouwen? In 5 stappen naar Smart Energy Management in de woning zonder gedoe.

Theater Smart Energy

12.00 - 12.30

Brink Climate Systems: Met één kanaal verwarmen, koelen én ventileren

Theater Binnenklimaat

12.45 - 13.15

Volgroen: Gebouw Gebonden Lease

Theater Energiebesparing

12.45 - 13.15

Energiemissie

Theater Smart Energy

12.45 - 13.15

RVO.nl: De Business case voor duurzame stoom

Theater Warmte & Elektriciteit

12.45 - 13.15

Bosch Thermotechniek: 83% aardgasbesparing zonder bouwkundige aanpassingen

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Zehnder: Hoeveel energie bespaart een balansventilatiesysteem in de praktijk?

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Kenter: De meetoplossing voor uw duurzame opwek of onderverhuur, die vrije keuze van leveranciers mogelijk maakt.

Theater Smart Energy

13.30 - 14.00

Alklima: The Road to all-electric, Gasloos wonen en werken

Theater Energiebesparing

13.30 - 14.45

BodemenergieNL: Aardgas eruit, Bodemenergie erin!

Theater Warmte & Elektriciteit

14.15 - 14.45

IsoBouw: Duurzaam energie besparen en opwekken

Theater Binnenklimaat

14.15 - 14.45

Kieback&Peter Nederland B.V.

Theater Smart Energy

14.15 - 14.45

RVO.nl: De naderende informatieplicht. Wat houdt dat in voor u?

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

NVDO

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

COGEN Europe: PACE: Op weg naar een competitieve markt voor Brandstofcel WKK

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

Atechpro: Groene Warmte, met 100% geen gedoe garantie

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

BCRG: Energietransitie: Vakmanschap centraal!

Theater Energiebesparing

Workshop GreenMobility

Theater Ecomobiel

13.30 - 14.00

Eleqtron. Hoezo te weinig vermogen om je auto op te laden?

Theater Ecomobiel

14.15 - 14.45

RVO.nl: Van Gasloos naar Waterstof

Theater Ecomobiel

15:00 - 15.30

Webasto. ‘Webasto live’: The next generation of connected Wallboxes.

Theater Ecomobiel

Ecomobiel 11.15 - 11.45

Vakbeurs Energie: programma

Overige Theaters

Seminar het Energielabel: ontwikkelingen gebundeld

Seminar Future Grid Labs

Waar: Hertog Zaal

Waar: Bosch Zaal Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 10.30 - 12.00 uur Wie: Fardau van der Galiën, Vandebron, Héloïse Hoyos, N-SIDE en Luuk Veeken, Dexter Energy & Picnic. Wat: De groeiende vraag naar flexibiliteit in energie biedt kansen voor de eindgebruiker om te besparen of zelfs verdienen. Omdat de aldus opgewekte energie een stuk minder stabiel is dan die afkomstig van fossiele brandstoffen, is er een groeiende vraag naar flexibiliteit in de energievraag. Voor eindgebruikers ontstaan hierdoor nieuwe manieren om te besparen op de energierekening – of om er geld aan te verdienen. Dit seminar staat in het teken van de mogelijkheden die dit de eindgebruiker biedt. Want van het slim laden van een elektrische auto en het aanpassen van het gebruikersprofiel van huishoudelijke apparaten tot het volledig optimaliseren van industriële processen: energie flexibiliteit biedt kansen voor iedereen. Het Seminar Future Grids Lab wordt in samenwerking met SolarPlaza georganiseerd. Programma • 10.30 - 10.40: Opening door Solarplaza • 10.40 - 11.00: Introduction to flexibility. Waarde van flexibiliteit, veranderende rollen in het energiesysteem en de vorming van een flexibiliteitmarkt. • 11.00 - 11.30: Slim laden. Door: Fardau van der Galiën, Vandebron. • 11.30 - 12.00: Reduce your Electricity Bill with Flexible Production Planning (ENG) N-SIDE. Door: Héloïse Hoyos, N-SIDE. • 12.00 – 12.30: Case Study. Door: Luuk Veeken, Dexter Energy & Picnic. Smart grid proef bij online supermarkt Picnic met 160 elektrische voertuigen.

Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 11.00 - 13.00 uur Wat: Verwacht wordt dat ieder kantoor groter dan 100m2 in 2023 minimaal energielabel C moet hebben. Dit betekent een Energie-Index van 1,3 of beter. Naar schatting moeten bij meer dan helft van de kantoren in Nederland maatregelen genomen worden om aan deze aanstaande verplichting te voldoen. De definitieve wetgeving wordt nu voorbereid. Dat geldt ook voor de uitvoering van de regels, de naleving en de handhaving daarvan. Programma • 11.00: Opening • 11.05: BZK/RVO: wettelijke kader, stand van zaken, hoe luidt precies de verplichting en hoe werkt de handhaving. • 11.20: NTA 8800, een tipje van de sluier • 11.40: ISSO over energieprestatie, nieuwe rekenmethode en opname. Door: Ing. K. (Kees) Arkesteijn – adviseur ISSO • 12.00: KvINL over kwaliteitsborging, beschikbare adviseurs en examinering. D oor: drs. ing. W.S.P. (Wil) van Ophem – directeur KvINL • 12.20: Energie Inspectie Fransland over casuïstiek en samenwerking in de praktijk Door: Ing. M. (Martijn) van der Harst – directeur Energie Inspectie Friesland. • 12.40: Vragen, vragen en nog eens vragen, met het panel: drs. I (Isabelle) Sternheim,voorzitter FedEC | drs. ing. W.S.P. (Wil) van Ophem – directeur KvINL | Ing. K. (Kees) Arkesteijn – adviseur ISSO | Martijn van der Harst – directeur Energie Inspectie Friesland | NEN | BZK/RVO. • 13.00: Afsluiting.

Meeting Klimaatakkoord voor alle startup-bezoekers Waar: Hertog Zaal Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 13.30 - 16.30 uur Wie: NVDE

energiegids.nl

Wat: De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) organiseert een sessie over Klimaatakkoord, innovatie en startups tijdens Vakbeurs Energie. In een interactieve sessie bespreekt Olof van der Gaag het proces richting het Klimaatakkoord en de grootste uitdagingen daarbij. En hij stelt een aantal startups aan u voor die wel eens groot zouden kunnen worden, omdat ze oplossingen bieden voor juist deze uitdagingen. De NVDE zit aan vier van de zes tafels van het Klimaatakkoord. Hier worden afspraken gemaakt over onder andere energiebelasting, kostenverdeling op weg naar aardgasvrije wijken, kostenreductie van zonne- en windenergie en duurzame warmte, en fiscale maatregelen voor elektrisch rijden. Kortom: werp met ons een blik in de nabije, duurzame toekomst.

Seminar PV in de praktijk Waar: Bosch Zaal Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 14.00 - 16.00 uur Wie: Door: Tom van Dorp, Manager Sales & Business Development, SolarPlaza Wat: De markt van PV in de praktijk • Hoe ziet het PV landschap er uit? • Wat zijn de ontwikkelingen in pv landschap; wat kunnen we verwachten? • Wat is de rol van de netbeheerders? • Welke ruimte biedt / wat is de rol van de overheid? PV in de praktijk – praktijkvoorbeelden • Voorbeeld 1: drijvende PV • Voorbeeld 2: PV delen • Voorbeeld 3: PV op het dak • Voorbeeld 4: PV op de weg Q&A of panel

energiegids.nl

Theaters Ecomobiel Opening Ecomobiel Waar: Theater Ecomobiel Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 10.30 - 11.00 uur Wie: De heer drs. M.M. (Mark) Frequin, directeurgeneraal Mobiliteit, van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat opent Ecomobiel dit jaar.

Nationaal Debat Brandstoffenmix Waar: Mobiliteit Theater Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 11.00 - 12.30 uur

Vakbeurs Energie: programma

Wie: Panelleden zijn onder andere: Els de Wit, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat; Marja Versleijen, Managing Director NL, Pitpoint; Onoph Caron, directeur, ElaadNL en Eric van den Heuvel, directeur, Platform Duurzame Biobrandstoffen

Seminar Stadslogistiek

Wat: Er is de afgelopen jaren veel veranderd in de transportsector. Zowel op het gebied van voertuigen zelf als de brandstoffen. Nederland wil in 2050 immers fossielvrij zijn. Elektrische aandrijvingen worden vaak genoemd als de oplossing. Maar waar past dan batterij-elektrisch in dit plaatje en voor welke modaliteiten lijkt waterstof meer geschikt als energiedrager? En welke rol spelen biobrandstoffen of aardgas in de mix? In 2014 vond al een intensief traject plaats om te komen tot een gezamenlijk gedragen visie op een duurzame brandstoffenmix. De spelers en de mogelijkheden zijn inmiddels veel verder ontwikkeld.

Wie: W. (Walther) Ploos van Amstel, lector Citylogistiek, Hogeschool van Amsterdam.

Maar: • Welke inzichten zijn er sindsdien opgedaan? Verandert dit het plaatje? • Hoe sluit dit aan het de uitkomsten van de Klimaattafel Mobiliteit? • Wat is nu het beoogde pad om fossiele brandstoffen in de Nederlandse mobiliteitssector zo snel mogelijk terugdringen? Verschillende stakeholders nemen de bezoeker in een diepgaande discussie mee langs de verschillende vraagstukken.

Waar: Mobiliteit Theater Wanneer: Dinsdag 9 oktober 2018, 14.30 – 16.00 uur

Wat: Goederenstromen die de stad binnenkomen, gaan naar bouwplaatsen, horecabedrijven, winkels, kantoren en consumenten die online kopen. De vraag naar leveringen in steden neemt toe en de logistiek wordt steeds fijnmaziger en tijd-kritischer. Zonder die goederen staat de stad stil: geen biertje op het terras, geen nieuwe woningen en niet de laatste mode in de winkels. Ondernemers willen het liefst zo min mogelijk belemmeringen. Maar niet iedereen is blij met al dat transport. Bewoners willen schone lucht, een veilige weg naar school en een plezierige woonomgeving. Het gaat bij stadslogistiek om meer dan alleen schoon vervoer. Stadslogistiek krijgt minder ruimte in de steden en woonwijken. Hoe pak je dat aan? Programma • 14.30 - 14.50: Intro, state of the art. Door: Walther Ploos van Amstel, lector Citylogistiek, Hogeschool van Amsterdam • 14.50 - 15.10: Wat staat je - als bedrijfsleven – te wachten in steden, aan de hand van Green Deal Zero Emission Stadslogistiek. Door: Veronique Meines, Project Manager GD ZES, Connekt. • 15.10 - 15.30: Sector afhankelijke oplossingen, zoals bouw, horeca distributie, pakketdistributie en groot vrachtvervoer. Door: Hans Quak, Senior Scientist stedelijke logistiek, TNO. • 15.30 - 15.50: De praktijk: het business model van verduurzamen van de vloot. Kosten efficiënt, aanbestedingen, voordelen op een rij. Door: Rogier Havelaar, Directeur Stadslogistiek, PostNL Pakketten & Logistiek • 15.50 - 16.00: Vragen stellen.

Slimme Nederlandse uitvinding zorgt voor een warmere, energiezuinige vloer en voor de oplossing van veel vochtproblemen ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de kruipruimtebodem en fundering. Andere soorten isolatie, zoals wol, purschuim en EPS (polystyreen) remmen wel de warmtestroom maar doen niets aan het uitstralende effect. Daardoor blijft 24 uur per dag warmte aan de onderkant weglekken. Zes actieve oppervlakken van het TONZON Thermoskussen reduceren de warmtestraling tot vrijwel nul. Het resultaat is een warmere vloer bij een lagere luchttemperatuur. Meer comfort met minder energieverbruik.

â&#x20AC;&#x153;Thermoskussens zorgen ook bij nieuwere woningen voor een stijging van het wooncomfort en een lagere gasrekening.â&#x20AC;? SCHONE GEURLOZE KRUIPRUIMTE Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en niet meer van deze tijd. Door een onderdruk wordt constant vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht verergert eventuele vochtproblemen en moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, geurloze kruipruimte. Een duurzame aanpak. De Bodemfolie is volledig recyclebaar.

OOK ZINVOL BIJ NIEUWERE WONINGEN Veel nieuwe woningen worden gebouwd boven een vochtig gat in de grond en met een vloerisolatie die permanent warmte lekt. Veel bewoners blijken niet tevreden met het comfort, stoken wat warmer en passen weinig nachtverlaging toe. Daardoor is het gasverbruik hoger dan bedoeld. Hebben ze vloerverwarming, dan is het gasverbruik nog hoger en het systeem moeilijk te regelen. Met de TONZON aanpak worden bestaande vloeren warmer dan de lucht boven de vloer en warmer dan nieuwe vloeren. Dus ook bij nieuwere woningen stijgt het wooncomfort en daalt het gasverbruik met de TONZON aanpak. FORSE ENERGIEBESPARINGEN Bij woningen met radiatoren scheelt de energiebesparing gemiddeld 15 tot 20% en bij woningen met vloerverwarming tot wel 40% en meer. De besparing kan nog worden opgevoerd met het CV-optimaliseringspakket. Daarbij worden warmteverliezen bij opwekking, transport en afgifte op een slimme manier beperkt. De trefzekere TONZON HRRadiatorfolie doet zelfs onzichtbaar zijn werk. TONZON, de milieuvriendelijke basis voor comfortabele, gezonde en duurzame woningen. Kijk voor meer info op TONZON.nl of bel 053-4332391.

www.tonzon.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Doekle Terpsta, voorzitter UNETO VNI.

Woensdag 10 oktober

Innovaties in gebouwverlichting

Energie Theater

Waar: Energie Theater, hal 5

Dagopening

Wanneer: Woensdag 10 oktober van 12.00 - 13.00 uur

Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Woensdag 10 oktober van 10.15 – 10.45 uur Wie: Doekle Terpstra, voorzitter, UNETO VNI

Debat: wie zal dat betalen? Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Woensdag 10 oktober van 10.45 – 11.45 uur

Wie: Chantal Meutzer, directeur/eigenaar MLO en Wouter Balk, BIM Creators. Wat: Op basis van de eisen van de opdrachtgever, dan wel vanuit de regelgeving, zijn de verschillende lichtniveaus aangegeven. Nadat de keuze van lichtbronnen en armaturen zijn bepaald, als ook de plaatsen ervan, kan met de lichtberekening per ruimte worden gestart. Het betekent echter niet, dat door het toepassen en gebruiken van een dergelijk programma, de gebruiker ook een (ervaren) lichtontwerper is. Feitelijk moet de gebruiker van dergelijke programma’s in voldoende mate kennis hebben van de basiskennis verlichting. Hoe moet er worden omgegaan met de aanbevelingen en normen en het toepassen ervan? De gebruiker moet tevens ontwerpkennis hebben van

ruimten en werkplekken en vooral kennis en kunde hebben van toe te passen lichtbronnen in relatie tot de lichtuitstraling karakteristieken. Ook moet men weten met welk type armatuur op welke plek de meest energieefficiënte resultaten worden behaald. Bouwt u in de toekomst dan bouwt u met BIM. De meerwaarde is glashelder: een soepel proces met minder faalkosten, hogere kwaliteit en kortere doorlooptijden. Hoewel BIM door velen wordt gezien als enkel een handig 3D model zien BIM Creators dat toch anders. Maakt u slim gebruik van BIM dan brengt u ook de processen in kaart. Zo kunnen al in de ontwerpfase de prestaties van een gebouw geanalyseerd en beïnvloed worden. Door verschillende opties door te rekenen kunt u al in een zeer vroeg stadium de juiste keuzes maken en kostbare fouten voorkomen. Programma • 12.00: Opening. • 12.05: Een goed lichtontwerp in de utiliteitsbouw. Door: Chantal Meutzer, directeur/ eigenaar MLO. • 12.30: Het BIM model voor utiliteitsgebouwen. Door: Wouter Balk, BIM Creators. • 13.00: Afsluiting.

NIEUW: Flair 300 De longen van ieder huis

De Flair 300 is dé nieuwe standaard voor ventileren met warmteterugwinning. Het toestel is een compleet nieuwe ontwikkeling voor efficiëntere, stillere en energiezuinigere ventilatie. De Flair is de toekomst ver vooruit als het gaat om prestaties, installatiegemak en connectiviteit.

Maak kennis met de nieuwe Flair 300 en onze andere innovaties op Vakbeurs Energie. U vindt Brink op stand 03.E071.

www.BRINKclimatesystems.nl

Merkonafhankelijke energie monitoring

GMC Instruments is specialist in het meten en monitoren van elektrische parameters. Componenten zoals powermeters, omvormers, kWh-meters, dataloggers en software vormen de basis van het leveringsprogramma. Maar u wilt geen losse componenten, u wilt graag “ontzorgt” worden met werkbare oplossingen. GMC Instruments verzorgt complete projecten, vanaf advies, levering, implementatie en training en helpt u met het inrichten van een energie management systeem volgens NEN-EN-ISO 50001:2001. Ook als u al componenten van diverse fabricaten in gebruikt heeft of als u naast elektrische energie ook energiedragers zoals stoom, flow, gas of warmte wilt implementeren.

AM2000 Power monitor

- Excellent TFT kleurendisplay - Diverse interfaces en/of I/O’s - Energiemeters, harmonischen +THD, vectordiagrammen, lastprofielen, trendanalyse - Ook in 96x96 mm leverbaar (AM1000) of met hogere nauwkeurigheid en nulstroom (AM3000)

PQ3000 Power quality analyser

- Netkwaliteit volgens IEC 61000-4-30 (ed. 3), Klasse A - Meet o.a. netfrequentie, flicker, spanningsdips- en onderbrekingen, onsymmetrie, (inter) harmonischen - Diverse interfaces en webserver - Inzoomen tot op sinus niveau

GMC Instruments Nederland B.V.

T: 0348 - 42 11 55

Smartcollect PM10 -

Energiedata uitlezen, opslaan, presenteren Direct uitlezen van Modbus of Modbus/TCP Automatische rapportages Merkonafhankelijke communicatie

Smartcollect PM20 (power quality) - Alle functies van Smartcollect PM10 - Automatisch inlezen van power quality instrumenten - Automatische EN 50160 rapporten

Smartcollect PM30 (Scada) -

Alle functies van Smartcollect PM10 én PM20 Live waarden op iedere achtergrond mogelijk Zelf definieerbare navigatie Ook Run-time versie voor visualisatie

info@gmc-instruments.nl

www.gmc-instruments.nl

energiegids.nl

Energiebesparing Brabantse kantoren Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Woensdag 10 oktober van 13.15 – 14.15 uur Wat: Er wordt veel gepraat over energiebesparing. Maar wat wordt er gedaan, wat is er geleerd, hoe kan het beter en hoe kunnen we sneller, beter en meer energie besparen? Wat zijn de leerpunten en wat moeten we doen om het bij de betrokkenen, overheid, installateur, adviseur en vooral gebouweigenaar, de energiebesparing te laten versnellen? De Provincie Noord-Brabant is in 2017 gestart met het project Energiebesparing kantoorgebouwen. Uit onderzoek van ECN blijkt dat er bij grote kantoorpanden een groot besparingspotentieel zit wanneer er gekeken wordt naar fine-tuning van de instelling en van de klimaatinstallatie. Het gaat om kleine aanpassingen, waar met beperkte investeringen een grote besparing behaald kan worden. Inmiddels zijn meer dan 40 panden bezocht door installateurs en energieadviseurs. De eerste resultaten ervaringen en energiebesparingen zijn bekend. De Provincie Noord-Brabant, de omgevingsdiensten en branche organisatie Uneto-VNI, de energie adviseursvereniging (FEDEC) en de bedrijven presenteren de resultaten.

Vakbeurs Energie: programma

Programma • Opening. Door dagdeelvoorzitter, Isabelle Sternheim, voorzitter FedEC. • Energiebesparing in Brabant. • Energiebesparing door goed installatiebeheer. • Het adviseren over aanpassen van klimaatinstallaties. • Ervaring en oplossingen in gebouwen voor energiebesparing met klimaatinstallaties. • Praktijkervaring e-scans Brabantse kantoren. Door: Mirjam Harmelink, onderzoeker, Monitoring.

Isabelle Sternheim, voorzitter FedEC.

Kennismaking met de start ups van de energietransitie Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 15.45 - 16.15 uur Wat: Zie dinsdag 9 oktober.

Vakbeurs Energie: programma

energiegids.nl

Nederlands Warmtepompcongres 2018 Op woensdag 10 oktober vindt het Nederlandse Warmtepompcongres plaats in Congrescentrum 1931, als side-event van de Vakbeurs Energie. Titel van de beurs: ‘Van gas naar all-electric: een gezamenlijke uitdaging!’ Tijdens het congres wordt ook de UNETO-VNI Innovatie Award uitgereikt.

Jarenlang bungelde Nederland onderaan in de Europese duurzaamheidslijsten, maar dat gaat veranderen. Volgens het Klimaatakkoord moet de Nederlandse CO2-uitstoot binnen 12 jaar 49 procent minder zijn dan in 1990. Een enorme opgave voor alle sectoren, ook voor de gebouwde omgeving. Alle woningen krijgen met de energietransitie te maken: aardgas gaat als energiedrager onvermijdelijk plaatsmaken voor zo duurzaam mogelijk opgewekte elektriciteit. Dat zorgt voor grote uitdagingen, maar het biedt ook mogelijkheden. Groene gemeenten zetten zich op de kaart, aanbieders krijgen (nieuwe) marktkansen en afnemers vergroenen hun vastgoed en besparen op (energie)kosten. Warmtepompen spelen hier de komende jaren een steeds grotere rol bij. Langzaam maar zeker gaan ze de CV-ketel uit de markt verdringen. Vakblad Warmtepompen en het Nederlands Platform Warmtepompen (NPW) ondersteunen dit proces, door samen het Nederlands Warmtepomp Congres 2018 te organiseren.

Programma • 12:15 - 12:45: Ontvangst. • 12:45 - 13:00: Opening. Door: dagvoorzitter: Frank Agterberg MBA, voorzitter DHPA en BodemenergieNL. • 13:00 - 13:15: Uitreiking UNETO-VNI Innovatie Award. Door: Doekle Terpstra, voorzitter UNETOVNI. • 13:15 - 13:45: Energietransitie in de gebouwde omgeving: hoe krijgen we de samenleving mee? Door: prof. dr. ir. Anke van Hal. • 13:45 - 13:55: Introductie Parallel sessies. • 13:55 - 14:15: Pauze. • 14:15 - 14:55: Parellelsessies ronde 1. Maak een keuze uit één van de interessante sessies. • 15:00 - 15:40: Parellelsessies ronde 2. • 15:45 - 16:25: Parellelsessies ronde 3. • 16:25 - 16:45: Pauze. • 16:45 - 17:30: Paneldiscussie. • 17:30 - 19:00: Afsluiting. Door: dagvoorzitter: Frank Agterberg. Aansluitend een gezellige netwerkborrel. Als bezoeker van Vakbeurs Energie, kunt u gebruik maken van de speciale prijs voor abonnees/leden: € 169,- excl. btw per persoon. Regulier tarief is € 269,- euro excl. btw per persoon. U kunt zich aanmelden via www.nederlandswarmtepompcongres.nl.

De parallelessies 1. Naar ‘gasloos’ in de bestaande bouw 2. Wat kost de warmtepomp? 3. Warmtepompen: het creëren van draagvlak. 4. Individuele warmtepompen versus een collectief systeem. 5. Praktijkvoorbeeld: hybride systemen in de bestaande bouw Mogelijkheden, kansen en valkuilen. 6. Praktijkvoorbeeld: lucht/water-warmtepomp in bestaande bouw. Mogelijkheden, kansen en valkuilen. 7. Praktijkvoorbeeld: water/water-warmtepomp in nieuwbouw. Mogelijkheden, kansen en valkuilen. 8. Koudemiddelen: welke alternatieven zijn geschikt voor de warmtepomp? 9. Warmtapwater maken: met of zonder warmtepomp? 10. Praktijkvoorbeeld: verduurzaming van bestaande stapelbouw. Een totaalconcept voor de duurzame totaalrenovatie van portiek/etage woningen (Winnaar van de Warmtepompaward 2017). 11. Verduurzaming gaat verder dan Warmtepomptechniek alleen.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Een selectie uit de workshops op woensdag 10 oktober: Dag/Tijd

Onderwerp

Waar

Vakbeurs Energie 10.30 – 11.00

BCRG: Toepassen van innovatieve technieken bij de Energieprestatie van gebouwen (BENG)

Theater Energiebesparing

10.30 – 11.00

NVKL: Inleiding in kansen Warmtepompen

Theater Warmte & Elektriciteit

10.30 – 11.00

Klimaatexpert.com: Warmtepomp – Het creëren van draagvlak

Theater Binnenklimaat

10.30 - 13.00

Workshop: Betaalbaar BENG bouwen met de AZEB methode

Hertog Zaal

11.15 - 11.45

NVDO: Waterstof als energie- en grondstof

Theater Energiebesparing

11.15 - 11.45

Itho Daalderop: Resultaten inzichtelijk van de eerst NoM renovatie bij Waterweg Wonen

Theater Binnenklimaat

11.15 - 11.45

Energy eXchange Enablers: Autonomie als nieuwe grondstof! Technisch kan alles!

Theater Smart Energy

12.00 – 12.30

Essent: Wet Milieubeheer vs De Ondernemer

Theater Energiebesparing

12.00 - 12.30

ZON: Gasvrij verduurzamen van de collectieve (bestaande) woningbouw

Theater Warmte & Elektriciteit

12.00 - 12.30

ABB: NOM, aardgasloos of all-electric bouwen? In 5 stappen naar Smart Energy Management in de woning zonder gedoe

Theater Smart Energy

12.00 - 12.30

Brink Climate Systems: Met één kanaal verwarmen, koelen én ventileren

Theater Binnenklimaat

12.45 - 13.15

Volgroen: Gebouw Gebonden Lease

Theater Energiebesparing

12.45 - 13.15

Energiemissie

Theater Smart Energy

12.45 - 13.15

RVO.nl: Netwerken en samen werken in Transitie

Theater Warmte & Elektriciteit

12.45 - 13.15

Bosch Thermotechniek: 83% aardgasbesparing zonder bouwkundige aanpassingen

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Zehnder: Hoeveel energie bespaart een balansventilatiesysteem in de praktijk?

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Kenter: Uw middenspanningsinstallatie klaar voor de toekomst?

Theater Smart Energy

13.30 - 14.00

Alklima: The Road to all-electric, Gasloos wonen en werken

Theater Energiebesparing

13.30 - 14.45

Gebruikersplatform Bodemenergie: een schat aan ervaring

Theater Warmte & Elektriciteit

14.15 - 14.45

IsoBouw: Duurzaam energie besparen en opwekken

Theater Binnenklimaat

14.15 - 14.45

Kieback&Peter Nederland B.V.

Theater Smart Energy

14.15 - 14.45

RVO.nl: Alles voor uw komende SDE+ aanvraag!

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

NVDO

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

COGEN Europe: PACE: Op weg naar een competitieve markt voor Brandstofcel WKK

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

Atechpro: Groene Warmte, met 100% geen gedoe garantie

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

BCRG: Energietransitie: Vakmanschap centraal!

Theater Energiebesparing

11.15 - 11.45

Workshop GreenMobility

Theater Ecomobiel

13:30 - 14:00

Eleqtron. Hoezo te weinig vermogen om je auto op te laden?

Theater Ecomobiel

14.15 - 14.45

RVO.nl: Smart Charging: Optimaal duurzame energie benutten met uw elektrische auto!

Theater Ecomobiel

15.00 - 15.30

Webasto. ‘Webasto live’: The next generation of connected Wallboxes

Theater Ecomobiel

Ecomobiel

Overige theaters Hé van Empel kennis event Waar: Van Gogh Zaal Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 16.00 – 18.00 uur Wie: Ruud van Empel, algemeen directeur en Ronald Dijkstra, commercieel directeur van Empel Inspecties en Advisering.

Wat: Van Empel Inspecties en Advisering is al sinds 2005 onafhankelijke partner voor inspecties en beheer van technische installaties (E en W). In het kader van milieu, energieverbruik (rendement) en veiligheid worden inspecties, metingen en registraties van uw installaties steeds belangrijker. In toenemende mate wordt de verantwoordelijkheid daarvoor bij de eigenaar/gebruiker gelegd. Van Empel helpt u graag bij het nakomen van uw verantwoordelijkheden, door voor u een duidelijk beeld te scheppen in het doolhof van wetten, regels, eisen en richtlijnen. Vragen die onder meer aan bod komen zijn: waar staat SCIOS voor

en wat is de laatste stand van zaken rondom SCIOS, wat staat er te gebeuren op het gebied van Wet- en regelgeving en worden verzekeraars de grootste eisende partij? Programma: • Wat is de laatste stand van zaken rondom SCIOS. Scope indelingen, nu en in de toekomst. • Wat staat er te gebeuren op het gebied van Wet- en regelgeving. Emissie-eisen nu en de EU toekomstplannen. • Worden verzekeraars de grootste eisende partij? NTA 8220 en SCIOS Scope 10.

Vakbeurs Energie: programma

energiegids.nl

FedEC Themabijeenkomst Duurzame Mobiliteit

Seminar Emissievrije binnenstad

Theaters Ecomobiel

Waar: Van Gogh Zaal

Waar: Mobiliteit Theater

Seminar Waterstof in Mobiliteit

Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 13.30 – 15.30 uur

Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 14.30 – 16.00 uur

Waar: Mobiliteit Theater, Hal 6

Wie: Co de Smalen (EED Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied), Leasemaatschappij Arval en anderen.

Wie: Anne Knol, campagneleider verkeer, Milieudefensie.

Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 10.30 – 12.00 uur Programma • 10.30 - 11.00: Introductie door de moderator: de heer R.T. (Robert) Dencher, voorzitter H2Platform. • 11.00 - 11.20: Visie: wat betekent waterstof voor mobiliteit en transport. Door: Dirk Schaap, Coördinator Waterstof, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. • 11.20 - 11.35: De feiten en misverstanden over waterstof. Door: Thijs ten Brinck, Duurzaamheidsspecialist, WattisDuurzaam. • 11.35 - 11.50: Waterstof en mobiliteit in de praktijk. Door: Mike Belifante, Manager Public Relations, Hyundai Motor Netherlands b.v. • 11.50 - 12.00: Vragen stellen.

Seminar Next Trust Waar: Mobiliteit Theater, Hal 6 Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 13.00 – 14.00 uur Wie: Alicia Zwanikken, vervoerrecht jurist, evofenedex. Wat: Tijdens deze bijeenkomst gaat evofenedex in op de nieuwe benaderingen, ontwikkelingen en enkele best practices van samenwerking in de logistieke keten, als onderdeel van het NexTrust project. Dit is een project waarin 31 partijen uit de logistiek met elkaar samenwerken met als doel de efficiency en duurzaamheid te vergroten. Dit doet men door veilige en betrouwbare met elkaar verbonden netwerken te creëren. Tijdens deze sessie wordt een inkijkje in dit project gegeven. Er wordt gekeken naar enkele resultaten van deze ketensamenwerking en er wordt stilgestaan bij pilots en projecten die in Nederland lopen.

Wat: Co de Smalen, adviseur van het kernteam EED Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, vertelt welke acties er verwacht worden van bedrijven op het gebied van mobiliteit als gevolg van de geldende wetgeving op dit vlak. Het gaat hierbij vooral om een stuk bewustwording wat er op het gebied van mobiliteit mogelijk is. Leasemaatschappij Arval, meer dan beheerder van een lease-autopark, heeft een eigen consultancy-afdeling die volledige mobiliteitsplannen uitwerkt voor bedrijven. Daarnaast monitoren ze de (energie)prestaties van het wagenpark en rapporteren deze aan hun klanten. Doel van deze presentatie is om aan te geven dat bij energie-adviseur vooral ook gebruik kan maken van de kennis die bij leasemaatschappijen aanwezig is. Klanten waar mobiliteit een belangrijk energie-aspect is hebben vaak een dergelijke mobiliteitspartner.

Programma • 14.30 - 14.40: Introductie. Door: Anne Knol, Campagneleider duurzame mobiliteit, MilieuDefensie. - Waarom is emissievrij belangrijk? - Lost emissievrij al onze problemen op? - Hoe werken we verder aan een gezonde, leefbare en bereikbare stad? • 14.40 - 14.55: Effect van milieuzones; heeft het nu het beoogde resultaat? Voorbeeld ‘case Utrecht’. • 14.55 - 15.10: Gemeente Rotterdam: goed voorbeeld, 2025 en verder. • 15.10 - 15.25: Wat zegt de weten regelgeving? Door: Arno Bonte, wethouder Duurzaamheid, Luchtkwaliteit en Energietransitie, Gemeente Rotterdam. • 15.25 - 15.40: Wat betekent de emissievrije binnenstad voor de keuzes die je (als ondernemer in de binnenstad) moet maken? • 15.40 - 16.15: Debat.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Donderdag 11 oktober

Energie- en meetdata

Energie Theater

Waar: Energie Theater

Wat betekent de energietransitie voor het MKB? Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Donderdag 11 oktober, 11.45 - 12.15 uur Wie: Martin Kloet, sr. Projectleider van VNO-NCW, MKB Nederland Wat: Juist het MKB heeft een belangrijke rol in de energietransitie. Het MKB vormt 95 tot 99 procent van het bedrijfsleven in Nederland. Hun deelname aan de transitie is onmisbaar. Toch wordt het MKB lang niet altijd betrokken in transitieprojecten. En wanneer deze bedrijven wel betrokken zijn, hebben zij vaak andere verwachtingen die niet altijd gerealiseerd kunnen worden. Reden om met u als bezoeker in gesprek te gaan wat er nodig is om het MKB wél succesvol bij deze projecten te betrekken.

Wanneer: Donderdag 11 oktober van 12.30 – 14.00 uur

Visie 2020 op energiebesparing op de gebouwschil Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 14.30 - 15.30 uur Wat: Voor onze gebouwen is de eenvoudigste manier om energie te besparen: isolatie, isolatie en isolatie. Wat zijn de nieuwste en beste in de praktijk werkende vormen van schilisolatie? Sprekers met ervaring in grote projecten vanuit de woningcorporaties, projectontwikkelaars en bouwbedrijven delen hun kennis en ervaring.

Kennismaking met de start ups van de energietransitie Waar: Energie Theater, hal 5 Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 15.45 - 16.15 uur Wat: De energietransitie biedt kansen voor ondernemers met innovatieve ideeën en oplossingen. Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power bieden een podium voor die bedrijven die met hun ideeën en oplossingen een versnelling van deze energietransitie teweeg weten te brengen. Op het podium zijn dagelijks diverse start ups aan het woord, om u mee te nemen in hun ideeën, innovaties. Maak kennis met de bedrijven van morgen! Enkele startups die hun pitch houden: Vandebron Warmtepompstrategie, E-Flux, Innecs Power Systems, GreenWays Etricity, TYLYP Wind en Innecs Power Systems Kijk op www.vakbeursenergie.nl voor het volledige overzicht van de startup pitches!

RETHINK CLIMATE IMPROVE LIFE

Dus wij dachten –

Topprestaties voor duurzame projecten van vandaag en morgen

Maak kennis met Het Nieuwe Verwarmen tijdens de Vakbeurs Energie 9, 10 en 11 oktober – Brabanthallen – Stand B048 hetnieuweverwarmen.nl

Hoofdsponsor KNSB

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Gemeentedag Energietransitie Op donderdag 11 oktober vindt de Gemeentedag Energietransitie plaats in de Hertog Zaal. ‘Samenwerken in Transitie’ is dit jaar het thema van de Vakbeurs Energie. Speciaal voor u als betrokkene binnen uw gemeente organiseert de beursorganisatie onder datzelfde thema de Gemeentedag Energietransitie. De dag start om 10.30 uur en eindigt om 17.00 uur. Op Europees niveau is de ambitie afgesproken om in 2050 80-95% CO2 te besparen ten opzichte van 1990. Op dit moment wordt binnen de verschillende Klimaattafels gewerkt aan de concretisering daarvan voor Nederland. Uw regio / gemeente zal daarbij een doorslaggevende rol spelen! Veel gemeenten, provincies en waterschappen hebben zichzelf al het doel gesteld om voor 2050 energieneutraal te zijn. Om daar te komen is samenwerking binnen de regio, tussen bewoners, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, maar ook tussen de decentrale overheden en het Rijk noodzakelijk.

Programma • Hoe werkt u samen met de vele stakeholders binnen en buiten uw gemeente? • Hoe komt u van hoofdlijnen naar concrete doelen en een haalbare plannen van aanpak voor uw gemeente? • Welke effecten heeft de energietransitie op uw ruimtelijke ordening? • Hoe creëert u draagvlak? Er is voor u een aantal interessante voorbeeldprojecten geselecteerd en er zijn verschillende inspirerende sprekers. Ook kunt u direct een bezoek brengen aan de Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power die tegelijkertijd plaatsvinden. Deze dag is gratis toegankelijk voor u als bestuurder, beleidsmedewerker, programmamanager of verantwoordelijk ambtenaar binnen gemeenten, provincies en (semi) publieke organisaties. Adviseurs en leveranciers alleen toegang tegen kleine vergoeding, en indien plaats beschikbaar. Inschrijven via www.vakbeursenergie.nl.

Vakbeurs Energie: programma

energiegids.nl

Een selectie uit de workshops op donderdag 11 oktober: Dag/Tijd

Onderwerp

Waar

Vakbeurs Energie 10.30 - 11.00

BCRG: Toepassen van innovatieve technieken bij de Energieprestatie van gebouwen (BENG)

Theater Energiebesparing

10.30 - 11.00

NVKL: Inleiding in kansen Warmtepompen

Theater Warmte & Elektriciteit

10.30 - 11.00

Klimaatexpert.com: Warmtepomp – Het creëren van draagvlak

Theater Binnenklimaat

11.15 - 11.45

NVDO

Theater Energiebesparing

11.15 - 11.45

Itho Daalderop: Resultaten inzichtelijk van de eerst NoM renovatie bij Waterweg Wonen

Theater Binnenklimaat

11.15 - 11.45

Energy eXchange Enablers: Autonomie als nieuwe grondstof! Technisch kan alles!

Theater Smart Energy

12.00 - 12.30

Essent: Wet Milieubeheer vs De Ondernemer

Theater Energiebesparing

12.00 - 12.30

ZON: Gasvrij verduurzamen van de collectieve (bestaande) woningbouw

Theater Warmte & Elektriciteit

12.00 - 12.30

ABB: NOM, aardgasloos of all-electric bouwen? In 5 stappen naar Smart Energy Management in de woning zonder gedoe.

Theater Smart Energy

12.00 - 12.30

Brink Climate Systems: Met één kanaal verwarmen, koelen én ventileren

Theater Binnenklimaat

12.45 - 13.15

Volgroen: Gebouw Gebonden Lease

Theater Energiebesparing

12.45 - 13.15

Energiemissie

Theater Smart Energy

12.45 - 13.15

RVO.nl

Theater Warmte & Elektriciteit

12.45 - 13.15

Bosch Thermotechniek: 83% aardgasbesparing zonder bouwkundige aanpassingen

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Zehnder: Hoeveel energie bespaart een balansventilatiesysteem in de praktijk?

Theater Binnenklimaat

13.30 - 14.00

Kenter: Voorkom schade aan uw apparatuur, meet u al uw power quality?

Theater Smart Energy

13.30 - 14.00

Workshop Alklima: The Road to all-electric, Gasloos wonen en werken

Theater Energiebesparing

13.30 - 14.45

BodemenergieNL: Aardgas eruit, Bodemenergie erin!

Theater Warmte & Elektriciteit

14.15 - 14.45

IsoBouw: Duurzaam energie besparen en opwekken

Theater Binnenklimaat

14.15 - 14.45

Kieback&Peter Nederland B.V.

Theater Smart Energy

14.15 - 14.45

RVO.nl: CO2-reductie: Kansrijk voor industrie?

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

NVDO

Theater Energiebesparing

15.00 - 15.30

COGEN Europe: PACE: Op weg naar een competitieve markt voor Brandstofcel WKK

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

Atechpro: Groene Warmte, met 100% geen gedoe garantie

Theater Warmte & Elektriciteit

15.45 - 16.15

BCRG: Energietransitie: Vakmanschap centraal!

Theater Energiebesparing

Ecomobiel 11.15 - 11.45

Workshop GreenMobility

Theater Ecomobiel

13.30 - 14.00

Eleqtron. Hoezo te weinig vermogen om je auto op te laden?

Theater Ecomobiel

14.15 - 14.45

RVO.nl: DKTI-Transport: terug- en vooruitblik

Theater Ecomobiel

15.00 - 15.30

Webasto. ‘Webasto live’: The next generation of connected Wallboxes

Theater Ecomobiel

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: programma

Overige theaters Informatieplicht en energiebesparende maatregelen voor bedrijven

Mobiliteit van de toekomst: studententeams aan het woord Theaters Ecomobiel

Waar: Mobiliteit Theater, Hal 6

Seminar Smart Charging

Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 13.00 - 14.00 uur

Waar: Mobiliteit Theater, Hal 6 Waar: Energie Theater, hal 5

Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 10.30 – 12.00 uur

Wanneer: Donderdag 11 oktober, 10.30 - 11.30 uur

Programma • 10.30 - 10.40 uur. Intro. Door: Matthijs Nieuwenhuis, communicatiemanager, Living Lab Smart Charging. • 10.40 - 11.00 uur. Kader & achtergrond, aan de hand van trendrapport & challenge. Door: Elaad. • 11.00 - 11.20 uur. Case ADO Den Haag stadion. • 11.20 - 11.35 uur. De rol van de overheid. Door: Wim Gerritsen, Provincie Overijssel • 11.35 - 11.50 uur. Smart charging vanuit de netbeheerkant. Door: Willem Alting Siberg, Thema-eigenaar Duurzame Mobiliteit, Enpuls .• 11.50 - 12.00 uur. Vragen stellen.

Wat: Om bedrijven energiezuiniger te maken gaat het Activiteitenbesluit milieubeheer op de schop. Ondernemingen moeten overheden meer informeren en de erkende maatregelenlijsten voor energiebesparing worden belangrijker. De wet schrijft organisaties al 23 jaar voor om energiebesparende maatregelen door te voeren die binnen vijf jaar terug te verdienen zijn. Die verplichting heeft echter nog geen vaste voet aan de grond gekregen, stelde de Sociaaleconomische Raad (SER) onlangs nog vast. Het Activiteitenbesluit milieubeheer en de gelijknamige wet zijn inefficiënt, worden niet genoeg gehandhaafd en zijn vaak onbekend bij de organisaties voor wie ze gelden. Volgens de Nationale Energieverkenning 2017 zou striktere naleving een extra besparing van 12,5 petajoule (PJ) opleveren, een stap dichterbij het doel van 100 PJ besparing in 2020 uit het Energieakkoord. Daarom is het ministerie voornemens om de regels aan te passen in samenspraak met de partijen uit het Energieakkoord. De belangrijkste voorgestelde wijzigingen zijn een nieuwe informatieplicht voor organisaties, een meer prominente rol voor de erkende maatregellijsten en de opname van een rekensystematiek voor terugverdientijden in de regelgeving. De voorgestelde informatieplicht legt in feite de bewijslast voor energiebesparing bij bedrijven. Het nieuwe principe is ‘comply or explain’. Al het nieuws hierover in dit seminar, in samenwerking met FedEC.

Seminar Mobility as a Service (MaaS) Waar: Mobiliteit Theater, Hal 6 Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 14.30 - 16.00 uur Wie: Meerdere sprekers. Wat: MaaS (landelijke dekking OV, OV Chipkaartsysteem, landelijke parkeerdiensten, landelijke dekking taxi en deelautosystemen). Programma • 14.30 - 14.40: Intro. Door: moderator Luberto van Buiten, Mobility Media. • 14.40 - 15.00: Wat is en wat brengt MaaS? Door: Marije de Vreeze, Connekt. • 15.00 - 15.20: Car sharing in Nederland en in het buitenland, een vergelijking. Door: Anders Wall, Chief International Officer, GreenMobility (Engels gesproken). • 15.20 - 15.50: Een praktijkvoorbeeld in Enschede: Stad Up. Door: Henk Meiborg namens KIA Nederland. • 15.35 - 15.50: Mobiliteitspassen en het effect op gedrag. • 15.50 - 16.00: Vragen stellen.

Het programma dat u hier aantreft geeft de stand van zaken weer voor het ter perse gaan van dit nummer. Voor het meest actuele programma verwijzen wij u naar www.vakbeursenergie.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: energieopslag

Nieuwe huisvesting Merosch.

Accusystemen in kantoren en scholen (nog) niet rendabel Energieopslag in accu’s staat steeds meer in de belangstelling. Uit eerder onderzoek bleek al dat het niet lang meer duurt voordat de investering in een thuisbatterij vanuit financieel oogpunt de moeite waard is. Geldt dit ook voor toepassing van accu’s in de kleinere utiliteitsbouw? Deze vraag wakkerde Merosch aan om onderzoek te doen naar de potentie van accusystemen in scholen en kantoren met een kleinverbruiksaansluiting. Conclusie: accusystemen zijn nog niet rendabel in scholen en kantoren, toekomstperspectief is er wel. Tekst: Ing. S. Korpershoek, adviesbureau Meroschw

Als casus voor het onderzoek is de nieuwe huisvesting van Merosch genomen. Een gymzaal uit 1955, die recentelijk is gerenoveerd en in gebruik is genomen als kantoorgebouw. Het pand is all-electric, energieleverend, heeft een kleinverbruiksaansluiting en maakt gebruik van een bodemwarmtepomp voor verwarming en koeling. Het verbruiksprofiel van de nieuwe huisvesting is typerend voor zeer energiezuinige kantoor- en schoolgebouwen, wat getoetst is aan de hand van verschillende casussen. De resultaten van dit onderzoek zijn daardoor representatief voor een grote doelgroep.

Een accusysteem is momenteel nog niet aanwezig in het gebouw, maar wel denkbaar in de toekomst. Hoewel elektrische energie op diverse manieren kan worden opgeslagen, wordt rekening gehouden met een lithium-ion batterij. Deze accutechnologie is ten opzichte van andere technologieën superieur voor toepassing in kleinere utiliteitsgebouwen (onder andere veel scholen en kantoren) met maximalisatie van het eigen verbruik als belangrijkste doel.

Energetische effecten Uit berekeningen voor de casus blijkt dat het eigen verbruik van een kantoorgebouw in een situatie zonder accusysteem

Vakbeurs Energie: energieopslag

Focus van onderzoek Het onderzoek heeft zich gefocust op de business case van een accusysteem in 2020: het jaar waarin de salderingsregeling wordt afgeschaft en er een terugleversubsidie voor in de plaats komt. De nieuwe regeling leidt ertoe dat de kleinverbruiker zijn teruggeleverde elektriciteit tegen een lagere prijs moet verkopen dan de prijs die hij betaald voor het afnemen van elektriciteit. Kleinverbruikers leiden daardoor verlies voor elke kilowattuur die zij aan het net terugleveren en op een later moment weer afnemen. Om dit verlies zoveel mogelijk te beperken en daarmee financieel voordeel te behalen, moet uitwisseling van elektriciteit met het elektriciteitsnet zoveel mogelijk worden voorkomen. Met andere woorden: het eigen verbruik moet worden verhoogd. Een accusysteem is hiervoor een mogelijke oplossing. Om te onderzoeken wat precies het kostenverschil is tussen een systeem zonder accu en een systeem met accu, heeft Merosch de levensduurkosten van beide varianten berekend over een periode van 25 jaar. Hierdoor wordt duidelijk of de energiekostenbesparing opweegt tegen de kosten die een accusysteem met zich meebrengt. De berekeningen zijn gemaakt in de accu-designer, een geavanceerd rekenmodel dat Merosch heeft ontwikkeld ten behoeve van dit onderzoek.

Figuur 1. Batterijcapaciteit in relatie tot eigen verbruik.

vrij hoog is. Uitgaande van een nul-op-de-meter situatie ligt dit ongeveer op 45% tot 55%. Het hoge eigen verbruik van een kantoorgebouw wordt veroorzaakt doordat de periode waarin er vraag naar elektriciteit is, sterk overeenkomt met de productieperiode van zonnepanelen, namelijk overdag. Dit is ook voor schoolgebouwen het geval. Ter vergelijking: in nul-op-de-meter woningen ligt het eigen verbruik vaak tussen de 20% en 30%, doordat zonnepanelen overdag elektriciteit opwekken en er juist in de ochtend en de avond de meeste vraag is naar elektriciteit.

energiegids.nl

Als gevolg van de relatief grote gelijktijdigheid in scholen en kantoren, leidt de installatie van een accusysteem tot zo’n 5% tot 15% verhoging van het eigen verbruik. De exacte toename van het eigen verbruik hangt logischerwijs samen met de batterijcapaciteit. Het valt op dat de eerste paar kilowattuur aan batterijcapaciteit verhoudingsgewijs het meeste effect heeft op het eigen verbruik van het gebouw. Naarmate de batterijcapaciteit toeneemt, wordt de verhoging van het eigen verbruik steeds minder. Figuur 1 geeft inzicht in de batterijcapaciteit in relatie tot het eigen verbruik. Het feit dat een accusysteem leidt tot verhoging van het eigen verbruik, betekent dat elektriciteit financieel gezien optimaler wordt gebruikt op gebouwniveau. Echter, kan dit niet worden benoemd als energetische optimalisatie. Het opslaan van elektriciteit gaat namelijk altijd gepaard met verliezen. Met het laden en ontladen van de batterij, inclusief omzettingen, gaat afhankelijk van de systeemconfiguratie zo’n 10 tot 15% aan elektrische energie verloren. De gelijktijdigheid van elektriciteitsverbruik en -opwekking is goed zichtbaar in figuur 2. Tevens toont de figuur de beperkte energetische potentie van een accusysteem; het overgrote deel van de elektriciteit wordt nog altijd met het net uitgewisseld. Hierbij is het van belang te beseffen dat de getoonde week zelfs nog vrij gunstig wat betreft benutting van de accu. De figuur is afkomstig uit de accu-designer, het door Merosch ontwikkelde rekenmodel dat gebruikt is voor dit onderzoek.

Rentabiliteit Door de beperkte toename van het eigen verbruik als gevolg van het accusysteem, blijft ook de besparing op elektriciteitskosten vrij laag. Uitgaande van een 10 kWh accusysteem wordt minder dan 1% van de elektriciteitskosten bespaard in het eerste jaar ten opzichte van een situatie zonder accusysteem. Dit loopt op tot een besparingspotentieel van 15% na vijfentwintig jaar, wanneer rekening wordt gehouden met de te verwachten ontwikkelingen in elektriciteitsprijzen en subsidieregelingen. Het gevolg van het beperkte besparingspotentieel is dat een rendabele business case alleen nog haalbaar is wanneer de kosten voor een accusysteem ook zeer laag zijn. Op dit moment is dat niet het geval. De investeringskosten van accusystemen zijn met een gemiddelde van boven de €1000,per kilowattuur capaciteit (nog) veel te hoog om interessant te worden. Daar komt bij dat de gemiddelde levensduur rond de tien tot vijftien jaar ligt, waardoor een accusysteem over de levensduur van een pv-systeem nog altijd minimaal één keer moet worden vervangen. Als de vergelijking wordt gemaakt tussen levensduurkosten (investeringskosten, vervangingskosten, restwaarde en elektriciteitskosten) voor een systeem met 10 kWh energieopslag tegenover een systeem zonder energieopslag, dan kost een systeem met 10 kWh energieopslag over een periode van 25 jaar circa 36% meer. Voor het kantoorpand van Merosch vertaalt dit zich in zo’n €15.000 meerkosten.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: energieopslag

Figuur 2: Energiebalans casus voor een typische week in oktober. Overgenomen uit ‘de accu-designer’ van Merosch.

Voor deze casus zou een accusysteem pas rendabel worden bij investeringskosten van circa €180 per kilowattuur capaciteit of lager. Gezien de verwachte prijsdaling van 50-60% tot 2030, is het niet realistisch dat een accusysteem voor die tijd rendabel zal worden.

Toekomstperspectief Hoewel de cijfers uit dit onderzoek duidelijk zijn, kan niet worden gezegd dat er in de toekomst helemaal geen accusysteem denkbaar is in een kantoor of school. Het financiële voordeel dat een accusysteem kan bieden bestaat namelijk uit meer elementen dan alleen de energiekostenbesparing door verhoging van het eigen verbruik, waarop de focus lag in dit onderzoek. Andere verdienmodellen voor een accusysteem zijn: • Peak-shaving: door toepassing van een accusysteem kunnen pieken in verbruik en opwekking worden opgevangen, zodat het net hier niet mee wordt belast. Dit zou in sommige gevallen een lagere capaciteit van de elektriciteitsaansluiting mogelijk maken, waardoor een deel van de netbeheerkosten kan worden bespaard. • Slimme sturing op basis van flexibele elektriciteitstarieven: met de ontwikkeling van flexibele elektriciteitstarieven (uur- of kwartierwaarden), wordt elektriciteit goedkoper op momenten dat er veel aanbod is en duurder op momenten dat er weinig aanbod is. Elektriciteit kan worden opgeslagen als de prijs laag is en worden teruggeleverd als de prijs hoog is. Dit maakt extra opbrengsten voor de gebruiker mogelijk. • Netdiensten: tevens kan een accu worden ingezet voor het leveren van netdiensten. Een voorbeeld hiervan is het platform Crowdnett van Eneco, waarin consumenten worden gevraagd om een deel van de Tesla Powerwall beschikbaar te stellen voor de netbalancering in ruil voor een vergoeding. Het is niet ondenkbaar dat in de toekomst ook scholen en kantoren hun accu beschikbaar kunnen stellen voor dit soort netdiensten.

Uiteindelijke doel De beschreven verdienmodellen bieden toekomstperspectief voor een rendabele business case in scholen en kantoren, maar we moeten accusystemen niet gaan zien als middel om inkomsten te genereren. De milieubelasting, het ruimtegebruik en de energieverliezen die een accu met zich mee brengt zijn invloedrijke nadelen die we niet mogen vergeten. Dit wil niet zeggen dat er in de energietransitie geen plaats is voor accusystemen. Integendeel, we zullen ze nodig hebben om in een flexibel energiesysteem vraag en aanbod in balans te brengen. Wel moeten we beseffen dat accusystemen slechts een middel zijn om ons doel te bereiken: het creëren van een duurzame leefomgeving.

Figuur 3: Vergelijking levensduurkosten systeem zonder energieopslag en systeem met 10 kWh energieopslag.

Werken bij Hager

Hou jij van techniek en ben je commercieel? Word jij net als wij enthousiast van techniek? Wij zijn Hager en we leveren in Nederland al ruim 25 jaar hoogwaardige elektrotechnische oplossingen. Van het nieuwe hoofd-energiedistibutiesysteem voor het Prinses Máxima Centrum tot prachtig schakelmateriaal voor woningen. En alles daartussenin! Heb jij gevoel voor techniek & commercie? Dan hebben wij misschien wel een nieuwe job voor je! We hebben diverse commerciële vacatures voor mensen met passie voor elektrotechniek, op ons kantoor in ’s-Hertogenbosch. Ook zoeken wij landelijk opererende (Key) Accountmanagers. Meer weten? Mail naar hrm@hager.nl of bel Esron Loupatty op 06 52 30 47 24 Kijk voor jouw nieuwe job op: werkenbijhager.nl

werken bij hager .nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: energieopslag

Energy Storage Day 2018 Energieopslag en –conversie gamechanger van het klimaatakkoord! Spreker: Bert den Ouden, Managing Director Energy & Sustainability bij Berenschot.

De afgelopen zomer in gebruik genomen 3 MW batterij-opslag van de Johan Cruijff ArenA. Deze megabatterij kan de komende jaren uitgroeien tot de spil in het lokale elektriciteitsnet. Foto: Jorrit Lousberg.

Dag: woensdag 10 oktober Tijd: 14.00 - 16.00 uur Locatie: Hertog Zaal Opzet programma De markt voor energieopslag is volop in beweging. Zowel opslag achter de meter als bulkstorage ontwikkelen zich nu razendsnel. In Nederland zijn dit jaar veel nieuwe projecten gerealiseerd of in ontwikkeling genomen en het einde is voorlopig niet in zicht. Ook aan de onderhandelingstafels van het klimaatakkoord is opslag en conversie vaak genoemd. Op de Energy Storage Day 2018 krijgt u de meest recente feiten, inzichten en verwachtingen van experts en worden concrete projecten met innovatieve technologie gepresenteerd. 14:00 Aanvang en opening Energy Storage NL, het platform van technologie-, energie-, netwerken kennisbedrijven in de energieopslag, groeit snel dankzij een indrukwekkend programma aan activiteiten en projecten. Ook de sector groeit met double-digit cijfers. Opslag is dé groeimarkt van de energietransitie. Spreker: Jillis Raadschelders, voorzitter Energy Storage NL en Business Director Decentralised Energy Transition DNV GL. 14:20 Energieopslag en -conversie gamechanger Klimaatakkoord Hans van der Spek is namens FME en

15:20 Pitches Technology pitch door Energy Storage NL lid,

aangesloten branches onderhandelaar aan de tafel elektriciteit van het Klimaatakkoord. Energieopslag en –conversie speelt een belangrijke rol in het conceptakkoord dat voor de zomer werd gepresenteerd. Tijdens de Energy Storage Day geeft Van der Spek een toelichting op de rol van opslag en conversie in het klimaatakkoord. Spreker: Hans van der Spek, bestuurder Energy Storage NL en programmadirecteur Clean tech bij FME. 14:40 Pitches Technology pitch door Energy Storage NL lid. 14:50 Tennet Flexibility Roadmap en Energy Storage TenneT heeft een visie uitgebracht op flexibiliteit in het energienetwerk. Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor energieopslag. TenneT heeft daarom ook een online tool ontwikkeld om de business case van verschillende energieopslagtechnologieën door te rekenen. Spreker: Joris Besseling, Electricity Market Developer bij TenneT. 15:05 Slimme opslag leidt tot verlaging systeemkosten Berenschot heeft berekend dat het toepassen van een Ecovat leidt tot een verlaging in de kosten van lokale distributienetwerken ten opzichte van een all electric systeem.

15:30 Waarom investeren in energieopslag? De business case van energieopslag is in veel gevallen nog moeilijk rond te krijgen. Toch zijn er investeerders die volop inzetten in energieopslag. Rene Savelsberg vertelt wat hem drijft om te investeren in onder andere Greenflux en Sonnen. Spreker: Rene Savelsberg, CEO bij SET Ventures. 15:45 Call to action: energieopslag en veiligheid – Energy Storage NL De groei van Energieopslagsystemen in de gebouwde omgeving gaat gepaard met vraagstukken over veiligheid en inpassing van energieopslag in de leefomgeving. De Nederlandse energieopslagindustrie gaat daarom in samenwerking met stakeholders richtlijnen opstellen. Spreker: Stefan Olsthoorn, Energy Storage NL. 15:50 Pitches Technology pitch door Energy Storage NL lid. 16:00 Afsluiting Na afloop van de Energy Storage Day is er een netwerkborrel op het Energy Storage Paviljoen. De Energy Storage Day wordt georganiseerd in samenwerking met Energy Storage NL.

Waterstof staat momenteel volop in de belangstelling als emissievrije energiedrager voor mobiliteit, energieopslag, industrieel gebruik en mogelijk ook voor de bebouwde omgeving. Foto: Rijkswaterstaat.

Vakbeurs Energie: energietransitie

energiegids.nl

Huidige gasnet geschikt te maken voor waterstof Netbeheerders kunnen het gasnet relatief eenvoudig geschikt maken voor de distributie van waterstof. Dit blijkt uit een onderzoek van Kiwa in opdracht van Netbeheer Nederland. Waterstof kan een alternatief zijn voor aardgas of groen gas in wijken waar elektrische warmtepompen (all-electric) of een warmtenet geen oplossing zijn. Of waterstof in Nederland werkelijk toekomst heeft, is nog onduidelijk. De netbeheerders staan ervoor open de mogelijkheden van waterstof samen met andere partijen, verder te onderzoeken.

Tekst: ing. Frank de Groot

Om de doelstellingen uit het klimaatakkoord van Parijs te behalen, wil Nederland in 2050 de uitstoot van koolstofdioxide in de bebouwde omgeving terugbrengen naar 0%. Fossiele energiebronnen maken plaats voor duurzame energie. Omdat de rol van aardgas in Nederland de komende jaren wordt afgebouwd, ontstaat de vraag of er nog toekomst is voor het huidige gasnetwerk. Netbeheerders hebben daarom laten onderzoeken of het netwerk geschikt is, of kan worden gemaakt, voor het transport van waterstof. Dat is, mits de juiste maatregelen worden genomen, het geval. Aanpassingen die nodig zijn voor waterstof zijn onder meer

het ontwikkelen van een nieuwe cv-ketel, of bij voorkeur een hybride warmtepomp die geschikt is voor waterstof, en nieuwe gasmeters. Ook veiligheidsmaatregelen zijn nodig, zoals het geven van een herkenbare geur aan waterstof en aangepaste werkmethoden en gereedschappen.

Geen Groningen gas meer In de studie â&#x20AC;&#x2DC;Net voor de Toekomst: vooruitblik op de energievoorziening in 2050â&#x20AC;&#x2122; (november 2017) heeft CE Delft met de Nederlandse Netbeheerders een scenariostudie uitgevoerd naar een klimaatneutraal energiesysteem in 2050. Hierbij wordt uitgegaan van twee soorten duurzame gassen. De eerste is biomethaan, een term die een hele

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: energietransitie

verzameling aan biologisch geproduceerd gas afdekt. Net als bij aardgas is het hoofdbestanddeel methaan, maar met een grotere variatie aan andersoortige gascomponenten. De tweede is waterstof, dat geproduceerd kan worden met behulp van duurzame elektriciteit (power-to-gas). Zon en wind worden steeds belangrijke bronnen voor duurzame elektriciteit, maar de productie is soms wel tien keer meer dan de elektriciteitsvraag. Een groot deel van de jaarproductie kan niet rechtstreeks als elektriciteit gebruikt worden, maar moet worden omgezet. Grootschalige omzetting met power-to-gas is essentieel en dit maakt waterstof tot een belangrijke nieuwe drager in het energiesysteem. Waterstof staat momenteel volop in de belangstelling als emissievrije energiedrager voor mobiliteit, energieopslag, industrieel gebruik en mogelijk ook voor de bebouwde omgeving.

Onderzoek Er is op dit moment nog geen grootschalige ervaring met waterstof en biomethaan in de bebouwde omgeving. Wel is er veel kennis beschikbaar uit praktijkproeven, laboratoriumonderzoek en technische handboeken. Voor het onderzoeksrapport is al deze kennis voor het eerst samengebracht en structureel toegepast op de situatie van het Nederlandse gasdistributienetwerk. Vervolgens zijn de volgende onderzoeksvragen beantwoord: â&#x20AC;˘ In hoeverre is het huidige gasdistributienet bestand tegen duurzame gassen? â&#x20AC;˘ Welke aanpassingen zijn nodig om de bestaande gasnetwerken geschikt te maken? â&#x20AC;˘ Welke kosten zijn gemoeid met de omschakeling? Als leidraad is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de materialen, standaarden en gebruiken die nu gelden voor aardgas. Deze zijn opnieuw kritisch beoordeeld vanuit het oogpunt van een veilige distributie van waterstof en biomethaan.

Bestaande netwerken geschikt voor duurzame gassen De belangrijkste conclusie uit dit onderzoek is, dat het bestaande gasnetwerk met de juiste maatregelen prima ingezet kan worden om duurzame gassen zoals (100%) waterstof en biomethaan te distribueren. Voor alle bekende materialen, met als belangrijkste staal, PE en PVC, is zowel op basis van de geraadpleegde literatuur, als op basis van de uitgevoerde laboratoriumproeven en praktijktesten geen merkbare degradatie te verwachten en waargenomen. De keuze van het leidingmateriaal hangt hierdoor niet zozeer af van de kwaliteit van het duurzame gas, maar meer van de lokale omstandigheden (reeds aanwezige materialen) en van de (logistieke) voorkeur van de netbeheerder. Mocht het watergehalte van het duurzame gas worden verhoogd, dan hebben kunststofleidingen de voorkeur, vanwege de mogelijke corrosie van metalen leidingen. De belangrijkste aanpassing voor de netbeheerders betreft het meten en de verrekening van de geleverde hoeveelheid energie. Door de lagere energiedichtheid van waterstof wordt er bij een gelijkblijvende energievraag een drie keer zo groot gasvolume getransporteerd. Het gevolg hiervan is, dat het overgrote deel van de gasmeters, die gebaseerd zijn op volumemeting, op piekmomenten een te kleine capaci-

teit kan hebben. Om dezelfde (maximale) energiestroom te meten is immers een drie keer groter volume nodig. In hoeverre dit effect in de praktijk de huidige gasmeters ongeschikt maakt is niet onderzocht. Het advies is daarom om bij het vervangen van de gasmeter te streven naar een instrument dat ook geschikt is, of tegen lage kosten geschikt te maken is, voor 100% waterstof. De lagere energiedichtheid heeft bovendien een hogere stromingssnelheid tot gevolg. Daarnaast blijft de transportcapaciteit van de leidingen gelijk aan die van aardgas. De overige effecten zijn onbekend of verwaarloosbaar.

Bestaande toestellen aanpassen Nagenoeg geen van de bestaande toestellen bij de eindgebruikers zijn geschikt voor gebruik bij 100% waterstof. De verbranding van waterstof in bestaande CV-ketels resulteert mogelijk in vlaminslag en beschadiging van de brander. Ook het beveiligingsprincipe (ionisatiestroom) in de huidige toestellen is niet toepasbaar bij 100% waterstof. Dit geldt ook voor de meeste gaskooktoestellen. Een verhoogd veiligheidsrisico met kooktoestellen is dat verbranding van waterstof geen zichtbare vlam produceert. De beschikbaarheid van waterstof maakt het mogelijk om brandstofcellen in te zetten. Brandstofcellen zetten met een hoge efficiency waterstof en zuurstof om in elektriciteit en water. Voor de levensduur van brandstofcellen is echter zuivere waterstof belangrijk.

Herziening van normen en werkwijzen Op basis van de door experts uitgevoerde inventarisatie is geen uitsluitsel te geven of distributie en gebruik van waterstof in de bebouwde omgeving inherent gevaarlijker of juist veiliger is dan aardgas. Een belangrijk pluspunt van waterstof is dat er geen koolmonoxidevergiftiging meer optreedt. Daarnaast verlaagt de vluchtigheid van waterstof de kans op brand of een explosie. Anderzijds werken de bredere explosiegrenzen, de lagere ontbrandingstemperatuur en de lagere ontstekingsenergie risicoverhogend. In een praktijkonderzoek in het Verenigd Koninkrijk naar lekkage van waterstof in een testboerderij bleek men niet in staat om onder normale omstandigheden een explosief mengsel te laten ontstaan. Kortom, er zijn argumenten die leiden tot een verhoogd risico en andere die wijzen op een lager

Omzetting duurzaam opgewekte elektriciteit in waterstof. Illustratie: Technea.

De belangrijkste conclusie uit het onderzoek is, dat het bestaande gasnetwerk met de juiste maatregelen prima ingezet kan worden om duurzame gassen zoals (100%) waterstof en biomethaan te distribueren.

Vakbeurs Energie: energietransitie

risico ten opzichte van aardgas. De vraag welke maatregelen nodig zijn om - in geval van waterstoflekkages - risico’s op brand of een explosie voldoende te beheersen kan nog niet definitief worden beantwoord. Een minimaal vereiste voorzorgsmaatregel is waterstof en biomethaan een herkenbare geur te geven, bij voorkeur met behulp van een zwavelvrij odorant. Een ander belangrijk aandachtspunt zijn de te hanteren veiligheidsmaatregelen bij ongewenste uitstroom van gas, zoals bij graafschades. Het veiligheidsaspect verdient ook extra aandacht bij het inpandig gebruik van waterstof. Ten slotte zijn er nog twee andere fenomenen die vaak in relatie worden gebracht met waterstof. Dat zijn de permeatie van waterstof door kunststofleidingen en waterstofbrosheid van staal. Beide effecten zijn bij de omstandigheden, die gelden in distributienetten, verwaarloosbaar en zorgen niet voor een significante degradatie of verhoging van het veiligheidsrisico.

Kosten netaanpassingen maximaal 700 miljoen euro Het toekomstig gebruik van nieuwe gassen in de bebouwde omgeving kent nog diverse onzekerheden. De kosten voor de netaanpassingen zijn afhankelijk van de vraag welke delen van het huidige gasnet nodig blijven. Met behulp van de vier scenario’s uit de studie ‘Net voor de Toekomst’ is een indicatie gegeven van de kosten die de aanpassingen van de gasdistributienetwerken met zich meebrengen, exclusief de

energiegids.nl

aanpassingen bij eindgebruikers. De totale kosten voor het omschakelen en aanpassen van de netwerken kunnen oplopen tot 700 miljoen euro. De netwerkkosten stijgen grofweg met 10 tot 50% per woning per jaar. De grootste kostenpost die is meegenomen bij de overstap naar waterstof is het vervangen van de gasmeter en het vernieuwen van de procedure voor verrekening van de gaskosten als gevolg van verschillen in gassamenstelling. Voor biomethaan komen er nog extra kosten bij voor het kunnen omgaan met de variërende calorische waarde. Een significante periodieke kostenpost hangt samen met verscherpt toezicht bij graafwerkzaamheden. Deze aanvullende netbeheerderskosten zijn overigens beperkt ten opzichte van de verwachte aanpassingskosten van toestellen bij de eindgebruikers.

All-electric of waterstof? Of een lokaal gasnet gebruikt zal worden voor biomethaan of voor waterstof is sterk afhankelijk van de lokale beschikbaarheid van deze energiedragers. In alle scenario’s is biomethaan het goedkoopste alternatief, maar de beschikbaarheid is (in verschillende mate) beperkt. In gebieden waar geen gas kan worden geleverd vanwege een landelijk tekort aan gasvormige energiedragers of omdat deze lokaal niet beschikbaar zijn, zal de goedkoopste van de duurdere alternatieven zoals ‘all electric’ of geothermie worden ingezet en wordt daarmee het bestaande gasnet (lokaal) overbodig. De

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: energietransitie

duurdere alternatieven zijn niet alleen duurder qua productiekosten, maar ook qua transportkosten. Verwacht mag worden dat duurzaam geproduceerde elektriciteit en geothermische of restwarmte zoveel mogelijk in de gebieden in de nabijheid van de productie gebruikt zullen worden en dat in de overige gebieden tussen regio’s het (hoge druk) gasdistributienet in stand zal blijven.

Pleidooi voor pilots Duurzaam geproduceerde waterstof is CO2-neutraal. De toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving lijkt veel potentieel te hebben, maar moet nog wel verder onderzocht worden. Met de productie, distributie en het gebruik van waterstof is nog geen grootschalige ervaring opgedaan. De netbeheerders pleiten er daarom voor om tot 2030 in te zetten op de ontwikkeling en het gebruik van waterstof in de industrie en op een aantal pilots in de gebouwde omgeving. Zo namen de netwerkbedrijven Alliander, Enexis Groep en Stedin onlangs het initiatief om een proefopstelling van een waterstofnet te gaan bouwen bij The Green Village van de TU Delft. In Hoogeveen werkt netbeheerder Rendo mee aan de aanleg van een waterstofnet voor 80 woningen.

Waardevolle aanvulling Het afbouwen van het aardgasverbruik komt de komende jaren in een stroomversnelling. Daarbij wordt gestreefd naar het gasloos maken van 200.000 woningen per jaar,

bijvoorbeeld door over te gaan op groen gas, een elektrische warmtepomp (all-electric) of een warmtenet. In de toekomst kan waterstof een waardevolle aanvulling zijn op dit palet aan mogelijkheden. Het gezamenlijk opdoen van ervaring is hierbij, benadrukken de netbeheerders, essentieel. Dit gaat verder dan alleen de gasnetbeheerders, maar raakt ook leveranciers van toestellen, veiligheidsinstanties, gemeentes en andere overheden. Ook bij de uitwerking van het Klimaatakkoord is de inzet van waterstof voor de netbeheerders een belangrijk aandachtspunt.

Gasunie-dochter EnergyStock gaat duurzaam opgewekte elektriciteit omzetten in waterstof, die bij voldoende ervaring in zoutcavernes zal worden opgeslagen.

Onderzoeksrapport downloaden? Ga naar www.netbeheernederland.nl en vul in het zoekvak ‘waterstof’ in. Klik vervolgens op ‘Huidige gasnet geschikt te maken voor waterstof’. Onderaan de pagina die zich opent kunt u het rapport als pdf downloaden.

Wat zet jou AAN tot nieuwe energie? —

De Maastunnel is AAN —

Zie je het voor je? Jouw bouwbedrijf of infra project energieneutraal. Geen pieken of dalen in de stroomvoorziening. En kostenefﬁciënt dankzij de slimme sturing van alle energiestromen. Je bereikt het samen met Joulz.

Waar kan het beter, slimmer, groener? Tijd voor een onderhoudscheck?

Wij leggen ﬂexibele energienetwerken aan. Koppelen meters aan monitors en bestuderen al je energiegegevens vanuit de cloud.

Kijk op www.joulz.nl of bel 088 896 33 93.

Pas als dat écht nodig is voor je installatie. Blijf in control en houd de regie over je eigen energie.

zet aan tot nieuwe energie

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: PassiefBouwen

PassiefBouwen

Stichting PassiefBouwen vindt u op de beurs bij stand 03.F082. Ook is er bij de stand in Hal 3 weer een Theater PassiefBouwen met talrijke lezingen. Tevens vindt u hier stands van deelnemers van de stichting met noviteiten.

Opleiding ‘PassiveHouse Designer / Consultant’ De belangrijkste opleiding ‘certified Passive House Designer / Consultant’, werd enkele jaren geleden ook door de Stichting PassiefBouwen in Nederland gegeven en was goedgekeurd door de BNA voor permanente educatie. Een herintroductie hiervan is noodzakelijk vanwege de toenemende vraag naar diepgaande kennis op het gebied van energieverbruik in de gebouwde omgeving. Tekst: Gerben Bos, vicevoorzitter Stichting PassiefBouwen

Passief bouwen is wereldwijd de snelst groeiende energie prestatie standaard, met mooie architectuur en altijd de laagste netto energievraag. Met het PassiefBouwenKeur® van de Stichting PassiefBouwen zijn opdrachtgevers verzekerd van een hoge energiezuinige bouwkwaliteit. Dit is ook heel goed omschreven in de nieuwe certificeringsgids, die te downloaden is op www.passiefbouwen.nl/over-ons/literatuuren-rapporten. Als de erkende samenwerkingspartner van het wereldwijde gerenommeerde netwerk van het Passivhaus Institut (PHI), heeft de Stichting PassiefBouwen dit voorjaar besloten het opleidingsprogramma uit te breiden en de leergang ‘certified Passive House Designer / Consultant’ op de agenda te zetten. Wereldwijd is deze training door duizenden experts gevolgd en zijn na het succesvol afronden van het examen te vinden in de internationale database: https://service.passivehouse.com/ de/profis/planerkarte. Hierbij steekt Nederland er redelijk karig af.

Leergang In Europa zijn er veel professionals die de leergang met goed gevolg hebben afgerond. In Nederland is een inhaalslag nodig: ‘Think globally, act locally’. Met deze leergang wordt professionals de gelegenheid geboden om diepgaand kennis op te doen over het technisch ontwerpen en bouwen van financieel-economisch haalbare passiefhuizen. De leergang van 80 modules, leidt op voor de kwalificatie ‘Certified Passive House Designer / Consultant’, waarvoor onder auspiciën

De opleiding ‘certified Passive House Designer / Consultant is wereldwijd door duizenden experts gevolgd. Nederland steekt er een beetje karig bij af.

Vakbeurs Energie: PassiefBouwen

van het Passive House Institut een extern examen dient te worden afgelegd. De deelnemer leert hoe een Passiefhuis (in nieuwbouw en in renovatie) te ontwerpen en te doen realiseren vanuit architectonisch, bouwtechnisch, bouwfysisch, installatietechnisch en financieel-economisch perspectief. De karakteristieken van het passiefhuis worden behandeld, waarna gedetailleerd wordt ingegaan op de bouwfysische en constructieve aspecten van het passiefhuis. Er wordt ervaring opgedaan met het rekenprogramma Passive House Planning Package (PHPP). Na het volgen van deze uitgebreide cursus weet met waar Nederland zijn stroom vandaan haalt en hoe om te gaan met de uitdagingen die we de komende jaren tegemoet zien om Nederland op een efficiĂŤnte manier een stukje groener te maken. Hierbij krijgen de bewoners een gezond en comfortabel leefklimaat.

Achtergrond leergang Een passiefhuis is een constructiewijze voor nieuwbouw en renovatie waarmee een buitengewoon lage warmtevraag van maximaal 15 kWh per m2 vloeroppervlakte op jaarbasis wordt gehaald. Dit wordt gecombineerd met een gezond binnenklimaat en goede luchtkwaliteit in zomer en winter. Daarmee presteert het Passiefhuis veel beter dan een NOM- of een BENG-woning. De Europese Commissie heeft besloten de ontwikkeling van passief bouwen en renoveren krachtig te stimuleren, in het Brussels gewest is het voor nieuwbouw al sinds 2015 verplicht. De feitelijke marktontwikkelingen vinden echter pas plaats als in heel Europa een voldoende groot aantal architecten en adviseurs beschikbaar is die voldoende, specialistische kennis hebben om de specifieke problematiek van het ontwerpen en uitvoeren van passiefhuizen aan te kunnen.

Voor wie is de leergang bedoeld Deze cursus is geschikt voor medewerkers die klimaat, duurzaam en energieneutraal bouwen actief aansturen bij

energiegids.nl

provincies, gemeenten, projectontwikkelaars, corporaties en adviesbureaus. Voor stedenbouwkundigen bieden we handvatten voor het vertalen van duurzaamheid in gebiedsontwikkeling. Architecten en professionele opdrachtgevers kunnen zich hiermee onderscheiden als deskundige op het gebied van energiezuinig bouwen. Voor adviseurs (energiedeskundigen, installatie-adviseurs, bouwkundig adviseurs) en beleidsmedewerkers is het een brede kennismaking. CoĂśrdinatoren duurzaamheid en projectmanagers van bouwprojecten kiezen deze cursus voor inhoudelijke oriĂŤntering, kennismaking met instrumenten en borging van kwaliteit. Na het doorlopen van de leergang kunnen de deelnemers desgewenst een examen afleggen, waarna bij goed gevolg het internationale certificaat Certified Passive House Designer of Certified Passive House Consultant wordt uitgereikt en registratie plaatsvindt in de internationale database (www.passivehousedesigners.eu).

Bij- en nascholing in de wet op de architectentitel Wereldwijd worden er studie-uren toegekend bij het volgen van deze erkende training. Deze leergang voldoet aan de jaarlijkse verplichting tot bij- en nascholing (Wet op de Architectentitel), waardoor BNA architecten voor het jaar 2018 en 2019 voldoen aan het verplicht aantal studie-uren.

Indeling programma & data Deze leergang vindt plaats op verschillende locaties en kent 28 dagdelen. Deze dagdelen zijn verspreid over zes dagdelen zelfstudie (PHPP, praktijkboek PassiefBouwen) + voorbereiding examen, zes dagdelen e-learning en zestien dagdelen, verdeeld in 4 x 2 dagen, in november en december 2018 en eerste kwartaal 2019. De examendata zijn gepland op: zaterdag 23 maart 2019; vrijdag 28 juni 2019; vrijdag 11 oktober 2019 en zaterdag 7 december 2019.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: PassiefBouwen

De Stichting PassiefBouwen is ook dit jaar weer aanwezig op Vakbeurs Energie. Wilt u alvast kennismaken met de Passieve Bouwwijze, kom dan naar het Theater op het PassiefBouwen plein en één van de presentaties.

Cursusleiding en docenten Gerben Bos, certificeerder en bestuurslid van de Stichting is de cursusleider en wordt bijgestaan door verschillende gerenommeerde adviseurs, docenten en architecten. Het huidige team bestaat uit: • ir. J.M. (Chiel) Boonstra - Trecodome • W.G.J. (Gerben) Bos MSc – Stichting PassiefBouwen • Dr. ir. H.F. (Henk) Kaan - Lector Duurzaam inrichten Gebouwde Omgeving, Hogeschool INHOLLAND • ir. H. (Henk) Middelkoop - Kokon Architectuur & Stedenbouw • ir. H.J.J. (Harm) Valk - Nieman Raadgevende Ingenieurs • ir. A. (Arjen) Weijer - Lswa Architecten

Locatie Hoofdlocatie is Utrecht, waarbij er ook uitgeweken kan worden naar Driebergen/Eindhoven/Rotterdam/Zwolle (waarbij er ook gekeken wordt naar de inschrijvingen).

Prijs € 3.995,-, inclusief cursusmateriaal, PHPP software, praktijkboek PassiefBouwen, e-learning en lunch, exclusief 21% btw en optionele examenkosten. Een extra collega krijg € 500,- reductie op de prijs. Voor deelnemers, architecten en adviseurs, die aangesloten zijn bij de Stichting PassiefBouwen en iPHA leden bedragen de kosten € 3.495,-, exclusief 21% btw. De cursus gaat door bij deelname van minimaal tien personen.

Aanmelden Aanmelden kan via onze website https://www.passiefbouwen. nl/ Voor vragen kan men bellen (0888-58 58 58) of een email sturen naar: info@passiefbouwen.nl.

Georganiseerde TOUR naar Heidelberg Na enkele succesvolle reizen met een groep adviseurs en architecten naar Leipzig, Wenen en München, organiseert de Stichting Passief Bouwen een volledige reis naar het idyllische Heidelberg. Uit ervaring blijkt dit een mooie manier om ervaringen uit te wisselen en kennis te delen. Daarnaast doet het ons altijd weer verbazen, dat uit alle uithoeken van de wereld experts komen om bij dit congres te zijn en hoe actueel passief bouwen in veel landen is. De reis is inclusief een 1e klas treinticket (retour), drie overnachtingen in een comfortabel hotel inclusief ontbijt. Bij aankomst op donderdag 2 mei 2019 wordt er met de groep Heidelberg verkend en wordt een volledig diner verzorgd. Daarnaast zijn de kosten voor toegang van het congres en toegang tot de gezamenlijke passivehouse borrel/diner met netwerkparty inbegrepen. Zaterdagavond sluiten we af met een diner, waar we op zondag 5 mei 2019 weer huiswaarts keren. De totale kosten voor deze all-in reis bedraagt € 1750,-, exclusief 21% BTW. Er is een vroegboekkorting van € 150,- bij bestelling en betaling voor 31/12/2018. Deelnemers, architecten en adviseurs aangesloten bij de Stichting krijgen daarnaast € 100,- korting. Optioneel kan er een dag extra bijgeboekt worden met een excursie. Meer informatie is te vinden op www.passiefbouwen.nl.

HALLEN 06

Theater Warmte & Electriciteit

C001 B003

A001

A008

B010

B009

E008

A010 A015

C002

HAL 05

B020

E014

A018

B022

A022

Industrial Heat & Power Energie

Smart energy & Storage

B030

Theater

Solar

B044

C043

Biomassa

C044

Geothermie

C045

B031

A030

A040 B041

B046

C051 B052 B050

A035

A041

A042

B051 A052

B054

Verlichting

B053 A054

C058

A061

C059

PassiefBouwen Industrial Heat & Power Binnenklimaat

C064

C063 B060

A062

C067

B072

C072

Isolatie

Theater Smart Energy

C002

Laden, energie & infrastructuur

Start-ups

Light Electric Vehicles (LEV)

Congrescentrum Stadsdistributie1931 & Transport

Mobility as service Start-ups Autoâ&#x20AC;&#x2122;s en bedrijfswagens

Mobiliteit Theater

AVENUE

Autoâ&#x20AC;&#x2122;s en bedrijfswagens

R&D en Beleid

A072

B002

A002

C009

B010

A013 A010

C015

B016

B015

C010

E011

D014

C016

A014

A021

B022

C021 E015 D018

B024

A009

A020

D027 C028 E023

C025

C032

B030

A030

B032

D037

C036

A039

B039 C033

A040

D041 C040

A037

B047

A041

B044

Laden, energie & infrastructuur

E051 D052 E064

Light Electric Vehicles (LEV) Stadsdistributie & Transport

HAL 06

Mobility as service Start-ups

E078

E094

C050 C048 B052

D056

E055

D064

D055 C058

D074

D065 C064

B068

D078

D067 C068

C0 B074 88

E077

E085

D082

Industrial Heat & Power

Test & Drive Parcours Automotive naar de openbare weg

B067

C080 B082

D091 D085 C086

Theater Ecomobiel

A054 C052 B056

B0 83

C089

E098

C094 C097 B104

B101

A053

E026

Theater Energiebesparing

Theater PassiefBouwen

HAL 04 D002

001

C006

E009 D010

C010

D014

E017

HAL 03 D001

B002

E007

D015

Theater Binnenklimaat

B008

B002

C007 B006

E010 D008

C007

C001

C008

C011 B010

B010

C017 C019

B013 A012

A013

F022

B015

A017

F026

E016

E019 D018 B018

D019 C018

B016 B018

A007 A012

A016

F023 E024

A015

A018

C017

D024

B024

C024

A025

E028

D029

B028

A029

B038

F035 E036

F037

B039

A040

A029

C034 B040

D038

A039

D044

B045

D047 C046

E050 F046

A028

B034

D034

A028

B029

A046

B048

F043

B059

D053 C052

D050 E056

F061

C061 B060

E060

D0 65 D066

E064

Van Gogh Zaal

B071

D061 C060

D060

F062

B077

C064 B081

F074 E072

E071 D072

E078 E081

E083 D080

B078

C069

D073 C072 D077 C076

F082

Hertog Zaal E091

D092

A003

A015

A025

A031 A035

A046

A002

B035

B034

B028 C001

C029

B008 B012

HAL 02

A036

A028

A008

B051 C056

C016

C020 C022

Industrie Theater

C028

Bosch Zaal

C032

FedEC Praktijktheater

Test & Drive Parcours 1, 2 en driewielers (LEV)

Centrale entree

5 ifty 4our events

Wijzigingen onder voorbehoud

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch

Een nieuw baanbrekend warmtepompmerk ADFONTAGE INVERTER WARMTEPOMPEN Een unieke, zeer efficiënt en doordachte water/ water inverter warmtepomp met vele innovatieve eigenschappen. Alle modellen zijn koppelbaar waardoor de capaciteit eenvoudig uit te breiden is. Elke warmtepomp functioneert zelfstandig, zodat er altijd aan de warmtevraag voldaan kan blijven worden, bij een eventuele storing. Een warmtepomp kan eenvoudig gewisseld worden zonder dat de andere units afgekoppeld dienen te worden. Dat maakt de Adfontage uniek in zijn soort. De Adfontage warmtepompen zijn ontwikkeld door Mavé BV en staan garant voor ongekend comfort en duurzaamheid. Innovatieve, inverter warmtepompen met een reële terugverdientijd. De toekomst in duurzame, betaalbare warmtetechniek!

Avf Water is al meer dan 70 jaar specialist op het gebied van CV-, koelen proceswaterbehandeling voor: • industrie • tuinbouw • utiliteitsbouw • woningbouw Met jarenlange ervaring in de proces- en installatietechniek zijn wij de ontbrekende schakel voor de juiste kwaliteit van uw systeemwater. Wij denken met u mee, van basisontwerp tot duurzaam onderhoud; wij adviseren en realiseren. Onderschat het water in uw werktuigbouwkundige installatie niet! Door een goede waterbehandeling en monitoring op uw installatie toe te passen voorkomt u problemen als systeemuitval, storingen, corrosie, lekkages, afzettingen en rendementsverliezen.

Adfontage Stand: 03.E010 Telefoon: +31(0)321 337 542 E-mail: info@adfontage.nl Website: www. adfontage.nl

Avf Water Stand: Telefoon: E-mail: Website:

Brink Climate Systems streeft ernaar om comfort en gezondheid in woningen, kantoren en bedrijfspanden te creëren. Met onze oplossingen op het gebied van ventilatie, verwarming en koeling bereiken wij dit. Dit doen wij onder andere door onze kennis toe te passen en met u mee te denken over complexe installatievragen.

Daikin zet zich als bevlogen marktleider in voor een steeds beter binnen- én buitenklimaat door het leveren van klimaatoplossingen voor de residentiële, commerciële en industriële markt.

Met onze afdeling Brink Customize kunnen wij u vanaf het ontwikkeltraject tot aan het inregelen van de toestellen begeleiden met onze specifieke kennis zodat uw gestelde doelen behaald worden en voldoen aan gestelde normen in de wet.

Brink Climate Systems b.v. Stand: 03.E071 Telefoon: +31(0)522 469 944 E-mail: info@brinkclimatesystems.nl Website: www.brinkclimatesystems.nl

03.B034 +31(0)164 212 835 info@avf.dehon.com www.avfwater.nl

Hybride en ‘all electric’ oplossingen In de residentiële markt richt Daikin zich, naast lucht/ lucht warmtepompen (airconditioningsystemen) met name op hybride en ‘all electric’ lucht/ water warmtepompen (verwarmingssystemen) voor nieuwbouw-, renovatie- en energiezuinige woningen. Het Nieuwe Verwarmen De Nederlandse overheid heeft als doelstelling een transitie naar een CO2-arme energievoorziening in 2050. Daikin onderschrijft die ambitie; duurzaamheid zit in ons DNA. Bezoek onze stand 03.B048 en laat u bijpraten over alle ontwikkelingen rondom het nieuwe verwarmen. www.hetnieuweverwarmen.nl. Daikin Nederland Stand: 03.B048 Telefoon: +31(0)88 324 54 55 E-mail: info@daikin.nl Website: www.daikin.nl

B&B Humidification BV is producent / leverancier van industriële bevochtigingsystemen. Wij richten ons daarbij met name op energiezuinige systemen. Wij vertegenwoordigen de merken Idrobase en FinestFog voor de Benelux. Hierdoor leveren wij naast onze eigen B&B Humidifier® ook een prachtige range met Hoge druk bevochtiging, van degelijke, enkelvoudige systemen tot geavanceerde “touch screen” systemen met Multi-zone regeling en geïntegreerde Osmose. Wij zijn sterk in het adviseren en leveren van een energiezuinig alternatief voor stoombevochtiging in luchtbehandelingskasten. De opzet van ons systeem garandeert eenvoudige installatie en lage operationele kosten.

B&B Humification Stand: 04.A017 Telefoon: +31(0)35 524 54 10 E-mail: info@bbhum.nl Website: www.bbhum.nl

Duco Ventilation & Sun Control zet gezondheid en de bewoner in al zijn ontwikkelingen op vlak van ventilatie- en zonweringsystemen centraal, steeds met een knipoog naar optimaal bewonerscomfort en maximale energie-efficiëntie. Sinds de oprichting in 1991 is Duco uitgegroeid tot een toonaangevende speler op de Europese markt van natuurlijke ventilatie- en zonweringsystemen. Voor elke situatie heeft Duco de oplossing in huis: ventilatie via het raam of de gevel, geluiddempend of met zonwering. De architecturale zonwering geeft een gebouw niet enkel een esthetische meerwaarde, maar zorgt er ook voor dat de koellast daalt. Een compleet gamma van innovatieve totaaloplossingen voor woningen, kantoren, scholen of zorginstellingen vormen de ultieme garantie voor een optimaal binnenklimaat waarin iedereen zich thuis voelt. Duco, Home of Oxygen. Duco Ventilation & Sun Control Stand: 03.F043 Telefoon: +32(0)58 330 033 E-mail: info@duco.eu Website: www.duco.eu

energiegids.nl

A. Rouwenhorst Isolatie BV 03.D092 ABB B.V. 06.A030 ACR Klimaat B.V. 04.B038 ACS (Advanced Climate Systems) 03.B006 ACTION ENERGIE 05.B060

Deelnemers Vakbeurs Energie en Ecomobiel 2018

B&B Humidification BV 04.A017

BuildingLabel 03.B059

Döpik Energietechnik GmbH 05.A022

BaiyiLed Europe B.V. 04.D010

BUVA rationele bouwprodukten B.V. 04.B028

Double Lux Lighting 04.E007

Centaur Cargo 06.C040

Dreizler Benelux B.V. 02.C028

Cheappower4U BV 06.A002

Duco Ventilation & Sun Control 03.F043

CleanMobility: spirit en H2A 06.D078

Duratherm 05.B010

Cleantron Cleantech Batteries 06.E051

Eco Steam and Heating Solutions 02.A008

Climalife 03.B034

Eco-Focus 05.A001

ClimateBooster 03.C072

Eco-Runner Team Delft 06.D074

Bals Nederland BV 06.C050 BCRG 03.C064 BDA Dak- en Gevelopleidingen 05.B050

Adfontage 03.E010

BELGIUM - WALLONIA REGION 05.B060

Adurolight 04.E014

Bergen BV 05.A015

AERspire B.V. 05.B030

Betherma 03.A025

Agidens 02.A031

Bilfinger Tebodin Netherlands B.V. 02.B051

Cloud Energy Optimizer 05.B030

Ecotap 06.C032

Bio-Logical BV 04.E008

CMTECH 05.B060

Ecovat® 06.E023

BlueTerra Energy Experts BV 02.A046

Compact Solar B.V. 05.B030

Ede-Wageningen Engineering 05.A001

Air@Work 03.B010 Airview 03.C008 AIXAM MEGA NEDERLAND 06.B074 Alklima B.V. / Mitsubishi Electric Living Environment Systems 03.D024 AL-KO Luchttechniek B.V. 04.B008

BMW Story Den Bosch Test & Drive parcours BodemenergieNL 05.B010 Bosch Thermotechniek B.V. 03.D001

Anode Energie 06.A014

Bosch Thermotechniek B.V. 02.A003

ATAG Verwarming Nederland B.V. 03.A018

Bredenoord 06.D014

ATAL B.V. 03.D080

Brinck Meettechniek 06.A013

Atechpro 05.B020

Brink Climate Systems B.V. 03.E071

Autoleasewereld 06.D085

BTE 05.A001

Avf Water 03.B034

BTWteruggaafzonnepanelen.nl 05.C072

Condair B.V. 03.F023 Connekt 06.D040 Coolmark 03.E019 CSH 04.D014 Cumulus Nederland B.V. 03.B071 Daikin Nederland 03.B048 DCbrain 06.A010 De Kleijn energy consultants & engineers 02.C056 den hartog b.v. 06.C033 DMEGC 05.A062

E-Flux 06.C064 Elco Burners BV 02.A002 Electro Drive B.V. 03.F022 Electrocar BV 06.A040 Eleqtron 06.D055 Elestor B.V. 05.B030 Elestor BV 06.E011

Elka Air B.V. 04.B013 Emco Benelux BV 06.B082 E-milers.com 06.B067

Energie Theater 05.C026 Energiemissie B.V. 06.B002 ENERGIS 05.B060 Energy eXchange Enablers 06.B022 Energy Storage NL 06.D018 EnergyStock 06.E015 Enermatics, Connect with energy 05.B051 Enervalis BVBA 05.B030 Enpuls 06.D040 Entrasol Nederland B.V. 03.C007 eSightMonitoring BV 06.C002 Essent Nederland B.V. 06.D064 Essent Zakelijk 03.C061 ETHERMA Benelux B.V. 03.B039 Etricity 06.B052 E-Trucks Europe 06.B104 EUROPEAN INFRARED TECHNOLOGIES 05.B060 Evofenedex 06.D040 Exasun 05.A040 Exposanten- en netwerklounge 05.A072 F&B 05.B046

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch E N E RGY E XC H A N G E E N A B L E RS

Autonomie als nieuwe grondstof! Technisch kan alles! Wij geloven in een vrij toegankelijke en betaalbare energievoorziening, die gebaseerd is op decentrale opwek en gebruik. Digitalisering van energienetwerken speelt hierin een sleutelrol. Een toekomst die kansen biedt voor mensen, organisaties en de maatschappij op het gebied van duurzaamheid, economisch rendement en autonomie. Wij maken moeilijke dingen makkelijk. Dat doen we E N E RGY door slimme digitale oplossingen te ontwikkelen die E XC H A N G E voor iedereen toegankelijk zijn. We lopen voorop in het E N A B L E RS creëren van innovatieve samenwerkingen en trekken zo de markt vooruit. Wij bieden 2 producten. ENTRNCE is een platform voor EAN-to-EAN energietransacties. R.E.X. is een platform dat de opwek en het verbruik van flexibele apparaten balanceert en koppelt aan de energieprijs op de beurs. Wilt u meer weten over innovatieve oplossingen? Kom dan langs bij de EXE stand op de Vakbeurs Energie, en ontdek welke kansen we nu al samen op kunnen pakken!

Fortes is specialist in stadsverwarmingssystemen, AquaHeat warmte-, koude- en warmwatersystemen voor woningbouw, utiliteit, nieuwbouw en renovatie. Tevens levert Fortes energiemeters, HVAC oplossingen, persfittingsystemen en solartechniek. Op de stand tonen wij graag de nieuwste ontwikkelingen van:

HENCO Industries produceert en levert een compleet en op elkaar afgestemd assortiment van topproducten voor verwarmings-, gas- en sanitaire installaties die hun toepassing vinden in woningbouw en utiliteit. Daarnaast is er een breed assortiment voor vloerverwarmingsinstallaties.

AquaHeat Stations Warmte-units en prefab stand-alone regelende E Nonderstations. E RGY aflever- en XCWater, HANG E AquaHeatEHot warmwatersystemen E N A B L E RS van 200 t/m 5.000 liter met indirecte oplaadplatenwarmtewisselaars en regelsystemen, tot 50% energiebesparing mogelijk. Diehl Energiemeters Kingspan SOLAR, VARISOL zon thermische vacuümbuis systemen. CIMBERIO 6-weg kogelafsluiter, Frese druk gecompenseerde inregelafsluiters. VeXve (las) kogelafsluiters, hoogwaardige afsluiters voor terreinleidingsystemen.

Het hart van het uitgebreide assortiment is zonder twijfel de meerlagenbuis. Deze werd zodanig ontworpen dat ze beantwoordt aan de meest veeleisende en uiteenlopende gebruiksmogelijkheden. HENCO levert hiernaast een breed assortiment aan topproducten zoals, pers- en steekfittingen, verdelers, schroef- en knelfittingen, regelingen en gereedschappen.

Energy eXchange Enablers Stand: 06.B022 Telefoon: +31(0)88 762 54 67 E-mail: info@exe.energy Website: www. exe.energy

Fortes Import b.v. Stand: 03.D053 Telefoon: +31(0)30 293 02 36 E-mail: info@fortes-es.nl Website: www.fortes-es.nl

Henco Industries NV Stand: 03.C052 Telefoon: +32(0)14 285 660 E-mail: info@henco.be Website: www.henco.be

IsoBouw Systems ontwikkelt en vervaardigt isolatieproducten gebaseerd op airpop® (geëxpandeerd polystyreen). Het bedrijf heeft een voortdurende focus op innovatie. De isolatiesystemen kenmerken zich door een hoge kwaliteit en veel verwerkingsgemak. Dat leidt tot besparing van tijd, geld en energie.

Samen Nederland duurzaam maken? Zeker doen! Maar hoe? We laten het u graag zien op de Energievakbeurs Den Bosch. Er zijn volop redenen om ons in hal 3 op stand B029 te bezoeken. Zo zijn we al sinds 2002 marktleider in water/water warmtepompen in de nieuwbouw.

Kortom, alles om een compleet assortiment te kunnen bieden. Alle producten staan garant voor de beste kwaliteit en zijn perfect op elkaar afgestemd.

De Radiator Henrad maakt deel uit van de Stelrad Radiator Group (SRG). Met een aandeel van bijna 50% groeide SRG in 2016 voor paneelradiatoren uit tot dé marktleider in het Verenigd Koninkrijk. In tien Europese landen behoort de groep tot de top drie van grootste radiatorenproducenten. De belangrijkste radiatorenmerken binnen SRG zijn Stelrad, Henrad en Termo Teknik. Naast paneelradiatoren ontwikkelt en produceert de groep decoratieve en designradiatoren. In 2016 verkochten we maar liefst 5,5 miljoen radiatoren in Europa. SRG telt meer dan 1.000 medewerkers en vier productievestigingen. De groep investeert fors in de verdere ontwikkeling van energiezuinige en decoratieve paneelradiatoren.

Henrad NV Stand: 03.C060 Telefoon: +32(0)14 212 075 E-mail: info@henrad.eu Website: www.henrad.eu

IsoBouw toont in hal 3 o.a. het enige isolerende dakelement dat geschikt is voor de toepassing van alle typen PV-panelen. Het gepatenteerde SlimFix Solar systeem zorgt voor een waterdichte en optimaal geventileerde zonnepaneel-platform.

Het nieuwste model, de WPU 5G, is op een aantal punten nog beter dan zijn voorganger. Daarnaast hebben we een aantal oplossingen voor warm tapwater in de hoogbouw met externe warmte uit bijvoorbeeld warmtenetten. En tevens hebben we de lucht/water warmtepomplijn uitgebreid met een 5,5 kW. Komt u inspiratie bij ons opdoen? Zeker doen!

IsoBouw Systems b.v. Stand: 03.D050 Telefoon: +31(0)493 498 111 E-mail: info@isobouw.nl Website: www.isobouw.nl

Itho Daalderop Nederland Stand: 03.B029 Telefoon: +31(0)10 427 85 00 E-mail: info@ithodaalderop.nl Website: www.ithodaalderop.nl

energiegids.nl

Deelnemers Vakbeurs Energie en Ecomobiel 2018

FedEC 02.A036

Henco 03.C052

Kara Energy Systems B.V. 05.A010

Monarch Nederland B.V. 03.A007

Passiefbouwblok 03.F062

FedEC 05.C045

HoCoSto BV 06.C016

Kenter 06.A020

Moteo Nederland 06.C089

FedEC Prakijkttheater 02.C046

HomEvap 03.A040

Kia Motors NL 06.C080

MOVE 06.B068

Paviljoen alternatieve brandstoffen en waterstof 06.C033

Ferroli Nederland BV 03.B024

Hyundai Motor Netherlands b.v. 06.A054

Kieback&Peter Nederland B.V. 06.A009

MPD Groene Energie 05.A001

Iftech 04.A039

Klein Comfort Techniek B.V. 04.A013

Industrie Theater powered by Eco Steam and Heating Solutions 02.C008

Klimaatexpert.com 03.F037

fifthplay 06.B010 Flamco 03.B060 Fortes Energy Systems 03.D053 Forze 06.C033

INDUTECC Industrial Solutions 06.C010

FUSO 06.C094

Innecs Power Systems BV 02.B035

Future Fuels 06.C033 GEBO BVBA 05.B003 Gebruikersplatform Bodemenergie 05.B010 GEO Holland 03.F046 Geothermica 03.F046 Geveke Energy Services 02.C020 GMC-Instruments Nederland B.V. 06.B030 GreenMobility 06.C048 Green-pact BV 06.C016

InnoEnergy 05.B030 Installatie Totaal 03.D060 Installutions B.V. 05.A061 Inventum 03.E072 IsoBouw Systems B.V. 03.D050 Isolatiebedrijf C.J. van Waas 03.E060 Isolatiebedrijf Pluimers B.V. 03.E056 Isowit 03.E081 Itho Daalderop B.V. 03.B029

GreenWays electrische scooters 06.C068

Jaga Nederland B.V. 03.D019

Grundfos 04.C017

Jupiter Vloerverwarming 03.F046

Heliotherm 03.A012

Jupiter Vloerverwarming 03.D018

Knauf Insulation Systems Division 02.C029 KOREX Benelux B.V. 04.B002

MRC Global (Netherlands) BV 02.A025 Nathan Systems 03.C034 Nedelko B.V. 04.E001 NEHO Speciaal Techniek B.V. 05.C043

Pipelife 04.C007 PitPoint 06.C033 Platform Duurzame Biobrandstoffen 06.D040 PONAST spol. s r. o. 05.A018 PostNL 06.D040 Profloating 05.A030

KSB Nederland B.V. 03.F035

NIBE Energietechniek B.V. 03.D044

Provarmo 05.A061

KUBIE 06.C009

NOM paviljoen 03.D034

Q-roof 05.A041

Kusters Technische Handelsonderneming B.V. 03.D038

NRGTEQ BV 06.C016

Radson 03.E036

Numan & Kant B.V. 04.B015

Recoy B.V. 06.C015

NVDO 02.A035

Recticel Insulation 03.F061

Opel Nederland B.V. Test & Drive parcours

Reflex Nederland B.V. 03.C011

OPINUM 05.B060

Registratiebalie Test & Drive parcours Automotive 06.E098

Lightwell 06.D052 Lightyear 06.C052 Living Lab Smart Charging 06.D040 LKAB Minerals 06.E015 Masterwatt 03.A046 Menerga Klimaattechnologie BV 05.A008 Mileudefensie 06.D040 Mobiliteit Theater 06.D040 Mobility Media 06.D040 Monarch Nederland B.V. 02.A015

Optimile 06.D056 Optivolt Systems 06.B015 Orcon 03.D066 OSH (One Solution Holland) 04.B016 P.X.A. Nederland 03.D061 Panasonic Netherlands 03.C018

Registratiebalie Test & Drive parcours LEV 06.B083 Remeha B.V. 03.A028 Renson Ventilation 03.E016 Retrotec 03.C001 REVEB 04.E028 RIHO Climate Systems 04.C010

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch

Klein Comfort Techniek is importeur/distributeur van Danfoss warmtepompen voor de Nederlandse markt. Met onze ruime ervaring van bijna 2 decennia kunnen wij u van dienst zijn in het oplossingsgericht ontwerpen, adviseren en het meedenken van warmtepompsystemen voor de woningbouw en de utiliteitsbouw. Met een totaalpakket aan warmtepompen in de range van 4 t/m 500 kW, buffervaten, tapwatervaten en (regel)kleppen kan voor ieder project maatwerk worden geleverd. Daarnaast kunnen wij ook individuele ruimteregelingen van Danfoss leveren. Wij werken met gerenommeerde boorders voor het maken van verticale bodemwisselaars.

Nathan - driven by knowledge Van rijwoningen tot warehouses: onze producten en oplossingen vind u overal terug. Daar zijn we supertrots op. Immers, ieder gebouw dat niet meer door gas wordt verwarmd is een stap dichterbij een duurzame toekomst. Van bronboringen, advies, calculaties, tekenwerk tot aan de daadwerkelijke producten en nazorg, Nathan biedt dé totaaloplossing voor duurzame klimaattechniek, ondersteund door beursgenoteerde fabrikanten zoals Uponor en alpha innotec. Met ruim 125 collega’s in Zevenaar, ’t Harde en Zaventem (B) werken wij dagelijks aan innovatieve en baanbrekende oplossingen. Zo creëren we samen een beter klimaat!

Vaanster is in Nederland marktleider op het gebied van het leveren van duurzame warmte en koude aan particuliere en zakelijke afnemers. We verzorgen hiertoe de realisatie en exploitatie van WKO-projecten en leveren aan meer dan 10.000 particuliere afnemers dagelijks warmte en koude. Dit doen we met individuele en collectieve warmtepomp systemen. Met de aanscherping van de huidige regelgeving worden er geen nieuwbouwprojecten meer gerealiseerd die niet duurzaam zijn. We zijn klaar voor een verdere groei van onze exploitatieprojecten. Door te investeren in duurzame energietoepassingen willen we bijdragen aan de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening. Duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar.

Klein Comfort Techniek; Uw partner in Comfort. Klein Comfort Techniek b.v. Stand: 04.A013 Telefoon: +31(0)85 888 74 14 E-mail: info@kleincomforttechniek.nl Website: www.kleincomforttechniek.nl

Nathan Stand: Telefoon: E-mail: Website:

03.C034 +31(0)26 445 98 45 info@nathan.nl www.nathan.nl

Vaanster Stand: Telefoon: E-mail: Website:

03.C034 +31(0)900 822 67 837 klantenservice@vaanster.nl www.vaanster.nl

op. Natuurlijk is Isobooster ISSO-gecertificeerd, het telt dus mee voor het Energielabel. Het échte bewijs echter wordt geleverd door de energierekening. Gebruikers van Isobooster ervaren zonder uitzondering een significant lager energieverbruik. Monarch Nederland B.V., is leverancier van het complete programma op het gebied van energiebesparende maatregelen, geproduceerd door Weishaupt. Monarch is leverancier van: • Hoogrendement CV installaties in capaciteiten van 15 tot 1200kW • Warmtepompen, lucht/water, water/water, open en gesloten systeem • Zonnecollectoren • Warmwater systemen Niet alleen verkoop maar gedegen technische ondersteuning zorgen bij de binnen en buitendienst tot een passende oplossing voor vele energie besparende maatregelen. Naast een toepassing op maat geleverd, staat een service dienst, voor het inbedrijfstellen en onderhouden van de installaties. Ook op het gebied van koelen met toepassing van een warmtepomp, staat onze organisatie haar mannetje. Monarch Nederland b.v. Stand: 03.A007 Telefoon: +31(0)20 699 74 01 E-mail: info@monarch.nl Website: www.monarch.nl

Echt isoleren doe je met Isobooster. PXA Nederland levert sinds 2009 de originele Isobooster, het dunne en bijzonder effectieve reflecterende isolatiemateriaal voor ongeveer alle toepassingen: onder de vloer, in de kruipruimte, op of onder het dak, in de spouw, in de borstwering en in de voorzetwand. Optimaal isoleren met een minimum aan ruimte: dat is wat Isobooster doet. Echt isoleren doe je met Isobooster, want daarmee breng je een scheiding aan tussen warm en koud, terwijl vochtproblemen worden opgelost en warmte in de muur een andere dimensie krijgt. Comfort en lage energiekosten: dát is Isobooster Wat Isobooster doet is reflecteren of terugsturen van stralingswarmte. Alle warmte in een ruimte komt uiteindelijk terecht in vloer, wand of plafond en wordt daaruit stralingswarmte. Isobooster wordt op een zeer korte afstand achter een vlak geplaatst en reflecteert die stralingswarmte en realiseert daarmee comfort en een perfect leefklimaat in elke woning en op elk kantoor. Dat maakt Isobooster al jaren en nog steeds een innovatief product. Een belangrijk onderdeel daarvan is de bewijslast van het product. En dat is nog niet gemakkelijk. Isobooster gaat verder dan NEN voor mogelijk houdt en dat levert nog weleens discussie

Over ISOBOOSTER • isolatiefolie met een lange levensduur • condensatievrij isoleren • geluidsabsorptie 20,4 dB(A) bij 24 mm (T1) • recyclebaar • dun • gebruiksvriendelijk en duurzaam • overal te plaatsen: dak, vloer, muren en meer • geen irritatie van huid of luchtwegen • lichtgewicht (350 gr/m2 bij 24 mm T1) • 10 jaar garantie Nieuws: Isobooster hellend daksysteem, isoleren en afwerken tussen de gordingen. PXA Nederland ontvangt u graag op de beurzen: Vakbeurs Energie in Den Bosch Stand nummer 03.D061 Bouw Compleet in Hardenberg Stand nummer 139H PXA Nederland Stand: 03.D061 Telefoon: +31(0)30 666 69 63 E-mail: info@pxanederland.nl Website: www.pxanederland.nl

energiegids.nl

Deelnemers Vakbeurs Energie en Ecomobiel 2018

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland 05.C002

SPIRAX-SARCO NETHERLANDS B.V. 02.A028

Theater Warmte en Elektriciteit 05.A069

Van Blitterswijk eco-mobiliteit 06.C097

robatherm Nederland 03.A029

St. Middelkoop & Zn bv 03.D065

Thermatras BV 02.C001

Van Empel Inspecties en Advisering Van Gogh Zaal

Robot Climate 03.D047

Stelrad BV 03.C060

ThermIQ 03.B040

ROCKWOOL B.V. 03.E083

Stichting PassiefBouwen 03.F082

Thermo Air 03.E024

ROCKWOOL B.V. 03.B078

Stichting PHOE 05.D054

ThermoCard 03.B077

RVO Internationaal 02.B034

Stichting Sunflare Solarteam Drachten 06.E094

ThermoSmart 05.B030

Saia Burgess Controls 04.B010 Saint-Gobain Isover 02.C029 Seijsener 06.C058 Sensor BV 03.F026 Siemens Building Technologies 04.A039 Socomec B.V. 06.A021 Solar Magazine 05.C058 SOLIDpower GmbH 05.B044 Solned BV 05.A042 Solvis Nederland BV 05.A035 SOPREMA BV 03.C069 SpeedComfort 03.E064 Speedheat 04.D002 Spijkstaal 06.B101 Spirair Luchttechniek 03.B002

Stienen Bedrijfselektronica BV 03.B045 Stint 06.A053 Stoomplatform 02.B028

Time Shift energy storage 06.E015 Tonzon B.V. 03.F074 Top Systems B.V. 05.C064

Vandebron 06.D065

Wilo Nederland B.V. 04.A012

VIB 02.C029 VIB 03.B078 Viessmann Nederland B.V. 03.E050 Voestalpine Sadef N.V. 05.B072

Total Gas & Power Nederland 06.C021

Warmteijkcentrum 03.D073

Trend Control Systems 04.B010

Warmtepompstrategie 03.B018

Triple Solar 03.D044

Wasco 03.D008

Techneco Energiesystemen B.V. 04.C019

TROX Nederland B.V. 04.A029

Watch-E B.V. 05.B030

Tesla 06.E064

TULYP Wind 05.A054

Wattsun Pop-Up Power B.V. 05.B030

Tesla 06.E052

Twinning Energy 06.B044

Theater Binnenklimaat 03.B005

Ubbink BV 03.C024

Theater Ecomobiel 06.B097

Uniper 02.B012

Theater Energiebesparing 04.D041

Vaanster 03.C034

Theater Smart Energy 06.A001

Vaillant / AWB 03.C017 Vamat B.V. 05.B031

Wes Wood Drying & Energy Systems B.V. 05.B022

Vereniging van Zonnekracht Centrales 05.C059

STORM Eindhoven 06.E077

Theater PassiefBouwen 03.F093

Wellsun 05.A041

Western Airconditioning B.V. 03.C046

Total Energy Solutions B.V. 04.D015

Techcomlight B.V. 04.E017

Weijers Waalwijk 04.A016

Vandersanden 03.D072

Stoomplein 02.A018

Team HAN Hydromotive 06.D082

Volgroen B.V. 04.E009

Wolf Energiesystemen 04.A028 Y-Con 04.A039 Youen 05.B041 Zehnder Group Nederland B.V. 03.B005 Zero Motercycles 06.C086 ZON 05.C044 ZON Transitie Support 05.A001

Webasto 06.A041 Webeasy 04.B018 WeGo 06.B039

Dit overzicht van exposanten geeft de stand van zaken weer voor het ter perse gaan van dit nummer. Voor het meest actuele overzicht verwijzen wij u naar www.vakbeursenergie.nl

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch

OSH BV is een producten conceptleverancier op het gebied van warmte- en koudevoorzieningen. Bovendien beschikt OSH over een zeer ervaren team medewerkers die u graag van dienst zijn in uw product keuze voor een duurzame en efficiënte installatie.

Kom kennis maken met ons team en ontdek o.a. de nieuwe DIRIS A40- paneelmeter. U bent hierbij van harte uitgenodigd. Wij staan op standnr. : 06.A021

SOLIDpower is een internationaal toonaangevende producent en ontwikkelaar van brandstofcel- technologie (keramische brandstofcellen of SOFC, Solid Oxide Fuel Cells). Vanuit haar locaties in Italië, Duitsland, Zwitserland en Australië ontwikkelt, produceert en distribueert de groep brandstofcel-systemen voor duurzame stroomen warmte opwekking in woon- en bedrijfsgebouwen. Met de BlueGEN biedt SOLIDpower een elektrisch- en online gestuurde thuiscentrale, -ook wel micro-WKK; genoemd- met ‘swerelds hoogste elektrische efficiëntie! De BlueGEN bespaart daarmee ca. 4 ton CO2 per jaar ten opzichte van netstroom en maakt het o.a. mogelijk dat meer zon-PV, elektrische auto’s en warmtepompen aan het net gekoppeld kunnen worden. Tot de klantengroep van SOLIDpower behoren naast huiseigenaren, woningcorporaties en MKB bedrijven, ook netwerkbedrijven en energieleveranciers die de producten van SOLIDpower onder andere in Smart grid en ESCO projecten inzetten. Daarnaast ontwikkelt SOLIDpower SOFC-brandstofcel technologie voor andere toepassingen zoals waterstofproductie (SOE).

Socomec b.v. Stand: 06.A021 Telefoon: +31(0)30 760 09 00 E-mail: info@socomec.com Website: www.socomec.nl

SOLIDpower GmbH Stand: 05.B044 Telefoon: +49(0)2452 153 758 E-mail: info@solidpower.com Website: www.solidpower.com/en/

SOPREMA is als onafhankelijk familiebedrijf opgericht in 1908. Momenteel staat SOPREMA garant voor de productie van miljoenen vierkante meters waterdichtings- en isolatiesystemen wereldwijd. Met meer dan 7000 medewerkers, een omzet van €2.63 miljard in 2017 en actief in 90 landen is SOPREMA een veelzijdige speler. In Nederland voornamelijk bekend in de markt van waterdichting maar een verschuiving naar de functie van totaalaanbieder is zichtbaar. Onder de merknamen EFYOS (thermische isolatie) en PAVATEX (houtvezelisolatie) produceert SOPREMA, op eigen productielocaties, een uitgebreid isolatieprogramma volgens de nieuwste technologieën. Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat hoog op de ladder bij SOPREMA, ieder product wordt met zorg voor mens en milieu vervaardigd.

Speedheat is gespecialiseerd in 1 mm dunne elektrische verwarming voor zowel wand als vloer en verwarmt gebouwen duurzaam en comfortabel met elektriciteit die 100% wordt omgezet in warmte. Door de minimale opbouwhoogte - al dan niet i.c.m. isolatie - snelle reactietijd en grote flexibiliteit is het verwarmingssysteem overal toepasbaar, zowel in renovatie als nieuwbouw.

Ventilatie is onze passie.

SOPREMA b.v. Stand: 03.C069 Telefoon: +31(0)515 533 000 E-mail: info@soprema.nl Website: www.soprema.nl

Speedheat b.v. Stand: 04.D002 Telefoon: +31(0)117 401 500 E-mail: info@speedheat.nl Website: www.speedheat.nl

Wij zijn distributeur van Alfa Laval dry coolers en warmtewisselaars, geothermische en luchtwater warmtepompen van Waterkotte, afleversets van Flamco, de duurzame modulaire plug & play energie-installatie genaamd ONE en de onlangs geïntroduceerde Energiekast. Bij OSH geniet u van optimale ondersteuning als het gaat om uw vraagstuk over warmte- en koudevoorziening voor woningbouw en utiliteit. Wij denken graag met u mee, van uw aanvraag tot na de levering.

OSH b.v. Stand: Telefoon: E-mail: Website:

04.B016 +31(0)418 510 060 info@oshbv.nl www.oshbv.nl

Gespecialiseerd fabrikant van producten voor energiebeheer. Energiebeheer heeft nog nooit een zodanig prominente rol gespeeld in bedrijfsvoeringen als vandaag de dag. Energieverbruik meten, de beste tarieven krijgen, kwaliteitsbewaking, BREEAM- certificering; belangrijke factoren voor de energieprestaties van uw installatie. Socomec is specialist op het gebied van energiemeting en -monitoring in zowel ACals DC- netwerken. Met een zeer uitgebreid productenportfolio bieden wij oplossingen op maat voor o.a. industrie, netbeheer, datacenters, dataen telecom en utiliteitsbouw. Ons assortiment biedt oplossingen voor nagenoeg ieder energievraagstuk.

Met slimme (wifi)thermostaten regelt u de temperatuur per vertrek en verwarmt u snel alleen daar, waar en wanneer nodig; ook plaatselijk. Vangaslos kan met Speedheat stapsgewijs.

Wij zijn een kennis delende groothandel die u graag helpt om tot de juiste samenstelling van luchtkanalen en ventilatiecomponenten te komen. Wij werken dagelijks aan een hoge leverbetrouwbaarheid en sluiten logistiek zo nauwgezet mogelijk aan op uw projectplanning. Spirair luchttechniek, daar krijgt u lucht van!

Laat u op onze stand verrassen door de ruim 30 jaar ervaring die Speedheat te bieden heeft op het gebied van elektrisch verwarmen.

Spirair luchttechniek Stand: 03.B002 Telefoon: +31(0)33 247 48 49 E-mail: info@spirair.nl Website: www.spirair.nl

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch

Heeft u vragen? Ga naar www.total-energie.nl of neem contact met ons op: Telefonisch via 088 – 33 45 055, op werkdagen tussen 8.00 – 17.00 uur Per e-mail naar customerservice@totalgp.com Via de chat op total-energie.nl/contact

De groep investeert fors in de verdere ontwikkeling van energiezuinige en decoratieve paneelradiatoren.

Wij helpen u graag!

Stelrad b.v. Stand: 03.C060 Telefoon: +31(0)455 656 262 E-mail: info@stelrad.eu Website: www.stelrad.eu

Total Gas & Power Nederland Stand: 06.C021 Telefoon: +31(0)88 334 50 55 E-mail: customerservice@totalgp.com Website: total-energie.nl/contact

Nieuw: Ruimteregeling op IP met bluetooth smartphone bediening De nieuwe ruimteregeling (WE-IRC-IP) heeft een daisy chain IP verbinding (in-uit) waarop je 2 ruimtes op 1 ruimteregeling kunt aansluiten. Zo heb je maar de helft aan ruimteregelingen nodig om alle ruimtes individueel te kunnen instellen en bedienen. De ruimteregelingen zijn direct op te nemen in het ICT netwerk van het gebouw. Bediening via Webeasy Touch displays is standaard. Maar bediening met smartphone (IOS en Android) is optioneel ook mogelijk met een bluetooth 4 (BLE) insteekkaart. Dan kunnen er ook draadloze ruimtetemperatuur- CO2- en RV sensoren aangesloten worden op de ruimteregeling.

Als expert op het gebied van binnenklimaat biedt WOLF energiebesparende klimaatoplossingen op het gebied van luchtbehandeling, ventilatie, verwarming en koeling. Met de luchtbehandelingstoepassingen is WOLF marktleider in Europa. Voor de verwarmingsmarkt biedt WOLF een breed assortiment van onder andere zonnecollectoren, woonhuisventilatie-units en warmtepompen. De producten van WOLF kunnen afzonderlijk worden toegepast, maar bieden als totaalsysteem verregaande voordelen. De WOLF systeemwereld biedt voor iedereen comfort en een optimaal binnenklimaat. Door toepassing van de modernste regelcomponenten van WOLF worden een optimale energiebenutting en efficiëntie gewaarborgd.

Meer weten? Kom naar de Vakbeurs Energie en bezoek ons in Hal 4, stand B.018

Webeasy b.v. Stand: 04.B018 Telefoon: +31(0)184 433 939 E-mail: info@webeasy.nl Website: www.webeasy.nl

Hoge kwaliteit en een compleet programma van producten en systeemoplossingen, toegewijd personeel en een klantgerichte service: Dat is de meerwaarde van WOLF! WOLF Energiesystemen b.v. Stand: 04.A028 Telefoon: +31(0)38 333 50 86 E-mail: info@wolf-energiesystemen.nl Website: www.wolf.eu

Bezoek Wasco op de Vakbeurs Energie. Op hét platform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing vindt u Wasco op standnr. 03.D008. Bij Wasco kunt u terecht voor advies en engineering, innovatieve systeemoplossingen en energieverbetervoorstellen. Wij adviseren u graag over: Maatwerkoplossingen voor klimaatinstallaties (verwarmen, koelen en ventilatie), Solar oplossingen en regelingen. Installatie-ontwerp voor woningbouw, utiliteit, hotel, werkplaats, recreatie etc. • Renovatie van bestaande systemen met energiezuinige oplossingen, keuzemogelijkheden uit diverse energiepakketten. • WasCollege: binnenkort starten er in het Wasco • Energie Centrum in Twello drie nieuwe opleidingen: - ISSO 72 (grondgebonden warmtepompen) - ISSO 98 (lucht-water warmtepompen) - OK CV (cv-ketels) Graag tot ziens! Wasco Stand: Telefoon: E-mail: Website:

03.D008 +31(0)88 099 51 00 info@wasco.nl www.wasco.nl

brabanthallen Den bosch

In tien Europese landen behoort de groep tot de top drie van grootste radiatorenproducenten. De belangrijkste radiatorenmerken binnen SRG zijn Stelrad, Henrad en Termo Teknik. Naast paneelradiatoren ontwikkelt en produceert de groep decoratieve en designradiatoren. In 2016 verkochten we maar liefst 5,5 miljoen radiatoren in Europa. SRG telt meer dan 1.000 medewerkers en vier productievestigingen.

Total Gas & Power Nederland De huidige energiemarkt is in beweging. Als nieuwe speler levert Total Gas & Power niet alleen betaalbare energieoplossingen voor de zakelijke markt, wij zetten onze uitgebreide internationale expertise ook in om u te helpen met uw energievraagstukken.

9-11 oktober 2018

Stelrad maakt deel uit van de Stelrad Radiator Group (SRG). Met een aandeel van bijna 50% groeide SRG in 2016 voor paneelradiatoren uit tot dé marktleider in het Verenigd Koninkrijk.

De volgenDe stanDhouDers begroeten u graag

9-11 oktober 2018 brabanthallen Den bosch

Specialist en leverancier op het gebied van meerdere soorten brandersystemen van 45 kW tot 45.000 kW Standaard branders voor conventionele toepassingen En op klant specificatie gebouwde • industriebranders • Gas branders • Olie branders • Combinatie branders • Premix branders • Atmosferische branders

Eco Steam and Heating Solutions levert al meerdere decennia stoom- en warm water installaties voor onder andere de industrie en stadsverwarmingsprojecten. Voor projecten waar een tijdelijke oplossing nodig is, kan Eco in dat geval putten uit een verhuurbestand met meer dan 380 verhuurbare units, welke zowel in Nederland als in de rest van Europa geplaatst kunnen worden.

Vanuit de industrie komt steeds meer de vraag naar voren of de bestaande brander geschikt is voor Hgas of het nieuwe H+ gas en wat de gevolgen zijn van een variërende Wobbeindex op de bestaande brander en het proces. Daarbij komt dat vanuit de behoefte aan CO2 reductie, de afweging steeds bewuster wordt gemaakt om alternatieven brandstoffen in te zetten, zoals biogas, waterstof, pyrolyseolie of in het bedrijf opgewerkte rest- of afvalproducten.

Universele brander- en ketelservice volgens Certificatieregeling

Maar ook voor permanente situaties kan Eco de juiste oplossing bieden. Als vertegenwoordiger van Bosch Industrial Boilers levert Eco het gehele productassortiment aan stoom-, warmwater- en heetwaterketels van Bosch. En daarnaast uiteraard ook alle andere componenten die nodig zijn om de installatie zo optimaal en efficiënt mogelijk te laten functioneren.

Dreizler Benelux b.v. Stand: 02.C028 Telefoon: +31(0)73 657 65 85 E-mail: info@dreizler.nl Website: www.dreizler.nl

Eco Steam and Heating Solutions Stand: 02.A008 Telefoon: +31(0)13 583 94 40 E-mail: info@eco-steamandheating.com Website: www.eco-steamandheating.com

Elco Burners Stand: 02.A002 Telefoon: +31(0)88 695 73 11 E-mail: info@elco.nl Website: www.elco.nl

Inzicht in uw persluchtverbruik begint met een energiescan Perslucht is onmisbaar in tal van productieprocessen. Maar het is ook een kostbare energiedrager. Maar liefst 70% van de exploitatiekosten van een persluchtinstallatie gaat op aan energieverbruik, waarvan 10 tot 25% verloren gaat! Toch krijgt dit niet altijd de aandacht die het wel verdient. Jammer, want de ervaring leert dat er bij veel persluchtinstallaties, met klein en groot vermogen, forse besparingen te realiseren zijn. En dikwijls met relatief kleine aanpassingen.

Monarch Nederland B.V. Al meer dan 66 jaar vertegenwoordiger van Weishaupt brander techniek.

Veel bedrijven die stoom gebruiken kennen het fenomeen van stoompluimen. Vaak wordt deze stoom via een leiding naar de atmosfeer afgevoerd. Deze stoom ontstaat door lekke stoomappendages (o.a. condenspotten) of door her-verdamping (flash stoom).

Het startpunt van energiebesparing op perslucht begint met inzicht in het persluchtverbruik. En daar kan Geveke Energy Services - onafhankelijk specialist in optimalisatie van alle merken persluchtinstallaties – u bij helpen. Tijdens Industrial Heat & Power biedt Geveke u een gratis energiescan aan, zodat u weet waar uw potentiële besparingsmogelijkheden liggen. Geveke Energy Services Stand: 02.C020 Telefoon: +31(0)20 582 91 11 E-mail: info@geveke.com Website: www.geveke.com

Weishaupt gas en olie brander installaties zijn leverbaar in een capaciteit van 50kW tot 25.000kW De service dienst staat centraal in het onderhouden, oplossen van storingen en bepaalt mede hierdoor de levensduur van de brander installaties. Weishaupt is de grootste producent van industriële branders, en op vele vlakken en meerdere doeleinden toepasbaar, waardoor Monarch Nederland een breed afzet gebied bestrijkt, en een scala aan diversiteit aanbied. Jarenlange ervaring, kennis en inzicht, zorgen voor een gedegen invulling van uitdaging tot oplossing. Een team van technisch specialisten, binnendienst, planning en verkoopbuitendienst liggen hier aan ten grondslag. Monarch Nederland b.v. Stand: 02.A015 Telefoon: +31(0)20 699 74 01 E-mail: info@monarch.nl Website: www.monarch.nl

Wilt u weten of dit ook voor uw installatie van toepassing is en wat de mogelijkheden zijn? Kom dan gerust op onze stand voor een heerlijke kop koffie en het bespreken van uw mogelijkheden (hal 2 stand A002).

Deze stoompluimen lijken onbelangrijk en ongevaarlijk, maar vanuit energetisch oogpunt, bevatten ze een aanzienlijke hoeveelheid potentieel herbruikbare energie. De mogelijkheden om tot besparen zijn aanzienlijk (gemiddeld 5 tot 75k €/jaar). De EVC (Stoom Vent Condensor) is een unieke, hoog efficiënte warmtewisselaar, specifiek ontworpen voor energierecuperatie, om het rendement van uw stoominstallatie te verbeteren, de energiefactuur te verlagen en de CO2 –uitstoot te verminderen.

Spirax-Sarco Netherlands b.v. Stand: 02.A028 Telefoon: +32(0)9 244 67 10 E-mail: info@be.spiraxsarco.com Website: www.spiraxsarco.com

www.industrialheatandpower.nl

Samen werken in Transitie

Stoomplatform

Overzicht activiteiten

Industrial Morning

Tussenstand klimaatbeleid van sectortafel Industrie

FedEC werkgroep industrie: energie besparen is kortste weg

Industrial Heat & Power: overzicht

energiegids.nl

Industrial Heat & Power 2018 Samen werken in Transitie

De industrie staat voor forse uitdagingen op het gebied van industriële energievoorziening. Vandaar dat de industrie een eigen beursplatform heeft gekregen, naast Vakbeurs Energie: Industrial Heat & Power. Op de beursvloer en tijdens seminars – zoals de altijd druk bezochte Industrial Morning, ingevuld in samenwerking met VNCI op woensdag 10 oktober – worden de uitdagingen waarvoor de industrie staat nader belicht en worden er oplossingen aangedragen. Ook is er weer extra aandacht voor onderwerpen als stoominstallaties, koelen vriestechniek, WKK en elektra-installaties, aandrijftechniek en perslucht, gebouwen procestechniek en monitoring en advies.

Niet alleen de gebouwde omgeving staat voor een grote uitdaging, maar ook de industrie. De Nederlandse industrie is goed voor circa 40% van het totale energieverbruik in Nederland. In het Energieakkoord, dat in 2013 door de overheid, sociale partners en milieuorganisaties werd gesloten, zijn maatregelen afgesproken die in 2020 in totaal een besparing van 100 PJ moeten opleveren, een hoeveelheid die gelijk staat aan het verbruik van 1,5 miljoen huishoudens in Nederland. De energie-intensieve industrie, waar onder meer de raffinaderijen, chemische fabrieken en de metaalsector vallen, heeft in 2017 nog een akkoord gesloten dat zal leiden tot een extra energiebesparing van 9 petajoule (PJ) in 2020. Dat is een hoeveelheid die gelijk staat aan het energieverbruik van 135.000 huishoudens. Daarmee voldoet de energie-intensieve

industrie aan de verplichting die zij zichzelf had opgelegd in het Energieakkoord uit 2013. De energiebesparing mag van de minister niet ten koste gaan van een eerdere afspraak waarin de sector vrijwillig heeft toegezegd in de periode 2017-2020 22 PJ aan energie te besparen. In Nederland hebben industriële sectoren en overheid ook convenanten afgesloten gericht op het verbeteren van de energie-efficiëntie. Ruim 1.000 bedrijven uit 37 sectoren werken aan energiebesparing en CO2-reductie voor 2020. Dit doen zij in het kader van het convenant Meerjarenafspraken Energie efficiëntie (MJA3/MEE) en het Energieakkoord. In beide convenanten, die een looptijd hebben tot 2020, committeren bedrijven zich aan het opstellen en uitvoeren van een energie-efficiëntieplan en het nemen van maatregelen met een terugverdientijd kleiner of gelijk aan vijf jaar. Gezien al deze forse uitdagingen heeft de industriële energievoorziening een eigen beursplatform gekregen, naast Vakbeurs Energie: Industrial Heat & Power.

Terugdringing CO2-uitstoot

Naast het terugdringen van het energieverbruik, is er ook de uitdaging om de CO2-uitstoot sterk te verminderen. Nederland moet in 2030 haar uitstoot van broeikasgassen hebben gereduceerd met minimaal 49%. Het aandeel van de industrie in de totale landelijke CO2-uitstoot is momenteel ruim 40%, waarvan meer dan driekwart afkomstig van de zware industrie. De sector staat dus voor een opgave. Maar die levert ook kansen op. “De technologie die de energietransitie mogelijk maakt, is een economische groeimotor. Wij zetten ons in voor een samenhangend en ambitieus industrie- en energiebeleid. Door de energietransitie bewust te versnellen, kan Neder-

energiegids.nl

Industrial Heat & Power: overzicht

Stoomplatform Ook dit jaar staat de vereniging Stoomplatform met een eigen stand op Industrial Heat & Power. U vindt de stand op het stoomplein. Een feit is dat het aanbod van kennis over stoomsystemen in Nederland nog maar beperkt beschikbaar is, terwijl in de industrie stoom nog steeds één van de belangrijkste energiedragers is. Vele branches in de industrie, zoals de voedingsmiddelen, chemisch- en petrochemische industrie, maken nog veelvuldig gebruik van stoom.

land een internationale koppositie innemen als pionier en exporteur van technologische innovatie”, aldus Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink, voorzitter van de FME en ambassadeur van de beurs. “Bovendien is”, aldus minister van EZ en Klimaat Eric Wiebes, “in de industrie sprake van een groot technisch reductiepotentieel, dat tegen relatief lage kosten kan worden benut. Er is dus veel dat al gedaan kan worden zónder hoge kosten.”

Thema’s De thema’s op de beursvloer zijn: • Stoominstallaties • Koel- en vriestechniek • WKK- en elektra-installaties • Aandrijftechniek en perslucht • Gebouw- en procestechniek • Monitoring en advies

Praktisch Industrial Heat & Power 2018: 9, 10 en 11 oktober 2018 Locatie: Brabanthallen, Diezekade 2, 5222 AK ‘s-Hertogenbosch Openingstijden: 10.00-17.00 uur Zie voor meer informatie www.industrialheatandpower.nl

Het Stoomplatform is een vereniging en heeft als doel om vraag en aanbod van kennis van stoomtechniek samen te brengen. Het Stoomplatform fungeert als kenniscentrum en brengt informatie-uitwisseling tussen leden tot stand. Kennisuitwisseling vindt plaats via publicaties op de website, in vakbladen en via studiebijeenkomsten. Tevens worden initiatieven ontwikkeld om aan de kennisbehoefte en systeemoptimalisatie tegemoet te komen. Kennis van stoomsystemen bevordert de veiligheid, systeemefficiëntie en energiebesparing. Daarnaast kan het Stoomplatform optreden als branchevertegenwoordiger en dienen als overlegorgaan. Het Stoomplatform is een onafhankelijke branchevereniging. Bij de uitvoering van alle handelingen die door of namens het Stoomplatform worden verricht, wordt te allen tijde volledige onafhankelijkheid óf transparantie in acht genomen. Dit betekent dat er geen commerciële belangen worden gediend van de bestuursleden en leden. Certificatie Enkele jaren geleden is het Stoomplatform, in overleg en samenspraak met de opleiders in stoomtechniek, gestart met de procedure voor het certificeren van opleidingen in stoomtechniek met als resultaat het VPS-certificaat (Vakbekwaam Persoon Stoominstallaties). Naast de theorie wordt aandacht besteed aan de praktische kanten van het stoombedrijf vooral in het kader van veiligheid en procesefficiëntie. Inmiddels zijn de volgende VPS-certificeringsmodules beschikbaar; stoomopwekking cilindrische ketels, stoomopwekking waterpijpketels en stoom verbruik (t.b.v. het stoomdistributienet) beschikbaar. Op donderdag 11 oktober staat het Stoomplatform ook met een seminar op de Beurs, genaamd ‘Nieuwe ontwikkelingen in (bio) stoom voor de industrie’. Het seminar vindt plaats van 10:30 – 12:15 uur. Locatie: Industrie Theater. U kunt vragen te stellen over stoomtechniek, veilig werken, energiebesparings-mogelijkheden, systeemefficiëntie en het VPS-certificeringsprogramma aan de specialisten op dit vakgebied. Tevens kan men zich aanmelden voor het lidmaatschap van de vereniging. Bent u geïnteresseerd in de studiedagen? De eerstvolgende studiedag wordt georganiseerd op 15 november 2018. Het accent zal liggen op het beheer van stoominstallaties. Voor deelname aan de studiedag kunt u zich aanmelden op de stand. Op de website kunt u alles nalezen en kunt u ook het volledige programma vinden. Stoomplatform Stand 02.B028 www.stoomplatform.nl

Industrial Heat + Power: programma

energiegids.nl

Activiteiten Industrial Heat + Power 2018 Dinsdag 9 oktober Industrie Theater ‘Blij met Trump’, column en bijdrage over o.a. Emission Trading Systems Waar: Industrie Theater, Hal 3 Wanneer: Dinsdag 10 oktober 2018, 11.00 - 12.00 uur

Lezing Eco Steam and Heating Solutions: Waterstof als brandstof?

Wat: De energietransitie is in de industrie een actueel thema waarbij al snel de vraag rijst hoe we stoom gaan opwekken zonder aardgas. Waterstof wordt dan gezien als een van de mogelijke kanshebbers als alternatief voor aardgas. In deze presentatie ‘Waterstof als brandstof?’ gaat Eco in op de eigenschappen van deze mogelijke brandstof in vergelijking tot aardgas. Wat zijn de aandachtspunten voor de ketel, de brander en het ketelhuis als waterstof zijn toepassing vindt? Wie: Ralf Groenewald, Sales Engineer, Eco Steam and Heating Solutions

Toepasbaarheid van restwarmte t.b.v. de warmtetransitie Waar: Industrie Theater

Waar: Industrie Theater

Wanneer: Dinsdag 10 oktober 2018, 13.30 – 14.30 uur

Wanneer: Dagelijks van 12.30 tot 13.00 uur

Wie: Martijn van Lier en Peter-Paul Smoor

Seminar Industriële Elektrificatie Waar: Industrie Theater Wanneer: Dinsdag 9 oktober, 15.00 – 16.30 uur Wie: Hans van der Spek MMO, Programma directeur Cleantech, Manager Cluster Energy Programma: • 15.00: Introductie. Toelichting Industriële Elektrificatie – waar staan we? • 15.30: Fieldlab Industriële Elektrificatie (TNO, FME, Deltalinqs). Door: Hans van der Spek, Programma directeur Cleantech, Manager Cluster Energy, FME • 16.00: Een voorbeeld uit de praktijk

Het Industrie Theater is dit jaar powered by:

energiegids.nl

Industrial Heat + Power: programma

Industrial Morning Op woensdag 10 oktober vindt Industrial Morning 2018 plaats, met als thema: Energietransitie chemische industrie. Het congres vindt plaats in het Industrie Theater in Hal 2 en duurt van 10:30 uur tot 12:00 uur. Nederland staat aan de vooravond van een giga operatie voor de energietransitie. Eén van de sectoren die dit onderwerp heeft omarmd en ermee voortvarend aan de slag is gegaan is de chemische industrie. De VNCI is druk bezig met het invullen van de plannen van de Routekaart 2050. De bezoeker krijgt hier top-lezingen te horen van specialisten over de plannen en de innovaties in de praktijk. Belangrijke partijen die hierbij betrokken zijn, zoals ISPT en PINNL, geven de laatste stand van zaken. Het programma is met zorg samengesteld door de VNCI.

Programma • 10.30: Welkom door de dagvoorzitter. • 10.35: ‘Chemistry for climate’ (filmpje) en energietransitie boodschappen industrie. Door: Martijn Broekhof, Hoofd Energie en Klimaat, VNCI. • 10.45: Energietransitie chemische industrie in een groter perspectief, kans en uitdagingen. Hoe gaat de topsector chemie aan de slag met de verschillende innovatieprogramma’s uit de Routekaart 2050. Missiegedreven innovatieprogramma’s en regionale investeringsagenda’s. Door: prof. dr. E. (Emmo) Meijer, boegbeeld topsector chemie. • 11.00: Ontwikkelingen energietransitie procesindustrie (PNNNL). Henk Akse of collega, Netwerk Procesintensificatie (PINNL). • 11.15: ISPT ontwikkelingen in samenwerking met de bedrijven van vijf innovaties: - Circulaire koolstof - De kracht van ammoniak - Circulaire warmte

- Bio-afbreekbare materialen en wet & regelgeving - Energie-arm papier • 11.30: Vertaling naar regionale investeringsagenda’s. • 11.45: Debat met stellingen. • 12.00: Afsluiting.

Industrial Heat + Power: programma

Woensdag 10 oktober Lezing Eco Steam and Heating Solutions: Integration of sustainable energy solutions in Brown field projects Waar: Industrie Theater Wanneer: Woensdag 10 oktober, 12.30 - 13.00 uur Wat: Integration of sustainable energy solutions in Brown field projects. Door: Pim Hogerheijde, Lamb Weston / Meijer

van de zon, wind, water of uit de grond. In de route naar CO2-neutraliteit staat u voor vele keuzes, welke zijn de juiste voor uw bedrijfsprocessen? Onder leiding van dagvoorzitter Hans Grünfeld, algemeen directeur van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW), delen vier industriële bedrijven hun reis naar CO2-neutraliteit. Inclusief de uitdagingen, hindernissen, successen en valkuilen. BlueTerra Energy Consultants hoopt u hiermee te inspireren in het kiezen van de juiste route naar verduurzaming. Uiteraard is er voldoende tijd beschikbaar om uw uitdagingen te bespreken met de bedrijven die u voor gingen in reis naar CO2-neutraliteit.

Donderdag 11 oktober

Lezing Eco Steam and Heating Solutions: Waterstof als brandstof?

Mini-congres: Nieuwe ontwikkelingen in (bio) stoom voor de industrie

Waar: Industrie Theater

Wanneer: Woensdag 10 oktober 2018, 13.00 - 13.30 uur

Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 10.30 - 12.15 uur

Wat: Waterstof als brandstof? Door: Ralf Groenewald, Eco Steam and Heating Solutions

Wat: Kyoto Protocol, Energieakkoord, Klimaatakkoord van Parijs en overheidsbeleid inzake energiebesparing, reductie van CO2-uitstoot en het sterk terugdringen van de industriële aardgasverbruik: in dit speelveld worden tijdens deze studiedag alle aspecten en alternatieven van het opwekken van stoom zonder het gebruik van aardgas nader bekeken. Alternatieve energiebronnen voor aardgas zijn niet alleen interessant, maar zelfs noodzakelijk. Het Stoomplatform organiseert op de Vakbeurs Energie een korte samenvatting van de eerder verzorgde studiedag in mei waarin de technische (on)mogelijkheden en ondersteuningsmaatregelen van de overheid zijn besproken naast de visie van onze overheid. ‘Hoe gaan we de Nederlandse industrie begeleiden in de omschakeling van aardgas naar alternatieve energiebronnen voor energie- en stoomopwekking.’ Veel biomassaprojecten zijn reeds succesvol operationeel en worden door de diverse sprekers gepresenteerd. Tevens zal de nieuwe biomassa WKK installatie van Brouwer in Balkbrug aan de orde komen. In deze installatie wordt snoeihout omgezet in groene stoom. Een deel van de opgewekte stoom wordt aan

CO2-neutrale koplopers aan het woord: geen woorden, maar daden Waar: Industrie Theater Wanneer: Woensdag 10 oktober, 14.00 - 16.30 uur Wie: Onder andere sprekers van Teijin Aramid, Corbion, Dumocom en de Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie zullen hun route naar energieneutraliteit met u delen. Wat: De route naar verduurzaming is zowel inspirerend als complex. Het wemelt van de vaktermen: aardgasloos, G-gas versus H-gas, biomassa, groen gas, CCS, energie

energiegids.nl

de buurman Friesland Campina geleverd. Nederland zal de komende jaren van het gas af gaan. Voor de industrie betekent dit dat het laag calorische gas zal worden vervangen door het hoog calorische gas. Dit vergt allerlei aanpassingen zoals bij stoom de gebruikte branders. Monarch heeft daar een goed oplossing voor en zal hier verder op in gaan. Programma • Introductie ‘Op stoom met het klimaatakkoord’ - Dagdeelvoorzitter Berry van Nunen, voorzitter Stoomplatform. • Alternatieve (bio)brandstoffen voor stoom - Kees de Greef, secretaris Stoomplatform. • Industriële brander ontwikkelingen voor hoog calorisch gas - Wim Cardol, bestuurslid Stoomplatform. • Het belang van verduurzamen, praktijkvoorbeelden en subsidiemogelijkheden en duurzaamheid aantonen- Sander Peeters en Joyce de Wit, RVO, Team Duurzame Energie Grootschalig.

Lezing Eco Steam and Heating Solutions: Waterstof als brandstof? Waar: Industrie Theater Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 12.30 - 13.00 uur Wat: Waterstof als brandstof? Door: Ralf Groenewald, Eco Steam and Heating Solutions

Seminar koudetechniek Waar: Industrie Theater Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 13.30 - 14.30 uur

Seminar Industriële warmtepompen Waar: Industrie Theater Wanneer: Donderdag 11 oktober 2018, 13.30 - 14.30 uur

energiegids.nl

Industrial Heat + Power: programma

Een selectie uit de workshops Dinsdag 9 oktober Tijd

Titel

Locatie

10.45 - 11.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Opbrengst van een warmtestudie

FedEC Praktijktheater

11.30 - 12.00

Bilfinger Tebodin: Mogelijkheden en voorbeelden van CO2-afvang

FedEC Praktijktheater

14.15 - 14.45

Bilfinger Tebodin: Benutting van restwarmte, wat biedt het? Een paar praktijkvoorbeelden

FedEC Praktijktheater

14.45 - 15.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Elektrificatie van een industrieel proces

FedEC Praktijktheater

15.30 - 16.00

KWA: Smart Industrie 4.0 in de Energietransitie

FedEC Praktijktheater

Woensdag 10 oktober 10.45 - 11.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Opbrengst van een warmtestudio

FedEC Praktijktheater

11.30 - 12.00

Bilfinger Tebodin: Mogelijkheden en voorbeelden van CO2-afvang

FedEC Praktijktheater

13.30 - 14.00

Croon Wolter Dros: Energietransitie in de industrie, onze rol als technisch dienstverlener

FedEC Praktijktheater

14.15 - 14.45

Bilfinger Tebodin: Benutting van restwarmte, wat biedt het? Een paar praktijkvoorbeelden

FedEC Praktijktheater

14.45 - 15.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Elektrificatie van een industrieel proces

FedEC Praktijktheater

15.30 - 16.00

CCS: De Groene Fabriek

FedEC Praktijktheater

Donderdag 11 oktober 10.45 - 11.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Opbrengst van een warmtestudie

FedEC Praktijktheater

11.30 - 12.00

Bilfinger Tebodin: Mogelijkheden en voorbeelden van CO2-afvang

FedEC Praktijktheater

12.45 - 13.15

Epro Consult: De route naar een circulair proces in de MVO-sector

FedEC Praktijktheater

14.15 - 14.45

Bilfinger Tebodin: Benutting van restwarmte, wat biedt het? Een paar praktijkvoorbeelden

FedEC Praktijktheater

14.45 - 15.15

De Kleijn Energy Consultants and Engineers: Elektrificatie van een industrieel proces

FedEC Praktijktheater

Vakbeurs Energie: interview

energiegids.nl

“De kortste weg naar emissiereductie is energiebesparing” Terwijl de sectortafel Industrie inhoud probeert te geven aan een industrietransitie, blijven individuele bedrijven op hun handen zitten. Teveel onzekerheden vormen geen basis voor grote stappen en serieuze investeringen. “De ontwikkelde routekaarten per sector zijn te globaal en te politiek”, zegt Jan Grift van de FedEC werkgroep Industrie. “Je moet kijken naar individuele bedrijven en naar hun omgeving en de samenwerking zoeken. Dan pas krijg je zicht op waar we het nu eigenlijk over hebben.” De opgave in het klimaatakkoord verlangt versnelde elektrificatie en het verduurzamen van het energiegebruik, bijvoorbeeld door de inzet van waterstof. Is bij de planvorming wel voldoende aandacht voor energie-efficiëntie? “Mijn antwoord is: nee. De industrie rekent in het algemeen met terugverdientijden van drie jaar of minder. De beschikbaarheid van kapitaal is beperkt en investeringsdoelen zijn concurrerend met elkaar. Dat is het tweede punt en het derde, een heel belangrijk punt dat ook de overheid wel vergeet, er is onvoldoende mankracht. Als je projecten van de grond wil krijgen kan dat niet door derden gedaan worden. Daar heb je het bedrijf zelf bij nodig. Maar al jarenlang is op stafafdelingen bezuinigd.”

Jan Grift

Tekst: Siebe Schootstra

Eind januari viel de brief van minister Eric Wiebes op het directiebureau van grote bedrijven. De boodschap: het versneld uitfaseren van laagcalorisch aardgas in de industrie. “Dat heeft veel losgemaakt in de sector, het idee dat de energievoorziening niet zo zeker is als wij altijd gedacht hebben. Dat is positief.” Jan Grift, in het dagelijks leven managing consultant bij Blue Terra Energy Experts, bekijkt de noodzakelijke transitie naar een klimaatneutrale industrie op pragmatische wijze. “Die brief is een startpunt, maar had wel meer richting mogen geven, om zekerheid te bieden aan bedrijven. Als je duidelijk stelt: dit worden de spelregels, dit worden de minimum tarieven voor energiebelasting, voor emissies, dan kun je vragen ‘beste bedrijven, verzin een list’.

Maar energiebesparing is, zeker bij toenemende kosten, toch altijd rendabel? “De vraag of en wanneer een project rendabel is vind ik een verkeerde vraagstelling. In de transitie die we voorstaan moet de vraag zijn hoe we tegen de laagste kosten CO2-neutraal kunnen worden. Daar kun je een plan voor maken en dan blijkt dat er een onrendabele top ontstaat en dan komt de vraag hoe je dat gaat financieren. Met de beschikbare technieken is een emissiereductie van 50% al haalbaar. Dat gaat geld kosten en dan ontstaat gelijk de vraag, wat gaat energie ons in de toekomst kosten. Dat is totaal onzeker. Bedrijven houden niet van onzekerheden en investeringen waar onzekerheden aan kleven worden dan ook niet gedaan.” Toch wordt jaar op jaar de energie efficiëntie verbeterd. “Dat is zo en er wordt bij investeringen ook goed gekeken naar de beste beschikbare technieken, maar de reflexen liggen nog steeds in korte terugverdientijden. Twee procent besparing halen de bedrijven. Dan praat ik niet over de zware industrie, maar het segment daaronder. Twee procent is niet ambitieus. Als je de terugverdientijd oprekt komt een hele stroom aan projecten binnen bereik. Natuurlijk zijn er bedrijven waar dat lukt. Maar dat zijn bedrijven die echt ervoor willen gaan. Die kijken dan ook naar de non-energy benefits. Wat bespaart het op onderhoud, wat doet het voor de productiecapaciteit. Volgens studies zijn deze voordelen meer dan twee keer zoveel waard als de energiebesparing. Dus met een positieve grondhouding zijn veel meer projecten te realiseren.”

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: interview

Dit suggereert een nog onbenut enorm besparingspotentieel. “Bedrijven hebben in feite geen aardgas nodig om processen op gang te houden. We hebben geen energieprobleem, maar een exergieprobleem; we moeten de temperatuurverliezen in processen compenseren. Dat kan ook via warmtepompen en damp recompressie. Er zijn nog zoveel schoorstenen waar nog geen warmtewisselaars in staan. Afhankelijk van het type industrie is daar zomaar 30 tot 50 procent besparing mogelijk.” “Neem de restwarmte van condensors van koelmachines. Die kun je oppeppen naar een hoger niveau zodat je daar heet water mee kunt maken. Dat levert een besparing. Mocht je die warmte zelf niet kunnen gebruiken, dan kun je het uitwisselen met je omgeving. Daar liggen technisch gezien enorme kansen, met de uitwisseling van restwarmte. Al ligt daar de uitdaging van de benodigde infrastructuur. Voor elektriciteitsnetten zijn de kosten gesocialiseerd, maar bij warmtenetten is dat nog niet het geval. Als die kosten op de bedrijven afgewenteld worden, dan komt het er niet.” Dat klinkt als een gevaar. De industrie wil en kan, maar is afhankelijk van een duurzame elektriciteitsvoorziening en een infrastructuur waar de bedrijven zelf niet in kunnen voorzien. “Dat moet veel meer geformaliseerd worden. De kosten komen nu nog op het conto van het bedrijf dat CO2-neutraal wil worden. Heb je vanwege elektrificatie een grote aansluiting nodig dan praat je over tonnen. Wil je industrie aan een warmtenet hangen, dan mag je afvragen hoe lang die industrie bestaat. Je kunt dit soort risico’s niet toerekenen aan een project van een bedrijf, want dan wordt het veel te duur. Daarvoor kun je een risicofonds instellen, waarvan je de kosten socialiseert en afwentelt op alle gebruikers. Dan zijn de kosten behapbaar.” “Dat de transitie geld gaat kosten is voor iedereen duidelijk. Zolang de kosten voor fossiele brandstoffen nog zo laag zijn kan dit niet uit. Gezien het maatschappelijk belang zullen deze kosten daarom gesocialiseerd moeten worden. Hetzelfde geldt voor de kosten voor infrastructuur, zoals versterking van het elektriciteitsnet voor bijvoorbeeld warmtepompen. Op dit moment komen deze kosten voor rekening van het bedrijf, waardoor slimme elektrificatie nauwelijks van de grond komt. Er is momenteel geen referentie case te berekenen, omdat al deze factoren nog in mist gehuld zijn. Internationaal opererende bedrijven kunnen hun aandeelhouders niet van de noodzaak voor verduurzaming overtuigen, omdat de kosten van de referentie case ‘business als usual’ niet bekend zijn.” Als u het zo schetst word je daar wel een beetje somber van. Nee, dat hoeft niet. Ik denk dat de kentering wel gaat komen. Kijk, het is een enorme kans voor de industrie. We hebben als nadeel dat we al aan het aardgas zitten. We kunnen dus niet, zoals Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, extra aardgas inzetten om de CO2-uitstoot te verlagen. Je kunt dit als bedreiging zien, maar ook als kans. Door slimme elektrificatie, warmtepompen, kringlopen sluiten zowel voor energie als voor grondstoffen, warmtestromen. We kunnen super goede fabrieken neerzetten met de kennis

die er nu is. Voor innovaties die opgestart worden duurt het nog jaren voordat deze geïmplementeerd kunnen worden. Laten we dus vooral kijken wat we kunnen met de huidig beschikbare technologie. Daar kunnen we al een heel eind mee komen.”

Foto: AERspire solar

InnoEnergy at the Vakbeurs Energie InnoEnergy is the innovation engine for sustainable energy across Europe. With our network of partners, we build connections across Europe, bringing together inventors and industry, graduates and employers, researchers and entrepreneurs, businesses and markets. We are proud to present this year 8 of our innovative ventures in the Benelux at Vakbeurs Energie. Visit our booth 05.B030 to discover how these ventures could make an impact on the energy transition and on your business!

InnoEnergy Kennispoort 6th floor John F. Kennedylaan 2 5612 AB Eindhoven The Netherlands info@innoenergy.com

Visit our booth 05.B030

www.innoenergy.com

energiegids.nl

Industrial Heat and Power: interview

Tussenstand klimaatbeleid van de sectortafel Industrie ‘Samen naar een klimaatneutrale, circulaire industrie met een florerende toekomst’. Dit is de openingszin van het stevige werkdocument van de sectortafel industrie, als bijdrage aan het Klimaatakkoord op hoofdlijnen. Manon Janssen, voorzitter van de industrietafel, CEO van Ecorys én ambassadeur van de Vakbeurs Energie: “De industrie werkt voor een internationale markt, dat maakt de opgave extra lastig.” Tekst: Siebe Schootstra

Manon Janssen

De opdracht voor de industrietafel is complex en op onderdelen lopen de meningen ver uiteen. Is uw voorzitterschap een voorrecht, of een straf? “Een voorrecht: dit voorzitterschap helpt een bijdrage te leveren aan de klimaattransitie door met de relevante partijen voor de industrie afspraken te maken die tegelijk realiseerbaar en ambitieus zijn. Ik merk dat bij alle partijen aan de Industrietafel veel betrokkenheid en ambitie aanwezig is, al zijn er natuurlijk onderwerpen waar partijen verschillend over denken.” Het reductiedoel voor 2030 staat op 14,3 Mton CO2eq. Hoe is dat te realiseren? “De huidige uitstoot van de industrie is circa 55 megaton. In 1990 was dat overigens nog 86 megaton, dus er is al het nodige gebeurd. Tot 2030 bestaat naar verwachting het merendeel van de broeikasgasreductie uit vermindering van de emissie uit bestaande processen, met proces- en energieefficiency en CCS. Een klein deel van de maatregelen zal betrekking hebben op de meer fundamentele transitie, zoals elektrificatie, groene waterstof en circulariteit. De reden is dat hiervoor nog veel innovaties en pilots nodig zijn, alvorens de echte transitie in te zetten met effecten na 2030. Voor de periode tot 2030 valt er nog genoeg te doen aan processen met hoge temperaturen die om emissiereductie vragen, zoals droogprocessen, raffinage, diverse chemische processen. Daarvoor worden nu de plannen ontwikkeld.” Een doel in de tijd is prima, maar is intussen ook de voortgang te bewaken? Het doel van de afspraken is om in 2030 emissiereductie te bereiken. Door het kabinet zijn geen tussendoelen naar 2030 gesteld. Daarbij is realiseerbaarheid een belangrijke factor. Veel van de plannen voor de emissiereductie zullen nog gemaakt moeten worden. Dan moet een investeringsbeslissing genomen worden. Daarna vergt de uitvoering de nodige tijd. De gedachte van een lineair pad naar 2030 lijkt zich slecht te verhouden met het snelst mogelijke scenario van uitvoering van de maatregelen. Partijen aan de tafel zullen naar verwachting wel met een indicatie komen van het te verwachten tempo van emissie-reducerende maatregelen.

Hamvraag, misschien beter gezegd ‘de hete aardappel’ betreft de kosten. In het werkdocument van de industrietafel staat een indicatie van € 15 tot 20 miljard investeringen tot 2030 en een naar € 1 miljard oplopende subsidiebehoefte op onrendabele investeringen. Het lastige is dat we het over een Nederlandse opgave hebben voor bedrijven die in belangrijke mate voor een internationale markt produceren en carbon leakage dus een vervelend bijeffect kan zijn van de Nederlandse ambitie. Om klimaatneutraal te worden zijn ook de grondstoffen aan de beurt. De toekomst van de industrie is circulair en in het werkdocument van de Industrietafel staat daar het nodige over, maar of dat genoeg is laat ik graag aan de lezer. De circulaire economie vraagt om meer dan alleen kijken naar productieprocessen. Dan spelen ook vragen over logistiek en de beïnvloeding van de vraag naar recyclebare producten. Op het gebied van glas, papier en metaal is er al veel meer ervaring met recycling en zeker op het gebied van logistiek en ketensamenwerking kunnen we daar veel van leren.

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

energiegids.nl

Beursnieuws Vakbeurs Energie Warmtebeeldcamera op smartphone

•

FLIR Systems neemt samen met Sensor BV deel aan Vakbeurs Energie. Beide partners zullen speciale aandacht besteden aan de FLIR One-oplossing voor gebruik op Android of iOS, evenals recent gelanceerde vochtmeters, multimeters en warmtebeeldcamera’s.

•

FLIR Systems en Sensor BV presenteren onder andere de volgende producten en oplossingen: • FLIR One. Dit is een compacte warmtebeeldcamera die onzichtbare warmte-energie detecteert. Hierdoor kunnen gebruikers subtiele veranderingen in temperatuur ‘zien’ en meten. De FLIR ONE is verkrijgbaar in een Android- en iOS-uitvoering, wordt via micro-USB of USB-C (Android) of een Lightning-connector (iOS) aangesloten en toont warmtebeelden op het beeldscherm van de smartphone. FLIR T&M IGM. De vorig jaar gelanceerde Infrared Guided Measurement (IGM) oplossingen DM285, CM275 en DM166 zijn bedoeld voor professionals die op efficiënte wijze elektrische, elektromechanische en HVAC-systemen willen testen en gevonden problemen willen oplossen. De serie bestaat uit multimeters, stroomtangen en multimeters met geïntegreerde warmtebeeldcamera’s. FLIR-warmtebeeldcamera’s. FLIR Systems en Sensor BV zullen samen onder andere de GFx320 gasdetectie-warmtebeeldcamera voor de olie- en gasindustrie demonstreren, evenals de EXX-, T5XX- en T6XX-series warmtebeeldcamera’s.

•

FLIR Systems en Sensor BV Stand 03.F026. www.sensorbv.nl

•

Gasloos bouwen en duurzaam renoveren NIBE toont op Vakbeurs Energie onder meer een nieuwe hoogrendement boosterwarmtepomp voor decentrale warmtapwaterbereiding. Daarnaast wordt voor toepassing in individuele woningen en appartementen veel aandacht besteed aan warmtepompen voor gasloze nieuwbouw, (hybride) oplossingen voor bestaande bouw én twee innovatieve bron- en bufferconcepten. Hier een greep uit de noviteiten. Wilt u alles zien: bezoek dan de stand. •

ater/water boosterwarmtepomp. De nieuwe MT-MB is een W hoogrendement boosterwarmtepomp voor het decentraal bereiden van warmtapwater in combinatie met collectieve systemen op basis van laagtemperatuur stadsverwarming of warmtepompen. De boosterwarmtepomp levert warmtapwater tot 65°C. Voorzien van geïntegreerde boiler (190 liter) voor toepassing in combinatie met een laagtemperatuur warmtenet (5-45°C).

•

odulerende ventilatielucht/ M water combi warmtepomp. De NIBE F730 is een compleet uitgeruste ventilatielucht/ water warmtepomp die zeer efficiënt warmte uit ventilatielucht terugwint en omzet in bruikbare warmte voor cv-verwarming, ventilatie en de bereiding van warmtapwater. Snel te installeren en vergt slechts beperkt vloeroppervlak (60 x 62 cm). Toepasbaar tot 5 kW benodigd cv-vermogen en een hoog rendement (SCOP: Nieuwe MT-MB water/water 4,5): A+++ pakketlabel voor cv boosterwarmtepomp. (35°C). ISDE-subsidie: € 1.700,-. Ventilatielucht/water warmtepomp. De Savent ventilatielucht/water warmtepomp vormt met een (bestaande) cv-ketel een hybride installatie. Tijdens het ventileren wint deze de meeste warmte uit de afgevoerde ventilatielucht terug. Deze warmte wordt gebruikt voor het energiezuinig verwarmen van cv-water. Het thermisch vermogen van de Savent (1,6 kW) is voldoende om het hele jaar door de basislast van de cv-installatie te Modulerende ventilatielucht/ leveren. Verbetering energielawater combi warmtepomp bel met één of twee sprongen. NIBE F730. ISDE-subsidie: € 1.500,-. Hybride warmtepomp. De NIBE hybride warmtepomp is een compacte modulerende monoblock lucht/water warmtepomp die is te combineren met elk merk en type cv-ketel. Verwarmingsvermogen van 6,8 kW, hoog rendement (tot 530%) en uitstekende prestaties bij lage buitentemperaturen (tot -20°C). De cv-ketel schakelt alleen bij op piekmomenten in de warmtevraag, bijvoorbeeld in de winter of voor de bereiding van warmtapwater. Eén van de hoogste rendementen (COP: 5,3) in zijn klasse en forse (50% tot 100%) reductie op gasverbruik voor cv-verwarming. ISDE-subsidie: € 1.800,-. Modulerende monoblock lucht/water warmtepomp. De NIBE F2120 is een monoblock lucht/water warmtepomp met een inverter-gestuurde compressor. De warmtepomp onderscheidt zich door een zeer hoog (SCOP: > 5) rendement, een laag geluidsniveau én het breedste temperatuurbereik in zijn klasse. De buitenunit wordt via een cv-leiding waterzijdig aangesloten op de binnenunit, waardoor voor de installatie geen F-gassen certificering of STEK-certificering vereist is. Hoge cv-aanvoertemperatuur (65°C) mogelijk. Vier verschillende typen: 8, 12, 16 en 20. ISDE-subsidie: € 1.900,- tot € 2.400,-. Modulerende water/water combi warmtepomp. De NIBE F1255 PC is een intelligente water/water warmtepomp voor de

energiegids.nl

•

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

levering van verwarming en warmtapwater aan woningen van elk formaat. Dankzij de inverter-gestuurde compressor past de warmtepomp zijn geleverde vermogen op een efficiënte en energiezuinige manier aan de actuele verwarmingsbehoefte aan. Uitzonderlijk hoog rendement (SCOP: > 7) en geïntegreerde RVS boiler (180 liter en koelmodule. ISDE-subsidie: € 2.800,- tot € 3.700,-. Warmtepomppaneel en warmtebuffer. PVT warmtepomppanelen zijn uitstekend toepasbaar als alternatieve energiebron voor een NIBE water/water warmtepomp. Ze leveren niet alleen laagwaardige warmte aan de warmtepomp, maar wekken ook elektriciteit op. Daarnaast toont NIBE een gasbesparend bufferconcept waarbij een warmtepomp een opslagmedium afkoelt tot -15°C. De energie die daarbij vrijkomt, wordt in de vorm van warmte opgeslagen in een bufferzak om later weer te worden aangewend voor ruimteverwarming.

combinatie van een lager GWP en een hoge energie-efficiëntie. Dankzij zijn lagere ontvlambaarheid (R-32 koudemiddel valt in klasse A2L volgens ISO-817) kan het product veilig worden gebruikt in vele toepassingen, waaronder koudwatersystemen. De nieuwe serie koudwatermachines zal beschikbaar zijn in twee rendementsversies (Silver & Gold) en is te combineren met drie geluidsconfiguraties (Standaard, Laag en Gereduceerd). Op verzoek kan een uitgebreide lijst met opties en accessoires worden geleverd.

NIBE Energietechniek B.V. Stand 03.D044 www.nibenl.nl Madoka afstandsbediening.

Koudwatermachines met R-32 koudemiddel Daikin is naar eigen zeggen het eerste bedrijf ter wereld dat een nieuwe generatie luchtgekoelde koudwatermachines met scrollcompressor en R-32-koudemiddel op de markt brengt. Ook is op de Vakbeurs Energie een nieuwe controller te zien met een bijzondere combinatie van functies met een elegant en modern ontwerp. Tot slot lanceert Daikin met de Altherma 3 een nieuwe generatie ‘Bluevolution’ R-32 lage temperatuur lucht/water warmtepompen.

Nieuwe controller Daikin heeft verder de bekroonde Madoka afstandsbediening ontwikkeld om te voldoen aan de vraag naar meer flexibiliteit. De soepele vormen van de Daikin Madoka afstandsbediening geven het geheel een strak, verfijnd uiterlijk met een kenmerkend blauw cirkelvormig display. Bediening verloopt via drie ‘touch’ knoppen, die intuïtieve regeling combineren met eenvoudige afstelling voor een betere gebruikservaring. Dankzij de compacte afmetingen van slechts 85 bij 85 mm, strakke uitstraling en ronde buitenkant past de controller in ieder interieur voor een discrete oplossing in elke ruimte. De unit is beschikbaar in drie kleuren: wit, zilver en zwart. Met de Madoka Assistant app kunt u met een smartphone via Bluetooth op afstand het systeem instellen en programmeren.

Daikin koudwatermachine met scrollcompressor en R-32-koudemiddel.

Luchtgekoelde koudwatermachines De nieuwe serie luchtgekoelde koudwatermachines (EWAT-B) zal beschikbaar zijn voor zowel ‘alleen koelen’ toepassingen, als toepassingen met warmteterugwinning met koelvermogens van 80 kW tot 700 kW bij nominale omstandigheden. Vergeleken met de vroegere R-410A serie wordt het seizoensrendement of SEER (Seasonal Energy Efficiency Ratio) met 10% verbeterd. Ze voldoen verder volledig aan de rendementseisen in de huidige Europese wetgeving (Ecodesign Lot21). Het GWP (Global Warming Potential) bedraagt 675; dit is slechts eenderde van het GWP van het algemeen gebruikte koudemiddel R-410A. De keuze voor R-32 (chemische naam difluormethaan) beperkt de impact van scrollcompressor koudwatermachines op het milieu tot een minimum, dankzij de

Nieuwe generatie warmtepompen Altherma 3 is een nieuwe generatie ‘Bluevolution’ R-32 lage temperatuur lucht/water warmtepompen voor het verwarmen (en eventueel koelen) en de warmtapwatervoorziening van energiezuinige en nieuwbouwwoningen. De warmtepomp maakt optimaal gebruik van de buitenlucht als hernieuwbare energiebron en wordt aangestuurd door ‘Bluevolution’. Dit is een technologie die Daikin zelf heeft ontwikkeld voor een geoptimaliseerde en geheel nieuwe compressor-

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

technologie met het koudemiddel R-32. Dit is dé eerste R-32 lucht/ water warmtepomp die een woning verwarmt (en evt. koelt) en zorgt voor warm tapwater, terwijl de CO2-uitstoot tot een minimum wordt beperkt. Verkrijgbaar en reeds leverbaar in 4 kW-, 6 kW- en 8 kW uitvoeringen. Het systeem wordt gebruiksklaar afgeleverd: de belangrijkste hydraulische elementen zijn in de fabriek gemonteerd. Dankzij de hoge wateruittredetemperaturen is Altherma 3 ook de ideale keuze voor renovaties. Leverbaar als vloermodel met een geïntegreerde warmptapwatertank (180 of 230 liter) of als wandmodel daar waar de ruimte beperkt is. Door de combinatie met de ECH2O thermische energieopslagtank is de warmtepomp uitstekend te combineren met Daikin zonnecollectoren voor extra comfort.

energiegids.nl

Efficiënter, stiller en energiezuiniger ventileren Brink Climate Systems zet met de Flair 300 naar eigen zeggen een nieuwe standaard voor ventileren met warmteterugwinning (WTW) neer. Het hoge rendement gekoppeld aan een zeer laag energieverbruik zorgt voor een hoge EPG-winst én past naadloos in de BENG-methodiek die in 2020 in Nederland van kracht gaat. Daarnaast kenmerkt het systeem zich door installatiegemak, fluisterstille werking en connectiviteit.

Daikin Nederland Stand 03.B048 www.daikin.nl

Ruimtetemperatuurregeling uitgebreid De serie ruimtetemperatuurregelingen ‘en:key’ is uitgebreid met twee ruimtesensoren en twee ventielregelaars. De ruimtesensoren zijn voorzien van sensoren voor temperatuur, aanwezigheid en relatieve vochtigheid en uitgevoerd met een tweevoudige voeding. Die voeding verloopt via solar cellen en een geïntegreerde energie-accumulator.

En:key regelt de gewenste temperatuur met een gebruiksvriendelijke en zelflerende ruimtesensor en een ventielregelaar, geplaatst op de radiator. Als de ruimte niet wordt gebruikt dan verlaagt en:key de temperatuur. Dit bespaart minstens 20% op energie. Het systeem werkt volledig draadloos via de betrouwbare en veilige EnOcean technologie. Het aanleggen van elektrische voeding is niet nodig, dus ook geen bekabeling en hak- of breekwerk. Omdat de montage eenvoudig en snel gebeurt, zijn de installatiekosten laag, de overlast is minimaal en de verwarming is weer snel in bedrijf. Draadloze ventielregelaars De nieuwe MD15-FTL combineert drie functies: aandrijftechniek, ruimtetemperatuurregeling en temperatuursensor. Deze communiceert draadloos met de ruimtesensor. De ventielregelaar kunt u direct op een standaard radiator installeren. De geïntegreerde batterij heeft een levensduur van drie jaar. Kieback&Peter Nederland B.V. Stand 06.A009 www.kieback-peter.nl

De Flair 300 is het meest compacte toestel in zijn klasse en is ontwikkeld met vier aansluitingen aan de bovenzijde en een uitvoering met 2 boven / 2 onder om het installatiegemak te vergroten. De Flair beschikt over alle moderne aansluiten (online) communicatiemogelijkheden. Het toestel is voorzien van een eigen WiFi-module, zodat de installateur direct een koppeling kan maken en het toestel eenvoudig kan inregelen via zijn smartphone, tablet of laptop. Groot voordeel is dat de instellingen opgeslagen en meegenomen kunnen worden naar een volgende woning (seriematige bouw). Bij juiste installatie blijft het geluidsniveau in de verblijfsruimtes eenvoudig binnen de gestelde eisen uit het Bouwbesluit. Zelfs wanneer het toestel op vol vermogen draait is het toestel fluisterstil. Het ventilatietoestel zorgt, eenmaal ingesteld op een bepaalde capaciteit, er door de nieuwste ventilatortechniek zelf voor dat de luchtstroom altijd constant blijft waarmee continue ventilatie gewaarborgd is. Efficiënt, comfortabel en milieubewust Het nieuwe ventilatietoestel combineert het hoogste thermische rendement volgens NEN-5138 (99,1%) met het laagste elektrische energie verbruik (SPI: 0,15 W/m3/h). Door de verbeterde aerodynamische vormgeving van in het toestel wordt zo’n 30 procent minder energie verbruikt. Door aanvulling met de Pure induct en Evap systeemmodules heeft de bewoner altijd gezuiverde lucht en een juiste luchtvochtigheid in huis. De milieuvriendelijke verpakking bestaat uit 100% karton en is dus eenvoudig af te voeren. De Flair 300 is opgenomen in het EPG-rekenprogramma Uniec en beschikbaar op MEPcontent als Revit-families, AutoCAD- of IFC-bestanden. De eerste uitvoering (4 aansluitingen boven) is leverbaar in het najaar van 2018. Brink Climate Systems Stand 03.E071 www.brinkclimatesystems.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Energie-efficiënte ventilatieoplossingen

Innovatieve gevel- en dakisolatie

Duco Ventilation & Sun Control is weer aanwezig op de Vakbeurs Energie. De ventilatiespecialist toont energiebesparende technieken voor het huis van de toekomst. “Om te voldoen aan toekomstige energieprestatie-eisen worden zowel nieuwe als bestaande gebouwen steeds intensiever geïsoleerd. Wanneer hierbij niet voldoende geventileerd wordt, resulteert dat in vochtige, vervuilde ruimtes”, aldus Hendrik Dejonghe, marketingmanager bij Duco.

Xentro® technology staat voor een geavanceerde, nieuwe generatie PU: extra efficiënt en compact. Deze isolatie-oplossing van Recticel Insulation heeft een zeer gunstige lambdawaarde van 0,019 W/mK. Zo kunt u slanker isoleren en houdt u meer ruimte over voor uw projecten. Ook toont het bedrijf Euroroof Reno: dé nieuwste isolatieoplossing voor bestaande hellende daken. Dit paneel staat voor optimale thermische isolatie én winddichtheid ineen. Leverbaar met een Rc-waarde van 2,50 tot 8,00 m²K/W.

Een groot deel van de bewoners is zich niet bewust van het feit dat binnenlucht tot wel vijf keer meer vervuild kan zijn dan buitenlucht. Dat blijkt uit een internationaal onderzoek onder 16.000 bewoners van onderzoeksbureau YouGov in opdracht van de VELUX groep. Met de verschillende uitvoeringen en recente ontwikkelingen binnen Duco, DucoBox Eco en Ducobox Energy, zijn gezonde en energie-efficiënte woningen geen utopie. Bij deze ventilatieoplossingen spelen aandacht voor de gezondheid en het comfort van de bewoner, met een knipoog naar het milieu en energie-efficiëntie, een cruciale rol. Beide units vormen daarenboven een perfecte match met de woning van de toekomst. “Ideaal voor toepassing in de energieneutrale woning van de toekomst is de DucoBox Energy met vraaggestuurde balansventilatie met warmteterugwinning”, legt Dejonghe uit. Deze unit kan daarbij belangrijke punten opleveren voor de EPC-winst. “Dat is te danken aan de optionele gepatenteerde 2-zonesturing met vraagsturing op basis van CO2, vocht en tijd. Hierdoor wordt een optimaal energetisch rendement bereikt. De dag- én nachtzone worden immers via een ingebouwde klep afzonderlijk aangestuurd, wat de hoogste EPC-winst en een groen A+ energielabel met zich meebrengt.” Duurzame woning van de toekomst “Waar de DucoBox Energy perfect is in te zetten in de passiefbouw, is de DucoBox Eco het uithangbord voor slim ventileren met warmteterugwinning in actieve woningen”, gaat Dejonghe verder. “De DucoBox Eco ventileert op natuurlijke wijze en compenseert de verder benodigde energie met verse buitenlucht. Onderscheidend van andere warmtepompen echter is een geïntegeerde 2-zonesturing. Door vraagsturing in deze unit te integreren, wordt een maximale energiezuinigheid (A+) nagestreefd.” Duco Ventilation & Sun Control Stand 03.F.043 www.duco.eu

“Xentro® heeft de uiterst gunstige lambdawaarde van 0,019 W/mK. De gebruikelijke waarde is 0,022 W/mK voor PU-hardschuimplaten binnen spouw- en vloertoepassingen. Een flink verschil dus!”, aldus Benedikt van Roosmalen van Recticel Insulation. “Vanaf 2020 moet de energieprestatie van een gebouw voldoen aan de BENG eisen”, gaat van Roosmalen verder. “Hogere Rcwaarden dan 4,5 m²K/W voor de gevel – ondergrens Bouwbesluit – zullen regelmatig vereist zijn. Verbreden van de spouwmuur zal met de Eurowall® Xentro® dan ook vaak niet nodig zijn. Maar ook met de huidige Rc-eis van 4,5 m²K/W is ten opzichte van bijvoorbeeld minerale wol veel voordeel te halen. Bij gelijke buitenmaat kan dit bij een vrijstaande woning al snel enkele vierkante meters meer gebruiksoppervlak opleveren en bij gelijke binnenmaat wordt bespaard op de totale bouwkosten. En wat te denken van meer daglicht in het gebouw door smallere dagkanten.” Recticel Insulation biedt zowel de oplossingen Eurowall® Xentro® als Eurofloor Xentro® aan met een lambda isolatiewaarde van 0,019 W/mK.

Euroroof Reno Het na-isoleren van een hellend dak aan de buitenzijde is bouwfysisch het meest ideaal. Bovendien zijn er geen bouwwerkzaamheden in de woning. Euroroof Reno is leverbaar in diktes vanaf 51 mm. De panelen worden op het (bestaande) dakbeschot aangebracht. Deze manier van na-isoleren is reeds langer in gebruik, maar Recticel heeft Euroroof Reno doorontwikkeld. Alle onderdelen voor dakisolatie zijn nu optimaal in één paneel geïntegreerd: isolatieplaat, onderdakfolie, sponning en tengels. De complete dakisolatie wordt in één handeling aangebracht zonder na schuimen. Het nieuwe paneel heeft drie pluspunten: • Sponning aan de langszijden, waardoor er geen thermische brug is. Naschuimen van langszijden niet nodig. • Dampopen waterwerende onderdakfolie biedt een extra bescherming tijdens renovatiewerkzaamheden. • De onderdakfolie draagt bij aan de winddichtheid en dus een lager energieverbruik. Recticel Insulation Stand 03.F063 www.recticelinsulation.nl

Lucht/water warmtepompen

• Leverbaar in 8 - 10 - 12 - 14 - 16 kW • Verwarmen en koelen • Split en monoblock • Water tot 60°C • ISDE Subsidie

Nieuw

WE’RE WE’RE BUILDING BUILDING CONTROL CONTROL

R32

Nieuw

R32

Hoog temperatuur Inverter Lucht/water warmtepompen

Bij gebouwen gaat het om beheersing. Eén manier Bij gebouwen gaat te hetbenaderen, om beheersing. Eén en manier om alle installaties besturen beheren. om alle installaties te Ongeacht benaderen,waar besturen en beheren. Ongeacht welk merk. u bent. Ongeacht waarHet u bent. Ongeacht welk merk. moment van de dag. kan. Ongeacht welk moment van de dag. Het kan. Met Webeasy beheerst u klimaat- en ruimteregeling, doucheMet Webeasy beheerst u klimaat- en ruimteregeling, doucheautomatisering, energiemanagement, toegangscontrole, automatisering, energiemanagement, toegangscontrole, inbraakbeveiliging, videobewaking en verlichtingsmanagement. inbraakbeveiliging, videobewaking verlichtingsmanagement. Vanuit elke webbrowser. Ook op uwensmartphone of tablet. Vanuit elke webbrowser. Ook op uw smartphone of tablet. Wij kunnen alle techniek in een gebouw aansturen. Wij kunnen alle techniek in een gebouw aansturen. Met eigen producten, producten van derden of een Met eigen producten, producten van derden een combinatie daarvan. Dat maakt Webeasy hetof enige combinatie daarvan. Dat maakt Webeasy enige plug-and-play gebouwbeheersysteem terhet wereld. plug-and-play gebouwbeheersysteem ter wereld.

www.webeasy.nl

Merkonafhankelijke energie monitoring

AM2000 Power monitor

PQ3000 Power quality analyser

GMC Instruments Nederland B.V.

T: 0348 - 42 11 55

Smartcollect PM10 -

Energiedata uitlezen, opslaan, presenteren Direct uitlezen van Modbus of Modbus/TCP Automatische rapportages Merkonafhankelijke communicatie

Smartcollect PM20 (power quality) - Alle functies van Smartcollect PM10 - Automatisch inlezen van power quality instrumenten - Automatische EN 50160 rapporten

Smartcollect PM30 (Scada) -

Alle functies van Smartcollect PM10 én PM20 Live waarden op iedere achtergrond mogelijk Zelf definieerbare navigatie Ook Run-time versie voor visualisatie

info@gmc-instruments.nl

www.gmc-instruments.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Warmteterugwin unit creëert gezond binnenklimaat

Water/water-warmtepomp voor binnen opstelling

De warmteterugwin unit WHISPER AIR van Spirair Luchttechniek biedt een ideale oplossing voor zowel nieuwe als bestaande gebouwen. Door het minimale geluidsniveau is het een perfecte keuze voor scholen, kantoren en vergaderzalen. De warmteterugwin unit heeft een volledig automatische regeling, die optimaliseert om minimale warmteverliezen en de meest energiezuinige werking te bereiken. Het systeem garandeert een continue aanvoer van verse lucht, waardoor de CO2-concentratie optimaal blijft.

Nieuw in het programma Mitsubishi Electric warmtepompen van Alklima is de CRHV water/water-warmtepomp voor binnen opstelling. Deze nieuwe grondgebonden warmtepomp onttrekt zijn energie uit open- of gesloten bronsystemen waardoor een continue hoog rendement kan worden gerealiseerd. De warmtepomp wordt als kant-en-klare module met een vermogen van 60 kW geleverd.

Schone, frisse lucht is van vitaal belang voor het welzijn van mensen. Onfrisse lucht, veroorzaakt door een te hoge CO2-concentratie, kan leiden tot een vermindert leer- en werkvermogen en lichamelijke klachten. Door een ruimte goed te ventileren, kan het concentratievermogen toenemen en kunnen gezondheidsklachten verminderen. Een optimaal binnenklimaat is te creëren met decentrale ventilatie, waarbij de luchttoevoer en luchtafvoer worden verzorgd door een geschikte warmteterugwin unit. Met een rendement tot wel 90% is de WHISPER AIR van Spirair Luchttechniek éen van de energiezuinigste in zijn klasse. Er zijn drie uitvoeringen: 450, 750 en 1000 m3/h. Ook is de unit zeer stil met een geluidsniveau < 35 dBA. De unit heeft verder een geïntegreerde CO2 sensor, energiezuinige EC motoren en is voorzien van 40 mm isolatie. Overal toepasbaar Het systeem is in een bestaande ruimte (bijvoorbeeld een klaslokaal) te installeren zonder een uitgebreid ventilatiesysteem te hoeven ontwerpen of te installeren. De WHISPER AIR units zijn voorzien van de laatst generatie efficiënte, energiebesparende en ultrastille technologieën, die de allerhoogste kwaliteit vertegenwoordigen om een gezond binnenklimaat te realiseren en zijn ideaal voor klaslokalen en kantoren. Tests wijzen uit dat met het gebruik van de WHISPER AIR de CO2-concentratie in 97% van de gebruikstijd aan de Frisse Scholen Eis voor Klasse B (<950ppm) voldoet en zelfs 76% aan de eis voor Klasse A (<800ppm). Spirair Luchttechniek Stand 03.B002 www.spirair.nl

Zestien modulen kunnen regeltechnisch in cascade-opstelling worden geschakeld tot een vermogen van maximaal 960 kW. Toepassingen zijn voornamelijk te vinden in de utiliteitsbouw, maar ook in andere omgevingen waar grote hoeveelheden warmwater vereist zijn. De CRHV-warmtepomp maakt uitsluitend gebruik van invertertechniek, waardoor een zeer exacte vermogensafstemming mogelijk is. Het systeem is in staat om uiterst efficiënt warmwater te realiseren met een maximale temperatuur van 65°C, zonder daarbij gebruik te maken van elektrische bijverwarming. Aan de zijde van het koudemiddel kent het systeem een gesplitst circuit met een kleine inhoud. Hierdoor kan bij calamiteiten een volledige systeemuitval worden voorkomen. Backup- en roulatiefunctie Naast de back-upfunctie aan de koudezijdige kant kent de regeling ook een intelligente cascade-aansturing. Wanneer er binnen een systeemcascade-opstelling een storing optreedt, zullen de overige systemen automatisch bijspringen om het gevraagde vermogen te kunnen blijven leveren. Verder kent het systeem een intelligente draaiurenverdeling, waardoor alle systemen binnen de cascadeopstelling qua tijd evenveel worden belast. De afmetingen zijn bescheiden. Dat is mede te danken aan een zeer efficiënte warmtewisselaar met gering drukverlies. Het installatieoppervlak van een warmtepomp-unit bedraagt daardoor niet meer dan 0,72 m2. Voor de regeling van de warmtepomp kan gebruik worden gemaakt van de PAR-W21MAA-controller. Hiermee kunnen maximaal zestien units op afstand worden bestuurd. Ook lucht/water-warmtepomp Naast de CRHV biedt Alklima met de CAHV ook een serie lucht/ water-warmtepompen van Mitsubishi Electric. Deze worden geleverd in monobloc-uitvoering met een vermogen van 45 kW. Maximaal zestien units kunnen in cascade met elkaar worden gekoppeld, waardoor er een systeem ontstaan van maximaal 720kW. De CAHV is een systeem voor buitenopstelling en genereert warmwater met een temperatuur van 70°C bij een buitentemperatuur tot -10°C. Zelfs bij buitentemperaturen van -20°C levert de CAHV dankzij de flash-gas injectietechniek nog warmwater met een temperatuur van 65°C. Deze warmtepomp is daarmee bij uitstek geschikt voor warmwater en warm tapwater in woningbouw en utiliteit. Alklima bv / Mitsubishi Electric Living Environment Systems Stand 03.D024

www.alklima.nl

Naast de Warmtepompverkenner is er een Pro-versie beschikbaar voor installatiebedrijven.

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

energiegids.nl

Eerste hulp bij kiezen van warmtepomp

Pompen in het Internet of Things

Voor consumenten is het niet eenvoudig een warmtepomp te kiezen. De Warmtepompverkenner ondersteunt hen hierbij. Door snel inzicht te bieden in welk type warmtepomp in hun woonsituatie geschikt is en welke besparingen verwacht kunnen worden. Deze online tool kan makkelijk in elke website geplaatst worden, zodat bijvoorbeeld installatiebedrijven, gemeentes en energieloketten websitebezoekers kunnen informeren over de mogelijkheden van warmtepompen.

KSB presenteert de ‘KSB Guard’, een nieuw systeem voor pompcontrole. Direct op de pomp gemonteerde en aan het netwerk gekoppelde trillings- en temperatuursensoren zorgen voor het eerst voor volledige transparantie van de beschikbaarheid op installatieniveau. Het systeem garandeert dat veranderingen in het bedrijfsgedrag van de machine vroegtijdig worden herkend en onderhoud beter kan worden gepland zonder hiervoor op locatie bij de pomp te hoeven zijn.

De Warmtepompverkenner bestaat uit een aantal vragen die via pictogrammen beantwoord kunnen worden. Er wordt onder andere gevraagd naar het type woning en bouwjaar, gezinssamenstelling, of het huis (extra) is geïsoleerd en wat het gasverbruik is. Vervolgens krijgt de gebruiker een verkennend advies over welk type warmtepomp in zijn situatie past. Daarnaast krijgt hij inzicht in de investeringskosten, de maandelijkse kosten en de duurzaamheid van de oplossing. De Warmtepompverkenner is onder andere interessant voor installatiebedrijven, gemeentes en energieloketten. De online tool bespaart daarnaast ook tijd op telefoontjes van oriënterende particulieren, die doorverwezen kunnen worden naar de Warmtepompverkenner op de eigen website. Aangepast aan eigen wensen De Warmtepompverkenner is aan te passen aan de kleuren van elke website. U bepaalt zelf welke vragen en resultaten er getoond worden. Er zijn mogelijkheden door te linken naar informatie op de eigen website, ook kunnen online leads gegenereerd worden. Wie de Warmtepompverkenner bestelt, krijgt ondersteuning bij de integratie van de tool, zodat de Warmtepompverkenner binnen enkele werkdagen op de website draait. De berekeningen achter de Warmtepompverkenner zijn gebaseerd op openbare kentallen, gecontroleerd door de Dutch Heat Pump Association (DHPA). De Warmtepompverkenner wordt regelmatig geüpdatet. WarmtepompverkennerPro Naast de Warmtepompverkenner is er een Pro-versie beschikbaar voor installatiebedrijven. De WarmtepompverkennerPro ondersteunt installateurs bij het adviesproces door digitalisering van klantopnames, het bieden van relevante informatie en het geven van een indicatie van het type warmtepomp. Ook kunnen leads uit de Warmtepompverkenner direct ingeladen worden in de Proversie. Warmtepompstrategie Stand 03.B018 www.warmtepompverkenner.nl

Anders dan bij voorgaande systemen is de ‘KSB Guard’ ideaal achteraf te monteren. De sensoreenheid wordt met magneet en lijm aan de lagerstoel van de pomp bevestigd. Dit kan tijdens het operationeel bedrijf zonder dat de machine-instellingen gewijzigd hoeven te worden. Een eveneens meegeleverde batterij zorgt voor een onafhankelijke stroomvoorziening. De gegevens worden éénmaal per uur verzameld en draadloos en versleuteld via een gateway naar de KSB-cloud verzonden voor verwerking. De gebruiker kan altijd en overal via een app met zijn mobiele telefoon, tablet of PC de statusgegevens van alle gecontroleerde pompen opvragen zonder ter plekke te hoeven zijn. Voor maximaal bereik in het veld legt de KSB Guard een netwerk aan tussen de gecontroleerde pompen, waardoor het aantal benodigde gateways in het veld tot een minimum beperkt blijft. Naast actuele statusinformatie en geregistreerde trends kan met enkele clicks ook andere informatie over de pomp – zoals de gebruiksaanwijzing of een overzichtstekening - worden opgeroepen. Daarmee heeft de gebruiker snel en eenvoudig een compleet beeld van de technische toestand van zijn pompenbestand. Ook in geval van onderhoud heeft de gebruiker zo alle benodigde gegevens snel en eenvoudig bij de hand. Monitoring Als de gemiddelde trillingssnelheid of de temperatuur een voorgeconfigureerde of door de gebruiker ingestelde grenswaarde overschrijdt, genereert het systeem waarschuwings- of alarmmeldingen. Deze kunnen naar wens als e-mail of push-bericht worden verzonden, zodat in geval van nood snel kan worden gereageerd. Het nieuwe apparaat is ontworpen voor centrifugaalpompen uit het KSB-productenprogramma of vergelijkbare pompen van de concurrentie. Via de bijbehorende app of het web-portaal kan de gebruiker ook altijd de actuele belastingtoestand en het belastingprofiel van zijn ongeregelde pompen oproepen. Het nieuwe systeem is een doorontwikkeling van de technologie die al in eerdere controle- en analyse-units werd toegepast. KSB Nederland B.V. Stand 03.F035 www.ksb.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Energie en power-quality Wat hebben power-quality en energiemanagement met elkaar te maken? Wie in deze materie thuis is, zal beamen: veel! Toch zijn er geen systemen in de markt die deze twee fenomenen koppelen. Een energiemanagementsysteem brengt in de basis energieverbruiken in beeld en een PQ systeem geeft inzicht in de netkwaliteit. Toch zijn er elektrische parameters die middels power-quality metingen verkregen worden. Deze zijn rechtstreeks te koppelen aan een te hoog energieverbruik en zijn bovendien met relatief eenvoudige middelen op te lossen.

Het SmartCollect systeem van GMC-Instruments brengt powerquality en energiemanagement bij elkaar. Wanneer een aanpassing gedaan wordt aan een (bestaande) installatie, is meteen te zien hoe dat de betreffende elektrische parameters beïnvloed. Zo wordt ook zichtbaar of dit een positieve invloed gaat hebben op het energieverbruik. GMC vindt daarnaast dat een energiemanagementsysteem ook moet gaan over de beschikbaarheid van energie en daarbij zijn power-quality metingen zeker van toepassing. Zo kunnen er vele storingen ontstaan in een netwerk bij optreden van zogenaamde ‘power-quality events’. Wanneer energiemanagement en PQ aan elkaar gekoppeld zijn, is te zien in hoeverre bijvoorbeeld een dip is doorgedrongen in het achterliggende net. Met deze kennis is er in de toekomst voor te zorgen dat de getroffen delen van de installatie wellicht door UPS beschermd worden. SmartCollect werkt bovendien merkonafhankelijk, dus in veel situaties kan meteen gewerkt worden met de reeds geïnstalleerde meetapparatuur. Er kan vanuit SmartCollect op vele manieren gerapporteerd worden en u kunt zelfs aan ieder gewenste waarde van een parameter of gebeurtenis een actie koppelen, zoals het verzenden van een email. GMC-Instruments Nederland BV Stand 06.B030 www.gmc-instruments.nl

Warmtepompinstallatie op gesloten bron Monarch Nederland BV heeft eind vorig jaar een complete installatie geleverd voor een luxe woonhuis in Berghem. In het woonhuis zit een warmtepompinstallatie die aangesloten is op een gesloten bron. Het gaat hier om een Weishaupt WWP S 14 ID van 14 kW. Hiermee wordt de woning voorzien van verwarming en koeling. Een boilervat van 800 liter voorziet de woning van warm tapwater.

Het water in het boilervat wordt verwarmd door zes zonnecollectoren die op het dak van het bijgebouw geplaatst zijn. Het boilervat wordt bijverwarmd met een cv-ketel. Monarch levert verwarmingssystemen, zonnesystemen, warmtepompen en gas-, stookolie- en combibranders van Weishaupt energietechniek. Deze woning is een mooi voorbeeld van wat het bedrijf te bieden heeft naast de bekende (voorzet) branders. Voor het luxere segment woningbouw en utiliteit biedt Weishaupt een compleet systeem met een breed en diep gamma aan kwalitatief hoogwaardige producten. Hiermee kunnen totaal oplossingen worden aangeboden voor verwarming, koeling en tapwater verwarming. De producten die hiervoor gebruikt worden zijn onder andere HR-ketels, warmtepompen, solar panelen, boiler- buffer- en energievaten en complete regelsystemen. Monarch Nederland B.V. Stand 02.A015 en 03.A007 www.monarch.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Vol gas naar full electric Het is slechts een kwestie van tijd maar Nederland gaat van het gas af. De gaswinning loopt terug en tegelijkertijd heeft de overheid bepaald dat in 2050 onze energievoorziening volledig duurzaam moet zijn. Net als de populaire elektrificatie van vervoersmiddelen zal ook bij bouw & renovatie steeds vaker worden gekozen voor een full electric oplossing voor verwarming en warmwater.

Lucht/water warmtepomp RVL-I PLUS en de nieuwe warmtepomp boiler AQUA-1 PLUS. De van oorsprong Italiaanse fabrikant Ferroli is een grote Europese speler en als eerste totaalleverancier van klimaattechnologie al volledig klaar voor de toekomst met een compleet en duurzaam programma. Op de Nederlandse markt echter, is Ferroli geen heel grote speler. Maar in deze tijd van grote veranderingen in de installatiesector kan dat zijn voordelen hebben, denkt Wim van de Wetering van Ferroli. “Je zou maar een Nederlandse fabrikant zijn die gasketels bouwt en ineens horen dat Nederland van het gas af gaat. Dat probleem hebben wij niet, want Ferroli Nederland bouwt de ketels niet zelf. Het betekent dat wij onze producten makkelijker kunnen aanpassen op de veranderende vraag.” Van der Wetering toont een kleine cv-ketel, genaamd LEB. Elektrisch, uiteraard. “Maar er is geen krachtstroom voor nodig. Het wattage (6 tot 9kW) is laag genoeg om gebruikt te worden in een regulier stopcontact. Gecombineerd met onze nieuwe slimme elektrische boiler, TitanoSmart, is dit een prima vervanging voor de gasketel. Het ‘Smart Control’ bedieningspaneel kijkt naar uw gebruikersgewoonte en past het energieverbruik daarop aan. Daarmee betaalt u nooit teveel aan energie!” Een beurs als Vakbeurs Energie is voor fabrikanten een ideale plek om hun nieuwe concepten te presenteren. Ferroli is daar aanwezig met zijn paradepaardjes; state-of-the-art lucht/water warmtepomp RVL-I PLUS en de nieuwe warmtepomp boiler AQUA-1 PLUS. Een bijzonder duurzaam duo voor een zéér interessante prijs en een goede oplossing voor gasloos. De RVL-I PLUS is fluisterstil en de 7kW versie heeft als belangrijk voordeel dat het een energielabel A+++ heeft. Het hoogst verkrijgbare label met maximale subsidie. Ferroli Nederland Stand 03.B024 www.ferroli.nl

energiegids.nl

Efficiënte en duurzame infraroodverwarmingen ETHERMA° Benelux BV (voorheen Jowitherm) presenteert op de Vakbeurs Energie dit jaar enkele nieuwe infraroodverwarmingsproducten. Zo is de LAVA BASIC DM nu optioneel te voorzien van LED verlichting en zijn er met de LAVA FRAME nieuwe inbouwmogelijkheden in wanden en plafonds.

De producten zijn aangepast aan de nieuwe ECO DESIGN richtlijnen. Deze richtlijnen zijn in de gehele EU van kracht geworden en hebben betrekking op het efficiënt inzetten van onder andere elektrische verwarmingssystemen. Er is voor gekozen de systemen aan de maximaal haalbare efficiency klasse te laten voldoen. Zo hebben de thermostaten bijvoorbeeld een functie waarbij de verwarming wordt uitgeschakeld als een raam of deur open staat. Ook zijn ze voorzien van een adaptieve zelfleer functie. Duurzaamheid Voor de stralingpanelen worden materialen gebruiken met een lange levensduur. De producten worden in de eigen fabriek in Oostenrijk gemaakt, waar ook de kwaliteitscontrole en productontwikkeling plaatsvinden. De eigen productontwikkelaars hebben een modulaire oplossing voor LED verlichting in combinatie met de LAVA Basic DM ontwikkeld. Hierdoor kan in een bestaande situatie de LAVA op de centraaldoos worden geplaatst, gecombineerd met de verlichting. Verlichting en verwarming zijn onafhankelijk regelbaar. De verlichting is leverbaar in twee kleurtypes, voor woningtoepassing en voor kantooromgevingen. Om de stralingspanelen weg te werken in plafonds of wanden is de LAVA Frame ontwikkeld. Dit is een stralingspaneel dat in een sparing in wand of plafond geplaatst wordt middels een frame en een doordacht bevestigingssysteem. Hiermee ontstaan fraaie design oplossingen. Een product wat het met de naderende winter altijd goed doet is de LAVA Desk, een infraroodpaneel met een vermogen van 120 C. Het paneel wordt onder het bureau gemonteerd. Dit biedt medewerkers de mogelijkheid individueel bij te verwarmen. ETHERMA° Benelux BV Stand 03.B039 www.etherma.nl of www.ig-infrarood.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Energieneutraal wonen

Warmte uit de lucht

Tijdens Vakbeurs Energie geeft WOLF, expert op het gebied van binnenklimaat, speciale aandacht aan het thema ‘Energieneutraal wonen’. Ook wordt ingehaakt op de vraag die momenteel bij veel woningbezitters rijst en daardoor aan veel installateurs wordt gesteld: hoe verduurzaam ik mijn woning?

De ATAG Energion warmtepomp verwarmt, koelt en verzorgt warm water op een energiezuinige manier. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de omgevingslucht.

WOLF biedt energiebesparende klimaatoplossingen op het gebied van luchtbehandeling, ventilatie, verwarming en koeling. Voor de verwarmingsmarkt biedt het bedrijf een breed assortiment van onder andere zonnecollectoren, woonhuisventilatie-units en warmtepompen. Deze producten zijn afzonderlijk toe te passen, maar bieden meer voordelen als totaalsysteem. Een optimale energiebenutting en efficiëntie wordt gewaarborgd door toepassing van de modernste regelcomponenten. Tijdens de Vakbeurs Energie wordt ingehaakt op de vraag: hoe verduurzaam ik mijn woning? De vervanging van de CV installatie door een warmtepomp is dan één van de eerste zaken die besproken wordt. In bestaande woningen speelt daarbij vaak een beperkte ruimte een rol. WOLF introduceert daarom de complete warmtepompcentra CHC. Door het modulaire ontwerp kan de complete binnen-unit worden opgesteld op minder dan 0,6 m2. De CHC heeft als basis een WOLF Split lucht/water warmtepomp BWL-1S, beschikbaar in vijf verschillende capaciteiten. Verder is er keuze uit twee uitvoeringen. De WOLF CHC Split/200 is met de warmwatertank van 180 liter geschikt voor eengezinswoningen. Voor de verhoogde warmwatervraag is er de CHC Split/300. Hierin is een 280 liter warmwatertank geïntegreerd. Het warmtepompcentrum is aan te vullen met het CWL-T-300 woonhuisventilatiesysteem, nog steeds met minimale ruimtevereisten. Verder zal WOLF binnen het thema ‘Energieneutraal wonen’ een complete oplossing demonstreren met een modulair woning concept. In dit concept zijn alle benodigde technische componenten aanwezig voor een duurzame, energie neutrale woning. Luchtbehandeling Tot slot zal tijdens de beurs een uitbreiding binnen de productgroep HR WTW units geïntroduceerd worden. De units, geschikt voor de utiliteit, staan garant voor warmteterugwinning met een zeer hoog rendement. De regeltechniek kan zelfstandig werken maar kan ook gekoppeld kan worden aan een gebouwbeheersysteem. Door de communicatiemodule LinkPro is het systeem eenvoudig te monitoren en op afstand te bedienen via de WOLF Smartset-App of -Portal. WOLF Energiesystemen B.V. Stand 04.A028 www.wolf.eu

De omgevingslucht is een gratis energiebron en kan uitstekend worden gebruikt voor verwarming en koeling. Hierbij is er sprake van een aanzienlijke reductie van de CO2-uitstoot en draagt de Energion bij aan de centrale afspraak om de samenleving in 2050 volledig duurzaam te maken. Ook is er sprake van een aanzienlijke energiebesparing: het is mogelijk om 60 tot 70% energie te besparen in vergelijking met een HR cv-ketel. Het rendement van de warmtepomp is hoog: de COP is 5,11. Het vermogensbereik is 4 - 11 KW. Bij lage buitentemperaturen is er sprake van gelijke hoge vermogensafgifte. De warmtepomp is verder zonder F-gassen certificering te plaatsen en er is combinatie met zonne-energie mogelijk. Het systeem is verder stil en gemakkelijk in gebruik, dus comfortabel. Hij is zowel in standalone als in hybride uitvoering beschikbaar en komt in aanmerking voor ISDE subsidie. ATAG Verwarming Nederland BV Stand 03.A018 www.atagverwarming.nl/over-atag/duurzaam/

Windenergie en het Klimaatakkoord Als je over windenergie op land praat, praat je al snel over actiegroepen om de plaatsing van windturbines tegen te houden. Vaak met effect: plannen voor windparken worden gecanceld, of deze plannen lopen grote vertraging op. Tegelijkertijd worstelt de overheid met klimaatdoelen, waarbij de hoeveelheid groene stroom die wordt opgewekt in 2030 vervijfvoudigd moet zijn. Windenergie krijgt een grote rol in deze ambities, wat leidt tot een spanningsveld.

Heeft iemand de verwarming uitgedaan?

IS NIET NODIG WANT EN:KEY REGELT HET AUTOMATISCH GEVOLG: MINSTENS 20% ENERGIEBESPARING Altijd de gewenste ruimtetemperatuur met en:key • • • • •

Zelflerend algoritme (gebruikersprofiel) Werkt op basis energyharvesting Ook Charged for Life = onderhoudsvrij Draadloos, geen aanleg kabels Snel te installeren, geen instellingen

Energiebeurs: hal 6, stand A009

www.kieback-peter.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Een oplossing bieden die om kan gaan met dit spanningsveld is de oorsprong van TULYP Wind. Windenergie opwekken op een rendabele manier, met minimale impact op de omgeving. Belangrijkste focuspunten: reductie van geluid, minimaliseren van de risicocontour, en een aansprekend ontwerp. TULYP Wind is geschikt om windenergie op te wekken voor circa 200 huishoudens, en kan uiteraard ook dienen als eigen energiebron voor MKB’ers. Mede dankzij de Hernieuwbare Energie subsidie die verleend is door RVO, kan einde dit jaar het prototype van de TULYP Windturbine gebouwd worden. Voor het project TULYP Wind werken Arkom Windpower, TU Delft, Mechdes Engineering, ECN, Emforce en Pontis Engineering samen om deze innovatieve windturbine te ontwerpen. Uitgangspunten in het ontwerp zijn een minimale onderhoudsbehoefte en minimale impact op de omgeving. Dit wordt onder andere bereikt door het aerodynamische tulp vormige ontwerp van de bladen, een direct drive generator, extra bevestigingspunten van de bladen en de beperkte hoogte van de TULYP Windturbine. Uiteraard vanuit het oogpunt dat de windturbine nog steeds rendabel moet blijven. TULYP Wind Stand 05.A054 www.tulypwind.nl

Zet nu eerste stap naar gasloos huis In 2030 stopt de gaswinning in Groningen volledig. We willen en moeten in Nederland gaan verwarmen zonder gas. Wil je nu al de eerste stap zetten naar een gasloos huis, zonder enorme kosten te maken? Dan is de Inventum Spaarpomp de oplossing.

4-pijps multifunctionele warmtepompen voor koelen en verwarmen Door de energietransitie staan de ontwikkelingen in de HVACmarkt niet stil. Zo zien we de opkomst van multifunctionele warmtepompen, die gelijktijdig kunnen koelen en verwarmen. Deze warmtepompen worden geleverd als 4-pijps uitvoering, in plaats van 2-pijps (koelen of verwarmen). Dit maakt een optimaal gebruik van warmteterugwinning mogelijk. Ook worden nieuwe technieken gebruikt om onder andere de ontdooicyclus zo kort mogelijk te houden. En met een kleiner koudemiddelcircuit wordt de hoeveelheid koudemiddel tot een minimum beperkt. Een voorbeeld van een 4-pijps multifunctionele lucht-lucht-water warmtepomp is de OMICRON REV S4 HE van Western Airconditioning. De range omvat zestien bouwgroottes, met verwarming van 104 tot 940 kW en koeling van 100 tot 860 kW. Alle bouwgroottes hebben altijd twee, drie of vier geheel gescheiden koudemiddelcircuits. Een voordeel hiervan is dat de ontdooicyclus nooit voor de gehele unit wordt geactiveerd, waardoor er geen gekoeld water ‘gedumpt’ hoeft te worden in het warme circuit. Een ander voordeel is dat de koudemiddelinhoud per circuit aanmerkelijk gereduceerd wordt. De units zijn voorzien van een aantal technische noviteiten waardoor aanrijpen vertraagd wordt en de ontdooicyclus wordt geminimaliseerd. Eén van die noviteiten is een ‘anti-ice circuit’ in het onderste deel van de luchtgekoelde warmtewisselaar. In dit circuit wordt bij lagere buitenluchttemperaturen heet gas geïnjecteerd. De ontdooicyclus wordt geactiveerd op basis van een glijdende activeringsdrempel. Dit betekent dat voortdurend niet alleen de buitenluchttemperatuur, maar ook de vochtinhoud van de lucht wordt gemeten. Hierdoor wordt alleen ontdooid als dat echt nodig is. Tijdens de ontdooicyclus wordt gebruik gemaakt van een gepatenteerde ventilatoractivering.

De Inventum Spaarpomp is een hybride warmtepomp. Dat betekent dat hij werkt op elektriciteit zolang dat er voldoende is. Is er in huis meer vermogen nodig, bijvoorbeeld als je doucht, dan schakelt de warmtepomp automatisch even over op gas. Inventum bedacht deze hybride oplossing, omdat het bedrijf wil helpen om stap-voor-stap helemaal onafhankelijk te worden van gas. De warmtepomp is bewust simpel, zonder ingewikkelde installaties en apparaten. De Spaarpomp is compact en kan eenvoudig worden geïnstalleerd. Geen grote apparaten in de tuin of op het dak en geen gedoe en rommel op zolder. Hij werkt in combinatie met iedere cv- ketel en zorgt ook nog eens voor gezonde lucht in huis. De Inventum Spaarpomp is medio 2018 beschikbaar.

Compressoren in tandemconfiguratie Een tweede noviteit is dat elk koudemiddelcircuit met twee compressoren is uitgerust in tandemconfiguratie. Het gevolg is dat de rendementen zowel in vollast (EER en COP) als in deellast (SEER/ SCOP) hoog zijn. De gemiddelde SCOP ligt op 3,64 en SEER op 4,12. Dit betekent dat de units volledig conform ECODESIGN regelgeving zijn. Dit levert tevens voor BREEAM ontworpen projecten 1 punt op bij POL4. Aangezien de units ook voorzien kunnen worden van permanente lekdetectie en automatisch afpompen levert dit voor POL2 ook 2 punten op. De bedrijfslimieten voor koelen en verwarmen zijn optimaal voor toepassing van de unit in ‘all-electric’ installatieontwerpen. Deze drie bedrijfssituaties worden volledig automatische geregeld door de microprocessorregeling in de unit.

Inventum Stand 03.E072 www.spaarpomp.nl

Western Airconditioning B.V. Stand 03.C046 www.western.nl

Onbeperkte ruimte voor vernieuwende projecten Isoleer met de laagste lambdawaarde ooit voor PU-hardschuimplaten dankzij Xentro® technology Ontdek zelf hoe slank en hoogwaardig u kunt isoleren met Eurowall® Xentro® spouwisolatie en Euroﬂoor Xentro® vloerisolatie. Bezoek ons van 9 t/m 11 oktober op de Vakbeurs Energie: stand 03 F061

recticelinsulation.nl

lambda

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Gasverbruik groot kantoor 46% omlaag Het gasverbruik van een groot kantoor met 46% omlaag brengen. Dit is vanaf heden mogelijk dankzij de zelflerende software genaamd ‘Cloud Energy Optimizer’. De software die 24 uur vooruitdenkt én ingrijpt. Regeren is immers vooruitzien.

Een groot deel van de totale energiekosten van een kantoorpand bestaat uit gasverbruik. Door de helft minder gas te gebruiken, kunnen gebouwbeheerders tot wel 46% besparen op de totale energiekosten voor het klimatiseren van hun gebouw. Daarnaast resulteert het terugdringen van gasverbruik in een aanzienlijk lagere CO2-footprint. De huidige installatie hoeft niet aangepast te worden en het binnencomfort gaat erop vooruit. Met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar klinkt dat bijna te mooi om waar te zijn. Hoe werkt dat dan? De software houdt rekening met weersomstandigheden, het wisselende aanbod van duurzame energiebronnen en energieprijzen. De beschikbare energiebronnen worden efficiënter ingezet. Er wordt steeds bekeken wat de beste regelstrategie is en hoe duurzame energiebronnen zoveel mogelijk ingezet kunnen worden. Hierbij wordt het verbruik van gas tot een minimum beperkt. Als het gebouw met stadsverwarming of alleen een gasketel wordt verwarmd, zorgt het systeem ervoor dat er zo min mogelijk energie verbruikt wordt. In een aantal gevallen heeft de inzet van deze nieuwe software inmiddels een besparing van maar liefst 46% op het verbruik van gas opgeleverd.

verdeeld en zorgt voor een comfortabel binnenklimaat. Als de installatie óók waterzijdig wordt ingeregeld, kan tot wel 30% worden bespaard op gas. En dat scheelt héél wat CO2-uitstoot. Bezoek verder de nieuwe B2B webshop, waar installateurs op rekening kunnen kopen. Vraag uw klantnummer aan en bestel met een mooie marge uw SpeedComforts. De SpeedComfort is een Nederlands product, TNO getest en gebruikt 16 cent stroom per jaar. Het is in elkaar gezet door mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. De behuizing is biobased materiaal. De slimme radiatorventilator is winnaar “Groenste Idee van Nederland 2015” en 49e in de “MKB Innovatie Top 100, 2017”. SpeedComfort Stand 03.E 064 www.speedcomfort.nl

Volledig dakvlak vullende zonnepanelen In alle nieuwbouw en verbouwprojecten bepalen zonnepanelen steeds vaker het beeld van de wijk. Daarbij neemt de vraag toe naar de zogenaamde ‘indak’ systemen. Hierdoor zien we de traditionele zonnepanelen steeds vaker tussen de dakpannen terugkomen. Een traditioneel zonnepaneel dat de functie van dakbedekking overneemt. Is dit de duurzame keuze waarop we over tien jaar met een goed gevoel terug gaan kijken? AERspire levert geen zonnepanelen, maar levert een volledig dakvlak vullende oplossing die energie opwerkt. Één materiaal met één uitstraling.

Cloud Energy Optimizer Stand 05.B030 www.cloudenergyoptimizer.com/nl

Slimme radiatorventilator maakt warmtepomp haalbaar SpeedComfort is een slimme radiatorventilator. De warmtepomp wordt daardoor haalbaar voor de klant, want die hoeft meestal zijn radiatoren niet te vervangen. Die krijgen meer vermogen dankzij de slimme radiatorventilator. Het systeem is zowel geschikt voor convector, enkelplaats en smalle radiator. Nieuw is dat alle SpeedComforts nu een externe thermostaatschakelaar hebben. Daardoor wordt het mogelijk dat de warmtepomp SpeedComforts aanstuurt. En moet er worden gekoeld, dan kan het systeem ook daarbij helpen. De slimme radiatorventilator brengt de warme lucht uit convector of radiator versneld in de ruimte. De warmte wordt beter

Het AERspire productportfolio bestaat uit ‘actieve’ en ‘passieve’ glas-glas elementen, een sterk ventilerend bevestigingssysteem en randafwerking. De glas-glas elementen zijn afgestemd op de standaard beukmaten van de bouw. Hierdoor kan het dakvlak in de volledige breedte mooi uitgevuld worden. Teveel dakoppervlak voor de gewenste hoeveelheid elektriciteit? Dan wordt de rest van het dakvlak ingevuld met passieve elementen. Heeft het dak ‘vervelende’ hoeken en schuine zijden; dan hebben is hier sinds kort ook

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

een oplossing voor. Het productportfolio is namelijk uitgebreid met schuine paspannen. Hierdoor kan in principe ieder dak volledig met een AERspire oplossing voorzien worden. Alle passieve elementen en paspannen hebben dezelfde glas-glas opbouw als de solar elementen. Hierdoor heeft het dak niet alleen bij oplevering een mooie homogene uitstraling, maar is de klant er ook van gegarandeerd dat het product in de tijd niet verkleurd of dof wordt. Andere kleur of print Voor degene die echt iets anders willen zijn de AERspire zonnepanelen nu ook beschikbaar in elke gewenste kleur en print. Hiermee ontstaan oneindige ontwerpmogelijkheden voor de uitstraling van het dak. Denk niet alleen aan terracotta kleuren, maar bijvoorbeeld ook aan een leistenen structuur of sedum look-a-like. Voor projecten waar het gewenst is om zoveel mogelijk weg te blijven van de uitstraling van een zonnepaneel of waar men echt onderscheidend wil denken, neemt het bedrijf dit graag mee in de mogelijkheden. Alle standaard voordelen van de AERspire glas-glas oplossing blijven daarbij natuurlijk intact.

De EVC is een hoog efficiënte warmtewisselaar, specifiek ontworpen voor energierecuperatie, om het rendement van uw stoominstallatie te verbeteren, de energiefactuur te verlagen en de CO2-uitstoot te verminderen. Spirax Sarco Netherlands B.V. Stand 02.A028 www.spiraxsarco.com/global/nl

Zonne-energie opwekken zonder dat iemand het ziet Gelukkig zijn er steeds meer mensen die hun steentje bij willen dragen door hun eigen duurzame energie op te wekken. Mede door het aantrekkelijke rendement worden zonnepanelen dan ook steeds populairder. Maar niet iedereen wil het aanzicht van zijn woning laten bepalen door zonnepanelen. Compact Solar biedt voor deze mensen nu de oplossing.

AERspire Solar Stand 05.B030 www.AERspire.com

Verbeter het rendement van uw stoominstallatie Veel bedrijven die stoom gebruiken kennen het fenomeen van stoompluimen. Vaak wordt deze stoom via een leiding naar de atmosfeer afgevoerd. Deze stoom ontstaat door lekke stoomappendages (onder andere condenspotten) of door herverdamping (flash stoom). Deze stoompluimen lijken onbelangrijk en ongevaarlijk, maar vanuit energetisch oogpunt bevatten ze een aanzienlijke hoeveelheid potentieel herbruikbare energie. De mogelijkheden om tot besparen zijn aanzienlijk: gemiddeld € 5.000 tot € 75.000/jaar.

Eén van de mogelijke besparende oplossingen is de Spirax Sarco (EVC) Stoom Vent Condensor. Deze betrouwbare en innovatieve oplossing condenseert de atmosferische stoom om, bijvoorbeeld, het voedingswater van de stoomketel te gaan voorverwarmen. Ook cv- , sanitair- of proceswater en/of andere fluïda kunnen hiermee worden opgewarmd. Naast de energiebesparing zijn er nog bijkomende financiële voordelen, zoals verminderd waterverbruik, minder chemische producten en een lagere CO2-uitstoot. Deze oplossingen hebben gemiddeld een terugverdientijd van één à twee jaar.

Compact Solar heeft twee bijzondere zonnepanelen systemen voor platte daken ontwikkeld. Hierbij wordt gebruik gemaakt van zonnepanelen die kleiner zijn dan standaard zonnepanelen. Deze zonnepanelen zijn daardoor niet zichtbaar vanaf de grond. Hiermee is dit een uitstekende oplossing voor mensen die wél zonneenergie willen opwekken, maar zonnepanelen niet zichtbaar op hun dak willen. Door gebruik te maken van kleinere zonnepanelen, kan elk plat dak veel flexibeler worden ingevuld. In de meeste gevallen kan er daardoor meer vermogen op het platte dak geplaatst worden. Het systeem is aerodynamisch ontworpen en in een windtunnel getest. Door het speciale ontwerp kan het systeem op het dak gelijmd worden en is er dus geen ballast nodig. Dit maakt Compact Solar ook nog eens het lichtste systeem op de markt. Prins Willem-Alexander Manege Het beperkte gewicht biedt voor de Prins Willem-Alexander Manege in Amsterdam de ideale oplossing. Op de PWA Manege biedt de Vereniging Paardrijden Gehandicapten (VPG) mensen met een beperking de kans om hun hobby paardrijden uit te oefenen. Het dak van de manege was vanwege de beperkte draaglast niet geschikt voor standaard zonnepanelen. Met de recente installatie van 504 Compact Solar Magna modules wekt de manege nu bijna 60.000 kWh elektriciteit per jaar op. Dit voorbeeld laat zien dat Compact Solar zonne-energie mogelijk maakt op plekken waar dat met normale systemen niet mogelijk of wenselijk is. De systemen zijn speciaal ontwikkeld voor platte daken. U kunt kiezen uit het Parva en het Magna systeem. Het Parva systeem bestaat uit 30 Wattpiek modules. Dit is de meest stijlvolle oplossing en biedt optimale flexibiliteit. Het Magna systeem is

NU MET € 1.800.ISDESUBSIDIE

NIBE hybride warmtepomp: onmisbaar voor een succesvolle energietransitie De NIBE hybride warmtepomp is een compacte monoblock lucht/water warmtepomp die samenwerkt met elke cv-ketel, ongeacht fabricaat en type. Daarmee is de NIBE hybride warmtepomp geschikt voor elke situatie. • • • • •

Monoblock: eenvoudig te installeren zonder F-gassencertificaat Voor elke situatie is een passende comfortinstallatie samen te stellen Zweeds kwaliteitsproduct: meer dan 35 jaar ervaring met warmtepomptechniek Zeer stille werking: geluidsdruk op 2 meter afstand slechts 36 dB(A) Financieel voordeel: € 1.800,- ISDE-subsidie én tot € 600,- besparing op energiekosten

IT’S IN OUR NATURE

WWW.NIBENL.NL

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

opgebouwd uit 120 Wattpiek modules. Dit systeem combineert een fraaie vormgeving met een aantrekkelijk rendement. Compact Solar Stand 05.B030 www.compactsolar.nl

Licht gewicht 1-fase omvormer

energiegids.nl

Daglicht en design gaan samen Het huis op een stijlvolle manier verlichten met daglicht is mogelijk met Solatube. Deze daglichtbuis brengt daglicht op elke gewenste plek. Onder het platte of hellende dak, onder de grond, door gevel of een andere inpandige ruimte; alles is mogelijk met het Solatube daglichtsysteem. De meest recente toevoeging aan de serie vierkante plafondplaten is de ‘verzonken’ plafondplaat. Ook biedt Solatube de combinatie van daglicht en kunstlicht uit één en hetzelfde systeem aan.

Begin dit jaar lanceerde Huawei hun nieuwste omvormers; de licht gewicht 1-fase omvormer, geschikt voor nagenoeg elk huishouden. Vamat is de officiële distribiteur van Huawei omvormers voor de gehele Benelux.

Vierkante plafondplaat.

Met de 1-fase omvormers integreert Huawei de nieuwste digitale pv technieken. Ze zijn al te gebruiken vanaf vijf zonnepanelen, waardoor er voor iedereen een geschikte omvormer is. Met de PV-stroomopwekking, ingebouwde plug-and-play-interface voor batterij en slim energiebeheer (Zigbee) worden hogere opbrengsten behaald en blijven onderhoudskosten laag. Met Zigbee wordt uw opgewekte stroom direct op de dag zelf gebruikt. Denk hierbij aan het aansturen van een wasmachine, droger, het opladen van een tesla, et cetera. Via uw eigen smartphone heeft u overal ter wereld toegang om uw elektrische huishouding te beheren en aan te sturen. Met de PV safety box heeft u inzicht in de opbrengst per paneel. Ook is het mogelijk met een druk op de knop de geoptimaliseerde panelen terug te brengen naar een gering voltage, waardoor u veilig op het dak kunt werken. De power optimizer van Huawei is uniek omdat deze wordt gebruikt om partiële schaduwwerking tegen te gaan. Doordat deze partieel gebruikt kan worden, is het niet nodig om bij gedeeltelijke schaduw op het gehele dak optimizers te gebruiken. Dit levert een aanzienlijke kostenbesparing op. De omvormers zijn verkrijgbaar in de volgende types: 2/3/3.68/4/4.6/5KTL en hebben een bovengemiddeld hoog rendement. Ze hebben verder een gering gewicht en zijn eenvoudig te monteren met plug and play DC & AC connectoren en de ‘V’ mounting ophangbeugel. Ook is er inmiddels al een Red Dot Award voor het meest prestigieuze design binnengesleept. Vamat BV Stand 05.B031 www.vamat.nl

De vierkante plafondplaat is de afwerking van de daglichtbuis, het zichtbare gedeelte aan het plafond. Je kiest voor deze plafondplaat als je houdt van een strakke afwerking, passend bij een modern interieur. Deze stucbare plafondplaat ligt namelijk geheel vlak met het plafond en is daarmee in contrast met andere plafondplaten. Een ‘wow-effect’ is hiermee volgens de leverancier gegarandeerd. Denk daarom aan deze manier van verlichten als je net even die boost aan het interieur wil geven. Op de website van Solatube en Solatube home zijn voorbeelden te vinden. Daglicht en kunstlicht in één Er zijn altijd momenten waarop meer licht gewenst wordt dan het aanwezige daglicht, bijvoorbeeld op donkere winterdagen of wanneer het gaat schemeren tijdens werktijd op kantoor. Inspelend op die vraag uit de markt, biedt Solatube de combinatie van daglicht en kunstlicht uit één en hetzelfde systeem aan: de Solatube TechLED. Daglicht en kunstlicht zijn namelijk gemakkelijk samen te integreren in één daglichtsysteem. De verlichtingsarmatuur wordt daarbij in de daglichtbuis worden geplaatst. De Solatube TechLED is een kunstlichtsysteem, werkend op basis van een licht- en bewegingssensor. Met deze combinatie ontstaat er een automatisch daglicht- en ledlichtsysteem om op ieder moment van de dag een gelijkmatig lichtniveau te hebben. Met slechts één armatuur aan het plafond zorgt dit voor een strakke, fraaie en functionele afwerking. Techcomlight B.V. Stand 04.E017 www.techcomlight.nl, www.solatube.nl of www.solatubehome.nl

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Geblazen radiatoren geschikt voor warmtepomp Sinds 1 juli 2018 is voor woningen waarvoor een omgevingsvergunning wordt aangevraagd de verplichte gasaansluiting vervallen. Daarnaast wil het kabinet in 2030 de gaskraan voor Gronings aardgas dichtdraaien. Hierdoor wordt de warmtepomp gezien als het beste alternatief voor de gasketel en komt ook de nadruk te liggen op de aanwezige afgiftesystemen in de gebouwde omgeving. Een warmtepomp werkt met lagere temperatuurtrajecten dan een gasketel, waardoor aanpassingen aan het afgiftesysteem nodig zullen zijn.

Het SlimFix Spoor profiel is speciaal ontwikkeld voor de toepassing bij hogere Rc-waarden. Het pvc-profiel wordt geplaatst in de langsnaden aan de panzijde. Zonder extra handelingen zorgt het voor een luchtdichte en afwaterende isolatieschil. Softstrips op het profiel sluiten de overgang tussen twee elementen naadloos af. Het afdekprofiel aan de binnenzijde doet hetzelfde. Het resultaat: zowel aan de binnen- als de buitenzijde een perfecte luchtdichte aansluiting. De SlimFix Spoor elementen hebben een harde bovenlaag waardoor deze goed beloopbaar zijn. Op aanvraag is ook een versie beschikbaar voor nieuwbouw. IsoBouw Systems Stand: 03.D050 www.isobouw.nl/SlimFixSpoor

Radiator op ultra lage temperatuur

Door middel van het toepassen van ClimateBooster producten worden aanwezige radiatoren eenvoudig en voordelig omgebouwd tot geblazen radiatoren en daarmee geschikt gemaakt voor lage temperatuur verwarming. Grote bouwkundige aanpassingen aan een woning worden zo voorkomen en de toepassing van een warmtepomp wordt mogelijk gemaakt. Door de toepassing van een slimme toerenregeling wordt de geluidsproductie beperkt tot een minimum en de woonruimtes worden snel en effectief op temperatuur gebracht.

De nieuwe ULOW-E2 radiator van Radson zorgt voor zowel stralingswarmte als versterkte convectie, door middel van geïntegreerde ventilatoren. Hierdoor biedt deze radiator ook bij de allerlaagste watertemperaturen het gewenste warmtecomfort. Deze noviteit werd specifiek ontwikkeld met het oog op verwarmen met hernieuwbare energiebronnen, zoals een warmtepomp. De handige bediening via een touchpad complementeert het geheel.

ClimateBooster Stand 03.C072 www.climatebooster.nl

Luchtdichte dakelementen met hogere Rc De vraag naar hogere Rc-waarden neemt toe. Daarom toont IsoBouw tijdens Vakbeurs Energie een uitbreiding op het assortiment SlimFix Spoor dakelementen met de Rc-waarden 5,5, 6,0 en 7,0 m2K/W. Maar daar blijft het niet bij: voor een snelle montage en perfecte aansluiting van de elementen heeft IsoBouw iets nieuws bedacht: het SlimFix Spoor profiel.

Wie met hernieuwbare energie wil verwarmen, bijvoorbeeld via een warmtepomp, kiest per definitie voor verwarmen op zeer lage temperatuur (bijvoorbeeld regime 35°/30°C). Vloerverwarming is dan aantrekkelijk, want traditionele radiatoren halen bij deze watertemperaturen onvoldoende vermogen. Radson zorgt met de Ulow-E2 voor een ommekeer. Het is een ultra lage temperatuur radiator, die op 35°/30° wél voldoende warmtecomfort garandeert en dus ook garant staat voor een uitstekend rendement of COP (coefficient of performance) voor de warmtepomp. Daarbovenop zorgt het ‘summer breeze effect’ ervoor dat ook frisse lucht kan circuleren. De Ulow-E2 kan dus ook in de zomer handig van pas komen en voor duurzame verkoeling zorgen. Eén watertemperatuur, verhoogd installatiegemak Dankzij de Ulow-E2 kan je werken met één watertemperatuur waarin zowel vloerverwarming als radiatoren worden gecombineerd. Zo kan men genieten van de flexibiliteit en reactiesnelheid van een radiator, én van alle voordelen van vloerverwarming. Bovendien betekent dit voor de installateur een hoger installatiegemak en minder hoge investering voor de gebruiker in de hydraulische installatie. Ook bij energierenovaties is dit product aantrekkelijk. Verbouwers

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

die hun ketel wilden vervangen door een warmtepomp werden vaak geremd door de aanwezige radiatoren op hoge temperatuur. Deze vereisten immers een extra ketel of split unit om het verschil in watertemperaturen op te vangen. Wie de bestaande radiatoren vervangt door de nieuwe Ulow-E2 radiatoren kan deze stap overslaan. Nog een voordeel: dankzij zijn tijdloos en modern design, staat de Ulow-E2 perfect in menig hedendaags interieur. De radiator heeft drie handige settings: Standby, Comfort en Boost. Deze verhogen het gebruiksgemak. Wanneer de temperatuurvraag hoog is, schakelen de ventilatoren in, en wanneer de gevraagde temperatuur stilaan bereikt wordt, gaat hij automatisch verminderen. Daarbovenop kan optioneel gekozen worden voor een ruimtethermostaat. Radson / Technische Unie Stand 03.E036 www.radson.com/nl

Verlaag uw energierekening met een warmtepomp Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben een hoog rendement en leveren een grote bijdrage aan het verminderen van gasgebruik. Voor iedere 1.000 m3 verbrand aardgas wordt de CO2-uitstoot met maar liefst 800 kg teruggebracht: bijna een halvering! Een warmtepomp voedt zich met elektriciteit, maar haalt zijn energie voor het grootste gedeelte uit de buitenlucht of bodem.

Nieuwbouw Recent gebouwde woningen zijn doorgaans goed geïsoleerd en vrijwel altijd geschikt voor een warmtepomp. In combinatie met vloerverwarming werkt een warmtepomp zeer efficiënt en zorgt voor een optimaal klimaat in de woning. In een nieuwbouwproject kunt u ervoor kiezen om geen gasleiding aan te leggen en geen cv-ketel aan te schaffen. De kosten die u hiermee bespaart, kunt u investeren in een warmtepomp. Bestaande woning Of een bestaande woning geschikt is voor een warmtepomp, ligt aan de mate van isolatie en het gebruikte warmteafgiftesysteem, zoals vloerverwarming of traditionele radiatoren. Met vloerverwarming of laagtempera-

energiegids.nl

tuur verwarming is een warmtepomp altijd mogelijk. Anders zijn aanvullende aanpassingen nodig, zoals het plaatsen van dubbel glas en/of isoleren van daken, wanden en vloer. Kan dat niet, dan is een hoogtemperatuur warmtepomp een optie. Vrijwel altijd kan de investering binnen de levenscyclus van de warmtepomp terugverdiend worden. Vloerverwarming en warm watervoorziening Vloerverwarming werkt met lage watertemperaturen en is daarom ideaal voor een efficiënte inzet van de warmtepomp. Want hoe kleiner de temperatuurtrap die de warmtepomp moet maken, hoe groter het rendement. Daarnaast is vloerverwarming zeer comfortabel en een onzichtbare bron van verwarming. Tegenwoordig is het relatief eenvoudig om ook een bestaande woning van vloerverwarming te voorzien. Klimaatexpert werkt met partners die hierin gespecialiseerd zijn. Omdat warmtepompen een lager vermogen hebben dan cv-ketels werken ze niet als doorstroomtoestel voor warm tapwater. De oplossing hiervoor is een boiler met een voorraad warm water, zodat er altijd voldoende water is voor alle gezinsleden om te douchen. Klimaatexpert zoekt de juiste boiler uit op basis van uw behoeften en gezinssamenstelling. Lucht- of grondgebonden warmtepomp? Een luchtwarmtepomp haalt zijn energie voor 20 procent uit het stopcontact en voor 80 procent uit de buitenlucht. Ook als het buiten vriest, kan uit buitenlucht warmte onttrokken worden. Een grondgebonden warmtepomp heeft een aangelegde bron nodig, wat een forse investering vergt. Deze warmtepomp is alleen bij lage buitentemperaturen efficiënter dan een luchtwarmtepomp en zal jaarlijks gemiddeld iets minder verbruiken, maar heeft afgewogen tegen de investering in de bron een onrealistische terugverdientijd. Voor particulieren is het daarom beter om te kiezen voor een luchtwarmtepomp. De stroom die nodig is, kan opgewekt worden met zonnepanelen. Daarmee draait het systeem het hele jaar door kosteloos en volledig CO2-neutraal! Een warmtepomp kan zijn werk alleen goed doen wanneer de volledige installatie, warmtepomp en afgiftesysteem, optimaal op elkaar zijn afgestemd. De installateurs van Klimaatexpert zorgen ervoor dat alles op elkaar aansluit. Hierbij kijken we ook naar uw comfortwensen, zodat de temperatuur in de woning voor u aangenaam is, u voldoende warm water heeft en u maximaal bespaart op de energierekening. Klimaatexpert.com Stand 03.F037 www.klimaatexpert.com

Koelings- en verwarmingsoplossingen met R32 In 2018 stapt Panasonic volledig over op R32, terwijl de regelgeving met betrekking tot een lagere Global Warming Potential (GWP) pas in 2025 van kracht gaat. Dit besluit is een belangrijke stap in het terugdringen van de impact van warmtepompen op ons milieu. Door de wijziging krijgen installateurs de mogelijkheid om energie-efficiëntere en kosten-effectievere oplossingen te bieden aan klanten.

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Verduurzaming collectief verwarmde panden Binnen de verduurzaming van Nederland is nog relatief weinig aandacht voor de verduurzaming van elektriciteit; warmte staat in de meeste gevallen voorop in de aandacht. Nog altijd is de CO2-uitstoot van een kWh elektriciteit twee keer zo hoog als die van een kWh warmte. Reden hierachter is het relatief slechte rendement van een elektriciteitscentrale (40-50%), waar in de meeste gevallen de restwarmte onbenut wordt gelaten. Panasonic heeft inmiddels een groot aantal producten geschikt gemaakt voor R32, waaronder de PACi-reeks, TZ-wandmodellen en de R32-vloermodellen. • PACi-reeks. De nieuwe PACi-binnenunits voor commerciële toepassingen zijn compatibel met zowel R410A als R32 buitenunits. Dit najaar komen tevens de 6kW en 7kW buitendelen en de volledige Elite-lijn 3,6 tot 14 kW op de markt. • TZ-lijn. Met een unitbreedte van slechts 799 mm passen deze units goed in de ruimte boven een deur. Hierdoor bieden ze een perfecte oplossing voor het koelen van een woonruimte of gang. Het geluidsniveau van de TZ- modellen is met slechts 20 dB (A) extreem laag. • R32-vloermodel. Deze nieuwe unit stelt woningeigenaren in staat hun woningen gedurende de wintermaanden te verwarmen en tijdens de zomermaanden te koelen. Het vloermodel is voorzien van energielabel A++ en biedt een hoge efficiëntie, waarmee het een interessant alternatief is voor traditionele radiatoren. Daarnaast is het met een geluidsproductie van 20 dB (a) superstil. Nieuwe generatie lucht-water warmtepompen De nieuwe Panasonic Aquarea H-generatie lucht-water warmtepomp levert met zijn A++ label een hoge energiebesparing op. Het is gebaseerd op warmtepomptechnologie met een hoog rendement; het systeem voorziet niet alleen in verwarming en warm water, maar koelt tevens in de zomer. Zowel de de Aquarea Mono-bloc als de Aquarea All-in-One 5 kW- en 7 kW-systemen hebben een kwaliteitsverklaring ontvangen. Deze laat zien dat het rendement van de systemen aantoonbaar hoger is dan de standaardrendementen voor warmtepompen waar de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) op wordt gebaseerd. De systemen zijn daardoor aantrekkelijk voor nieuwbouwprojecten, omdat zo eenvoudig – zonder investeringen in additionele oplossingen - wordt voldaan aan de wetgeving. • Aquarea Mono-bloc. Deze warmtepompen zijn geschikt voor residentiële en licht commerciële toepassingen. De nieuwe reeks omvat drie modellen: een 5 kW-, 7 kW- en 9 kW-uitvoering. Ze zijn uitermate geschikt voor de traditionele verwarmingsinstallateur, omdat er geen koeltechnische handelingen verricht hoeven te worden. • Aquarea All-in-One. Deze compacte en zeer efficiënte warmtepompen worden aangeboden in zes capaciteiten, van 3 tot 16 kW. Hierdoor kunnen ze bij een breed aantal toepassingen worden ingezet. Panasonic Stand 03.C018 www.aircon.panasonic.nl

Voor wat betreft centraal verwarmde wooncomplexen (in het bijzonder hoogbouw) is de verduurzaming van elektriciteit op woningniveau een lastig item. Zeker gezien het vaak kleine dakoppervlak dat dit type complexen kenmerkt, waardoor het aantal zonnepanelen meestal niet dekkend is voor nul op de elektriciteitsmeter. Cheappower4U plaatst in dit soort complexen een kleine elektriciteitscentrale met een zeer hoog verbrandingsrendement (97,4%). Voordeel hieraan is dat (in tegenstelling tot de meeste reguliere centrales) de restwarmte van dit proces kan worden ingezet voor de woningen. U kunt de warmtevoorziening daarmee vergelijken met die van stadswarmte, hetzij lokaal geproduceerd. Voor de elektriciteitsverdeling is een geoctrooieerde (wkk)stroomverdeler ontwikkeld die het mogelijk maakt om ook in dit soort complexen 2.000 - 2.500 kWh per woning te produceren. De woningen maken door de toepassing van deze techniek drie tot vier labelstappen (afhankelijk van de situatie) door de kwaliteitsverklaring die aan het product is afgegeven. Ook is in de meeste gevallen hierdoor nul op de elektriciteitsmeter mogelijk. Cheappower4U neemt de volledige investering op zich. Vervolgens verhuurt zij de installatie aan de klant. Door het sluiten van een huurcontract met Cheappower4U worden de klanten gedurende de huurperiode hun eigen energieleverancier, waarbij de totale energiekosten in de meeste gevallen binnen de kostprijs blijven zoals zij die gewend zijn. De huur wordt dus onderdeel van de energiekosten. Verduurzamen hoeft daardoor geen geld te kosten. Cheappower4U Stand 06.A002 www.cheappower4u.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

Snel laden met zakelijke laadpalen Heel wat steden denken aan het invoeren van lage emissiezones of proberen de diesel en benzineauto volledig uit hun stadshart te weren. Het is dan ook geen verrassing dat steeds meer bedrijven en particulieren in elektrische wagens investeren. Geef klanten en werknemers de kans hun wagen snel en makkelijk op te laden met Seijsener’s zakelijke laadpalen.

De zakelijke laadpalen zijn gemaakt van 100% recyclebaar aluminium. Ze zijn vandalismebestendig, gaan lang mee en zijn dus erg duurzaam. De laadpalen zijn standaard 11 kW maar kunnen, indien gewenst, ook bijgesteld worden naar 22 kW. Op deze manier is uw laadpaal toekomstbestendig. Seijsener biedt als eerste en enige bedrijf in Nederland laadpalen met een custom design aan. Zo kunt u de laadpalen van bijvoorbeeld een logo, slogan of foto laten voorzien. Dit maakt dat de laadpaal niet enkel een meerwaarde biedt aan klanten en werknemers; de paal wordt tevens een eyecatcher voor uw bedrijf. Zo laat u zien dat uw bedrijf vooruitkijkt naar de toekomst. Seijsener is al 55 jaar de betrouwbare leverancier voor publieke energie voorzieningen. Seijsener Stand 06.C058 www.seijsener.nl

Collectieve duurzame energieinstallaties Elke dag voorziet ZON duizenden huishoudens in Nederland van (gasvrije) duurzame warmte, koude en groene stroom. Het bedrijf ontwerpt collectieve duurzame energie-installaties. Niet alleen bij nieuwbouw, maar ook in bestaande panden en renovatieprojecten. ZON bedenkt, bouwt, beheert en regelt alles eromheen vanuit een eigen ESCo; een Energie Service Company.

energiegids.nl

ZON maakt gebruik van lokale aardwarmte en zonne-energie in combinatie met slimme regeltechnieken voor optimaal rendement. Gebouweigenaren hebben er geen omkijken naar, net als de bewoners of gebruikers. Zo brengt ZON een duurzaam en gasvrij Nederland iedere dag een stapje dichterbij. De ontwikkelingen in Groningen en het Klimaatakkoord zorgen voor een versnelling naar gasvrij bouwen en renoveren. Uit eigen ervaring en uit onderzoek blijkt dat veel projectontwikkelaars, corporaties, gebouweigenaren, maar ook installateurs nog niet goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden van gasvrij verwarmen (en koelen). Op Vakbeurs Energie presenteert John Braakman dagelijks de mogelijkheden voor gasvrij verduurzamen van de energie installaties in de collectieve bouw, met als doel de toekomstwaarde en vastgoedwaarde te verhogen voor de toekomst. Hierbij staan de technische, organisatorische én financiële uitdagingen en mogelijkheden centraal. De presentaties vinden dagelijks plaats in het Theater Warmte & Elektriciteit om 12.00 uur. Centraal in deze presentatie en op de stand is het gasvrij verwarmen door optimaal gebruik te maken van de energie uit de bodem. Innovatieve energiepalen maken het mogelijk de woningen en utilitaire ruimten in de winter te verwarmen en in de zomer te verkoelen. Op de stand is de film te zien van het aanbrengen van de wisselaars in de funderingspalen. ZON Stand 05.C044 www.bijZON.nl

Aardgasloos? Tijd voor Brandstofcellen! Op de vakbeurs Energie staan ‘aardgasloos’ en de mogelijke alternatieven centraal: er zal daarom ook een brandstofcel te bewonderen zijn. Het principe van de brandstofcel is al sinds begin vorige eeuw bekend en waterstof is het meest voorkomende element op onze planeet. Dat het toch zo lang geduurd heeft voordat er commercieel brandstofcel-systemen op de markt kwamen heeft alles te maken met de goedkope fossiele brandstoffen die we tot nog toe ter beschikking hadden. Nu we de kolencentrales willen sluiten en de gaskraan in Groningen willen dichtdraaien gaat dit echter snel veranderen. Aardgas is fossiel en daar moeten we vanaf. Aardgas, het gasnet en ‘Gas’ in het algemeen worden in de volksmond, maar ook in de media en door politici vaak in een adem genoemd en door elkaar gehaald. Zo is van ‘aardgas af’ voor menigeen hetzelfde als ‘van het gasnet af’. Waterstof is echter ook gas, net zoals biogas en/of groengas. Ook voor die duurzame gassen moeten we een transport en opslagsysteem hebben. Sterker nog; dat ligt er al! Een recent onderzoek van Kiwa in Apeldoorn (zie artikel EnergieGids nummer 9, red.) wijst uit dat ons gasnet nu al geschikt is voor waterstof, een paar kleine aanpassingen daargelaten. De inhoud van ons stroomnet gaat verduurzamen door meer windmolens en zonneparken. Hoewel we nu nog geen 10% halen (dus nog 90% met name kolenstroom) zal in 2050 naar verwachting 100% duurzame stroom door ons net gaan. Datzelfde geldt echter ook voor ons gasnet: een toename van afval- en mest vergisters zal het percentage biogas in ons net laten toenemen, evenals het

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

percentage waterstof, gemaakt met pieken uit zon- en windstroom (Power to Gas). Het gasnet wordt daarmee grotendeels de ‘stroomopslag’ die we nodig hebben om onze ‘seizoens-opslag problematiek’ op te lossen. Beide netten zullen daarom een grote rol spelen in onze duurzame toekomst en dat begint vandaag al. BlueGEN Brandstofcellen hebben waterstof (gas) nodig om stroom te maken en kunnen omgekeerd ook van gas stroom maken (elektrolyse). Zij vormen daarmee de brug tussen gas- en stroomnet, opwek en opslag. Op de beurs zal de BlueGEN van SOLIDpower te zien zijn. Dit is een brandstofcel die niet alleen stroom maakt, maar ook eerst haar eigen waterstof. De geringe restwarmte die daarbij ontstaat kan worden omgezet in bijvoorbeeld warm tapwater met de ingebouwde warmtewisselaar. De BlueGEN is een ‘net-gekoppeld’ apparaat en haalt haar waterstof uit het gasnet door methaan chemisch te kraken. Dat levert zelfs met de huidige inhoud van ons gasnet, puur door de efficiënte omzetting, al tot 70% CO2-besparing op ten opzichte van netstroom. Is er bio-methaan of een mix met pure waterstof beschikbaar dan wordt het 100% groen. Brandstofcellen zijn daarbij stil en stoten geen verbrandingsgassen uit als SOx en NOx. Samen met een warmtepomp vormen ze de perfecte duurzame combinatie voor warmte en stroomopwekking in gebouwen. SOLIDpower Stand 05.B044 www.SOLIDpower.com

Duurzame energieopslagsystemen Indutecc Industrial Solutions presenteert op Vakbeurs Energie de nieuwe ‘Safer than Safe’ energieopslagsystemen van Nilar. Nu de energietransitie in volle gang is en batterijen een onmisbare schakel vormen om dit vorm te geven moet ook de vraag gesteld worden: hoe duurzaam zijn batterijen?

een Bipolaire Nikkel-Metaal-Hydride batterij. Deze wordt ‘Safer than Safe’ genoemd. Door de bipolaire gelaagde opbouw zitten er geen soldeerverbindingen en bedrading (hot-spots) in de batterij. Hierdoor wordt de warmteontwikkeling aanzienlijk beperkt en kan deze batterij niet zelf ontbranden of exploderen. Er bevinden zich geen zware metalen (zoals kobalt bij Li-ion wordt gebruikt) in de cellen en is het elektrolyt op waterbasis. Al bij de ontwikkeling is rekening gehouden met eenvoudige demontage bij einde levensduur en zijn alle materialen herbruikbaar; 100% Cradle to cradle. Capaciteit De batterijen zijn hoogvolt (96 tot 144VDC) en worden in een systeem in serie geschakeld tot stringen van 600VDC. De stromen blijven zo beheersbaar laag en de bedrading tussen de batterijen zeer dun zonder spanningsverlies. Nilar energieopslag wordt als systeem geleverd; een compleet cabinet of rack voorzien van de batterijen, beveiligingen, een state of the art BMS systeem en een HMI waarop het systeem gemonitord kan worden. Indutecc combineert dit systeem met een ABB inverter voor AC gekoppelde systemen. Maar ook direct DC gekoppeld is mogelijk. Samen met Direct Current zijn de Nilar batterijen te koppelen aan een DC bus, waar direct zonnepanelen, EV chargers en andere DC gebruikers aan zijn te koppelen zonder enige AC/DC conversie. Door de hoge mate van veiligheid kunnen Nilar systemen, hoe groot ook, gewoon inpandig geplaatst worden. Dit bespaart niet alleen een container, maar ook de koeling daarvan (directe verliezen). Indutecc bekijkt per project de mogelijkheden en probeert door verschillende toepassingen te combineren een sluitende businesscase te maken. Denk bijvoorbeld aan de opslag van overcapaciteit van een zonnestroom installatie voor eigen gebruik gedurende de nacht in combinatie met eigen back-up bij netuitval en peak-shaving om de aansluitwaarde te verlagen. Ook handelen in energie behoort tot de mogelijkheden door de zeer snelle lading en ontlading (tot 5C). INDUTECC Industrial Solutions Stand 06.C010 www.indutecc.nl

Ontdek de mogelijkheden van houtvezelisolatie De circulaire economie, waarbij producten zo ontworpen worden dat er niets verloren gaat, is geen utopie. Het nieuwe natuurlijke isolatieprogramma van PAVATEX by SOPREMA is volledig rond deze milieuvriendelijke principes opgebouwd. De natuur zelf levert de grondstof voor het houtvezelisolatiemateriaal: houtsnippers. En na gebruik vormen de producten van PAVATEX zelf de grondstof voor een ecologisch verantwoorde verwerking.

De op dit moment veel toegepaste Li-Ion batterijen bevatten zware metalen en door berichtgeving in de media over exploderende opslagsystemen groeit ook de discussie over de veiligheid van batterijen. Daarnaast is recyclen van Li-ion batterijen een kostbare zaak. Dat het ook anders kan bewijst Nilar met hun Energy Compact NiMH batterijen. Juist de bekende nadelen van Li-Ion techniek zijn op alle punten ondervangen met de ontwikkeling van

De grondstof komt uit resthout van zagerijen die naaldhout verwerken uit duurzaam beheerde bossen. Bij de verwerking van de houtsnippers gebruikt PAVATEX zo veel mogelijk hernieuwbare energiebronnen in een modern en ecologisch geoptimaliseerd productieproces. Voor toeslagstoffen geldt de gouden regel: zo weinig mogelijk, maar voldoende om topkwaliteit en een lange levensduur te garanderen. Een bijkomende bijdrage aan het milieu is dat de

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

verwerking van hout naar isolatiemateriaal minder energie vereist dan de productie van andere bouwmaterialen. Houtvezelisolatie creëert een gezond binnenklimaat, dankzij de dampopen en vochtregulerende structuur. De goede isolerende kwaliteit zorgt voor een maximale bescherming tegen geluidsoverlast en temperatuurschommelingen, zowel in de zomer als in de winter. Het houtvezelisolatiemateriaal heeft trouwens een levensduur van vele tientallen jaren. PAVATEX wordt geen afval, maar vormt de grondstof voor de opwekking van CO2-neutrale, schone energie. Pavaflex Plus In de zoektocht naar een zo klein mogelijke ecologische impact en een zo hoog mogelijke kwaliteit, stelt de SOPREMA een nieuw product voor: Pavaflex Plus. Bijzonder is de lage lambda-waarde op het gebied van natuurlijke isolatie: 0,036 W/mK. Pavaflex Plus is geschikt voor isolatie van zowel daken, binnenwanden als plafonds. SOPREMA Stand 03.C069 www.soprema.nl

energiegids.nl

maar ook voor de toekomst. De armaturen zijn ontwikkeld om compatibel te zijn met alle bekende Internet of Things (IoT) software. Alle Titan modules kunnen worden verbonden aan een Cloud systeem, waarmee de verlichting kan worden geprogrammeerd, gemonitord en gestuurd via het internet overal ter wereld. De mogelijkheden en voordelen zijn onvoorstelbaar! Baiyiled Europe Stand 04.D010 www.baiyiled.nl/

Homecare systemen bieden voordelen voor gehele bouwkolom Door systemen voor verwarming, koeling en ventilatie in een gebouw slim te koppelen en in te kopen bij één partij, inclusief bouwkundige elementen zoals hangen sluitwerk en kaderafdichtingen, kunnen in de gehele bouwkolom grote voordelen worden behaald. BUVA ontwikkelde recent drie homecare systemen, waarin een uitgekiende selectie BUVA producten is geïntegreerd. Modern, innovatief en volledig vraaggestuurd, waarbij een optimaal binnenklimaat en een veilige, comfortabele woonomgeving hand-in-hand gaan.

LED verlichtingsoplossingen naar een nieuw level Baiyileds Titan series zijn ontworpen als een trunking systeem. Dit systeem zorgt voor een perfecte lichtlijn zonder het gebruik van extra kabels en kabelgoten. Hiermee kan een hoop geld en tijd worden bespaard op de installatie. De Titan armaturen beschikken tevens over hoge kwaliteit Lumiled LED chips, een sterk aluminium behuizing en ENEC gecertificeerde drivers. De complete Titan series zijn ENEC gecertificeerd en worden aangeboden met een garantie tot wel tien jaar. De Titan series kunnen worden geleverd in 3 Wattages met zes verschillende lenzen die zorgen voor verschillende lichtdistributies. Verder is het mogelijk om het armatuur optioneel te verkrijgen met ingebouwde motiesensor, DALI dim systeem en een geïntegreerd noodsysteem. Dit geeft uw verlichtingsproject de optimale flexibiliteit voor het bereiken van uw projectdoelstelling. Door zijn sterke stroom efficiëntie van meer dan 160 Lumen per Watt kan het armatuur zorgen voor meer energiebesparing en een kortere terugverdientijd. De Baiyiled Titan Series zijn niet alleen de armaturen voor vandaag,

Het ‘conventional’ systeem focust zich op de traditionele woningbouw. Denk onder andere aan een cv-ketel, natuurlijke toevoer en mechanische afvoer van ventilatielucht, kaderafdichtingen en hangen sluitwerk uit het BUVA-portfolio. De ‘advanced’ en ‘sustainable’ systemen leggen meer de nadruk op duurzaamheid, energiezuinigheid, een autonome werking en onderhoudsgemak. Hierbij wordt de cv-ketel vervangen door een warmtepomp. Natuurlijke en mechanische ventilatie-oplossingen maken plaats voor balansventilatie, inclusief warmteterugwinunits. Dit zorgt voor een optimale warmteoverdracht tussen de afgezogen, warme binnenlucht en aangezogen, frisse buitenlucht. All electric, waarbij de ‘sustainable’

energiegids.nl

Vakbeurs Energie: Beursnieuws

systemen optimale zoneregeling mogelijk maken. Alle homecare systemen functioneren volledig autonoom en vraaggestuurd. In de systemen zijn sensoren opgenomen die permanent temperaturen, luchtvochtigheid en CO2-uitstoot in de woning meten. Vocht, (drijf)gassen en kook- en toiletluchtjes worden snel gedetecteerd, waarop de installaties automatisch hun regelingen aanpassen. Tussenkomst van de gebruiker is hierbij niet nodig, maar kán wel, middels een smartphone-app. Daarbij kunnen via de app eenvoudig software-updates worden uitgevoerd, zonder tussenkomst van een monteur. Doordat de homecare systemen van BUVA over een open API (Application Programming Interface) beschikken, kunnen eenvoudig koppelingen met systemen van derden worden gemaakt. BUVA geeft tien jaar product- én prestatiegarantie op de complete systemen. In die tien jaar worden woningcorporaties en particuliere woningbezitters volledig ontzorgd. Het bedrijf neemt het jaarlijks onderhoud voor alle installaties uit handen. Het afsluiten van separate onderhoudscontracten voor cv, warmtepompen, ventilatie-installaties en WTW-units is hierdoor niet meer aan de orde. Particuliere woningbezitters hebben tevens de mogelijkheid om de homecare systemen van BUVA te leasen, waarbij zij één vast bedrag per maand betalen voor de systemen, verzekeringen, jaarlijks onderhoud, et cetera.

sing een korte terugverdientijd heeft. Door de aanwezigheid van zuurstof is er een verhoogde kans op corrosie. Met het ontgassen zorgt de Servitec Mini voor een hogere bedrijfszekerheid van het systeem en tevens voor een constant proces van systeemwaterverbetering. Tevens is het mogelijk om deze oplossing te combineren met de Fillcontrol Plus Compact, waardoor het systeem automatisch wordt bijgevuld en de optimale systeemdruk behouden blijft. Voor grotere installaties wordt de Servitec vacuümontgasser toegepast, met automatische waterbijvulfunctie en de mogelijkheid om vuilafscheiders toe te voegen. Reflex Nederland B.V. Stand 03.C011 www.reflexnederland.nl

Hoe kunt u uw energieverbruik verlagen? Zo’n 100.000 MKB-bedrijven moeten vóór 2020 verplicht aangeven welke maatregelen zij treffen om aan de energiebesparingseisen uit de Wet milieubeheer te voldoen. Essent Zakelijk wil bedrijven waar mogelijk daarbij ondersteunen.

BUVA rationele bouwprodukten B.V. Stand 04.B028 www.buva.nl

Ontgassingsoplossing bespaart energie De Servitec Mini ontgassingsoplossing van Reflex Nederland B.V. (onderdeel van Duitse Reflex Winkelmann Groep), is geschikt voor installaties met een werkdruk van 0,5-2,5 bar en maximaal 1.000 liter systeemwater. Deze oplossing is uitermate geschikt voor de woningbouw en kleine utiliteit. Het systeem zorgt ervoor dat de gassen in systeemwater, door het creëren van een onderdruk middels een vacuüm in combinatie met versproeien, vrij komen.

Water bevat onder andere zuurstof en stikstof. De gasbellen verstoren de circulatie en de opgeloste gassen verlagen de warmteoverdracht. De hoeveelheid gas in systeemwater bepaalt dus sterk het rendement. Met het onttrekken van lucht maakt de Servitec Mini een energiebesparing tot ruim 10% mogelijk, waardoor deze oplos-

Op grond van de Wet Milieubeheer zijn bedrijven die meer dan 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m3 aardgas per jaar gebruiken verplicht om energiebesparende maatregelen te nemen die binnen vijf jaar terugverdiend kunnen worden. Onder de noemer ‘Energiewinst voor ondernemers’ begeleidt Essent ondernemers zowel via regionale- en landelijke bijeenkomsten als online, over mogelijke energiebesparende maatregelen, de kansen en mogelijkheden die energiebesparing biedt en de (energie)winst die het oplevert. Ook tijdens de Vakbeurs Energie kunt u dagelijks in het Theater Energiebesparing in Hal 4 van 12:00 – 12.30 uur de sessie ‘Wet Milieubeheer versus De Ondernemer’ bijwonen. Bovendien biedt Essent op Vakbeurs Energie kosteloos de EnergieFitScan (t.w.v. € 500,-) aan, om op deze wijze de ondernemer enerzijds meer inzicht te geven in het energie besparend potentieel en anderzijds te helpen met de implementatie van de maatregelen. Uiteraard kunt u tijdens de beurs ook even binnenlopen in de stand voor een vrijblijvend energieadvies. Essent Zakelijk Stand 03.C061 www.essent.nl/zakelijk

The The future future of of power power monitoring monitoring is is inside inside

38% 38%

The future of power monitoring is inside

38%

Met de lancering van de nieuwe DIRIS A40 multimeter Met de lancering van de DIRIS zet Socomec opnieuw denieuwe standaard opA40 hetmultimeter gebied zet opnieuw de standaard op het gebied vanSocomec energiemonitoring van energiemonitoring De huidige energietransitie en digitale industriÃ«le revolutie creÃ«ert een nieuw soort

Systeem voor meting, monitoring en energie-beheer Systeem voor meting, monitoring en energie-beheer

Stand 06.A021

Systeem voor meting, monitoring en energie-beheer

elektrisch De drang naar industriÃ«le een gemeenschappelijke digitale architectuur De huidigeecosysteem. energietransitie en digitale revolutie creÃ«ert een nieuw soort maximaliseert de potentiÃ«le waarde van hetgemeenschappelijke IoT - het resultaat isdigitale een onovertroffen elektrisch ecosysteem. De drang naar een architectuur HIÄº FLÃ&#x2C6;QWLH KHOHPDDO GRRU GH WRHSDVVLQJ YDQ JHDXWRPDWLVHHUGH HQ JHFHQWUDOLVHHUGH maximaliseert de potentiÃ«le waarde van het IoT - het resultaat is een onovertroffen systemen en processen. HIÄº FLÃ&#x2C6;QWLH KHOHPDDO GRRU GH WRHSDVVLQJ YDQ JHDXWRPDWLVHHUGH HQ JHFHQWUDOLVHHUGH Met derol van de nieuwevoor DIRIS A40 multimeter Een grote in deze ontwikkeling is weggelegd nauwkeurige systemen enlancering processen. zet Socomec opnieuw opis door het de gebied energiemonitoring enontwikkeling -management. De standaard nieuwe voor DIRISnauwkeurige A40 toepassing Een grote rol in deze isde weggelegd YDQ 6PDUWVHQVRU WHFKQRORJLH HQ GH NHQPHUNHQGH 3UHFL6HQFH 9LUWXDO0RQLWRU HQ energiemonitoring en -management. De nieuwe DIRIS A40 is door de toepassing van energiemonitoring AutoCorrectiefuncties eenvoudig te installeren nagenoeg iedere elektrische YDQ 6PDUWVHQVRU WHFKQRORJLH HQ GH NHQPHUNHQGH 3UHFL6HQFH 9LUWXDO0RQLWRU HQ De huidige energietransitie en digitale industriÃ«leinrevolutie creÃ«ert een nieuw soort LQVWDOODWLH QLHXZ HQ EHVWDDQG 'LW DOOHV PHW HHQ NODVVH tPHHWQDXZNHXULJKHLG AutoCorrectiefuncties De eenvoudig te installeren in nagenoeg iedere elektrische elektrisch ecosysteem. drang naar een gemeenschappelijke digitale architectuur +HW DXWRPDWLVFK YHUZHUNHQ YDQ PHHWGDWD PHW GH :HEYLHZ t6 ZHEVHUYHU YLD KHW LQVWDOODWLH QLHXZ HQ EHVWDDQG 'LW DOOHV PHW HHQ NODVVH tPHHWQDXZNHXULJKHLG maximaliseert de potentiÃ«le waarde van het IoT - het resultaat is een onovertroffen ORNDOH ,3 QHWZHUN RI GH FORXG EHKRRUW WHYHQV WRW GH QLHXZH IXQFWLRQDOLWHLWHQ +HW DXWRPDWLVFK YHUZHUNHQ YDQ PHHWGDWD PHW GH :HEYLHZ t6 ZHEVHUYHU YLD KHW HIÄº FLÃ&#x2C6;QWLH KHOHPDDO GRRU GH WRHSDVVLQJ YDQ JHDXWRPDWLVHHUGH HQ JHFHQWUDOLVHHUGH ORNDOH ,3 QHWZHUN RI GH FORXG EHKRRUW WHYHQV WRW GH QLHXZH IXQFWLRQDOLWHLWHQ systemen en processen. Een grote rol in deze ontwikkeling is weggelegd voor nauwkeurige energiemonitoring en -management. De nieuwe DIRIS A40 is door de toepassing YDQ 6PDUWVHQVRU WHFKQRORJLH HQ GH NHQPHUNHQGH 3UHFL6HQFH 9LUWXDO0RQLWRU HQ AutoCorrectie- functies eenvoudig te installeren in nagenoeg iedere elektrische LQVWDOODWLH QLHXZ HQ EHVWDDQG 'LW DOOHV PHW HHQ NODVVH tPHHWQDXZNHXULJKHLG +HW DXWRPDWLVFK YHUZHUNHQ YDQ PHHWGDWD PHW GH :HEYLHZ t6 ZHEVHUYHU YLD KHW ORNDOH ,3 QHWZHUN RI GH FORXG EHKRRUW WHYHQV WRW GH QLHXZH IXQFWLRQDOLWHLWHQ

pub_110012_EE_box_concept_200x251.indd 1

31/08/18 14:03

pub_110012_EE_box_concept_200x251.indd 1

31/08/18 14:03

9-10-11 oktober 2018 â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch

XTREME

The Road to all-electric #WARMTEPOMP #DEOPLOSSING #GEBOUWDEOMGEVING

75 %

E c O d a n

75 %

s y s t e m

i s

l o a d i n g

75 %

WWW.ALKLIMA.NL

86 %