گۆڤار ( گوڵ سوو ) ژماره‌ 108

‫‪7‬‬ ‫‪2021‬ی زایینی )‪ (2721‬ی كوردی‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی‬

‫یه‌كه‌میــن تایبه‌تی‌نامه‌ی ژنان ‪..‬‬

‫داســتان چاالكی‌ســاراژنه‌ێل كورد فه‌یلی‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪1‬‬

‫‪16‬‬

‫کورد هەرێم و کورد دەر‬ ‫هەرێم یەکتری ناناسن‬

‫دە هه‌ر كوو ژنێگ هەسە؛ ژیانیش هه‌سە‬

‫ه گشتییه‌ له‌الین ده‌زگاى رووشنهویرى‬ ‫مجله‌یه‌گ مانگان ‌‬ ‫وره‌سانن كورد فه‌یلى(شه‌فه‌ق) باڵوئه‌كریه‌ێگ‬ ‫ژماره‌ ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫سه‌ر نویسه‌ر‬ ‫عه‌لى حسێن فه‌یلى‬ ‫سەرنووسەر‬ ‫مێوان ئی تایبەتی‌نامە‬

‫‪28‬‬

‫سوندس مێرزا‬

‫هزار و یەک مەتەڵێ تر‬ ‫ئەڕا مناڵەێل کورد فەیلی‬ ‫بەغدا‬

‫وه‌ریوه‌به‌ر نویسانن‬ ‫مسته‌فا به‌یگی‬ ‫سكرتێر نویسانن‬ ‫كه‌نعان حاته‌م‬ ‫ده‌سه‌ی نویسه‌ره‌یل‬ ‫سوندس مێرزا‬ ‫ماجد سویره‌میری‬ ‫ئاماده‌كردن هونه‌ری‬ ‫ئیمان حه‌بیب‬

‫خاتوون خەزاڵەی فەیلی‪،‬‬ ‫خەزاڵ مووسیقی ژنەێل‬ ‫بوێژ‪ ،‬چاوەڕێ بانانێ‬ ‫خاسترەکن‬

‫‪36‬‬

‫‪44‬‬

‫کار کوردی ده‬ ‫ئیالم‪ ،‬ژنانه‌تره‌و‬ ‫بییه‬

‫‪58‬‬

‫‪48‬‬

‫گڕێ وەرد «هووز‬ ‫ماڵکە‌ت» و ئافینەرەگەێ‬

‫ژنانووگی کردن وەگەرد شێعر فەرزانەی‬ ‫سەحرایی‪ ،‬شاعر کوردی‌وێژ دێهلوڕانی‬

‫خاوه‌ن ئمتیاز‬ ‫ده‌زگاى رۆشنبیرى و راگه‌یاندنى كوردى فه‌یلى(شه‌فه‌ق)‬ ‫‪info@shafaq.com‬‬ ‫‪www.shafaq.com‬‬

‫مؤسسة شفق للثقافة واالعالم للكورد الفيليين‬

‫وه‌ختێــگ بیــر وه‌ مه‌ســه‌ڵەێ ژن كــورد‬ ‫ئه‌كه‌یمــن‪ ،‬ئەبینیمــن ئــه‌وان ده‌ نــاو‬ ‫وێــژدان و تاریــخ ئــی میلله‌تــه‌ ڕیشــگ‬ ‫وەراننــە و س ـه‌قام دیــرن و پیاگەێلەێــش‬ ‫ناتوانــن به‌شــداری ئــەوان دە مه‌یــدان‬ ‫ژیــان سیاســی‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تــی‪ ،‬بازەڕگانــی‪،‬‬ ‫فه‌رهه‌نگــی و‪ ..‬له‌وه‌رچــاو نه‌گــرن‪.‬‬ ‫ژن كــورد بــاوه‌ڕ وه‌ ئنســانیه‌ت‬ ‫داشــتگە و دیــرێ ئــوو دە پــەڕە پــەڕەێ‬ ‫میــژوو ئەبینیمــن ک بیــر و باوڕەێــل‬ ‫ژنــان کــورد هەمیشــە فرەتــر و تــا ئــەو‬ ‫پــەڕاێ مه‌رزه‌ێــل سیاســی ئەڵفڕییــە‬ ‫و ده‌ جوگرافیــای ده‌رد و ره‌نــج و‬ ‫نابه‌رامبــه‌ری فه‌رهه‌نگــی و ســياىس‬ ‫و نه‌ته‌وه‌یــی دە عــراق و دە گشــت‬ ‫ناوچەگەێــش‪ ،‬قوربانیه‌یــل تاریــخ كــورد‪،‬‬ ‫هه‌میشــه‌ دوكــوت فێشــرێیان ژنــن ‪.‬‬ ‫ژن ناوچەێــل الخــوار كوردســتان‪ ،‬پــەت‬ ‫و دەرفەتــێ ئــەڕا دوســت داشــن ئــەڕاێ‬ ‫ئەڵنەکەفتگــه‌ و هه‌نــای میلله‌تــه‌ێ‬ ‫جه‌وركیشــاگە‪ ،‬كوشــت و بــڕ كریاگــە‪،‬‬ ‫ئــه‌وە ك هــه‌م بییەســە داڵــگ و هــه‌م‬ ‫خوه‌یشــگ و هــه‌م دۆت شــه‌هید‪،‬‬ ‫ژن کــورد فەیلــی بییــە لــه‌و جییــه‌‬ ‫ك زوان بــرا و باوگه‌ێلــێ بڕینــه‪ ،‬لــە‬ ‫جــی خــوەێ و ئــەوان‪ ،‬قیڕانگــ ‌ە و‬ ‫قیژانگــە و هــاوار و هانــا كردگــە‪.‬‬ ‫ئــەڕا خاتــر یەســە ک ئەبینیمــن ک‬ ‫ژنێــگ فه‌یلــی لــه‌ عــراق‌ بییەســە‬

‫یه‌كــم ژنێــگ ک دە رووژهــەاڵت‬ ‫ناوڕاســین‪ ،‬وه‌خاتــر باوه‌ڕه‌یلــە ئنســانییە‬ ‫و حه‌ق‌خوازییەگــەێ وه‌دار كیرشیاگــە‪،‬‬ ‫ســاراژنێ وە نــاو (شــەهید له‌یــا قاســم)‪.‬‬ ‫یه‌كــم ژنێــگ ک دە نــام گشــت‬ ‫کشــوەرەێل عــەراوی‪ ،‬بیی ـه‌ وه‌ قــازی‪ ،‬ژن‬ ‫دادوه‌ر‌کــورد فەیلیێگــە وە نــاو (زه‌كیــه‌‬ ‫ئســاعیل حه‌قــی) ک ب ـێ‌ژە پســپورییەگە‬ ‫تــا ئــەو بان‌بانەێــل کار سیاســی و‬ ‫خەبــات مەدەنــی و چەکدارییــش‬ ‫چگــە ‪ .‬ئه‌لبــه‌ت عــراق واڵتێــگ نییــه‌‬ ‫ئــه‌و مافه‌یلــه‌ وه‌ ژن فه‌یلــی دابیــن‬ ‫چــوون لــه‌و وه‌خته‌یلــه‌ واڵتوه‌نده‌یــل‬ ‫تــر نه‌ئه‌هیشــن ک نــاو «ژن» دە‬ ‫بــان ســان قه‌وره‌یلەێــش بنــوورسێ ‪.‬‬ ‫تاریــخ ژن کــورد فەیلــی پــڕە لــە تیەڵــی‬ ‫و ژیانێــگ ژەهــراوی و بــرا مــردن و‬ ‫دۆد و داخ رووڵــە دییــن و ‪ ، ...‬باوجــی‬ ‫ئێســە ئەبینیمــن بینەســە چاالکەێلــێ‬ ‫دە بەغــدا و هەولێــر و ســڵیامنی و‬ ‫کەرکــووک و تێهــران و کــووت و بــەرسە‬ ‫و کرماشــان و ئیــام و هــەر شــوونێ تــر‬ ‫دە دنیــا و ‪ ، ...‬بایــەدە بزانیمــن ک ئێسـه‌‬ ‫دی‌ پشــت كــردن لــه‌‌و ژنه‌ێلــە كــ ‌ه بــار‬ ‫ســەنگین ژینووســاید‪ ،‬جــوور تراژدییێــگ‬ ‫نائنســانی کیشــانە وە شــان و کووڵێیــان‬ ‫‪ ،‬تاوانێگــە ســەخت و نەبەخرشیــاگ‪.‬‬ ‫‪-‬کل چــاوێ وە ئەوســا و ئێســا‬

‫دە جوغرافیــای كوردســتان «مەعبــەد‬ ‫ئاناهیتــا» دە شــار کەنــگاوەر کرماشــان‬ ‫دیریمــن ک پەرەستشــگاێ «خــوداژن و‬ ‫خاونــکار ئــاو» دە زاگــڕۆس بییــە و دە‬ ‫فەرهەنــگ کوردیاتــی هــەم ئەبینیمــن‬ ‫ک کوردەێــل فەیلــی وە ناوەێلــێ جــوور‬ ‫«ســارا‌ ژن»‪« « ،‬کێخــا ژن» ‪« ،‬کەاڵنــر ژن»‪،‬‬ ‫ژنەێــل چــاالک و ســەرە‌‪ ،‬نامگیــرەو کردنــە‪.‬‬ ‫ئێســە فرەتــر لــە هــەر وەختێــگ تــر‬ ‫ئەپــووڕێ ئەگــەر «گــوڵ ســوو» وە‬ ‫دەرهــاوردن ئیچوونــە تایبەت‌نامەێلــێ‬ ‫ک فرەیــش وەگیــر و گــەرەک و دڵخــوازە‪،‬‬ ‫سەرئاســووێگ ژنانەتــر ئــەڕا ژنەێــل کــورد‬ ‫فەیلــی بچەکنــێ‪ ،‬ئــوو دەو دەروەچەێــل‬ ‫وەر وە خوەرهەتــاوە هەاڵێگــەوە‬ ‫چــوون ژنەێــل ئــی کەمهووزەێــش‪،‬‬ ‫خوەیــان وەڕاســی پەســا جــوور خــوەر‬ ‫و مانــگ و ئاســاره‌ دە ئاســان واڵت‬ ‫و دوورەواڵت‪ ،‬دیــرن هــە ئەدرەوشــن‪.‬‬ ‫بەختەوەرانــە‪ ،‬خاســە بێژیمــن‪ ،‬وە‬ ‫ســنگەێ فــرە بییــن کەســایەتییەێل و‬ ‫ژنەێــل چــاالک کــورد فەیلــی ئــوو ئــەڕا‬ ‫خاتــر وەرچــاو گرتــن چوارچــووە‌ێ‬ ‫کاری گوڤارەگــە و بێ‌ژمــار نەبییــن‬ ‫الپەڕەێلەگــەێ‪ ،‬تایبەتی‌نام ـە‌ێ ژنــان‪ ،‬دە‬ ‫ئــی ژمــارە و بانەژمــارە‪ ،‬بــان ئــەڵ بــان‪،‬‬ ‫پێشکشــتان ئەکــرێ ئــوو همیرداریمــن ک‬ ‫ئــەو تەئســیر و ئاڵنــگ خووەیــش دە واڵت‬ ‫بنێگــەو‪.‬‬

‫رقم االعتماد في نقابة الصحفيين العراقيين ‪1015‬‬ ‫رقم االيداع في دار الكتب والوثائق‪ 892‬في ‪2006‬‬

‫‪GULL SOO MAGAZINE‬‬ ‫‪2‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫سه‌ر نویسه‌ر‬ ‫علی حسێن فه‌یلی‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪3‬‬

‫یه‌كه‌م قازی ژن‬ ‫ده کشوەرەێل عه‌راوی؛‬ ‫كوردێگە فه‌یلییه‌‬ ‫یەکەمین ژن دادوەر عراقی بی‬ ‫و یەکمین ژن قازی دە ناو گشت‬ ‫ە عەراویەگان ک دە دەهەێ‬ ‫دەوڵەت ‌‬ ‫پەنجاگان زایینی بی وە ئەندامیگ‬ ‫لە حزب دیموکرات کوردستان‬ ‫عراق و دەس‌کرد وە کار سیاسی‬ ‫و وە خاتر كارەێل گەورەیێگ ک‬ ‫کرد رەسی وە ناو جەرخەێل‬ ‫سەرکردایەتی دە جمێشت‬ ‫ئازادیخوازانه‌ێ گەل کورد‪ .‬ئەوی‬ ‫دە بەغداییش دە پیشەی دادوەری‬ ‫وە بەرزترین جییەێل پسپۆری دە‬ ‫قزاوەت رەسی‪ ،‬ئی ژن ناودارە‬ ‫کەسێ نییە بێ‌ژە (زەکیە‬ ‫ئیسماعیل حەقی) دادوەر کورد‬ ‫فەیلی‪.‬‬ ‫گوڵ سوو‬

‫‪4‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫دەو بەێنەێلــە پەیوەنــدی وەگــەرد‬ ‫ســەرکردەیل کــورد ک ئەومــە دە کــەژ و‬ ‫کێوەێلــەێ کوردســتانیش بیــن داشــت‪.‬‬ ‫ئــەوی بـێ‌ژە یــە ک جــوور گشــت کوردەێل‬ ‫فەیلــی‪ ،‬تــاوان کــورد بیینــەێ ددا‪ ،‬خەســار‬ ‫و بــاج شــیعه‌ بینــەێ خوەییــش ددا ئــوو‬ ‫وە بــان ئــی هەمگــەێ خەرخەشــە و گیــر‬ ‫و گرفتــە توانســت وە بەرزتریــن جیگاێــل‬ ‫پســپۆری دە تەخەسوســەگەێ خــوەێ‬ ‫یانــێ دادوەری ئــوو هەمیــش دە سیاســەت‬ ‫و حزبایەتــی ئەوەیــش ئــەڕا خەڵــک و‬ ‫نەتــەوەێ خــوەێ‪ ،‬بڕەســێ‪.‬‬ ‫ئــەوی هەرچــەن ک خــوەێ دادوەر‬ ‫بــی‪ ،‬وەلــێ بــان چــەن‌دە ســاڵ وە خاتــر‬ ‫ســتەم رژیــم به‌عــس ســەددامی لــە‬ ‫بەغــدا دەرهاتــە دەر و وای ئــوو وە خاتــر‬ ‫یــە ک جاسووســەێل و قسەڕەســنەێل‬ ‫رژیــم نەکەنــەی وە دییــەو دە بــن مــاڵ‬ ‫نیشــتەجی خوەیــەو کــرد مئجــا خــوەێ و‬ ‫بنەماڵەگــەی ک ســێ منــاڵ بیــن ل ـه‌ زێــد‬ ‫و ماوگەیــان‪ ،‬عــراق‪ ،‬ده‌رهاتنــە دەر و‬ ‫ئیســه‌‌یش وەیــەکا دانیشــتەێ ئەمریــکان‪.‬‬ ‫يەکیــگ لــە کوڕەیلــەێ بیــه‌ ســەفیر دە‬ ‫باڵوێزخانــەێ عـراق دە کشــوەر مەکســیک‪.‬‬ ‫زەکیــە خانــم‪ ،‬دە ســاڵ ‪ 2003‬و دومــاێ‬ ‫داڕمیــان بتەگــە و داشــکیان رژیــم بەعــس‬

‫گلــەو خــوارد تــا دوارە دە کار و بارەێــل‬ ‫سیاســی عــراق بەشــداری بــکا بەشــکەم‬ ‫بتوانــێ بــڕێ لــەو بــەش و مافەیــل وە‬ ‫ژێــر پــا نریاگــە ئــەڕا مەردمەگــەێ خــوەێ‬ ‫زینگــەو بــکا باوجــی وەداخــەوە چــوون‬ ‫وەز و وەزیــات حەق‌خوازیــی خــاس و‬ ‫ڕاســێ نــەدی دوارە گلــەو خــوارد و وەر کرد‬ ‫وە دوورەواڵتــی و دە وەخــت چگنەگــەێ‬ ‫وت ک دووســی و عشــقێ وە ســەرکردەی‬ ‫تاریخــی کــورد مــەال مســتەفا بارزانــی‪،‬‬ ‫کیشــایەێ وە هەرێــم کوردســتان تــا وەر‬ ‫ژە هــەر کارێ بچێگــە ســەر قەورەگــەێ‬ ‫رێبەرەگــەێ خــوەێ ک ئــەڕا هەمیشــە دە‬ ‫دڵ خــوەێ و گشــت کــورد فەیلــی ئەژیــێ‪.‬‬ ‫دەو بەێنەێلــە پــەت و دەرفەتێــگ بــی وە‬ ‫نســیو گــوڵ ســوو ک وت‌ووێــژێ وەگــەرد‬ ‫ئــی کەســایەتی جەهانــی کــورد فه‌یلییــە‬ ‫بداشــتووبێ ک لــە یــەو ال ئەخوەننــەێ‪.‬‬

‫دنیــا کشــوەرێگ ئــەڕا خــوەێ بداشــتووبێ‬ ‫ئــوو ئــی چشــتە وە حــەق خوەمــان ئــەڕا‬ ‫ژیــان خاســرێ داشــن ئەزانســتیمنەێ‪.‬‬ ‫ئیمــە هە لــە زاڕووییــەو‪ ،‬دە مەدرەســەێلە‬ ‫بەغــدا ئەدیمــن ک زوان ئیمــە وەل‬ ‫عەراوەێلــە‪ ،‬جــوور یەکــری نییــە و دو‬ ‫زوان جیــاوازن ئــوو عەراوەێلە‌ێــش جــوور‬ ‫کەمهــووزێ ئــوو وە تەحقیــر و بووچگــەو‬ ‫کــردن ئەنووڕســن وە پێــان‪ ،‬ماموســتا‬ ‫ژنەێلەمــان لــە گشــتێ فرەتــر دوچاوەکــی‬ ‫ئەکــردن ئــوو وەو زاڕوو مەدرەســەێلە‬ ‫ک کــوردزوان بیــن جــووور بغەیــران و‬ ‫دەێشــتەکی ئەنووڕســن ئــوو دە دەهــەێ‬ ‫چــل زایینــی بــی ک وە یەک‌گــرد ئازارەێــل‬

‫دە مــل کەمهووزەێلــە فــرە و فرەتــرەو بــی‪.‬‬ ‫دەو دەورانــە کشــوەر ئرسائیلیــش‬ ‫دامەزرانــن ئــوو یــە بــی وە دەســپێچێ‬ ‫ئــەڕا عەراوپەرەســتەێلە ک دەس زوور‬ ‫فرەتــرێ بنــن دە مــل کــورد ئــوو وە‬ ‫قســەێل موفتــێ جــوور یــە ک بێــژن وە‬ ‫پێیــان‌ ک ئیــوەی کــورد‪ ،‬ئرسائیلییــن و وە‬ ‫پشــتەوانی ئــەوان ئەخــوازن کشــوەرێ تــر‬ ‫دە نــاو ع ـراق عــەراوی بســازن‪ ،‬خــۆ ئیمــە‬ ‫ئەزانســتیمن ک ئــی چشــتە لــە بنەڕەتــەو‬ ‫درووە چــوون بــڕێ لــە ئیمــەێ کــورد یــا‬ ‫دە کوردســتان ئەژیایمــن ک دە دریــژاێ‬ ‫میــژوو هــە هــن کــورد بییــە و کەســێ نــە‬ ‫لــە ئرسائیــل و نــە لــە هیــچ واڵتێــگ تــر‬ ‫نەهاتگەســە کوردســتان و ئــەو واڵتــە زێــد‬ ‫و مــاواێ باوانــی کــورد بییــە دە دریــژاێ‬ ‫میــژوو‪ ،‬بــڕێ تریــش ئیمــەێ کــورد فەیلــی‬ ‫بیمــن ک وە تایبەتــی هــە لــە جارانــەو وەر‬ ‫ژە عەراوەێلەیــش دە بەغــدا ئەژیایمــن و‬ ‫بەغــدا هــە هــن كــورد فەیلــی بییــە و کــورد‬ ‫فەیلــی دە بەغــدا هیــچ وەختــێ دەرەکــی‬ ‫نەبییــە ئــوو هــە دەو وەختەێلەیــش ک‬ ‫ئــی بوختانــە وە پێــان ئەکــردن ئیمــەێ‬ ‫کــورد فەیلــی بــان یــەک ملیــوون جەمــاوەر‬ ‫بیمــن ئــوو ئــی شــارە لــە راســی هەمیشــە‬ ‫زێــد و مــاواێ تاریخــی ئیمــە بییــە و هیــچ‬ ‫وەخــت شــارێگ هــە عــەراوی وە تەنیایــی‬

‫گــوڵ ســوو‪ :‬دە ســەرەتاێ کار سیاســی‪،‬‬ ‫چــوون چگــی وەرەو پیــری قەزییــەێ‬ ‫کــورد؟‬ ‫‪ :‬م دە بەغــداد دە نــاو بنەماڵــەێ لــە هــووز‬ ‫کــورد فەیلــی هامتــە دی و دە نــاو ماڵــێ‬ ‫ئەژیــام ک بیــر و هەســتێ یــە بــی ک‬ ‫بایــەدە کوردیــش جــوور گشــت مەردمەێــل‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪5‬‬

‫نەبییــە‪ ،‬وەێ خاتــرە بــی ک ئیمــە فرەتــر‬ ‫خیرەتییــەو ئەبیمــن تــا دەرس بخوەنیمــن‬ ‫و بتوانیمــن حەق‌خــوازی فرەتــرێ ئــەڕا‬ ‫خەڵکەگەمــان بکەیمــن و وە عەراوەێلــە‬ ‫بفامنیمــن ک ئیمــە لــە ئــەوان کەمــر‬ ‫نییمــن و ســەرتریمنیش‪.‬‬ ‫ئــەو زانســت و عڵمــە ک ئیمــەێ کــورد‬ ‫فەیلــی دە بەغــدا هاوردیمنــە دەس بــی‬ ‫وە ده‌ســهەاڵت گەپــێ ئــەڕا پشــتەوانی لــە‬ ‫حەق‌خــوازی و ئازاریخــوازی کــورد ئــوو‬ ‫جمێشــت کــوردی دە کوردســتانیش‪ ،‬چــوون‬ ‫ئەوســا دەوڵــەت عــراق دە کوردســتان‬ ‫وەوجــوورە ک وەگــەرەک بــی مئکانــات‬ ‫و مەدرەســە و موعــە ‌مل نەســازی‌بی و‬ ‫کوردســتانییەگانیش عــەراوی نازانســن‬ ‫ئــوو پێشــکەفنت دە دەرس و زانکــۆ‬ ‫ئــەڕا کوردســتانییەێلە فــرە ســەخترت بــی‬ ‫هەرچــەن ک فــرە تەوانــا و ئەاڵمــەت و‬ ‫بڵیمەتیــش بیــن‪.‬‬ ‫لــەێ‌وا بــی ک ئیمــەێ کــورد فەیلــی‬ ‫پایتەخت‌نشــین‪ ،‬وە بــان ئــەو هەمگــەێ‬ ‫دوچاوکییــە ک دە ملــان ئەکریــا‪،‬‬ ‫پێشــکەفتەترەو بیمــن و بیمنــە زوان حــاڵ‬ ‫جمێشــت کــوردی و ئــی شــانازییە دیریمــن‬ ‫ک بنــەواێ بزووتنــەوەێ کــوردی دە مــل‬ ‫شــان و کــووڵ کــورد فەیلــی‪ ،‬بنــەڕاێ نریــا‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫گــوڵ ســوو‪ :‬بزووتنــەوە و ســەرکردەێل‬ ‫ئازادیخــواز کــوردی‪ ،‬چــوون ئەناســیتەین؟‬ ‫‪:‬کاک جــەالل تاڵەبانی هەمیشــە ســەردامنان‬ ‫ئەکــرد‪ ،‬هەمیشــە هــە چــەن گشــتێ وەپــێ‬ ‫ئەوتیمــن (مــام) وەلــێ مــن هەمیشــە‬ ‫وەپــێ ئەوتــم (کاک) و ئەویــش نازنــاو مــن‬ ‫نابــی (کاکــە زەکیــە) ئــوو ئــی نــاوە بــڕی‬ ‫وە بــااڵم و وەر ژە بیامرییەگــەی وە پێــم‬ ‫ئــەوت (کاکــە) چــوون ک م وە جــی ب ـراێ‬ ‫خــوەی نابیگــەم‪.‬‬ ‫(کاک جــەاڵڵ) دەو وەختەێلــە یەکێــگ لــە‬ ‫شــوونگرەێل و دڵســووزەێل مــەال موســتەفا‬ ‫بارزانــی بــی ک هێامنیــش ئــەڕا گشــتامن‬ ‫ســەرکردەێ نەمرێگــە‪.‬‬ ‫مــەال مســتەفایێگ ک گشــتامن دیمــن‬ ‫دوماجــار چــۆن مەزڵوومانــە لــە عــراق‬ ‫تاڕاننــەێ ئــوو ئــەوی چــوون لــە چــەم و‬ ‫گاڵڵــە گەوراگــەێ ئــاراس؛ قارەمانانــە کــردە‬ ‫ئــەو دەس و چگــە ســۆفییەتی (شــەورەوی)‬ ‫ئەوســا‪ ،‬ئــەو رێبــەرە گەوراگــە ک هەمیشــە‬ ‫هــە وڕینــەێ کورد فەیلــی ئەکــرد و نگەران‬ ‫کارەســاتەێلێ بــی ک بەعــس فاشیســت وە‬ ‫خاتــر بەشــداری کــردن دە ســەرهەڵدان‬ ‫کــورد وە ســەر کــورد فەیلــی ئه‌هــاورد‬ ‫چــوون ئیمــە دە ژێردەســەێ بەعســییەێلە‬ ‫بیمــن و جــوور کوردســتانییەێلە دە نــاو‬ ‫کــەژ و کێوەێلــە نەبیمــن تــا دەســێیان وە‬

‫پێــان نەڕەســێ‪.‬‬ ‫دەو بشــێو بشــێوەێلە و دەو بگیــر بگیرەێلە‬ ‫ئیمــە بیمنــە ئــەو کەســەیلە ک ئەکوژریــان‬ ‫و ئەگیریــان و تــااڵن ئەکریــان و ئەتاڕیــان‪،‬‬ ‫هــەر یــە بــی وە هنــێ ک ئیمــە ملجەڕتــرەو‬ ‫بیمــن و کارێ کــرد ک بێ‌هچــان دە نــواێ‬ ‫رژیــم بەعــس رابوســیمن و وەێ خاترەیــش‬ ‫بەعســییەێلە هــە ســتەمەێلەیان دە مــل‬ ‫ئیمــەێ کــورد فەیلــی ک دانیشــتەێ بەغــدا‬ ‫و عـراق عــەراوی بیمــن نەخەفانــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ئایــا هێــان ئــەو رووژە ک‬ ‫چگیتــە نــاو بزۆتنــەوەێ ئازادیخــوازی‬ ‫کــوردی هــا ویــرت؟‬ ‫‪ :‬هەڵبــەت‪ ،‬خاســیش دە بیــرم ماگەســەێ‪،‬‬ ‫وەختێ ک دە مەدرەســە ئوو دە خوەنســن‬ ‫ســەرەتایی بیــم‪ ،‬پشــتگرێ ئەکــردم لــەو‬ ‫جمێشــتە ئــوو دە ســاڵ ‪1954‬یــش بــی ک‬ ‫بیــم وە ئەنــدام حزب دموکرات کوردســتان‪،‬‬ ‫ئــوو هــە لــەو وەختــە بــی ک کاک جــەاڵڵ‬ ‫تاڵەبانــی کردمــە کاندیــدا و م چگمــە نــاو‬ ‫جەرخــەێ حزبەگــە ئــوو پلــە پلــە کەفتمــە‬ ‫نــاو دەســەی بــااڵی پارتــی مئجــا دومــای‬ ‫ئاشــتی کــردن کوردەێــل و بەغــدا دە ‪11‬‬ ‫ئــادار ‪ 1970‬بیمــە کاندیــدا ئــەڕا دەســەێ‬ ‫مەرکــەزی لــە هەڵبــژاردن حزبەگــە‪ ،‬م‬ ‫ئــەوە وە گەوراتریــن دەســکەفت ژیانــم‬ ‫ئەزامنــەێ ک توانســتم وە ســنگەێ ئــەوە‬ ‫خزمەتەێــل فرەتــرێ بکــەم وە گەلەکــەم‪.‬‬ ‫چــوار ســاڵ ئه‌نــدام جەرخــەی مەرکــەزی‬ ‫پارتــی بیــم‪ ،‬مئجــا د ‌ه ســاڵ ‪ 1974‬خــوەم‬ ‫رەســامنە كوردســتان تــا به‌شــداری‬ ‫راســته‌وخۆ وحوزوورییــێ بکــەم دە کــەش‬ ‫بــرا و خوەشــکەێلەێ خــوەم دە شــۆڕش‬ ‫کــوردی‪.‬‬ ‫هــا بیــرم دە ســاڵ ‪ 1962‬خۆپیشــاندانێگ‬ ‫دەربــارەی ئاشــتی لــە کوردســتان وەڕێ‌وە‬ ‫بــردم ک دەو وەختەێلــە ئەزانــن هەرجــوور‬ ‫تەزاهــورات و قیــڕ قــاڕ دە نــاو خیاوانەێلــە‬ ‫مەمنووعــە و قەیەغــەی بــی وەلــێ ئیمــە‬ ‫گــووش وە پــێ نەدایمــن‪.‬‬

‫گشــتێ ئەزانــن ك مــن قــازی نــاودارێ‬ ‫بیــم دە بەغــدا ئــوو ئــەڕا بەشــداری دە‬ ‫جمێشــت کــوردی‪ ،‬به‌رژه‌وه‌نــدی و گشــت‬ ‫ئــەو مەنافعــە ک هــن خــوه‌م بــی نامــە ال‬ ‫ئــوو وە خاتــر ئــەو کارەمــە‪ ،‬حاکــم نیزامــی‬ ‫گشــتی‪ ،‬حوکمــێ دا ئــەڕا دەرکردنــم لــە‬ ‫كار ق ـه‌زاوه‌ت و مەێــن و منــام كــردن لــە‬ ‫چگــن وەنــاو دادگایلــە‪ ،‬هەرچــەن ک‬ ‫ئیجــوورە حەقــێ نەداشــن باوجــی زوور‬ ‫داشــن و بێ‌بەشــم کــردن لــە حــەق کار‪،‬‬ ‫ئەوەێــش مــن دادوەر‪ ،‬ئەوەێــش وە خاتــر‬ ‫دادوەری و حەق‌خــوازی ئــەڕا خەڵکەگــەم‬ ‫ک بەشــێگە لــە بەش‌خــوازی مــەرشووع و‬ ‫مــاف مــرۆڤ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬دە دەوران خەبــات‪ ،‬چــەن‬ ‫جــار وە خاتــر موبــارزە کــردن وەرد بەعــس‬ ‫گیریایــت؟‬ ‫‪:‬دە ئــەو بەێنەێلــە ک قــازی بیــم و دە‬ ‫بەغــدا دادوەری ئەکــردم دو جــار وه‌‬ ‫خاتــر كوردیاتــی گیریــام ک هــە ناخــوازم‬ ‫بخەمــەێ یــاد چــوون ک خــوەم ئــەو رێگــە‬ ‫ئەڵبــژاردم و ئــەو زیندانــی کیشــانە دە‬ ‫بــان کوردایەتــی وە شــانازیێ ئــەڕا خــوەم‬ ‫ئەزامنــەێ و ناخــوازم ک کەســێ دە بــان‬

‫ئــەوە خەاڵتییــم بــکا و چشــتێ وە پێــم‬ ‫بــدا‪.‬‬ ‫گوڵ‌ســوو‪ :‬کــورد فەیلــی‪ ،‬لــە کەێیــەو بــی‬ ‫وە بەشــێ لــە جمێشــت کــوردی ع ـراق؟‬ ‫‪ :‬هــە لــە ســەرەتای حزبایەتــی‪ ،‬بــێ‌ژە‬ ‫حزبایەتــی هــا بیــرم ئیمـه‌ی کــورد فه‌یلــی‪،‬‬ ‫رووڵەبجــم دە ناونــی ســاڵەێل ‪1958‬‬ ‫تــا ‪ 1945‬دە بەغــدا ژێــر وە ژێــر کار‬ ‫ئەکردیمــن و لــە بازەرگانەێــل کــورد فەیلــی‬ ‫پــوول مانگانــە و وە دڵخــواز خوەیــان‬ ‫گــردەو ئەکردیمــن‪ ،‬حەتتــا ئــەو کارگەرەێــل‬ ‫ژار کــورد فه‌یلییــە ک رووژمــزی کار‬ ‫ئەکــردن هــەم ئابوونــە ددان وەپێــان‪،‬‬ ‫گشــت هەواخوازەێــل جمێشــت کــوردی‬ ‫دەو بەێنەێلــە ئەخریانــە خیــرەت ک هــەر‬ ‫جــوورێ ئەتوانــن کومــەک کــووەو بکــەن‬ ‫تــا ئیمــە و ‌ە هشــاركییەو کلــێ بکەیمــن‬ ‫ئــەڕا پارتــی دموکــرات کوردســتان دە‌‬ ‫کێوەســان‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬کور‌دەێــل فەیلــی‪ ،‬چەنــێ‬ ‫دە بنەڕانایــن پارتــی دموک ـرات کوردســتان‬ ‫عـراق ئــوو باڵچــە دایــن وە ئاگــر جمێشــت‬

‫ئیمە هە لە زاڕووییەو‪ ،‬دە‬ ‫مەدرەسەێلە بەغدا ئەدیمن‬ ‫ک زوان ئیمە وەل عەراوەێلە‪،‬‬ ‫جوور یەکتری نییە و دو زوان‬ ‫جیاوازن ئوو عەراوەێلە‌ێش‬ ‫جوور کەمهووزێ ئوو وە‬ ‫تەحقیر و بووچگەو کردن‬ ‫ئەنووڕستن وە پێمان‪،‬‬ ‫ماموستا ژنەێلەمان لە گشتێ‬ ‫فرەتر دوچاوەکی ئەکردن ئوو‬ ‫وەو زاڕوو مەدرەسەێلە ک‬ ‫کوردزوان بین جووور بغەیران‬ ‫و دەێشتەکی ئەنووڕستن‬

‫کــوردی و ســەقام گرتنــێ دە ئەوســا‬ ‫بەشــداری داشــن؟‬ ‫‪:‬کەســێ ک لــە گشــتێ فرەتــر رێــزدار‬ ‫کــورد فەیلــی بــی‪ ،‬رێبــەر نەمرمــان مــەال‬ ‫مســتەفا بارزانــی بــی ک هەمیشــان هــە دە‬ ‫دانیشــتنەوەێل ناوەنــدی پارتــی دموک ـرات‬ ‫کوردســتان ئــەوت ئەگــەر قارەمانەێلــێ‬ ‫هــا دە نــاو ئیــوە‪ ،‬ئەوانــە بێ‌گومــان کــورد‬ ‫فەیلییــن چــوون ئــەدی ک ئیمــەێ کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬دە بەغــدا دە ســەرانی و نــوارزگ‬ ‫خەبــات و راوســیان دە وەراوەر فرەخــوازی‬ ‫پانعەراویســمێ بیمــن ک حــزب بەعــس‬ ‫دە عـراق کردبیگــەێ وە بــاو‪ ،‬دەو ســاڵەێل‬ ‫کەمدەســییە وەڕاســی یــە کــورد فەیلــی‬ ‫بــی ک بــەش فرەیێــگ لــە پــوول حــزب‬ ‫کوومــەو ئەکــرد‪.‬‬ ‫وەختــێ ک ئیمــە دە بەغــدا بنــەڕای‬ ‫(یەکاگیــری ژنــان کوردســتانی) نایمــن‪،‬‬ ‫یەکــێ لــە کارەێلــەێ دامەزراوەگەمــان‬ ‫یــە بــی ک خەیاتــی دە نــاو ماڵەێــل‬ ‫کوردەێــل فەیلــی خســتیمنە رێ و ئــەڕا‬ ‫ئــەو زندانییەێــل کــوردە ک دە دیــل‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪7‬‬

‫بەعــس بیــن پرتــال ئەدۆرانیمــن و وە‬ ‫پەتــی کل ئەکردیمــن ئەڕایــان یــا گشــت‬ ‫ژنەێلــە هــەر جــوورێ ئەتوانســتیمن‬ ‫خەرجــی ئــەڕا بنەماڵــەێ زندانییەێــل‬ ‫کــورد کــووەو ئەکردیمــن ک وە بنەماڵــەێ‬ ‫ئەوانــە ک پاڵەوانەێــل گیریــاگ و دە دیــل‬ ‫کریــاگ ئیمــە بیــن‪ ،‬فــرە ســەخت نەچــێ و‬ ‫وجــاخ ماڵەێلەیــان بگریســێ‪ ،‬هەمجــا ئــەڕا‬ ‫رێبــەری حزبیــش کومــەک ئەگرتیمــن و کل‬ ‫ئەکردیمــن تــا ئــەڕا ســەنین چەک و شــەنگ‬ ‫و پرتــاڵ جەنگــی دانەمینــن و ئیمەیــش وە‬ ‫بــەش خوەمــان بەشــداری بکه‌ێمــن ئــوو‬ ‫هەمجــا وەێ دەســپێچە بتوانیــم ک مــاڵ‬ ‫وە مــاڵ‪ ،‬گشــت کوردەێــل فەیلــی بەغــدا‬ ‫بکەیمنــە پشــتەوان جمێشــت کــوردی‪،‬‬ ‫جــوور کار گــەپ و گشــتیێ دە پایتەخــت‪.‬‬ ‫لــەو الویــش خــۆ ئەزانــن ک ئەوســا‬ ‫بەغــدا تەنیــا شــارێ بــی ک گشــت‬ ‫ســفارەت‌خانەێلەێ کشــوەرەێلێ تــر دە‬ ‫نــاوێ بــی‪ ،‬ئیمەێــش ک منــام و نوومنــام‬ ‫بیمن و ســەرەهەرز و نەتــرس‪ ،‬وە بوێرییەو‬ ‫بڕیارنامەێلــێ ئەنووســانیمن و باڵوێیــان‬ ‫ئەکردیمــن دە ئــەو ســفارەتخانەێلە دە‬ ‫بەغــدا تــا گشــت دنیــا لــە قەزییــەێ کــورد‬ ‫و جمێشــت کــوردی ئەوبڕەســنیمن و نــواێ‬ ‫قــار کــردن کــورد وە دەس ئەرتــش و‬ ‫رژیــم بەعــس بگریمــن‪ .‬وەداخــەوە فــرە‬

‫‪8‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫لەمانیــش تــووش دۆزە و گیچــەڵ ئەهاتــن‬ ‫ئــوو ئیمــە وە بــان ئــەو هەمگــە شــەڕە ک‬ ‫دە شــوون ئــی کارە بــی‪ ،‬جــوور دیپلامتەێل‬ ‫ئــەو شووڕشــە‪ ،‬دەربــەن هیــچ نەبیمــن و‬ ‫کار خوەمــان ئەکردیمــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬کــەێ بیتــە ئەنــدام (یەکاگیــری‬ ‫ژنــان کوردســتان)؟‬ ‫‪:‬ئــەو ئتەحادییــە م خــوەم دامەزرامنــەێ‬ ‫و تــا ســاڵ ‪1975‬یــش خــوەم پەیجــوور‬ ‫کارەێلــەێ بیــم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ســەددام؛ کــورد فەیلــی‬ ‫بوختانبــار کــرد و گەنەوگــەن لــە عــراق‬ ‫کــردەێ وە دەر و هــزار جــوورێ تریــش‬ ‫شــەڕوەدەرێ هــاورد وە ســەرێیا‪ ،‬ئــی‬

‫هەمگــە جەورکیشــان کــورد فەیلییــە لــە‬ ‫ســەر شــەڕ هــووز و نەتەوەخــوازی بــی؟‬ ‫یــا مەزهــەب‬ ‫‪:‬شــیعەیاتی ئیمــە کوردەێــل فەیلــی راســە‪،‬‬ ‫باوجــی گشــتێ ئەزانیمــن ک هــەم ســەددام‬ ‫پانعــەراو و شڤونیســتێگ هــووزدووس و‬ ‫عەراوپــەرەس بــی ئــوو هەمیــش عــراق؛‬ ‫تەنیــا هــە وە کشــوەرێگ عەراوی ئەناســی‪.‬‬ ‫ئەزانــن ک ئەوســا دە دنیــاێ عــەراو‬ ‫وە خاتــر کارەێلــە جەمــاڵ عەبدنــارس و‬ ‫شــەڕ عــەراو ئرسائیــل دەو ال ئــوو شــەڕ‬ ‫هەمیشــانی عــەراو و عەجــەم دەێ ال‪ ،‬ئاگــر‬ ‫ناسیوونالیســم عــەراوی دە عــەراوات وە‬ ‫گــڕ و وە گــوڕ بــی و ســەددامیش هــات‬ ‫کومــار عــەراوی عــراق و حــزب بەعــس‬ ‫عــەراوی خســتە رێ مئجــا ئیمــەێ کــورد‬ ‫فەیلــی دە دڵ بەغــدا (یەکاگیــری ژنــان‬ ‫کوردســتانی)‪( ،‬یەکاگیــری مەدرســەوانەێل‬ ‫ـی‬ ‫و زانکۆوانەێــل یــا وە قــەوڵ عــەراو وتنـ ْ‬ ‫طــاب کوردســتانی) ده وەراوەر ئــەو‬ ‫چشــتەێلە ک شڤونیســتە پانعەراویســمەێلە‬ ‫یــا خوەیــان یــا وە پشــتەوانی دەوڵــەت‬ ‫عــراق ئەخســتنەیان رێ‪ ،‬بنــەڕا ئەنایمــن‪،‬‬ ‫خــۆ ئەزانیمــن عەراوەێلــە‪ ،‬فرەترێیــان‬ ‫دومــاێ ئســام هاتنە‌ســە عــراق و وە‬ ‫بەغــدا‪ ،‬دوفێشــر وەختــێ ک کووفــە و‬ ‫بەغــدا بینــە دارالخالفەێــل ئســامی‪ ،‬چیــن‬ ‫چیــن و بــڕ بــڕ عــەراو هاتنــە عــراق و‬ ‫زوان عــراق لڕیــا وە عــەراوی وەنــە وەر‬ ‫ژە ئــەوە نــە دە دەورەێ ســوومرییەگان و‬

‫ئیمەێ کورد فەیلی‬ ‫پایتەخت‌نشین‪ ،‬وە بان‬ ‫ئەو هەمگەێ دوچاوکییە‬ ‫ک دە ملمان ئەکریا‪،‬‬ ‫پێشکەفتەترەو بیمن و‬ ‫بیمنە زوان ڵ‬ ‫حا� جمێشت‬ ‫کوردی و ئی شانازییە‬ ‫دیریمن ک بنەواێ‬ ‫بزووتنەوەێ کوردی دە مل‬ ‫ڵ‬ ‫کوو� کورد فەیلی‪،‬‬ ‫شان و‬ ‫بنەڕاێ نریا‪.‬‬ ‫نــە دەورێلــێ تــر ع ـراق چــەن میللەتــی و‬ ‫فرەهــووزی بییــە و هەمیشــە هــە تــا وە‬ ‫نــاوڕاس دەجڵــە و فــورات و کەرکــووک و‬ ‫گشــتێ کــورد بینــە نــە عــەراو ئــوو عــەراو‬ ‫ئیســاێ ئیســا فــرەوە بییــە دە ئــی واڵتــە‬ ‫ئــەڕا خاتــر یــە بایــەد بیژیمــن ک شــەڕ‬ ‫بەعــس و پانعەراوەێلــە وەرد کــورد فەیلــی‬ ‫فــرە دریژەدارتــر و میژووی‌تــرە لــە هاتــن‬ ‫شــیعە و ئســام وە عــراق‪ ،‬هــەر چــەن‬ ‫ک ئەزانیمــن وەڕاســی هوویــەت ئیمــەێ‬ ‫کــورد فەیلــی‪ ،‬لفانەیێگــە لــە نەتــەوەێ‬ ‫کــورد و کوردایەتــی ئــوو مەزهــەب شــیعە‬ ‫و شــیعەیاتی باوجــی دە ئــەو بەێنەێلــە‬ ‫دژمنایەتــی بەعــس وەرد کــورد فەیلــی وە‬ ‫خاتــر یــە بــی ک کــورد فەیلــی دە وەراوەر‬ ‫عــەراوی کــردن بەغــدا ئــوو عــراق وســیا‪،‬‬ ‫بــاس مەزهــەب‪ ،‬ئەومــە فــرە بــاو نەبــی‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬دە ســەردەم تەســفیر کــردن و‬ ‫باربــارەگان و کووچبــەر کــردن کوردەێــل‬ ‫فەیلــی لــە ع ـراق و لــە زێدەێــل خوەیــان‬ ‫دە مەنەلــی و بایــراێ و عەلی‌غەربــی و‬ ‫کــووت و عــارە و باخ‌ســای و بــەرسە‬ ‫و ‪ ....‬ئــوو بەغــدا‪ ،‬ئایــا چاالکەیــل کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬چاالکــی هووزایەتــی و کوردایەتــی‬ ‫خوەیــان داشــن یــا مەزهەبــی؟‬

‫‪:‬تاریــخ ســەردەمی ع ـراق لــە بیــرێ ناچــێ‬ ‫وەختــێ ک کوودەتاگــە دژ وە (عبدالکریــم‬ ‫قاســم) دە ســاڵ ‪ 1963‬دە عــراق کەفــت‪،‬‬ ‫منامەێــل کــورد فەیلــی‪ ،‬دە (عەگــد ئەکـراد)‬ ‫قارەمانییەتیێــگ خســتنە ڕێ دە نــاوڕاس‬ ‫بەغــدا ک هێــان ک هێامنــە هــە باســێ‬ ‫ئەکــرێ و شــوونێ دیــارە ‪ .‬کــورد فەیلــی؛‬ ‫تەنیــا کەســێ بــی ک وەگشــتی دە وەراوەر‬ ‫ئــەو جنایەتکارەێلــە ک وە تــووپ و تانــک‬ ‫هاتنــە نــاو خیــاوان تــا قــار واڵت بکــەن‬ ‫راوســیان و شــوون ئــەو تــووپ و تانکەێلــە‬ ‫تــا ســاڵیان ســاڵە مایــەێ دە عەگــد ئه‌کـراد‪،‬‬ ‫گشــت عــراق‪ ،‬بایــەد ئــەو موقاومەتــە ک‬ ‫یەکــم راوســیان دە وەراوەر بەعســییەێلە‬ ‫بــی هەمیشــە بخاگــە بیــر و نەهیلــێ ئــەو‬ ‫کارە گەپــە لــە بیــرەو بچــێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬دومــاێ داڕمیــان رژیــم بەعــس‬ ‫ســەددامی‪ ،‬گل خواردیتــە عــراق‪ ،‬ئەوســا‬ ‫چــە کردیــت؟‬ ‫‪ :‬م دومــای ســاڵ ‪ 2003‬هامتــە بەغــدا ئــوو‬ ‫پۆل‌بڕێمــەر حاكــم نیزامی‪-‬ئەمریکــی ئـه‌و‬ ‫وه‌ختــه‌ێ عــراق چکانــەم دە شــوون‬ ‫بەرپرســی و سەرپەرەشــتی وەزارەت داد‬ ‫عراقــی تــا سیســتەم دادوەری (قضــاء) دە‬ ‫ع ـراق فیدڕاڵــی وە شــێوەیێگ دیموکراتــی‬ ‫و نــووی بخەمــە رێ‪.‬‬

‫منیــش ئومیدەیــل فــرە و فراوانێــگ داشــتم‬ ‫ئــەڕا خــوەم و ئــی کارە پســپور زانکــۆوی م‬ ‫بــی باوجــی ئێقــەرە دڵگرانییەێلــێ گــەورا‬ ‫هاوردنــە رێــوارم ک دیــم چــارم ناچــارە ک‬ ‫كاره‌گــە بهیلمــە جییــەو چوون م هەمیشــان‬ ‫هــە ئارمانج‌خــواز بیمــە و ئەمیــن و‬ ‫هەمیشــان هــە وە یــەک چشــت فرەتــر‬ ‫لــە گشــت چشــتێ بــاوڕ داشــتمە و دیــرم‪،‬‬ ‫ئەوەیــش یەســە ک ئیمــە و باوڕەێلەمــان‬ ‫ئــەڕا فرووشــن و ســەنین نییمــن‪ ،‬ئــەڕا یــە‬ ‫بــی ک ناهمیــر بیــم و وە نــەوەدڵ و وە‬ ‫دڵگرانییــەو کارەگــە هیشــتمە جــی و گلــەو‬ ‫هــاوردم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬دومــاێ ســاڵ ‪ 2003‬وەگــەرد‬ ‫ســەرکردایەتی حزبەێــل کــوردی‪ ،‬چ‬ ‫تێکووشــانیێ کردیــت ئــەڕا گلەودایــن‬ ‫بەشــێگ لــە مافەیــل کوردەێــل فەیلــی ک‬ ‫دە ســەردەم رژیــم وەریــن له‌‌یــان تــااڵن‬ ‫کریــا؟‬ ‫‪ :‬گلــەو دایــن بــەش و مــاف کوردە‌ێــل‬ ‫فەیلــی دە دو مــادە‌ قانوونــی عـراق هاتگــە‬ ‫باوجــی گشــتێ ئەزانیمــن ک قانــوون‬ ‫خــوەێ وە خــوەێ ئجــرا ناکــرێ ئــوو دە‬ ‫پشــت ئــەو قانوونــە ئەخــوازێ زوورێــگ‬ ‫چشــتێگ لــە الیــەن ئەفــکار عوموومــی یــا‬ ‫پشــتەوانییەێل گــەپ سیاســیێگ بــرێ تــا‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪9‬‬

‫م خەباتــم وە گیــان و خوێــن خــوەم کردمــە و‬ ‫هیــچ وەختێگیــش نــە ئەوســا و نــە ئێســا‪ ،‬وە‬ ‫ڵ‬ ‫ڵ‬ ‫تەمــاێ خە�تــی کریــان نەمامــە و مام�ــە وە بــان‬ ‫ڵ‬ ‫خەباتکارییەێلــەم ئــەڕا خە�کەگــەم نەکردمــە‬ ‫و ناکەمیــش ئــوو هــە یــە وە تەنیــا ئەخــوازم ک‬ ‫نەخەنەمانــە پشــت گــووش ‪...‬‬ ‫ئــەو قانوونەێلــە نەمیننــە زەمیــن و دە بــان‬ ‫دەس حەق‌خوازەێلــە دانەمرکــن‪.‬‬ ‫کــورد فەیلــی جــاران‪ ،‬جــار وە جــار‬ ‫ژینووســاید و تــااڵن و تەســفیر کریاگــە‬ ‫ئــوو بایــەدە هــەم قانوونەێــل بــڕ و‬ ‫بتاوتــرێ بــرێ ئــەڕا یــە ک نــواێ دوارە‬ ‫وە گیچــەڵ خســتنێیان و ســتەمکاری‬ ‫وە ملێیــان بگیــردرێ هەمیــش گشــت‬ ‫میدیاێلــە بەشــداری بکــەن دە ئــی کارە‬ ‫هەرچــەن ک دیمنــە دە دنیــا ئــوو دە‬ ‫هــەر شــوونێگ ک ئیجــوورە ئــازار و‬ ‫چزەێلــێ ددرێــگ و ژینووســایدەێلێ‬ ‫دکــرێ هــەر چــێ کــە میدیاێلــە قیڕاننــە‬ ‫چــوون قانوونەێــل ســەختگیرانەترێ ئــەڕا‬ ‫نــواداری لــەو ســتەمکارییەێلە نەبییــە ئــەو‬ ‫قیــڕە و قیژەێلەیــش وە جیــێ نەڕەســییە و‬ ‫ئــەو جمــە و جوولەێلەیــش مــەزووک مانــە‬ ‫و دیکتاتورەێلــە و پانیســتەێلەگە هــە کار‬ ‫خوەیــان کردنــە و ئــی هنــە دە قانــوون دە‬ ‫گشــت جیــێ هەســە‪ ،‬وەداخــەوە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ئێســە دامەزراوەیلێــگ دە‬ ‫هەرێــم کوردســتان هەســە‪ ،‬خزمەتــکاری‬ ‫ئەکەنــە خەباتکارەێــل و پێشــمەرگەێل‬ ‫ئەوســاوین ک دە وەرینــان دە بزووتنەێــل‬ ‫ئازادیخوازانــە کــوردی بەشــدار بینــە‪ ،‬ئایــا‬ ‫تــو خوەتیــش ک یەکــێ لــەو نواڕۆوەێــل و‬ ‫پێشــەنگەێلە بیتــە‪ ،‬حقــووق و مووچــە یــا‬ ‫هــەر شایســتەیلێگ تــر گرتیتــە؟ تــا یەمــە‬ ‫‪ :‬م خەباتــم وە گیــان و خوێــن خــوەم‬ ‫کردمــە و هیــچ وەختێگیــش نە ئەوســا و نە‬ ‫ئێســا‪ ،‬وە تەمــاێ خەاڵتــی کریــان نەمامــە‬

‫‪10‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫و مامڵــە وە بــان خەباتکارییەێلــەم ئــەڕا‬ ‫خەڵکەگــەم نەکردمــە و ناکەمیــش ئــوو‬ ‫هــە یــە وە تەنیــا ئەخــوازم ک نەخەنەمانــە‬ ‫پشــت گــووش و بەشــداری و خزمەتەێــل‬ ‫کــورد فەیلــی وە جمێشــت کــوردی لــە‬ ‫بیــرەو نەچــن ئــوو نــاو کــورد فەیلــی دە‬ ‫وە دەس هاتــن ئــی پیرووزییەێلــە و ئــی‬ ‫دەســکەفتەێلە ک نەتیجەگــەێ بییەســە‬ ‫دەوڵەتــێ وە نــاو (هەرێــم کوردســتان)‬ ‫ئــوو حزبەێــل پایــار و ســەقامدارێگ‬ ‫جــووور پارتــی و یەکێتــی نەســڕێگەوە‪ ،‬هە‬ ‫یــە ئەخــوازم و بــەس وەنــە تــا ئێســە هــەم‬ ‫کەســێگ هیــچ مووچەیــگ وە پێــم نەداگــە‬ ‫و هەمیــش خــوەم چشــتێ لــە کەســێ خواز‬ ‫نەکردمــە و وە بــان مووچــەی کەســێگیش‬ ‫ژیــان ناکــەم‪ .‬م ئەوســا خــوەم وە دڵخــواز‬ ‫خــوەم ئــەو هەمگــەێ دەرئامــە ک لــە‬

‫وکاڵــەت ئەتوانســتم بداشــتووبم نامــە‬ ‫ال و هامتــە نــاو خەبــات کــوردی‪ ،‬ئێســە‬ ‫مووچــەێ چــە بخــوازم؟‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ئیــوە‪ ،‬جــوور یەکــێ لــە‬ ‫ســەرکڕدەیل گــەپ کــورد‌ لـه‌ وەریــن ئــوو‬ ‫یەکــم قــازی ژن دە دنیــاێ دادوەری دە‬ ‫نــاو عــەراوات و دنیــاێ ئســام‪ ،‬ئایــا دە‬ ‫دەوران ته‌بعیــد و دوورەواڵتــی‪ ،‬تەقــەال‬ ‫کردیــت ک دنیــا لــە گیچەێــل کــورد فەیلــی‬ ‫ک دومــاێ داشــکیان جمێشــت کــوردی‪،‬‬ ‫جــووور ژینووســاید و تراژدییەێلــێ گــەپ‬ ‫کەفتــە رێ‪ ،‬ئەوبڕەســنی؟‬ ‫‪:‬هەڵبــەت منیــش ئــەو کارە وە بــەش‬ ‫خــوەم کــردم باوجــی گشــتێ خــوو ئەزانــن‬ ‫ک ئیجــوور کار ســەیینێ دە دنیایێــگ وەێ‬ ‫گپییــەوە وە یــەک کــەس و چــەن کــەس‬ ‫ناچــێ وە رەســەت و بــن‌دوروس ئــوو‬ ‫نەتیجــە وەرگرتــن لــە ئیجــوورە کارەێلــێ‬ ‫و وەیجــوورە هــە نابــێ باســی بکــرێ‪ .‬م‬ ‫خــوەم بــەر جــە هاتنــم ئــەڕا کوردســتان‬ ‫دە وەر بــارەگای ســازمان میللــەل بیــم‬ ‫و لــە بــووت تەســفیرکردن کوردەێــل‬ ‫فەیلــی بێ‌تــاوان‪ ،‬پەیامەێلێــگ ئــەڕا‬ ‫گشــت واڵته‌یلــەێ ئه‌نــدام ئــەو گەپرتیــن‬ ‫دامــەزراوەێ دنیــا کل کــردم وەڕد بــڕێ‬

‫تریــش‪ ،‬ئاخیــن و داخینــە ک ســەختە بێــژم‬ ‫باوجــی بایــەد بێــژم ک وێــژدان جەهانــی‬ ‫یــە خەێلێگــە ک مردگــە و دنیــا دە وەراوەر‬ ‫ئــەو هەمگــە هــاوار و هاناێــل ئیمــە‬ ‫خــوەێ کردگــە وە کاس و کــەڕ و هیچێــگ‬ ‫ئەڕامــان نەکــرد و لــە یــەو دوماییــش‬ ‫هاتــێ هــە نەکــەن ئــوو ئەگــەر خوەمــان‬ ‫یــەکا نەگریمــن هــە وە وەر چــاو دنیــا‬ ‫و واڵت نایەیمــن و هــە نامنــێ کەســێگ‬ ‫تریــش بخــوازێ پاپــاێ ئیمــە و ئــەو دۆزە و‬ ‫گیچەڵەێلــە ک وە ســەرمان هاتگــە ببــێ‪ .‬چ‬ ‫هنەێلــەێ جارامنــان و چ هنەێلــەێ بانامنــان‬ ‫ک همیــرم یەســە دی گــەن وە رێــوار کــورد‬ ‫فەیلــی هــەژار نەیــارن‪ ،‬هیــوادارم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ســاراژن جەهانــی کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬شــانازی گەپــی بــی ئەڕامــان ک‬ ‫جــوور ماڵگــەێ کــورد فەیلــی دە خزمەتتان‬ ‫بیمــن‪ ،‬کــڕ داووتــان کیشــایمنە‬ ‫‪:‬منیــش فــرە فــرە دڵخوەشــەو بیــم و‬ ‫ســەوزمان کــردن ک ئەبینــم ئێســە کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬وە دەســخیرەت و تێکووشــان‬ ‫هــووز شــەفەق ئــوو وە نــاو خــوەێ دە‬ ‫بەغــدا‪ ،‬دامــەزراوە دیــرێ ئــوو وە عــەراوی‬ ‫و کــوردی فەیلــی و ئنگلیســی‪ ،‬هــەم‬ ‫دە رادیــوو هــەم دە ســایت هەواڵنێــری‬ ‫ئــوو هــەم دە دو مانگنامــە ئــەڕا خــوەێ‬ ‫بییەســە خــاون دەنــگ ئــوو هیــوادارم‬ ‫ک بەرپرســەێل عراقــی و کوردســتانی‪،‬‬ ‫دە ئیجــوورە کارەێلــێ یارمەتیتــان بــدەن‬ ‫بەشــکەم جگــێ لــە زام و زامدارییەێلــێ‬ ‫ک نیشــتگە دە مــل گیــان کــورد فەیلــی‬ ‫وە خاتــر تەعریــب و تەســفیرو تەهجیــر‬ ‫و ئەنفــاڵ و (مقابــر الجمعــی) و تــااڵن‬ ‫کــردن و بێ‌جنســیە هیشــن و هــەر‬ ‫جــوور شــەڕوەدەرییێگ ک شایســتەێ ئــی‬ ‫کەمهــووز ریش ـگ‌دارە دە دریــژاێ میــژوو‬ ‫عــراق نەبییــە و نییــە‪ ،‬گلــەو بــدرێ و‬ ‫جوبرانــێ بکــەن‪ ،‬هێمێــدارم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪11‬‬

‫(ئەی رەقیب)‬ ‫دخوەنست‬ ‫و دخەنست‬ ‫وە دژمن‬ ‫هــەر چــەن یــە چــل و هه‌شــت‬ ‫ســا�ە ک کیشــریاگە وە ســێدارە‬ ‫ڵ‬ ‫و ئێعــدام کریاگــە‪ ،‬هێمانیــش‬ ‫ســەمبو� کوردایەتییــە ئــەڕا‬ ‫ڵ‬ ‫هــەر کوردێــگ و دە هــەر جیــێ‬ ‫لــە‌ دنیــا‪.‬‬ ‫گـوڵ ســوو‬

‫‪12‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫بشري نظرى‬

‫هــادەێ وەختــێ ک رژیــم فاشیســت‬ ‫ســەددامی‪ ،‬دومــاێ یــە ک وەو هەمگــەێ‬ ‫شــکەنجە و ئــازارە ک وەو ئافرەتــە دا ئوو‬ ‫ناهمیــر بــی لــە داشــکاننێ و ئێعدامــی‬ ‫کــرد لــە خوەێیــەو هــە وەو جــوورە ک‬ ‫نــاو خەڵکــە ژار و هەژارەگــەێ؛ کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬لــە نــاو ناســنامەێل عراقــی و‬ ‫خەڵکەێــل عراقــی ســڕییە ئەتوانــێ ک‬ ‫نــاو ئــەو دۆتەڵەژنەیــش ئــەڕا هەمیشــە‬ ‫لــە بــان الپــەڕەێ رووژگار بســڕێ‌وە‪،‬‬ ‫ئــەو ناپیاگەێلــە نەزانســن ک خوێــن ئــەو‬ ‫نــازارە بێ‌کــەس کورشیاگــە دە دڵ هــەر‬ ‫کوردێــگ دیاێگــە قــوڵ و یەکجــار (لەیــا‬ ‫زانــا) پارملانتــار کــورد کرمانــج پارملــان‬ ‫تورکیــە ک خــوەێ ئــەڕا خــوەێ نــاو‬ ‫و ناودارێگــە دە جەهــان ئارادیخــوازی‬ ‫دویشــێ ک وە (لەیــا قاســم فەیلــی)‬ ‫ئقتــدا دکــەم‪ ،‬یەکجاریــش مئپراتــوور‬ ‫شــێعر جەهــان‪ ،‬شــاعر نەتەوەیــی‬ ‫کــورد (شــێرکو بێکــەس) شــێعر ئــەڕاێ‬ ‫ئەڵوەســێگ و جــارێ تریــش ماموســتا‬ ‫هێمــن موکریانــی جــوور (بــەوی ئــازادی)‬ ‫ئەڵڕازنێگەێیــەو‪.‬‬ ‫کەســێ چووزانــێ‪ ،‬هــادەێ ئــەر‬ ‫دومادیکتاتــوور عــراق بزانســتا‪ ،‬دە‬ ‫‪ 12‬ئایــار ‪ 1974‬جەســەێ لەیــا قاســم‬ ‫گولەئاژنــەو نەکــردا‪.‬‬ ‫شــەراو دەســهەاڵتداری و زووداری‪،‬‬ ‫تاکمەجــارێ چۆنــە هــووش لــە ســەر‬ ‫زاڵــم دبــەێ ک نەدتوانــێ دەنــگ رسوود‬ ‫چڕیــن نێشــتامنی ژنــێ ک قــورس و‬ ‫دڵ‌وە‌جــی وەرەوپیــری مــەرگ دچــوو و‬ ‫(ئــەی رەقیــب) دخوەنێــگ و دخەنــێ‬ ‫بژنــەوێ‪ ،‬ژنــێ ک وە دڵنیایــی لــە‬ ‫مبارگــی و پیــرووزی ئــەو خەباتــە و‬ ‫ســەربەرزی خەڵکەگــەێ‪ ،‬نەدترســێ ئــوو‬ ‫هــە رسوود دچــرێ تــا بخەێگــە وەر‬

‫چــاو دژمنــە چاوتەنگــەێ خــوەێ و ئــەو‬ ‫دژمنــە گەوجــە ک مانــاێ بەرامبــەری و‬ ‫دوچاوەکــی نەکــردن نەدفامــێ و بانانێــگ‬ ‫و دو رووژ ئــەو التریــش نەدبینــێ‪.‬‬ ‫لەیــا قاســم ک بییــە وە قارەمــان و‬ ‫منوونەیێــگ ئــەڕا جمێشــت زانکــۆوی‬ ‫کــوردی و خەبــات سیاســی کــوردی وە‬ ‫یەکــەو‪ ،‬خــوەێ کــورد فەیلــی خانەقینــە و‬ ‫دە کانــوون یەکــم ســاڵ ‪ 1950‬دەو شــارە‬ ‫هاتگەســە دی و مئجــا ئــەڕا زانکــۆ هاتگــە‬ ‫وە بەغــدا ئــوو وەرد کوردەێــل فەیلــی‬ ‫بەغــدا بــەس و پەیوەنــی فرەتــرێ گرتگــە‬ ‫و لـه‌ جمێشــت زانکــۆوی کورد به‌شــداری‬ ‫كردیـه‌و ئــوو مئجــا بییــە و ئەنــدام پارتــی‬ ‫دموکــرات کوردســتان و پشــتگری لــە‬ ‫جمێشــت کــوردی وە رێبــەری مالمســتەفا‬ ‫بارزانــی کردگــە‪.‬‬ ‫وەێ خاتــرە؛ دە مانــگ نێســان ســاڵ‬ ‫‪ 1974‬هێــزە ئەمنییــەگان‪ ،‬دوکــوت‬ ‫شــەوگار دڕشــنە نــام ماڵەگەیــان دە‬ ‫بەغــدا و باڵوەســێ دکــەن و دبەنــەێ وەل‬ ‫خوەیانــا‪.‬‬ ‫ســەبیحەی خوه‌شــگی ‪ ،‬لــەێ‌وا بــاس ئــەو‬ ‫گرتنــە دکــەێ‪ :‬ئــەو شــەوە ک رشــیانە نــام‬ ‫ماڵەگەمــان و دە پشــت دەرانــەێ وتــاخ‬ ‫خاوەگەیــان کردنــەێ وە قیــڕ و قــاڕ و‬ ‫وســان تــا لەیــا بدەراێگــە دەر و ببەنــەێ‬ ‫وەگــەرد خوەیــان‪ ،‬هیــچ وەختــێ لــە‬ ‫ویرمــەو نەدچــوو‪ ،‬ئــەو وەختــە لەیــا وە‬ ‫بێ‌تــرس و زیەڵگــی وەر کــرد وە گشــتێ‬ ‫و وەرد بنەماڵەگــەێ ماڵئاوایــی کــرد و کــڕ‬ ‫داووتێیــان کیشــا و هــە یــەک قســە کــرد‬ ‫و کــوڵ و کوڵبــڕ وت‪ « :‬هاتنــە بگرنــەم‬ ‫چــوون ک کــوردم»‬ ‫دومــاێ یــە ک بردنــە ئــەڕا (ئســتخبارات‬ ‫و بنکــەێ ئەمــن)‪ ،‬دەورەێلــە ئــەڕا ئــەو‬ ‫زندانــی بڕیــن و بوخــت توروریســت‬

‫وەێ کــردن ئــوو وەرد چــوار گلــەێ‬ ‫تــر لــە هام‌زانکۆوەێلەگــەێ وە نــام‬ ‫حەســەن حەم ـه‌ رەشــید‪ ،‬ئــازاد ســلێامن‬ ‫میــران‪ ،‬نەریــان فوئــاد ماســتی‪ ،‬جــواد‬ ‫هەمه‌وەنــدی‪ ،‬راس بردنەیــان ئــەڕا‬ ‫زنــدان (ابــو غریــب) ئــوو وە دروو‬ ‫بوختانبارێیــان کــردن ک خواســتنە بومبــێ‬ ‫دە نــام ســینەمایێگ دە بەغــدا بتەقنــن‪.‬‬ ‫مئجــا دە ‪ 12‬ئایــار ‪ ، 1974‬حوکوومــەت‬ ‫زاڵــم بەعــس ‪ ،‬هــە ئــەڕا ئــەو درووە‬ ‫ک خــوەێ ســازبیگەی‪ ،‬حوکــم کــرد ک‬ ‫ئــەو چــوار چــاالک سیاســی ‪-‬زانکۆوییــە‬ ‫ئێعــدام بکــرن‪.‬‬ ‫خوه‌یشــكه‌ێ لەیــا قاســم ( جــواد‬ ‫هەمه‌وەنــدی ) وتگــە‪ :‬ســەددام ک‬ ‫ئەوســا ســەرۆک وەزیـران و دوێیــم کەس‬ ‫دەوڵــەت بەعــس بــی وە لەیــا ک دە‬ ‫بەندی‌خانــە زندانــی کریابــی پێشــنێیار‬ ‫داگــە ک پــەت و دەرفــەت ددەێ وەێ ک‬ ‫وە یارمەتــی و پــوول و پــارەێ دەوڵــەت‬ ‫بەعســی بچــوو و دە دەرەوەێ عــراق‪،‬‬ ‫دە زانکــۆ دەرس بخوەنــێ‪ ،‬هــە وە یــەک‬ ‫مــەرج ک واز بیــارێ لــە کوردیاتــی و‬ ‫خەبــات کــردن ئــوو لەیــا قاســم‪ ،‬وە‬ ‫رەســم کوردایەتی گــووش وەو پێشــنێیارە‬ ‫نــەدا و نەچگــە ژێــر ئــەو نەنگــە تــا نامــێ‬ ‫بــەرز مبینــێ ئــەڕا هەمیشــان تاریــخ‪.‬‬ ‫گشــتێ وتنــە ک لەیــا قاســم‪ ،‬هــە دەو‬ ‫هەنســا ک پەســا رسوود نیشــتامنی کــورد‬ ‫(ئــەی رەقیــب) خوەنســتگە‪ ،‬کیرشیاگــە‬ ‫وە ســێدارە‪.‬‬ ‫دومــاێ کورشیانەگــەێ‪ ،‬تەرمەگــەێ‬ ‫لەیــا‪ ،‬دە قەورســان باوانــی خــوەێ‬ ‫(وادی الســام) نەجــەف‪ ،‬متــەو کریــا ئــوو‬ ‫ئــەڕا هەمیشــان یــادێ دە دڵ خەڵکەگەێ‬ ‫زینــگ مــا‪ .‬ئــه‌و یه‌كــه‌م ژن بــی ك لــ ‌ه‬ ‫تاریــخ سیاســی ع ـراق و ‌ه داری كیشــان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪15‬‬

‫خانم دوکتور‬ ‫(مونیرە ئومید)‪ ،‬بەرپرس‬ ‫ماڵگەێ (گلگامش)ە‬ ‫ک ئەڕا تەحقیق و کار‬ ‫فەرهەنگی‪ ،‬ئێجتماعی‬ ‫کوردییە‪ ،‬ئوو هەمیش‬ ‫بەرپرس ماڵگەێ‬ ‫بێستوونە هن تەحقیق‬ ‫و کار ئەڕا (کورد فەیلی)ە‪.‬‬

‫کورد هەرێم و کورد دەر‬ ‫هەرێم یەکتری ناناسن‬ ‫گو ڵ‌سوو‬

‫‪16‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫دوکتــورە مونیــرە‪ ،‬لــە کوردەێــل فەیلــی‬ ‫مەڵکشــای بەغداســە ک وەداخــەوە ســێ‬ ‫بـرای دە دەورەی رژیــم وەریــن و وە دەس‬ ‫هــووز بەعــس ســەددامی شــەهیدەو کریان‬ ‫ک لــەێ داخــە داڵــگ و بــاوگ خوەییــش‬ ‫دق کــردن و مــردن‪ ،‬ئــی داخ و داخمەێلــە‬ ‫دەو بەێنەێلــە کەفــن ک چەن‌ســەد هــزار‬ ‫کــورد فەیلــی‪ ،‬وە‌ بێ‌کــەس ژینووســاید‬ ‫کریــان‪.‬‬ ‫دوکتــورە مونیــرە ئومێــد‪ ،‬دەرســەێلەێ‬ ‫خــوەێ دە ســەرەتا تــا وەر ژە زانکــۆ دە‬ ‫بەغــدا خوەنســت ئــوو دە ســاڵ ‪1976‬یــش‬ ‫دە زانکــۆ بەغــدا ئامــارکاری خوەنــی ئــوو‬ ‫دە ســاڵ ‪1988‬یــش بڕوانامــەێ دوکتــوراێ‬ ‫ئامــار و وەرێ‌وە‌بــردن کار دە زانکــۆ‬ ‫کودولــو مەجارســتان (هەنگاریــا) وەرگــرت‪.‬‬ ‫مێژووی پێشەیی‬ ‫ دوای وەرگرتــن ئامــارکاری‪ ،‬دە هــەر‬‫ئــەو زانکــۆ ک دەرس لــە تــێ خوەنســت‪،‬‬ ‫چگــە ســەر کار مئجــا پۆســت خاســێ دە‬ ‫ئامــارکاری گــرت‪.‬‬ ‫ دە ســاڵ ‪ 1996‬ئــوو دومــاێ چگنــێ‬‫وە بریتانیــا دەورەێلــە بنگــەێ نــا ئــەڕا‬ ‫ئامــارکاری ئــوو کار تەحقیــق و موشــاورەێل‬ ‫ئامــاری دکــرد‪.‬‬ ‫ دە فــرە لــە کونگرەێــل زانســتی‬‫بەشــداری کردگــە فــرە لــە نوورسیاگەێلــەێ‬ ‫دە گوڤارەێــل پســپوری ئامــار بــاو کریــان‪.‬‬ ‫چاالکــی سیاســی و دیموکراتــی و‬ ‫حەق‌خــوازی ئــەڕا مــاف مــرۆڤ‬ ‫ دوکتــور مونیــرە یەکــێ لــە کوانەکارەێــل‬‫خەبــات‌ کوردییــە دە ع ـراق‪.‬‬ ‫ ئــەوی دە نــاوەێ ســاڵەێل ‪ 1972‬تــا وه‬‫‪ 1974‬بــی وە ئەنــدام یەکێتــی خوەنەرەێــل‬ ‫کوردســتان ل ـه‌ زانكــو‪.‬‬ ‫ دە دەر عراقیــش‪ ،‬دە بنەڕانایــن‬‫دامەزراوەێــل دیموکراتــی وە گشــتی ئــوو‬ ‫هــن ژنەێلیــش بەشــداری کرد و ســەرەوەرە‬ ‫کــردن کونگرەێــل فرەیێگیــش دگرتــە مــل‬ ‫ئــوو جەرخــە و دەســەێل رووشــنبیری و‬

‫چاالکــی ئــەڕا ژنەێــل عراقــی ئــوو یەکێتــی‬ ‫خوەنەرەێــل کــورد دە ئورووپــا‪ ،‬لــە‬ ‫کارەێلــێ بینــە ک ئــەوی فــرە دیــاری کار‬ ‫لــە تێیــان کردگــە‪ .‬ئــه‌وی ئەنــدام یانــەێ‬ ‫رووشــنبیری عراقــی دە باکــوور ئیتالیــا بــی‬ ‫ئــوو هــن کەس‌وکارەێــل زنەوەچاڵەێــل‬ ‫و قوربانییەێــل هاوماڵ‌جەمــی (مقابــر‬ ‫الجمعــی) هــەم بــی‪ ،‬هەمیــش دو‬ ‫دامــەزراوە هــن کوردەێــل فەیلــی وە نــام‬ ‫کومەڵگــەێ کوردەێــل فەیلــی دە باکــوور‬ ‫ئیتالیــا ئــوو کومەڵگــەێ ژنەێــل کــورد‬ ‫فەیلــی ئــەڕا ئەوســەنین بــەش و مافێلێیــان‬ ‫ک خــوەێ ســەرۆک ئــی بنگــە بــی‪ .‬ئ ـه‌وی‬ ‫لــه‌ ئاماده‌كــردن و بەشــداری کــردن دە‬ ‫فــرە لــە کونگرەێلــێ ک پەیوەنــدی وەگــەرد‬ ‫ژینووســاید کــردن کــورد و دوفێشــر‬ ‫قەورســانەێلەێ دەســەجەمی دیــرن‪ ،‬ده‌ور‬ ‫داشــتیه‌‪.‬‬ ‫گوڤــار گوڵ‌ســوو‪ ،‬چەنــە چــەن پرســیار دە‬ ‫دەمنێشــت خانــم دوکتــور مونیــرە ئومیــد‬ ‫نیشــتگە ک پێشــکش وە دووســخوازەێل‬ ‫دکــرێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬بڕێــگ ئێــژن ک حوکوومــەت‬ ‫کوردســتان‪ ،‬هــە بایــەد بیــر بــکا لــەو‬ ‫ناوچەێلــە ک هــا نــاو چوارچــووەێ‬ ‫جوغرافیــاێ هەڕێــم کوردســتان‪ ،‬وەێ‬ ‫خاتــرە بــەش فرەیێــگ لــەو کوردەێلــە ک‬ ‫هانــە نــاو جوغرافیــاێ عــراق عــەراوی‪،‬‬ ‫بێ‌بــەش مانــە لــە نووڕســن و گرنگیدایــن‬ ‫دەوڵــەت هەرێــم‪ ،‬ئــەڕا لەێ‌واســە؟‬ ‫مونیــرە ئومیــد ‪ :‬ئــەڕا پەیــدا کــردن‬ ‫جــواوێ خــاس ئــەڕا ئــی پرســیارە بایــەد‬ ‫ئەڵگەردیمنــە جــاران‪ ،‬وەختــێ ک دە‬ ‫جەنــگ جەهانــڕوو یەکــم‪ ،‬خــاک کــوردە‬ ‫فەیلییــەگان‪ ،‬بەش‌بەشــەو کریــا دە‬ ‫ناوبەیــن دەوڵــەت تــازە نریــاگ عـراق ئــوو‬ ‫دەوڵــەت ئێــران‪ .‬ئێســەیش زار و زەمیــن‬ ‫ئیمــە هــە لــە باکــوورەو‪ ،‬لــە الخــوار‬ ‫کــەالر جــوور هێڵێــگ راس کیرشیاگــە تــا‬ ‫وە ســنوور ئێ ـران مئجــا وەرەو باشــوور وە‬

‫لێــوار هــەردوگ ســنوورەگە دریــژە پەیــدا‬ ‫ئــەکا تــا رەســێ وە کەنــداو (خەلیــج) ئــەر‬ ‫چــاو بخــەن ئەڵــەێ جوغرافیــا ئەبینــن‬ ‫ک ئیمــە ئــەو بەشــەیمنە ک تەواوکــەر‬ ‫ناوچــەێ (گەرمیــان)ە ک ئەوســا وە پــێ‬ ‫ئەوتــن (گەرمەســێر)‪ .‬ئــەڕا یەســە ک بایــەد‬ ‫ســەرکردەێلەێ بزانــن بــاس و باوەتەێلــەێ‬ ‫کــورد فەیلــی چشــتێ نییە ک وەێ ئاســانییە‬ ‫نەنــووڕن وە پــێ و بیــر لــەێ ببــڕن ئــوو یــە‬ ‫وەێ ماناســە ک باوەتەێلــەێ کــورد فەیلــی‬ ‫لــە باوەتەێلــەێ کــورد هەرێــم جیــاوە‬ ‫ناکــرن‪ .‬وەز و وەزیــات عــراق‪ ،‬ئێســە‬ ‫جــوورێ وە پــێ هاتگــە ک دی دەوڵــەت‬ ‫هەرێــم خــاس لــە یــە ئەوڕســییە ک فــرە‬ ‫لــە ناوچەێــل کوردنشــین هانــە دەرەوە و‬ ‫دابڕیاگــن لــە هەڕێــم‪.‬‬ ‫ئــی پەیوەندێلــە ئســراتژیکە ک بــەس و‬ ‫پەیــوەن ئیمــە و کــورد هەرێمــن گەورتــر‬ ‫لــەو قســەێلەن ک بــڕێ بتوانــن بخەنەیانــە‬ ‫پشــت گــووش یــا وە کــەم نیشــانێ بــدەن‪.‬‬ ‫ئیمــە ئــەڕا حزبــە عراقییەێلــە (بـێ‌ژە حزبــە‬ ‫کوردســتانییەێلە) جــوور مەڵوەنێــگ لــە‬ ‫دەنــگ و رای و کوومەیێگیمــن پڕژمــار ک‬ ‫هــە دە وەخــت ئەڵبژاردنەێلــە ئەکەنەمانــە‬ ‫ســەر‪ ،‬هێزێگیمــن ئــەڕا ئەڵبژارتنەوەێلــە‬ ‫باوجــی ئــەڕا حزبــە کوردســتانییەێلە و‬ ‫ئــەڕا کــورد‪ ،‬ئیمــە تەواوکــەر و دریــژاێ‬ ‫کوردســتانیمن‪ .‬ئیمــە بەشــێگیمن لــە گــەل‬ ‫کــورد عـراق و بەشــێگیمن لــە باوەتەگــەێ‪.‬‬ ‫لــە بــاوەت ئــەو گرنگی‌داینــە و ئــەو‬ ‫چشــتەێلە ک موهمــن و هاتــێ ئیمەیــش‬ ‫وەر وە پــێ نەکەیمــن و وە وەر چاومــان‬ ‫نەیەێــگ چــوون ک گیــر و گرفتەێــل‬ ‫فرەیێــگ هــا دە نــواێ دەوڵــەت هەرێــم‬ ‫‪ ،‬لەلیــان دووارە رێککــردن مــاڵ ناوخۆیــی‬ ‫کــوردی‪ ،‬ک خــوەی بــاوەت ئاســانیگ نییــە‪،‬‬ ‫ک لــە ســاڵ ‪ 1991‬تــا ئیســە ک خــوەی‬ ‫ئــەو ماوەســە کــە هەرێــم لــەدەس بەعــس‬ ‫فاشیســت قورتــاری بویـه‌‪ ،‬شــایەت لــەالی‬ ‫بەشــیگ مــاوەی دریژیــگ بــوود ک بــەش‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪17‬‬

‫«‬

‫راســـییەگەێ یەســـە ک میراتییـــە گه‌نه‌گـــەێ رژیـــم وەریـــن‬ ‫ڵ‬ ‫قورســـە و ریشـــگ کردگە دە ڵ‬ ‫د� و گیان و�توەندەێلە چ ئەوانە‬ ‫ک الییندار ســـەددام بینـــە و چ ئەوانە ک دژو ‌ه ســـەددام خەبات‬ ‫کردنـــە و جەنگیانـــە ‪ ...‬چـــەک نەتەوەگرایەتـــی و لـــە الیـــەن‬ ‫ڵ‬ ‫ناسیوونا�یســـتەێل هووزپەرەســـت‪ ،‬ئوو چ چـــەک مەزهەبی و لە‬ ‫الیـــەن توند و تێژییەێـــل مەزهەبییەێل سەرهشـــک دریانە ناو‬ ‫ســـەر ئیمە بێ‌دەس و کـــەم‌دەس‪.‬‬

‫شهاب قنربی‬ ‫چاره‌ســه‌ر فــرە لــە گرفــت ریگریــەکان‬ ‫بکەێــد‪ ،‬و لەهویریــان چــوود چەنیــگ‬ ‫کاریگــەری دەروینــی و کــرداری هانــاوی‬ ‫و لەگشــتی گرنگــر هەســتە ئەمنیەگــەس‪،‬‬ ‫ک هەرێــم كوردســتان هالــە ناوچــەی‬

‫‪18‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ســویەریگ بەرژەوەنیەیــل دەوڵەتەیــل‬ ‫هاوســا لەنــاوی تێکــەڵ بــوون‪ ،‬و هەمیــش‬ ‫بەرژەوەنیــە ناودەوڵەتیــەکان ک باوەتەگــە‬ ‫ئاڵــووزەو کــەن‪ ،‬ئــەراوە بایــەدە هەنــای‬ ‫هەڵســەنگاندن کریەێــد ئــی کارەیلــە‬

‫گشــتی بخریەنــە هویــر‪.‬‬ ‫بەڵکــم وە شــێوەیێگ گشــتی یەکــری‬ ‫نەناســینێگ کەفتــە ناونــی نەوەیــل‬ ‫کوردەێلــێ ک هانــە نــاو هەرێــم ئــوو‬ ‫ئەوانــەێ ک هانــە دەر هەرێــم‪ ،‬هەمیــش‬

‫بێ‌ســەوادی و نەزانســن میــژوو وەگشــتی‬ ‫ئــوو خــەوەر نەداشــن لــەو ســتەمەێلە‬ ‫ک وە ســەر کوردەێــل دەرەوەێ هەرێــم‬ ‫هاتگــە و هێامنیــش هانــە ژێــر هێــڵ‬ ‫سیاســەتەێل دوچاوەکی‌کەرانــە و بەشــێیان‬ ‫ئەخــورێ‪ ،‬ئــەڕا یــە ئــەوان مەرەنــە ئەکــردن‬ ‫ک ســەرکردایەتی کــوردی فرەتــر بیــرێ‬ ‫لەیــان بــکا ئــوو هــە جــوور کارتێــگ ئــەڕا‬ ‫ئەڵبــژاردن نەنــووڕێ وە پێیــان چــوون‬ ‫ک هیــچ وەختــێ یــاد وە پێیــان ناکــەن‬ ‫مەگــەر دە هەنســاێ نزیکــەو بییــن‬ ‫ئەڵبژاردنەوەێلــە ‪.‬‬ ‫تــازه دەو وەختەێلــە بەرپرســایەتی تــاوان‬ ‫ئەڵنەوژریــان و نەچگــن دەنگەێلەیــان‬ ‫ئــەڕا لیســت کوردســتانییەکان ئەخەنــە‬ ‫مــل کوردەێــل دەێشــت هەرێــم ئــوو‬ ‫بوختانبارێیــان ئەکــەن ک ئــەوان فرەتــر‬ ‫الیینــدار بیــر و باوەڕەێــل مەزهەبــی و‬ ‫شــیعەیاتی خوەیانــن تــا کوردایەتــی و‬ ‫هووزایەتــی خوەیــان‪.‬‬ ‫ئێرنــە کەســێ نییــە جــواو ئــی پرســیاری‬ ‫گەپــە بــدا ؛ ئەنــی ئــەو مەزهەبییەێلــە ک‬ ‫دە نــاو هەرێــم ئــەڕا پارملــان ئەڵوژریانــە‪،‬‬ ‫ئەوانــە کێیــن؟ ئەوانەیــش خــۆ دە نــاو‬ ‫لیســت حزبــە کوردســتانییەێلە نبینــە‪ ،‬خــۆ‪،‬‬ ‫ئــوو کەســێ ئــەڕا جــواو ئــی پرســیارییە‬ ‫نــادا ک کــێ وە ئەوانــە دەنــگ داگــە‬ ‫ک بچنــە نــاو پارملــان‪ ،‬ئەوانــە کێیــن‬

‫و ئــەڕا دە نــاوڕاس هەرێــم لــە جاتــی‬ ‫کاندیداێــل حزبەێــل کوردســتانی‪ ،‬هاتنــە‬ ‫ئــی کاندیداێــل حزبەێــل مەزهەبییــە‪،‬‬ ‫ئەڵوژاردنــە؟ ئــوو ئــەڕا کەســێ ئەوانــە‬ ‫ک کورســیێ لــە پارملــان کوردســتان و‬ ‫پارملــان عــراق دانەســە زەرەد حزبــە‬ ‫کوردســتانییەێلە و کردنەســە بــەش حزبــە‬ ‫مەزهەبییەێلــە‪ ،‬وە خیانەتــکار ناناســێ؟‬ ‫ئایــا دەنــگ و رایەگــەێ ئــەوان ئــەڕا وە‬ ‫گیــرە و موهــم نییــە؟ ئــوو وە کوردەێــل‬ ‫دەڕەوەێــل هەرێــم ک هیــچ هاوبەشــی و‬ ‫حەتــا ناســینێ لــە حزبــە کوردســتانییەێلە‬ ‫نەدیــرن‪ ،‬ئێــژن خایــن؟‬ ‫ئــەو هەڵەیلــە شــوون گەورایــگ دروس‬ ‫کــەن وەگــەرد هــەس رکابەرەیلیــگ لــەو‬ ‫الیەنەگــە (شــیعه‌)‪ ،‬ک چــەن پۆســتیگ‬ ‫دانەســە کوردەێــل فەیلــی دە نــاو‬ ‫حزبەێلەیــان‪ ،‬ئــوو دوفێشــر دومــاێ رمیــان‬ ‫ســەددام دیمــن ک پوســتەێل فرەیێــگ‬ ‫کەفتنــە دەس ئــەو کوردەیــل فەیلیــە ک‬ ‫دە نــاو حزبــە ئیســامیەکان ئەنــدام بیــن‬ ‫(پۆســتەێلێ جــوور وەزیــر‪ ،‬جینشــین‬ ‫وەزیــر‪ ،‬باڵوێــز‪ ،‬راوێــژکار‪ ،‬پەرلەمانتــار‪،‬‬ ‫پۆســتەیلیگ لــە ئەنجومــەن وەزیــران‪،‬‬ ‫و پۆســتەیلێگ تــر) هەرچــەن ئێســە‬ ‫ئەوە‌یــش فــرە کەمــەو بییــە و هــە پەســا‬ ‫کەمــرەو ئەکــرێ‪.‬‬ ‫وەداخــەوە دەور ئەڵگرتــن کوردەێــل‬

‫فەیلــی لــە حزبــە ئیســامیەکان فــرە‬ ‫بــەردەوام نەمــا دە چەمســار بیینێیــان دە‬ ‫حزبــە کوردســتانیەکان‪.‬‬ ‫کوردەێــل فەیلــی‪ ،‬وە گەواهــی تاریــخ‪،‬‬ ‫بایــەد دەێــن و دەێیــەت فرەتــرێ دە مــل‬ ‫حزبــە کوردســتانییەێلە دیــرن چــوون ک‬ ‫خوەیــان لــە بنەڕانەرەێــل و یەکــم کادرەێل‬ ‫ئــوو پێشــکەفتگەێلەیان بینــە و ئێســە‬ ‫یــە فــرە گەنــە ئــەڕا کــورد ک کوردەیــل‬ ‫فەیلــی‪ ،‬حەتتــا ئه‌وانــه‌ ک دومــاێ رمیــان‬ ‫ســەددام‪ ،‬پۆســتەێلێگ دە ســەرکردایەتی‬ ‫حزبــە کوردســتانیەکان داشــن كه‌مــ ‌ه‬ ‫كه‌م ـه‌ و دە مەوقــەی کۆنگــرە حزبیــەکان‪،‬‬ ‫پۆســتەیلەیان لە‌یــان ســەنن و دانەیانــە ال‪.‬‬ ‫دەردەگــە یەســە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬حوکوومــەت هەرێــم چــە‬ ‫کردگــە؟ ئــەڕا ئــەو کوردەێلــە ک هانــە‬ ‫دەرەوەێ هەرێــم‬ ‫ دەوڵــەت هەرێــم‪ ،‬ئەوســا یارمەتــی‬‫دا ئــوو ســێزدە کــەس لــە بنەماڵەێــل‬ ‫کوردەێــل فەیلــی شــوون‌گوم‌کریاگ ئــەڕا‬ ‫شــەهاتی دایــن دژ وە ســەران حــزب‬ ‫بەعــس‪ ،‬لــ ‌ه ده‌یشــت عــراق هــاورد وە‬ ‫دادگاێ بــااڵێ عــراق‪ ،‬مئجــا پەێجــووری‬ ‫دکــرد ک ئــەڕا هــەم کورشیــان و ئەنفــاڵ و‬ ‫زنەچــاڵ بییــن و هــەم ئــەڕا تــااڵن کریــان‬ ‫کوردەێــل فەیلــی حوکــم بگیــردرێ ئــوو‬ ‫وزارەت شــەهید و ئەنفــاڵ کریاگەێلــە فــرە‬ ‫دە ئــی کارە تێکووشــان کــرد‪.‬‬ ‫ كوردســتان‪ ،‬ئــەڕا نزیکــەی هـزار بنەماڵەێ‬‫شــەهید کــورد فەیلــی ک دە رژیــم وەریــن‬ ‫کورشیــان یــا لــە شــەهیدەیل تیــرۆر بیــن‬ ‫ورد بــڕێ لــە ژار و هەژارەێلەمــان مووچ ـ ‌ه‬ ‫مانگانــە دیــاری كــرد‪.‬‬ ‫ کوردســتان‪ ،‬ئــەڕا پشــتەوانی کوردەێــل‬‫فەیلــی‪ ،‬بــڕێ لــە هێزەیــل پێشــمەرگە کل‬ ‫کــرد ئــەڕا ناوچەیلێــگ ل ـ ‌ه پارێــزگای کــورد‬ ‫فەیلی‌نشــین دیاڵــە‪ ،‬تــا نــواێ هەڵمــەت‬ ‫و کوشــت و بــڕ کردنەێلــەێ داعــش و‬ ‫هێزەیــل تاریکــی بگــرن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪19‬‬

‫چشــتێ ک دیارییــە ئەوەســە ک دەورادەور‬ ‫هەرێــم کوردســتان‪ ،‬وە دەس حوکوومــەت‬ ‫فــدراڵ عــراق دیــاری کردگــە و قانــوون‬ ‫ئێجــازە نــادا وە دەوڵــەت هەرێــم ک دە‬ ‫دەرەوەێ هەریــم چاالکــی و خزمەتــکاری‬ ‫بداشــتووبێ و ئــەڕا یەســە ک ئیمــە هــەر‬ ‫چــەن گلیــەێ كوردانــە ئەکەیمــن و رێچــاو‬ ‫دیریمــن دەوڵــەت هەرێــم جــوور براگــەپ‬ ‫گشــت کوردەێلــە ک تریبوونــێ هــا دەســێ‬ ‫وە هــاوار و هانــا گشــت کوردەێل دەێشــت‬ ‫هەرێــم كوردســتان بڕەســێ دوفێشــر ئــەڕا‬ ‫دایــن ناســنامە وەو کوردەێــل فەیلــی ک‬ ‫جنســیە وە پێیــان نەدریاگــە یــا گلــەو دایــن‬ ‫مــاڵ و میراتەێلەیــان ک تــااڵن کریاگــە ئــوو‬ ‫جوبــران ســتەمەێل دوچاوەکی‌کەرانەیــێ‬ ‫ک بێ‌بەشــێیان کردگــە لــە مــاف مــرۆڤ‬ ‫و حوقــوق خوەیــان‪ ،‬هەمجــا رێــزداری‬ ‫ئەکەیمــن ئــوو داخوازمــان یەســە ک‬ ‫کــوت بکــەن لــە دەوڵــەت فــدراڵ عــراق‬ ‫ک ویــردار زینگــەو کــردن بــەش و مــاف‬ ‫کــورد فەیلــی ئــوو پشــتگری سیاســی و‬ ‫حوقووقــی لــە ئــەوان دە عـراق عــەراوی و‬ ‫بەغــدا بــکا چــوون ئــی کارە جــوور کارێــگ‬ ‫ئســراتژیک‪ ،‬ســوودمەنی ئــەڕا گشــت کــورد‬ ‫ئــوو دەوڵــەت هەرێــم خوەییــش دیــرێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬لــە چەمســار ئیــوە‪ ،‬جــوور‬ ‫چاالکێــگ سیاســی‪ ،‬چ چشــتەێلێ نــواێ‬ ‫گلــەو دایــن بــەش و مــاف کوردەێــل‬ ‫فەیلــی دە عــراق گرتگــە؟‬ ‫وەداخــەو هووکارەیــل فــرەن ئــوو فــرە‬ ‫لەیــان ئەڵگــەردێ وە رەوێشــت و رەوش‬ ‫عراقییەێلــە وەشــیوەی گشــتی‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫رەوش عـراق‪ ،‬چ دەوڵــەت و چ سیاســییەێلە‬ ‫و چ پارملانتارەێلــە و حزبییــەگان‪ ،‬دومــای‬ ‫رمانــن بتەگــە‪ ،‬ڕێ راســان و خاســان‬ ‫بگرتانــ ‌ه وه‌ر‪ ،‬دەوڵەتێــگ پەیــدا ئەبــی‬ ‫ک قانوونــی کار ئەکــرد و رێــز لــە یاســا‬ ‫ئەگــرت و گشــت بــەش و مافــێ ئــەڕا‬ ‫گشــت واڵتوەندەێڵــە و هەمــەێ گەلەگــە‬ ‫دوفێشــر ئــەڕا قوربانییەێلــەێ رژیم وەرین‬

‫‪20‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ئەرا چ سوود لە ئەزمونەیل‬ ‫ئەواکان نێویمن ک ژمارەیان‬ ‫لەخوەمان کەمتره‪ ،‬هەکاتی‬ ‫برا تورکمانەیل لە عراق تا جوور‬ ‫خوەیان بکەیمن‪ ،‬ک خوەیان‬ ‫لە ئەزموونەگەیان لەئیمە‬ ‫نزیکترن‪ ،‬هەرچەن ئەوەگ‬ ‫لەسای رژیم وەرین وەسەریان‬ ‫هات نێەڕەسێدە ئەوەگ‬ ‫وەسەر ئیمە هات ‪..‬‬

‫دیــاری‌وە ئەکــرد ئــوو ئێســەیش ناڕەســیمنە‬ ‫ئیجــوورە جیــێ وەیەک‌بــڕش و هــەر کــەس‬ ‫ئــەڕا خوەێیێــگ‪.‬‬ ‫راســییەگەێ یەســە ک میراتییــە گه‌نه‌گــەێ‬ ‫رژیــم وەریــن قورســە و ریشــگ کردگــە دە‬ ‫دڵ و گیــان واڵتوەندەێلــە چ ئەوانــە ک‬ ‫الیینــدار ســەددام بینــە و چ ئەوانــە ک‬ ‫دژوه‌ ســەددام خەبــات کردنــە و جەنگیانە‪،‬‬ ‫ئێســە لــە گشــتێ خراوتــر و دەردناکرتەگەێ‬ ‫ئەوەســە ک ئەوڕەســیمنە ئــەو بیــر و‬ ‫باوڕەێــل هووزپەرەســتی و مەزهــەب‌‬ ‫پەرەســتییە چگەســە نــاو مەغــز گشــتێ‪،‬‬ ‫بیــر و رایێــگ ک شایســتەێ عراقێــگ‬ ‫فــدراڵ ئەوەێــش وەێ هەمگــەێ تاریــخ‬ ‫و تەمەدونــە ک پــڕە لــە دووســایەتی و‬ ‫تەســاهوڵ و تەســاموح نییــە‪ ،‬ئــەڕا یەســە‬ ‫ک ئەبینیمــن هــەر چــەن لــە ســەرەتاێ‬ ‫داڕووخیــان رژیــم ســەددام قەیــرێ قانوون‬ ‫ئــەڕا گلــەو دایــن بــڕێ لــە تاوانەێــل‬ ‫ژینووســایدەگان نریــا‪ ،‬وەداخــەوە ئــەو‬ ‫ئامۆختەکارییــە ک ســەددام هــووکارەێ‬

‫مــەردم عـراق وە پــێ کــرد و ئــەو چنجگــە‬ ‫ک دە نــاو حزبابەتی و دنیاێ سیاســەتکاری‬ ‫دە عــراق ئــەڕا دوچاوەکــی کــردن چــکان‬ ‫گشــتێ نــواێ ئج ـرا کــردن ئــەو قانوونەێلــە‬ ‫گــرت و جی‌وەجــی نەکریــان و دوارە‬ ‫ســەر کەمهووزەێلــە دە ع ـراق ب ـێ‌کاڵو مــا‪،‬‬ ‫چــوون ک ویــر و هــرز فاشیســتی چگەســە‬ ‫نــاخ و بیــڕگ واڵت ئــوو هێــان هــا دە نــاو‬ ‫بیــر ئەوانــەێ ک دەوڵــەت و دامەزراوەێلــە‬ ‫دە ع ـراق دومــاێ ســەددام‪ ،‬وەلــێ وە بیــر‬ ‫و باوەڕێــگ ســەددامی وەڕێ‌وە ئەبــەن‪.‬‬ ‫دومــاێ بەرزتــرەو بییــن ویــر و هه‌ســت‬ ‫نەتەوەگرایەتــی و مەزهەبــی و دابەشــکرن‬ ‫وەزارەت و پۆســتەیلە ک جــوور گووشــت‬ ‫نــەزری و جــوور منــاڵ‌وازی (بەشبەشــەکی)‬ ‫ئەکــرن دە ناوبەیــن ئــی حزبــە و ئــەو‬ ‫حزبــە یــا ئــی مەزهــەوە یــا ئــەو بــڕە‪ ،‬ئــوو‬ ‫ئــەو دەســهەاڵتەێلە ک دوارە ئیمـە‌ێ کــورد‬ ‫فەیلــی لەیــان بێ‌بــەش کریایمــن جــوور‬ ‫گــورز و چەکێــگ‪ ،‬چ چــەک نەتەوەگرایەتی‬ ‫و لــە الیــەن ناسیووناڵیســتەێل‬

‫''‬

‫هووزپەرەســت‪ ،‬ئــوو چ چــەک مەزهەبــی و‬ ‫لــە الیــەن تونــد و تێژییەێــل مەزهەبییەێــل‬ ‫سەرهشــک دریانــە نــاو ســەر ئیمــە‬ ‫بــێ‌دەس و کــەم‌دەس‪ ،‬و بەدتــر لــە‬ ‫گشــتێ بەشــێگ لــەو مل‌ڕاقەێلــە بیــن ک‬ ‫هــەردوگ چەکەگــە دە مــل ســەر ئیمــەێ‬ ‫بێ‌تــاوان‪ ،‬جــووور جۆجگە‌خەریــوە‪ ،‬وە‬ ‫کار هــاوردن‪ ،‬دە ناودەســان ئێجــوورە‬ ‫بێ‌وژدانییەێلــێ مەگــەر هــە پــەالم وە‬ ‫خــودا ببەێمــن و کــڕ داوو بکیشــیمن وە‬ ‫دیــار ســەر کوردەیــل فەیلــی بێ‌کــەس و‬ ‫بــێ‌دەس و بێ‌دەســهەاڵت‪.‬‬ ‫وەتایبــەت ک خوەیــان پشــت یــه‌ك‬ ‫نه‌گرتــن و یــه‌ (چووچاننیــان) ک بویــە‬ ‫بەهانەیــگ وەدەس بڕێگــر تــا مافەیلــان‬ ‫لەلیــان بوەێــد‪.‬‬ ‫ئــەرا چــە لــەی باوەتــە ســوود لــە‬ ‫ئەزمونەیــل ئــەواکان نێویمــن ک ژمارەیــان‬ ‫لەخوەمــان کەمــره‪ ،‬هەکاتــی بــرا‬ ‫تورکامنەیــل لــە ع ـراق تــا جــوور خوەیــان‬ ‫بکەیمــن‪ ،‬ک خوەیــان لــە ئەزموونەگەیــان‬

‫لەئیمــە نزیکــرن‪ ،‬هەرچــەن ئــەوەگ‬ ‫لەســای رژیــم وەریــن وەســەریان هــات‬ ‫نێەڕەســێدە ئــەوەگ وەســەر ئیمــە هــات‪،‬‬ ‫وە بــان ئــەو هەمگــەێ حەقــە و جەماوەرە‬ ‫باوجــی دەســکەفتەێلێ ک تورکەمانەێلــە‬ ‫وە دەس هاوردنــە‪ ،‬ئیمــە ئــەڕا تەوانــای‬ ‫ئەنجامدانــێ نەداشــتیمنە؟‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬لــە رای تــو ئــەو رێگرەێلــە‬ ‫چــەن ک ناهیلــن کــورد فەیلــی ببێگــە‬ ‫خــاون کەناڵیــگ ئاســانی؟ ئــەڕا خــوەێ‬ ‫ وەڕاســیەو نازانیمــن ئایــا کەناڵــە‬‫ئاســانیەکان ک ئێســە هــەن خەرجێیــان‬ ‫لــە دارایــی گشــتی ئەگیــردرێ یــا نــه‌؟!‬ ‫ئەگــەر مەبەســتەگە کەنــاڵ ئاســانی‬ ‫(العراقیــه‌) خــۆ هــن حكومه‌تــه‌ ‪ ،‬خــۆ‬ ‫ئەیــە بایــەدە ببێگــە دەنــگ گەلەگەمــان‬ ‫وەگشــتی و بایــەدە بەرنامەێلــێ وەگشــت‬ ‫زوانەێــل عراقــی بداشــتووبێ ک ئیمــەێ‬ ‫كــورد فەیلییــش بەشــێگیمن لــەێ‪ ،‬وه‌لــی‬ ‫وەێجــوورە نییــه‌! ئــوو ئەوســا دیمــن‬ ‫کەناڵەیــل ئاســانی لــە دانیشــتنەیل‬

‫دادگای کــردن تاوانباره‌ێــل بەعســی ئــه‌و‬ ‫به‌رنامه‌یلــ ‌ه پەخشــەو ئەکــردن‪ ،‬حەتتــا دە‬ ‫ئــەو جەڵەســەێلەێش دوچاوەکــی کــردن‬ ‫و گشــت دادگایه‌ێلــە ئــه‌وان په‌خــش‬ ‫كــردن و وەداخــەوە لــە باوەتەگــەی‬ ‫ژینوســاید ئیمــە بــاوەو نەکــردن ئــوو‬ ‫هــە وەو جــوورە ک ســەدام فاشیســت‬ ‫هەمیشــە دە شــوون یــە بــی ک نــاو کــورد‬ ‫فەیلــی بســڕێگەو ئــی خــاون کەناڵەێلــە‬ ‫ک خوەیــان دەردەدار ژینووســاید‬ ‫کەمهووزەێــل زوانــی و مەزهەبــی بیــن دە‬ ‫دەورەێ ســەددام‪ ،‬ئێســە خوەیانیــش پــا‬ ‫نانــە شــوون پــاێ ســەددام و خوەیانیــش‬ ‫نــاو کــورد فەیلــی‪ ،‬ئەوەێــش شــەهیدەێل‬ ‫کــورد فەیلــی ســڕین‪ ،‬کارێ گەنــر لــە‬ ‫کارەگــەێ ســەددام‪.‬‬ ‫لــە بــاوەت ئەوەیــش ک فەیلیەێلــە وە‬ ‫مئكانــات و رەنــج خوەیان بخــوازن کەناڵیگ‬ ‫ئاســانی بداشــتووبن‪ ،‬وە راســیەو فــرە‬ ‫بــاس كریــا و فــره‌ نه‌خش ـه‌ لــەی باوەتــە‬ ‫دانریــا‪ ،‬دوماجــار گشــتێ دیمــن چــوون‬ ‫ک وازکــردن کەناڵیــگ ئاســانی کارێگــە‬ ‫فــرە ســەخت ئــوو خەرجکــرد و سپۆنســەر‬ ‫دەوڵەمەنــێ ئەخــوازێ ئــوو ئیــوە ئەزانــن‬ ‫ک رژیــم وەریــن چۆنــە کــوردە فەیلییەێلــە‬ ‫نیشــان وە خــاک ســییە و بێ‌بەشــێیان کــرد‬ ‫لــە هێــز ئابــووری و دارایــی خوەیــان ک‬ ‫هالیامنیــش نەتوانســتنە وە رانــەێ راس‬ ‫بنیشــن ئــوو مــاڵ و ســامان خوەیــان و‬ ‫مافه‌ێلەیــان بســیننەو ئــوو هێامنیــش هیــچ‬ ‫قەرەبووەێلێــگ وە دەســێیان نەکەفتگــ ‌ه‬ ‫ک بهلێگەیــان بتوانــن دوجــارە وە بــان پــای‬ ‫خوەیــان بوســنە و سپۆنســەری پرۆژەیــل‬ ‫گەپــێ جــوور کەناڵ ئاســانی ئــەڕا خوەیان‬ ‫بکــەن‪ ،‬وەداخــەوە دەوڵــەت و حزبەێلەیش‬ ‫ک لــە هســاو و وە دەم خوەیــان هــە ئێــژن‬ ‫ک هــن گشــت عراقییەێلــەن هــە بیــر لــە‬ ‫خوەیــان ئەکــەن و وە قــەوڵ خوەمــان‬ ‫وتەنــی هــەر کامەیــان هــە خــوڵ وە مــل‬ ‫پەپــگ خــوەێ ئــەکا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪21‬‬

‫دە سەرەتاێ ‪ ،1891‬هەنا‬ ‫ڵ‬ ‫بنەما�ەگەێ‪،‬‬ ‫خانم و‬ ‫ڵ‬ ‫جوور هزاران بنەما�ەێ تر‬ ‫کورد فەیلی ک لە عراق‬ ‫تاڕیان‪ ،‬بان گرتنە وەر‬ ‫وەراو لەندەن‪ .‬ئەوانیش‬ ‫هەکاتی ئەو دووەێ‬ ‫کوردەێل فەیلی عراق‪ ،‬بێ‬ ‫ژە یە ک خوەیان لە زێد و‬ ‫ماواگەیان کریانە دەر‪ ،‬بڕێ‬ ‫لە قاوم و کارەێلەیان ک‬ ‫دە عراق مابین ‪...‬‬

‫گـوڵ ســوو‬

‫هە کورد فەیلییە ک هە بێ‌بەش ئەمینێ و بەس‬

‫هـه‌نـا به‌یـگ‌ مــوراد ئه‌خـا وه ده‌ر‬ ‫‪22‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫بوختانبــار کریــان ک دژ وە عــراق دەس‬ ‫وە کار بیینــە و وەێ خاتــرە کورشیــان‬ ‫و شــوون‌گومەو کریــان و تــا ئێســەیش‬ ‫هێــان ک هێامنــە تــەرم و قەورەێلەیانیــش‬ ‫نەدریاگەســە دەس بنەماڵەێلەیــان هــەر‬ ‫چــەن ک وزارەت کــووچ و کووچبــەران‪ ،‬دە‬ ‫دادگای بــااڵ ک ئــەڕا پەیجووری ژینووســاید‬ ‫کوردەێــل فەیلــی ئەونریــا‪ ،‬شــوونگری ئــی‬ ‫کارەســاتەێلە کردگــە باوجــی وه جیــێ‬ ‫نه‌ڕەســییە‪.‬‬ ‫خانــم بەیـگ‌ مــوراد‪ ،‬دە لەنــدەن دەس کرد‬ ‫وە کارەێــل ئەندازیارییــەێ ئــەڕا خــوەێ ک‬ ‫پســپۆڕی خــوەێ بیــن تــا یــە ک قەێــڕان‬ ‫دارایــی جەهانــی هــاوردەێ وەرئــەو کار‬ ‫سیاســی کــردن و دیبلۆماتیــک‪.‬‬ ‫هەنــا خانــم‪ ،‬دۆمــاێ ئــەوە چۆنــەو‬ ‫کیرشیــا وە نــام ئــی کارە و خــوەێ بــی‬ ‫وە کەســایەتیێگ دە دنیــاێ سیاســەت‬ ‫عــراق‪ ،‬تــا وەرورە ک دە ســاڵ ‪2003‬‬ ‫پوســت ســەرۆکایەتی ئەنجومــەن وەزیـران‬ ‫گرتــە دەس و بــی وە رازدار سیاســەتوانەێل‬ ‫عراقــی و لــە ژێــر و بــان کارەێــل سیاســی‪،‬‬ ‫چ نادیارییەێلــەێ و چ دیارییەێلــەێ‬ ‫ئەوڕەســی‪.‬‬ ‫لــە وەو دۆمــا‪ ،‬خانــم بەیگ‌مــوراد‪ ،‬خــوەێ‬ ‫جــوور ئەندازیارێــگ ئــەڕا چاالکییەێــل‬ ‫مەدەنــی و دیپلوماســی وە واڵت ناســان‪،‬‬ ‫ئەندازیــارێ ک خزمــەت ئــەڕا گشــت‬ ‫عراقییەێلــە ئەخــوازێ لــە هــەر هــووز و‬ ‫نەتــەوە و هــەر ئاییــن و مەزهــەب و هــەر‬ ‫زوان و بنــزارێ‪.‬‬ ‫ئاژانــس شــەفەق‌نیوز‪ ،‬ئــەڕا وە دەر خســن‬ ‫قەیــرێ لــە کار و بارەێــل سیاســی ک وە‬ ‫هشــارەکی واڵت ئەنجــام دریانــە وەرد ئــی‬ ‫کەســایەتی ژن کــورد فەیلییــە‪ ،‬وت‌ووێــژێ‬ ‫کردگــە تــا ئــەڕا یەکم‌جــار بــڕێ لــە پشــت‬ ‫پەردەێــل دنیــای سیاســەت دە عــراق‬ ‫بخرێگــە دەر‪.‬‬

‫گــوڵ ســوو‪ :‬وەختــێ ک وە پســپۆر و‬ ‫پێشــینەێ کاری ئیــوە ئەنووڕیمــن‪،‬‬ ‫ئیــوە ئەندازیارێگــن ک دۆمــای قەیــرێ‬ ‫دوورەواڵتــی و کار پســپۆڕی‪ ،‬کار و بــار‬ ‫دنیــا‪ ،‬کوت‌وپــڕ خستگەســەێ نــاو دنیــاێ‬ ‫سیاســەت‪ ،‬باوجــی ئیــوە وە ئــاز و تەوانــاێ‬ ‫کە‌م‌وێنەیێــگ‪ ،‬دایتــە نیشــان ک نــە تەنیــا‬ ‫وەر ئــەو دۆمــا نەبردەتــان ک ســەرێ‬ ‫هێــز دایــت دە نــاو ســەرەێل و تــا ئێســە‬ ‫وە بانرتیــن جیگایێــگ رەســیتە ک ژنێــگ‬ ‫ئەتوانــێ بڕەســێ وەو جیــگا‪ ،‬خــوەت چــە‬ ‫دیــری بیــژی ئەڕامــان؟ لــەێ بــارەوە‪.‬‬ ‫هەنــا بەیــگ‌ مــوراد‪ :‬دە دۆمادۆمــاێ‬ ‫دەهــەی هەشــتاگان بــی ک وەزیــات‬ ‫ئقتســادی بریتانیــا وەر ئــەو خ ـراوی چــگ‬ ‫و کومپانییەێلــە هــەر کــەس وە ڕاس‪ ،‬دەس‬ ‫کردنــە دەرهــاوردن ئایمەێلەیــان و منیــش‬ ‫کەفتمــە وەر لەفــە و بیمــە یەکــێ لــەو‬ ‫چینــە ک کار پســپۆڕی خوەیــان لــە دەس‬ ‫دان‪ ،‬دانایــن کار ئەندازیــاری ک دڵبەســتەی‬ ‫ببیــت ئەوەیــش ئــەڕا ژنــێ دوورەواڵت‬ ‫و دە خەریــوان‪ ،‬فــرە گرانــە هــەر چــەن‬ ‫ک کار دە دەرەوەێ لەنــدەن ئــەڕام بــی‬ ‫باوجــی وە خاتــر بنەماڵەگــەم دڵ نەنــام‬ ‫ک وە تەنیــا بچــم و وەێجــوورە بــی ک‬ ‫کوت‌‌پــڕ بــێ یــە ک بخــوازم‪ ،‬چۆچشــتێ وە‬ ‫دەس زوورێ ک لــە کارە ئەندازیارییەگــەم‬ ‫کردمــە دەر‪ ،‬وەرە نــام دە کار خەیرخوازانــە‬ ‫ئــەڕا یــە ک یارمەتییەێلــێ ئــەڕا هانــا دایــن‬ ‫وە باوامنــان دە عــراق ک دەو وەختەێلــە‬ ‫تــووش قەێــڕان فــرە گەنــێ هات‌بیــن و‬ ‫فــرە هەوەجــەدار بیــن‪ ،‬کــووەو بکەیمــن‪.‬‬ ‫هــە دەو بەینەێلــە بــی ک خانــم عایــدە‬ ‫عســەیران رەحمەتــی لیــم خواســت ک‬ ‫وەل دوکتــور ئەیــاد عــەالوی ک خــزم‌وکار‬ ‫یەکرتەکــی بیــن دە بزووتنــەێ وفــاق‬ ‫هامیــاری بکــەم‪.‬‬ ‫وە ڕاســی هەرچــەن لــە قــوڕن دڵــەو‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪23‬‬

‫خوەشــم نەهــات ک جــارێ تــر کارەگــەم‬ ‫بگۆڕنــم و لــەێ پــەل وەو پــەل ئەڵپــەڕم‬ ‫باوجــی نــەوەدڵ چگمــە نــاو کار سیاســەت‪،‬‬ ‫تــا بــان ئــەڵ بــان و دەس تەقدیــر لــە‬ ‫ســێ کار جیــواز‪ ،‬ئەندازیــاری ک پســپۆڕی‬ ‫خــوەم بــی ئەڵپەڕمــە نــاو کار خەیرخوازانــە‬ ‫و مئجاییــش بکەفمــە نــاو کار سیاســەت‪.‬‬ ‫ئاڵێشــت بییــن فــەزای سیاســی عــراق‪،‬‬ ‫دۆمــاێ ئاڵ‌ۆ‌گــوڕێ ک دە رژیــم کەفــت‬ ‫ئــوو ئــەو چشــتەێلە ک دە ســاڵ ‪1992‬‬ ‫هاتــه ســەر رژیــم بەعــس ســەددامی‪،‬‬ ‫دڵنیایــی دا وە پێــم ک دڵ خوەمــەو بــدەم‬ ‫و بچمــە ســەر کار دە نووســینگەی دوکتــور‬ ‫عــەالوی و وەگــەرد رووژنامــەی (بەغــداد)‬ ‫دەس وە کار ببــم دە لەنــدەن‪ .‬وەێ‌جــوورە‬ ‫بــی ک م پــا نــام دە هنــازێ ک بردەمــە‬ ‫دنیــاێ سیاســەت و دیپلۆماســی‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬ئەندازیــار هەنــا خانــم‪ ،‬یەکــم‬ ‫ژنێگــە ک بییەســە ســەردەفتەر و بەرپــرس‬ ‫نووســینگەێ ســەروک وەزیــران عــراق‪،‬‬ ‫چشــتێ ک دە عـراق و ئێـران و ناودوئــاوان‬ ‫(رشق‌االوســط) ئــوو عــەراوات وە گشــتی‪،‬‬ ‫هێامنیــش بــاو نەبییــە‪.‬‬ ‫لەوالویــش دوێیــم دەســکەفتێ ک نســیو‬ ‫ئیــوە ک یەکێگــن لــە کەمهووزەێــل ژنــان‬ ‫و کــورد فەیلــی‪ ،‬یەســە ک تــو تەنیــا کــورد‬ ‫فەیلیێگــی ک وەێ جیــگا رەســیتە‪ ،‬ئەڵوەت‬ ‫هــا وە بارتتــەو و وە پێتــەو بییــە‪ ،‬توئیشــی‬ ‫ئــەڕا؟‬ ‫هەنــا بەیگ‌مــوراد‪ :‬ئەخوازم وەر ژە گشــت‬ ‫چشــتێ یــە ئــەڕا ئیــوە دیارییــەو بکــەم ک‬ ‫م دە ســەرەتاێ کارەێلــە خەیرخوازانــەم‪،‬‬ ‫ئــوو دە دژایەتیــێ ک وەرد ســەددام ک‬ ‫خــوەێ ســەمبۆڵ دژمنــی وەرد ئایــم و‬ ‫ئایمەتــی بــی‪ ،‬ئەکــردم دە ســاڵ ‪1983‬‬ ‫ئــوو دە لەنــدەن‪ ،‬یەکــێ لــە ئەندامەێــل‬ ‫یەکــم کوومەڵــەێ دژ وە ســەددام بیــم دە‬ ‫دەرەوەێ عراقیــش‪.‬‬ ‫ئــی دامــەزراوە نواگــری ئەکــرد لــە پاســا‬ ‫بییــن مــاف کوردەێــل فەیلــی دۆمــاێ‬

‫‪24‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫''‬ ‫تاڕیانێیــان لــە عــراق ئــوو دە دنیــا‪ ،‬جــاڕ‬ ‫ئــەو کارســاتەێلە و دوچاوەکییەێلــە ک‬ ‫رژیــم بەعــس ســەددامی وە ســەر کــورد‬ ‫فەیلــی عــراق ئەهــاورد‪ ،‬ئەکیشــا ئــوو‬ ‫ئــەو ســتەمەێلە ک وە گشــت عراقییەێلــە‬ ‫ئەکــرد‪ ،‬ئــەڕا گشــتێ وازاوە ئەکــرد‪.‬‬ ‫یەیــش بیــژم ک م جــوور ژنێــگ دە نــاو‬ ‫ئــەو قەێڕانەێــل ئقتســادییە ک دە بریتانیــا‬ ‫کەفــت ناتوانســتم دەســهەاڵت فرەتــرێ‬ ‫بداشــتووبم ئــەڕا خــوەم و یــە ئەو هەســت‬ ‫ژنانووگیمــە ناخەفــان و ئــەڕا یــە بــی ک‬ ‫خــوەم وە خــوەم وتــم ک جــوور ژنێــگ‬ ‫هێـزا و پڕتــوان دە وەراوەر ئــەو دووزەمەێ‬ ‫کاریمــە بوســم و بکەفمــە شــوون کارەێــل‬ ‫خەیرخوازانــە و بەرامبــەری خوازانــە ئــەڕا‬ ‫کەمهووزەێــل عراقــی‪ ،‬دوفێشــر کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬هەمیــش ئــەڕا گشــت ژنەێلــە ک‬ ‫خوەیــان گەپرتیــن کەمهــووزن دە هــەر‬ ‫واڵتــێ‪ ،‬خــۆ دیارییــە م خــوەم ک وە‬

‫دو جــووور ئــی دوچاوەکییــە هەســت‬ ‫ئەکــردم‪ ،‬یەکجــوورێ ئێحساســێ بــی جوور‬ ‫هەســت کوردێگــی فەیلــی و تــااڵن کریــاگ‬ ‫و جــوورە ترەگەییــش‪ ،‬هــن ژنێگــێ عراقــی‬ ‫بــی‪ ،‬وە تایبەتــی ژنێــگ فەیلــی ک ئــەڕای‬ ‫هیــچ بەشــێگ دیــاری نەکریاگــە و حەتتــا‬ ‫وە خاتــر فەیلی‌بیینــێ لــە ئــەو دووەێ‬ ‫ژنەێلــەێ عراقییــش حەقــێ نادیارتــرەو‬ ‫ماگــە‪ ،‬لــەێ چــاو و چەمســارەوە م خــوەم‬ ‫چۆچشــتێ نــام دە مــل خــوەم ک فرەتــر‬ ‫لــە هەمیشــان تێ‌بکوشــم مئجــا دنیــاێ‬ ‫سیاســەت جــوور دەرانــەێ ئەوکریاگــێ دە‬ ‫وەر خــوەم دیــم ک ئەتوانــم لــە ناوێیــەو‬ ‫وەر ئــەو دنیــا گشــتێ بقیڕنــم و دنیــا لــە‬ ‫چریکەێلــێ ک نەژنەویانــە ئەوبڕەســنم‪،‬‬ ‫چریکــەێ داڵگەێــل چــاوەڕێ کــورد فەیلــی‬ ‫ک زاڕووەێــل نوومنــام و منامەێلەیــان‬ ‫شــوون‌گومەو کریانــە‪ ،‬قیــڕەێ دۆتەڵەێــل‬ ‫کــورد فەیلــۍ ک چاوەنــووڕ داشــن‬

‫ژیانێگــن ئاسوودەســەر‪ ،‬ئەوەیــش دەو دە‬ ‫یــەک بــڕش و شێواشــێوە ک عـراق تووشــێ‬ ‫ها ت‌بــی‪.‬‬ ‫خــود ب خــودا‪ ،‬مێردەگەمیــش دە ئــی رێگە‬ ‫ک خــوەم ئــەڕا خــوەم ئەڵوژان‌بیمــەێ‪،‬‬ ‫پیاگانــە پاڵ‌پێشــتم گــرت و هامیاریــم بــی‪.‬‬ ‫مئجــا ک رژیــم ســەددام شــێویا و عــراق‬ ‫ئــازادەو کریــا‪ ،‬منیــش توانســتم ک ببمــە‬ ‫سەرنووســینگەێ ســەروک‌وەزیران‪ ،‬دە‬ ‫ســەر ئــەو کارەمەیــش چــوون ک هــەم‬ ‫ئەندازیــار بیــم و هەمیــش هــووکارەێ‬ ‫کار خه‌یرخوازانــە‪ ،‬جــوور سەرگە‌‌تەشــی‬ ‫ناتوانســتم نیشــتەجی مبینــم دە پشــت‬ ‫مەێزەگــە و کار دەفتــەری بکــەم‪ ،‬چــوون‬ ‫ک وە چــاو خــوەم ددیــم ک هام‌واڵتییەێــل‬ ‫عراقــی خــوەم‪ ،‬ماڵێیــان ڕمیاگــە و منیــش‬ ‫جــوور هــەر کوردێــگ ک لــە ماڵ‌ڕمیــان‬ ‫کەســێ فــړە پەشــێوەو دبــێ‪ ،‬تاقەتــم‬ ‫ناگــرت و خیرەتــم ئەهاتــە ژان و هەســت‬

‫تا ئێسەیش جوور کوردێگێ‬ ‫فەیلی‪ ،‬هەمیشان هە شانازی‬ ‫وە یە کردمە و ئەکەم‬ ‫ک هەم عراقییم و هەم‬ ‫کوردم و هەمیشە و دە‬ ‫گشت جیێ سەرم بڵن‬ ‫گرتمە و وە سەربەرزییەو‬ ‫وتمە ک م کورد‬ ‫فەیلیێگم و یە دە هیچ‬ ‫جیێگ و لە هیچ کەسێگ‬ ‫ئەونەشاردمەسەێ‪..‬‬

‫وە جەخــت فرەتــرێ ئەکــردم‪.‬‬ ‫وەداخــەوە عـراق ئەوســا‪ ،‬چووزانــم هاتــێ‬ ‫عـراق ئێســاییش‪ ،‬هێــان ئێقە پێشــکەفتەو‬ ‫نەبــی ک چــاو دییــن ژنــێ دە ئیجــوورە‬ ‫جیگایێــگ بداشــتووبێ‪.‬‬ ‫هــووز ئەلقاعــدەێ عــراق ک وەرەقــەت‬ ‫فامســن ئەنجــام دایــن ئیجــوورە کارەێلــێ‬ ‫وە دەس ژنێــگ نەداشــن‪ ،‬هەڕەشــە کــردن‬ ‫ک کوشــنەم‪ ،‬لەوالویــش شــەڕ و تاڵبــەێ‬ ‫نریــا دە ناوبەیــن ئەح ـزاب لــە بــان یــە ک‬ ‫ئــی جیــگاێ بــەرزە لــە م ک هــەم ژنێــگ‬ ‫بیــم و هــەم لــە کەمهووزەێــل بێ‌کــەس و‬ ‫بــێ‌دەس و بێ‌دەســهەاڵت کــورد فەیلــی‬ ‫بســینن و یەکــێ لــە خوەیــان بننە شــوونەم‬ ‫ئــوو ددیــم ک چەنــێ زوور ئەنــان دە مــل‬ ‫ســەر دەوڵــەت‪.‬‬ ‫م ک ئافرەتــێ بیــم ک هــە ئــەڕا کار پەتــی‬ ‫هات‌بیــم و خوەشــم وەێ هامڵدارەکییەێلە‬ ‫و ئــی چــاو و راو کردنەێلــە ناهــات‬

‫لــەو الییــش ددیــم ک ژیــان و مــال و‬ ‫بنەماڵەییــش هانــە خەتــەر و ئەزییــەت‬ ‫ئەبیــن لــە ســەرۆک‌وەزیران عوزرخــوازی‬ ‫کــردم و دەرهامتــە دەر مئجــا هووشــیار‬ ‫زێبــاری ک ئەوســا وەزیــر دەرەوەی ع ـراق‬ ‫بــی و فــرە دەســهەاڵتدار بــی‪ ،‬کل کــردە‬ ‫شــوونم و منیــش ک کوردێــگ بیــم جــوور‬ ‫خــوەێ‪ ،‬هــە جــوور خوەشــک خــوەێ‬ ‫رێــزداری لێــم کــرد و م کل کــرد ئــەڕا‬ ‫ســفارەتخانەێ عــراق دە ئــوردون‪ ،‬منیــش‬ ‫ک ئــەڕا خاتــر ئــەو هەمگــەێ خەبــات‬ ‫و تێکوشــامنە دە وەراوەر رژیــم بەعــس‬ ‫ســەددامی‪ ،‬کیســەیێگ نەدۆران‌بیــم‪،‬‬ ‫بێ‌مننــەت نووســینگەگە هیشــتمە جــی‬ ‫و چگــم ئــەڕا الی کوڕەگــەم دە ئــوردون‬ ‫ک دە زانکــۆوێ دەو کشــوەرە دەرس‬ ‫ئەخوەنســت‪.‬‬ ‫تــا ئێســەیش جــوور کوردێگــێ فەیلــی‪،‬‬ ‫هەمیشــان هــە شــانازی وە یــە کردمــە و‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪25‬‬

‫ئەکــەم ک هــەم عراقییــم و هــەم کــوردم‬ ‫و هەمیشــە و دە گشــت جیــێ ســەرم‬ ‫بڵــن گرمتــە و وە ســەربەرزییەو ومتــە ک‬ ‫م کــورد فەیلیێگــم و یــە دە هیــچ جیێــگ‬ ‫و لــە هیــچ کەســێگ ئەونەشاردمەســەێ‬ ‫چــوون ئەزانــم ک کــورد فەیلــی دە نــاو‬ ‫عــراق وە گشــتی‪ ،‬هــە وە خزمەتگــوزاری‬ ‫و وە ئازادیخــوازی و دڵپاکــی و پاکدەســی‬ ‫و دڵســووزی ئەنــارسێ و یــه گرینگرتیــن‬ ‫چشــتێ بییــە ک م دە نــاو ئوپوزوســیوون‬ ‫و دە عــراق و دە دەرەوەێ عراقیــش هــە‬ ‫جــاڕێ کیشــامە و هــە شــانازی وە پێیــه‌و‬ ‫کردمــە و وە بوونــەێ یــە هەمیشــەیش هــە‬ ‫هــاوار و هانــا ئــەڕا خەڵکەگــەم کردمــە‬ ‫و هەق‌خــوازی کردمــە لــە گشــتێ ئــەڕا‬ ‫هووزەگــەم‪ ،‬چــوون چشــتێ ئــەڕا لــە دەس‬ ‫دایــن و شــاردن نەدیــرم وە دەنــگ بــەرزەو‬ ‫ئێــژم ک دوکتــور ئەیــاد عــەالوی خــوەێ‪،‬‬ ‫کەســێ بــی ک هەنــاێ ســەروک وەزی ـران‬ ‫عــراق بــی‪ ،‬بڕیــار دا و (تەرقیــن قەیــد)‬ ‫ئــەڕا خاتــر ئاوارەێلــە و دوورەواڵتەێلــە‬

‫‪26‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫واژۆوەو کــرد و یــە بــی وە چیــن خەیــرێ‬ ‫ک ئــەو کار خاســە ک هــن هاوبیــری و‬ ‫بەشــداری چــەن کەســایەتی بــی‪ ،‬بکرێگــە‬ ‫ســەرەتای دیــاری کــردن حەقەێــل نادیــار و‬ ‫پاســا کریــاگ دە عــراق‪.‬‬ ‫یەیــش بیــژم‪ ،‬م هــەر کارێ ک ئەگرمتــە‬ ‫دەســمەو‪ ،‬هیــچ وەختــێ بیــر لــە یــە‬ ‫ناکــردم ک ژنێگــم و دیــرم ئــەو کارە ئەکەم‪،‬‬ ‫هەمیشــە خــوەم وە خــوەم ومتــە ک منیــش‬ ‫ئایمێگــم و دیــرم کارێــگ ئنســانی ئەکــەم‬ ‫و بیــر و بــاوڕم یــە بییــە و هەســە ک ئــەر‬ ‫دە گشــت کارێــگ هــە وەێجــوورە وە‬ ‫یەکســانی ناوبەیــن پیــاگ و ژن بنووڕیمنــە‬ ‫کارەێلــە‪ ،‬وەز و وەزیــات ژنەێلەیــش فــرە‬ ‫خاســرەو ئەبــێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ :‬وەگــەرد دو کەســایەتی‬ ‫گــەورای عراقــی کار کردیتــە‪ ،‬ئەیــاد‬ ‫عــەالوی و عــادڵ عەبدوڵمەهــدی ک‬ ‫ئەوســا جیگــر ســەروک کومــار بــی و‬ ‫مئجــا بــی وە ســەرۆک‌وەزیران‪ ،‬ئــەوان‬ ‫لــە دو پێشــینەێ سیاســی جیــاواز بیــن‪،‬‬

‫خــوەت چــوون توانســتی دە ناونــی ئــی‬ ‫جیاوازییەێلــە کار بکەێــت و رزامەنــدی‬ ‫ئــەوان بیاریتــە دەس؟‬ ‫هەنــا بەیــگ ‌مــوراد‪ :‬بــاس هــاوکاری م‬ ‫وە‌گــەرد ئەیــاد عــەالوی ئەڵگــەردێ وە‬ ‫ســاڵەێل دوور و دریــژێ ک پەیامنــە‬ ‫نێشــتامنییەگان وە الیینگــری لــە عــراق‪،‬‬ ‫وە گشــت رەنگێگــەو دامەزریــا‪ .‬ئــەڕا‬ ‫منوونــە دە ســاڵ ‪ ،2004‬دوکتــور عــەالوی‬ ‫وه‌ لیــم داوا کــرد ک یەکــێ بکەمــە دی ک‬ ‫گونجیایــگ ببــێ ئــەڕا پۆســت ئەمینــداری‬ ‫گشــتی‪ ،‬تەنیــا چشــتێ ک جــوور مەرجێــگ‬ ‫نــا نــوای م یــە بــی ک ئــەو کەســە‬ ‫ئەکەمــەێ دی پســپۆڕ و کارزان ببــێ و‬ ‫الیینــداری لــە عراق وە گشــتی بداشــتووبێ‬ ‫و دی کــەمل وە ئــەو الییندارییەێلــێ تــرە‬ ‫ک دیــرێ نەبــێ نــە وە ئائینــێ و نــە وە‬ ‫ناســنامەێ نەتــەوە و عەشــیرەگەێ‪ ،‬یــە‬ ‫فــرە ئــەڕام جاڵــب بــی چــوون ئەوســا هــەر‬ ‫کــەس ک دەســهەاڵتداری داشــت‪ ،‬ئێقــەرە‬ ‫بێ‌الیینگــری هیــچ کارێــگ ناکــرد‪ .‬منیــش‬ ‫دەو بەینــە هــەم فــرە وە دیپلۆماســییەوە‬ ‫رەفتــار ئەکــردم ئــوو هــەم وە دڵســووزیەو‬ ‫ک یــە خــوەێ رەوێشــتێگە ریشــگدار‬ ‫دە نــام نەتــەوەێ کــورد فەیلــی‪ ،‬ک‬ ‫خوەییــش دە کتاوەگــەێ (دە نــاو دو ئاگــر‪،‬‬ ‫وێســگەیێگ لــە میــژوو‪ ،‬ئەیــاد عــەالوی)‬ ‫دە ماڵپــەڕ ‪ 220‬وتگەســەێ‪.‬‬ ‫عــادڵ عەبدوڵمەهــدی‪ ،‬هــەر چــەن‬ ‫خــوەێ سیاســی‌ئایمێ بــی و لــە ئایمەێــل‬ ‫دەســهەاڵتدار ئەنجومــەن بــااڵی ئســامی‪،‬‬ ‫هــەر کــەس ک دەو بەینەێلــەو و لــه‬ ‫نزیکــەو ئەناســێگەی ئەزانــێ ک خــوەێ‬ ‫فــرە لــە دوچاوەکــی کــردن حەتتــا ئــەڕا‬ ‫هاوحزبییەێلــەی خوەییــش دوور بــی‪.‬‬ ‫ئــەوی وەختــێ ک دە ســاڵ ‪ 2007‬ک م‬ ‫ده ئــوردون بیــم‪ ،‬هــات ئــەڕا ئەورەێلــە و‬ ‫هــەر چــەن ک ئەزانســت م الیینــدار هیــچ‬ ‫حزبێــگ نەبیــم وە‌لیــم خواســت گلــەو‬ ‫بخــوەم ئــەڕا بەغــدا و لــە ســەروکایەتی‬

‫کومــار کار بکــەم‪.‬‬ ‫ئەوســا یانــزە موشــارە دە ئــەورە کار‬ ‫ئەکــرد ک لــەو راوێژکارەێلــە هــە مــن و‬ ‫خانــم لەیــا عەبدولەتیــف‪ ،‬ژن بیمــن‪،‬‬ ‫خاســە یەیــش بزانــن ک لــە یانــزە گلــە هــە‬ ‫دوانێیــان لــە حــزب بــااڵی ئســامی بیــن‬ ‫و ئــەو دووەگەیــان گشــتێیان پێشــینەێل‬ ‫جیــوازی داشــن ئــەڕا خوەیــان و هیــچ‬ ‫پەیوەندیێێــگ وەرد حزبەگــەی عــادڵ‬ ‫عبدوملەهــدی نەداشــن‪ ،‬وەختێگیــش ک‬ ‫ئــەو چــگ ئــەڕا ســەروکایەتی وه‌زی ـران‪ ،‬م‬ ‫وە خاتــر یــە ک ئەخواســتم فرەتــر بڕەســم‬ ‫وە خێــزان و مــاڵ و بنەماڵەگــەم دی‬ ‫وەلێیــا نەچگــم و کەفتمــە شــوون کارەێلــە‬ ‫خەیر‌خوازانەێلــەێ خــوەم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬دە شــوونەێلەێ بڕیــار‬ ‫سیاســی عراقــی چــە ئەدیــت؟ ئایــا راســە‬ ‫ئــەو باوەتەێلــە ک بــاس لــە کــورد فەیلــی‬ ‫ئەکــردن وە پشــت‌گووش ئەخریــان؟‬ ‫هەنــا بەیــگ‌مــوراد‪ :‬ئــا‪ ،‬راســییەگەێ یەســە‬ ‫ک ئەخریانــە پش ـت‌گووش‪.‬‬ ‫وەختــێ ک ئەخواســن ئــەڕا پوســتەگان‬

‫کاندیــدا بکــەن‪ ،‬ئیمــە جــوور کــورد‬ ‫فەیلیێــگ یەکجــار ئەخســتنەمانە مــل‬ ‫بــەش کــورد‪ ،‬یەکجاریــش دە مــل بــەش‬ ‫شــیعە (هــەر چــەن م ئــی جــوور بــەش‬ ‫کردنەێلــێ لــە بنەڕەتــەو هــە رەدێ ئەکەم)‬ ‫باوجــی ئەدیــم ک ئــەوان ئــەڕا لــە ملــەو‬ ‫کــردن کــورد فەیلــی وەێ‌جــوورە هــە وە‬ ‫ول خڕمــان ئــەدان‪ .‬چــوون گشــتێ ئەدیمــن‬ ‫ک ئاخرســەر نــە حزبــە شــیعەگان و نەیــش‬ ‫حزبــە کــوردەگان هیــچ کامەیــان نابینــە‬ ‫خاومنــان و ئاخــرێ ئەندامەێلــەی خوەیــان‬ ‫ئەڕایــان‪ ،‬نواتــر بیــن لــە ئیمــە‪.‬‬ ‫دەبــارەێ ئــەو قانــوون و بڕیارەێلــە ک ئــەڕا‬ ‫کــورد فەیلــی ددریــان هەمجــا م بیــڕگ و‬ ‫بــاوڕم یەســە ک ئەوانەیــش خــاس‌وڕاس‬ ‫ئەنجــام نەدریانــە‪ ،‬هەکاتــی فــرە لــە‬ ‫یاســاێلەگە‪.‬‬ ‫هووکارەێــل وە پشــت‌گووش خســن‬ ‫ئــەو باوەتەێلــە ک هــن کــورد فەیلییــن‪،‬‬ ‫فــرەن‪ .‬بــڕێ لێیــان ناوخوییــن (تایبەتــە‬ ‫وە خــود پێکهاتەگــە لــە چۆچانــن و‬ ‫بەرژەوەنــدی کەســایەتی و ‪ )...‬لــە لییانیش‬

‫هووکارەێلێگــن دەرەکــی ک ئەڵگــەردێ وە‬ ‫حزبەێلــە خوەیــان ک لــە دۆمــاێ رمیــان‬ ‫رژیــم بەعــس ســەددامی ‪ ،‬حوکمڕانــی‬ ‫دە مــل عــراق دە ناوبەینێیــان ئەوانــە‬ ‫هــە دەس وە دەس کریاگــە و ئــەوان‬ ‫هــەر چــێ بییــە‪ ،‬فرەتــر ئــەڕا حزبەگەیــان‬ ‫خواستنەســەێ تــا ئــەڕا کشــوەر و خەڵــک‬ ‫عــراق وە گشــتی‪.‬‬ ‫دە بــارەی یــە ک بیــژم کێ فرەتــر هاوخەمە‬ ‫وەگــەرد کــورد فەیلــی‪ ،‬بایــەد بیــژم ک لــە‬ ‫ســاڵ ‪ 2010‬ک خــوەم‪ ،‬دەس‌کردمــە کار‬ ‫راســتەوخوەیی خــوە‌م تــا ئێســە هــەر چــێ‬ ‫دیمــە یــە بییــە ک گشــتێ لــە دەرد ئیمــە‬ ‫ئــاگان و هەمیشــە هاوخەمــی ئەکــەن وەل‬ ‫کــورد فەیلــی‪ ،‬باوجــی هەنــای وەخــت بــڕ‬ ‫و بــەش کــردن پوســتەێلە ئەڕەســێ کەســێ‬ ‫خــوەێ نــاکا وە خــاون کــورد فەیلــی و هەر‬ ‫کام وە راس زوور ئــەدەن ئــەڕا خوەیانەێــل‬ ‫و ئاخرســەریش ئەوانــە ک هانــە حزبەێلەی‬ ‫خوەیــان بەشــدارەو ئەکــەن و هەمیشــەو‬ ‫هــە جــوور هەمیشــە‪ ،‬یــە هــە کــورد‬ ‫فەیلییــە ک هــە بێ‌بــەش ئەمینــێ و بــەس‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪27‬‬

‫ڵ‬ ‫هزار و یەک مەتە�ێ تر‬ ‫ڵ‬ ‫ ئەڕا منا�ەێل کورد فەیلی بەغدا‬

‫سوندس مێرزا‬

‫لــەو چاالکەێــل کوردەێــل فەیلییەســە ک دە بەغــدا‬ ‫ڵ‬ ‫هاتگەســە دی ئــوو دەوران منا�یــێ‪ ،‬کەفتــە وەختــێ‬ ‫ک فــرە لــە کوردەێــل فەیلــی لــە عــراق تاڕانــن و‬ ‫ڵ‬ ‫ڵ‬ ‫بنەما�ەگــەێ ئەویــش چگنــە ئێــران‪ .‬ئــەوی دە ما�ــێ‬ ‫ئێوەتــەو بییــە ک زوان کــوردی‪ ،‬وە شــێوەیێگێ رەســمی‬ ‫و جــدی هەمیشــە دە ســەر زار و زوانێیــان بییــە‪.‬‬

‫ســوندس خانــم‪ ،‬ســی ســاڵ وەر ژە یــە هاتە‬ ‫نــاو کار رووژنامەوانــی کــوردی ئــوو وتــن‬ ‫شــێعر و داســتانە ئــەڕا مناڵەێــل وەگــەرد‬ ‫بەشــداری دە نووســانن چــەن کتــاو و‬ ‫رووژنامــه‌ و کار ئەدەبــی لــە گەنجینــەێ‬ ‫یادگارەێلــەێ ســی ســاڵەێ ئــی چــاالک‬ ‫ئەدەبــی و فەرهەنگــی کوردەنــە‪.‬‬ ‫هەرچــەن ک کوردەێــل فەیلــی وەرژە هــەر‬ ‫چشــتێ وە ژینووســایدەگیان نارسیانــە‬ ‫باوجــی وە شــەهاتی میــژوو‪ ،‬ئــەوان‬ ‫دە بازەڕگانــی و سیاســەت و کارەێــل‬ ‫فەرهەنگــی و فرەتریــش رووژنامەوانــی‬ ‫و حزبایەتــی ئــوو دامەزرانــن ‪NGO‬‬ ‫ەێــل کــوردی دە بەغــدا ئــوو چاالکــی‬ ‫خەیروومەنی‪-‬مەزهەبییــش دە بەغــدا‪ ،‬لــە‬ ‫نواڕۆوەێــل بیینــە ئــوو وە خاتــر پێشــەنگی‬ ‫دە بنەڕانایــن جمێشــت کــوردی‪ ،‬بــاج و‬ ‫تاوانەێــل فرەیێــگ دانــە‪.‬‬ ‫وە شــوون رمیــان رژیــم دیکتاتــوری‬ ‫ســەددام‪ ،‬کار میدیایــی و ژورنالیســتی وە‬ ‫شــێوازێ ک وەردەنگەێــل فرەیێــگ دە‬ ‫نــام عەراوەێــل و وە زوانەێــل عــەراوی و‬

‫‪28‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ئنگلیــزی بکیشــێ وەرەو خــوەێ‪ ،‬زیــاوە‬ ‫بــی وە کارنامــەێ ئــی کەمهــووز وەکارە دە‬ ‫بەغــدا‪.‬‬ ‫ســوندس میــرزا فەیلــی ک شــوون دەســێ‬ ‫دە فــرە لــە کارەێــل رووژنامەوانــی ئــوو‬ ‫رادیوونــی کــوردی دیارییــە‪ ،‬خــوەێ‬ ‫ئــی فرەکارییــە لــە ناهاڵجــی و کــەم‌‬ ‫بییــن ژنەێــل چــاالک ئەزانــێ‪ ،‬یەکــێ لــە‬ ‫بنیات‌نەرەێــل دەم و دەزگا رووشــنبیری و‬ ‫میدیاێــل شــەفەق‪ ،‬هــن کوردەێــل فەیلــی‬ ‫بەغداســە‪.‬‬ ‫ئــی و‌ت‌ووێــژە‪ ،‬دەمتەقەیێگــە‪ ،‬وە کــوڵ‬ ‫و کوڵ‌بــڕ هشــارەیێگە وە بــڕێ لــە‬ ‫خزمەتەێلــێ بــەردەوام ک کار یــەک کــەس‬ ‫و یــەک گــرووپ وە تەنیایــی نەبیینــە ئــوو‬ ‫هەســت داڵگانــە و دڵســووزی خوەشــکانە‬ ‫و پایــاری ژنانــەی ســوندس میــرزا ک‬ ‫خــوەێ وەقــف خەڵکەگــەێ کردگــە‪.‬‬ ‫گوڵ‌ســوو‪ -‬گلــەو بخوەیمــن ئــەڕا وەختــێ‬ ‫ک ئیــوە دومــاێ چــەن دەهــە دوورەواڵتی‪،‬‬ ‫گلــەو خــواردن ئــەڕا زێدەگەتــان‪ ،‬شــار‬ ‫مناڵییەلەتــان‪ ،‬بەغــداێ نووســتالووژیک‪،‬‬

‫جگــێ لــەو وەختەێلــە ئەڕامــان بیــژ‬ ‫ســوندس میــرزا‪ :‬دومــاێ داڕووخیــان‬ ‫ســەددام دە ســاڵ ‪ 2003‬ئیمــه هاتیمنــەو‬ ‫ئــەڕا بەغداگەمــان‪ ،‬دەس‌وەجــی‬ ‫تەجروبەێلــەێ خوەمــان دە کار‬

‫ژورنالیســتی خســتیمنە کار ئــەڕا مەردمێــگ‬ ‫ک دی لــە زوان و هوویــەت خوەیانیــش‬ ‫بێ‌بــەش کریابیــن‪.‬‬ ‫دەو بەێنەێلــە جەنــاب نێچیــروان بارزانــی‬ ‫ســەروک حكومــه‌ت هەرێــم کوردســتان‬

‫لــه‌و وه‌ختــه‌‪ ،‬ئــەڕا خزمــەت کــردن وەێ‬ ‫رووڵــەێ ســتەمدیدەێ کــوردە‪ ،‬یارمەتیــان‬ ‫دا تــا موئەسســەیێگ فەرهەنگــی بونیــات‬ ‫بنیمــن وە نــاو دەزگاێ رووشــنبیری‬ ‫شــەفەق ئــەڕا کوردەێــل فەیلــی‪.‬‬

‫دەو بەێنەێلــە عراقــی مانــا‪ ،‬گیــروودەێ‬ ‫بیــر و رایلەێــل سیاســی بــی ئــوو‬ ‫هووزپەرەســتی و تەعەســوبەێل دینــی‬ ‫و عەشــیرەئی بــی وە دەســپێچێ ئــەڕا‬ ‫بنیــات نایــن حزبەیــل سیاســی‪ ،‬کەســێ دە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪29‬‬

‫کار کردن دە پایتەخت ئی‬ ‫خاسییە دیرێ ک دەنگت‬ ‫ئەڕەسێ وە گووش واڵت و‬ ‫کەسێ ناتوانێ وە ئاسانی‬ ‫پەنکوور و کوورگت بکا‪ ،‬کار‬ ‫فەرهەنگی و کار ژورناڵیستی‬ ‫دە بەغدا ئی خووییە ئەڕا ئیمە‬ ‫داشت ک ئەو ئاز و تەوان دا وە‬ ‫پێمان تا دوارە وە گشتێ بێژیمن‬ ‫ک وە بان ئەو هەمگەێ تەعریب‬ ‫و ژینووسایدە‪ ،‬هێمانیش‬ ‫زینگیمن ئوو وە دەنگ بەرز ناو‬ ‫تاوانبارەێلە چڕیمن و واڵت لەیان‬ ‫ئەوڕەسانیمن‪.‬‬

‫هــووڵ فەرهەنــگ و کار فەرهەنگــی نەبــی‪.‬‬ ‫ئیمــە ک کەمهــووزێ بیمــن د ‌ه به‌غــدا ک‬ ‫قوربانــی وازییەێــل سیاســی کریایمنــە ئــوو‬ ‫دوچاوەکــی کــردن و تەعەســوبەێل کــوور‬ ‫مەزهەبــی و عەشــیرەئیی و فرەتــر لــە‬ ‫گشــتێ ئجـرای پروژەێلــێ جەهەمنــی جوور‬ ‫تەعریــب‪ ،‬هوویەمتــان ســووزان‌بی‪ ،‬دیمــن‬ ‫ک داشــن بنکەیێــگ فەرهەنگــی ک دوارە‬ ‫فەرهەنگەگەمــان زینگــەو بــکا ئــوو نایــن‬ ‫میدیایێــگ ئــەڕا یــە ک دەنگــان وە گووش‬ ‫واڵت بڕەســنیمن لــە نــان شــەو واجووتــرە‬ ‫تــا بقیڕنیمــن ک هێــان زینگیمــن و دی‬ ‫مــردگ دەس مردگ‌شــوورەێل شوونیســت‬ ‫نییمــن و ئەخوازیمــن ک وەل زینگەێلــەێ‬ ‫ئــی واڵتــ ‌ه ئەڵس‌بنیــش بکەیمــن‪ ،‬عراقــێ‬ ‫ک ئیمــە ئەزانیمــن خووییەگــەێ یەســە ک‬ ‫هــن یــەک میللــەت نییــە و فرەدەنگــی و‬ ‫فرەرەنگــی‪ ،‬خاســرین تایبەمتەنــدی عراقــە‬ ‫ک لــە بیــرەو بریاگــه‪.‬‬ ‫ئــوو وەختــێ دیمــن ک حــزب سیاســی‬ ‫فرەســە و ماڵگــەێ فەرهەنگــی هــەر نییــە‬ ‫چگیمنــە ســەر وەخــت ئــی ژێرخوانــە‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫کار کــردن دە پایتەخــت ئــی خاســییە‬ ‫دیــرێ ک دەنگــت ئەڕەســێ وە گــووش‬ ‫واڵت و کەســێ ناتوانــێ وە ئاســانی‬ ‫پەنکــوور و کوورگــت بــکا‪ ،‬کار فەرهەنگــی‬ ‫و کار ژورناڵیســتی دە بەغــدا ئــی خووییــە‬ ‫ئــەڕا ئیمــە داشــت ک ئــەو ئــاز و تــەوان‬ ‫دا وە پێــان تــا دوارە وە گشــتێ بێژیمــن‬ ‫ک وە بــان ئــەو هەمگــەێ تەعریــب و‬ ‫ژینووســایدە‪ ،‬هێامنیــش زینگیمــن ئــوو وە‬ ‫دەنــگ بــەرز نــاو تاوانبارەێلــە چڕیمــن و‬ ‫واڵت لەیــان ئەوڕەســانیمن‪.‬‬ ‫گوڵ‌ســوو‪ -‬یانــێ جەنــگ هوویەتــی‬ ‫کــردن؟‬ ‫‪ :‬نــە کــورد فەیلــی ک هەمیشــان خــوەێ‬ ‫قوربانــی جەنــگ بییــە‪ ،‬هیــچ وەختــێ‬ ‫شــەڕخواز نەبییــە ئــوو وەداخــەوە‬ ‫هەمیشــە هــە کارێ وە ســەر هاوردنــە ک‬ ‫مەجبــوور کریاگــە هــە بەرگــری بــکا لــە‬ ‫بــەش و مافەێلــەێ ئــوو نــواێ دوچاوەکــی‬ ‫کــردن بوســێ‪ .‬دە ئــی چــەن ســاڵە ئیمــه‬ ‫هیــچ وەختــێ ســووکایەتی وە هیــچ‬ ‫هــووزێ تــر نەکردیمنــە چــوون خوەمــان‬

‫قوربانییەێــل ســووکایەتییەێلەێ جــاران‬ ‫بیمنــە و تــام تیــەڵ ئــی ژەهــرە چەشــیمنە‬ ‫ئــوو گشــت ویــر و هرزمــان نایمنــە مــل‬ ‫یــە ک هانــاێ ئــەو عراقییەێلــە بدەیمــن‬ ‫ک نیــگاێ خوەیــان بگوڕنــن ئــوو جــوورێ‬ ‫تــر بنــووڕن وە پێــان دەێ هەمگــەێ‬ ‫ســاڵە کەســێ بوختانبــار نەکردیمنــە ئــوو‬ ‫کەســێگیش وە کوشــن نەدایمنــە چــوون‬ ‫کار فەرهەنگــی خووییەگــەێ یەســە ک‬ ‫ژیــان ئــەڕا گشــتێ ئەخــوازێ نــە مــردن‪.‬‬ ‫ئیمــە لــەێ ســاڵەێلە وە دەنــگ بەرزێگــەو‬ ‫هــاوار کردیمنــە ک ئیمەیــش رووڵــەێ ئــی‬ ‫خاکەیمنــە ئــوو جیــاوازی زوان و عەشــیرە‪،‬‬ ‫نه‌بایــەد بــڕێ بخاگــە جەهەنــەم و بــڕێ دە‬ ‫بهێشــت‪ ،‬نــە ئیمــە و نــە ئــەوان‪.‬‬ ‫جیــاوازی زوان مــن کەمهــووز کــورد‬ ‫فەیلــی وەرد فرەهــووز عــەراو‪ ،‬نەبایــەد‬ ‫کارەســاتەیلێ جــوور ژینووســاید دە‬

‫شــوونێ بیــاێ‪.‬‬ ‫دە ئــی هەمگــە ســاڵە‪ ،‬بــان ئــەڵ بــان‪،‬‬ ‫ئیمــە وە زوانــێ ســادە وە گشــتێ وتیمنــە‬ ‫ک داخوازیــان یەســە؛ وەختــێ ئەنــووڕن‬ ‫وە کــورد فەیلیێــگ‪ ،‬جــوور ئایمــێ‪ ،‬جــوور‬ ‫واڵتوەنــد خــاون بــەش و مافــێ بنــووڕن وە‬ ‫پــێ‪ ،‬وەختێــگ ئەچڕنــەێ وە نــاو راســکانی‬ ‫خــوەێ بچڕنــەێ‪ ،‬ئایــا ئــی چشــتەێلە‬ ‫داخوازییەێــل فرەیێگــن؟ ک ئیمــە دە واڵت‬ ‫خوەمــان بایــەد باڵڵکیمــن ئەڕایــان؟‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬دە بــارەێ زینگــەو کــردن بنزار‬ ‫کــوردی فەیلــی دە بەغــدا بیــژ ئەڕامان‬ ‫‪:‬گشــت عراقییەێلــە لــه‌ به‌غــدا عــەراوی‬ ‫ئەزانیمــن ک گــەن نییە باوجــی گەنییەگەێ‬ ‫ئەوەســە ک کــورد ببیمــن و نەزانیمــن وە‬ ‫کــوردی قســە بکەیمــن‪ .‬ئیمــە ک ئێژیمــن‬ ‫خوەمــان زینگیمــن و نەمردیمنــە‪ ،‬خــۆ‬ ‫بایــەد بێژیمــن ک زوامنانیــش نەمردگــە و‬

‫زینگــی هــە ئــەڕا خوەمــان نەخوازیمــن‬ ‫ئــەڕا زوامنانیــش زینگــی بخوازیمــن ئــوو‬ ‫ئــی کارە لــە چگــن وە پارملــان و چگــن‬ ‫وەنــام دەوڵــەت و وە دەس هــاوردن‬ ‫پوســت و پلــە و پایــە کەمــر نەزانیمنــەێ‬ ‫ئــوو خوەمــان ئــی کار موهــم فەرهەنگییــە‬ ‫گرتیمنــە مــل چــوون دومــاێ هڤــدە ســاڵ‬ ‫ئێســەیش هــەم ئەبینیمــن ک حوکوومــەت‬ ‫بەغــدا هێامنیــش نــە ئەخــوازێ ســەقام بــدا‬ ‫وە هوویــەت کــورد فەیلــی و نــە ئەخــوازێ‬ ‫و نەیــش ئەتوانــی ک زوامنــان بیارێگــەوە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬پارتەێــل سیاســی کــوردی چــە‬ ‫کردنــە؟‬ ‫ حزبەێــل سیاســی کــوردی خوەیــان‬‫بایــەد جــواو ئــی پرســیارییە بــدەن‪ ،‬ئــی‬ ‫دەســهەاڵت سیاســییە ک کــورد دە نــاو‬ ‫بەغــدا هاوردگەســە دەس‪ ،‬بەغــدا خەێــر وە‬ ‫پــێ نەکردگــە‪ .‬وەداخــەوە‪ ،‬ئــەو رووژەێلــە‬ ‫ک ســەددام رمیــا‪ ،‬پارتەێــل کــوردی هیــچ‬ ‫بەرنامەیێــگ نەداشــن و مئــڕوو هــەم هیــچ‬ ‫بەرنامــەێ نەدیــرن ئــەڕا یــە ک ئــی دەس‬ ‫زوور و ســتەمە ک هێامنیــش پاوەجییــە‬ ‫یانــێ (بێ‌مــاف کــردن و ب ـێ‌زوان هیشــن‬ ‫کوردەێــل فەیلــی) لــە مــل ســەرێیان‬ ‫ئەڵگــرن‪ ،‬دەێ هەمگــەێ وەختــە هــە‬ ‫نێچیــروان بارزانــی بییــە ک هانامــان دا تــا‬ ‫دەزگاێ رووشــنبیری شــەفەق خســتیمنە‬ ‫رێ‪ ،‬وە زوانێــگ ســادە و ئنســانی ئــەڕا‬ ‫گشــت شــاروەندەێل بەغــدا‪ ،‬ئــەڕا هەفــت‬ ‫ملیــوون ئنســان ک ئەزانیمــن ســەلیقەیان‬ ‫یەکــێ نییــە و زوان و فەرهەنــگ و‬ ‫باوڕێیــان جووراوجــوورە‪.‬‬ ‫حزبــە سیاســیە کوردییەێلــە‪ ،‬خــاس لــەێ‬ ‫وەز و وەزیــات نووییــە نەڕەسییەســەو‬ ‫نامنــێ ک ئســراتژی خاســێ دە وەراوەر‬ ‫کــورد بەغــدا ئــوو گشــت کوردەێــل‬ ‫دەێشــت هەرێــم بداشــتووبێ ئــوو ئــەڕا‬ ‫مەترســی و هەڕەشــەێلێ ک هــا دە بــان‬ ‫هوویــەت و هــەم فەرهەنــگ کوردەێلــەێ‬ ‫دەروەێ هەرێــم هیــچ بەرنامەیێگــێ‬

‫دیــاری نەداشــتگە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬بەشــێ لــە کارەێلــەێ تــو‬ ‫بەرنامەێــل رادیــووی بییــە‪ ،‬ئــەڕا رادیــوو؟‬ ‫ئــەڕا بەغــدا؟‬ ‫‪ :‬وەداخــەوە ئیمــە ئێقــەرە دەس و‬ ‫دەســهەاڵت نەداشــتێمە تــا تلیفزیــان و‬ ‫رەنــگ بداشــتووبیمن ئــوو لەوالویــش‬ ‫کــورد‪ ،‬ئەوەیــش کــورد بەغــدا ک نیــم‬ ‫ق ـه‌ڕن ئــازگار تــووش تەعریــب بێ‌هچانــێ‬ ‫هاتگــە ئــەو ئامادەگییــە ئــەڕا خوەنســن‬ ‫و نووســانن کــوردی نەداشــتگە و نەدیــرێ‬ ‫ئــەڕا یــە بــی ک ئیمــە چگیمــن وەرەو‬ ‫(رادیــوو ئــوو دەنــگ) ک ئاســانرتە لــە‬ ‫نووســانن‪ ،‬یــە ئاوەڵیەکەگــەێ‪.‬‬ ‫دوێیم‌یەکەگــەێ یەســە ک هــەم پایتەخــت‬ ‫عراقــە و هــەم چــوون هێامنیــش فرەتریــن‬ ‫کــورد هــا لــە تــێ‪ ،‬ئەپــووڕێ بێژیمــن ک‬ ‫ئەگــەر مەردمەگــە خوەیــان ئەونەشــارن‬ ‫و بیانــە ســەر ئەســڵ و نەســڵ خوەیــان‪،‬‬ ‫بەغــدا گەوراتریــن شــار کوردنشــین عراقــە‪.‬‬ ‫وەداخــەوە فێشــرین کــورد ئــوو کەمرتیــن‬ ‫کــوردزوان هانــە بەغــدا‪.‬‬ ‫ئــەو رووژەێلــە‪ ،‬مــەردم ئیمــە زوان داڵگــی‬ ‫خوەیــان فەرامــووش کردبیــن ئــوو ئیمــە‬ ‫دیمــن ک بایــەد لــە شــوونێگ دەس وە پــێ‬ ‫بکەیمــن ک فرەتریــن تەئســیر بداشــتووبێ‪،‬‬ ‫ئیمــە هێامنیــش هایمنــە بــان ئــەو‬ ‫باوڕمانــە ک هــە کار سیاســی شــوونهاتی‬ ‫نەدیــرێ ئــوو شــوون کار فەهەنگــی‬ ‫فرەتــرە‪ .‬ئــەڕا خاتــر یــە بــی ک لــە ســەرەتا‬ ‫وە کــوردی و عــەراوی‪ ،‬رووژێ دوانــزە‬ ‫ســاعەت بەرنامــەێ رادیــووی داشــتیمن‬ ‫مئجــا کەم‌کــەم بــی وە شــەوانە‌رووژی و‬ ‫فێشــر لــە دوانــزە ســاعەتیش بەرنامــەێ‬ ‫راســتەوخۆ (زینــگ) بــاوەو ئەکردیمــن ک‬ ‫وەردەنــگ فرەیێــگ داشــت‪.‬‬ ‫گوڵ‌ســوو‪ -‬دەێ هەمگــەێ ســاڵە‪ ،‬كــی‬ ‫فیشــر هاناتــان دا؟‬ ‫‪:‬یەکم‌جــار رێــزدار نێچیــروان بــارزان و‬ ‫هاوبیــر و هاودڵەێــل ‪ ،‬مئجــا هاوزوانەێــل‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪31‬‬

‫ك بیمنـ ‌ه تیمێــگ‪ .‬ئەوانــەێ ک وەملــان بیــن‬ ‫فێشــر خوەیــان کــورد فەیلــی و دەرد ئاشــنا‬ ‫و دەردەدار بیــن ئــوو فێشــرێیان هیــچ‬ ‫تەجروبەیێــگ دە ئــی کارە نەداشــن نــە‬ ‫دە کار فەرهەنگــی و نــە دە فەیلییاتیــش‬ ‫حەتتــا زوان کوردییــش نازانســن‪ .‬شــەفەق‬ ‫بــی وە مەدرەســەیێگ ئەڕایــان ئــوو بــی‬ ‫وە شــوونێ ئــەڕا وە دەس هــاوردن ئــی‬ ‫تەجروبــە ک ئیمــە چــوون توانســتیمن‬ ‫دە ئــی هڤــدە ســاڵە ک چــگ‪ ،‬ئــی دەزگا‬ ‫چــۆن ئێقــەرە نــاودارەو بییــە و رەســییە‬ ‫وەێ پایــە‪.‬‬ ‫گوڵ‌ســوو‪ -‬ئــەڕا بنەماڵەگــەێ ئیــوە‬ ‫وەگشــتێ و رووڵەبجــم هاتنــە ناو ئــی کارە‬ ‫‪ :‬راســێ بخــوازن عــراق گەنرتیــن شــوونە‬ ‫ئــەڕا کەمهووزەێــل و ئــەڕا ژیــان کــورد‬ ‫فەیلــی و کار میدیایــی دە نــاو بەغــدا فــرە‬ ‫فــرە ســەختە‪.‬‬ ‫ئەزانیمــن هــەر کارێــگ موشــکاڵت خــوەێ‬ ‫دیــرێ ئــوو وەختــێ ک کار هەســە و‬ ‫کارکــەر نییــە بایــەد چــە بکەیمــن؟ مــن و‬ ‫هاوژینەگــەم هــە لــە ســەرا دە ئــی پــڕوژە‬ ‫هاوبیــر و هــاوکار یەکــری بیمنــە مئجــا‬ ‫دۆتەگەمانیــش گەپــرەو بــی هــە جــوور‬ ‫ئەندامــێ لــە شــەفەق هاتــە نــاو ئــی‬ ‫بەرنامــە و دە بــەش مناڵەێلــە دەس وە‬ ‫کارەو بــی و کارەێــل زاڕووانــە پێشکەشــەو‬ ‫ئەکــرد‪.‬‬ ‫دەو بەێنەێلــە وەڕاســی وەخــت هــەم ئــەڕا‬ ‫کار و هــەم ئــەڕا ژیــان کــەم ئەهاوردیمــن‪.‬‬ ‫م ئەوســا بەرنامەێلــێ جــوور مەتــەڵ ئــەڕا‬ ‫مناڵەێلــە‪ ،‬ژیــان و خێــزان‪ ،‬پەپووڵەێــل‬ ‫شــەفەق‪ ،‬حــەووا‪ ،‬خوەنســن خــەوەر و‬ ‫هەواڵەێلــە‪ ،‬باوەتەێلــەێ جووراجــوور‬ ‫سیاســی‪ ،‬ئەدەبــی‪ ،‬کوومەاڵیەتــی و‪..‬‬ ‫داشــتم ‪ .‬ئیمــە ئەوســا وە دەس پەتــی‬ ‫ئــەو کارەێلــە ئەکردیمــن چــوون کادر‬ ‫کــەم داشــتیمن‪ ،‬مــن بەرنامەێــل فرەیێــگ‬ ‫پێشــکش ئەکــردم و دوکــوت فێشــرێیان لــە‬ ‫ناچــاری بــی چــوون کەســێ تــرەک نەبــی‬

‫‪32‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ک بتوانــێ ئــەو کارەێلــە بــکا‪ ،‬ئەنجــام‬ ‫دایــن ئــەو هەمگــە کارە وەیــەکا وتــم‬ ‫لــە ناهاڵجــی بــی و نەوەداڵنــە و کار فــرە‬ ‫ســەختێ بــی‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬یەکــێ لــەو بەرنامەێلتانــە‬ ‫ک فــرە وەردەنــگ داشــت ئــەڕا خــوەێ‪،‬‬ ‫بەرنامــە‌ێ بــی ئــەڕا بنەماڵەیلــە وە نــام‬ ‫ژیــان و خێزان‪ ،‬دە بارەێ دەســکەفتەێلەتان‬ ‫دەو بەرنامــە ئەڕامــان بیــژ‪.‬‬ ‫‪:‬ئــی بەرنامــە‪ ،‬بەرنامەیێــگ بــی ئــەڕا‬ ‫زینگــەو کــردن کەڵتــوور و فەرهەنــگ‬ ‫کــوردەواری‪ ،‬ئــەو چشــتەێلە ک یــە‬ ‫خەێلێگــە لــە بیــرەو چگنــە و ئێســە دی‬ ‫نەماگەســەیان ئــوو کارێ کردیمــن ک‬ ‫نەوەێــل ئێســایین کــورد ئیجوورەچشــتەێلێ‬

‫بژنــەوێ و بناســێ‪ .‬بــێ‌ژە ئــەوە دەێ‬ ‫به‌رنامــە ئیمــە کارێ ئەکردیمــن ک‬ ‫بنەماڵەێــل کــورد فەیلــی وە شــێوەێلێ‬ ‫زینــگ وە‌یــەکا بڕەســن ئــوو دەێ بەرنامــە‬ ‫یەکــری بناســن و یــەکا بگــرن چــوون فــرە‬ ‫لەیــان لــە هــووڵ ســەددام و وە دەرکریــان‬ ‫دەێ چــل ســاڵە خوەیــان و هوویــەت‬ ‫خوەیــان ئەوشــاردبین‪.‬‬ ‫ئیمــە هەمیشــە یــە ئەگرتیمنــە وەر‬ ‫چاومــان ک هــەر بەرنامــەێ ک‬ ‫ئەســازیمنەێ حەمتــەن پەیامێــگ لــە تــێ‬ ‫بنیمــن ک هوویەت‌خــوازی کــورد فەیلــی‬ ‫وە‌بێ‌تەعەســووب و وەبێ‌هووزپەرەســتی‬ ‫وە پێیــان بنــارسێ ئــوو خوەتــان ئەزانــن ک‬ ‫دە نــاو دڵ ئــەو عەراواتــە ئــوو دومــاێ ئــەو‬

‫هەمگــەێ ســاڵە ک تەعریــب کریابیمــن‬ ‫یــە کار فــرە ســەختێ بــی ئــوو دیمــن ک‬ ‫فرەیــش دەســکەفت وە دەس هاوردیمــن‬ ‫چــوون وەڕاســی دەو وەختەێلــە ش ـه‌فه‌ق‬ ‫ته‌نیــا رادیــوون كــوردی بــی و هیــچ‬ ‫رادیوونــێ دە بەغــدا نەبــی ک چەنــە‬ ‫دەنــگ شــەفەق دە نــام ماڵەێــل كــورد‬ ‫دەنگــێ وە بــەرز و بڵــن بژنــەورێ چ بەشــە‬ ‫کوردییەگەمــان و چ بەشــە عەراوییەگەمــان‬ ‫ئــوو ئەوســا رادیــوو شــەفەق‪ ،‬فرەتریــن‬ ‫گووش‌تەکــن داشــت ئــەڕا خــوەێ ئــوو‬ ‫توانســتیمن ک بــەش چشــتێ بیــر و بــاوەڕ‬ ‫وە خــوەێ ئەڵگەردنیمــن وە خەڵکەگەمــان‬ ‫ک تەعریــب ئێعتــاد وە نەفســێیان‬ ‫داڕووخان‌بــی هەمجــا بیــر کردنــەوە وە‬

‫زوان کــوردی فەیلــی ئــوو فەرهەنــگ‬ ‫کوردیاتــی جــوور شــوناس کەمهــووزێ‬ ‫ک ناســنامەێلەیانیش لەیــان ســەن‌بین‬ ‫و دڕبیــن و فڕەیــان دابیــن لــە تێیــان‬ ‫کردیمنــەێ جمــە و جووڵــە و جمێشــتێ‬ ‫هوویەت‌خوازانــە ک تــا ئەوســا ئیجــوورە‬ ‫چشــتێ ئەڕایــان وە ئەرزێشــت وەهســاو‬ ‫ناهــات چــوون قه‌زییــەێ کــورد فەیلــی‬ ‫دە عــراق هەمیشــە هــە بــار سیاســی و‬ ‫حزبایەتــی داشــتگە نــە فەرهەنگــی ئــوو‬ ‫شــەفەق ئــەڕا یەکــم جــار ئــی رێ و رێچــە‬ ‫شــکان ئــوو سەرئاســووێ تــر دە جمێشــت‬ ‫هوویەتخوازانــەێ کــوردی کــرد وە بــاو‬ ‫و وە کوردایەتــی بــار و رەنــگ و بــوو‬ ‫فەرهەنگــی دا‪.‬‬

‫وە داخــەوە ئیمــە دە میــژوو کــورد فەیلــی‬ ‫ئەبینیمــن ک کەســایەتییەێل فــرە گەپــێ‬ ‫داشــتیمنە هــەم ژن و هــەم پیــاگ ک دە‬ ‫دنیــا نــاودارن باوجــی گشــتێ کار سیاســی‬ ‫و حزبایەتــی کردنــە ئــوو ئیمــە خواســتیمن‬ ‫ک بیربڕینــەوە لــە فەرهەنــگ و زوان‬ ‫جوبرانــەو بکەیمــن و لــە چــاو واڵت و‬ ‫واڵتوەندەێلــە‪ ،‬فرەیــش توانســتیمنە هــەر‬ ‫چــەن ک ئــی کارە (وســیان) لــە تــێ نییــە‬ ‫و ئیمەیــش ئــەڕا خوەمــان ئاســووەێل‬ ‫فــرە بــەرزێ دیــاری کردیمنــە و هێــان‬ ‫فــرە کار ئــەڕا خوەمــان دیــاری کردیمنــە‬ ‫ئەگــەر بێ‌دەســهەاڵتی و کەم‌دەســی‬ ‫بهیلێگەمــان‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬چــەن مەتــەڵ ئــەڕا مناڵەێــل‬ ‫وتیــت؟‬ ‫‪ :‬خوەمیــش ژمارەیــان دە دەســم نییــە‪،‬‬ ‫دومــاێ چــەن ســاڵ دەنــگ‌ئەڵگرەێلەمــان‬ ‫خــەوەر دان ک هــزار مەتــەڵ فێشــر‬ ‫ئــەڕا مناڵەێلــە دە بەرنامەێلــە و فەیلــی‬ ‫زاڕووانەگەمــان ومتــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬فــرە خــاس‪ ،‬نــە هــە دە بەغدا‪،‬‬ ‫تــا ئێســە دە گشــت عــراق و ئێرانیــش‬ ‫ئێقــەرە وە گشــت بنزاراوەێلــەێ کوردەێــل‬ ‫خــوار مەتــەڵ و چیــرۆک نەوتریاگــە‪ ،‬هاتــێ‬ ‫دە گشــت کوردســتاناتیش ئــەڕا مناڵەێلــە‪،‬‬ ‫کەســێ وە تەنیایــی ئێقــە بەرهــەم‬ ‫نەداشــتگە‪ ،‬دەســتان خــوەش‪ ،‬ئەوانــە هــن‬ ‫خــوەت بیــن گشــتێ؟ یــا لــە عــەراوی و‬ ‫فارســی ئەڵئەگەردانیتەیــان وە کــوردی؟ یــا‬ ‫فوڵکلــور کوردیاتــی بیــن؟‬ ‫‪:‬بــڕێ لەیــان هــن عــەراوی و فارســی بیــن‬ ‫ک م ئیدەگەیــان ئەگرتــم و ئەکردمەیانــە‬ ‫کــوردی فەیلــی بەغــدادی‪ ،‬نــاۆرێ بێژیمــن‬ ‫ک ته‌رجومــە بیــن چۆچشــتی ئقتبــاس‬ ‫‌وێنەێلــێ بیــن ک ئەزانســتیمن ژنەفتنێیــان‬ ‫ئــەڕا گووشــگرەێلەمان خاســە‪ ،‬بڕێگیــش‬ ‫ســەرزاری و زوانــی فولکلــور کوردیاتــی‬ ‫بیــن ک گەشــە وە پێیــان ئەدایمــن و‬ ‫مئڕووژینێیــان ئەکردیــم ئــوو فــرە لەیانیــش‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪33‬‬

‫هــن خــوەم بیــن ک ئەنووســامنەیان و‬ ‫پێشکشــێیان ئەکــردم وە واڵتوەندەێلەمــان‪.‬‬ ‫یــە خوەشــرین تەجروبــەێ ژیانــم و کار‬ ‫سی‌ســاڵەێ ژورناڵیســتیم بــی چــوون‬ ‫ئەدیــم و ئەژنەفتــم ک دە وەردەنگــان‬ ‫باپیــر و داپیرەێلــەێ وە چ شــەوق و‬ ‫زەوقێگــەو وەل نــەوە و وەچەزالــەێ‬ ‫خوەیــان ئەنیشــتنە پــاێ ئــەو بەرنامەێلامنە‬ ‫و گــووش ئەتەکانــن وە پێیــان و تــام و‬ ‫خــواێ ئەڕایــان ئەکــردن و حەتــا دومــاێ‬ ‫ئەوەیش دە شەونشــینی و ســەیرانەگەنیش‬ ‫بــاس و دەمتەقــەێ بەرنامەێلەمــان‬ ‫ئەکــردن‪ ،‬ئیمــە ئــەو شەق‌شــەقەێلە ک‬ ‫دە نــاو چــەن چیــن کــورد فەیلــی لــە بــار‬ ‫زوانــی و فەرهەنگــی و وە خاتــر تەعریــب‬ ‫کەفتبــی بــەش وە خوەمــان‪ ،‬پــڕەو کردیمن‪،‬‬ ‫وەێ خاتــرە هێامنیــش ک هێامنــە ئــەو‬ ‫جمــە و جوولــە ک دەنــگ شــەفەق وە‬ ‫کــوردی و عــەراوی خســتنە رێ دە بەغــدا‬ ‫ئــوو کوردەێــل فەیلــی وەر ئــەو (خــوەێ‬

‫‪34‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫بییــن) داجامنــن‪ ،‬رشین‌تریــن گڕگڕەێــل‬ ‫و خاســرین ویرەوەرییەێلەمــن و چەنــە‬ ‫زاڕوو خــوەم دووســێیان دیــرم وە راســی‪.‬‬ ‫ئیمــە وەو کارەێلــە هــە جــوور ناوپــڕ‬ ‫کــردن بەرنامەێلەمــان و لــە ملــەو کــردن‬ ‫وەختــان نانووڕســتیمن و نانووڕیمنیــش‪،‬‬ ‫ئەوانــە وە ســەرچاوەێل و کانیئاوەێلــێ‬ ‫پــاک و رووژن ئەدیمــن ک ئەخــوازن گــەن‬ ‫و گووتاڵەێلــێ ک تعریــب خســتگە دە گاڵڵ‬ ‫هوویەتخوازانەمــان بشــوورن‪ ،‬هــەر کام‬ ‫لــەو وشــەێلە‪ ،‬لــەو کەلیمــە و مەتەڵەێلــە‬ ‫ک ئەبردمــە کار‪ ،‬هــەر چــەن گشــتێ هــە‬ ‫فەرهەنگــی و بــاس بنەماڵــە و شــار بیــن‬ ‫و شــوعار داینەێــل شووڕشــگری کوردایەتــی‬ ‫و حزبــی نەبیــن و بــاس فەرهەنــگ‬ ‫هاوبەشــەێ جەهانــی و مــودڕن و فوڵــک‬ ‫کوردیاتــی بیــن ک پــڕە لــە ئنســانییەت و‬ ‫مێهــر و یــاری و بوەڕەێل کوانە و گەورێ ک‬ ‫ریشــگ دە دینەێــل یــاری و ئێــزدی کــوردی‬ ‫دیــرێ‪ ،‬ئــەڕا خاتــر یــە گشــتێ لــە شــەنگ‬

‫و تیــر خەباتــکار کاری‌تــر ئەدیمنەیــان‬ ‫و وەردەنگەێلەمانیــش وەکارتــر لــە‬ ‫هــەر خەباتــکار و شــووڕش‌وان‌ترێ کار‬ ‫هوویەتخوازانــە ئەکــردن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬ژن‪ ،‬دە مەســەڵە‌ێ کــورد‬ ‫فەێلــی‪ ،‬چ شــوونێگ دیــرێ؟‬ ‫‪ :‬م وە چــاو ژن‌وپیاگــی نانــووڕم وەێ‬ ‫چشــتەێلە‪ ،‬تاریخامنیــش لــەێ‌وا حوکــم‬ ‫ئــەکا چــوون وەداخــەوە ســتەمەێلەێ‬ ‫ســەددام و ســەددامییەێلە‪ ،‬رووڵەبجــم؛‬ ‫گــەپ و بووچــگ و کوێخــا و کەیوانــوو و‬ ‫پیــاگ و ژن زاڕوو؛ گشــت کــورد فەیلــی‬ ‫گرتــە وەر و گشــت چشــتامن خــراوەو‬ ‫خاپــوور کــرد و چــگ ئــوو ئێســەیش‬ ‫بایــەد دە مــل گشــت ئــەو بنەواێلــە دوارە‬ ‫هوویــەت نووتــر و مئڕووژین‌تــرێ ئــەڕا‬ ‫کــورد فەیلــی بنایــە بکەیمــن ئەڵــوەت‬ ‫بــەش ژن فرەتــرە‪.‬‬ ‫مئــڕوو ئــەو رووژەســە ک ئیمــە بایــەد دە‬ ‫فەرهەنــگ‪ ،‬سیاســەت‪ ،‬ئقتســاد و هــەر‬ ‫چشــتێگ تــر بەشــداری بکەیمــن مــەرج‬ ‫نییــە ژمارەمــان چەنــە پیاگەێلــە ببــێ وەلێ‬ ‫چشــتێ ک گرینگــە بایــەد ژنەێلەمــان‬ ‫تێکووشــان فرەتــرێ بکــەن‪.‬‬ ‫دە میــژوو کــورد‪ ،‬دە ژیــان ئەوســاێ‬ ‫کــوردەواری هــەم ژن و پیــاگ وەگــەرد‬ ‫یەکــری کشــت و کاڵ کردنــە‪ ،‬شــوانی‬ ‫کردنــە و هیــچ جیاوزایــێ نەداشــن‪ ،‬دە‬ ‫دەوران خەبــات و ڕاوســیان دە وەراوەر‬ ‫حــزب بەعســیش‪ ،‬ژن و پیــاگ‪ ،‬گشــتێ‬ ‫وەیــەکا خزمــەت وە قەزییەگەمــان‬ ‫ئەکــردن و وەرد یەکرتەکــی تــاوان ئەکیشــان‬ ‫و ئیمــە لووالــوو پیاگەێلــە ناودارەێلەمــان‪،‬‬ ‫ژن ناوداریــش داشــتیمنە ئێســەیش بیــا‬ ‫کار نەکەیمنــە ژنانــە و پیاگانــە و هــە‬ ‫ئێســەیش ئەبینیمــن ک فــرە لــە دۆت و‬ ‫ژنەێلــەێ کــورد فەیلــی کەفتنەســە نــوا و‬ ‫دە کار سیاســی و مەدەنــی بینەســە نــواڕۆو‬ ‫و ئــی ســەرئەڵدانەێلە فــرە وە بانانــێ‬ ‫خاســر همیردارمــان ئــەکا‪ .‬خامنەێلــە بایــەد‬

‫ئەرزێشــت جیگاگــەێ خوەیــان بزانــن و‬ ‫هــەم دوروســتییەگەێ ئەوەســە ک بزانــن‬ ‫وە تەوانایــی خوەیــان وەێ پلــە و پایــە‬ ‫رەســینە و قــەدرێ‌ بزانــن‪.‬‬ ‫گوڵ‌سوو‪ -‬دوماقسەگەت بیژ ئەڕامان؟‬ ‫‪ :‬بەغــدا‪ ،‬پــڕە لــە تاریــخ کــورد فەیلــی‬ ‫ئــوو جــوور هەلوورکــێ میــژوو ئیمــە‪،‬‬ ‫رووڵەێلــەێ خــوەێ گرتگەســە بــاوش‬ ‫خــوەێ هەرچــەن ک وەداخــەوە‬ ‫وەرچاوتەنگییەێــل هووزپەرەســتانەێ ک‬ ‫دە نــاو بەغداوەندەێلــە هەســە ناهیلــێ‬ ‫کەســێ پاپــەێ ئــی تاریــخ هاوبەشــەمانە‬ ‫دە نــاو رووڵەێــل عــەراو و ورد بەغــدا ببــێ‬ ‫و ئەوانــە بینەســە یەکــێ یــەک کــەالوەێ‬ ‫چــووڵ و لــە بیــرەو چگــە‪.‬‬ ‫وتنــە ئــەو میللەتەێلــە ک ئەهەمییــەت‬ ‫نادەنــە زوان و فەرهەنــگ و تاریخ خوەیان‬ ‫و نــواێ لــە نــاوە ئەڵگیریانــێ ناگــرن‬ ‫ئەمننــە دار و درەختــێ ک بنــەو هشــک‌‬ ‫ئەڵهاتگــە و دوماجــار رووژێ ئەڕەســێ‬ ‫ک بــای ولێگیــش ئەڕمنێگــەێ‪ .‬ئیمــە‬ ‫ئەزانیمــن ک تاوانبارەێلــە ئــەڕا پەنکــوور‬ ‫کــردن جنایەتەێلەیــان فــرە هــەوڵ ئــەدەن‬ ‫باوجــی مەزڵوومەێلــە ئــەڕا هاوردنــەوەێ‬ ‫مافەێلەیــان کەمــر کووشــش ئەکــەن‪.‬‬ ‫مئڕووژیــش بــڕێ ئەخــوازن وە کوشــن زوان‬ ‫و هووییەتەمــان‪ ،‬ئــەو باقیــان بکــوژن تــا‬ ‫دی هیــج لەمــان نەمینــێ ئــوو دی کەســێ‬ ‫لەمــان نەوێــرێ ئــەڕا هوویەت‌خــوازی‬ ‫بیاێگــە جــواو‪.‬‬ ‫هــا بیــرم دە ســاڵ ‪ 2004‬وەختــێ ک‬ ‫کەفتیمنــە کار و دەنــگ رادیــوو شــەفەق‬ ‫بەغــدا گرتــە وەر‪ ،‬بــڕێ وە ئیمــە ئەوتــن؛‬ ‫ئیــوە خــۆ تەعریبــەو بینــە ئــوو زوانتــان‬ ‫نەماگەســە و وە بێ‌زوانــی چــۆ ئەخــوازن‬ ‫بیــژن ک هوویەتێــگ جیــاواز و هــن‬ ‫خوەتــان دیــرن؟ !‬ ‫فرەکــەس هــە نوقاڵنــەێ شــەکەت و‬ ‫وڵەکــەت بییــن و داڕمیامنــان ئــەدان و‬ ‫ئەوتــن ک ئیــوە ئاخــرێ‌ دائەمینــن و نابەنــە‬

‫به‌غدا پایتەخت عراقە و هەم چوون‬ ‫هێمانیش فرەترین کورد ها لە تێ‪ ،‬ئەپووڕێ‬ ‫بێژیمن ک ئەگەر مەردمەگە خوەیان‬ ‫ئەونەشارن و بیانە سەر ئەسڵ و نەسڵ‬ ‫خوەیان‪ ،‬بەغدا گەوراترین شار کوردنشین‬ ‫عراقە‪ .‬وەداخەوە فێشترین کورد ئوو‬ ‫کەمترین کوردزوان هانە بەغدا‪.‬‬ ‫رەســەت مئجــا ئیمــە چــە؟ ئیمــە هــە‬ ‫همیــردار بیمــن ئــوو همیرمــان لــە دەس‬ ‫نەدایمــن دە ئــی چاالکــی ک هامڵدارەکیــێ‬ ‫نابەرامبــەرە هیــوا و ئومیــد خوەمــان‬ ‫لــە دەس نەدایمــن و نەهیشــتیمن ک‬ ‫برۆســکەێ ئــی ئاگــرە بخەفــێ‪.‬‬ ‫ئەگــەر جــوور رووڵەێلــێ خــاس‪ ،‬وەوێنــەێ‬ ‫باپیــران و داپیرامنــان دەو دەورانــە بیــر‬ ‫بکەیمــن‪ ،‬شــەکەتی و مەینەت‌بــاری‬ ‫ناهمێیدمــان نــاکا‪ .‬ئەزانیمــن ک ئــی‬ ‫ســتەمەێلە ک نیم‌ســەدە ژیامنــان کردگەســە‬ ‫قاچــاخ و بەڕانــی‪ ،‬چۆنــە خستگەســەمانە‬ ‫دومــا ک دی ناهیلــێ ســەر هێــز بدەیمــن‬ ‫و بڕەســیمنە ئــەو جیــگاێ بــەرزە ک ئەوســا‬ ‫و وەر ژە هاتــن بەعــس دە بەغــدا و دە‬ ‫گشــت عـراق داشــتیمن ئــەڕا خوەمــان‪ ،‬ئوو‬ ‫دی ســەختە ک دە بازەرگانــی و سیاســەت‬ ‫وە شــوونگەێ جارامنــان بڕەســیمن باوجــی‬ ‫بــاوه‌ڕ دیریمــن ک ئەتوانیمــن ســەر ئــی‬ ‫رووژەێــل ســەختە بچەمنیمــن و بیژیمــن‬ ‫ک ئایەنــدە هــن ئیمەســە‪.‬‬ ‫ئیمــە چــوون وە خوەمــان بــاوڕ دیریمــن‬ ‫ئەتوانیمــن بیژیمــن ک ئێســە دە گشــت‬ ‫عراقیــش‪ ،‬هیــچ کەمهووزێــگ دە کار میدیــا‬ ‫و ژوورناڵیســتی‪ ،‬لــە بــار هووزایەتــی و‬ ‫فەرهەنــگ وە پــاێ ئیمــە ناڕەســێ‪ ،‬هــەر‬ ‫چــەن ئــەوان هێــان دە شــوون زێــد‬ ‫و ماواێــل باوانــی خوەیــان دانیشــتنە‬ ‫و نەچۆچیانەســە یــەکا ئــوو ئیمــە ئــی‬

‫تەعریــب و تــەرف و تــۆن کریانــە لــە‬ ‫بــار فەرهەنگییــەوە جاماڵــان ســیەوە‬ ‫کردگــە‪ ،‬وە بــان ئەیانــه گشــتێ (شــەفەق)‬ ‫ئێســە وەو جیــگا رەســییە ک دی کەســێ‬ ‫ناتوانــێ ئنــکارێ بــکا‪ ،‬گوڤارەێلــێ ک وە‬ ‫عــەراوی و وە کــوردی فەیلــی دەرئەچــن‬ ‫فــرە زینگــر و مئڕووژین‌تــرن لــە گشــتێ و‬ ‫حەتتــا لــە چەمســار ئەوســاێ خوەیانیــش‪.‬‬ ‫یەمــە دی رادیــوو شــەفەق ه ـه‌م ده‌نــوو‬ ‫لــه‌ داڵــگ بییــه‌ وە ســێ زوان کــوردی ‪،‬‬ ‫عــەراوی و ئنگلیــزی ‪ .‬دە عـراق و دە ئێـران‬ ‫و دە گشــت عــەراوات ئــوو دە گشــت‬ ‫دنیــا شــەفەق‌نیوز بییەســە ســەرچاوەێ‬ ‫خــەوەری دیاریــێ ئ ـه‌ڕا هه‌واڵه‌یــل ع ـراق‪.‬‬ ‫یــە راســە ک گشــت ناودوئــاوان و‬ ‫(رشق‌االوســط‪ /‬خاوەرمیانــە) ئــوو عراقیــش‬ ‫وەتایبەتــی بەهــرە و ئســتێعدادەێلەێ‬ ‫ئەکــوژێ و رووڵەکــوژە هەمجــا یــە‬ ‫ئیمەیمــن ک دە بــان پــاێ خوەمــان‬ ‫وســیایمنە ‪ ،‬هــەر چــەن ک ئەزانیمــن‬ ‫یــە رێ و رەوەن رووژگارە ک یەک‌جــار‬ ‫هایمنــە ســەر پــا ئــوو یــەک جاریــش‬ ‫گلیمــن باوجــی ناهیلیمــن ک زنەچاڵــان‬ ‫بکــەن چــوون زوان و فەرهەنــگ خوەمــان‬ ‫زینگــەو ئەکەیمــن‪ ،‬ئەڵبــەت ئــەر ئایــم‬ ‫خــوەێ بخــوازی ئــوو ئیمــە دە ئــی‬ ‫هه‌مگــه‌ێ ســاڵە دایمنەســە نیشــان ک‬ ‫ئەخوازیمــن و ئەتوانیمنیــش‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪35‬‬

‫خاتوون خەزاڵەی فەیلی‬

‫خـەزاڵ مووسیقی‪:‬‬ ‫ژنەێل بوێژ‪ ،‬چاوەڕێ‬ ‫بانانێ خاسترەکن‬ ‫گوڵ سوو‬

‫ڵ‬ ‫خەزا�ــەێ فەیلی‌نــژاد‪ ،‬دەنگ‌وێــژ و موهەنــدس مێعمارێگــە‬ ‫ک دە ال ئــی هــەر دو پســپۆرە جــوور موتەخەسســێگ وەکار‪،‬‬ ‫هەمیشــە خــوەێ خستگەســە وەر چــاو و وه‌رەو نــوا چگــە‪ ،‬هــە‬ ‫وەوجــوورە ک خــوەێ بــاوڕ دیــرێ «ژنەێــل بوێــژ‪ ،‬چــاوەڕێ بانانــێ‬ ‫خاســترەکن»‬

‫ئــەوی ئێســە دیــرێ کار موهەندســی‬ ‫مێعــاری دکــەێ ئــوو هەمیــش وە‬ ‫شــێوەیێگ فــرە وەکارانــە دەنگ‌وێژییەگــە‬ ‫خــوەێ دکــەێ‪.‬‬ ‫ئــەوی یەکــێ لــەو کەسەێلەســە ک‬ ‫شــادڕەوان شــەجەریان‪ ،‬ماموســتاێ‬ ‫پایەبــەرز مووســیقی ئێرانــی فــرە وەزم و‬ ‫تاریفــێ داگــە و وەختــێ ک تســت دەنــگ‬ ‫و چڕینەگــەێ لــەێ گرتگــە‪ ،‬لــە خوەشــی و‬ ‫هــەوەزێ‪ ،‬پەڵمەگــری گرتگه‌ســەێ و وتگــە‬ ‫وەێ ک ســەرێ ســڕ ماگــە؛ وە بــان ئــی‬ ‫هەمگــە ک ژنەێلــە لــە مووســیقی مەێــن‬

‫‪36‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫و منــا کریانــە ئێــوە وە چ دڵخوەشــیێگ‬ ‫ئێقــەرە کەفتنەســە شــوون ئــی کارە و‬ ‫ئێقەیــش کەفتنەســە نــوا‪.‬‬ ‫ئوســتاد خەزاڵــە فەیلـی‌ وتگــە ک دە بــاوش‬ ‫بنەماڵــەی کوردزوانــێ ئێــوەت کریاگــە‬ ‫و دومــاێ شــووڕش ئســامی ئێرایــش لــە‬ ‫مووســیقی نەبڕیاگــە چــوون ک جــوور فــرە‬ ‫لــە کوردەێلــە‪ ،‬گشــت قــاوم و کارەێلــەێ لە‬ ‫هــووز مووســیقا بینــە و هەمیشــان گــووش‬ ‫خەزاڵــە پــڕەو کردنــە لــە دەنــگ و ئــاواز‬ ‫خاڵــووێ ئــوو باوگــێ‪ ،‬فرەتــر تونبەکەگــەێ‬ ‫باوگــێ‪.‬‬

‫ئــەوی شــان وە شــان دەرس خوەنســن دە‬ ‫زانکــۆ مێعــاری ئــوو دە سەرڕێشــتەێ‬ ‫مووســیقی‪ ،‬دە الی بــڕێ لــە گــەورا‬ ‫ماموســتاێلەێ مووســیقی ســوننەتی‬ ‫ئێرانــی جــوور موحەمــەدڕزا شــەجەریان‪،‬‬ ‫بانــوو پەریســا‪ ،‬موحەمــەدڕزا لوتفــی‪،‬‬ ‫حوســەین عەلیــزادە‪ ،‬موحســن کرامەتــی‬ ‫ئــوو ئەســغەر شــازەیدی هــووکارەێ‬ ‫رەدیفەێلــەێ مووســیقی ئێرانــی بییــە ئــوو‬ ‫وە ســنگەێ یــە ک دەنــگ چڕیــن ژن وە‬ ‫تەنیایــی و تەک‌خوەنــی دە ئێــران‪ ،‬مەێــن‬ ‫و منــا کریاگــە نەدتوانســن دەنگێ‌ئەاڵڵــێ‪،‬‬

‫دە ســاڵ ‪ ،1389‬یانــزە ســاڵ پێــش‪ ،‬لــه‬ ‫ئێــران چگــە رێیــەو و ئێســەیش هــا دە‬ ‫الژۆر کالیفوڕنیــا و دانیشــتەێ ئامریکاســە‬ ‫و کار موهەندســی مێعــاری دکــەێ‪.‬‬ ‫ئــەوی وتگــە ک هــە لــە زاڕووییــەو‬ ‫وە چەپڵــە و ته‌شــویق هــووز بــاوان و‬ ‫خاڵــووان خــوەێ ئــاواز خوەنســتگە و‬ ‫چــوون بنەماڵەگــەێ کــوت ئەڵــەێ دکــردن‬ ‫ک بایــەد دەنگــێ بچڕێــگ روونەرمــی‬ ‫پەیــدا نەکردگــە‪.‬‬ ‫خەزاڵــە خاتــوو وتگــە ک دە بنەماڵەگــەێ‬ ‫هــە مووســیقی ئێرانــی نریاگــە و تەشــویقێ‬ ‫کریاگــە بیاێگــە ســەر ئــی هێڵــە‪ .‬وەێ‬ ‫خاتــرە خوەییــش لــە قــوڕن دڵــەو‬ ‫خواســتگە ک هــە لــە نوومنامییــەو‪ ،‬دە‬

‫مەدرەســەێ راهنامییــش بچــوو مووســیقی‬ ‫بخوەنــێ باوجــی چــوون فــرە ژیــرەک و‬ ‫دەرس‌‌خــوەن بییــە بنەماڵەگــەێ کــوت‬ ‫لــەێ کردنــە ک بچــوو دە دەبیرســتان‬ ‫ریازییــات و هندســە بخوەنــێ هەرچەن ک‬ ‫هیشتنه‌ســەێ وە بــاو دڵ خوەییــش کڵــر‬ ‫بکــەێ و نانەســە ملــێ ک مووســیقییش ک‬ ‫دە شــانێ مووســیقییش کار بکــەێ‪ .‬ئــەوی‬ ‫خــوەێ خەزاڵــە خانــم وە خاتــر دووس‬ ‫داشــن هونــەر‪ ،‬سەرڕێشــتەێ موهەندســی‬ ‫مێعــاری ئــەڕا دەرس خوەنســن دەزانکــۆ‬ ‫ئەڵــوژارد تــا هــەم دڵگیــر بنەماڵــەێ نەکەێ‬ ‫ئــوو هەمیــش چــوون مێعــاری خــوەێ‬ ‫بەشــێگە لــە هونەرەجوانــەکان و وەگــەرد‬ ‫رووحیاتــێ و حــەز و خوەشــییەێلەێ‬

‫دخوەنــێ‪.‬‬ ‫ئــەوی دەو بەێنه‌ێلــە ک دە دوماجارەێلــەێ‬ ‫دبیرســتان بییــە چگەســە نــام مووســیقی‬ ‫ئــوو بان‌تــر لــە ‪ 300‬گوورانــی ئێرانــی‬ ‫لەبــەرەو کردگــە و لــە رچ ســینگەو‬ ‫خوەنستەگەســەیان‪.‬‬ ‫ئــەوی تــز موهەندســییەگەێ خــوەێ دە‬ ‫زانکــۆ دە بــارەێ مێعــاری مووســیقی و‬ ‫تەراحــی جیگــە و شــوونەێلێ ئســتاندارد‬ ‫ئــەڕا ئجــرا کــردن مووســیقی وەرگرتگــه‬ ‫ئــوو موحەمەدمەنســوور فەالمەکــی لــە‬ ‫ماموســتاێل نامــدار موەەندســی مێعــاری‬ ‫ئێرانــی ک ئوســتادەگەێ بییــە لــەێ‬ ‫خواســتگە ک بایــەد ئوســتاد مووســیقیێگ‬ ‫ئــەڕا تزەگــەێ بگــرێ ک وەرد حوســەێن‬ ‫عەلیــزادە ماموســتاێ مووســیقی ئێرانــی‬ ‫قســە کردگــە و ئــەوی بییەســە ماموســتاێ‬ ‫رێنــاێ تزەگــەێ‪.‬‬ ‫مئجــا چــەن ســاڵ دومــاێ دایــن تزەگــەی‪،‬‬ ‫ئوســتاد علیـزادە بردگەســەێ نــام جەرخەێ‬ ‫ژەنیــاری و گوورانی‌چڕینــەێ خــوەێ وە‬ ‫نــام (هم‌آوایــان‪ /‬هام‌چڕەێــل) ک دە نــام‬ ‫ئــەو جەرخەیــش درەوشــیا ئــەڕا خــوەێ و‬ ‫جــی خــوەێ دە مووســیقی ئێرانــی بــڕ و‬ ‫بتــاوەو کــرد ک یــە ئــەڕا ژنێــگ دەســکەفت‬ ‫بــان و کارێگــە ســەخت‪.‬‬ ‫خانــم فەیلی‌نــژاد‪ ،‬بــێ‌ژە ئــەوە‪ ،‬دا وە‬ ‫داڵتــەێ جه‌رخــەێ ژنانــەێ (شــیدای‬ ‫بانــوان) ک هــن ئوســتاد لوتفــی بــی‪ .‬ئــەوی‬ ‫نزیکــەی پانــزە ســاڵ وەر ژە یــە وە یەکــێ‬ ‫لــە ئارزووەێلــەێ خــوەێ ره‌ســی ئــوو‬ ‫بــی وە یەکــێ لــە ئەندامەێــل جرخەێــل‬ ‫شــاگردەێلەێ ئوســتاد شــەجەریان و چــوار‬ ‫ســاڵ وە شــێوەێ ئەوی و وە وەردەم ئەوی‬ ‫هــووکارەێ رەدیــف ئــاوازی مووســیقی‬ ‫ئێرانییــەو بــی‪.‬‬ ‫مئجــا دومــاێ ئــی هەمگــە دەســکەفتە‪،‬‬ ‫یانــزە ســاڵ پێــش ئــی خانــم بێ‌وێنــەێ‬ ‫مووســیقییە چــگ ئــەڕا کالیفوڕنیــا و بــی‬ ‫وە ســیتیزن ئامریــکا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪37‬‬

‫خەزاڵە و ماموستاگەوراگەێ‬‫ئــەوی هەمیشــە وتگــە ک گەپرتیــن‬ ‫خــوەزەوێ شــاگردی کــردن ئوســتاد‬ ‫موحەمــەدڕزا شــەجەریان بییــە و شــانازیێ‬ ‫نیشــن دە دەمنێشــت ئوســتاد و دەرس‬ ‫ئەوگرتــن لــە ئــەوی بییــە ئــوو لــە گشــتێ‬ ‫فرەتــر خوەێیــش؛ خــوەێ وە شــوونگر‬ ‫شــێواز کاری شــەجەریان زانســتگە و وتگــە‬ ‫ئوســتاد شــەجەریان‪ ،‬فــرە ئاوانــگارد بییــە و‬ ‫هیــچ وەختــێ مەێــن و منــاێ شــاگردەێلەێ‬ ‫نەکردگــە ک وەرد کــێ کار بکــەن یــا چــوون‬ ‫بکــەن و چــە نەکــەن ئــوو‌ هەمیشــەیش‬ ‫دەســێیان واز هیشــتگە ک نووخوازییــش‬ ‫بداشــتووبن و هــە دۆماڕۆوێێــگ وە‬ ‫تەنیایــی نەبــن‪.‬‬ ‫یەکــێ لــە خاڵەێــل واش و رووشــن دە ژیان‬ ‫هونــەری بانــوو فەیلــی‪ ،‬پەســەن کــردن‬ ‫کارەێلــێ لــە الیــەن ئوســتاد شــەجەریان‬ ‫بییــە‪.‬‬ ‫ئــەو ئوســتاد پایەبــەرزە دە نــام یەکــێ‬ ‫لــە قســە‌وانییەێلەێ خــوەێ ک دە زانکــۆ‬ ‫ئســتنفۆرد زەفــت کریاگــە وتگــە ک خانــم‬ ‫غەزالــەێ فەیلــی‪ ،‬یەکــێ لــە خاســرین‬ ‫شــاگردەێلەیە‪.‬‬ ‫بەرهەمەێل کوردی ئوستاد فەیلی‬‫کوردی خوەنین و کوردی ژەنین‬ ‫بانــوو مووســیقا خانــم فەیلــی‌‪ ،‬هەرچــەن‬ ‫ک بیــر و بــاوەڕێ جەهانوەندانــە دیــرێ‬ ‫باوجــی هەمیشــە و وەر ژە گشــت چشــتێ‬ ‫وتگــە ک کــوردە ئــوو دە بنەماڵەیێگــێ‬ ‫کــوردزوان گەپــەو بییــە ک گشــت ژیانــێ‬ ‫وەگــەرد مووســیقی گوشــێیەو کریاگــە و‬ ‫یــە خــوەێ بییــە وە هــووێ ئــەڕا رەســین‬ ‫وەێ هەمگــەێ دەســکه‌فتە‪.‬‬ ‫ئوســتاد فەیلــی‪ ،‬دو گلــە کونــرت‬ ‫کــوردی فــرە بهــەرز و فاخریــش وەرد‬ ‫مووســیقی‌وانەێل نامــدار کــورد ئوســتاد‬ ‫(ســەعید فەرەج‌پــووری) و ئوســتاد‬

‫‪38‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫(عەلی‌ئەکبــەر مــورادی‌) ناگــە ئــوو‬ ‫دیــرێ ئاڵبومــە تــازەێ خــوەێ ک فرەتــرێ‬ ‫شــێعرەێلەێ مەولەوییــن‪ ،‬وە یارمەتــی‬ ‫ئوســتاد (فەریــد ئلهامــی) ژەنیــار و‬ ‫ئاهەنگســاز کــورد کرماشــانی‌ئــوو وە ســاز‬ ‫تەوەڕکــی کوردەێلــە و وە هامنــەوازی‬ ‫تەموورەژەنەێلــە دەرارێگــە دەر ک هادەێ‬ ‫بانەمانــگ دە ئامریــکا بــاوەو بکــرێ‪.‬‬ ‫نووخوازی‬‫ی یەســە ک هەرچــەن‬ ‫بــاوڕ خانــم فەیلــ ‌‬ ‫شــەجەریان فێــرکارەێ وە رەدیــف‬ ‫ئــاوازی ئێرانــی کردگــە باوجــی هیــچ‬ ‫وەختــێ پاملــەێ یــە نەبییــە ک هــە دەو‬ ‫چوارچــووە مبینــێ‪ .‬جارجارێگیــش وتگــە وە‬ ‫شــاگردەێلەێ ک لــە قەواخــەێ رەدیــف‬ ‫دەربچــن ئــوو خوەیــان بکەنــە دی تــا هــەم‬ ‫کارەێلەیــان گیــان بگــرێ ئــوو هەمیــش ئەو‬ ‫کەســایەتییەێ خوەیانــە لــە بــار مووســیقی‬ ‫و ئــاوازەو بکەنــە دی و ئەوانیــش یــە‬ ‫دڵنیایــان کردگــە ک مەنــەوە نەبــن‪.‬‬ ‫فەیلــی‪ ،‬نووخــوازە و دە ال ئەڵبــژاردن‬ ‫شــێعرەێلەییش جارجــارێ چگــە وە‬ ‫ســەروەخت شــێعر شــاعرەێل نووئەڵوەســێ‬ ‫جــوور ســوهراب ســپێهری‪ ،‬هووشــەنگ‬ ‫ئبتهــاج ئــوو مێهــدی ئەخــوان ســاڵس (م‪.‬‬ ‫ئومیــد) مئجــا ئاڵبومەێلــێ وەێ شــێوە داگــە‬ ‫وە دەر وەێ نامــە (آوای نــگاه) ئــوو (هــی‬ ‫فالنــی) ک ده ئــی دومایینەگە دە ســوویس‬ ‫و ئیتالیــا بــاوەو کریاگــە‪.‬‬ ‫ژنانووگی‬‫خــوەێ لــەێ بــارە ک ئــەڕا وە بــان ئــی‬ ‫هەمگــەێ گیچەڵــە ک ژنەێلــە ئــەڕا یــاد‬ ‫گرتــن مووســیقی دیــرن‪ ،‬چوونێگــە ک‬ ‫پێشــکەفتەو بییــە؟ ژن بییــن و هەســت‬ ‫ژنانــە و شــانازی کــردن وە ژن بییــن‪،‬‬ ‫دەلیــل یــە زانســتگە و وتگــە ئیمــە ژنەێــل‬ ‫دەنگ‌بێــژ چۆچشــتێ منــێ هەســت‬

‫بانوو مووسیقا خانم فەیلی‌‪ ،‬هەرچەن ک‬ ‫بیر و باوەڕێ جەهانوەندانە دیرێ باوجی‬ ‫هەمیشە و وەر ژە گشت چشتێ‬ ‫وتگە ک کوردە ئوو دە بنەماڵەیێگێ‬ ‫کوردزوان گەپەو بییە ک گشت ژیانێ‬ ‫وەگەرد مووسیقی گوشێیەو کریاگە‬ ‫و یە خوەێ بییە وە هووێ ئەڕا رەسین‬ ‫وەێ هەمگەێ دەسکه‌فتە‪.‬‬

‫و ئێحساســێگ داڵگانــە هــا ده نــاخ و‬ ‫دەرۆمنــان ک بایــەدە بویشــیمن ئیمــە و‬ ‫کارە هونەرییەێلەمــان منیمنــە داڵــگ و‬ ‫زاڕوو‪.‬‬ ‫ئــی لفانــەێ عاشــقە؛ بێ‌تەمــان وە‬ ‫یەکرتەکییــن جــوورێ ک ئــەر یەکــێ لەیــان‬ ‫لــەو یەکەگە‌یــش دەربڕیــا یــا حەتتــا‬ ‫کەفتــە زندانیــش دڵبەســە بیینێیــان وە‬ ‫یەکرتەکــی نەدهیلــێ ک یەکــری لــە ویــرەو‬ ‫ببــەن و یەکــری بننــە ال باوجــی هەمجــا‬ ‫ئومیــد دە دڵێیــان زینگــەو دمینــێ و ئــی‬ ‫عشــقە بڵــووزە دکــەێ‪ ،‬همیــر وە رووژێ ک‬ ‫عشــق دوارە دیاێگــە دی‪ ،‬تــا عشــق خــوەێ‬ ‫وە‌ێ دنیــا بدەێگــە نیشــان وە گشــتی‪.‬‬ ‫ئوســتاد فەیلی‌نــژاد‪ ،‬دە ژیــان هونــەری‬ ‫خوەییــش هــەم فــرە هــان و هــەوڵ‬ ‫داگــە ک ژنانووگــی دە کارەێلــەێ خــوەێ‬ ‫دیارییــەو بکــەێ ئــوو ئــەڕا یەســە ک دو‬ ‫گوورانــی ژنانــە خوەنســتگە‪.‬‬ ‫خــووە بزانــن ک لــە چەمســار مووســیقی‬

‫ئێرانــی‪ ،‬ئــی کارەێلێیــە فــرە نــوو و بێ‌وێنــە‬ ‫و نووخوازانــەن‪.‬‬ ‫(زنجیــر وفــا‪ /‬زەنجیــر وەفــا) و (مــن آن‬ ‫زنــم‪ /‬م خــوەم هــەر ئــەو ژنەمــە) ک‬ ‫شــێعرەێ هــن (ســیمین بێهبەهانی)یــە نــام‬ ‫ئەوانــە بییــە‪.‬‬ ‫خوەنســن شــێعرەێلەێ فــرە خــاس و فاخــر‬ ‫ئــەو شــاعرە ک خــوەێ لــە شــاعرەێل گەورا‬ ‫و نووخــواز و ژنانەوێــژ ئێــران بییــە‪ ،‬لــە‬ ‫تایبەمتەندییەێلــەێ کارەێلــە خەزاڵەســە‪.‬‬ ‫یەکــێ تــر لــە کارەێلــەێ ئــەوی‪ ،‬خوەنســن‬ ‫شــێعر (تــو کێیــی؟) بییــە ک شــێعرەگە‬ ‫هــن شــاعر رێچەشــکن ئێرانــی‪( ،‬فــورووغ‬ ‫فەرۆخ ـزاد)ە ک فــرە الیینــدار دیــرێ ئــەڕا‬ ‫خــوەێ‪.‬‬ ‫کارە پســپۆری و جیاوازەێلــەێ‪ ،‬خەزاڵــە دە‬‫موهەندســی مێعامری‬ ‫ئــەوی شــان وە شــان مووســیقی‪ ،‬شــوون‬ ‫کارەێــل پســپۆری خــوەێ دە موهەندســی‬

‫مێعامرییــش گرتگــە و دگــرێ‪.‬‬ ‫دومــا کارەگــەێ مێعــاری ناوماڵگــەێ‬ ‫ســاختامنەێ شــێرکەت ئەپــڵ وە نــام (‬ ‫‪) Apple space ship‬ه ک جــوور ســێیمین‬ ‫ســاختامن گــەپ دنیــا دناســنەێ‪.‬‬ ‫ئــەوی دە مێعامرییــەێ ئــەو ماڵگەێلــە ک‬ ‫ئــەڕا ئج ـراێ مووســیقی دەێیــان دســازرن‬ ‫وە خاتــر سەرڕێشــتەگەێ دە هــەر دو‬ ‫پســپۆرەگە هــەم خــاون‌ بیــر و رایــە‪.‬‬ ‫یەکــێ لــەو رخنەێلــە ک وە جییــە دیــرێ‬ ‫یەســە ک وتگــە جیــێ جــوور تــاالر‬ ‫روودەکــی دە تێهــران فــرە خــاس و‬ ‫ئســتاندارد نەگیریاگــە و ئیجــوور کارەێلــێ‬ ‫وە یەکجــوور دومــاڕۆوی لــە مێعــاری‬ ‫ســەدەێ نــووزدە ئورووپــا دزانــێ ک ئــەڕا‬ ‫مووســیقی و چڕیــن و ژەنیــاری مەپــووڕە‬ ‫و وتگــە ک گوورانــی و ئــاواز چڕیــن دە‬ ‫ژێــر گومەزینــەێ مەســجد گــەور و چــەن‬ ‫ســەد ســاڵەێ شــێخ فضل‌اللــه‪ ،‬ســەدجار‬ ‫پڕکیفییەتــر لــە ئجــرا دە ئــی تــاالر‬

‫موهەندسی‌ســاز و نووەســە‪.‬‬ ‫چــان دوماپــڕۆژەێ مێعــاری ئــەوی دە‬ ‫ئێـران‪ ،‬تــەرح کیشــن و ســازین ماڵ ئوســتاد‬ ‫حوســێن عەلی ـزادە‪ ،‬مووســیقی‌وان نامــدار‬ ‫ئێرانــی بییــە ک هــا دە شــارەکێ دە نامنــی‬ ‫کــەرەج و قەزویــن‪.‬‬ ‫دە نــام‌ڕاس ئــی ماڵــە گومگــێ نریاگــە‬ ‫ک جیێگــە خــاس ئــەڕا ئجــراێ مووســیقی‬ ‫ئــوو ســاڵۆنێ ئــەڕا ســەد و بیــس کەســیش‬ ‫خستگەســە نامــێ ئــوو ئــەڕا ئــی کارە‬ ‫گومەزین‌ســاز خاســێگ لــە کاشــان‬ ‫هاوردنــە و سازینەســەێ ئــوو ئێســە‌یش‬ ‫ئوســتاد عەلیــزادە بێ‌‌هیــچ سیســتم‬ ‫ســەوتیێگ دیــرێ دە ژێــر ئــەوە کارەێلــەێ‬ ‫دکــەێ‪.‬‬ ‫موهەنــدس خەزاڵــەێ فەیلــی وەێ‬ ‫کارەێلێیــە داگەســە نیشــان ک مێعــار‬ ‫خاســێگە و دە ئــی کارەێلێیەیــش قســەێل‬ ‫فرەیێــگ ئــەڕا وتــن داشــتگە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪39‬‬

‫ده تێهران و ئیالم ‪ ،‬نام‬ ‫جه‌ماعه‌ت (جامیعه‌ی)‬ ‫ئیالمیه‌یل مه‌رکه‌ز ‪NGO ،‬‬ ‫وێ ک وە کورتە‌نام (ج‬ ‫ا م) دناسرێ‪ ،‬دکە‌فێگە‬ ‫وەر چە‌م‪ ،‬دە الی ئەوانە‪،‬‬ ‫حەتمەن نام دوکتور‬ ‫(مە‌هین عەباسی)یش‬ ‫دبینن‪.‬‬ ‫گوڵ سوو‬

‫دەس راس ڤەر‬

‫دەس چە‌پ خەیر نەدکرێ‬

‫خانــم دوکتــور عەباســی‪ ،‬ژن چــاالک‬ ‫کــوردەوار ئیالمــی‪ ،‬ئەنــدام لــق ژنــان‬ ‫جامیعـە‌ی کــورد تێهـران و لــە بنەڕانە‌رەیل‬ ‫جامیعــەی ئیالمیەیــل مە‌رکــەزە و ســەرلق‬ ‫جامیعــەی ژنەیــل ئیالمــی‪ .‬مەهیــن‬ ‫عەباســی‪ ،‬دۆت گــەپ بنەماڵە‌یێــک ئــەژ‬

‫‪40‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫هــووز شــێخ بوڵحەســەنە‌ی شــار ئاونــۆ‬ ‫(ئاودانــان) ک خــوەێ پەلێکن ئــەژ تایفەی‬ ‫زەڕووش ئــەژ ئێــڵ کــورد پەهڵــە‪ .‬یـه‌ بیس‬ ‫و په‌نــج ســاڵە‪ ، ،‬ڤ گــەرد بنەماڵەکــەی د‬ ‫پایتەخــت ئێـران ڤ تێهـران دژی‪ .‬دە ئــی‬ ‫بەشــە دنیشــیمنە پــای دە‌نگیــان ک هــەر‬

‫چــێ ئیمــە وە زاڕاوە‌ی کــوردی فەیلــی‪،‬‬ ‫بنــزار کــوردەکارە‪ ،‬پرســیمنە‪ ،‬ئــەوی وە‬ ‫زاراوەی رشیــن کــوردی ئێــڵ کــورد فەیلــی‪،‬‬ ‫بنــزار کوردەلــی یــا کــوردی پەهڵەیــی‪،‬‬ ‫جــواو پرســیارییە‌لەمان داگــە‪.‬‬

‫گــوڵ ســوو ‪ -‬کار مــاڵ‪ ،‬کار رشکــەت‪،‬‬ ‫ئــوو ئــی هەمگــەی داوخــە و داوە ک‬ ‫ئــەڕا کارەیــل خەیرخوازانــە دیاریــت‬ ‫ئــەڕا خــوەت و بنەماڵەگەتــان‪ ،‬وڵەکــەت‬ ‫نەدبــن؟‬ ‫‪ :‬نــە‪ ،‬باوجــی م ئــەر ئــی کارەیلــە نەکــرم‬ ‫شــەکەت دبــم و ئــەژ ال رووحــی و رەوانــی‬ ‫کــە‌م دیــارم‪ ،‬هــەر کارێ جــای خــوەێ‬ ‫دیــرێ‪ ،‬کار مــاڵ خــۆ هــن خوەموونــە‪،‬‬ ‫کار دە‌ریــش خــۆ ڤــەر گوپــێ نوونــە‪ ،‬کار‬ ‫‪NGO‬ەکــە چیــێ تــره‪ ،‬هــن دڵــه‪ ،‬ئایــم‬ ‫ئه‌ڤــە ڤــەر دڵ خــوەێ ئەنجامــۆن ددەێ‬ ‫و ئــەژ راســی هــەێ شــەکەتی نەدیــرن‪ ،‬م‬ ‫ڤەختــێ ک ئــی کارەلــە نەبــن‪ ،‬شــەکەتی‬ ‫زنــەی دمینــێ د گیۆنــم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬بــڕێ وتنــە‪ ،‬مەهیــن‪،‬‬ ‫وجاخێگــە‪ ،‬ژنــێ وە رووی ســەد پیــاگ‪،‬‬ ‫خــوەت چــە دویشــێ؟‬ ‫‪ :‬ئانــی هەنەکــی کردنــە ! دپــووڕێ‬ ‫بڤیشــم ک ئانــی لوتــف دیــرن ڤ ئــی‬ ‫خوەشــک کۆچکۆنــە‪ ،‬وەلــێ کەفتــم ئــەو‬ ‫ڤیــر قســەی ئــە‌ژ مەرحــووم باوکــم ک‬ ‫پیایــێ نــاودار بــی د ڤــات‪ .‬م دچــڕی ڤــەم‬ ‫دڤــت (وجــاخ‪ ،‬کوڕەکــەم‪ ،‬هێمێدییەکــەم)‬ ‫م چــوون باوکــم ئوڵگــووم بییــە‪ ،‬کەفتــم‬ ‫د نــاو ئــی کارەل خەیرخوازۆنــە‪ ،‬یەیــش‬ ‫دنــم پــای هەنەکــی ئێڤــە‪ ،‬ئــی قســەتوونە‪،‬‬ ‫چــوون م ڤ چوارشـە‌ی ئێڤــە‪ ،‬ئــی کارەلــە‬ ‫ه ـە‌ێ هــن پیــا نەدزوومنەیــۆن‪ ،‬کار خــوو‬ ‫ژن و پیــا نە‌دیــرێ‪ ،‬کــورد ماناییــش ک‬ ‫هــه‌ی پیاســااڵر نە‌بییــە‪ ،‬خــۆ‪ ،‬جــوور‬ ‫ئــەو باقــی هۆمســایلە‌کەێ‪ ،‬ئێمــە د‬ ‫نــاو خوە‌مــوون ژنە‌ســە‌رە و ســاراژن و‬ ‫کەاڵنتــەرژن و کێخــاژن و ‪ ...‬چییە‌لــێ‬ ‫ئیجــوورە هــەێ ئــەژ زیرتینــەو داشــتیمنە‬ ‫ک یــە دیــاری دکــرێ ک ژنگــەل و دۆتگــەل‬ ‫کــورد‪ ،‬هــەر ڤەتخــێ خوەیــۆن خوەســتنە‬ ‫و دڵــۆن بییــە کــەس نــوادارۆن د کار‬ ‫کــردن نەبییــە‪ ،‬منیــش مئکــە خــوەم دڵــم‬

‫دخــوازێ‪ ،‬کەســیش نــوام نەگرتێیــە تــا‬ ‫مئکــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــی هەمگــە وەختــە و ئــی‬ ‫هەمگــە ئرنژییــە؟ ئــەڵ بــان چــە؟‬ ‫‪:‬ڤتــم ک م هــووکارەی کار ڤــەر‬ ‫خەڵکەکەمــم‪ ،‬هــادەێ باوڕتــوون نەبــێ‪،‬‬ ‫ڤ دەس خــوەم نییــە‪ ،‬یــە هــە د لۆنــم‪،‬‬ ‫هــە د شــیرم‪ ،‬نافــەم ڤ گــەرد خزمەتــکاری‬

‫بڕینــە‪ ،‬هــە د شــیر و د خینــم‪ ،‬هــەم ئــەژ‬ ‫ال باڤۆنــم‪ ،‬هــەم ئــەژ ال هاڵوۆنــم‪ ،‬هــەێ‬ ‫یــە بینــە ک بینــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬دە کار تلیفزیــان و‬ ‫دەنــگ و رەنگیــش بیتــە؟ چــان کار‬ ‫بەرنامە‌گە‌ردنــی و موجری‌گە‌رییــش‬ ‫کردیتــە؟‬ ‫‪ :‬م‪ ،‬د بــڕێ مەراســم‪ ،‬د شــێعرخۆنی‪،‬‬

‫هادی ضياء الدينى‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪41‬‬

‫د ئیجــووڕ کارەلــێ‪ ،‬م قســە‌کار بیمــە‬ ‫و قوڕاتــی د گیۆنــم بییــە‪ .‬ڤ گــە‌رد‬ ‫مانگــوارەی ســەحەر کــوردی چــەن گل‬ ‫بەرنامــە ئجـرا کردمــە‪ .‬تــا دڵتــوون بخــوازێ‬ ‫و چاوتــوون بڤینــی‪ ،‬د بــڕێ ئــەژ بەرنامــەل‬ ‫جامیعــەی کوردەیــل مە‌رکــەز ‪ ،‬گــرد‬ ‫بەرنامــەل جامیعــەی ئیالمیی ـە‌ل مەرک ـه‌ز‪،‬‬ ‫د بەرنامـە‌ل شــێعر‪ ،‬د بەرنامـە‌ل حوقووقی‬ ‫و سیاســی چــوون سەررێشــتەمە و‬ ‫دەرســەیۆن خۆنیمــە‪ ،‬ئــەر ڤ دڵ ئێڤــە‬ ‫ببــێ ‪ ،‬ئــە ‪ ،‬فــرە جــا موجریــش بیمــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬کومــەک کــووە‌و کــردن‪،‬‬

‫تــەق و دەو و چــاو و ڕاو فرەیێــگ دیــرێ‪،‬‬ ‫بــڕێ دپرســن مەهیــن دی کــەی دخــوازێ‬ ‫بکپــێ؟‬ ‫‪ :‬کپیــان هــن ژن نییــە‪ ،‬ئەڤــە پیاکەلــن‬ ‫ک تــا چیــێ دبــێ دکپــن‪ ،‬م کار دکپنــم‬ ‫و کار م نەدکپنــێ‪ .‬بێ‌هه‌نــه‌ک بڤیشــم‬ ‫ڤەتــوون ک یــە خەیلێکــە کار فەرهەنگــی‬ ‫ئێجتامعــی یــا گــرد و گــردواری ژنوونــە‬‫بییــە یــا هــا‪ ،‬رووژ ڤ رووژ‪ ،‬ژنوونە‌تــر‬ ‫و ژنوونە‌تــر دبــێ‪ ،‬ســوو دســوو ئیمــە‬ ‫ژنگەلــە ڤ ئێڤــە دڤیشــیمن کەمــێ تــر‬

‫‪42‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫زرکــم‪ ،‬پەخشــەی دایــە ڤ مڕکــم) ڤ ســەر‬ ‫ئێمــە یــەت‪ ،‬مئکــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــە کونگــرەی بیــس و دو‬ ‫ه ـزار شــەهید جوانە‌مــەرگ کــورد فەیلــی‬ ‫چ خــەوەر؟‬ ‫‪:‬ئێمــە د تێه ـران‪ ،‬هــەر ســاڵ ئــی بەرنامــە‬ ‫دنایمــن‪ ،‬کورونــا بــێ ژە ئازیــزەل و‬ ‫نازارەلەمــوون‪ ،‬ئــی بەرنامەیــش ئەژەموون‬ ‫گــرت‪ ،‬هــەر ســاڵ م دڵــم خــوەش بــی‬ ‫دبیــم ڤ یەکــێ ئـه‌ژ موجرییەلە و ســواوێ‬ ‫ئــەژ ڤیــر کردنــن ئــەو نڵــزارەد بێ‌کــە‌س‬ ‫کوشــیایە‌موونە دڤردیمــن‪ ،‬مئکــە دەێ‬ ‫نه‌دزوونــم چــە بڤیشــم‪ ،‬هــەێ ئاخیــن و‬ ‫داخینموونــە‪ ،‬برانــگ‪.‬‬

‫تەکتــوون بــدەن ڤەوالتــرێ‪.‬‬ ‫دەێ مــاڵ ڤــەو میرکۆنــە نە‌مەنێیە‌ســەێ و‬ ‫یـە‌ک ژن ســاراژن چەنــە هـزار بوورەپیاگــە‬ ‫ڤەر خــوەێ‪.‬‬ ‫ڤ ســنگ چاالکــر بییــن دۆتگــەل و‬ ‫ژنگــەل‪ ،‬خــووە بزوونــن ک یــە خەیلێکــە‬ ‫دەێ دنیــا ژنوونەتــر بییــە ئــژ ئاســە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬وەرد ئــی کورونــا چــە‬ ‫دکە یــت ؟‬ ‫‪:‬ئێمەیــش چــی ئــی هەمگــە ڤاڵتــە‪،‬‬ ‫یــاون چــە دکــرن؟ ئێمەیــش ئــەوە‬ ‫دکریمــن‪ .‬کوروناییــش دەێ بییــە بەشــێ‬ ‫ئــەژ ژیاینمــوون‪ ،‬بایــەد ڤ گــە‌ردێ‬ ‫ســەر بکریمــن‪ ،‬هەی‌گــوا یەکێکــە ئــەژ‬ ‫بنەماڵمــوون‪ ،‬چــە ڤــەێ بکەریمــن؟‬ ‫کە‌م‌و‌کوتــێ ســەختیە‌لێ دیــارێ‬ ‫ڤەرەمــوون ڤەلــێ نەدتوونــێ ئــەژ‬ ‫مەیــدۆن بکە‌رێکە‌مــوون ئــەو دەر‪ .‬چــەن‬ ‫رووژ پێــش ک ڤ گـه‌رد کوڕەکـە‌م دچیمن‬ ‫ماســکەلە ئــەژ کارخۆنەکــە دگرتیمــن تــا‬ ‫کلــۆن بکریمــن ڤــەر بنەماڵــەل و بەچــەل‬ ‫فەقیــر ئیالمــی‪ ،‬ڤ ئــدارەی پوســت ک‬ ‫فــرە د ی ـە‌ک بــڕژە شــلووغە‪ ،‬هــەێ چــی‬ ‫ئــی پەنــج کلکــە‪ ،‬گــڕێ چــرچ کەفــت ڤ‬ ‫گیۆنــم‪ ،‬د الی خــوەم ڤڕینــە کــرد ڤتــم‬ ‫«مئکــە ئــەر بپلیمــن ڤ کورونــا چ خــەڕەی‬ ‫بگریمنــە ســەر؟ ئــی کــوڕ بەســە زوۆمنــە‬ ‫چــە کردێیــە؟ ڤ تــاوۆن م؟ تیــش بیــاێ؟‬ ‫وە‌ی ڕوو‪ ،‬گووشــموون کــە‌ڕ» ڤــەر گــڕێ‬ ‫نــاو زگــم ڤــەر کــوڕەم ڤــت خــرم‪ ،‬ڤەلــێ‬ ‫خــوەم دانەخوروومیــام‪ ،‬چــە بکریمــن؟‬ ‫کــورە‪ ،‬دنیــا مردنــە‪ ،‬ئاســکە دڤــن شــەڕ‬ ‫نەکــە‪ ،‬بێ‌شــەڕ نەنیــش‪ ،‬ڤ ئێمــە ڤتنەســە‪،‬‬ ‫چمنــێ‪ ،‬ڤیــر خەیــرۆن ببــێ‪ ،‬ئاســکی هــەی‬ ‫دڤــن ڤ قەشــمەری (ڤــەر کار مــەردم‬

‫کار خـــوو ژن و پیـــا نە‌دیـــرێ‪ ،‬کـــورد‬ ‫ماناییش ک هه‌ی پیاســـااڵر نە‌بییە‪ ،‬خۆ‪،‬‬ ‫جوور ئـــەو باقی هۆمســـایلە‌کەێ‪ ،‬ئێمە‬ ‫د نـــاو خوە‌مـــوون ژنە‌ســـە‌رە و ســـاراژن‬ ‫و کەاڵنتـــەرژن و کێخـــاژن و ‪ ...‬چییە‌لـــێ‬ ‫ئیجوورە هەێ ئەژ زیترینەو داشـــتیمنە‪.‬‬

‫گوڵ سوو ‪ -‬ئەر باسێ تر دیرن؟‬ ‫‪ :‬قســە فرەس‪ ،‬باوجی کار ڤ قســە ڤ راس‬ ‫نەدیــاێ‪ ،‬ئــەژ گــرد برانــگ و خوەشــکەلەم‬ ‫د تێهـران و د بەغــدا و د هەولێــر دخــوازم‪،‬‬ ‫چــوون ئــی ســێ شــارە‪ ،‬پایتەخــن و هــەر‬ ‫کــەس د نــاو دژیــێ و؟نیشــتەجای ئــی‬ ‫چــەن گەوراشارەســە‪ ،‬دەنگــێ دڕەســێ‬ ‫و دەســهەاڵتیش دیــرێ بــەر خــوەێ‪،‬‬ ‫تــا دتوونــن ڤــەر ناســانن و قیڕانــن و‬ ‫قیژانــن و چریکانــن و تاڵبــە کــردن و‬ ‫چنگڵە‌پرچــی کــردن و کار و تەقــەال‬ ‫کــردن ڤــەر خەڵکە‌کــەی خوەێیــۆن کــەم‬ ‫نەنــن و تــا دتوونــن بجمــن هــەر کــە‌س‬ ‫ڤ راس‪ ،‬چــوون ئێمــە کار نەکــردە‪ ،‬قسـە‌ی‬ ‫نەکــردە‪ ،‬رێ نەچییــە و‪ ...‬فــرە دیریمــن‬ ‫و ئــەر خوەمــوون نەخوازیمــن کــەس‬ ‫ڤەرمــوون نە‌دخــوازی‪ ،‬ڤ قەوڵییــە‌ی‬ ‫داڵکــم ک هەمیشــە دڤیشــێ (دەس راس‬ ‫ڤــەر دەس چــە‌پ خەیــر نەدکــرێ) ‪ ،‬د‬ ‫تەنگــی ‪ ،‬د خوەشــی‪ ،‬هــەێ خوەمــوون‬ ‫بایــە‌د ڤیرمــوون ڤ یەکرتەکــی ببــێ و‬ ‫بــەس‪.‬‬

‫هادی ضياء الدينى‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪43‬‬

‫کار کوردی ده ئیالم‪،‬‬ ‫ ژنانه‌تره‌و بییه‬ ‫قەیرێ پێش کتاو شێعر‬ ‫زاڕووانەی (قیڕ قیڕ‬ ‫قڕواقە) هن زاراخانم‪،‬‬ ‫دەرهات ‌ە دەر‪ .‬زارا‬ ‫ڵ‬ ‫مورادپوور‪ ،‬له ئێ�وه‌‌نده‌یل‬ ‫ڵ‬ ‫ڵ‬ ‫ئێ� کورد په‌ه�ه یا‬ ‫کورده‌لی ئاودانانه ک‬ ‫یه چه‌ن پێشته هانه‬ ‫شار ئیالم‪ ،‬ئه‌ڕا ئه‌وانه‬ ‫ک هانه نام کار خه‌وه‌ر‬ ‫ڵ‬ ‫و هه‌وا�یاری و شێعر و‬ ‫هونه‌ر‪ ،‬دوفێشتر کار‬ ‫کوردی‪ ،‬زارا‪ ،‬نامێگه‬ ‫ناسریاگ‪.‬‬ ‫گوڵ سوو‬

‫‪44‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ئ ـه‌وی ده ســاڵ ‪ 1350‬کوچی‪-‬هه‌تــاوی‪ ،‬ده‬ ‫تێهــران هاتگه‌ســه دی و هــه‌ر لــه ســاڵ‬ ‫‪‌1357‬ه‌و‪ ،‬دانیشــتگ شــار ئیالمــه‪.‬‬ ‫هــا یــه ک لــه یــه‌و الوه دخوه‌ننــه‌ی‪،‬‬ ‫کــوڵ بییــه‌ی ده‌مته‌قه‌یێگــه خوه‌مانــی و‬ ‫کوردیاتــی ک وه‌رد ئــی چــاالک مه‌ده‌نییــه‬ ‫داشــتیمنه‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬زارا خانم‪ ،‬ل ‌ه خوه‌ت بویش؟‬ ‫‪:‬هـه‌ر که‌ســێ ئـه‌ڔا خــوه‌ێ تاریــخ و ژیانــێ‬ ‫هــن خــوه‌ێ دێــرێ‪ ،‬بــێ‌ژه ئــه‌وه ژیانــێ‬ ‫ئ ـه‌ڕا گ ـه‌ل و واڵت خوه‌ێیــش دیــرێ ک ده‬ ‫الم خوه‌شــره بــاس ئ ـه‌و به‌شــه لــە ژیانــم‬ ‫بکـه‌م ک ئـه‌ڔا هــووز و واڵتــم بییــه‪ .‬م‪ ،‬زارا‬

‫(زه‌هــرا) مورادپــوورم‪ ،‬فره‌تــر وه‌‌ ده‌نگــم‬ ‫دناســنه‌م و کاره‌یــل فارســی و کوردیــێ ک‬ ‫ده رادیــان و تلیفزیــان ئیــام ئج ـرا کردمــه‬ ‫و گشــتێ‪ ،‬کــه‌م‌ تــا کوتــێ وه‌رد ده‌نــگ و‬ ‫ره‌نــگ مــن ئاشــنان‪.‬‬ ‫هــه ده هڤــدە ســااڵنە‌و هامتــە و نــام‬ ‫جه‌رخــه‌ی جــه‌م ده‌س‌ ده نامه‌یــل‬ ‫(دەنــگ ‪ ،‬رەنــگ ئیــام) و دۆمــای قەیــرێ‬ ‫ک چشــت ئــه‌ڕا دخوەنســم‪ ،‬دەس‌کردمــە‬ ‫کار نووســاننیش‪.‬‬ ‫دیپلۆمەگــەم ک گرتــم چگمــە زانکــۆ و‬ ‫لیســانس موعە‌ملــی زاڕووەیلــێ گرتــم‬ ‫ک دە بــاوەت زه‌یــن و جســم و ڕەفتــار‬

‫گیروگرفتەیلــێ دێــرن ‪ ،‬ئــی کارە دەرانــ ‌ە‬ ‫وە روویــم وازەو کــرد وە نــام پەژووهــش‬ ‫و بنەجــووری دە ال زووان و فرەتــر زووان‬ ‫داڵگــی و هەڕەکیشــەکییەیلێ ک واڵتەیلــێ‬ ‫ک زووان داڵگــی و زووان فەرمــی و‬ ‫ڕەســمییەگەیان یەکــێ نییــە‪ ،‬ئاشــکاراتره‌و‬ ‫بــی‪ ،‬جییه‌یلــێ جــوور ئیــام ک زووان‬ ‫بنەماڵەیلــە کوردییــە و مئجــا دە مەدرەســە‪،‬‬ ‫بایــەد وە زووان فارســی بخوەنیمــن‪ ،‬م دە‬ ‫بــار رەوانــی و ئامــووژکاری و زانســتییەوە‬ ‫دە بــان یــە کار کــردم ک ئــەر وە گــەرەک‬ ‫هــات‪ ،‬وه وه‌خــت خــوه‌ێ فرەتــر‪ ،‬وە بانــێ‬ ‫بــاس دکــە‌م‪.‬‬ ‫دۆمــای ئەوەیــش دە رێشــته‌ی (وتــار‬ ‫دەرمانــی)دە زانکــۆ عولــووم بێهزیســتی‬ ‫تێهــران و مئجــا دە رێشــتەی ڕەوان‌ناســی‬ ‫باڵینــی دە کرمــان‪ ،‬فەوق‌لیسانســەگە‌م‬ ‫گرتــم‪.‬‬ ‫دە ســاڵ نـە‌وەد و هەشــتیش لــە مۆعەملــی‪،‬‬ ‫بازنشســتە‌ بیــم‪ ،‬ئێســتا فرەتــر وە کار‬ ‫فەرهەنگــی و وە تایبەتــی خــاس‌وڕاس‬ ‫کــردن کار کوردییەیلــە‌م دڕەســم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬دخوازیمــن بزانیمــن ک‬ ‫ئــی دەرس خوەنینە‌یلتــه‪ ،‬وە کار کاره‬ ‫کوردییەیلــەت هاتگــە؟ یــان نــه؟‬ ‫‪ :‬ئــەڕا نەهاتگــە‪ .‬فرەیــش هانــام داگــە‪.‬‬ ‫وەوجــوورە ک م وە په‌یجــووری و‬ ‫پێشــەکاریم دە ئــی چــەن ســاڵە ک دە‌رس‬ ‫زووان و ڕەوان‌ناســی زاڕوویلــە خوەنســتمە‬ ‫و کار کردمــە‪ ،‬ئەوڕەســیمە ک وەرد هــەر‬ ‫زاڕووێ بایــەد تــا شــەش ســااڵن‪ ،‬وە زووان‬ ‫داڵگــی و چووزانــم زوان باوانــی خــوەێ‬ ‫قســە بکــرێ نــە زوان فەرمــی و ڕەســمی‬ ‫کشــوەرەگەی‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــەڕا؟ ئــەڵ بــان چــە؟ یــە‬ ‫دویشــی؟‬ ‫‪ :‬بنــووڕن‪ ،‬دە ویرتــان نەچــوو ک م‬ ‫هــەم دە بــار دانشــی و پێشــەکارییم ک‬ ‫ئامــووژکاری زاڕووەیلــە بییــە‪ ،‬هــەم دە‬ ‫بــار دەرس خوەنینــم یــە دویشــم نــە هــە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪45‬‬

‫دەی ســای خــارە چشــتێ بویشــم ئــه‌ڔا‬ ‫خــوه‌م و چــۆ چشــتێ بده‌ێگــه المــان‪،‬‬ ‫ئــەر بــاوگ و داڵــگ هــە دە رووژ وە‌دی‬ ‫هاتــن تــا شــەش ســااڵن ویــر بکەنــە یــە‬ ‫ک وەرد زاڕووە‌یلە‌گەیــان وە زووان‬ ‫خوەیــان (ک هنــەی ئیمــە کوردییــە)‪ ،‬قســە‬ ‫بکــەن‪ ،‬فــرە هــووکارە و تەوانایــان دکــەن‬ ‫تــا دە بانــان‪ ،‬رێ و ڕەوەن ئە‌وگرتــن و‬ ‫یای‌گرتــن مەفاهیــم ئامووزێشــتی‪ ،‬گــرد و‬ ‫گــردواری‪ ،‬بکەنــە دی‪ .‬م دیمــە ک فــرە دە‬ ‫کەمدە‌ســی و بێدە‌ســی زاڕووەیلــە ئــه‌ڕا‬ ‫هــووکاره‌ی خوەنیــن و نووســانن بییــن ده‬ ‫سـه‌ر کاڵس‪ ،‬هــە دە خوەنســن و نووســانن‬ ‫بگــرن‪ ،‬تــا وه ریــازی و هســاو یــای گرتــن‪،‬‬ ‫گشــتێ و گشــتێ ئەڵگــەردێ وە یــە ک‬ ‫چەنــێ ئــی زاڕووەیلــە وە چــاوداری و‬ ‫بەشــداری بنەماڵەگەیــان‪ ،‬مختێیــان دریاگــە‬ ‫ک ئامختــەی زووان زگامگــی یــا داڵگــی و‬ ‫زوان ناوماڵــەی خوەیــان بینــە‪ ،‬نــە ک هــه‬ ‫لــه زاڕوویی ـه‌و س ـه‌ر له‌یــان بشــێونیمن ک‬ ‫بایــه‌د وه زوانە‌یــل دەرەکیــێ تــر و زوان‬ ‫ره‌ســمی ده‌م و زوان ئــه‌و بکــه‌ن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬دپــووڕێ فرەتــر ئــی باســە‬ ‫شــییەو بکەیــت ئەڕامــان؟‬ ‫‪ :‬ئیوە‌یــش جــوور ئیمــە دزانــن ک دنیــای‬ ‫ئیمــە‪ ،‬دنیــای عولــووم تەجروبیــە و هــەر‬ ‫تئوریــێ ک گەپەیــل و زانیارەیــل وتنــە‪ ،‬لــە‬ ‫ســەرا‪ ،‬بنەواگــەی هــا ئــەڵ بــان بنەجــووری‬ ‫و تەحقیــق و منوونــەی ئامــاری‪ .‬وتــم ک‬ ‫منیــش دە ئــی س ـه‌رده‌مه هــەر چــێ ئەڵــە‬ ‫زاڕوو مەدرەســەیلەم هیــردەو بیمــە و‬ ‫خــاس نووڕســتمەو پیــەک و دوپیە‌کێیــان‬ ‫کردمــە‪ ،‬ئاخرســەر وە یــە ڕەســیمە؛ ئــەو‬ ‫بــڕە ک دە مــاڵ وە کــوردی وه‌ردیــان‬ ‫وتریاگــە‪ ،‬ئەوانــە لــه ال زووتــر ئەوڕەســین‬ ‫لــە هــەر چشــتێگ و چیاتــێ‪ ،‬نوواکەفتە‌تــر‬ ‫بینــە تــا زارووەیلــێ ک وەردیــان وە زوان‬ ‫دوێیــم قســە کریاگــە‪ ،‬تەحقیقەیله‌یــش‬ ‫هــە یــە وتنــه‪ ،‬بچــن بخوەننەیــان مەقاڵــە‬ ‫و نووســیاگ و کتــاو زانســتی فــرەی دە‬

‫‪46‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫بــان گرینگــر بییــن زوان گوشــانن وە زوان‬ ‫داڵگــی و ناوماڵــە‪ ،‬لــە مناڵی ـه‌و بــاو بییــە‪،‬‬ ‫رسچێگیــش بکــەن فــرە ده‌یــان دبینــن‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬ئەڕا ئی کارە چە بکەیمن؟‬ ‫‪:‬یەکــێ دە ئــی رێگەیلــە‪ ،‬شــێعر ئەڵوەســین‬ ‫و شــێعر خوەنینــە ک ئاخیــن و داخینمــە‬ ‫چــوون ئیمــە لــە ئــی باوەتــە فــرە وە زوان‬ ‫و زاراوەی خوەمــان کار نەکردیمنــە ک یــە‬ ‫خــوەێ یە‌ک‌جوورەیلــێ خســار دە بــان‬ ‫خســارە و زەرەد دە بــان زەرەد‪ ،‬هــەم ئــەڕا‬ ‫داهاتــوو زار و زوانەگەمــان‪ ،‬هەمیــش ئــەڕا‬ ‫رێ‌بســن هــەر چشــتێ ئــەڕا رووڵەیلەمــان‬ ‫ک چیــن ئایەندەســاز ئیمــەن و بایه‌دیــش‬ ‫نەدهیلــن ک چیــن ئیمــە «مــەزووک» ببــێ‪.‬‬

‫گوڵ سوو ‪ -‬ئێسه چه؟‬ ‫‪ :‬یه‌مه‌یــش هه‌مجــا هامــه جه‌رخ ـه‌ی کاری‬ ‫(ده‌نــگ و ره‌نگ ئیــام) و کوانه‌کارترین ژن‬ ‫و یه‌کــێ لــه کوانه‌کارتریــن ده‌س‌ده‌ناوه‌یــل‬ ‫ئــی مه‌رکه‌زه‌مــه‪ ،‬ئــوو هــه‌م وه کــوردی‬ ‫و هــه‌م وه فارســی دنووســنم و خوەنــم‪،‬‬ ‫ئه‌ڕایــان‪ .‬شــێعر ئه‌ڵوه‌ســم و چیــرۆک‬ ‫دنووســنم و دکله‌م ـه‌ی شــێعر شــاعره‌یل و‬ ‫داستانویســه‌یله‌ی ئیالمیــش دکــه‌م‪.‬‬ ‫گــوڵ ســـــــــوو ‪ -‬چ پێشــنێیارێ‬ ‫ئ ـه‌ڕا واڵتـــوه‌ند ه‌یـــله‌مان دیــــــــری؟‬ ‫‪ :‬پێشــنێیارم یه‌ســه ک فره‌تــر ویــر‬ ‫بکــه‌ن وه زوان و فه‌رهه‌نــگ کــوردی‪،‬‬ ‫دە رووژنامه‌وانه‌یــل و کتاونویســه‌یل‬

‫و شــاعره‌یل هه‌رجــوورێ دتوانــن‪،‬‬ ‫پێشــته‌وانی بکــه‌ن و ویــر لــه زاڕووه‌یلــه‬ ‫نه‌بــڕن و هووکاره‌یــان بکــه‌ن وه شــێعر‬ ‫کــوردی و گوورانــی زاڕووانــه‪.‬‬ ‫تــا لــه ویــرم نه‌چگــه‪ ،‬راســی‪ ،‬ده‬ ‫دماجاریــش یــه‌‌ بویشــم وه خزمه‌تتــان وه‬ ‫چه‌واشــه‌ی ئه‌ومــه‪ ،‬چاالکــی کــوردی و‬ ‫کــورده‌وار بییــن ده ئیــام‪ ،‬په‌ســا ژنانــه‌وه‬ ‫دبــێ و ژنه‌یــل و دۆته‌یــل فره‌یێــگ هاتنــه‬ ‫وه‌ر ئــه‌و کار کــوردی‪ ،‬ئه‌ومــه ده ئیــام‪،‬‬ ‫م ته‌نیــا مایینــه‌ی نــام کورده‌واره‌یــل و‬ ‫چاالکه‌یــل کار کــوردی بیــم و ژنه‌یــل‬ ‫بوختانبــار دکریــان ک دیــرن وه زه‌ره‌د کار‬ ‫کــوردی کار دکــه‌ن و زوان و فه‌رهه‌نــگ‬ ‫کوردیاتــی و کوردایه‌تــی وه‌ر ئ ـه‌و نه‌بییــن‬ ‫دب ـه‌ن و س ـه‌ر وه نه‌بییــن‪ ،‬یه‌مــه دی فــره‬ ‫خوه‌شــی دکــه‌م ک ژنه‌یلیــش هامــڕێ‬ ‫بینــه وه‌رد ئــی جمێشــت فه‌رهه‌نگییــه و‬ ‫جــم و جــوول فره‌یێــگ که‌فتگــه ده‌یــان‪.‬‬ ‫٭نــام کتاوه‌یلــ ‌ه کوردییــه‌ی ک زارا خانــم‬ ‫نووســانگ ‌ه و بــاو بینــه‪:‬‬ ‫ قیڕ قیڕ قڕواقه (شێعر زاڕووانه)‬‫باده‌وانــێ ک چــاخ بــی (داســتان‬‫زاڕووانــه)‬ ‫ کتاو فارسییه‌یله‌ی‪:‬‬‫ از تو باران‌تر کیست؟ (نرث ادبی)‬‫بــا ایــن دانش‌آمــوز چــه کار کنــم؟‬‫(روانشناســی یادگیــری)‬ ‫و چنــد کتــاب الکرتونیکــی در حــوزه‌ی‬‫روانشناســی‬ ‫٭خه‌اڵتیه‌یلێ ک له‌ی کریاگه‪:‬‬ ‫گرتــن مه‌قــام یه‌کــم ده مه‌تــه‌ڵ وتــن‬‫ئــه‌ڕا زاڕووه‌یــل ده ســاڵ ‪ 95‬هه‌تــاوی‬ ‫ گرتــن مه‌قــام یەکــم ده دوێیمیــن‬‫فســتیواڵ شــێعر زاڕووانــه‌ی منــاڵ‪ ،‬ســاڵ‬ ‫‪ 1396‬هه‌تــاوی‬ ‫ گرتــن مه‌قــام یه‌کــم ده چوارمیــن‬‫فســتیواڵ شــێعر کــوردی منــاڵ‪ ،‬ســاڵ ‪1399‬‬ ‫هه‌تــاوی‬

‫ئــەو بــڕە ک دە مــا� وە کوردی‬ ‫ڵ‬ ‫وه‌ردیــان وتریاگــە‪ ،‬ئەوانــە‬ ‫لــه ال زووتــر ئەوڕەســین لــە‬ ‫هــەر چشــتێگ و چیاتــێ‪،‬‬ ‫نوواکەفتە‌تــر بینــە تــا‬ ‫زارووەیلــێ ک وەردیــان وە‬ ‫زوان دوێیــم قســە کریاگــە‪.‬‬

‫هادى ضياء الدينى‬ ‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪47‬‬

‫گڕێ وەرد‬

‫ڵ‬ ‫«هووز م�کە‌ت»‬ ‫و ئافینەرەگەێ‬ ‫وتنــە ک کار کــوردی دە ئێــران‪،‬‬ ‫دیــرێ ژنانــەو دبــێ‪.‬‬ ‫زارا ئومیدی یەکێ لەو کەسەێلەیە‬ ‫ک داگەســە نواێ پیاگەێلە و یەکم‬ ‫رومــان وە کــوردی وە بنــزار کــوردی‬ ‫ئە�بــەت چــوون‬ ‫ئیــام نووســانگە ک ڵ‬ ‫دە عراقیــش ئیجــوورە چشــتێ‬ ‫نەدیریمــن‪ ،‬دپــووڕێ ئــەر بویشــیمن‬ ‫ک یەکــم کەســێگە ک وە کــوردی‬ ‫فەیلــی و گشــت بنزارەێلــەێ‪ ،‬رومــان‬ ‫نووســانگە‪.‬‬ ‫گـوڵ ســوو‬

‫‪48‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫وە شــانازییەوە وەرد ئــی خوەشــکامنە‬ ‫وتیمــن ک زە‌هــرا ئومیدییــه‌ و دە ســاڵ‬ ‫‪ 1362‬هەتــاوی دە شــار ئیــام وە دی‬ ‫هاتیــە‪ .‬عولــووم سیاســی و ئە‌دە‌بیــات‬ ‫فولکــور خوە‌نســتیە ئــوو یــە چــە‌ن‬ ‫ســاڵێگە ک دە بــە‌ش ڕومــان کــوردی و‬ ‫فارســی کار ئە‌دە‌بــی ئــه‌كا‪.‬‬ ‫دە ســاڵ ‪ 1389‬هەتــاوی ڕومــان فارســی‬ ‫(شــاەپری‪ /‬شــاپەری) چــاپ و بــاوەو‬ ‫کردیــە دە چاپە‌مە‌نــی قوقنــووس و‬ ‫ســاڵ ‪ 1399‬ڕومــان هــووز ماڵکــە‌ت وە‬ ‫بنــزار کــوردی ئیالمــی چــاپ و بــاوەو‬ ‫کردیــە دە چاپە‌مە‌نــی باشــوور‪.‬‬ ‫ڕومــان کوردی‌تریــش هــا‌ وە‌‬ ‫دە‌ســییە‌و ک هێــان وە‬ ‫ئاخرەگــەێ نە‌ڕە‌ســیە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪-‬چۆنــێ‬ ‫بــی ک هاتیتــە‬ ‫نــام دنیــاێ‬ ‫ئە د ە بیــا ت‬ ‫‪:‬م دە دە‬ ‫ســا اڵ نە ‌و‬ ‫نو و ســنم ‪،‬‬

‫نووســاننێ ک فێشــر غە‌ریــزی بییــە‪.‬‬ ‫هــا ویــرم تــا قرانــێ دهاتــە دە‌ســمەو‬ ‫ددامــە‌ێ کتــاو داســتانێ و هە‌نــێ‬ ‫دخوە‌نیمــە‌ێ فکــر دکــردم کــە‌ێ منیــش‬ ‫گە‌پــە‌و ببــم و کتــاوێ چــاپ و بــاوەو‬ ‫بکــە‌م‪ ،‬یــە تاســەم بــی‪ .‬هەرچــەن م دە‬ ‫بنە‌ماڵــەێ فە‌رهە‌نگیــێ گــە‌پ نە‌بیمــە‬ ‫باوجــی تــا ئــە‌ورە ک هــا ویــرم قــووە‌ێ‬ ‫خێیااڵوییــم گــڕێ نەوســاگە‪ .‬هەمیشــان‬ ‫دە جییە‌یلــێ بیمــە ک دهاتــە فکرمــە‌و‬ ‫ئــوو بێ‌هچــان تە‌ســویر دســازیم دە‬ ‫خێیــاڵ خــوەم‪ .‬دووس داشــتم داســتان‬ ‫بخونــم و بنووســنم‪ .‬یەیــش بویشــم ک‬ ‫هە‌نــێ چگمــە ئە‌نجومــە‌ن داســتان‬ ‫ئیــام کارم جدی‌تــرە‌و بــی‪.‬‬ ‫رومــان فارســی (شــاە‌پری‪ /‬شــاپەری)‬ ‫دنووســانم و بــە‌ش وە بــە‌ش دە ئــە‌ورە‬ ‫دخوە‌نیمــەێ و ئاخــرێ بــی وە ڕومانــێ‬ ‫بوومــی ئقلیمــی ک چا‌پەمە‌نــی‬ ‫قوقنــووس دە ته ـران چــاپ و باڵوە‌ێیــەو‬ ‫کــرد‪ .‬دۆمــاێ چــاپ شــاپە‌ری ویــر‬ ‫دامــە‌و زوان کــوردی‪ .‬دیــم تــا یە‌مــە‬ ‫کە‌ســێ ڕومــان کــوردی و بنــزار ئیالمــی‬ ‫خوەمــان نە‌نۊســانگە ‪ .‬ئیمــە شــاعرە‌یل و‬ ‫نۊســە‌رە‌یل ناســیاگێ دە ئە‌دبیــات ئیــام‬ ‫دیریمــن باوجــی دیــم ک جــی ڕومــان‬ ‫کــوردی ئیالمــی خالــی ماگــە‪.‬‬ ‫منیــش وە وەر خوەمــەو هەســت کردم ک‬ ‫دتوانــم دە ئــازداری زوان و فە‌رهە‌نــگ‬ ‫خوە‌مانیــان ئــەڕا نووســانن ڕومــان‬ ‫ئســتفادە بکــە‌م و وەێجــوورە بــی ک‬ ‫دە‌س وەکار نووســانن (هــووز ماڵکــە‌ت)‬ ‫بیــم‪.‬‬ ‫گوڵ سوو‪ -‬ئەڕا چیرۆک‬ ‫‪:‬م فێشــر ڕومــان نووســنم‪ .‬هــە لــە‬ ‫بووچگیــە‌و رومــان دنووســانم‪ .‬ئنشــام‬ ‫خــاس بــی و ئــەڕا یــە هــە دە ئە‌وە‌ڵــە‬

‫ڕومــان هە‌ڵوژانــم‪ .‬ئە‌لبــە‌ت شــێوە‌ێ‬ ‫ژێــان ئای ـە‌م دە شــکڵ‌گیری زەیــن و ویــر‬ ‫و بــاوڕێ نەخــش فرەیێــگ دیــرێ‪ .‬م دە‬ ‫ڕومانە‌یلــە‌م ک دنووســنم دە تە‌ســاویر‬ ‫عە‌ینــی و تە‌جروبە‌یــل ژیامنــان دە‬ ‫فە‌رهە‌نــگ کــوردی دبەمــە کار‪ .‬چ‬ ‫وە کــوردی بنووســنم یــان وە فارســی‬ ‫ئــی کارە دکــە‌م و فێشــر کارە‌ێلــێ ک‬ ‫نووســنم بە‌شــێ لــە ڕە‌ســم و رێچەێــل و‬ ‫هە‌نجارە‌ێلــەێ جیــاواز ئیالمــی خوەمــان‬ ‫هــا دەێیــان‪ .‬ئە‌ڵبـە‌ت ئــی فــرم نووســاننە‬ ‫بائــس نەدبــێ دە رســاڵە‌ت رومــان‬ ‫خــوەم دوورە‌و بخــەم‪ .‬هە‌نــێ رومــان‬ ‫دخوە‌نــم بە‌شــێ لــە ژیــان مــە‌ردم‬ ‫دبینــم و هەســت دکـە‌م‪ .‬خــاس نووڕســن‬ ‫و هیــردە‌و بییــن لــە ئــی ژیانە‌یلــە بائــس‬ ‫دبــێ زات ژیــن بناســیمن‪ .‬تە‌رکیــب‬ ‫داســتان و فە‌رهە‌نــگ کــوردی بائــس‬ ‫شــکڵ گرتــن ڕومانە‌یــل بوومــی ئقلیمــی‬ ‫دبــێ ک هەرچــەن بــاس جییەێــل جیاوازێ‬ ‫دکـە‌ن ئــەڕا خوەیــان باوجــی دبینیمــن ک‬ ‫چۆچشــتێ جەهانــی هســاوەو دبــن و‬ ‫ئــەڕا یەســە ک دە گشــت دنیــا دخوە‌نــرن‬ ‫و وە‌ دڵ گشــت هــووز و میللــەت و‬ ‫کەســایەتیێ دنیشــن‪ ،‬جــوور رومــان و‬ ‫کورتەداســتانەێلەێ ئامریــکاێ خواریــن‬ ‫و دوفێشــر گابریــل گارســل مارکــز و‬ ‫بورخــس و ئوانــەێ تــر‪ .‬دە‌لیلــێ لــە یــە‬ ‫بێهــر ئــەڕا خوە‌نســن رومــان نە‌دیــرم‪.‬‬ ‫چــوون هــە‌م دە‌روە‌چــێ لــە فە‌رنگــێ‬ ‫نــووی وە‌ رۆی ئایــم دچەکنــێ و هەمیــش‬ ‫دە نووڕســتنەێلەت خــاس هیــردە‌و‬ ‫دبیــت ئەڵــە فە‌رهە‌نگــێ ک هــاە‌ێ لــە‬ ‫نزیکــە‌و نە‌دیتــەێ و هە‌مجــا دە خێیــاڵ‬ ‫خوەتــەو دچیتــە جییە‌یــڵ خیااڵویــێ‬ ‫و هــام‌ڕێ کەســایە‌تییە‌یلێگەو دبیــت‬ ‫ک هە‌ســت کە‌یــت هــە لــە جارانــەو‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪49‬‬

‫چــان دناسیتەســەیان هەرچــەن هەرگــز‬ ‫نەدیتەســەیان‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــەڕا وە داســتان کــوردی و‬ ‫رووداوەێــل کــوردی؟‬ ‫‪ :‬داســتان کــوردی نام‌نیشــانە‌یل خــوە‌ێ‬ ‫دیــرێ‪ .‬نیشــانە‌یل واڵتــی و ئقلیمــی و‬ ‫فە‌رهە‌نگــی و رەســم و رێچەێــل جیــاواز‬ ‫کــوردی‪ .‬ئــە‌ر خــاس بنووڕیمــن دە‬ ‫فە‌رهە‌نــگ کــوردی ئەوە‌یــش کــوردی‬ ‫ئیالمــی ئیدە‌یــل فــرە خاســێ هـە‌س ئــەڕا‬ ‫نووســانن داســتان و رومــان‪.‬‬ ‫لــە خــوە‌م دپرســیم م ک نویســە‌ر‬ ‫کوردزوانێگــم ئــەڕا بایــەد هــە وە فارســی‬ ‫بنووســنم و زوان و فە‌رهە‌نــگ کــوردی‬ ‫بنەمــە ال‪ .‬زوانــێ ک زه‌ێــن و ویــر و رایــم‬ ‫هــە لــە زاڕووییــەو وە‌ردێ شــکڵ گرتگــە‬ ‫و خە‌ێلــێ راحــە‌ت دتوانــم وەێ زوانــە‬ ‫خــوەم و خێیاڵەێلــەم‪ ،‬دە قاڵــب رومــان‬ ‫بنووســنم‪ .‬دویشــن زوان دە‌روە‌چێگــە‬ ‫ئــەڕا ئاڵێشــت کــردن فە‌رهە‌نگە‌ێلــە‪ .‬لــە‬ ‫چــاو منــەو وە زوان کــوردی نووســانن‪،‬‬ ‫بائــس دبــێ ک فە‌رهە‌نــگ کــوردی‬ ‫پایارتــر مبینــێ‪ .‬ئیمــە وە نووســانن رومــان‬ ‫کــوردی دو کار دکە‌یــم‪ .‬یە‌کــێ پایــاری‬ ‫فە‌رهە‌نــگ کــوردی و یە‌کــێ شــکڵ و‬ ‫شــێوە دایــن وە ئە‌دبیــات ناوچەگــەێ‬ ‫خوە‌مــان‪ .‬ک ئەیانــە هــە‌ردوگ دە ئاخــر‬ ‫گشــتێ هــە دو ســە‌ر یــە‌ک قســەن‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬هە ئەڕا کورد دنووسنی؟‬ ‫‪:‬نــە‪ ،‬منیــش جــوور گشــت نویســەرەێلەێ‬ ‫خوەمــان‪ ،‬زوان رومانە‌گــه‌م کــوردی‬ ‫خوارینــە‪ .‬ڕومــان دتوانــێ وە زوان‬ ‫تایبەتــی و ناوچەئیــێ بنــوورسێ و دە‬ ‫شــارێ تایبەتــی ئــوو وە فە‌رهە‌نــگ‬ ‫ئــە‌و خاکــە جە‌ریــان داشــتووبێ باوجــی‬ ‫دە هــە‌ر جــی دنیــا بخوە‌نــرێ هــەم‬ ‫دبــێ وگشــتێ ئەوڕەســن لــەێ‪ ،‬چــوون‬ ‫دە ئەدەبیــات زوان ئەســڵ کاری نییــە‪،‬‬ ‫هــەر چــەن موهمــە‪ ،‬دە ئەدەبیــات‪،‬‬ ‫ئەدەبیــات خــوەێ موهمــرە چشــتەێلێ‬

‫‪50‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ئیمــە وە نووســانن رومــان‬ ‫کــوردی دو کار دکە‌یــم‪ .‬یە‌کــێ‬ ‫پایــاری فە‌رهە‌نــگ کــوردی و‬ ‫یە‌کــێ شــک� و شــێوە دایــن وە‬ ‫ڵ‬ ‫ئە‌دبیــات ناوچەگــەێ خوە‌مــان‪.‬‬ ‫ک ئەیانــە هــە‌ردوگ دە ئاخــر‬ ‫گشــتێ هــە دو ســە‌ر یــە‌ک‬ ‫قســەن‪.‬‬

‫هادى ضياء الدينى‬

‫جــوور فــورم و کانســپت و ‪ ....‬نــە هــە‬ ‫زوان تەکمیل‌کــەر یەکرتەکییــن‪ ،‬زوانیــش‬ ‫یەکێگــە لــەو پارامرتەێلــە ک وە شــکڵ‬ ‫دایــن وە خێیــاڵ و ئەدەبیــات خزمــەت‬ ‫دکــەێ‪ ،‬گشــتێ خــۆ نییــە‪ .‬ڕومانــەێ‬ ‫(هــووز ماڵکـە‌ت)ەێ خوەمیــش‪ ،‬هــە باس‬ ‫کــورد فاڵنــە جــی نەدک ـە‌ێ‪ .‬تە‌نیــا ســۊکێ‬ ‫دە فە‌رهە‌نــگ ئیــام دخە‌ێگــە‌ دە‌ر‬ ‫ک دتوانــێ ئــەڕا گشــت دنیاییــش ئــوو‬ ‫گشــت وەردەنگەێلەیــش دڵبقــرچ ببــێ‪،‬‬ ‫هــەر یــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬کام مووتیڤەێلــە گریتەســە‬ ‫خزمــەت؟ دە رومانــەێ هــووز ماڵکــەت‬ ‫م ده ڕومانــەێ (هــووز ماڵکــە‌ت)‬‫بە‌شــێ لــە موتیفە‌یــل جــادووی و‬ ‫خورافــی هاوردەســە نــام فــەزای کارەگــە‪.‬‬ ‫ئــی رومانــە بــاس مــە‌ردم (چگاپــە‌ل‪/‬‬ ‫چیاپــەل) دکــەێ ک جیێگــە خیاڵــی‬ ‫دک ـە‌‪ .‬شــێوە‌ێ ڕوایــەت فێشــر وە شــکڵ‬ ‫تاکەکەســییە (تە‌ک‌گووییــە) و دە زووان‬ ‫یەکــم کاراکرتەگــەێ رومانەگــە‪ .‬هــووز‬ ‫ماڵکــە‌ت نەبــاس مە‌ردمەێــل زووبــاوڕێ‬ ‫دکــە‌ێ ک دکە‌فنــە‌ شــوون کوێخــاێ‬ ‫درووزن چاچووڵە‌بــازێ و ئاخڕیــش چ ـە‌م‬ ‫و گووشــێیان وازەو نەدبــێ‪ .‬ئیــوە دە زوان‬ ‫زاڕوو باباقوورە‌تــێ نە‌قــڵ ئــی نە‌زانــی‬ ‫و ئە‌ســیر بییــن واڵت دە قــەپ و قە‌پــاڵ‬ ‫خورافــە نــە‌ون و دبینــن خورافــە چــە‬ ‫وە ســە‌ر دانیشــتگەێل واڵت چگاپــە‌ل‬ ‫دیــارێ‌وە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــە مەتــەڵ و ئەفســانەێل‬ ‫کــوردی چــە؟ چەنــێ هــن ئەڵگرتیتــە؟‬ ‫‪:‬مەتە‌ڵە‌ێــل کــوردی ئــازداری فرە‌یێــگ‬ ‫دیرێــن ئــەڕا ی ـە‌ ک بەشــێ لــە شــێعر یــا‬ ‫رومانە‌ێــل کــوردی بــن هەرچــەن م دە‬ ‫رومانــەێ هــووز ماڵکــە‌ت وە گــەرەک‬ ‫نەدیمــە ک دە مە‌تە‌ڵەێلــە چشــتێ‬ ‫وەربگــرم‪ .‬نووســانن وە زوان کــوردی‬ ‫حاڵــێ‌ تــر دیــرێ ئــەڕا خــوەێ‪ .‬چــوار‬ ‫دە‌ورت خوە‌مانییــن و ئاشــنا‪ .‬هــاوردن‬

‫ڕە‌ســم و رێچەێــل و شــێوە‌ێ نووڕســن وە‬ ‫ژیــان مــەردم ئـە‌و خاکـە‌ ک دە‌ێ ژیایمنــه‬ ‫و تە‌سویرســازیە‌یل واڵتــی و خوەمانــی‬ ‫دە نیشــانە‌یلەێ دڵبخــواز م بییــە دە‬ ‫رومــان هــووز ماڵکە‌تــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئایــا دپــووڕێ بویشــیمن ک‬ ‫ئیمــە دە زوان کــوردی‪ ،‬بیمنەســە خــاون‬ ‫ژنانەنویســیێ کــوردی؟‬ ‫‪:‬دە بــارە‌ێ یــە ک ئە‌دە‌بیــات ژنانــە‌ێ‬ ‫هـە‌س یــان نــە ئـە‌وە‌ڵ بایەتــە بزانیمن ک‬ ‫ئە‌دە‌بیــات ژنانــە چـە‌س؟ جــوور تایبەتیــێ‬ ‫دە نووســانن فــرم نــووێ و وە نــام‬ ‫ئە‌دبیــات ژنانــە دوروس دکــە‌ێ؟ شــێعر‬ ‫و رومانە‌ێلــێ ک شــاعر و نویســە‌رێیان‬ ‫ژنــە نامێیــان ئە‌دبیــات ژنان ـە‌س؟ یــا ه ـ ‌ە‬ ‫ی ـە‌ ک ئیــدەێ شــێعر یــان رومانــێ ژنانــە‬ ‫بــی نامــێ دنیمــن ئە‌دەبیــات ژنانــە؟‬ ‫دیمــە کارە‌یلــێ ک ژیــان ژنە‌یــل نیشــان‬ ‫ددەن باوجــی م لــە چــەم خوەمــەو‬ ‫دویشــم ک دەســە و بەســە کــردن‬ ‫ئەوانــە وە ئە‌دە‌بیــات ژنانــە و پیاگانــە‪،‬‬ ‫خــاس نییــە‪ .‬یانــێ گشــتێ بە‌شــێ لــە‬ ‫ئیدە‌یلێــگ ئە‌دە‌بییــن‪ .‬دیمــە کتاوە‌یلــێ‬ ‫ک تــا نە‌نووڕیتــە نام‌نیشــان بــان‬ ‫جڵدە‌گەیــان ئە‌ونیە‌ڕە‌ســیتەو ک ژنــێ‬ ‫نووسانگە‌ســە‌ێیان یــا پیاگــێ‪.‬‬ ‫ده جــاران‪ ،‬یانــێ دە دەورەی مه‌رشووتــه‬ ‫ک ئــازادی فرەتــرێ کەفــت و هه‌نــێ‬ ‫ئە‌دبیــات نــووی هاتــە ئێــران‪ ،‬بــە‌ش‬ ‫ژنە‌یلیــش جــوور چێشــتە‌یل‌ێ تــر لــە‬ ‫پیاگە‌یلــە کە‌مــر بــی‪ .‬ئ ـە‌و دیــد ســونە‌تی‬ ‫و مە‌زهە‌بیــە ک دە ئێــران بــی‪ ،‬بائــس‬ ‫بــی ک ژنە‌یلــە دە دە‌رس و یای‌گیــری‬ ‫خوە‌نســن و نووســانن‪ ،‬هەمجــا دامبینــن‪.‬‬ ‫ژنە‌ێــل دە‌ســێیان دە جیــو خوە‌یــان‬ ‫نە‌بییــە و هە‌یــە بائــس بییــە ک زوان‬ ‫و نووڕســن پیاگانــە دە ئە‌دە‌بیــات‬ ‫دیاری‌تــرە مبینــێ جــوور هەمیشــە‪ .‬فێشــر‬ ‫ئــێ نباســەێلە بن‌دوروســێیان یەســە ک‬ ‫پارامرتەێــل فە‌رهە‌نــگ جیاوازێــک دە‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪51‬‬

‫م�کــە‌ت)ەێ‬ ‫ڕومانــەێ (هــووز ڵ‬ ‫خوەمیــش‪ ،‬هــە بــاس کــورد‬ ‫ف�نــە جــی نەدکــە‌ێ‪ .‬تە‌نیــا‬ ‫ڵ‬ ‫سۊکــێ دە فە‌رهە‌نــگ ئیــام‬ ‫دخە‌ێگــ ‌ە دە‌ر ک دتوانــێ ئــەڕا‬ ‫گشــت دنیاییــش ئــوو گشــت‬ ‫د�بقــرچ ببــێ‪،‬‬ ‫وەردەنگەێلەیــش ڵ‬ ‫هــەر یــە‪.‬‬

‫ئێــران وە گشــتی هەســە و بییــە‪ ،‬بائــس‬ ‫دبــێ ک ژنە‌یــل ئــازێ ئــەڕا خە‌ڵــق‬ ‫بە‌رهــە‌م ئە‌دە‌بــی نەداشــتووبن‪.‬‬ ‫باوجــی وە بــان ئــی هەمگــەوە‪،‬‬ ‫ئیمــە دیمنــە ک هــە لــە جارانــەو دە‬ ‫فە‌رهە‌نگە‌ێــل هە‌ڵــە و ســە‌خت‌گریش‬ ‫ژنە‌یلــێ بینــە ک وە تەوانــاێ خوەیــان‬ ‫هــان دانــەو بەختەوەرانــە کتــاو و‬ ‫بە‌رهەمە‌یــل ئــازدارێ هیشــتنە وە‌ جــی‬ ‫ئەڕامــان و ئیمــە دە ئێ ـران گوڤارەێلــێ و‬ ‫رووژنامەێلــێ داشــتیمە جــوور (ســوور‬ ‫ئرسافیــل) ک چگنەســە گــژ فە‌رهە‌نــگ‬ ‫جاهڵــی (پیــاگ‌ وە زووری) و جە‌گینــە‬ ‫وەردێ و ئــی قســە دۆماجــار بییــە وە‬ ‫جەریــان و الفــاوێ نووخوازانــە وە نــام‬ ‫تە‌جە‌ددخــوازی ک خــوەێ بائــس بــی‬ ‫پــای ژنە‌یــل وە هونــە‌ر و ئە‌دە‌بیــات‬ ‫نــووی دە ئێ ـران وازەو ببــێ‪ ،‬وە داخــەوە‬ ‫کــوردی لــەێ باوەتــە ماگەســە جــی لــە‬ ‫ئەدەبیــات نووخوازانــەێ ئــەو ســەردەمە‬ ‫دە ئێــران‪.‬‬ ‫ده بــاره‌ێ ئە‌دبیــات کــوردی باســێ ک‬ ‫هــا نوواتــر ئە‌دەبیــات کــوردی خــوەێ‬ ‫و شــکڵ گرتــن ئە‌دەبیــات کــوردی دە‬ ‫ناوچەگــەێ خواریــن کوردســتاناتە‪ .‬هە‌نــێ‬

‫‪52‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ک خــاس شــکڵ و شــێوەێ دیاری‌تــرێ وە‬ ‫خــوەێ گــرت مئجــا دتوانیمــن دە‌ســان‬ ‫ئــەڕا بــاس کــردن دە بــارە‌ێ ئە‌دبیــات‬ ‫ژنانــە‌ێ کــوردی وازتــرەو بزانیمــن و‬ ‫فرەتــر ش ـی‌کاری دە‌ ملــێ بداشــتووبیمن‪،‬‬ ‫م دویشــم ک هێــان جگــێ زووە‪ ،‬ک‬ ‫بــاس ژنانە‌نویســی دە ئەدەبیــات کــوردی‬ ‫خواریــن بکەیمــن‪ ،‬هەرچــەن ژنەێــل‬ ‫نویســەر وە بنزارەێــل جووراجــووور ئــی‬ ‫ئەدەبیــات یەمــە دی بــەش چشــتێگن‬ ‫ئــەڕا خوەیــان‪ ،‬هەڵەپەڵــە نەکەێمــن‬ ‫خاســرەکە‪ ،‬هێــان‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئایه‌نــدەێ ئەدەبیــات و‬ ‫داســتان کــوردی‪ ،‬وەر ئــەو کــوو دچــوو؟‬ ‫وەچــەم ئیــوە‬ ‫‪:‬ئە‌دە‌بیــات کــوردی یــە خە‌ێلێگــە‬ ‫کە‌فتگەســە‌ ڕێ‪ .‬ئیمــە نویســە‌رە‌ێل‬ ‫و شــاعرە‌ێل خــاس و ناســیاگێ دە‬ ‫ئە‌دبیــات کــوردی دیریــم ک دە دنیــا‬ ‫نــام ئە‌وخســتنە باوجــی دە بــارە‌ێ‬ ‫کــوردی خواریــن چــان قەێــرێ دێرتــر‬ ‫ئــی جمــە و جوولــە دەس وەێ کردیمنــە‪.‬‬ ‫ئە‌دبیــات داســتانی کــوردی تــازە چــۆزە‬ ‫و نچیــڕە داگــە‪ .‬تــا وەورە ک دزانــم‬ ‫منامەێــل قەڵــە‌م وە‌دە‌س ئیالمــی دێــرن‬

‫دچــن ورئــە‌و داســتان کــوردی و کــە‌م‬ ‫کــە‌م فــرم ئە‌دەبیــات کــوردی دە ئیــام‪،‬‬ ‫پەســا شــکڵ وە خــوە‌ێ دگــرێ و جگــە‬ ‫جگــە بە‌رهە‌مەێــل ئــازدارێ دتوانیمــن‬ ‫داشــتووبیمن‪.‬‬ ‫شــێعر کــوردی مئــڕوو دە ئە‌دبیــات دنیــا‬ ‫جــی دیارییــێ دیــرێ هەرچــەن بــڕی‬ ‫لــە شــاعریە‌ێل کــورد دویشــن شــێعر‬ ‫کــوردی دە ئێــران و دە نــام فارســە‌ێلە‬ ‫و بغەێــران کــورد‪ ،‬نەتوانســتگە وە جیــێ‬ ‫دیاریــێ ک هــا بــارت خــوە‌ێ بڕەســێ‪.‬‬ ‫گشــتێ دزانیمــن ک بــڕێ چێشــتە‌ێل‬ ‫نــوواێ تە‌رجمــە‌ێ بە‌رهە‌مە‌یــل کــوردی‬ ‫گرتگــە باوجــی بایەتــە بچیمنــە ژێــرێ ک‬ ‫ک ـە‌م‌کاری بــڕێ لــە کەس ـە‌یلێ ک کــوردی‬ ‫دزانــن هــە‌م بائــس بییــە ئە‌دە‌بیــات‬ ‫کــوردی وەو جییــە ک بایەتــە‪ ،‬نە‌ڕە‌ســێ‪.‬‬ ‫وە بــان ئــی هەمگــەێ کــەم و کوڵییەێلــە‬ ‫ک دە داســتان و رومــان دیریمــن‪ ،‬بایەتــە‬ ‫بویشــیمن ک شــێعر کــوردی دە دوپیـە‌ک‬ ‫کــردن وە‌رد رومــان و داســتان کــوردی فرە‬ ‫هــا نوواتــر‪ .‬و ویــر و تەوەجۆهەێــل فــرە‬ ‫دە فارس‌زووانە‌یلیــش جــوور وەردەنــگ‬ ‫خــوەێ کیشــاگە‌ وەر ئــەو خــوە‌ێ و‬ ‫زووتــر لــە داســتان کــوردی دە گوڤارەێــل‬ ‫و رووژنامەێــل ئێرانــی جــی خــوە‌ێ وازەو‬ ‫کردگــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــەڕا ئــی هەمگــە‪ ،‬شــێعر‬ ‫کــوردی‪ ،‬شــوون و نــوون کردگەســە دی؟‬ ‫‪:‬لــە منــەو‪ ،‬دە ئێــران شــێعر وە گشــتی‪،‬‬ ‫الیینگــر و الدارە‌ێــل فرە‌یێــگ دیــرێ‬ ‫ئــەڕا یــە‌ ک ئاســانرت دویــرێ‪ .‬هە‌نــێ‬ ‫شــێعر دخوە‌نیمــن چــان یە‌کــێ قســە‬ ‫ئەڕامــان دکــە‌ێ یــان قســەیێگ ئــەڕا‬ ‫یە‌کــێ دکە‌یمــن‪ .‬شــێعر بە‌شــێ لــە‬ ‫تکنیکە‌ێــل ئوڵگووئیــە ک وه‌شــه‌یل و‬ ‫شــکڵ ئێحســاس دەرارن‪.‬‬ ‫شــێعر و داســتان نیشــان دەێ ک ئیمــە‬ ‫زینگیمــن‪ .‬ئیمــە دە زوان و زە‌مــان و‬ ‫فە‌رهە‌نــگ و خــاک جیــاوازێ زینگیمــن‪.‬‬

‫شــێعریە‌ێل و داســتانە‌یل فرە‌یێــگ دە‬ ‫دنیــا هــە‌س باوجــی هــە‌ر کامێیــان د ‌ە‬ ‫ئــێ شــێعر و داســتانە‌ێلە جــوور ه ـزاران‬ ‫هــزار مــە‌ردم دنیــا شە‌خســییە‌تە‌ێل‬ ‫و نیشــانە‌ێلێ دیــرن کــە لــە یــە‌ ک‬ ‫جیــاوازە‌و دبــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئەدەبیــات داســتانی‬ ‫زاڕووانــە دە ئیــام‪ ،‬چۆنــە دەچــەم ئیــوە‬ ‫‪:‬ئە‌دەبیــات منااڵنــە ئیمــە دە الوەالو ‌ە‬ ‫دەس وەێ‌ کریاگــە‪ .‬دە فە‌رهە‌نــگ‬ ‫کــوردی هــە‌م جــوور فە‌رهە‌نگە‌یلــێ تــر‬ ‫داڵگە‌یلــێ هە‌ســن ک وە زوان خوە‌یان ـە‌و‬ ‫بە‌ێــت دخوە‌نــن ئــەڕا کورپە‌ێلەیــان‪.‬‬ ‫بــڕێ لــە ئــی بە‌ێتە‌یلــە فــرە گــەور و‬ ‫قە‌دیمییــن‪ .‬بــڕێ لەیانیــش وە شــێوەێل‬ ‫نووی‌تــرێ ئە‌لگردیانەســەو‪ .‬ئەوە‌ڵیــن‬ ‫بە‌رهــە‌م ئە‌دەبیێــگ کــە زاڕوو ئیمــە‬ ‫ژنە‌وێگــەێ هــە ئــێ الوە‌الوە‌ســە کــە وە‬ ‫فــرم شــێعرە‪ .‬داســتان و چیســتان و ‪ ...‬دە‬ ‫فــرم ئە‌دبیــات منااڵنــە نیشــان زاڕووە‌یــل‬ ‫ددەن ک ئەوانەێــش جوورێگــن لــە شــێعر‬ ‫و نــەزم‪.‬‬ ‫ئەڵەمــە کار ئە‌دەبــی منااڵنــە هیــردەو‬ ‫بییــن و دقــە‌ت فرە‌تــرێ دخــوازێ‪.‬‬ ‫بایەتــە ئووقــە‌رە کارت دوروس ببــێ کــە‬ ‫تە‌خەیــوڵ و خێیــااڵوی بییــن و رسنجــە‬ ‫دایــن و بنەجــوووری یــا کونجــکاوی کردن‬ ‫زاڕووە‌یلــە بتوانــێ پــە‌روە‌رش بــدەێ‪.‬‬ ‫ئە‌دەبیــات کــوردی منااڵنــە دە ئیــام هــە‬ ‫وە‌ێ فرمــەوە ک وتــم کار بییــە‪ .‬فێشــر‬ ‫وە شــێوە‌ێ شــێعر منااڵنــە ک ئە‌ڵبــە‌ت‬ ‫شــێعر منااڵنــە خــوە‌ێ شــکڵ داســتانیش‬ ‫دیــرێ‪ .‬کتاوەێــل منااڵنــە خاســێ چــاپ‬ ‫و بــاوە بییــە و چاپە‌مە‌نیە‌ێــل فــرە‬ ‫خاســێ دە‌س‌دەنــام ئە‌دەبیــات کــوردی‬ ‫و ئە‌دە‌بیــات منااڵنــە بینــە باوجــی دە‬ ‫الێ منــەو دە ئیــام نویســە‌رە‌ێل یــا‬ ‫شــاعرە‌یلێ ک کار منااڵنــە بک ـە‌ن تــاک و‬ ‫تیکــن و جــی فرەتــرێ دیریمــن ئــەڕا کار‬ ‫منااڵنــە‌ێ کــوردی دە ئیــام و دەگشــت‬

‫ناوچــەێ خواریــن کــوردەواری‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬جەژنــوارەێ ئەدەبیــات‬ ‫داســتانی رازان دە ئیــام ئەونریــا‪ ،‬ئیــوە‬ ‫چــە دویشــن دە بــارەێ؟‬ ‫‪:‬جە‌ژنــوارە‌ێ ڕازان یە‌کــێ لــە کارەێــل‬ ‫خاســێ بی ک وە هێمە‌ت کار وە دەسەێل‬ ‫فە‌رهە‌نگــی پارێــزگای ئیــام کە‌فتــە‌‬

‫ڕێ‪ .‬وە نــە‌زە‌رم جە‌ژنوارە‌ێلــە دە هــە‌ر‬ ‫بە‌شــێ بــن برە‌ندســازی دکــەن‪ .‬دە‌ ب ـە‌ش‬ ‫ئە‌دبیاتیــش یەکــم چشــتی کــە دبینیمــن‬ ‫یە‌ســە‌ ک دبێگــە دە‌س‌مە‌یە‌تــێ ئــەڕا‬ ‫شــکڵ و شــێوە گرتــن ئە‌دەبیــات جیــاواز‬ ‫مە‌نتە‌قــە‌ێ خوە‌مــان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪53‬‬

‫شناســنامه‌ی نەتەوەیی‬ ‫خوەمــان لەدەس دایمنه‌‬ ‫گوڵ سوو‬

‫هەرچــەن کــوردە یــل فه‌یلــی کەفتنــە وەر ئــەو ســتەم و‬ ‫جەورەیلــە لەبــان دەس رژیــم وەریــن ک بویــە زەخمەیــل‬ ‫قویلیــگ لــە دەرویــن و گیانەیــل‪ ،‬و گوماکــردن خــاک و‬ ‫ڵ‬ ‫دارایــی و پایــەی کۆمە�یەتــی و بازرگانیــان ک داشــتنەی‪،‬‬ ‫ڵ‬ ‫بە�کــم ئــەوە ریگــری نــەوی ک بــوودە هاندانیــگ ئــەرا‬ ‫فــرە لــە کــوڕ و دوێەتەیلیــان تــا ریەیــل خوەیــان لەبــان‬ ‫ســەختیەگانیش بووەنــە ســەر‪ ،‬تــا لەلیــان سیاســی و زانــا و‬ ‫پزشــک و چاالکــوان مەدەنــی دەرچــگ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫و لەنــاو ژنەیــل کــورد فەیلــی‪ ،‬خانــم‬ ‫ســەبیحە ئەڵامســە ک خوازێــد لــەی‬ ‫چەوپیکەفتنــە رووشــنایی بخەێــدە بــان‬ ‫الیەلیــگ لــە مێــژوو خەبــات چیــن‬ ‫کــورد فەیلــی وەشــیوەیگ گشــتی‪ ،‬و‬ ‫ئــەو رەنجەیلــە ک کۆمەڵــەی کــوردە‬ ‫فەیلیــەگان دەێــدەی‪ ،‬ک خــوەی لــە ســوید‬ ‫سەرپەرشــتیاریی کەێــد‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬لــە ســەره‌تا خوازیمــن‬ ‫ســەبیحە ئەڵــاس زیاتــر بناســیمن‪..‬‬ ‫ئایــا توێنیــن وەشــیوەیگ فراوانــر کار‬ ‫و چاالکیەیــل کۆمەڵــەی ژن فەیلــی ک‬ ‫خــوەدان سەرپەرشــتیاریی کەیــن نشــامنان‬ ‫بیەیــن؟‬ ‫ مــن ســەبیحە ئەڵامســم‪ ،‬کــورد فەیلیــم‬‫لــە ســاڵ ‪ 1988‬لــە ســوید نیشــته‌جا‬ ‫بویمــە‪ ،‬و خــوازم نشــان بیــەم ک هــووکار‬ ‫هاتنــان ئ ـه‌ڕا ئێــره‌ ‪ ،‬لــەوەر ئــەو ســتەم‬ ‫نەتەوەیــی سیاســیە بــوی ک ئیمــەی فەیلی‬ ‫لــە ع ـراق کەفتیمنــە وەری‪ ،‬وەتایبــەت لــە‬ ‫ســەردەم دیکتاتــۆر ســەدام حســێن و رژیم‬ ‫شــوونبڕیاگ بەعــس‪.‬‬ ‫مــن چاالکوانیکــم لــە بــاوه‌ت مــاف‬ ‫ئنســان و هەمیــش لــە باوەتــە گرنگــەگان‬ ‫ژن‪ ،‬و هەمیــش رکــدارم لــە باڵوکــردن و‬ ‫هووشــیارکردن مــەردم وە بــاوەت ئیمــەی‬ ‫کــورد فەیلــی لــە هــەر شــوونیگ‪ ،‬لــە‬ ‫بۆنەیلیــگ ناودەوڵەتــی لــە كونگرەیــل‬ ‫ژنانــە بەشــداری کردمـه‌ ک بــاس لــە باوەتە‬

‫هادى ضياء الدينى‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪55‬‬

‫“‬

‫وەداخەو ‪ ،‬هیچ دەوریگ‬ ‫ئەرا کوردە فەیلیەگان لە‬ ‫کۆمە�گای سویدی نییە‪،‬‬ ‫ڵ‬ ‫ئەوەیش چوودەو ئەرا کەم‬ ‫بەشداربوین لە باوەتەیل‬ ‫کۆمە�گای سویدی‪ ،‬وفرە‬ ‫ڵ‬ ‫کۆمە�ەگە تەقەالی‬ ‫جار‬ ‫ڵ‬ ‫ئا�شتکردن ئەوە دا‪ ،‬وەلی‬ ‫ڵ‬ ‫وەداخەو ک وەشیوەیگ‬ ‫ئاشکرا سەرنەکەفتیمن‪.‬‬

‫هادى ضياء الدينى‬ ‫گرنگــەگان ژن لــە ســوید و جهــان کــەن‪.‬‬ ‫کۆمەڵــەی ژن کــورد فەیلــی لــە ســاڵ ‪2003‬‬ ‫دامەزرانیمــن‪ ،‬و ئیســە وەرپرســایەتیی‬ ‫کــەم‪ ،‬و چاالکیەیلیــگ ئــه‌ڕا هووشــیاری‬ ‫دیموکراتــی و رووشــنهویری داشــتیمن‪،‬‬ ‫و پەیوەندیەیــل خاســیگ وەگــەرد‬ ‫رێکخراوەیــل کۆمەڵــگای مەدەنــی لــە‬ ‫ســوید و دەیشــتی دروس کردیمــن‪.‬‬ ‫ئیســە مــن داڵــگ چــوار مناڵــم و ‪13‬‬ ‫کــوڕەرزا دیــرم‪ ،‬بەشــیگ لەلیــان رەســینە‬

‫‪56‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫قۆناغەیلیــگ پێشــکەفتگ لــە زانکــۆ ئــەرا‬ ‫خوەنســن ماســتەر و دکتــۆرا‪ ،‬و گرنگــی‬ ‫لــە بــاوەت نەتەوەییــه‌كان وپێكهاتــه‌ی‬ ‫فەیلییــه‌كان لــەالی مێــژوو و کەلتــوور‬ ‫گوزەیشــتە و ئیســە دیــرن‪.‬‬ ‫كومەڵــەی ژن کــورد فەیلــی هالــە شــار‬ ‫یتبــوری ‪ ،‬و لــە ئامانجەگانی هووشــیارکردن‬ ‫ژنەیــل وگواســتنەوەی مێــژوو و زانیاریەیل‬ ‫لــە کەلتورەگــەی ئــەرا نەوەیــل هاتــگ‬ ‫وەتایبــەت کوردەیــل فەیلــی لــە دەیشــت‬

‫ع ـراق‪.‬‬ ‫لــە گرنگرتیــن ئــەو ئامانجەیــل کۆمەڵەگــە‬ ‫خــوەی کار ئــەرا ئاســانکردن تیکاڵبویــن‬ ‫وەگــەرد کۆمەڵــگای ســویدی‪ ،‬و هەمیــش‬ ‫ئەنجامــدان کارەیــل هووکارەکــردن‬ ‫پیشــەیی جــوور دویرانــن و ئاشــکردن و‬ ‫تەندروســی و باوەتەیلیــگ رووشــنهویری‬ ‫و بوونه‌یــل دڵخوەشــی جــوور ئاهەنــگ و‬ ‫گەشــت وگــوزار ئــەرا ئەندامەیــل کۆمەڵەگە‬ ‫و برادەرەیلیــان لــە ســویدیەیل و باقــی‬

‫نەتەوەیــل تــر لەوانــەگ وەگەردمــان‬ ‫دڵســووزن‪.‬‬ ‫کومەڵەگــە جیــوازە وە پەیوەندیەیــل‬ ‫خاســیگ وەگــەرد الیەنــە فەرمیــە‬ ‫ســویدیەگان و هەمیــش رێکخراوەیــل‬ ‫کۆمەڵــگای مەدەنــی لــە ســوید‪.‬‬ ‫کۆمەڵەگەمــان ئەندامــە لــە دەســەی‬ ‫هەماهەنگــی ئــەرا رێکخـراوە کوردەیـه‌كان‬ ‫لــە یتبــوری و ئەندامــە لــە دەســەی‬ ‫وەرگریکــردن لــە مافەیــل کــوردە‬

‫فەیلیــەكان لــە شــار یتبــوری و دەورگــردی‪.‬‬ ‫گشــت ســاڵیگ کۆمەڵەگــە یــاد قوربانیەیل‬ ‫فه‌یلــی ‪ ،‬ئـه‌و گەنجەیــل ك وەدەس رژیــم‬ ‫تاوانکارشـه‌هید كریــان ‪ ،‬ئـه‌كا‪.‬‬ ‫لــە چیــن پەیوەندیەگامنــان لــە دەیشــت‬ ‫ســوید‪ ،‬چــەن ســەردانیگ ئــەرا هەرێــم‬ ‫کوردســتان کردیمــن‪ ،‬و توێنســتیمن‬ ‫پەیوەندیەیــل خاســیگ وەگــەرد‬ ‫رێکخراوەیــل کۆمەڵگــه‌ی مەدەنــی‬ ‫بکەیمــن‪ ،‬وهەمیــش وە هــاوکاری‬ ‫رێکخراوەیــل ســویدی توێنســتیمن میوانــی‬ ‫شــاندەیل رێکخــراوە دیموکراتیــەگان‬ ‫بکەیمــن‪ ،‬و خولەیلیــگ ڕاهێنــان لەبــاوەت‬ ‫دیموکراســی و مــاف مــرۆڤ لــە ســوید واز‬ ‫بکەیمــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬قســە هــەس ک گوایــە شــار‬ ‫یتبــوری ک کۆمەڵەگــە هانــاوی یەکیگــە لــە‬ ‫گەوراتریــن ئــەو ناوچەیلــە ک کوردەیــل‬ ‫فەیلــی هانــە نــاوی‪ ،‬ئایــا ئــەوە کاریگــەری‬ ‫لەبــان کەلتــوور و شــیوەی شــارە ئۆڕوپایــی‬ ‫باکووریەگــە داشــتگە؟‬ ‫ وەداخــەو ‪ ،‬هیــچ دەوریــگ ئــەرا کــوردە‬‫فەیلیــەگان لــە کۆمەڵــگای ســویدی نییــە‪،‬‬ ‫ئەوەیــش چــوودەو ئەرا کــەم بەشــداربوین‬ ‫لــە باوەتەیــل کۆمەڵــگای ســویدی‪ ،‬وفــرە‬ ‫جــار کۆمەڵەگــە تەقــەالی ئاڵشــتکردن‬ ‫ئــەوە دا‪ ،‬وەلــی وەداخــەو ک وەشــیوەیگ‬ ‫ئاشــکرا ســەرنەکەفتیمن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬چەوکەفتنەیلیــگ وەگــەرد‬ ‫شــاژن ســوید داشــتین‪ ،‬هەڵوێســتی لــه‌‬ ‫بــاوەت کــورد فەیلــی چویــن بــوی‪.‬‬ ‫ وەگــەرد کۆمەڵەیــل کۆمەڵــگای مەدەنــی‬‫ســەردانیگ ئــەرا شــاژن ســوید ئەنجــام‬ ‫دایمــن‪ ،‬لــە رووژیــگ مێژوویــی ک خــوەی‬ ‫رووژ جهانــی ژن لــە هەیشــت ئــادار بــوی‪،‬‬ ‫و کۆمەڵــەگان وکارەیلیــان و تیکاڵوبوینیــان‬ ‫لەنــاو کۆمەڵــگای ســوید ناســێد‪ ،‬ومــن‬ ‫خــوەم وە کوردیــگ فەیلــی لەناو شــاندەگە‬ ‫ناســانم‪.‬‬ ‫شــەفەق نیــوز‪ -‬فەیلیــەگان لــە ئاوارەیــی‬

‫چویــن نووڕنــە رەوشــەیل کــورد فەیلــی‬ ‫لەنــاو عـراق‪ ،‬ئایــا ئیــوە بەشــدارییگ لــەی‬ ‫باوەتــە داشــتینە؟‬ ‫•لەچیــن کۆمەڵەگــە هیــچ چاالکییــگ‬ ‫لــە پاڵپشــتی کــورد فەیلــی لەنــاو عــراق‬ ‫نەکردیمنــە‪ ،‬بەڵکــم لــە ئاســت کەســایەتی‬ ‫خــوەم جــوور ژنیــگ کــورد فەیلــی‬ ‫هەڵمــەت ئــەرا گردەوکــردن هــاوکاری‬ ‫ئــەرا دروســکردن پەیکــەر شــەهید کــورد‬ ‫فەیلــی لــە بەغــداد کــردم‪ ،‬و هــاوکاری ئــەرا‬ ‫دەســمیەتی ئــاوارەگان لــە عـراق کردیمــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬هەمیشــە گلەیــی خریەێــدە‬ ‫بــان کــوردە فەیلیــەگان لەدەیشــت تــا‬ ‫قســە وەزوان داڵگــی خوەیــان بکــەن‪ ،‬ئایــا‬ ‫کۆمەڵەگــەی ئیــوە چ بەشــدارییگ لــەی‬ ‫باوەتــە کردگــە؟‬ ‫ کۆمەڵەگــە تەقەالیلیــگ ئــەرا ئەنجامــدان‬‫خولەیلیــگ زوانەوانــی داشــتگە ئــەرا‬ ‫دەســمەیتداین لــە گەشــەپێدان و‬ ‫قســەکەردن وە زوان کــوردی فەیلــی‬ ‫وەتایبــەت ئــەرا مناڵەیــل‪ ،‬وەلــی وەداخــەو‬ ‫وەبــی هیــچ ئەنجامیــگ‪.‬‬ ‫خوەشــم تیەێــد لــەڕی گــوڵ ســوو‬ ‫رووشــنایی بخەمــە بــان ئــی خــاڵ گرنگــە‬ ‫دەربــارەی گرفــت کــوردە فەیلیــەكان‪ ،‬ک‬ ‫ســەرکردەیگ و ســەرکردایەتی نیشــتامنییگ‬ ‫نەیرێــد ســەروە هیــچ الیەنیــگ نــەوود‪،‬‬ ‫کار ئــەرا چەســپانن مافەیــل ئــی چیــن‬ ‫ســتەمدیدە بکەێــد‪ ،‬لــە دەســتورەیل‬ ‫ئــەو دەوڵەتەیلــە ک هانــە ناویــان‪ ،‬و لــە‬ ‫بۆنــە ناودەوڵەتیــەگان‪ ،‬وهەمیــش بایــەدە‬ ‫گلەیــی لەبــان خوەمــان بکەیمــن جــوور‬ ‫کــورد فەیلــی ک خوەمــان واز لــە بــاوەت‬ ‫ئازادیــان وهاوردنــەوەی ســەروەری‬ ‫خوەمــان و چەســپانن مافەیلیــان‬ ‫هاوردیمــن‪ ،‬و وەداخــەو ک فــرە لــە‬ ‫کوردەیــل فەیلــی باوەتــە مەزهەبیــەگان‬ ‫ئەوبــان نەتەوەیەگــە پەســەن کــەن‪ ،‬و‬ ‫وەیــەوە شناســنامەی خوەمــان لــەدەس‬ ‫دایمــن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪57‬‬

‫ژنانووگی کردن وەگەرد شێعر‬

‫فەرزانەی سەحرایی‪،‬‬ ‫شاعر کوردی‌وێژ دێهلوڕانی‬ ‫گـوڵ ســوو‬

‫دو لــق گــەپ ب ـن‌زوان کــوردی فەیلــی‪،‬‬ ‫بنزارەێــل کــوردەکارە دە الژور ئیــام و‬ ‫خانەقیــن و کرماشــانە ک (ئــەڕا زوان)‬ ‫ن و هــووز (ئــەڕا ئــەڕا) ‪ ،‬ئــەو لقەگــەێ‬ ‫هــووز (ڤەرچــە ڤەرچــە) یــا (وەرچــە‬ ‫زوان)ن ک وە کوردەلــی هــەم دنــارسێ‬ ‫ئــوو زوان قســە کــردن ئێــڵ کــورد الخوار‬ ‫ئیــام و رووژهــەاڵت خواریــن عراقــە دە‬ ‫کــووت و عەلیغەربــی و ســەعدییە‪.‬‬ ‫پەهڵــە‪ ،‬ناوەنــد هێــز گرتــن ئــی‬ ‫بنزارەســە‪ .‬هــەواس کــورد د ســەدەێ‬ ‫پێــش ئــوو مــا ئرباهــم فەیلــی‬ ‫(ســپی‌نامە) ک زەڕووش ئاودانــان بییــە‬ ‫و دانیشــتەێ ئیــام و مێه ـران و بەغــدا‬ ‫و کــووت‪ ،‬کازم زەڕووش لــە شــاعرەێل‬ ‫ئەوســاوین ئــی بنــزارە بینــە‪ .‬ئــی دو‬ ‫دەهــە ک چــگ چــەن شــاعر گــەپ و‬ ‫ئــوو چــەن ئەنجومــەن دە ئاودانــان‬ ‫و دێهلــوڕان‪ ،‬وەرد چــەن شــەواچەێ‬ ‫مەجــازی‪ ،‬گەشــە دانــە وە ئەدەبیــات‬ ‫ئــی بنــزارە‪.‬‬ ‫دە ئــی چەن ســاڵ دومادومــا چەن دۆت‬

‫‪58‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫شــاعر دە نــام ئــی ناوچــە زهیــر کردنــە‬ ‫ک ژنانووگــی وتــن بــاو کردنــە دە شــێعر‬ ‫ئــی ناوچــە و دیــرن ســەر ئاســووەێلێ‬ ‫تــر دچەکنــن دە وەراوەر شــێعر کــوردی‬ ‫پەهڵەیــی‪ .‬فەرزانــەی ســەحرایی یەکــێ‬ ‫لــەو شاعرەیلەســە ک دە ئــی چــەن‬ ‫ســاڵە بــار فرەیێــگ کیشــاگە وە شــان و‬ ‫کــووڵ ژنانــە و کوردانــەێ خــوەێ ئــوو‬ ‫ناســکی و ناســک خیاڵــی پێکــش کردگــە‬ ‫وە شــێعر ئــی بنــزارە‪ .‬یــە دەمتەقــەی‬ ‫کــوڵ ئیمــە و فەرزانــەی ســەحرایی‪ ،‬ئــی‬ ‫خاتــوون شــێعر پەهڵەییــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــه‌ خــوه‌ت ئه‌ڕامــان‬ ‫بویــش؟‬ ‫‪:‬م فەرزانــەی ســەحرایی‌م‪ ،‬د ئاودانــان‬ ‫یامتــە ڤ دی ئــوو خــوەم دێهلوڕانیێکــم‬ ‫و مئکەیــش دانیشــتەێ تێهرانــم‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬یــە چەنێگــە دەس‬ ‫کردیتەســە شــێعر وتــن‬ ‫‪ :‬م یــە چەنی‌چــەن ســاڵە دیــرم شــێعر‬ ‫دڤەشــم هــەم ڤ فارســی و هــەم‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪59‬‬

‫ڤ کــوردی خوەمــوون ک کتــاوێ ئــژ‬ ‫شــێعرەلەم ڤ فارســی بــاو کریایــە‬ ‫ڤ نــاو (خاطــرات خیــس‪ /‬ڤیرەلــێ‬ ‫فیســیایە) ک کووغەزەڵــێ بــی ئــوو‬ ‫مئکەیــش دو کتــاو شــێعر هــا ڤ دەســم‬ ‫ک کووشــێعرەلەمن ڤ بنــزار کــوردی‬ ‫پەهڵەیــی خوەمــوون‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬کام چشــت وە‬ ‫تایبەمتەندیــێ ک هــە هــن شــێعرەێلەێ‬ ‫خــوەت ببــێ‪ ،‬دزانــی؟‬ ‫‪:‬یەکــێ ئــژ کــەم و کوڵییەلــێ ک هــا د‬ ‫نــاو شــێعر ژنگەلــە د نــاو کــورد و د‬ ‫ئێ ـران و د شــێعر عەراوییــش یەســە ک‬ ‫فــرە ئژەیــۆن شــێعر ڤ زڤۆنــێ پیاوونــە‬ ‫دڤیشــن ک یــە خــوەێ چیــی خــووێ‬ ‫نییــە و ڤ گەرەکــە ک ئــی رێ و رەوەن‬ ‫بگوڕنــن‪ .‬هــەر چــەن م خــوەم فــرە‬ ‫ســنوور و ناوحــەد نەدنــم د ناوجــای‬ ‫شــێعر تــا جنســییەتێ ســەێلێ بکــەرم‬ ‫باوجــی د گــرد دنیــا ژنوونــە نیســەنن‬ ‫خــوەێ یەکجــوور برەندێکــە ڤــەر‬ ‫ژنهــل نویســەر ئــوو خــوەێ شــێوه‌یێکە‬ ‫دیــاری‪.‬‬ ‫ئــی ســنوور نەناینــە ڤ مانــاێ‬ ‫یــە نییــە ک ژنگەلــە هــەم‬ ‫د زڤــۆن و هەمیــش د‬ ‫نــاوەڕووک شــێعرەلەیۆن‬ ‫پیاوونــە بنیســنن چــوون‬ ‫ژن کەینــی هەســت و‬ ‫ئێحساســێکە ڤــەر‬

‫‪60‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫خــوەێ ئــوو یــا بایــەد بێ‌جنســیەتی‬ ‫شــێعر ئەڵڤەســێ یــا ئــەر جنســیەتی‌کار‬ ‫نیســەن مئــداڵ ژنوونە‌نویســی بکــەرێ‬ ‫ک شــوون دەســێ جــوور ژنــێ دیــاری و‬ ‫جیــاواز ببــێ ئــژ پیاگەلــە‪.‬‬ ‫م خــوەم ڤــەر خــوەم ئــوو ڤ بــەش‬ ‫خــوەم د شــێعەرەلەم ڤــەر ئــەو ئــەو جا‬ ‫چیمــە ک بتوونــم فرەتــر ئــژ ئیدئاڵەلــێ‬ ‫ک هانــە دەم دەس و ڤــەر چــاو‪ ،‬ڤڕینــە‬ ‫دڵەڕکییــەل ژنوونــە ئــوو هەســت و‬ ‫رووح و گیــۆن ژنوونەکــی خــوەم د نــاو‬ ‫جەســەێ شــێعرەلەم بنــم ئــوو همیــرم‬ ‫یەســەو ک ڤەردەنگەلەمیــش ئیجــوور‬ ‫حــس و هەســتێ د نــاو شــێعرەلەم‬ ‫بڤینــن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــه چەمســار‬ ‫خــوەت ئــوو‬ ‫ئــی هنــە‬ ‫ک‬

‫بنـزار ئیــڵ کــورد هــا دە خوارتریــن جــی‬ ‫کوردســتانات و جیاوازییەێلــێ وەرد‬ ‫ئــەو بنزارەێلــە دیــرێ‪ ،‬چەنــێ پێشــوازی‬ ‫لــە شــێعرەێلەت دکــرێ؟‬ ‫‪ :‬ئــەو شــێعرە دیارییــە کرمانجــە ڤتێیــە‬ ‫(کــورد هەمــی برانــە)‪ ،‬هــەر چــەن د ناو‬ ‫بنزارەلەمــوون جیــاوازی هەســە مئــگل‬ ‫د ناونــی خوەمــوون ئیجــوورە جیایــێ‬ ‫نەدڤینیمــن و گردمــوون ئــەو هەســتە‬ ‫ک بخوازیمــن ئــژ شــێعرەلەموون‬ ‫دگریمــن و یەکــری دکەریمــن ڤ دی‪.‬‬ ‫م خــوەم فــرە دڤینــم ک هــە مئکەیــش‬ ‫د نــاو پەیجەلــەم فــرە ئــژ فالۆڤرەلــەم‬ ‫کــورد ســوورانی و کرمانجــن و کلیپەلــەم‬ ‫و شــێعرەلەم دنــارن ڤــەێ‌ال و ڤــەو‌ال‬ ‫یــە خــوەێ یانــێ هۆم‌زڤۆنــی و‬ ‫هۆم‌دڵــی و هۆمدەنگــی و‬ ‫بــەس و پەێوەنــدەل‬ ‫فەرهەنگیــێ ک هــا‬ ‫د نــاو ئیمــەێ‬ ‫کــورد ئــژ‬ ‫هــەر هــووز‬ ‫و ئێــڵ و‬

‫قــاوم و کارەێ ک هەســیمن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــەڕا ژنەیــل کــورد فەیلــی‬ ‫ع ـراق‪ ،‬چ پەیامــێ دیــری؟‬ ‫‪ :‬فــرە کــەس وتنــە ک فەیلــی ئــژ‬ ‫فەهڵــەوی و پەهڵــەوی و پەهڵەیــی‬ ‫گیریایــە و ئیمــە ریشــە و بــن و‬ ‫بنچەکمــوون یەکێکــە و گردمــوون پــەل‬ ‫و لــق دارێکیمــن ک ســەر د ئاســموون‬ ‫ڤــات دیــرێ و بنــێ هــا د بــن زەمیــن‬ ‫نێشــتاممنوون ک فــرە گــەور و گەوراســە‬ ‫و فەرهەنــگ ئێــران و عــراق و گــرد‬ ‫ناوچەکــە ئــژ ئــی کەینی‌ئــاوە ســەرچاوە‬ ‫گرتێیــە‪ ،‬ئــژ ئــەو خوەشــکەل نازارمــە‬ ‫دخــوازم ک نەهیلــن بەچەلەیــۆن‬ ‫زڤــۆن و فەرهەنــگ کوردیاتــی خەیــۆن‬ ‫ئــژ ڤیــر بــەرن ئــوو‌ کارێ بکــەرن ک‬ ‫زاڕووەلەیــۆن میــژوو و فەرهەنــگ‬ ‫کــوردەواری خوەمــوون بناســن‌ چــوون‬ ‫یــە شــۆناس و ناســنامەێ راســکوونییۆنە‬ ‫و یــە ڤــەر ئانــی ک بــوون چــل ســاڵ‬ ‫د دەوران بەعــس تەعریــب بینــە و‬ ‫مئکەیــش وەز و وەزیــات فەرهەنگــی‬ ‫خووتــرێ نەکردنــە ڤ دی ئــژ نــوون‬ ‫شــەو واجووتــرە و یــە فرەتــر هــا د مــل‬ ‫ژنگەلــە چــوون ژن‪ ،‬ژیــان خەڵکەگــەێ‬ ‫خــوەێ دریــژەدار دکــەرێ و زڤــۆن‪،‬‬ ‫زڤــۆن داڵگــی و زگامکییــە‪ ،‬ڤیر قســەلەم‬ ‫فرەتــر هــا ڤ نازارەلــەێ هۆم‌ئێڵــی‬ ‫خوەمــوون د عەلی‌غەربــی و کــووت و‬ ‫ئوســتانەل واســت و بــەرسە و دیاڵــە و‬ ‫ئیمەیــش هــەر کڵــرێ ئــژ دەســموون‬ ‫بیــاێ ڤەرەیــۆن دکەریمــن‪.‬‬

‫''‬

‫م خوەم ڤەر خوەم ئوو ڤ بەش‬ ‫خوەم د شێعەرەلەم ڤەر ئەو‬ ‫ئەو جا چیمە ک بتوونم فرەتر ئژ‬ ‫ئیدئاڵەلێ ک هانە دەم دەس‬ ‫و ڤەر چاو‪ ،‬ڤڕینە دڵەڕکییەل‬ ‫ژنوونە ئوو هەست و رووح و گیۆن‬ ‫ژنوونەکی خوەم د ناو جەسەێ‬ ‫شێعرەلەم بنم‪...‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪61‬‬

‫جـــــــارێ تــــــر‬ ‫«ئـاخــرین ئه‌نـار دنــیا»‬

‫گڕێ ده دنیای‬ ‫هونه‌ریێگ ژنانه‬

‫«بەتــوول مه‌نســووری‌جوو» وه نام‌نــازاری «هنــاس فه‌یلــی»‪ ،‬کــورد‬ ‫ڵ‬ ‫ڵ‬ ‫فه‌یلــی مه‌�کشــایێگه ک لــه بــاوگ و دا�گــێ به‌غــدادی هاتگه‌ســه‬ ‫دی‪ .‬ئه‌و ک ئێســه دانیشــتگ تێهرانه‪ ،‬ده چه‌ن جەرخەێ هونه‌ری‬ ‫کار دک ـه‌ێ و ده‌ســکاره‌یل خــوه‌‌ی وه‌رد بره‌نــد هون ـه‌ری «هونریــن»‬ ‫ک برەنــدێ هــن ژنه‌یــل هونه‌رمه‌نــده دە تێهــران ئــوو وە شــێوەێ‬ ‫ئانالیــن و ئافالیــن ئــوو دە ئینســتاگرام‪ ،‬دفرووشــێ‪.‬‬ ‫گـوڵ ســوو‬

‫‪62‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪63‬‬

‫ده ئــی گــڕه دنیشــیمنه پــای ده‌منیشــت‬ ‫ئــی ژن هونه‌رمه‌نــده‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬هه‌نــاس‪ ،‬جگــێ لــه خــوه‌ت‬ ‫بویــش ئه‌ڔامــان ؟‬ ‫‪:‬م‪ ،‬ده بنه‌ماڵه‌یلێگــێ مه‌‌ڵکشــای ک‬ ‫دانیشــتگ به‌غــدا بیــن و ده ده‌هــه‌ی‬ ‫هه‌فتــای میــادی‪ ،‬وه‌رد دوێــم چیــن‬ ‫تاڕانــن کورده‌یــل فه‌یلــی لــه عــراق‬ ‫کریانــه ده‌ر‪ ،‬ئه‌ڵبــه‌ت ده تێهــران‪ ،‬هامتــه‬ ‫دی‪ .‬بنه‌ماڵه‌گه‌مــان دەر وە دەرییەێــل‬ ‫فرەیێــگ ده جیروفــت و کاشــان کیشــان‬ ‫و چــه‌ن ســاڵێگیش هاتنــه تێهــران ژیــان‬ ‫و م ده‌و ســاڵه‌یله ده تێهــران هامتــه دی‪،‬‬ ‫دە ســاڵ ‪ 1977‬زاینــی‪ ،‬مئجــا وه ماڵــه‌وه‬ ‫چگیمنــه ئیــام‪ ،‬مەتــەڵ پــڕ لــە خوســەێ‬ ‫بێ‌ماڵــی و دەر شــارەێل‌گەردی کــورد‬ ‫فەیلــی‪ ،‬ئەڵەمــە کووتایــی نەدیــرێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــە کەێیــەو هاتیته‌ســە نــام‬ ‫کار هونــه‌ری‪.‬‬ ‫‪ :‬نزیکــه‌ی بیــس و په‌نــج ســاڵ پیــش‪ ،‬م‬ ‫وه‌وێنــه‌ی تایپیســت ده هه‌فته‌نامــه‌ی‬ ‫ســوبح ئیــام‪ ،‬چگمــه ســه‌ر کار و چه‌مــم‬ ‫وه رۆی دنیــای هونــه‌ر چه‌کیــا‪.‬‬ ‫ده‌وره‌یلــه ده کــه‌ش تایــپ‪ ،‬جــگ‌ جــگ‬ ‫ده‌س‌کردمــه نیگارکیشــی ئــه‌ڕا ئه‌ڕازانــن‬ ‫الپه‌ڕه‌یــل رووژنامه‌گــه ک ئه‌ومــه‬ ‫وە ده‌ســی ئه‌نجــام ددریــا و کار فــرە‬ ‫ســه‌ختێ بــی‪ .‬مئجــا مانگنامــه‌ی ئیالمشــار‬ ‫و مئجــا روویــش‪ .‬وه‌یجــووره کیرشیامــه نــام‬ ‫کار و بــار نه‌خــش و نــگار کیشــی‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ده ئیــام‪ ،‬کاڵس و چشــتێگیش‬ ‫چگیت ؟‬ ‫‪ :‬نــه‪ ،‬ده ئیــام ئه‌ومــه‪ ،‬فــرە جیــێ ئـه‌ڕا کار‬ ‫هون ـه‌ری ژنه‌یــل نه‌بــی و هــه ده مــاڵ کار‬ ‫کارێ دکــردم‪ ،‬تــا وه ماڵـه‌و‪ ،‬دواره هاتیمنــه‬ ‫تێهران‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬ده تێهران چه؟‬ ‫‪ :‬ده ئێــره‪ ،‬م لــه ســه‌رانییه‌و وه کاڵس‬ ‫خــه‌ت چگــم و خــه‌ت ســه‌فیر کار کــردم‪،‬‬

‫‪64‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫هه‌ر هونه‌رمه‌ندێ‪ ،‬هه‌ر کارێ ک بکه‌ێ‪،‬‬ ‫چ بخوازێ و چ نه‌خوازێ‪ ،‬یا خاستر‬ ‫بیشیمن‪ ،‬چ خوه‌ی ئاگا وه‌ێ ببێ و چ‬ ‫بزانێ و چ نه‌زانێ‪ ،‬شوون فەرهەنگ و‬ ‫زوان داڵگیێ ده کاره‌یله‪ ،‬دیارییە‪ .‬منیش‬ ‫وه‌یچۆنه‌مە‬

‫دومــای ئـه‌وه چگمــه کاڵس خـه‌ت کووفــی‪،‬‬ ‫جگه‌جگــه دیــم خ ـه‌ت نه‌دتوانــێ تێرمــەو‬ ‫بکـه‌ێ مئــگل وه خاتر نزیکی خـه‌ت کووفی‬ ‫و ته‌زهیــب‪ ،‬خوه‌شــم وه ته‌زهیــب هــات‬ ‫و وه‌ر ئــه‌و ته‌زهیــب کیرشیــام‪ .‬کەم‌کــەم‬ ‫وه‌رد دۆته‌‌گـه‌م «دڵنیــا» و کــوڕه‌م «ژیــار»‬ ‫ک ئه‌وانیــش نه‌قاشــی کیشــن‪ ،‬رووڵه‌بجــم‬ ‫هامتنــه نــام کار هون ـه‌ری‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬ته‌زهیب یانێ چه؟‬ ‫‪ :‬ماناگــەێ لــە ســەرەتایا کیشــان نه‌خــش‬ ‫و بڵه‌خــش ســوننه‌تی ده پایــان و کــه‌م‬ ‫و کنــار خــه‌ت و قورئــان و ‪ ...‬چشــته‌یلێ‬ ‫له‌ی‌واســه‪.‬‬

‫گــوڵ ســوو ‪ -‬یانــێ چگیتــه نــام کار‬ ‫ته‌زهیــب قورئــان‬ ‫‪ :‬نــه‪ ،‬ئــه‌ڕا به‌یــس قســه وتــم و تاریفــێ‬ ‫لــه‌ی کاره کــردن‪ .‬ئیمــه بــڕێ ژن‬ ‫هونه‌رمه‌ندیمــن ک ته‌زهیــب ســوننه‌تی‬ ‫ئــه‌ڕا ســازین ده‌ســکاره‌یلێ وه چــوو و‬ ‫خــه‌ڕگ و کوچڵــە (ســوفاڵ) و قاقــه‌ز و‬ ‫مــس‪ ،‬گرتیمه‌ســه کار‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬تا ئێسه پیشانگا داشتنه؟‬ ‫‪ :‬به‌ڵــێ‪ ،‬وه‌ر ژه ئــی قه‌یــڕان کرونــا‪ ،‬دو‬ ‫جــار منایێشــتگاێ خــه‌ت و ته‌زهیــب ده‬ ‫تێهـران داشــتیمن و یه‌مــه دی خــۆ گشــت‬ ‫چشــتێ بییه‌ســه مه‌جــازی و ئانالیــن‪ .‬م‬

‫ه ـه‌م ده په‌یجه‌‌گ ـه‌ی خــوه‌‌م ده ئینســتا و‬ ‫هــه‌‌م ده په‌یجه‌گــه‌ی بره‌نــد (هونه‌ریــن)‬ ‫کاره‌یله‌مــان دخه‌یمــه وه‌ر چــه‌م واڵت‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئایــا دپــووڕێ ک بویشــیم‬ ‫شــوون کــورد بییــن ئــوو هنــاس کــورد‪ ،‬ده‬ ‫نــام کاره‌یلــه‌ی «هنــاس فه‌یلــی» دیــاره؟‬ ‫‪:‬هــه‌ر هونه‌رمه‌نــدێ‪ ،‬هــه‌ر کارێ ک‬ ‫بکــه‌ێ‪ ،‬چ بخــوازێ و چ نه‌خــوازێ‪ ،‬یــا‬ ‫خاســر بیشــیمن‪ ،‬چ خــوه‌ی ئــاگا وه‌ێ‬ ‫ببــێ و چ بزانــێ و چ نه‌زانــێ‪ ،‬شــوون‬ ‫فەرهەنــگ و زوان داڵگیــێ ده کاره‌یلــه‪،‬‬ ‫دیارییــە‪ .‬منیــش وه‌یچۆنه‌مــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئــه‌ر دیارتــر بخوازیمــن‬

‫بیشــیمن؟ چــه؟‬ ‫‪:‬ئــا زق‌تریــش هــه وه‌یجووره‌ســه‪ .‬م فره‌تــر‬ ‫مووتیــڤ ئه‌نــار دبه‌مــه کار‪ ،‬چــوون ویــرم‬ ‫هــا ده الی «دواهه‌میــن هه‌نــاری دنیــا»‬ ‫‪ ،‬ئــه‌و دومائه‌نــاره ک ماموســتا به‌ختیــار‬ ‫عه‌لــی ده رومانــێ ره‌ییــن کیشاگه‌ســه‬ ‫ئــوو خستگەســە وە وەر چــەم دە کتــاوێ‬ ‫خیــااڵوی‪ .‬م هــه‌م هــه دڵــم دقرچــێ ک‬ ‫ئــه‌و ئاخریــن ئه‌نــار دنیــا‪ ،‬کوردانــه‪ ،‬ده‬ ‫ته‌زهیبه‌یلــه‌م واژا بکــرێ‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬ئێســه بــن قســه‌یله‌ت‬ ‫چه‌ســه ؟‬ ‫‪:‬ئاواته‌خــوازم ک کــڕ داوو واڵت بکیــرێ‬

‫و هیمیــدارم ک زووتــرێ ئــی کرونــا لــه‬ ‫ملامنـه‌و ببــێ و بتوانم ده ئیالم و کرماشــان‬ ‫و ســنه و مه‌هابــاد و بــووکان و ورمــێ‬ ‫ده‌ی‌ال‪ ،‬ئــوو ده وان و ئامـه‌د و ئســتامبووڵ‬ ‫و ســڵێامنی و دهــووک و هه‌ولێــر و کــووت‬ ‫و به‌غــدا و بــه‌دره و خانه‌قیــن و عفریــن‬ ‫و کووبانــی‪ ،‬ده دنیــای پــڕ لــه هێمنــی و‬ ‫دڵنیایــی و دووســتایه‌تێ و ئــوو وە رێ و‬ ‫رێچــه‌ی مێهــر و یــاری‪ ،‬وه‌وێنــه‌ی ژنێــگ‬ ‫کــورد‪ ،‬منایێشــتگای ده‌ســکاره‌ێله‌م بخمــه‬ ‫وه‌ر چــه‌م هام‌زوانه‌یلــه‌م‪ ،‬ئــوو وە وه‌ر‬ ‫چــه‌م گشــت دنیــا‪ ،‬ئاوه‌ختمــه‪ ،‬یــه‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪65‬‬

‫ژنێ تووپانخواز‬ ‫ئەڕا خزمەت وە شاروەندەێلە‬ ‫گوڵ سوو‬

‫پەهڵــە‪ ،‬نــام گــەور و کوانــەێ زاگڕوســە ک‬ ‫ئێســەیش دە بــان شــارێ بووچکەڵــە ک هــا‬ ‫بــان کێــوەێ ئەنــاران و بن‌بتاویێگــە ک وە‬ ‫هیــچ جیــێ رێ نەدیــرێ‪ ،‬ماگەســەێ‪ ،‬شــار‬ ‫پەهڵــە ک مەرکــەز بــەش زەڕین‌ئاواســە دە‬ ‫شارســتان دێهلــوڕان‪ ،‬ئوســتان ئیــام‪.‬‬ ‫ئــی شــارە شــوون هێــز گرتــن ئێڵێگــە‬ ‫بنچینــە‌دار وە نــام ئێــڵ کــورد ک وە نــام‬ ‫کوردەلــی یــا کــورد پەهڵەیــش دنــارسێ ئوو‬ ‫لــە جارانــەو زێــد و مــاواێ ئــی ئێڵــە وە نــام‬ ‫ناوەنــد (ســەفحەی کــورد) دە پێشــتکۆ یــا‬ ‫ئیــام نارسیاگــە و دە قەواڵە‌کوانەێلــەێ‬ ‫پانســەد ســاڵ پێــش تــا ئێســە وەێ‌ نــام و‬ ‫جیــگاێ بــەرزە نارسیاگــە‪.‬‬ ‫وە ئەوانــەێ ک دە پەهڵــە ژیانــە‪ ،‬پەهڵەیی‬ ‫یــا پەهڵــەوی یــا پاڵەی‪/‬پاڵــەوی وتنــە‬ ‫ک عــەراو کردگەســەێ فەهلــەوی ئــوو‬ ‫کوڵ‌و‌کوڵ‌بــڕ لڕیاگــە وە (فەیلی‪/‬فیلــی)‬

‫‪66‬‬

‫گــوڵ ســوو‬

‫و ئێســە نــام گــەور و گــەوراێ‬ ‫کــورد فەیلییــە ک دە قانوونەێــل‬ ‫جووراوجــوور ع ـراق و خەبــات‬ ‫کــوردی هاتگــە و ئــی نامــە‬ ‫وامــدار ئــی ناوچەســە‪.‬‬ ‫ئــەڕا ئــی بەشــە نیشتمنەســە‬ ‫دەمنێشــت ســاراژنێ لــەێ واڵتە‬ ‫ک هــەم ئامــووژکارە‪ ،‬هــەم‬ ‫ســێ جــار ‪ ،‬پەهڵەوەندەێلــە‬ ‫ئەڵبژاردەســەێ و کردنەســەێ‬ ‫وە ئەنــدام شــەوراێ شــار‬ ‫پەهڵــە ئــوو هەمیــش مورەبــی‬ ‫تیــم تووپــان ژنانەســە دە شــار‬ ‫پەهڵــە ئــوو وە دەس پەتــی و بێ‌مئکاناتــی‬ ‫بــڕێ لــە دۆتەێلــەی ئــی شــارە بووچکەڵــە‬ ‫کل کردگــە وە تیــم تووپــان ئوســتان ئیــام‬ ‫ئــوو تیــم میللــی تووپــان ژنگــەل ئێــران‪.‬‬ ‫روبــاب ئــازادی‪ ،‬د دەورەل ســێیم و چــوارم‬ ‫و پەنجــم‪ ،‬شــاروەندەلەێ پەهڵە کردنەســە‬ ‫ئەنــدام شــەوراێ شــەهر‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــە که‌ێیــەو چیتــە نــام کار‬ ‫تووپــان؟‬ ‫‪ :‬بیــس و دو ســاڵ پێــش ‪ ،‬ڤەختــێ ک چییــم‬ ‫ڤ زانکــۆ رازی د کرماشــان‪ ،‬چیمــە نــاو‬ ‫تیــم فووتســاڵ ژنوونــەێ زانکۆوەکــە ئــوو‬ ‫وەختــێ د نــاو جــام فووتســاڵ ژنــەل ئێـران‬ ‫بەشــداری کردیمــن دەو بەێنــە بــی ک‬ ‫چــوون م د ڤازییەلــە درەوشــیام چڕینــەم‬ ‫ڤ تیــم میللــی ژنوون ـە‌ێ فووتســاڵ ئێ ـران‪.‬‬ ‫دەو وەختەلــە چــوون الیینــدار تیــم‬ ‫پرســپولیس ئــوو عابــدزادە بیــم ک هــەم‬

‫کاپیتــان ئــوو هــە گوڵگــر تیــم میللــی و‬ ‫پرســپولیس بــی‪ ،‬منیــش بیــم گوڵگــر تیــم‬ ‫زانکــۆ کرماشــان ئــوو هەمیــش هــن تیــم‬ ‫میللــی ژنوونــەێ ئێ ـران‪ .‬دومــای ئەڤەیــش‬ ‫ک ئەڵگەردیــام ڤ ئیــام‪ ،‬چییــم ڤ تیــم‬ ‫پااڵیشــگاێ گاز و بیــم ڤ گوڵگــر ئــەو‬ ‫تیمەیــش‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو‪ -‬دومــای گلــەو خواردنــت وە‬ ‫ئیــام‪ ،‬دی چــە کردیــت؟‬ ‫‪ :‬م چــوون دزوونســتم زاڕووەلــەێ‬ ‫ئیمــە ڤــەر خوەیــۆن ئەڵێمــەت و‬ ‫بڵێمەتێگــن د تووپــان و کــەس نه‌دیــرن‬ ‫ک پەروەردەێیــۆن بکــەرێ‪ ،‬ڤــەر خاتــر‬ ‫یــە ک بتوونــم ئــەو چشــتەلە ک هــووکارە‬ ‫ڤەیــۆن بیمــە و یادێیــۆن گرمتــە ڤ دۆتــەل‬ ‫هوم‌ڤاڵتــی خــوەم یادێیــۆن بــدەم‪ ،‬ئۆمامــە‬ ‫دومــا ڤ پەهڵــە ئــوو بیمــە مورەبــی و‬ ‫ئــژ ئــەو ڤەختــە تــا مئکــە هــەێ دیــرم ڤ‬ ‫زاڕوو مەدرەســەلەموون دەرس تووپــان‬ ‫ددەم و مئکەیــش ڤ دەس پەتــی و ڤ‬ ‫پــاێ پەتــی ئیمــە فرەتریــن قارەمانــی د‬ ‫نــاو مەدرەســەل دۆتوونــەێ ئوســتان ڤــەر‬ ‫پەهڵــە یاوردیمنــە ڤ دەس ئــوو د ڤازییــەل‬ ‫و موســابقەل منامــەل و گەوراســاڵەڵیش‬ ‫چــەن گلــە قارەمانــی گرتیمنــە‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬خوەت چە؟‬ ‫‪:‬م خــوەم د مورەبی‌وانــی‪ ،‬جــوور موره‌بــی‬ ‫تیــم زانکــۆ ئیــام‪ ،‬ڤ گــەرد ئــی تیمــە د‬ ‫ئوڵەمپیــادەل دانشــجووی بەشــدار بیمــە‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬لــە ســەختییەێل ئــی کارتــە‬ ‫ئەڕامــان بویــش‬

‫‪ :‬خوەتوونیــش دزوونــن ک ئوســتان ئیــام‪،‬‬ ‫دوفێشــر ناوچــەێ الخــوار ئیــام ک ڤ نــاو‬ ‫ســەفحەێ کــورد دنــارسێ فــرە فــرە کــە ‌م‬ ‫مئکاناتــەو خەڵکەکەییــش فــرە کەمــدەس‬ ‫و ژار و بێ‌دەســهەاڵتیمن‪ ،‬ئاخینمــە ک‬ ‫نــە دەوڵــەت ئــوو نــە دەوڵەمەنەلــەێ‬ ‫خوەموونیــش ئژەمــوون پشــتەوانی‬ ‫نەدکــەرن‪.‬‬ ‫هــەێ مئکــە فــرە ئــژ ڤازیکارەلــەێ ئیمــە‬ ‫کــەوش نەدتوونــن بســینن ئــوو ڤــەێ‬ ‫خاتــرە نەدتوونــن د نــاو تیمەلــە ڤــازی‬ ‫بکــەرن‪ ،‬خــۆ دیــارە ئیجــوورە کەســەلێ‬ ‫نەدتوونــن پیــل مانگۆنــەێ باشــگاکەموون‬ ‫ک فرەیــش نییــە و مانگــی ســی هـزار متەنە‬ ‫یانــێ یــەک و نیــم دوالر بــدەن ڤەمــوون‬ ‫ک ئەڤەێــش خوەتــوون دزوونــن ک ڤ‬ ‫جیــو ئیمــە نەدچــوو چــوون ک دکەریمنــەێ‬ ‫ڤ خــەرج تــووپ و پرتــاڵ ســەنین ڤــەر‬ ‫خوەێیــۆن‪ ،‬ئەڤەێــش نەدتوونــن بڕەســنن‬ ‫ڤەمــوون‪ ،‬م خوەمیــش خــۆ هــەم بێــکارم و‬ ‫دەرئامــەێ تــرەک نەدیــرم ک بنــم ڤ ملــێ‬ ‫ئــوو پاملــەێ یــەوی و ئــەوی دبــم جــوور‬ ‫وەرزێشــت ئیــام یــا کارخۆنەلــە یــا ‪NGO‬‬ ‫ۆڤەلــێ جــوور جامێعــەی ئیالمیــان مەرکــەز‬

‫(ج ا م) د تێهــران‪ ،‬تاکمەگلــێ یارمەتــی‬ ‫ڤەمــوون ددەن هــەر کــەس ڤ بــەش‬ ‫خوەێیــۆن‪ .‬ئایــم‪ ،‬جەرگــی تــەش ئڵــەێ‬ ‫دچــوو ڤەختــێ ک دبینــێ زاڕووەلــەێ‬ ‫ئاواییەلــە ک دتوونــن دومــاێ چــەن ســاڵ‬ ‫تەمریــن بچــن ڤ تیــم میللــی یــا باشــگال‬ ‫گــەپ ئێــران و حەتتــا دنیــا‪ ،‬پیــل ڤــەر‬ ‫کراماشــینۆنیش نەدیــرن ک بیــان ڤ ســەر‬ ‫تەمرینەلەێیــۆن‪.‬‬ ‫گــوڵ ســوو ‪ -‬کار فــرە ســەختێگە وە بــان‬ ‫ئــی هەمگــەێ ســەختییە‪ ،‬چــەن کەســیش‬ ‫کل کردیتەســە تیــم میللــی‪ ،‬چۆنــێ بییــە‬ ‫ئــی دەســکەفتە داشــتیتە؟‬ ‫‪:‬د زەڕین‌ئــاوا فــرە داشــتیمنە‪ ،‬م خــوەم د‬ ‫تیــم میللــی بیمــە‪ ،‬مەریــەم نامــی‪ ،‬تاهــرەێ‬ ‫ئــازادی‪ ،‬فامتــەێ عەزیــزی‪ ،‬زمــوڕود‬ ‫ســڵێامنی‪ ،‬د ئــی گــوڵ جــاێ کوچکوونجەڵــە‬ ‫ئــژ ئێ ـران ئــوو ڤ دەس پەتــی پــەروەردە‬ ‫کریانــە ئــوو دانــە ڤ نــواێ دۆتــەل تێهـران‬ ‫و ئســفەهان و تەبریــز و جالــێ تــر ک‬ ‫مئکانــات و ناوماڵــەێ یــەک دۆت کوچکەڵــە‬ ‫د ئوورەلــە هــادەێ ڤ تەنیایــی چــەن‬ ‫چەنــە گــرد دۆتەلــەێ ئــی شــار پەهڵــەێ‬ ‫خوەموونــە‪ ،‬حەتتــا چەنــە دانیشــتەلەێ‬

‫ئێــرە مئکانــات ئــڵ ڤــەر دەس دۆتــێ‬ ‫ئژەێیــۆن ببــێ‪.‬‬ ‫مئکــە خــۆ هــا دیریمــن ئامــادەێ خوەموون‬ ‫دکەریمــن ڤــەر لیــگ دو کشــوەری و‬ ‫هــادەێ بچیمنیــش باوجــی هــەێ ئــژ مئکەو‬ ‫هــووڵ یــە بردێیەســەموون ک ئــەر بچیمــن‬ ‫ڤ لیــگ یــەک ئێـران چــە بکریمــن؟ چــوون‬ ‫ئــژ راســی دەێ ئــژ ڤەرەقــەت پیلەلــەێ‬ ‫نەدرایمــن‪.‬‬ ‫گوڵ سوو ‪ -‬دوماقسەت چەسە؟‬ ‫‪:‬ئیمــە چاوەرێیمــن ک هانامــوون بــدرێ‬ ‫تــا بتوونیمــن دوارە و بــەردەوام و فرەتــر‬ ‫ئــژ دۆتەلــەێ ئــی ڤاڵتــە ک ئــژ ڤیــر چییــە‬ ‫پــەروەردە بکه‌ریمــن تــا بچــن ڤ نــاو‬ ‫تیــم میللــی بەڵکــەم بتوونــن ســەرێ د‬ ‫نــاو ســەرەلە بدرارنــە دەر ئــوو همیرمــوون‬ ‫هــەم یەســەو ک هۆم‌زڤۆنــەل کــورد‬ ‫خوەمــوون بچڕنەمــوون و دەنگمــوون‬ ‫بکــەرن بتوونیمــن بچیمنــە عــراق و ڤ‬ ‫گــەرد دۆتــەل هوم‌زڤــۆن کــورد خوەمــوون‬ ‫دوفێشــر کوردگــەل فەیلــی خوەمــوون د‬ ‫عــراق ڤــازی تووپــان بکەریمــن و قاومــی‬ ‫نــووەو بکەریمــن ڤ ئــی دەســپێچەلە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪ - 108‬نيسان ‪2021‬ی زایینی )‪(2721‬ی كوردی‬

‫‪67‬‬

‫هادى ضياء الدينى‬

‫‪MAGAZINE‬‬

‫‪GULL SOO‬‬ ‫‪68‬‬

‫گــوڵ ســوو‬