GRUDZIEŃ 2017
PR
NIERUCH
O MOŚCI JEKT
MAGAZYN STUDENCKIEGO KOŁA NAUKOWEGO NIERUCHOMOŚCI Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
NIERUCHOMOŚCI
1
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
URBANISTYKA
INWESTYCJE
www.facebook.com/sknn.ue.katowice fot. M.Piecyk
SPIS TREŚCI
Drodzy Czytelnicy!
KOŁO MA JUŻ 10 LAT - KRÓTKA RELACJA! Katarzyna Wojciechowska
„Za dwadzieścia lat bardziej będziesz żałował tego, czego nie zrobiłeś, niż tego, co zrobiłeś. Więc odwiąż liny, opuść bezpieczną przystań. Złap w żagle pomyślne wiatry. Podróżuj, śnij, odkrywaj” – /Mark Twain/ W
tym
roku
akademickim
obchodzimy jubileusz naszego koła. Nasz
ósmy
numer
Nieruchomości”
jest
„Projektu w
związku
z tym niezaprzeczalnie wyjątkowy. W imieniu zarządu koła niezmiernie jest mi miło Państwu podziękować za
poświęcony
zainteresowanie,
czas które
oraz zachęciło
Państwa do zapoznania się z naszymi osiągnięciami
oraz
nawiązania
współpracy.
Szczęśliwego Nowego Roku życzy Zarząd SKN Nieruchomości Katarzyna Wojciechowska Monika Piwowarczyk
2
METODY ANALIZY STATYSTYCZNEJ RYNKU NIERUCHOMOŚĆI W PROCESIE POWSZECHNEJ TAKSACJI NA PRZYKŁADZIE KATOWIC Beata Twardysko
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
ROLA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ W PROCESIE PLANOWANIA Filip Brylski
WŁASNE JUŻ NIE CIASNE? Karolina Pradela ZALETY I WADY PRACY JAKO AGENT NIERUCHOMOŚCI Karolina Witoszek
ULICE DLA LUDZI-TO DA SIĘ ZROBIĆ! TYLKO JAK? Jakub Kaczorowski
PRZYSZŁOŚĆ ULIC HANDLOWYCH Martyna Piecyk
3
REDAKTOR NACZELNA: Monika Piwowarczyk E-COMMERCE ZAGROŻENIEM DLA CENTRÓW HANDLOWYCH Anna Jagoda, Aleksandra Mirek „BOGATY OJCIEC, BIEDNY OJCIEC”. TAJEMNICA SUKCESU INWESTORA. Monika Piwowarczyk TRENDY NA RYNKU NIERUCHOMOŚCI: APARTHOTELE I CONDOHOTELE Karolina Grzanka
REDAKTORZY: Filip Brylski Karolina Grzanka Rafał Grzyb Anna Jagoda Jakub Kaczorowski Justyna Kokoszka Aleksandra Mirek Martyna Piecyk Monika Piwowarczyk Karolina Pradela Beata Twardysko Karolina Witoszek Katarzyna Wojciechowska SKŁAD I OPRACOWANIE GRAFICZNE: Monika Piwowarczyk CHCESZ SIĘ Z NAMI SKONTAKTOWAĆ? ŚMIAŁO, PISZ! SKN.NIERUCHOMOSCI@GMAIL.. COM
NADMIERNA URBANIZACJA PRZESTRZENNO-ARCHITEKTONICZNA TERENÓW PODMIEJSKICH Rafał Grzyb ZA WIELKĄ WODĄ Justyna Kokoszka
4
KRÓTKA RELACJA - co się u nas działo? W pierwszej kolejności warto w skrócie przedstawić historię powstania SKN Nieruchomości. Studenckie
Koło
Naukowe
Nieruchomości
działające
przy
Katedrze
Gospodarki
Przestrzennej i Środowiskowej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach zostało założone w 2007 roku. Od początku istnienia koła opiekunem jest Pan doktor Adam Polsko. Z wykształcenia doktor nauk ekonomicznych zajmujący się problematyką nieruchomości. Pracownik naukowy Katedry Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Jest wykładowcą na studiach i kursach z zakresu zarządzania nieruchomościami. Jego przedmiot zainteresowań stanowią: analiza rynku mieszkaniowego i lokalna polityka mieszkaniowa, wycena nieruchomości, strategie i programy rewitalizacji miast oraz szeroko pojęta problematyka planowania przestrzennego. Warto
nadmienić,
że
„Nieruchomości” z na
SKN
jest
najmłodszych
jednym
kół
Uniwersytecie
naukowych Ekonomicznym
w Katowicach. Od samego początku swojego istnienia zrzesza ono głównie studentów
kierunków:
Przestrzenna,
Ekonomia
gospodarowanie
Gospodarka -
specjalność
nieruchomościami
oraz Finansów i Ubezpieczeń - specjalność
członkowie byli zaangażowani zarówno w
organizacje
wydarzeń,
konferencji,
spotkań z ekspertami jak i uczestniczyło w wielu z nich organizowanych przez pokrewne koła z innych Polskich uczelni. Od samego początku działalności ruszył cykl "Spotkanie ze Specjalistą". Do tej pory odbyło się 7 edycji na których gościliśmy ekspertów związanych z branżą nieruchomości.
finanse i inwestycje, a także nieruchomości. Jak
sama
nazwa
członkowie
wskazuje
wszyscy
koła
podzielają
zainteresowanie tematyką nieruchomości i
dziedzin
poszerzyć
pokrewnych, swoją
wiedzę
którzy i
chcą zdobyć
doświadczenie. W historii istnienia koła
5
W
roku
akademickim
2016/2017
opłacalnego remontowania mieszkań pod
we współpracy z firmą TDJ Estate Pani
wynajem
Katarzyna Konowalczuk i Pani Marzena
współpracę
Polczyk,
i
dr są
inż.
pod Jana
kierunkiem
Pana
Konowalczuka,
którzy
rzeczoznawcami
W
oraz w
zaproponowali kwestii
doradztwa listopadzie
dalszą
konsultacji
inwestycyjnego. br.
we
współpracy
majątkowymi
z Parlamentem Studenckim w ramach
przeprowadziły dla koła i wszystkich
Światowego Tygodnia Przedsiębiorczości
zainteresowanych warsztaty z wyceny
organizowaliśmy spotkanie z dr Ofką
nieruchomości. Omawiana była najnowsza
Piechniczek pt. "Kamienica jest kobietą"
inwestycja
spółki
KTW.
w ramach wykładu kobieta w biznesie.
Spotkania
odbywały
cyklicznie
Jest ona kobietą z niesamowitą historią.
biurowców się
w semestrze letnim roku akademickiego
Współzałożycielką
Śląskich
Kamienic,
2016/2017.
firmy zajmującej się zakupem, odnową i dopasowaniem do klienta mieszkań w kamienicach w kliku śląskich miastach. Swoje
nieruchomości
posiadają
m.in.
w Katowicach, Chorzowie i Tychach. Jeszcze raz bardzo dziękujemy ekspertom za masę interesujących i praktycznych informacji oraz za przyjęcie zaproszenia na spotkanie z nami.
W tym roku powstał nowy cykl spotkań pod nazwą "Real Estate Practice Meeting" w
ramach
którego
w
październiku
br. została przeprowadzona prelekcja oraz dyskusja z Panami reprezentującymi firmę Fabryka Mieszkań. Wprowadzili oni nas w pojęcie "flipa" oraz na czym on polega i jakie nieruchomości warto wybrać pod to przedsięwzięcie. Podzieli się z nami swoją wiedzą na temat zarządzania najmem,
6
Wszystkie
organizowane
wydarzenia
w ramach cyklu "Spotkanie ze Specjalistą" były bardzo ciekawe i uczestnicy wynieśli z
nich
praktyczną
wiedzę.
Jak
nadmieniłam parę edycji spotkań mamy już
za
sobą,
obejmowały
zdywersyfikowaną o
tematykę
pośrednictwie,
nieruchomości
one
zarówno zarządzaniu
jak
i
urbanistyce
i planowaniu przestrzennym. Wszystkie z
nich
zainteresowały
grupę
Warto nadmienić, że w ciągu 10 lat
odbiorców, a w szczególności warto
działalności jego członkowie angażowali
zwrócić uwagę na parę następujących
się również w organizację konferencji.
wydarzeń:
W 2012 roku koło organizowało 2 -dniową
Spotkanie
z
sporą
przedstawicielami
Instytutu Ekologii Terenów (2010) Spotkania
z
licencjonowanymi
pośrednikami
nieruchomości,
rzeczoznawcami majątkowymi oraz zarządcami (2008-2017) Panel dyskusyjny "Facility czy Property Management - teoria a praktyka w Polsce" Pomarańczowy
Meeting
-
Spotkanie z specjalistami z ING BANK ŚLĄSKI (2014) Warsztaty z AutoCAD (2016) Warsztaty (2014,2016)
z
Homestagingu
konferencję
naukową
o Nieruchomościach"
pt.
"Trochę
przy udziale ING
BANK ŚLĄSKI o. Katowice, Kopalni Guido w Zabrzu oraz Browarium Tychy. Natomiast w 2011 roku zorganizowana przez koła została 1-dniowa debata pt. " Licencja w zawodzie pośrednika i zarządcy na
rynku
konieczność
nieruchomości czy
przywilej?
-
zbędna Dyskusja
toczyła się wśród pośredników, zarządców i innych podmiotów działających na rynku nieruchomości na temat projektu ustawy Ministerstwa Gospodarki o ograniczeniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców. Celem dyskusji było przybliżenie
sylwetki
pośrednika
i zarządcy na rynku nieruchomości i zmian związanych ze zniesieniem licencji dla tych zawodów.
7
Ciekawym,
sprawiającym
przyjemność
realizację.
W
ramach
spotkań
koła
oraz integrującym aspektem działalności
odwiedziliśmy także Fundację Napraw
koła są wyjazdy na seminaria naukowe
Sobie
organizowane
w
przez
pokrewne
Koła
Miasto,
ramach
Naukowe. Kilka z nich co roku organizuje
rozmowę
swoje wydarzenia. Koła z
pustostanów
którymi
współpracujemy cyklicznie to: SKN
Propertus
która
spotkania na
przeprowadziła ze
Specjalistą
temat
katowickich
oraz
projektu
“Puste Katowice”, gościem spotkania była
z
Poznania
Agata Janko, wolontariusz fundacji.
(UE Poznań) SKN Inwestycji i Nieruchomości z Warszawy ( SGH) - konferencja "Real Estate Meeting" Koło
Naukowe
Regionalnej (
UE
Polityki
z
Krakowa
Kraków)
-
warsztaty
urbanistyczne, Space Day Koło Naukowe Grunt z Krakowa ( UE Kraków) SKN
Real
Estate
z
Łodzi
roku istnieje Klub Biegowo-Czytelniczy.
( Uniwersytet Łódzki) W ramach spotkań koła nie raz odbywały się viewingi interesujących projektów m.in. postindustrialna nieruchomość Śląski Park Przemysłowy
w
Euro-Centrum
Rudzie Park
Śląskiej,
Przemysłowy
w Katowicach czy na inwestycji TDJ Estate - .KTW I, która była dopełnieniem warsztatów
z
wyceny
nieruchomości.
Podczas nich mogliśmy na własne oczy zobaczyć jak wyżej wymienione obiektu funkcjonują, jaka jest ich specyfika oraz w jaki sposób zrodził się pomysł na ich
8
W ramach działalności koła od zeszłego W jego skład wchodzą zarówno studenci, absolwenci, doktoranci jak i kadra ucząca. Jak
nazwa
wskazuje
zrzesza
on miłośników czytania i biegania. Każde spotkanie ma swój temat przewodni do którego zostaje wybrana literatura poprzez głosowanie zainteresowanych. Książki nad którymi toczona jest dyskusja powiązane są z szeroko rozumianą tematyką ekonomii, znalazły się wśród nich m.in. książki na temat zachodzących zmian w miastach, dysponowaniem wspólnymi zasobami oraz teorią gier i sztuką strategii. Spotkania
biegowe odbywają się głównie na terenie
zarządców,
Katowic,
i
lecz
chętnie
klubowicze
rzeczoznawców,
inwestorów
jak
lokalnych.
Warto
odwiedzają inne miejsca jak to miało
nadmienić, że Ci wszyscy nie bali się
miejsce z projektem Siewierz Jeziorna
zaryzykować i inwestując swój wolny
gdzie podczas biegania mogli obserwować
czas oraz umiejętności zdobyli cenne
wyjątkowy
doświadczenie, które zostanie z nimi na
projekt
osiedla
mieszkaniowego.
całe życie. To przygoda, którą z czystym sercem rekomenduje każdemu. Nie tylko praca się liczy, zawarte przyjaźnie i kontakty też mają ogromne znaczenie w branży nieruchomości i w życiu. Czasopismo
"Projekt
Nieruchomości"
wydawane jest co roku. Pierwszy numer ukazał się w 2013 roku. Znajdziecie w nim Państwo zarówno artykuły recenzowane jak i fotoreportaże z podróży naszych członków. Zapewniam, że każdy z Was Co najważniejsze SKN Nieruchomości tworzą wspaniali, pełni pasji ludzie, którzy chcą się nią podzielić z innymi oraz chętnie angażują się w działania, które może im dać potrzebną
do
rozwoju wiedzę. Przez ostatnie 10 lat przez koło przewinęło się mnóstwo młodych
zdolnych
talentów,
którzy
znaleźli dla siebie miejsce na rynku pracy.
Niejednokrotnie
działalności
w
kole,
za
pomocą
nawiązanym
powinien znaleźć coś dla siebie ponieważ staramy się aby tematyka czasopisma była różnorodna i poruszała ważne kwestie. W tym numerze znalazły się artykuły związane
z
newsami
branżowymi,
inwestycjami przyszłości, dobrymi i złymi praktykami – włączając w to absurdy z
życia
codziennego
recenzowane
oraz
przez
artykuły doktorów
wykładających na naszej uczelni. Zapraszamy Was do współpracy!
kontaktom i współpracy z ekspertami. Wśród
absolwentów
UE
Katowice
związanych z naszym kołem możemy znaleźć
zarówno
pośredników,
KATARZYNA WOJCIECHOWSKA Gospodarka Przestrzenna II rok, studia magisterskie
9
METODY ANALIZY STATYSTYCZNEJ RYNKU NIERUCHOMOŚĆI W PROCESIE POWSZECHNEJ TAKSACJI NA PRZYKŁADZIE KATOWIC Opinia i recenzja : dr Adam Polko Wprowadzenie Reforma opodatkowania nieruchomości, o której mówi się już od początku lat 90. ubiegłego stulecia, pociągnęła za sobą konieczność przeprowadzania powszechnej taksacji. Podatek katastralny, z którym nierozerwalnie wiąże się powszechna taksacja, ma być podatkiem, którego podstawą obliczania jest wartość rynkowa nieruchomości. Obecnie obowiązujący system opodatkowania nieruchomości znacznie odbiega od standardów panujących w Unii Europejskiej. Zarzuca się mu brak sprawiedliwości oraz brak stymulowania właściwej alokacji kapitału w ujęciu przestrzennym. W wielu krajach europejskich uważa się, że podstawa opodatkowania jaką jest wartość nieruchomości stanowi urzeczywistnienie postulatu równomierności, co pozwala uwzględnić czynniki rynkowe i gospodarcze. W Polsce zdania są podzielone.1
1 M. Głuszak, B. Marona, Podatek katastralny. Ekonomiczne uwarunkowania reformy opodatkowania nieruchomości, Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2015, str. 30
10
Podstawowe
przepisy
określające
opartego
na
wartości,
spowoduje
przeprowadzanie taksacji zostały zamieszczone
wprowadzenie jednego podatku. Taki system
w ustawie o Gospodarce Nieruchomościami
opierać się będzie o kompletny dla całej Polski
oraz Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie
kataster nieruchomości. W Polsce obecnie
powszechnej taksacji nieruchomości. Jednak są
działają dwa systemy, prawny i fizyczny.
to przepisy martwe, gdyż nie mogą być
Stworzenie
stosowane
oraz
dopóki
nie
powstanie
ustawa
zintegrowanego,
aktualnego
systemu
powszechnego katastru
jest
regulująca sam podatek, a więc dopóki reforma
warunkiem
koniecznym
wdrożenia
nie stanie się faktem.1 Obecnie podatek od
opodatkowania
bazującego
nieruchomości naliczany jest według stawek za
nieruchomości.
W przypadku wprowadzenia
1m2 gruntu lub powierzchni użytkowej lokalu
systemu, w którym podatek od nieruchomości
albo budynku. Wysokość tychże stawek uchwala
jest naliczany ad valorem, wycena będzie
rada gminy, jednak ich maksymalną, możliwą do
stanowić jego podstawowe ogniwo.3
na
wartości
uchwalenia wielkość, ustala corocznie minister finansów. Podatek od nieruchomości jest więc związany ze sztywnymi stawkami i powierzchnią nieruchomości, przez co uważa się, że raczej nie stanowi źródła efektywnego wykorzystania nieruchomości przez właścicieli.2 Obowiązujący system opodatkowania nieruchomości tworzą trzy podatki: od nieruchomości, rolny i leśny. Wprowadzenie
systemu
opodatkowania
1
R. Strzelczyk, Podatki i opłaty dotyczące nieruchomości, Wolters Kluwer, Warszawa 2016, str. 32-33 2
J. Hozer, S. Kokot, Problemy powszechnej taksacji nieruchomości w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2015, nr 415, str. 135
3 Etel L., Dowgier R., Podatki i opłaty lokalne – czas na zmiany, Temida, Białystok 2013
11
Powszechna
taksacja
i wartość katastralna W
procesie
powszechnej
taksacji
nieruchomości
kluczową
rolę
rzeczoznawcy którzy
odegrają majątkowi,
jako
jedyni
mogą
określać
wartość
nieruchomości.
Sposoby
jakimi
rzeczoznawca
dochodzić
do
może
wartości
nieruchomości są uzależnione od
przyjętych
rodzajów
czynników wpływających na nieruchomość. Sposoby to nic innego
jak
podejścia
do
wyceny, w wyniku których rzeczoznawca wartość
uzyskuje
rynkową
lub
odtworzeniową
danej
nieruchomości.
Jeżeli
nieruchomość przedmiotem
może
być
obrotu,
wówczas stosuje się podejście porównawcze
bądź
dochodowe. Jeżeli natomiast
12
istniejące uwarunkowania nie
za nieruchomość w transakcji
pozwalają na zastosowanie
sprzedaży
powyższych podejść, wartość
warunkach
rynkowych
rynkową można w drodze
pomiędzy
kupującym
wyjątku określić za pomocą
a sprzedającym, którzy mają
podejścia
stanowczy zamiar zawarcia
W
mieszanego.
wyniku
zastosowania
zawieranej
umowy,
na
działają
podejścia kosztowego określa
z rozeznaniem i postępują
się wartość odtworzeniową
rozważnie oraz nie znajdują
nieruchomości
się w sytuacji przymusowej.
względu
które na
ze
rodzaj,
Określenie
wartości
lub
rynkowych
nieruchomości
użytkowanie
przeznaczenie nie są i nie
umożliwia określenie wartości
mogą
przedmiotem
katastralnych nieruchomości.
obrotu rynkowego.1 Wartość
Wartość katastralna ustalana
rynkowa
jest
być
jest
podstawową
na
podstawie
kategorią wartości na rynku
oszacowanych
nieruchomości a jej obecna
rynkowych
definicja
reprezentatywnych
(po
nowelizacji
GospNierU we wrześniu br.)
poszczególnych
określa,
nieruchomości
że
stanowi
ją
wartości nieruchomości dla rodzajów znajdujących
szacunkowa kwota, jaką w
się na obszarze danej gminy.
dniu wyceny można uzyskać
Nieruchomość
1
J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin, Ustawa o gospodarce nieruchomościami, Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2015., str. 992-996
reprezentatywną wybiera się uwzględniając charakterystyczne cechy dla
składowych.2 Celem ustalenia
zasad
nieruchomości w danej strefie.
wartości
jest
masowej
Strefa ta jest wyodrębniana,
określenie
pobranie
masowa
ze
podatku
danego
rodzaju
względu
na
podobne
czynniki
wpływające
na
wartość
rynkową.
1
Dla
nieruchomości
reprezentatywnych rzeczoznawcy
majątkowi
z
katastralnej oraz i
chęcią
to jego
z szacowaniem dużej liczby nieruchomości i
więc
algorytmizacja polegająca na
potrzeby
budowie odpowiednich baz
wartości
została
konieczność
nie
przez
oszacowania
i
wartość katastralną stosując
kosztu
Masową
współczynniki
nieruchomości.3
Wartość
względem wartości rynkowej
katastralna nieruchomości ma
nieruchomości
uwzględniać
reprezentatywnych. Wartość
występujące między danymi
katastralna
nieruchomościami
różnice
gruntowej to suma wartości
zbliżenie
katastralnej gruntu i wartości
rynkowej, które jest możliwe
katastralnej
do uzyskania przy przyjęciu
części
do
oraz
mapowych
tabelarycznych
powiązania
odtworzenia
zapewnia
danych
przewidywanej ceny czy też
jego
jednolitym
tej
tej
nieruchomości
przy
krótkim
procesu
a
korygujące
w
powszechną taksacją. Nazwa
urzędowe,
określić
związana
podejściu. Jednolitość tego
zwanego
stosując się do GospNierU. Na
mogą
jest
postępowania
na
podatkowi
pobierania
Wycena
czasie
ustalona
urzędnicy
związku
wyceny.
2
Ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r., Dz. U. 2015.1774 j.t. z dnia 2015.11.03, Art. 161. 2 , Art. 162. 1, art. 166. 1
oraz
między
nimi. wycenę
przeprowadza się przy użyciu metod analiz statystycznych.4 Metody analizy statystycznej rynku
nieruchomości
i wycena masowa
wartości Metody analiz statystycznych rynku służą do określania wartości
1
dla
konieczne jest prowadzenie
ustalają ich wartość rynkową
podstawie
w
stosowanych
M. Krawczyk, Powszechna taksacja nieruchomości – istota i znaczenie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, Poznań 2009, nr 3, str. 52-54 3 J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin, Ustawa…, op. cit., str. 1037
rynkowej
nieruchomości w podejściu porównawczym.
Są
jednak
4
J. Hozer, S. Kokot, Problemy powszechnej taksacji …, op. cit., str. 139
13
marginalnie w
traktowane obowiązujących
reprezentatywnych
oraz
wykorzystaniu
metod
się
dana
nieruchomość. Metody analiz
stosowanych
metodycznych. Mają również
statystycznych. Powoduje to
służyć powszechnej taksacji
zawężone pole zastosowania
w praktyce wiele komplikacji
nieruchomości
dlatego
i
indywidualnej
ta
jest
różnic
analiz
znajduje
unormowaniach
metoda
do
którym
interpretacyjnych
statystycznych
rynku
mają
a
nie wycenie
praktycznie nie stosowana.1
czego
jest
nieruchomości, gdyż taki jest
Problemem
brak
zawężone wykorzystanie tych
ich cel stosowania określony
szczegółowego unormowania
metod.2 Do tej pory nie
na
zarówno w przepisach prawa,
powstał
jednolity
przepisów.3
jak
standard
określający
stosowania
i
jest
opracowaniach
branżowych rzeczoznawców, określałyby
jak
powodem
żaden
podstawie
wykładni Ograniczenia
metod
analiz
dla
postępowanie
rzeczoznawcy
statystycznych rynku wynikają
które
majątkowego
przy
z ich złożoności oraz wymogu
należy
wykorzystaniu
analiz
wykonania
wielu
prac
je rozumieć i jakie są warunki
statystycznych rynku. Metodę
teoretycznych i praktycznych,
ich
W
analiz statystycznych rynku
które
Rady
można stosować wyłącznie w
na
podejściu
opracowanych
stosowania.
Rozporządzeniu Ministrów
opis
analizy
porównawczym.
pozwoliłby zweryfikowanie modeli.
statystycznej rynku nawiązuje
Konieczna jest więc znajomość
W procesie wyceny możliwe
tylko
konieczności
cen i cech nieruchomości
jest
zbioru
podobnych oraz niezbędne
typów
nieruchomości
wykonanie analizy rynku, na
deterministycznych, w których
1
2
do
stworzenia
wykorzystanie
wszystkie R. Pawlukowicz, Statystyczne aspekty kontrowersji wobec wyceny nieruchomości metodą korygowania ceny średniej, w: J. Hozer (red.), Metody ilościowe na rynku nieruchomości i rynku pracy, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2012, str. 84
14
M. Doszyń, S. Gnat, Propozycja procedury taksonomicznoekonometrycznej w indywidualnej wycenie nieruchomości, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2015, nr 385, str. 82
3
modeli:
dwóch modeli
parametry
są
Ł. Jędruszuk, Prawne uwarunkowania metody analizy satyrycznej rynku, Rzeczoznawca Majątkowy 2012, nr 76, str. 6-7
całkowicie
określone
nieruchomości,2
który
scharakteryzowania
i przyjmują postać liczb, oraz
wykorzystałam w mojej pracy
cech
modeli
magisterskiej
oraz przypisania ich
losowych
-
stochastycznych
celu
przeprowadzenia
probabilistycznych których
w
–
badane
w
parametry
występują tylko w znanych rozkładach
liczbowego wpływ na
powszechnej nieruchomości
nieruchomości
w
taksacji
wartość
mieście
nieruchomości,
Katowice. Jak już wcześniej
określenia
stref
wspominałam wykorzystanie taksacyjnych,
prawdopodobieństwa.
metod analiz statystycznych
Wyboru
danego
modelu
rynku
uzależnia
się
sytuacji
warunków
od
wymaga
spełnienia
wylosowania ze zbioru nieruchomości
umożliwiających
do
stosowanie
podejścia
wyceny
danych oraz od przyjętych
porównawczego,
a
więc
reprezentatywną
założeń.1
znajomości
i
cech
próbę nieruchomości
przestrzeni,
dostępności
Obecnie podejmuje się wiele prób
przeprowadzenia
procesu powszechnej taksacji, które pokazują m.in. skutki ustalenia
stawek
katastralnego.
nieruchomości
masowej
Wykorzystanie
algorytmu
podatku Jedną
określenia nieruchomości
E. Mączyńska, M. Prystupa, K. Rygiel, Ile jest warta nieruchomość, Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2004, str. 168
nieruchomości z
do
reprezentatywnej
próby,
wyceny, S. Gnat, Propozycja zastosowania wybranych metod badań operacyjnych do ustalania stawki podatku katastralnego, Studia i Materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, Olsztyn 2008, nr 3 str. 115-121
przeprowadzenia indywidualnej wyceny
zbioru
wyceny
indywidualnej
wyceny,
masowej wyceny wymagało:
2
1
do
podobnych
oraz wykonanie analizy rynku.
z propozycji jest szczeciński algorytm
cen
zbudowania
bazy
danych
cech
rynkowych dla zbioru
15
nieruchomości
do
wyceny,
obliczenia współczynników wartości
rynkowej
(WWR)
dla
stref
taksacyjnych,
obliczenia
wartości
katastralnych taksowanych
określenia
nieruchomości
do
gdyż w badanym okresie tylko
nieruchomości różniących się
na
tylko datą transakcji w celu
ich
terenie
wystąpiła
wyborze
par
wystarczająca liczba transakcji
obliczenia
sprzedaży
typu
pojedynczej wartości trendu.
nieruchomości, umożliwiająca
Ostateczna wartość trendu to
utworzenie
średnia
tego
zbioru
analitycznej
arytmetyczna
nieruchomości podobnych w
obliczona
celu wybrania i określenia
wyników w poszczególnych
nieruchomości
parach. Taki tok postępowania
rynku
Analiza
umożliwiła
scharakteryzowanie
Studium przypadku Katowic celu
na
reprezentatywnych.
nieruchomości.
W
Piotrowice, Podlesie i Zarzecze,
cech
może
z
uzyskanych
mieć
znamiona
subiektywności, gdyż wybór par
nieruchomości
nieruchomości. Do ustalenia
dokonywany
zmiany poziomu cen wskutek
rzeczoznawcę.
jest
przez
zbioru wyceny
wykorzystano dostępne źródła informacji
o
nieruchomościach tj. Rejestr Cen
i
Wartości
miasta
Katowice, Elektroniczne Księgi Wieczyste oraz Internetowe Mapy
Systemu
Przestrzennej
Informacji
Katowic.
Do
analizy zostały wybrane 4 dzielnice
miasta
Katowice,
a mianowicie dzielnica Ligota,
16
upływu czasu wykorzystano model Obecnie
regresji
liniowej.
najczęściej
do
obliczenia trendu czasowego stosuje się metodę polegającą
Rysunek 1 Trend zmian cen sprzedaży nieruchomości
Obliczanie trendu czasowego za pomocą modelu regresji polega
na
wykorzystaniu
wszystkich
nieruchomości przyjętych do
określono
przyjętych do wyceny, dzięki
badania
zbioru
czemu unika się możliwości
współczynniki
posądzenia
zupełnej
wybór
transakcji
o
subiektywny
nieruchomości.
wykorzystałam
a
korelacji następnie
ich
na
podstawie
punktów
wartości
o
znanej
czyli
nieruchomości,
Do
kwadraty. Korzystając z tej
przedmiotem
scharakteryzowania
cech
metody otrzymuje się 100%
Wykorzystano
nieruchomości
oraz
wpływ
cen
które
były
transakcji. interpolację
na
zmienność
czyli metodę geostatystyczną.
przypisania
im
liczbowego
jednostkowych
cen
Metoda ta jest zaliczana do
wpływu
na
wartość
nieruchomości.
Kolejnym
modeli hybrydowych, których
nieruchomości
krokiem było zobrazowanie na
stosowanie
stosuje się metodę Ceteris
mapie
przynoszące lepsze korzyści
Paribus,
nieruchomości wziętych do
niż
wyceny
modeli.
znaczny
która udział
najczęściej
ma
jednak czynnika
rozkładu
w
poszczególnych
uważa
wykorzystanie
się
za
prostych
W
celu
losowego. Z kolei w przypadku
dzielnicach miasta. Stworzenie
zaprezentowania
analizy
preferencji
mapy
zjawiska
potencjalnych
nabywców
posłużyło do określenia stref
nieruchomości wykorzystano
problem
taksacyjnych, a więc ciągłych
izolinie.1
z uogólnieniem wyników na
obszarów
podzielenie obszaru czterech
populację generalną oraz na
wyodrębnionych
badaną grupę nieruchomości
względu
istnieje
wartości
gruntów
gruntów,
zmian
Umożliwiło
cen
to
ze
dzielnic na siedem stref o
podobieństwo
podobnej cenności gruntów.
podobnych, których poziom
cech wpływających na ich
Dokonanie analizy każdej ze
oddziaływania poszczególnych
wartość. Dokonano tego w
stref
oraz
wyliczenie
cech może być całkowicie
programie
podstawowych
miar
różny. Do określenia wpływu
zintegrowanym
poszczególnych atrybutów na
systemie Saga GIS. Wartości
zmienność jednostkowych cen
punktów
na
QGIS
bez
m.in.
graficznie
oraz z
w nim
pomiaru
1
J. Czaja, Metody szacowania wartości rynkowej i katastralnej nieruchomości, Komp - System, Kraków 2001, str. 137
17
pozycyjnych umożliwiło opis
właściwych
stref i na ich podstawie wybór
wartości
nieruchomości
reprezentatywnych.1
reprezentatywnych.
Ustalenie
W
katastralnych
wyborze
nieruchomości
dla
określenia
stosowania
nieruchomości
regresyjnej
procedury jest
prostota
obliczeń a także możliwość wartości
nieruchomości
stosowana do różnych, nawet niekompletnych
zbiorów
reprezentatywnych kierowano
wymaga stosowania metod
informacji
się nie tylko tym, że miały
właściwych
potrzeb
dotyczących nieruchomości.3
posiadać
masowej
a
Biorąc jednak pod uwagę
one
cechy
charakterystyczne
dla
dla wyceny,
głównie
więc
metod
analiz
rynkowych
okoliczności,
że
statystycznych.2
przeprowadzenie
nieruchomości w danej strefie
W przeprowadzonym badaniu
powszechnej
taksacyjnej,
zastosowano
nieruchomości
będzie tysięcy
określonego
rodzaju
ale
również
analizę
w
taksacji
przeciętne
parametry
tych
oparciu o założenie, że ceny
dotyczyć
cech.
Wagi
cech
nieruchomości
nieruchomości
nieruchomości
poszczególne
reprezentatywnych
stanowią
wpływające
ich
atrybuty
zmienne
losowe
w
danych
gminach, czy tak jak w tym wypadku
dzielnicach,
wartość
dwuwymiarowe. Parametrami
konieczne będzie sięganie do
nieruchomości określono dla
rozkładu zmiennych losowych
modeli
każdej strefy osobno.
były więc wartości przeciętne,
W tym celu konieczne będzie
odchylenia
stworzenie
specjalistycznych
w rozkładach brzegowych oraz
systemów
wspomagających
współczynniki korelacji. Zaletą
ten proces. Określenie stref
1
taksacyjnych
Rozporządzenie
na
oraz
w
sprawie
wyceny wskazuje, że wartość nieruchomości oblicza się przy użyciu metod stosowanych do analiz
statystycznych.
Przy
metodzie tej przyjmuje się zbiór
18
cen
transakcyjnych
standardowe
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, Dz. U. 2004 nr 207 poz. 2109, § 4. 5. 2
Ł. Jędruszuk, Prawne uwarunkowania metody analizy satyrycznej rynku, Rzeczoznawca Majątkowy 2012, nr 76, str. 6-7
3
wielowymiarowych.
oraz
wybór
P. Parzych, J. Czaja, Szacowanie rynkowej wartości nieruchomości, Wydawnictwo AGH w Krakowie, Kraków 2015,, str. 90
i
wycena
nieruchomości
reprezentatywnych.
reprezentatywnych
Konfrontacja
umożliwiło obliczenie wartości
rynkowych i hipotetycznych
katastralnych
nieruchomości
nieruchomości.
wszystkich Ryciny
reprezentatywnych w strefach
obrazują poszczególne etapy tworzenia mapy taksacyjnej
wartości
taksacyjnych Rysunek 4 Mapa średnich cen lokali mieszkalnych w czterech dzielnicach Katowic – izolinie
umożliwiła
wyznaczenie współczynników
obrazującej podział badanego
wartości
terenu na strefy taksacyjne.
wskazujących z
punktu
rynkowej, strefy,
które
widzenia
rynku
charakteryzują
się
cenniejszymi,
a
atrakcyjniejszymi,
więc tudzież
tańszymi gruntami. Obliczenie Rysunek 5 Mapa z zaznaczonymi strefami taksacyjnymi na podkładzie dzielnic Rysunek 2 Lokalizacja nieruchomości w czterech dzielnicach miasta Katowice
Jednorodne
strefy,
wartości
katastralnych
nieruchomości doprowadziło do
zrównania
wartości
traktowane są jako strefy
nieruchomości
mające
charakteryzujących się tymi
jednakowy
współczynnik rynkowej.1
wartości Do
określenia
współczynników
konieczne
było
obliczenie
samymi cechami. 2
wartości
hipotetycznych nieruchomości Rysunek 3 Wynik interpolacji metodą Multilevel B-spline interpolation
2 1
J. Hozer, S. Kokot, Problemy powszechnej taksacji.., op. cit., str. 141-144
Badanie własne na podstawie algorytmu masowej wyceny nieruchomości: J. Hozer, S. Kokot, Problemy powszechnej taksacji., op. cit., str. 140
19
Podsumowanie i wnioski końcowe Przeprowadzenie procesu powszechnej taksacji nieruchomości udało się dzięki dostępowi do danych transakcyjnych i dogłębnej analizie pozostałych źródeł informacji o nieruchomościach. Wykorzystano metody analiz statystycznych rynku, które są dedykowane do przeprowadzania wycen masowych. Stosowanie tych metod być uważane za najwłaściwszą metodę określania wartości nieruchomości na lokalnym rynku nieruchomości, charakteryzującym się dużym zbiorem informacji. Pozwalają na zobiektywizowanie, usprawnienie oraz obniżenie kosztów wyceny. Obawy w stosowaniu metod analiz statystycznych rynku
wynikają
z
braku
regulacji
W artykule pt. „Metody analizy statystycznej rynku nieruchomości w procesie powszechniej taksacji na przykładzie Katowic” autorstwa Beaty Twardysko, podjęto zagadnienie, które jest bardzo ważne zarówno ze względów metodologicznych, jak i poznawczych. W
prawnych oraz opracowań branżowych,
pierwszym przypadku chodzi o rozwijanie sposobów wyceny
które określałyby warunki i założenia ich
nieruchomości wykorzystujących metody analizy statystycznej rynku
stosowania. Trzeba jednak podkreślić, że
w połączeniu z narzędziami GIS. Autorka, posługując się danymi z Rejestru Cen i Wartości Nieruchomości dla Katowic, wykazuje że jest
każdy rzeczoznawca majątkowy w sposób
to skuteczny i szybki sposób na uzyskanie wiarygodnych wartości
świadomy
katastralnych nieruchomości z obszaru danej gminy. Przedstawiony
lub
nie,
stosuje
zasady
statystyki matematycznej gdyż już samo
w pracy algorytm masowej wyceny może być wykorzystany w przyszłości w procesie powszechnej taksacji. Dodatkową jego zaletą
liczenie średniej arytmetycznej oznacza
jest
estymację wartości przeciętnej.
wizualizację zróżnicowania przestrzennego cen nieruchomości na
przedstawienie
danych
w
atrakcyjny
sposób,
poprzez
mapach. Praca ma też wysokie walory poznawcze. Omówione w artykule naukowym metody analizy statystycznej rynku pozwalają mgr BEATA TWARDYSKO Absolwentka Gospodarka Przestrzenna, UE w Katowicach
na
weryfikację
wielu
hipotez
badawczych
dotyczących
współzależności zjawisk na rynkach nieruchomości. W pracy wskazano m.in. które czynniki w istotny sposób determinując ceny w południowych dzielnicach Katowic. Podsumowując, należy dodać że niniejszy artykuł naukowy powstał w oparciu o pracę magisterską, która została wyróżniona w XXVIII edycji konkursu katowickiego oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich za prace dyplomowe z zakresu urbanistyki, gospodarki przestrzennej i zrównoważonego rozwoju. Adam Polko
20
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej
Rola partycypacji społecznej w procesie planowania
Opinia - dr Agnieszka Sobol
Dla wszystkich osób, które zainteresowane są zagadnieniami urbanistyki, gospodarki przestrzennej, a także nieruchomości. Stwierdzenie “miasto dla ludzi” kojarzy się zapewnie jednoznacznie. Kto z nas nie słyszał o duńskim architekcie i urbaniście Janie Gehlu? „Miasta dla ludzi”
to tytuł najbardziej znanej ze
wszystkich jego książek. Jest on również autorem cytatu często parafrazowanego przez
osoby
odpowiedzialne
za
planowanie
przestrzeni
miasta
-
„Najpierw kształtujemy nasze miasta, potem one kształtują nas”, te słowa oraz częste odwołania do nich w różnego rodzaju publikacjach o tematyce miejskiej są potwierdzeniem tego jak duże znaczenie ma uwzględnianie czynnika ludzkiego w procesie projektowym, gdyż to użytkownik jest najważniejszy i to o jego interesy należy zadbać w pierwszej kolejności. Podstawowe pytanie, które nasuwa się w tym momencie dotyczy tego jakie narzędzia mają mieszkańcy by wpłynąć na kształt użytkowanej przez nich przestrzeni. Do twierdzenia, że partycypacja społeczna powinna być immanentnym elementem paradygmatu planowania przestrzennego nikogo z czytelników raczej nie trzeba przekonywać. Komunikacja społeczna w naszym kraju
raczkuje.
w
ograniczanie się do pojedynczych akcji
zakresie
projektowania
Póki
przestrzennego cały czas się rozwija,
kosztem
a
wieloaspektowej
będąc
bardziej
precyzyjnym
–
co
dominuje
systematycznej, współpracy. 21
przyjmują
Etap zjednywania
trzyetapową taktykę, której główne
Etap partnerstwa
założenia
Etap delegowania władzy
Samorządy
często mieszczą
się
w
słowach
zdecyduj, ogłoś i broń. Ponadto panuje przekonanie,
że
włączenie
Etap kontroli obywatelskiej Niestety
większość
jednostek
mieszkańców w proces planowania to
planistycznych w naszym kraju wciąż
dodatkowy
kosztów
działa z pominięciem mieszkańców jako
to
pojęcie
głównych
w
ostatnim
bardzo
nośnym
i
generator
problemów.
partycypacji czasie
Mimo
społecznej
stało
się
interesariuszy,
posłużeniu
się
nas
termin
manipulacji
oznacza?
terminologią
gdzieś
pomiędzy a
szczeblem
informacji,
czyli
O partycypacji społecznej często mówi
praktycznie na samym początku.
się jako o
Najlepszym
formie dialogu między
społecznościami administracji zważając
a
podmiotami
publicznej. na
Jednak
elementy
skali
przy
proponowaną przez Arnstein klasyfikuje
i popularnym tematem. Jednak co ten właściwie
co
dowodem
postępowanie terytorialnego,
na
jednostek które
to
jest
samorządu
w
świetle
obowiązywania ustawy o planowaniu
partycypacji, na które składają się
i
takie
informowanie,
z 27 marca 2003 roku zobligowane są
zaangażowanie
do
czynniki
jak
słuchanie, społeczeństwa
oraz
rozwój
zagospodarowaniu
przestrzennym
przeprowadzenia
społecznych
konsultacji
projektu
miejscowego
porozumienia widać, że ograniczanie
planu
zagospodarowania
partycypacji jedynie do dialogu jest
przestrzennego
lub
wyraźnym niedopowiedzeniem. W tym
uwarunkowań
miejscu
zagospodarowania
nie
sposób
zapomnieć
studium
i
kierunków przestrzennego
o przytoczeniu drabiny partycypacyjnej,
gminy. Ograniczają się one jedynie do
czyli podziału zaproponowanego przez
zorganizowania konsultacji społecznych
Sherry Arnstein, na który składa się
dopiero
osiem etapów, a są to:
zyskał
22
na
etapie,
kształt
gdy zbliżony
projekt do
Etap manipulacji
finalnego i w interesie rządzących nie
Etap terapii
leży wprowadzanie kolejnych zmian.
Etap informowania
Zazwyczaj wiąże się to z wydłużeniem
Etap konsultacji
procedury planistycznej i dodatkowymi
kosztami, w związku z czym mieszkańcy
z Woonerfów i społecznego udziału przy
otrzymują
tworzeniu kolejnych. Gdańsk natomiast
jedynie
możliwość
informację
złożenia
oraz uwag
o niewiążącym charakterze. W
Polsce
dopiero zarówno
uczymy
się
urzędnicy
jak
i mieszkańcy. Jednak już teraz można znaleźć
przykłady
dobrych
praktyk
włączania lokalnej społeczności w proces planowania
przestrzennego.
W
tym
aspekcie póki co wyróżniają się duże, jak na nasze warunki, miasta takie jak chociażby Gdańsk, Łódź czy Poznań. W tych miastach postarano się o wyjście poza
określone
ustawowo
ramy
i większe zaangażowanie mieszkańców w
sprawy
pochwalić
miasta. się
się
może
modelowym
procesem rewitalizacji Dolnego Miasta,
współpracy międzysektorowej. Uczą się wszyscy,
poszczycić
Poznań
uruchomieniem
może Biura
Kształtowania Relacji Społecznych, czy
gdzie
lokalna
kluczową
społeczność
odegrała
rolę
we
wczesnej
projektowania,
co
przyczyniło
chociażby
do
zdobycia
fazie się
nagrody
RegioStars 2016 w kategorii „CityStar Innowacyjne
rozwiązania
zrównoważonego miejskich”.
rozwoju
Tego
typu
dla obszarów
realizacje
sprawiają, że nie musimy z zazdrością patrzeć
na
Zachód.
Wspólnym
mianownikiem dla tych inicjatyw jest aktywne działanie ruchów miejskich, które
wywierają
wpływ
lokalne
jednocześnie
korzyści
płynące
na
władze
pokazując, z
że
angażowania
mieszkańców są obupólne.
tym że jako jedno z pierwszych miast w kraju uruchomił budżet obywatelski. W Łodzi
z
pewnością
zadowoleni
są
Fot. 1 Woonerf ul. 6 sierpnia w Łodzi, źródło: bryla.pl
23
Warto “pochylić się” nad przykładem
ekonomiczna i społeczna. Dolne Miasto
rewitalizacji Dolnego Miasta w Gdańsku,
potrzebuje przedstawienia nie tylko
gdyż tak jak wcześniej wspomniano,
innym, ale również samemu sobie.
może
modelowy
Do osiągnięcia tego celu podjęto szereg
społeczności
działań, by obszar ten nie zatracił
on
posłużyć
przykład
za
włączenia
lokalnej w proces projektowania. Dolne
swojej
Miasto
Największym kapitałem dzielnicy jest
ze
swoją
bogatą
historią,
zróżnicowaniem
form
jej
wewnętrznej
tożsamość
i
integralności. historia,
którą
zagospodarowania terenu i unikalną
mieszkańcy dzielą się bardzo chętnie.
zabudową jest miejscem niezwykłym
Działania
nie tylko w skali miasta, ale również
rewitalizacji pozwoliły na stworzenie
regionu. O atrakcyjności tej dzielnicy
odpowiedniej przestrzeni publicznej,
świadczy występowanie autentycznej
która kreuje ramy życia społecznego
tkanki
terenów
wewnątrz dzielnicy. Estetyczne place
rekreacyjnych zlokalizowanych głównie
czy zieleńce stają się scenami dla
w
licznych
historycznej
okolicach
oraz
dawnych
bastionów
podejmowane
wydarzeń
w
ramach
artystycznych,
i Nowej Motławy. Nie jest to jednak
w które zaangażowani są mieszkańcy.
miejsce
Dolne Miasto było również areną dla
pozbawione
problemów,
których nagromadzenie przyczyniło się
wydarzeń
do podjęcia decyzji o przystąpieniu do
Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Nie
sporządzenia
bez znaczenia pozostaje rola liderów
programu
rewitalizacji
kulturalnych
społecznych,
sporządzony w oparciu o trzy filary
udział
jakimi są historia, sztuka i rekreacja.
programu rewitalizacji, dzięki temu
Te filary stanowią o dużym potencjale
mieszkańcy
tego miejsca i szeroko rozumianej
spoglądać na urokliwą ul. Łąkową czy
wewnętrznej
budynek
Dolnego
Miasta
Rewitalizacja została
mogą Łaźni,
nad z
projektem
zadowoleniem
który
stał
się
kulturalnym sercem dzielnicy. W tym
miejsca
właśnie budynku, w lutym doszło do
podkreśla w jasny sposób unikalne
spotkania konsultacyjnego, w trakcie
oraz
oparta
pracach
aktywny
na
zarządzaniu i
energii.
brali
ramach
dzielnicy. Co najważniejsze, został on
w
którzy
w
tożsamością
Obejmuje
którego mieszkańcy mogli zgłosić swoje
przedsięwzięcia z różnych stref takich
pomysły dotyczące kolejnych etapów
jak
rewitalizacji. To pokazuje, że zarówno
24
pozytywne gospodarka
cechy.
przestrzenna,
władze miasta jak i mieszkańcy
są
zadowoleni
z
dotychczasowej
współpracy.
Fot. 2 Dolne Miasto w Gdańsku, źródło: facebook.com/marikamorawiecphotography
Podsumowując, stwierdzenie czy miasto dla ludzi jest rzeczywistością lub sloganem reklamowym
nie
ma
jednoznacznej
odpowiedzi.
Z jednej strony możemy
zaobserwować toporność i opieszałość samorządów w kwestii angażowania mieszkańców w procesy kreowania przestrzeni ich miast, ograniczanie się jedynie
do
obligatoryjnych
metod
informowania,
niedostateczne
zabezpieczenie partycypacji społecznej w ustawie oraz ogólny brak wiedzy mieszkańców
dotyczący
narzędzi
jakie
posiadają
w
kwestii
wpływu
na przestrzeń miasta. W opozycji stoją natomiast realizacje ze Świata, ale również z Polski, gdzie mieszkańcy, którzy wedle modelowego procesu planowania zostali poinformowani, wysłuchani w trakcie konsultacji oraz wzięli aktywny udział w realizacji przyczynili się do stworzenia przestrzeni miasta przyjaznej ludziom, takiej w której mogą realizować swoje potrzeby. Należy pamiętać,
że włączenie lokalnej społeczności w sprawy mające dla miasta
duże znaczenie, jakimi niewątpliwie jest planowanie przestrzenne przyczynia 25
się
do
wzrostu
ich
świadomości.
i odpowiedzialności za miasto,
Kreuje
poczucie
przynależności
a jak wiadomo każdy najbardziej dba o te
sprawy, które w jego opinii dotyczą go bezpośrednio. Ponadto partycypacja tworzy
świadomych
użytkowników
przestrzeni.
Nawet
najlepiej
zaprojektowane „miasto dla ludzi” pozostanie jedynie utopijną wizją, jeśli nie trafi na podatny grunt odbiorców. Artukuł porusza ważny i aktualny temat debaty publicznej jakim jest partycypacja mieszkańców w procesie rozwoju lokalnego. W artykule autor odniósł się do kilku ważnych
FILIP BRYLSKI
autorów tj. Jana Gehla, czy Sherry Arnstein. W spisie
Studenckie Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Gdańskiego
bibliograficznym są też inne źródła, do których nie ma
Nieruchomości zabytkowe stanowią charakteryst odwołań w tekście. W spisie brakuje z kolei pozycji Jana Gehla. Autor podaje również przykłady doświadczeń polskich miast w obszarze partycypacji społecznej. Wydaje się, że zabrakło przy nich bardziej rzetelnej informacji i oceny. Bo czy np. poznańskie ‘Biuro Kształtowania Relacji Społecznych’ działa skutecznie? Czy powołanie takiej jednostki daje mieszkańcom konkretne korzyści? Tego z tekstu już się nie dowiemy? Autor przedstawia ponadto własne obserwacje i opinie
na
temat
działania
mechanizmu
uspołecznienia
rozwoju polskich miast. Odnosi się m.in. do ruchów miejskich, które bezsprzecznie odgrywają istotną rolę w transformacji polskich miast. Pomija natomiast fakt, iż bardzo często współpraca na linii ruchy miejskie –władze lokalne ogranicza partycypację przede wszystkim do organizacji pozarządowych. Jest
to
natomiast
problemów
i
zaniedbanie,
nierzadko
pogłębia
które
generuje
oddalenie
wiele
‘zwykłych’
mieszkańców od miast. Konkludując tekst jest głosem młodego
pokolenia,
które
zauważa
wagę
partycypacji
mieszkańców w życiu publicznym, widzianym zwłaszcza z
perspektywy lokalnej. Świadomość rangi tego zagadnienia tworzy fundament do rzeczywistej zmiany polskich miast w kierunku „Miast dla ludzi”. Agnieszka Sobol 26
Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej UE Katowice
Własne już nie ciasne? Źródło: http://7.s.dziennik.pl/pliki/5554000/5554864-klucze-do-mieszkania-643-428.jpg
Rynek deweloperski jest obecnie jednym z najbardziej rozwijających się rynków nieruchomości. Coraz więcej osób jest zdecydowanych kupić własne mieszkanie w nowym budownictwie. Choć nowelizacja ustanawiająca minimalną powierzchnię użytkową mieszkania na 25m2 nie weszła jeszcze w życie, zdążyła już wywołać niemałą burzę wśród interesariuszy. Z różnych stron docierają zupełnie niezgodne z prawdą informacje. Brak podstawowej wiedzy na temat rynku nieruchomości tylko potęguje dyskusję. Jak to w końcu jest z tą nowelizacją? Aktualnie obowiązujące przepisy nie precyzują minimalnej powierzchni użytkowej mieszkania, jednak zgodnie z art. 94 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, co najmniej jeden pokój w mieszkaniu powinien mieć powierzchnię 16m2, szerokość kuchni musi wynieść minimum 1,8 m2 a
pokoju sypialnego przewidzianego dla jednej osoby 2,2 m2. Ze względu na liczne wymogi nawet rozsądnie zaprojektowane mieszkanie zajmie powierzchnię powyżej 20m2. Według projektu nowelizacji art. 94 wyżej wymienionej ustawy, będzie wyznaczał jedynie całkowitą powierzchnię lokalu użytkowego, 2 wynoszącą 25 m. Dzięki wyeliminowaniu minimalnych szerokości poszczególnych 27
pomieszczeń projektanci będą mieli ułatwione zadanie, właściciele natomiast będą mogli efektywniej wykorzystać przestrzeń.
Projekt lokalu powierzchni 14,5 m2
Pomimo sztywnych, dosłownie sformułowanych norm inwestorzy znajdują sposób na obejście przepisów. Wbrew pozorom nie jest to trudne. Deweloperzy budują lokale usługowe z funkcją zbiorowego mieszkania, dzięki czemu specyfikacja techniczna obowiązująca w przypadku lokali mieszkalnych nie musi być brana pod uwagę. Proces ten, poza zignorowaniem przepisów, pozwala na uzyskanie większej stopy zwrotu z inwestycji. Teoretycznie, rola dewelopera kończy się w momencie zakupu nieruchomości. Jednak w przypadku zakupu wyżej opisanego lokalu inwestorzy oferują również usługę zarządzania mikro apartamentem i znalezienia najemców. W praktyce oznacza to, że kupujący może bez żadnego wysiłku generować zyski znacznie większe niż np. na lokacie bankowej. Pomimo statusu prawnego nieruchomości, który może budzić mniej zaufania niż klasyczne odrębne prawo własnościowe mikro apartamenty są kuszące dla właścicieli ze względu na niższą cenę zakupu oraz mniejsze koszty eksploatacji. Ponadto ich wynajmem zainteresowane są zarówno osoby, które poszukują lokum na dłuższy czas jak i turyści szukający alternatywy dla tradycyjnego hotelu.
Źródło: http://dom.gratka.pl/deweloperzy/tresc/42270646042-1-.html
Na przykładzie zachodnich stolic widać, że niewielkie mieszkania utrzymują się na rynku i przyciągają osoby, które chcą wydać mniej lub tych, którzy bardziej cenią sobie lokalizację nieruchomości niż jej powierzchnię użytkową. W centrum Paryża można wynająć studio, którego metraż wynosi 10m2. W tak niewielkiej przestrzeni udało się zaaranżować aneks kuchenny, sypialnię oraz łazienkę z WC. Nadzwyczaj mała powierzchnia mieszkania nie idzie jednak w parze z niską ceną. Ze względu na bardzo dobrą lokalizację wynajmujący musi liczyć się z kosztem rzędu 795 euro miesięcznie, czyli ok. 3 366,99 zł1. Dla 1
Obliczone na podstawie kursu Euro opublikowanego na stronie NBP w dniu 13.11.2017.
28
porównania, w warszawskiej dzielnicy Mokotów za podobną cenę można wynająć lokal o powierzchni ponad 80m2. Nie oznacza to jednak, że w naszej stolicy brakuje małych mieszkań. Na jednej ze stron internetowych można znaleźć mieszkania o metrażu 17 m2. Miesięczny koszt wynajmu takiego lokum wynosi 1200 zł. Mikro apartamenty mogą wydawać się zbyt małe aby zasłużyć na miano miejsca zwanego domem, jednak posiadają wiele zalet. Są znacznie tańsze w utrzymaniu zarówno dla właściciela, który nie wynajmuje mieszkania, jak i dla osób wynajmujących. Wiele opłat jest rozliczanych za pomocą udziałów w nieruchomości wspólnej. Im mniejszy metraż tym mniejszy udział, a co za tym idzie niższe opłaty. Ponadto łatwiej zadbać o niewielkie mieszkanie niż o duży apartament. Cechy te sprawiają, że małe lokale są szczególnie interesujące np. dla studentów, których budżet jest mocno ograniczony oraz singli czy osób, które dużo pracują. Poza tym uzyskanie kredytu hipotecznego nie jest tak łatwe jak kiedyś, przez co wielu osób nie stać na zakup własnego mieszkania. W tej sytuacji wynajem mniejszego lokalu pozwala na szybsze oszczędzenie kwoty potrzebnej do nabycia swoich „czterech kątów”. Proponowana nowelizacja, podobnie jak każda zmiana, zawsze znajdzie zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Jej zadaniem jest między innymi ochrona konsumentów. Niestety, sama zmiana uwarunkowań
10-metrowe mieszkanie w Paryżu Źródło: http://www.lodgis.com/en/paris,long-termrentals/apartment/LPA1166-rue-de-lille-apartmentparis-7.mod.html
dotyczących zwiększenia minimalnej powierzchni użytkowej nie sprawi, że deweloperzy przestaną obchodzić przepisy. Ponadto fakt, że dalej podejmują takie działania świadczy o tym, że są one opłacalne, czyli istnieje popyt na niewielkie powierzchnie. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę rynek pierwotny działający całkowicie zgodnie z prawem, zmiana będzie niemalże nieodczuwalna, a z pewnością ułatwi projektowanie lokalu i poprawi komfort życia właścicieli. Zwykłemu obywatelowi trudno znacząco wpływać na proponowane zmiany, jednak nic nie stoi na przeszkodzie w wykorzystaniu ich zalet. KAROLINA PRADELA Gospodarka Przestrzenna III rok, studia licencjackie
29
Zalety i wady pracy jako agent nieruchomości Kto może zostać pośrednikiem nieruchomości? W dzisiejszych czasach każdy. Zawód ten został zderegulowany w 2014 roku, co oznacza, że nie trzeba posiadać już specjalnych uprawnień (licencji), aby pracować w tym zawodzie.
Zatem
może
nim
zostać
każdy,
kto
posiada
pewne
przygotowanie merytoryczne, umiejętności handlowe oraz mnóstwo samozaparcia. Niewątpliwie zaletą, która przyciąga
trzeba trzymać się sztywnych ram
wielu ludzi do tej profesji jest fakt, że
czasowych. Jest to świetna okazja, aby
można mieć naprawdę wysokie zarobki.
zdobyć pierwsze doświadczenie już
Wynikają
one
z
systemu
podczas studiów, kiedy studenci z racji
jest
ustalany
swoich obowiązków dziennych, nie są
biurze
w stanie pogodzić pracy na cały etat z
nieruchomości. W jednym prowizja
zajęciami na uczelni. Kolejną zaletą tej
może wynosi 30%, a w drugim nawet
pracy jest fakt, że na co dzień można
50%
spotkać
prowizyjnego, indywidualnie
głównie który w
każdym
wynagrodzenia
uzyskiwanego
mnóstwo
ciekawych
ludzi
przez agencję od klienta. Wszystko
i uczyć się od nich nowych rzeczy.
zależy od firmy, u której chcemy
Przykładowo
pracować. Oznacza to, że trzeba być
przedsiębiorcy
naprawdę bardzo skutecznym agentem,
chcących zakupić daną nieruchomość
gdyż
pod inwestycję, którzy posiadają sporo
dopiero
transakcji
po
sfinalizowaniu
wypłacane
jest
wynagrodzenie. Jest to idealna praca dla tych,
mogą lub
to
osoby
być fizyczne
wiedzy i doświadczenia o tym jak to robić
najlepiej.
naprawdę
bardzo
Można
zdobyć
wiele
cennych
którzy lubią pracować zdalnie oraz
kontaktów, które mogą zaowocować w
mieć nienormowany czas pracy. Nie
naszym życiu. O pracę w tym zawodzie
30
nie
jest
trudno.
nieruchomości
Większość
oferuje
biur
specjalne
Plusem tej aktywności zawodowej jest również
możliwość
uczestniczenia
szkolenia dla nowych pracowników,
w szkoleniach organizowanych przez
najlepsi
biuro
agenci
wspierają
ich
sprzedaży
mieszkań
merytorycznie i dlatego nie wymagają
deweloperskich, podczas których jest
większego doświadczenia. Jedyne co
okazja
potrzeba to ogromnego zaangażowania,
innowacyjnych
otwartości na ludzi oraz umiejętność
technologicznych
dążenia do określonych celów. Jednak
wybudowanych mieszkaniach. Można
warto
również uczestniczyć w oględzinach
również
przed
podjęciem
współpracy
przygotować
merytorycznie
z
zakresu
się
do
poznania
najbardziej zastosowań
w
kilku mieszkań
nowo
przeznaczonych do
obrotu
sprzedaży, co pozwala poznać, jak
nieruchomościami. Mile widziane jest
funkcjonuje taki rynek od wewnątrz.
również zainteresowanie tym rynkiem.
Oprócz zalet praca pośrednika ma również
swoje
wady.
Zdecydowanym minusem tego zawodu są niestabilne zarobki. W jednym miesiącu można zarobić pięć tysięcy, a przez dwa kolejne zero. Jest to ciężka praca, tylko dla wytrwałych osób, która przynosi satysfakcję tylko wtedy, kiedy dochodzi do finalizacji transakcji. http://pprn.pl/
Jak
przeprowadzonych Wynagrodzenia.pl
wynika
z
danych przez
miesięczne
wynagrodzenie całkowite (mediana*)
31
na tym stanowisku wynosi 3 700 PLN
Należy wspomnieć również o tym,
brutto. Co drugi agent nieruchomości
że w dobie dzisiejszego internetu, jak
otrzymuje pensję od 2 281 PLN do 5
i
589
najgorzej
pośrednika wydaje się być coraz mniej
agentów
szanowanym. Istnieje wiele portali
PLN.
25%
wynagradzanych
postępującej
elektroniki
nieruchomości zarabia poniżej 2 281
internetowych,
PLN brutto. Na zarobki powyżej 5 589
wystawiać własne ogłoszenia sprzedaży
PLN brutto może liczyć grupa 25%
nieruchomości jak np. słynne olx.pl czy
najlepiej
gratka.pl. Innym czynnikiem może być
opłacanych
agentów
nieruchomości.
liczyć się z tym, że telefon firmowy się
naszym
nieodłącznym
przyjacielem. Klienci mogą dzwonić o różnych porach dnia - od 7:00 rano do nawet
21:00.
zapracowani
których
można
fakt, że w dalszym ciągu w Polsce wiele
Pracując jako pośrednik trzeba stanie
na
zawód
Szczególnie klienci,
Ci mogą
kontaktować się nawet w soboty i niedziele. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że jest to praca 24/h.
osób stara się minimalizować wszelkie wydatki,
a
pośrednictwo
–
w jakiejkolwiek branży – kojarzy się z dodatkowymi,
zbędnymi
kosztami
transakcji. Nie są doceniane korzyści płynące
właśnie
z
pośrednictwa
-
dostęp do szerokiej informacji, większa płynność pomoc
transakcji w
oraz
dopełnieniu
fachowa wszystkich
formalności. Nie jest łatwo zbudować pozytywny
wizerunek
pośrednika
Trzeba liczyć się z faktem, że
nieruchomości, ponieważ często jest on
istnieje spora konkurencja pomiędzy
postrzegany stereotypowo, a niektóre
biurami pośrednictwa nieruchomości
osoby
w
uprzedzenia.
każdym
mieście.
W
samych
Katowicach liczba prosperujących biur nieruchomości wynosi około 80. A w Warszawie jest ich prawie 700! Co oznacza, że agent nieruchomości musi posiadać
wysokie
umiejętności
interpersonalne oraz komunikacyjne, aby wyróżnić się na rynku i być lepszym od konkurencji.
32
mogą
http://eklektik.pl/
mieć
nawet
pewne
Podsumowując, zawód pośrednika jest odpowiedzialny i wymagający sporych umiejętności. Trzeba mieć dobre podejście i kontakt z klientem, być elastycznym oraz odpornym na stres. Sprzedaż mieszkań, czy to na rynku wtórnym, czy pierwotnym, jest procesem bardzo złożonym i wymagającym czasu oraz odpowiedniej wiedzy. Trzeba mieć świadomość, że dla klientów biur nieruchomości zakup mieszkania to jedna z najważniejszych decyzji w życiu. Agent pomaga zatem znaleźć klientowi odpowiednie mieszkanie lub dom i uczestniczy w tym ważnym dla klienta wydarzeniu.
KAROLINA WITOSZEK Finanse i rachunkowość, II rok, studia magisterskie
Ulice dla ludzi – to da się zrobić! Tylko jak? Ulica to podstawowy element tkanki miejskiej, który w coraz mniejszym stopniu jest jedynie elementem systemu transportowego. Coraz więcej mieszkańców chce, aby miejskie ulice były przyjazne niezmotoryzowanym i aby dobrze spędzało się na nich czas. Pytanie tylko - jak to osiągnąć? W ciągu ostatnich stu lat wygląd ulicy diametralnie się zmienił. Jeszcze przed wojną pospolitym widokiem w centrach miast były wąskie drogi wybrukowane “kocimi łbami”. Natomiast, po wojnie powoli zaczynały dominować wielopasmowe wstęgi asfaltu. Z miast zaczęto usuwać tramwaje i trolejbusy na rzecz transportu indywidualnego. Doprowadziło to do zamierania ulic, które potraciły swoje funkcje na rzecz głównej – transportowej. Ich zadaniem przede wszystkich stała się możliwość dojazdu do domu, pracy
33
Ulica Piramowicza w Łodzi przez i po przebudowie (Piastu / Zorro2212, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0)
czy szkoły. Dużą rolę zaczęły odgrywać galerie, które znacznie umniejszyły znaczenie ulic handlowych. Obecnie możemy zauważyć zmianę tego trendu. Coraz więcej miast europejskich angażuje się w projekty planistyczne. Przykłady z Danii, Holandii czy Norwegii pokazują, że mieszkańcy chcą przyjaznych ulic. Proces ten rozwija się bardzo szybko i niedługo dotrze również do mniejszych miast, a nie tylko stolic. Miejscy użytkownicy chcą więcej przychylnych pieszym ulic czy zielonych skwerów bez samochodów. Mamy
wiele
przykladów
tworzenia
nowych
przestrzeni
dla
mieszkańców.
Po
kontrowersyjnej przebudowie w Katowicach powstał projekt “zielonej ulicy” Tadeusza Kościuszki zamiast ustawiania rzędów barierek ograniczających pieszych. Coraz częściej możemy spotkać się z lokalnymi protestami, które skłaniają samorządy do współpracy a nie dodatkowej rywalizacji. Należy zadać pytanie jak prawidłowo zmieniać ulice, aby były “dla ludzi” a nie tylko samochodów. W
latach
60.
na
budowanych
blokowiskach
dominowały
ciągi
pieszo-jezdne
z pierwszeństwem pieszych i rowerzystów. Stanowiły one centrum spotkań mieszkańców oraz miejsce zabaw dzieci z okolicznych budynków. Obecnie popularne są, niestety, osiedla grodzone. W ostatnim czasie powstają ulice zwane “woonerfami”, co z języka holenderskiego oznacza ulicę do mieszkania. Swoją formą ma ona zachęcać do spędzania na niej czasu wolnego. Bardzo prostym zabiegiem poprawiającym wygląd przestrzeni, a także zwiększającą poziom bezpieczeństwa jest esowanie jezdni, a także wykorzystanie zieleni i rozlicznej małej architektury - od ławek i stojaków na rowery zaczynając, na fontannach, stołach do gry i nietypowych
34
Ulica 6 Sierpnia w Łodzi przez i po przebudowie (Zorro2212 / Arewicz, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0)
dekoracjach kończąc. Pionierem w tworzeniu woonerfów w Polsce jest Łódź, gdzie do tej
pory przekształcono w taki sposób trzy ulice. Jedną z nich jest ulica Grzegorza Piramowicza na Fabrycznej, która wyróżnia się urokliwymi kamienicami - dzięki nim zyskała ona przydomek Łodzi w pigułce. Do tej pory nie przykuwała uwagi niczym innym i nie zachęcała do wizyt – kostka na jezdni, beton na chodnikach zastawionych autami mimo zakazu zatrzymywania się. W 2016 roku dzięki projektowi do budżetu obywatelskiego przeprowadzono gruntowną przebudowę ulicy – pas jezdni zwężono do minimalnego, a pozostałą część przekształcono pod drzewa, krzewy, stoły do gry w szachy, ale przede wszystkim pozostawiono dużą ilość miejsca pieszym i rowerzystom, którzy bez obaw i w estetycznym otoczeniu mogą pójść nią dalej lub na chwilę zatrzymać się. Ulica zyskała status prawdziwie miejskiej. Prawdziwy boom po przekształceniu w woonerf przeżyła również ulica 6 Sierpnia, która wcześniej nie zachęcała do spacerów. Obecnie jest jednym z popularnych miejsc kultury i handlu, a przede wszystkim tętni życiem. Otwarto tu nowe restauracje, które mają swobodną możliwość
35
Avenida Chile w Bogocie w trakcie Ciclovíi (Lombana, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0)
Rozstawienia stolików. Panuje przekonanie, że utrudnienie ruchu samochodów spowoduje straty biznesów, a w rzeczywistości lokalne sklepy uzyskują wyższe dochody niż wcześniej. Ponadto co chwilę odbywają się tu różne wydarzenia – urodziny ulicy, festiwal światła Light Move Festival czy występy muzyczne Songwriter Łódź Festival odbywające się pod ustawionym przy rewitalizacji ozdobnym zegarze ulicznym, które przyciągają mieszkańców czy turystów. Jeszcze kilka lat temu była to zwykła asfaltowa droga przejazdowa, na której nikt nawet się nie zatrzymywał. Podstawowym argumentem przeciwko przebudowom w woonerfy jest kwestia budżetu – nie ma co ukrywać, to kosztuje. Jednak warto też brać pod uwagę koszty społeczne – czas, zdrowie - które ponoszą mieszkańcy stojąc w korkach. Istnieją jednak także niskokosztowe sposoby na ożywienie ulic, a jednym z nich jest zamykanie ich na określone wydarzenia lub na weekendy. Z zamykania ulic zasłynęła w świecie Bogota, wcale nie miasto europejskie, bo rewolucje miejskie nie ograniczają się tylko do Starego Kontynentu. W kolumbijskiej stolicy niegdyś zwykły urzędnik ds. zieleni, Gil Peñalosa, wpadł na pomysł Ciclovíi, czyli zamykania w niedziele części ulic dla zmotoryzowanych i przeznaczenie ich dla pieszych, biegaczy, rowerzystów, rolkarzy, deskorolkarzy i wszystkich zainteresowanych. Byle bez aut.
36
Efekt? Po dwudziestu latach od ustalenia tego, jaki ostateczny przebieg ma mieć Ciclovía, w Bogocie co niedzielę i w święta w godzinach 7-14 zamykanych jest 120 kilometrów ulic, nie powodując paraliżów i korków, a z zamkniętych ulic korzystają co weekend 2 miliony osób – 30% populacji miasta! Od tamtej pory Ciclovíe przyczyniły się do wzrostu aktywności fizycznej i poziomu szczęścia (HPI) mieszkańców, a pomysł został zaimportowany do krajów na całym świecie. Koncepcja dotarła nawet do USA, Indii czy Australii. Może to już czas na Polskę? Na pytanie jak sprawić, aby ulica była przyjazna ludziom nie ma jednoznacznej odpowiedzi, jest wiele odpowiedzi. Wszystkie mają swoje plusy i minusy. Zasada która wyłania się z tego jak chcą żyć mieszkańcy miast całego świata jest prosta: mniej aut, więcej miejsca dla pieszych. Natomiast przy przebudowie ulic: mniej pasów, więcej zieleni.
A jak my, mieszkańcy, możemy zmieniać miasto i jego ulice? Do ich realizacji mamy potężne narzędzie – budżet obywatelski. Już wkrótce w wielu miastach rozpoczyna się zgłaszanie projektów do kolejnej edycji, więc jeżeli chcesz poczuć, że masz swój wkład w okolicę, zgłoś projekt przebudowy ulicy w twoim otoczeniu, a kto wie – może zostaniesz lokalnym Gilem Peñalosą? Powodzenia!
JAKUB KACZOROWSKI Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej Politechniki Warszawskiej Student I roku gospodarki przestrzennej oraz III roku geodezji i kartografii
37
PRZYSZŁOŚĆ ULIC HANDLOWYCH Ulice handlowe jeszcze kilka lat temu stanowiły główne miejsce codziennych zakupów. W dzisiejszych czasach coraz częściej wypierane są przez olbrzymie i wielofunkcyjne centra handlowe, które nierzadko powstają w centrum miast. Większość sieciowych marek, które mieściły
zlokalizowanych przy ulicach, użytkownicy
się przy ulicach handlowych przeniosły się
jednocześnie mogą podziwiać architekturę
do atrakcyjniejszych galerii handlowych. Ich
miasta. Jednak do tego konieczne są
miejsce zastąpiły między innymi banki oraz
działania,
sklepy z używaną odzieżą. Klienci wybierają
elewacji czy też zastosowanie ciekawego
czyste
i
i
jasne
przestrzenie
centrów
polegające
efektownego
na
modernizacji
oświetlenia
kamienic,
handlowych, w których spędzają kilka
w których mieszczą się wynajmowane lokale.
godzin, w przeciwieństwie do głównych ulic,
Ulice handlowe powinny być również
na których zakupy są przypadkowe i trwają
szlakiem prowadzącym do najważniejszych
nie dłużej niż godzinę.
obiektów
Ulice handlowe powinny być rozwinięciem oferty centrum handlowego.
Być
może
dobrym rozwiązaniem byłoby pojawienie się luksusowych, niedostępnych handlowych głównych
w
centrach
marek ulicach
przy miast.
Mogłoby to ożywić ruch pieszy w mieście i sprawić, że ludzie zostaną w nim na dłużej. Oglądając
38
witryny
sklepów
zlokalizowanych
w
mieście.
W Katowicach oznaczałoby to dojście do
powstałej w ostatnich czasach na terenach byłej kopalni Strefy Kultury czy Rynku. Oferta lokali handlowych powinna pozwolić mieszkańcom Katowic i okolicznych miast aglomeracji,
a
także
turystom
na
zaspokojenie potrzeb. Osoby przyjeżdżające codziennie do pracy, na studia bądź w celu załatwienia
spraw
możliwość
zwrócą
uwagę
zaparkowania
na
swojego
samochodu w pobliżu obiektu, do którego się udadzą. Osoby docierające do miasta dzięki
komunikacji
oczekiwania
na
publicznej
odjazd,
dużo
podczas częściej
wybierają galerię handlowa zlokalizowaną tuż obok dworca, w której mogą zaczekać, niż ofertę najbliższych ulic, ponieważ nie znajdują na nich lokali, w których mogliby spędzić czas.
Mieszkańcy szczególnie
zwracają uwagę na możliwość zrobienia codziennych zakupów blisko domu, jednak małe
sklepiki
są
zamykane
wraz
z powstaniem olbrzymiej galerii handlowej mieszczącej market.
39
Z
drugiej
strony
handlowych
powstanie
wymusza
na
galerii
z największych miast Polski. W naszym kraju
władzach
najdroższe, roczne stawki najmu są na ulicy
ulic
Nowy Świat w Warszawie (1020 €/m2),
handlowych. W Katowicach modernizacja
Floriańskiej w Krakowie (900 €/m2) oraz
ulicy
zmianie
Marszałkowskiej w Warszawie (780 €/m2).
torowiska
W raporcie zostały również uwzględnione
miastach
3
ożywienie
Maja
pobliskich
polegająca
nawierzchni,
wymianie
tramwajowego,
pojawieniu
ławek
i
oświetlenia,
powstanie
na
się
miała
miejsca
przebywających
na
drzew,
dwie katowickie ulice: 3 Maja (540 €/m2)
celu
oraz Stawowa (480 €/m2). Obydwie ulice w
odpoczynku
w
mieście
ludzi
porównaniu
z
rokiem
odnotowały
spadek
poprzednim
stawki
najmu
i zatrzymaniu ich na dłuższą chwilę, a nie
odpowiednio o 10% i 5%. Powstawanie
tylko
szlaku
nowych centrów handlowych, a tym samym
komunikacyjnego w drodze na dworzec.
innowacyjnej konkurencji przyczynia się do
Innym
spadku czynszów w niektórych rejonach.
pełnienie
działaniem
kiermaszów,
funkcji
jest
jarmarków,
organizacja targów
wraz
z przedsiębiorcami, które mają za zadanie ściągnąć ludzi do miasta. Ranking
451
przygotowany &
Wakefield
z
przestrzeni
miast.
Będę
zachęcały
spacerowiczów i potencjalnych klientów do
najdroższych przez
Mam nadzieję, że ulice handlowe nie znikną
firmę
uwzględnia
ulic
świata
Cushman 16
odwiedzania.
Powinny
być
funkcjonalne, nowoczesne i mieć to “coś”.
ulic
MARTYNA PIECYK Finanse i Rachunkowość, II rok, studia magisterskie
* zdjęcia w artykule zostały wykonane przez autorkę
40
piękne
E-commerce zagrożeniem dla centrów handlowych
http://tetraforum.pl/aktualnoci/398-siec-airwave-pokrywa-juz-wnetrze-nowego-centrum-handlowego-wlondynie.html
W dzisiejszych czasach coraz bardziej popularny staje się handel elektroniczny, tzw. e-commerce. Jest on prężnie rozwijającą się gałęzią gospodarki, szczególnie w krajach rozwiniętych i rozwijających się, w tym również w Polsce. E-commerce posiada wiele zalet i możliwości, dzięki czemu przyciąga rzesze klientów w zróżnicowanym przedziale wiekowym. Poprzez coraz większą popularność handel elektroniczny może stanowić zagrożenie dla centrów handlowych i sklepów stacjonarnych, które istnieją już od dawna na naszym rynku. Warto przeanalizować zalety i wady powyższych form handlu, aby lepiej zobrazować istotę e-commercu.
Kluczową elektronicznym
rolę
w
handlu odgrywa
dostępność ofert możliwość
możemy porównać
- 24 godziny, 365 dni w roku oraz
każdym momencie. Dzięki czemu
przeglądania
ich
praktycznie w każdym miejscu i w
je
w
szybkim
oraz
czasie
dokonać
zamówienia, co nie jest możliwe w przypadku sklepów stacjonarnych. W
tym
przypadku
występują
41
pewne bariery. Będąc w sklepie
wskazany adres. Z jednej strony
możemy mieć np. ograniczony czas
konsument ma do wyboru wiele
możliwości
form
korzystania
handlowych, odgrywa
a
także
z
usług
dużą
konieczność
role
wyjścia
z domu.
z
dostaw
drugiej
towarów,
strony,
jednak
często
ceny
wysyłki są bardzo wysokie i mogą zniechęcać klientów do zakupów. W
Współcześnie
można
takich sytuacjach między innymi
powiedzieć, że czas to pieniądz,
centra handlowe zyskują odbiorców
a handel elektroniczny skutecznie
oraz cieszą się zainteresowaniem.
pozwala
nam
Poprzez
dużą
go
zaoszczędzić.
dostępność
E-commerce względem domów
do
handlowych posiada również wady,
internetu jesteśmy w stanie bardzo
które mogą zniechęcać klientów.
szybko
Jedną
przejrzeć
produkty.
z
najistotniejszych,
jest
Natomiast w odniesieniu do galerii,
ryzyko związane z wiarygodnością
zajmuje to o wiele więcej czasu
sprzedającego. W sieci nie mamy
i niestety wiąże się to nierzadko
fizycznego kontaktu z dostawcą,
z
przez
co
i
rzetelnej
kolejkami
i
innymi
niedogodnościami. Kolejną internetowych
zaletą są
zakupów
konkurencyjne
o
nie
osób
ceni
bezpośredniej
niższe,
sprzedającym,
w
placówkach
100%
informacji
dokonywanej
ceny, które bywają zdecydowanie aniżeli
mamy transakcji.
sobie
Wiele
możliwość
komunikacji zatem
ze sklepy
handlowych, co znacznie wpływa
stacjonarne posiadają w tej kwestii
na
przewagę.
dokonywane
transakcje
konsumentów.
Z
To, co również proponuje nam e-commerce,
jest
dogodna
dostawa produktów na dowolny,
42
wiąże
zakupami
przez
internet,
się
również
niebezpieczeństwo
związane
z
adekwatnością
zdjęć
do
zamawianego można
produktu.
natknąć
Często
się
na
Będą
oni
woleli
pieniądze
do
przelać
rzetelnego
i
mającego
swoją
niewiarygodne zdjęcia i opisy, co w
najważniejsze,
zderzeniu z rzeczywistością może
rzeczywistą siedzibę źródła.
odbiegać od naszych oczekiwań co do
jakości.
Centra
swoje co
handlowe
Skutkuje
to
przeciwieństwie
czasu
na
niosą ze sobą dodatkowe korzyści,
dokonywanie zwrotów i ponowne
którymi są różnego rodzaju usługi,
zakupy, co powoduje dodatkowe
np.
koszty.
kosmetyka
W centrach takiego problemu nie
usługi, które nie
ma,
są osiągalne przez internet.
marnowaniem
ponieważ
możemy
każdy
zobaczyć,
produkt
dotknąć
lub
do
w
e-commercu,
kino, kręgielnia, restauracje, lub
siłownia.
Podsumowując,
Są
to
e-commerce
przymierzyć. W dodatku, jeśli się
jest formą handlu, która dopiero
rozmyślimy,
się
nasz
produkt
rozwija
i
pozytywnie
możemy zawsze w tym samym
wpasowała
sklepie oddać.
współczesnych
konsumentów.
jednej
cieszy
Kolejną
wadą
elektronicznego
handlu jest
się
strony
atrakcyjnością
w
trendy się
i
dużą
pozwala
niebezpieczeństwo związane
zaoszczędzić
z dokonywaniem płatności w sieci,
drugiej,
ze
rzeczywistości dla wielu osób jest
względu
na
różnego
rodzaju
czas.
Z
robienie
zakupów
wirusy
relaksem
i działania hakerskie. W przypadku
spędzania czasu wolnego.
zakupów o dużej wartości może odstraszać konsumentów i narażać na duży stres.
i
Natomiast
przyjemną
z w
formą
https://www.franchiseindia.com/wellness/Ecommerce-and-Beauty-Industry--The-PreferredCombination.9765
ANNA JAGODA ALEKSANDRA MIREK Ekonomia II rok, studia licencjackie
43
Wywiad z Panem Łukaszem Chlebickim W nieruchomości zacząłem inwestować w 2012 roku ( głównie zadłużone), prowadząc jednocześnie firmę w branży pożyczkowej. Po 12 latach pracy wypalenie zawodowe spowodowało, że nieruchomości wypełniają 100 % mojego czasu. Dziś inwestuję w stare budynki pod wynajem, obsługuję inwestorów , w 2018 wejdę w deweloperkę.
Monika Piwowarczyk: Jak zaczęła się Pana przygoda z nieruchomościami? Łukasz Chlebicki: Moja przygoda z nieruchomościami zaczęła się w momencie gdy miałem 17 lat. Przeczytałem wówczas książkę Roberta Kiyosakiego “Bogaty ojciec, biedny ojciec”. Spotkałem się wtedy z takimi pojęciami jak aktywa i pasywa, jak wygląda zarabianie na nieruchomościach oraz co to jest wolność finansowa. Spodobała mi się wizja wolności finansowej. Chciałem zacząć działania w nieruchomościach, ale nie wiedziałem jak. Zaczynałem tak naprawdę od zera jednakże zanim doszedłem do nieruchomości to moja
44
kariera rozpoczęła się w branży finansowej. Prowadziłem własną firmę pośrednictwa kredytowego, a później firmę pożyczkową, gdzie miałem na co dzień do czynienia z wypowiedzianymi umowami kredytu bankowego, pożyczkami pozabankowymi, klientami, którzy mieli problem z utrzymaniem płynności finansowej. Jednak cały czas w mojej głowie krążyła wizja wolności finansowej i działalności nieruchomościowej. Pierwszą transakcję na nieruchomościach przeprowadziłem w 2012. Kupiłem zadłużony dom warty 200 000 zł za kwotę długów - 45 000 zł. Odsprzedałem go później tym samym właścicielom za 65 000 zł kiedy
odzyskali płynność finansową. Była to transakcja typu win-win. MP: Skąd pomysł inwestowanie?
na
wspólne
ŁC: Inwestowanie w nieruchomości jest bardzo kapitałochłonną działalnością. Dodatkowo przy obrocie nieruchomościami zadłużonymi nie ma możliwości zakupu ich przez kredyt bankowy, tylko i wyłącznie za gotówkę. Do prowadzenia tego typu inwestycji potrzebowaliśmy kapitału obcego dźwigni finansowej. Zaczęliśmy pytać naszych znajomych czy nie chcieliby z nami wspólnie zaangażować się w projekt oraz zarobić więcej niż na lokacie bankowej. To pozwoliło nam na przeprowadzanie większej liczby transakcji. Nasza współpraca z inwestorami cały czas ewoluuje. Obecnie moja firma emituje na rynek obligacje korporacyjne. Dokonując zakupu papieru wartościowego jakim jest obligacja obligatariusz (inwestor) uzyskuje korzyść pod postacią systematycznie wypłacanych odsetek i jednocześnie uzyskuje spokój gdyż jego kapitał pracuje bez konieczności jego osobistego zaangażowania. Z drugiej zaś strony brak konieczności zaangażowania inwestora w całym procesie inwestycyjnym, pozwala nam działać szybciej i sprawniej.
emocjonalnie. Bardzo zwracam uwagę na to jakim kto jest człowiekiem, jakie ma doświadczenie zawodowe i biznesowe. Wielu z moich inwestorów prowadzi własne firmy. Do grona moich inwestorów zaliczają się osoby poszukujące pasywnych inwestycji, które chcą pomnażać kapitał, ale jednocześnie nie chcą aktywnie uczestniczyć w transakcji.Są to osoby bardzo świadome moich metod działania. Branża nieruchomości wymaga cierpliwości, szczególnie jeśli mówimy o nieruchomościach zadłużonych. Do tego wymagane są umiejętności miękkie - negocjacyjne, empatia oraz wytrwałość. Staram się mówić inwestorom wszystko na temat ryzyka, jak wygląda proces inwestycyjny w praktyce. Nie ma złotego biznesu. W każdej inwestycji osoby, które się w nią angażują chcą osiągnąć ponadprzeciętny zysk równolegle do tego mamy określony poziom ryzyka, ponieważ inwestujemy również swój kapitał. Sytuacje konfliktowe nie występują, dlatego że wszystkie ustalenia w sposób klarowny są opisane w umowie.
MP: Czy zdarzają się sytuacje konfliktowe z innymi inwestorami? Jak sobie Pan z nimi radzi lub jak ich Pan unika? ŁC: Staram się unikać sytuacji konfliktowych poprzez zapobieganie im. Na wejściu starannie dobieram grono inwestorów, z którymi inwestuje oraz przedstawiam zalety i ewentualne ryzyka związane z obrotem nieruchomościami. Zależy mi na tym, aby współpracować z odpowiedzialnymi osobami, stabilnymi finansowo oraz
45
M.P: Czy poleciłby Pan inwestycje w kamienice? Jakim ryzykiem obciążona jest ta działalność? Ł.C.: Moim zdaniem, każdy inwestor który chce wejść na rynek nieruchomości musi odnaleźć taki segment rynku gdzie będzie się czuł swobodnie. Jestem inwestorem, który ciągle się rozwija, dlatego próbuję różnych rodzajów transakcji. Wiem już, że nie z każdą czuje się komfortowo. Przez jakiś czas zajmowałem się również flipami mieszkań jednak najbardziej odnajduję się we flipowaniu całymi budynkami. Inwestycje w kamienice są opłacalne, ale to zależy na jakim poziomie inwestowania jest dany inwestor. Początkujący inwestor nie powinien porywać się z motyką na księżyc i zdecydowanie lepiej gdy swoją nieruchomościową przygodę rozpocznie od małych transakcji. Kamienice wymagają ogromnej odwagi, wiedzy i cierpliwości oraz bardzo dobrego finansowania. Są pewnego rodzaju “tykającą bombą”. Zakup kamienicy jest niczym kupowanie kota w worku. Ważne by ten worek jak najlepiej prześwietlić. Mieszkanie w niskim bloku czy wielka płyta to najprostsze rodzaje inwestycji, mieszkania w kamienicach i całe kamienice mają zaś inne uwarunkowania techniczne. Nie każda ekipa remontowa jest gotowa podjąć się remontu w kamienicy. Wniosek jest następujący: początkujący inwestorzy sugeruję by inwestowali w mieszkania. Natomiast jeśli chodzi o doświadczonych inwestorów to jak najbardziej rekomenduje zakup całej kamienicy. Jednak przykładowo duża ilość zrobionych flipów na mieszkaniach nie oznacza, że kamienica takiego doświadczonego inwestora nie zaskoczy. Zdecydowanie nie polecam swojej
46
pierwszej inwestycji w kamienicę kredytować. Połączenie wysokiej dźwigni finansowej oraz starego budynku może okazać się mieszanką wybuchową dla inwestora. Zdecydowanie przestrzegam przed takim połączeniem. M.P.: Jaką zabawną historię związaną z kamienicami Pan pamięta? Ł.C.: Najwięcej zabawnych historii zdarza się podczas remontów. Jestem zapraszany na prelekcje dla Stowarzyszenia Mieszkanicznik czy Global Investor Club. Opowiadam wtedy nie tylko o samych kamienicach, ale również o zabawnych sytuacjach przy współpracy z ekipami remontowymi. Jedną z takich historii jest opowieść o gniazdach szerszeni. Ekipa remontowa zdjęła strop z ostatniej kondygnacji i na poddaszu znalazła gniazda szerszeni znacznych rozmiarów. Nie wiedzieliśmy jak się za to zabrać. Zasięgnęliśmy porady u osób zajmujących się owadami. Otrzymaliśmy jasny komunikat: nie dotykać i wezwać fachowców. Moja ekipa remontowa była powiadomiona o konieczności zachowania najwyższej ostrożności oraz “nie dotykaniu” tematu gdyż za kilka dni przyjedzie specjalista który zajmie się tematem. Następnego dnia otrzymałem sms od ekipy remontowej że gniazda szerszeni w rzeczywistości są puste. Gniazda zostały rozebrane przez moich budowlańców pomimo wyraźnego komunikatu zabraniającego majstrowania przy nich.Gdy ich zapytałem dlaczego to zrobili to mi powiedzieli że chcieli zobaczyć, jak to wygląda w środku. Praca z ekipami remontowymi bywa bardzo zabawna, ale dostarcza również adrenaliny.
M.P.: Jakim budżetem powinien dysponować inwestor, aby zacząć działać w branży? Ł.C.: Początkujący inwestor, który chce działać na rynku śląskim, katowickim i np. zabrać się za “robienie flipów”, czyli kupno, remont i sprzedaż nieruchomości z zyskiem, musi założyć minimalny kapitał w wysokości 150 000200 000 zł. Może to być kapitał gotówkowy albo wkład własny + zdolność kredytowa. Taka forma inwestowania wymaga oprócz zdolności kredytowej i oszczędności, posiadania stałego źródła dochodów. To może być praca na etacie, kontrakt. Ważne by mieć się z czego utrzymać i za co żyć. Inwestycje w nieruchomości w formie flipów pomnażają nasz kapitał, natomiast nie dają płynności finansowej. Przykładowo inwestujemy 200 000 zł w nieruchomość, z której zysk pojawi się dopiero po sprzedaży za 6 miesięcy. Inną opcją inwestycji jest także kupno mieszkania pod wynajem tutaj wystarczy 20 % wkładu własnego i kredyt. Można podzielić taką nieruchomość na pokoje i wynajmować. Przykładowo przy kwocie kredytu 200 000 zł można założyć ratę kredytową na poziomie 1000 zł, przychód z najmu mieszkania na pokoje wyniesie 3000 zł - czyli wychodzi 2000 zł cash flow co miesiąc które zostaje w naszej kieszeni (przed opodatkowaniem). Warto także wspomnieć o tzw. podnajmie. Jest to intratna opcja by zacząć ze względu na niskie koszty wejścia w biznes. Podnajem polega na tym, że zostajesz najemcą mieszkania jako całości, a następnie poprzez dokonanie odpowiedniego przearanżowania wnętrza mieszkania, również podziale na pokoje uzyskujemy wyższy przychód z takiego wynajmu aniżeli kwota czynszu którą regulujemy właścicielowi mieszkania (wynajmującemu). Zyskiem dla inwestora (podnajmującego) jest
różnica pomiędzy czynszem od naszych najemców a czynszem, który my płacimy właścicielowi. Obojętnie, którą strategię inwestycyjną wybierzemy będzie wymagany kapitał na wkład własny. Najlepiej jest zacząć z kwotą co najmniej 20 000 zł czy 30 000 zł wkładu własnego. Najpierw należy zarobić te pieniądze, zaoszczędzić i następnie odpowiednio zainwestować. Na starcie nie zaczynajmy od kredytu i ujemnego bilansu. Kiedy na rynku jest dobrze, inwestorzy potrafią dobrze zarabiać. Jednak każda dobra hossa może się kiedyś skończyć i wówczas dźwignia finansowa dzięki której płynęliśmy na większej fali może okazać się dla nas zabójcza.
M.P.: Teraz zaczyna Pan przygodę z mieszkaniami deweloperskimi. Skąd pomysł i kierunek działania ? Ł.C.: Chcę się rozwijać, zwiększać skalę i rozszerzyć działalność na rynek pierwotny.Na rynku wtórnym istnieje ograniczona liczba okazji do zakupu. Do tego konkurencja jest spora. W deweloperce okazje tworzę sam. Poza
47
tym ze względów logistycznych i ze względu na oszczędność czasu łatwiej prowadzić inwestycję w jednym miejscu. Lubię podejmować tego typu wyzwania. Jest to dla mnie wyższa szkoła inwestowania. M.P.: Złota inwestorów?
rada
dla
przyszłych
Ł.C.: W styczniu 2017 roku miałem okazję być na dużym evencie dotyczącym nieruchomości, gdzie wygłosiłem prelekcję na temat kamienic. Toczyły się również rozmowy kuluarowe, jak kupić pierwszą nieruchomość.
MONIKA PIWOWARCZYK Finanse i Rachunkowość, II rok, studia magisterskie
*zdjęcia zostały przesłane przez Pana Łukasza Chlebickiego
48
Emocje wzbudził slajd z tym właśnie pytaniem i moja odpowiedź do niego. Odpowiedziałem “Rusz dupę”. Trzeba zacząć działać, najpierw zdobądź wiedzę m.in. w internecie. Znajdź osobę, która inwestuje w nieruchomości, ucz się od niej i zacznij działać. Zarób pierwsze pieniądze i odłóż je na własny wkład. Znajdź sobie mentora. Podglądaj bardziej doświadczonych.Podsumowując: zaczynasz od wiedzy, własnego wkładu i mentora. Podejmij ryzyko i wyjdź na rynek, opuść swoją strefę komfortu. Powodzenia!
Rynek nieruchomości na wynajem ciągle się rozwija. Podjęcie decyzji o zakupie takiego lokalu, wiąże się z pewnym ryzykiem. Jednak mimo to, wielu inwestorów decyduje się na taki krok, ponieważ zakup i wynajem nieruchomości jest świetną formą wykorzystania nadwyżki zgromadzonego przez nich kapitału. W przypadku sukcesu tego rodzaju inwestycji, zapewnia ona stały zysk, bez większych wysiłków. Jednakże aby tak się stało, trzeba opracować pewną strategię. Decyzja o zakupie nieruchomości, powinna być poprzedzona, dogłębnymi badaniami lokalnego rynku nieruchomości oraz analizą istotnych czynników, które będą miały wpływ na długotrwałe osiąganie wysokich zysków, a przede wszystkim na zwrot poniesionych nakładów na etapie realizowania inwestycji. Nie każdy początkujący inwestor ma świadomość, że poza klasycznym zakupem nieruchomości przeznaczonej na długoterminowy wynajem, istnieją również mniej popularne alternatywy. Należą do nich inwestycje w aparthotele oraz condohotele, czyli nieruchomości skierowane na krótkoterminowy najem.
Co to takiego aparthotele? Aparthotele w Polsce zaczęły się pojawiać w latach 80, XX wieku, jednak dopiero na przestrzeni kilku lat, zaczęły być tak naprawdę popularne wśród inwestorów. Nazwa
http://www.accountancyhere.com/getting-began-in-real-estateinvestment.html
obiektów powstała z połączenia słów „apartament” oraz „hotel”. Jak już z samej nazwy wynika są to mieszkania o charakterze hotelowym, przeznaczone do krótkoterminowego wynajmu w systemie dobowym. Jednakże mieszkania nie są zlokalizowane w hotelu, lecz w kompleksie mieszkaniowym, najczęściej w nowopowstałych
49
osiedlach apartamentowców. Wynajem tego typu obiektów, jest popularny w większych miastach, atrakcyjnych pod względem turystycznym lub biznesowym. Zasadniczą różnicą, pomiędzy tradycyjnym apartamentem hotelowym a aparthotlem, jest przede wszystkim cena najmu. Stawki dobowe aparthoteli są zazwyczaj niższe niż apartamentów hotelowych o średnim standardzie, na cenę może wpływać wiele czynników, stąd nie jest to stała prawidłowość. Jednakże w przypadku większej ilości osób szukających noclegu, wynajęcie aparthotelu jest korzystniejsze, ponieważ stawka dobowego wynajmu dotyczy całego obiektu, bez względu na ilość osób w nim przebywającym. Tego typu obiekty cieszą się popularnością wśród osób ceniących dyskrecję oraz często podróżujących z racji wykonywanej pracy, ale także osób zmuszonych przez sytuację życiową do chwilowej zmiany miejsca zamieszkania. Zaletą wynajmu apartamentów typu aparthotel, jest możliwość negocjowania stawki lub zniżki w przypadku przyszłych najmów, ponieważ właścicielami zazwyczaj są prywatne osoby, które różnymi sposobami starają się zabiegać o klientów.
Condohotele, czyli namiastka własnego hotelu. Nazwa „condohotel” nie jest już tak oczywista jak w poprzednim przypadku, a mianowicie pochodzi z połączenia słów „kondominium” (z j. ang. „condominium") oraz „hotel”. Condohotel jest więc inwestycją dewelopersko-hotelarską, która stanowi połączenie mieszkania własnościowego z hotelem. Inwestycja, przypomina typowy hotel, jednak różnica polega na tym, że każdy pokój należy zazwyczaj do innego właściciela. Condohotele budowane są przez określonego inwestora, natomiast pojedyncze podmioty zewnętrzne, które wykupują mieszkania, współfinansują tym sposobem
50
przedsięwzięcie inwestycyjne. Mieszkania wykańczane i urządzane zostają według określonego z góry, jednolitego projektu, po czym wchodzą w skład hotelu. Kompleksową obsługą lokali, zarządzać będzie wynajęta firma, a więc własnościowe mieszkanie staje się apartamentem hotelowym. Tego typu inwestycje są najczęściej realizowane w miejscowościach typowo turystycznych, aby nie występowały wahania spowodowane sezonowością wynajmu.
http://www.worldpropertyjournal.com/real-estate-news/unitedkingdom/london-real-estate-news/london-property-market-forecast-for-2016-alansippetts-heartwood-investment-management-london-real-estate-predictions-in-2016london-real-estate-news-brexit-9531.php
Właściciel mieszkania w condohotelu, czerpie zyski z wynajmu swojego lokalu przez turystów oraz ma możliwość korzystania z niego przez kilka tygodni w roku, bez ponoszenia dodatkowych kosztów, jednak nie czerpie przez ten czas zysków z wynajmu. Z punktu widzenia gościa hotelowego, nie ma różnicy czy wynajmuje on pokój w klasycznym hotelu, czy korzysta z usług condohotelu. Powodem tego jest to, że standardy obsługi condohoteli, wyposażenie apartamentów, ceny wynajmu oraz lokalizacja obiektu nie są w żadnym stopniu gorsze ani niższe od tradycyjnych kompleksów hotelowych.
Który model inwestycji w nieruchomość wybrać? Inwestowanie w aparthotele oraz condohotele ma zarówno wady, jaki i zalety. Zakup nieruchomości jest poważnym przedsięwzięciem, zatem warto dokładnie przeanalizować, który sposób ulokowania swoich nadwyżek finansowych, będzie odpowiedni. Oba modele inwestycji, nastawione są na wynajem krótkoterminowy. Na etapie początkowym nie różnią się niczym od klasycznego sposobu inwestowania w nieruchomość, która nastawiona jest na długoterminowy wynajem. Różnica polega na tym, że w przypadku zmiany decyzji dotyczącej wykorzystania mieszkania, nie zawsze będzie ona możliwa do zrealizowania. W przypadku condohoteli, nie ma możliwości innego zmiany przeznaczenia lokalu, nawet po pewnym czasie. Tego typu apartament zazwyczaj nie posiada aneksu kuchennego, należy on do bazy i infrastruktury hotelowej, urządzony jest w standardzie odpowiadającym z góry narzuconym wymogom. W związku z tym uniemożliwia to wykorzystanie mieszkania w condohotelu, jako typowego lokalu do zamieszkania. Aparthotele, nie ograniczają już tak bardzo właściciela, z uwagi na to, że są to typowe mieszkania z aneksem kuchennym lub kuchnią, posiadające kilka pokoi. Ponadto zwykle mieszczą się na atrakcyjnych osiedlach mieszkalnych. Od typowych mieszkań różni je jedynie, wyższy standard lub dodatkowe zalety jak np. dogodna lokalizacja w centrum miasta, wyjątkowe widoki z balkonu i okien. Nie istnieje więc żadna przeszkoda, aby w razie zmiany decyzji, mieszkanie zostało wykorzystywane jako normalny lokal do zamieszkania. Jeśli chodzi o obsługę apartamentów, zdecydowanie wygodniej jest zakupić mieszkanie typu condohotel. Właściciel nie musi przejmować się wynajmem swojego
apartamentu, jego sprzątaniem, wymianą zepsutych lub zużytych przedmiotów oraz bieżącymi naprawami. Odpowiedzialna jest za to firma hotelowa. W przypadku aparthoteli, właściciel osobiście musi o to dbać, bądź na własną rękę zatrudnić firmę zarządzającą wynajmem apartamentów na krótkoterminowy okres. Wiążę się to jednak z ryzykiem i dodatkowym stresem, ponieważ trudno znaleźć rzetelną firmę, której można powierzyć mieszkanie wraz z całym wyposażeniem. Klienci wynajmujący apartament w wysokim standardzie, cenią sobie dostęp do dodatkowych usług, takich jak siłownia, sauna, basen lub spa. Koniecznością jest również restauracja w tym samym budynku. W przypadku condohoteli jest to najczęściej zapewnione, jednak inwestując w mieszkanie typu aparthotel, bardzo ważne jest aby wybrać budynek, gwarantujący tego typu udogodnienia. Zatem każdy inwestor, powinien indywidualnie sprecyzować swoje oczekiwania i możliwości. Inwestorzy w Polsce, znacznie bardziej skłonni są do zakupu aparthotelu, niż condohotelu. Jest to spowodowane ostrożnością lub też faktem, że dotychczas w Polsce istnieje niewiele condohoteli, a istniejące są słabo rozreklamowane. Czy tego typu inwestycje są opłacalne? Inwestycje w nieruchomości na wynajem są zdecydowanie świetnym sposobem na zamrożenie kapitału, jednak na zyski tych przedsięwzięć trzeba cierpliwe czekać. Czy w przypadku inwestycji w condohotele i aparthotele jest inaczej? http://dlahoteli.com.pl/content/64-aparthotele-avangard-w-swinoujsciu
51
Nieruchomości condo, zazwyczaj gwarantują klientom stałą stopę zwrotu wynoszącą około 5%, jednak zależy to również od lokalizacji obiektu, ponieważ na rynku istnieją również oferty, które wynoszą od 7% lub nawet do 9% zysków. Jednakże nie zawsze jest to realna stawka, bowiem firmy deweloperskie stosują różne zabiegi marketingowe aby przyciągnąć inwestorów. Umowa może również gwarantować stałe zyski do pewnego momentu, natomiast po jakimś czasie, będą one malały ze względu na to, że condohotel, będzie wymagał odnowy lub straci najzwyczajniej na atrakcyjności. Należy również uwzględniać, koszty które nie zawsze będą odliczane od gwarantowanego zysku, czyli np. media, ubezpieczenie, comiesięczny czynsz oraz formę opodatkowania. Zatem zyski z każdej inwestycji powinny być oceniane indywidualnie.
Źródła: 1) http://www.biznes-firma.pl/na-czympolegaja-inwestycje-w-aparthotele-icondohotele/28629 2) https://togethermagazyn.pl/aparthotele-icondohotele-co-to-takiego/ 3) https://www.pb.pl/aparthotele-icondohotele-nowy-trend-inwestowania-wnieruchomosci-874569 4) http://www.propertynews.pl/hotele/aparthotel e-bardziej-rentowne-niz-mieszkania-podwynajem,33599.html 5) https://www.polskieradio.pl/42/277/Artykul/13 88133,Inwestycja-w-aparthotel-na-wynajemalternatywa-dla-bankowej-lokaty
52
W przypadku aparthoteli, stopy zwrotu zaczynają się od 4% a sięgają nawet do 8%. W miejscowościach sezonowych, realna stopa zwrotu może wynosić aż 10%. Jednak należy zaznaczyć, że mieszkanie w trakcie takiego kilkumiesięcznego sezonu, zarabia wtedy na swoje całoroczne utrzymanie. Odpowiadając na pytanie o opłacalność inwestycji, można stwierdzić, że jest to obecnie nisza na rynku, która rozwija się oraz zaczyna przekonywać do siebie coraz więcej inwestorów i prywatnych użytkowników.
KAROLINA GRZANKA Finanse i Rachunkowość, II rok, studia magisterskie
NADMIERNA URBANIZACJA PRZESTRZENNO-ARCHITEKTONICZNA TERENÓW PODMIEJSKICH Pewnie nie jeden raz w życiu pojawia się myśl dotycząca wymarzonego miejsca zamieszkania. Wybór pomiędzy ciekawym , aczkolwiek pełnym wyzwań życiem w mieście a terenami podmiejskimi - z dala od zgiełku, które przekonują do siebie ciszą, nie należy do najłatwiejszych. Analizując dane statystyczne GUS, Polacy częściej decydują się na życie poza centrami miast. Zarówno wizja jak i początkowy etap obserwowania świata z perspektywy innej niż miejska ma swój urok, ale czy dla każdego i w równym stopniu? Więcej wad aniżeli zalet nowego sąsiedztwa dostrzegają rdzenni mieszkańcy terenów podlegających stopniowej urbanizacji. Nowy sąsiad to nie tylko możliwość zetknięcia się z nowymi obyczajami czy kulturą, a także często jeden z czynników powodujących degradację nabytej przestrzeni. zasami zdarzają się przypadki złego użytkowania przestrzeni czy rozplanowania przeprowadzanych inwestycji. Bardzo szybko rozwijająca się infrastruktura - domy, osiedla - chociaż mogą urzekać nowoczesnym pięknem, powstają kosztem zagarniętej przestrzeni. Irytację nie budzi zatem sam fakt istnienia kolejnego budynku, utwardzonej powierzchni lecz braku części krajobrazu, z którą się kiedyś utożsamialiśmy . Obszary pozamiejskie mogą poszczycić się coraz mniejszym udziałem
malowniczych pól, łąk, zagajników czy lasów. Spada liczba miejsc na niedzielne spacery, przejażdżki rowerowe czy miejsc przykuwających spojrzenia i budzących wewnętrzny spokój oraz zachwyt. Człowiek zaczyna tracić kontakt z naturą, staje się bardziej niepewny, rozdrażniony. Sytuacja ta nie dotyka tylko zakorzenionych mieszkańców zmieniających się terenów, ale w dłuższej perspektywie i tych, którzy niegdyś podjęli decyzję o wybudowaniu się na łące czy polu, które tylko przez jakiś czas nie było użytkowane.
53
Zdjęcie
1
Osiedle
domów
jednorodzinnych
powstałe w Bytomiu – Stolarzowicach przy ulicy Czecha. Jeszcze kilkanaście lat temu była to polana bez zabudowy.
Terenów niezagospodarowanych, niezabudowanych nie przybywa, należy więc skupić się na racjonalnym wykorzystaniu tych zasobów albo na ich rekultywacji. Odpowiedzialność powinna spocząć w dużej mierze na deweloperach, którzy nierzadko prowadzą agresywną politykę budowlaną, napędzaną chęcią dużego zysku i zdobycia popularności. Także urzędy miejskie powinny dokonać rewizji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz być bardziej
restrykcyjne w odniesieniu do napływających pozwoleń na budowę. ożna zauważyć, że coraz częściej działki rolne przekształcają się na budowlane. Powoduje to wzrost ich wartości oraz możliwość postawienia kolejnego budynku mieszkalnego. obrą praktyką w zakresie poprawy lokalnej przestrzeni jest modernizacja istniejących nieruchomości, które stoją puste i bierne. Ostatnią kwestią może być rozpatrzenie czy człowiek powinien szukać nowych terenów i budować się tam, gdzie wokół nie ma jeszcze budynków.
Zdjęcie 2 Ta sama dzielnica Bytomia. Zamiana działek rolnych na budowlane.
54
Zdjęcie 3 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
nie
przewiduje
objęciem
ochrony przed urbanizacją tej dzielnicy miasta, zakłada jedynie utrzymanie koncepcji „miasta – ogrodu”. Czy takie działanie pomoże zachować wizerunek miejscowości? Co stanie się
z
terenem przedstawionym powyżej?
Po powstaniu takiego domu, w takim miejscu zagospodarowanie rozwija się lawinowo i po okresie ok 10 lat jest już w 100 % zamieszkałą okolicą. Ziemia jest towarem deficytowym. Niestety nowych terenów nie przybywa, chociaż Duńczycy podeszli innowacyjnie do tematu i stworzyli dodatkowe tereny do zamieszkania usypując nową wyspę. Każdy z nas powinien racjonalnie podejść do sposobu użytkowania otaczającej nas przestrzeni, aby nagle nie obudzić się w betonowym mieście bez ani jednego skrawka zieleni.
RAFAŁ GRZYB Ekonomia II rok, studia licencjackie
55
ZA WIELKĄ WODĄ Po kolejnym wysłuchaniu opowiadań kolegi jak to w Stanach było fajnie, że warto wyjechać na Campa i jakie to daje możliwości i doświadczenia na całe życie, postanowiłam, że jeśli inni mogą to ja też. No i się zaczęło - wielkie planowanie. Rodzina i znajomi już nie mogli słuchać o moich planach wyjazdu do USA, a ja po prostu nie potrafiłam już o nich zapomnieć. Udało się! Zanim się obejrzałam wsiadałam już do samolotu lecącego do Nowego Jorku. Czekała na mnie wielka przygoda. Ten artykuł nie będzie jednak relacją z mojej podróży na Campa a o tym, jak wyglądają amerykańskie miasta. Co w nich przyciąga i czemu wywołują tyle kontrowersji? Po pierwsze Nowy Jork jest ogromny.
najmniej 200 metrów. Jest to większa liczba
Od razu po wyjściu z pociągu na Grand
niż w jakimkolwiek innym mieście Ameryki
Central pojawiają się ogromne wieżowce i
Północnej. Jednak poza wieżowcami duża
drapacze chmur. W mieście jest bardzo
część
gorąco i praktycznie nie ma czym oddychać.
Jorku składa się z klasycznych szeregowców
Od
czym
z elewacją z piaskowca, domków miejskich
zachwycać. Panorama Nowego Jorku dzięki
i kamienic, wybudowanych w okresie
licznym
szybkiego wzrostu w latach 1870–1930.
pierwszej
chwili
drapaczom
jest chmur
się
zdobyła
obszarów
cegła
stały
się
Nowego
światową rozpoznawalność, zaś w samym
Kamień
mieście, na przestrzeni lat, powstawały
materiałami konstrukcyjnymi w Nowym
najwyższe budynki na świecie. W sierpniu
Jorku po tym, jak wykorzystanie drewna w
2008 roku w mieście znajdowało się 5538
budowie obiektów zostało ograniczone w
wieżowców, w tym 50 o wysokościach co
następstwie Wielkiego Pożaru z 1835 roku.
56
i
mieszkalnych
głównymi
Nowy Jork dysponuje ponad 110 km² parków
miejskich,
publicznymi
o
a
także
łącznej
plażami
długości
23
głównej
ONZ,
kilku
uniwersytetów
licznych kulturowych atrakcji. Bronx
i
jest
najdalej na północ wysuniętym okręgiem
kilometrów. Nowojorskie parki miejskie
Nowego
uzupełniają parki federalne oraz stanowe,
Stadium (domowego stadionu drużyny New
które zajmują dziesiątki tysięcy akrów
York Yankees) i największej spółdzielni
powierzchni.
jest
mieszkaniowej w Stanach Zjednoczonych –
Central Park na Manhattanie.
Co-op City. W Bronksie znajduje się Bronx
Jest on najczęściej odwiedzanym parkiem w
Zoo – największe miejskie zoo w Stanach
Stanach
25
Zjednoczonych, zajmujące 265 akrów i
milionami gości każdego roku. Na terenie
zamieszkałe przez ponad 6 tysięcy zwierząt.
parku znajdują się liczne atrakcje, a wśród
Bronx jest ponadto miejscem narodzin rapu i
nich
dwa
kultury hip hopu. Z wyjątkiem niewielkiego
lodowiska, Central Park Zoo, Conservatory
skrawka Manhattanu, Bronx jest jedyną
Garden
zbiornik
dzielnicą Nowego Jorku, która znajduje się
retencyjny Jackie Onasis Reservoir. Do
na stałym lądzie. Brooklyn położony w
zadaszonych obiektów w Central Parku
zachodniej części Long Island, najbardziej
należy między innymi zamek Belvedere
zaludniony
Castle,
(dzielnic)- było niezależnym miastem do
oczywiście
Najbardziej
Zjednoczonych,
kilka oraz
jezior
i
znanym
z
stawów,
106-hektarowy
historyczna
ponad
karuzela,
a
także
budynek teatru marionetek.
ze
siedziba
wszystkich
Yankee
boroughs
1898 roku. Brooklyn znany jest ze swojej
W samym Nowym Jorku istnieje pięć dużych dzielnic: Brooklyn, Queens, Manhattan i Bronx i Staten Island. Jeśli każda z nich byłaby osobnym miastem to należałyby do najludniejszych miast w Stanach Zjednoczonych. Każda z tych dzielnic bardzo się od siebie różni i przechodząc z jednej do drugiej od razu to zauważamy. Manhattan
Jorku,
jest najgęściej
zaludnioną dzielnicą; na jej terenie znajduje się Central Park i większość nowojorskich wieżowców, stanowi finansowe centrum miasta i siedzibę wielu korporacji, kwatery
kulturowej,
społecznej
różnorodności, artystycznej,
i
etnicznej
niezależnej specyfiki
sceny
poszczególnych
dzielnic oraz wyjątkowego zróżnicowania architektonicznego.
Queens
powstałe
z
kilkunastu małych miasteczek i wiosek założonych stanowi
przez przede
mieszkalny
dla
Holendrów,
obecnie
wszystkim
obszar
przedstawicieli
klasy
średniej. W Queens znajdują się ponadto dwa
z
trzech
najważniejszych
portów
lotniczych obszaru metropolitalnego Nowy Jork: LaGuardia Airport i John F. Kennedy International Airport .Staten Island
ma
57
najbardziej podmiejski charakter spośród
Ogólnie mówiąc Nowy Jork jest tak
wszystkich pięciu dzielnic Nowego Jorku
ogromnym miastem, że mieszkając tam
Najpopularniejszą z atrakcji turystycznych
przez całe życie można nie znać całego
w Nowym Jorku jest Staten Island Ferry,
miasta oprócz swojej ulicy. Nawet to
jako
Statuę
czasami jest wyzwaniem. Przeplatają się tam
Wolności, Wyspę Ellis i dolny Manhattan.
różne kultury, style. Mieszają się ze sobą
Położony
że
zapewnia
centrum
na
Staten
Island,
bogactwo i biedota. Ja będą tam tylko przez
2500
akrów
3 dni czuję ogromny niedosyt. Nie da się
Greenbelt zawiera około 45 kilometrów
zobaczyć wszystkiego w tak krótkim czasie.
szlaków turystycznych i jest jednym z
Jedyna opcja to wrócić tam znowu.
zajmujący
w
widok
powierzchnię
ostatnich nienaruszonych przez człowieka lasów w Nowym Jorku. Powstały w 1984 roku, by chronić naturalną przyrodę wyspy, Greenbelt składa się w sumie z siedmiu parków miejskich.
Kolejnym miastem, które miałam okazję zwiedzić i chciałabym Wam o nim opowiedzieć jest Los Angeles. Każdy z nas zna
przepiękne
plaże
ze
słonecznej
Kalifornii i słynny napis Hollywood z telewizji. LA jest drugim miastem pod względem
wielkości
w
Stanach
Zjednoczonych. Miasto powstało 4 września 1781 roku po
zakończeniu wojny o
niepodległość Meksyku. Zwane często City of Angels lub po prostu L.A., Los Angeles stanowi światowe centrum biznesu, handlu międzynarodowego,
rozrywki,
kultury,
mediów, mody, nauki, sportu, technologii i edukacji. Los Angeles uznane zostało za 3. najbogatsze oraz 5. najbardziej wpływowe miasto świata. Jako że Los Angeles jest siedzibą Hollywood, zyskało przydomek „Światowej Stolicy Rozrywki”, przodując w produkcji filmów, programów telewizyjnych, sztuk scenicznych, gier wideo oraz muzyki. Ze względu na to, miasto zamieszkuje szerokie grono słynnych osób powiązanych
58
z tymi branżami. Los Angeles dzieli się na
natomiast autobusy docierają do najdalszych
ponad 80 dzielnic i osiedli.
miejsc metropolii.
Dzielnica Hollywood
kojarzy nam się z przepychem, bogactwem, znanymi gwiazdami filmu i estrady spacerującymi po "Walk of Fame". Rzeczywistość
jest
jednak
inna.
Hollywood ma lata świetności już za sobą. Jest zaniedbane, zniszczone i brudne.
Niczym
nie
przypomina
miasta z telewizji czy zdjęć. Przy "alei gwiazd" znajduje się mnóstwo kiczowatych sklepów z pamiątkami i tanią odzieżą. Na próżno szukać tutaj oscar’owych
klimatów,
znanych
postaci. Najsłynniejszym miejscem w
Wiele z nich stanowią wchłonięte przez miasto obszary
Beverly Hills jest ulica Rodeo Drive.
niemunicypalne i municypalne.
Wzdłuż ulicy usytuowane są luksusowe
Los Angeles to miasto kontrastów. Z
sklepy
oraz
butiki
najsłynniejszych
jednej strony Beverly Hills, a z drugiej - w
projektantów mody, a także ekskluzywne
centrum dystrykt ludzi bezdomnych. L.A.
hotele. Giorgio Armani, Bvlgari, Burberry,
upodobali
różnych
Cartier, Chanel, Christian Dior, Dolce &
gangów, którzy walczą między sobą o
Gabbana. Ulica jest symbolem bogactwa,
wpływy na danym terenie. Zdarza się, że w
luksusu i przepychu.
sobie
członkowie
obrębie jednego kwartału ulic działa od
Na koniec plaże Santa Monica, które
trzech do czterech wzajemnie zwalczających
są turystycznym symbolem Los Angeles.
się gangów. Są rejony miasta, gdzie po
Największą atrakcją
zapadnięciu zmroku nawet policja stara się
Monica Pier" zbudowane w 1929 wraz z
nie
diabelskim
wkraczać
bez
wyraźnej
potrzeby.
młynem
tutaj jest "Santa oraz
wesołym
Poruszanie się po Los Angeles nie nastręcza
miasteczkiem. Na molo swój symboliczny
większych problemów. Mimo że metro jest
koniec ma też najsłynniejsza amerykańska
słabo rozwiniętym środkiem komunikacji,
droga - Route 66, popularnie nazywana
komunikacja
to
Mother Road (Droga-Matka). Pierwotnie
rekompensuje. Metrem dojedziemy m.in. do
łączyła Chicago z Los Angeles i została
Hollywood, Long Beach czy Pasadeny,
oddana do użytku w 1926 roku, a w 1936
autobusowa
w
pełni
59
roku przedłużona do Santa Monica. Jej
spotykają się na całe dnie, aby odpocząć od
całkowita długość to 3939 km. Plaża jest
miejskiego ziegłku.
przeogromna i przepiękna, a ocean bardzo głośny. Jest to miejsce gdzie rodziny
Podsumowując USA jest tak ogromnym i ciekawym państwem, że po pierwsze nie da się zobaczyć wszystkiego w jedne wakacje a po drugie nie da się zmieścić wszystkiego w tak krótkim artykule. Nigdy nie ma się dosyć tego poczucia bycia ciągle w drodze, wolności i chęci odkrywania świata. Wyjazd nauczył mnie bardzo wiele, czego nawet nie da się opisać. Jestem bardzo szczęśliwa że udało mi się spełnić mój american dream i bardzo chciałabym jeszcze tam wrócić. Mam nadzieję, że ten artykuł zainspiruje także Was do odkrywania świata. Pamiętajcie, że najlepiej wydane pieniądze to te po których pozostają wspomnienia na całe życie.
Wish it, dream it, do it. JUSTYNA KOKOSZKA Gospodarka przestrzenna, II rok, studia magisterskie * zdjęcia - opracowanie własne
60
CHCESZ WIĘCEJ?
www.sknn.ue.katowice.pl www.facebook.com/sknn.ue.katowice www.issuu.com/skn.projektnieruchomosci
61