Przegląd Wielkopolski 2017 4 by Przegląd Wielkopolski

ADRES: ul. Św. Marcin 80/82 61-809 Poznań tel.: 514 012 395 e-mail: redakcja@wtk.poznan.pl http://www.wtk.poznan.pl PRENUMERATA: Wydawca: Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne w Poznaniu adres i tel. jak wyżej e-mail: biuro@wtk.poznan.pl Ruch S.A. www.prenumerata.ruch.com.pl e-mail: prenumerata@ruch.com.pl tel. 22 693 70 00 lub 801 800 803 w dni robocze w godzinach 7:00-17:00

SPIS TREŚCI 3

Od redakcji ARTYKUŁY

Jerzy Babiak Tendencje zmian demograficznych w Wielkopolsce

Arkadiusz Ptak Aktywność polityczna wielkopolskich seniorów

Zdzisław Szkutnik Rady seniorów w Wielkopolsce

Jerzy Babiak Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce

Waldemar Jarczewski Seniorzy w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej Michał Mękarski, Przemysław Kieliszewski Senior w kulturze: uczestnictwo, role, instytucje SENIORZY W MEDIACH

Cena pren. rocznej: 40,00 zł Cena egz. 10,00 zł (w tym 5% VAT)

ISSN 0860-7540 Indeks 371 335

Marcin Piechocki Seniorzy w prasie regionu wielkopolskiego – na łamach „Głosu Wielkopolskiego” i „Naszego Głosu Poznania”

Dominika Narożna Senior w wielkopolskiej prasie lokalnej – studium przypadku

REDAGUJE ZESPÓŁ: Anna Weronika Brzezińska Danuta Konieczka-Śliwińska (zastępca redaktora naczelnego) Agata Łysakowska (sekretarz redakcji) Stanisław Słopień (redaktor naczelny) Wioletta Sytek (korekta) Layout i skład: JASART STUDIO tel.: 61 86 85 172; 695 531 791 www.jasartstudio.pl Dofinansowano ze środków: Urzędu Miasta Poznania i Samorządu Województwa Wielkopolskiego

DZIAŁANIA WŁADZ SAMORZĄDOWYCH NA RZECZ SENIORÓW 51

Wojciech Bauer Działania miasta Poznania na rzecz seniorek i seniorów

Marta Zaręba Aktywne starzenie się jako priorytet działań samorządowych

Józef Kozan Synergia polityki senioralnej. Przykład Ostrowa Wielkopolskiego Z WIELKOPOLSKI

Krzysztof Wodniczak Era seniora

RADA PROGRAMOWA: Jerzy Babiak (Poznań, przewodniczący) Anna Gałczyńska (Kalisz) Dzierżymir Jankowski (Poznań) Zbigniew Jaśkiewicz (Poznań) Bartosz Kiełbasa (Konin) Marceli Kosman (Poznań) Ryszard Kowalczyk (Poznań) Jerzy Mianowski (Wągrowiec) Magdalena Mrugalska-Banaszak (Poznań) Witold Omieczyński (Leszno) Henryk Szopiński (Zakrzewo) Bogdan Walczak (Poznań) Iwona Wysocka (Poznań)

Bartosz Kiełbasa Seniorzy w regionie konińskim

Małgorzata Woźniak Dla seniorów, czyli dla nas wszystkich...

Marian Lorenz, Joanna Karwan Współpraca władz miasta z radą seniorów – przykład miasta Kępna

Bogdan Nowak 70 Konferencja Miasta przyjazne starzeniu się, Urząd Miasta Poznania, Poznań, 19-20 października 2017 r. 72

Piotr Frydryszek Ruszyła współpraca wielkopolskich rad seniorów

Kazimierz Czworowski Aktywność towarzyska seniorów. Przykład – Bal Seniora w Kępnie

Marek Makieła Dinozaury rocka z Ostrzeszowa. Muzyczny powrót do przeszłości WIELKOPOLANIE

76 79

Jerzy Babiak Marceli Kosman – Wielkopolanin z wyboru Krzysztof Wodniczak Stefan Mroczkowski – ambasador festiwalu Wyścig Jaszczurów DOKUMENTY

OKŁADKA 1. Parada seniorów w Warszawie 2017. Poznań reprezentowany przez trzy pokolenia. Fot. H. Dymalski 2. Spartakiada 2014. Fot. M. Zakrzewski (Wielkopolska Press Photo 2014, I nagroda) 3. Miss złotego wieku 2007. Fot. M. Lapis (Wielkopolska Press Photo 2007) 4. Miss złotego wieku 2007. Fot. M. Lapis (Wielkopolska Press Photo 2007) 5. Połączyło ich uczucie. Fot. J. Raszczyńska (Wielkopolska Press Photo 2014, Wyróżnienie) 6. Spartakiada 2014. Fot. M. Zakrzewski (Wielkopolska Press Photo 2014, I nagroda) 7. Impreza Senioralni. Poznań. Fot. Archiwum Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu 8. Spartakiada 2014. Fot. M. Zakrzewski (Wielkopolska Press Photo 2014, I nagroda)

Miasto Przyjazne Seniorom (Poznań)

Deklaracja współpracy prezydentów miast w obszarze polityki senioralnej Z PÓŁKI WIELKOPOLANINA

Jerzy Babiak Zbigniew Woźniak, Starość. Bilans – zadanie – wyzwanie, Wydział Nauk Społecznych UAM, Poznań 2016, ss. 495 Jerzy Babiak „Studia Kulturoznawcze” 2013, nr 2 (4): Senior i kultura. O aktywności kulturalnej osób starszych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ss. 206 Paulina Baran Polityka senioralna w Polsce. Doświadczenia miasta Poznania, red. nauk. Jerzy Babiak, Urząd Miasta Poznania, Miejska Rada Seniorów, Poznań 2017, ss. 121

Noty o autorach

Summary

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Od redakcji Aktualny numer „Przeglądu Wielkopolskiego” w całości poświęcono ważnej grupie naszego społeczeństwa, jaką są seniorzy. W samym Poznaniu osoby powyżej 60 lat stanowią około jedną czwartą ludności, zbliżając się do liczby 130 tys. W Wielkopolsce ta kategoria wiekowa liczy ponad 741 tys. osób, co stanowi ponad 21% ogółu ludności. I co więcej, prognozy demograficzne wskazują, iż udział seniorów w strukturze ludności naszego województwa, jak i całego kraju, systematycznie będzie wzrastał. Z zadowoleniem należy więc przyjąć inicjatywę opracowania tego jakże ważnego tematu podjętą przez przedstawicieli organizacji pozarządowych działających w obszarze polityki senioralnej. Autorzy rekrutują się zarówno z dużej aglomeracji, jaką jest Poznań, ośrodków regionalnych w postaci Kalisza i Piły, jak również mniejszych miejscowości oddalonych od centrum Wielkopolski. W części artykułowej przedstawiono sześć tekstów. Wprowadzeniem do problematyki jest artykuł Jerzego Babiaka dotyczący istniejącej przewidywanej sytuacji demograficznej Wielkopolski ze szczególnym uwzględnieniem pozycji seniorów. Arkadiusz Ptak dokonuje przeglądu aktywności politycznej wielkopolskich seniorów. Dwa kolejne artykuły dotyczą szczególnych form aktywności seniorów. Jerzy Babiak przygląda się warunkom funkcjonowania uniwersytetów trzeciego wieku, natomiast Zdzisław Szkutnik podejmuje tematykę miejskich rad seniorów. Waldemar Jarczewski ukazuje seniorów w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej. Do oferty kultural-

nej dla seniorów odnoszą się Michał Mękarski i Przemysław Kieliszewski, relacjonując wyniki badań dotyczących ich uczestnictwa, ról w kulturze oraz wskazując na interesujące przykłady inicjatyw instytucji kulturalnych w tym zakresie. Zdajemy sobie sprawę, że bogactwa problematyki senioralnej nie sposób wyczerpać w jednym numerze kwartalnika. Dla zasygnalizowania niektórych jej aspektów stworzyliśmy doraźnie specjalne rubryki: „Seniorzy w mediach”, „Działania władz samorządowych na rzecz seniorów”, a także „Dokumenty”. Wykorzystaliśmy również niektóre nasze stałe rubryki: „Z Wielkopolski”, „Wielkopolanie” i „Z półki Wielkopolanina”. Serdecznie dziękujemy wszystkim autorom tekstów oraz ilustracji za przyjęcie zaproszenia do współpracy oraz bezinteresowne, na zasadzie pracy społecznej (niektórzy wolą słowo „wolontariat”), udostępnienie nam swojej twórczości. Z przyjemnością informujemy, że wśród wykorzystanych fotografii znalazły się prace uczestników i laureatów konkursu fotografii prasowej, reportażowej i dokumentalnej Wielkopolska Press Photo, organizowanego co roku przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu. Kierowanym do rąk czytelników numerem zamykamy trzydziesty pierwszy rok naszego kwartalnika. Jego pierwsze dwa numery ukazały się w II połowie roku 1987, czyli w minionym roku „Przegląd Wielkopolski” skończył jednak dopiero lat trzydzieści (!). Jerzy Babiak, Stanisław Słopień

Wesprzyjcie Państwo naszą działalność przekazując 1% swojego podatku! Wystarczy w zeznaniu podatkowym wskazać numer KRS: 0000103054. Jest to numer Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego w Poznaniu, organizacji pożytku publicznego, wydawcy „Przeglądu Wielkopolskiego”. Więcej: www.e-pw.pl.

ARTYKUŁY Jerzy Babiak

Tendencje zmian demograficznych w Wielkopolsce relacja ludności w wieku produkcyjnym przypadającej na liczbę osób w wieku poprodukcyjnym. Powyższą relację określa się mianem współczynnika obciążenia ekonomicznego1. W przypadku zarówno kobiet, jak i mężczyzn dolną granicą wieku produkcyjnego jest 18 lat. Z kolei granicę wieku poprodukcyjnego dla kobiet wyznacza się od 60 lat, a dla mężczyzn od 65.

Wprowadzenie W latach 1995-2015 liczba ludności Polski podlegała pewnym wahaniom, pozostając jednak na poziomie powyżej 38 mln. Stan ten ma się jednak zmienić w najbliższych dziesięcioleciach. Wedle szacunków GUS do 2050 r. liczba ludności Polski ma się zmniejszyć do poziomu niespełna 34 mln. Zjawiskiem istotnym z punktu ekonomicznego jest struktura ludności, zwłaszcza

Tabela 1. Polska – ludność wg ekonomicznych grup wiekowych Ogółem Lata

Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym

produkcyjnym

poprodukcyjnym

tys. tys.

tys.

1995

38609

10645

27,6

22647

58,7

5317

13,8

2005

38157

7864

20,6

24405

64,0

5888

15,4

2015

38437

6902

18,0

24002

62,4

7533

19,6

prognoza 2020

38138

6733

17,4

23820

61,7

7585

19,6

2030

37185

5931

15,5

22895

59,8

8359

21,9

2040

35668

5262

13,8

22005

57,7

8401

22,0

2050

33951

4963

12,9

19048

49,4

9939

25,8

Źródło: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016]; https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ dane/podgrup/wymiary [dostęp: 17.11.2016]. 1 Współczynnik obciążenia ekonomicznego określa stosunek liczby ludności w wieku poprodukcyjnym do liczby ludności w wieku produkcyjnym.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Dla danych archiwalnych (1995-2015) ludność w wieku przedprodukcyjnym to osoby do 17 lat. Przez ludność w wieku produkcyjnym rozumie się ludność w wieku zdolności do pracy. Dla mężczyzn przyjęto wiek 18-64 lata, dla kobiet – 18-59 lat. Ludność w wieku poprodukcyjnym to mężczyźni – 65 lat i więcej, kobiety – 60 lat i więcej. W przypadku prognozy ludności opracowanej w 2014 roku na lata 2014-2050: wiek przedprodukcyjny – 0 do 17 lat, wiek produkcyjny – od 18 lat do wieku emerytalnego, wiek poprodukcyjny – powyżej wieku emerytalnego. Wiek emerytalny dla roku 2020: mężczyźni 67, kobiety 62; dla roku 2030: mężczyźni 67, kobiety 64,5; od roku 2040 mężczyźni i kobiety 67 lat.

W roku 1995 wskaźnik obciążenia ekonomicznego wynosił 23,5 osoby w wieku poprodukcyjnym przypadające na 100 osób w wieku produkcyjnym, natomiast wg prognoz w 2050 r. ma wzrosnąć do poziomu 52,2. Oceniając wartość tego wskaźnika w całym badanym okresie (1995-2050), możemy zauważyć następujące tendencje: • w latach 1995-2010 powolny wzrost wskaźnika (o 2,5 pkt), • okres 2015-2020 – stabilizacja wskaźnika (2015 – 31,4, 2020 – 31,8),

•

lata 2020-2040 – równomierny wzrost wskaźnika w całym okresie (w latach 2020-2030 przyrost o 4,7 pkt, w okresie 2030-2040 przyrost o 3,5 pkt), • okres 2040-2050 – wyraźne przyspieszenie niekorzystnej relacji ludności w wieku produkcyjnym w odniesieniu do osób w wieku poprodukcyjnym o 10,2 pkt w dziesięcioleciu. Należy także zauważyć, że wyraźnie wzrasta liczba ludności w wysokich przedziałach wiekowych.

Tabela 2. Polska – ludność w wieku 65+ wg grup wiekowych Przedziały wiekowe Ogółem Lata

65-69

70+

70-74

75-79

80-84

85+

tys.

1995

38609

1633

4,2

2702

7,0

2005

38157

1542

4,0

3534

9,3

1394

3,7

1109

2,9

677

1,8

354

0,9

2015

38437

2162

5,6

3915

10,2

1208

3,1

1139

3,0

863

2,2

704

1,8

2020

38138

2534

6,6

4659

12,2

1948

5,1

1027

2,7

864

2,3

820

2,2

2030

37185

2109

5,7

6538

17,6

2324

6,2

2008

5,4

1315

3,5

891

2,4

2040

35668

2394

6,7

7036

19,7

1914

5,4

1749

4,9

1659

4,7

1714

4,8

2050

33951

2875

8,5

8222

24,2

2605

7,7

2079

6,1

1466

4,3

2072

6,1

prognoza

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016]; https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/wymiary [dostęp: 17.11.2016].

Tendencje zmian demograficznych w Wielkopolsce

Prognozy Głównego Urzędu Statystycznego pokazują, iż w Polsce liczba osób w wieku 60-74 lat w ciągu najbliższych dwóch dekad ma wzrosnąć o 40%, w wieku 75-84 lat o 65,6%, zaś w wieku powyżej 85 lat o 90%. Jednocześnie liczba stulatków będzie wyższa aż o 253%2. Jeśli w 1995 r. odsetek ludności powyżej 70 lat wynosił 7,0%, to w 2015 wzrósł już do 10,2%. Prognozy wskazują, że ta części populacji w 2020 r. stanowiła już będzie 12,2%, a w roku 2050 prawie co czwarty mieszkaniec naszego kraju będzie w tej grupie wiekowej (24,2%). Dodać ponadto należy, iż w Polsce

obserwujemy już od dłuższego czasu zjawisko zwane w demografii zasadą „podwójnego starzenia się ludności3”. Oznacza ona najszybszy wzrost, w ramach populacji osób starszych, zbiorowości osób 85 lat i więcej.

Sytuacja demograficzna w Wielkopolsce Liczba Wielkopolan w okresie 1995-2015 ustawicznie wzrastała i wedle prognoz tendencja ta utrzyma się do 2022 r., po czym zacznie spadać.

Wykres 1. Ludność Wielkopolski (tys.)

Źródło: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016]; Prognoza demograficzna na lata 2014-2050 dla województwa wielkopolskiego, Poznań 2015, s. 2.

Zjawiskiem bardziej niepokojącym są, podobnie jak w skali całego kraju, zmiany w strukturze wiekowej ludności. Tenden-

cje zmian demograficznych w Wielkopolsce są kierunkowo zbieżne z tymi w skali całego kraju.

To idzie starość – polityka społeczna a przygotowanie do starzenia się ludności Polski, (red.) P. Szukalski, Warszawa 2008, s. 14. 3 A. Dragan, Starzenie się społeczeństwa polskiego i jego skutki, Warszawa 2011, s. 4. 2

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Wykres 2. Wielkopolska – ludność wg ekonomicznych grup wiekowych

Źródło: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016].

Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w 1995 r. wynosiła 955 tys., zmniejszając się do 2015 r. o blisko 1/3, do poziomu 666 tys. Przewidywania na kolejne dziesięciolecia sugerują utrzymanie tego trendu, kiedy to wg prognoz liczba ta w 2050 r. wyniesie nieco ponad pół mln (zob. wykres 2). Niepokojącym zjawiskiem jest również spadek ludności w wieku produkcyjnym. Do niedawna (2010 r.) liczba ta systematycznie wzrastała. Tylko w ostatnim pięcioleciu uwidocznionym na wykresie (2010-2015) liczba ta zmniejszyła się o 59 tys. Prognozy wskazują, że liczba osób w wieku produkcyjnym do 2040 r. ulegnie tylko niewielkim zmianom. Radykalny spadek przewidziany jest natomiast na ostatnie dziesięciolecie prognozowanego okresu (2040-2050).

Podobna tendencja jak w odniesieniu do ludności w wieku przedprodukcyjnym występuje w odniesieniu do ludności w wieku poprodukcyjnym. Oba wektory są jednak diametralnie różne. W latach 1995-2015 liczba osób w tej grupie wiekowej wzrosła o blisko połowę (45%). Prognozy wskazują na utrzymanie się tego trendu. Dynamika procesu widoczna jest na wykresie. Odnotujmy zatem, że prognozowany przyrost ludności w tej grupie wiekowej w końcu prognozowanego okresu (2050) wyniesie 43% stanu obecnego, co w liczbach bezwzględnych stanowi wielkość 271 tys. Szczegółową analizę struktury ludności w tzw. wieku poprodukcyjnym obrazuje tabela 4.

Tendencje zmian demograficznych w Wielkopolsce

Tabela 4. Wielkopolska – ludność w wieku 65+ wg grup wiekowych

Lata

Ogółem

Przedziały wiekowe 65-69

70+

70-74

75-79

80-84

85+

tys.

1995

3332

125

3,8

234

7,0

2005

3372

122

3,6

279

8,3

109

3,2

2,5

1,6

0,9

2015

3475

203

5,8

305

8,8

2,7

2,6

1,9

1,5

prognoza 2020

3490

219

6,3

393

11,3

182

5,2

2,3

1,9

1,8

2030

3471

186

5,4

566 16,3

203

5,9

173

5,0

121

3,5

2,0

2040

3389

221

6,5

617 18,2

172

5,1

154

4,5

144

4,2

147

4,3

2050

3288

271

8,2

744 22,6

243

7,4

192

5,8

131

4,0

178

5,4

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016]; https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/wymiary [dostęp: 17.11.2016].

W latach 1995-2015 przybyło seniorów zarówno w grupie wiekowej 65-69 lat, jak i 70 lat i więcej. Z danych za lata 2005-2015 wynika, iż wzrost zanotowano także w wyższych grupach wiekowych. Najwyższy przyrost, bo o 74,2% zaobserwowano w grupie najstarszych Wielkopolan (85+). Predykcja istniejących danych źródłowych na lata 2020-2050 wskazu-

je na dalszy wzrost we wszystkich przedziałach wiekowych w tej grupie populacji. Utrzymać ma się również wysoka dynamika zmian w najstarszej grupie. W prognozowanym okresie liczba seniorów 85+ ma ulec niemalże potrojeniu. Według ustaleń Głównego Urzędu Statystycznego seniorzy stanowić będą 31% populacji Wielkopolan w 2050 roku4.

Bibliografia Dragan A., Starzenie się społeczeństwa polskiego i jego skutki, Warszawa 2011. Główny Urząd Statystyczny, Prognozy ludności na lata 2014-2050, Warszawa 2014. Prognoza demograficzna na lata 2014-2050 dla województwa wielkopolskiego, Poznań 2015. Rocznik statystyczny Poznania 2015, Poznań 2015. To idzie starość – polityka społeczna a przygotowanie do starzenia się ludności Polski, (red.) P. Szukalski, Warszawa 2008.

Netografia https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/temat [dostęp: 17.11.2016]. https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/podgrup/wymiary [dostęp: 17.11.2016]. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-dla-powiatow-i-miast-na-prawie-powiatu-oraz-podregionow-na-lata-2014-2050-opracowana-w-2014-r-,5,5.html [dostęp: 17.11.2016].

Główny Urząd Statystyczny, Prognozy ludności na lata 2014-2050, Warszawa 2014.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Arkadiusz Ptak

Aktywność polityczna wielkopolskich seniorów Wprowadzenie Wzrost odsetka seniorów w strukturze społecznej w Polsce niesie konsekwencje związane z ich aktywnością społeczną i polityczną. Obok tradycyjnych organizacji działających na rzecz seniorów i artykułującej ich potrzeby (np. Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów) powstają nowe, zwłaszcza uniwersytety trzeciego wieku oraz powoływane przez niektóre gminne samorządy – rady seniorów. Celem niniejszego tekstu jest przedstawienie aktywności politycznej seniorów w województwie wielkopolskim. Na początku kilka uwag o charakterze ogólnym, które jednak mogą pomóc w interpretacji zachodzących obecnie procesów z udziałem seniorów. Przede wszystkim wieloletnie badania wskazują, że czynnikiem sprzyjającym starzeniu się lokalnych elit jest stabilizacja systemu politycznego. Jego zmiana, która w Polsce miała miejsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, eliminowała z życia politycznego osoby z górnych kohort wiekowych, promując ludzi stosunkowo młodych. Np. osób powyżej 60 roku życia wśród lokalnych elit w 1989 roku było 10% (wówczas funkcjonowały jeszcze rady narodowe i naczelnicy gmin), zaś w 1991 roku, już po w pełni demokratycznych wyborach, zaledwie 5,4%. Podobne zjawiska obserwowano wcześniej1. Po wtóre obecni seniorzy to osoby, których aktywność społeczna i zawodowa przypadała na dwa zasadniczo różniące się systemy polityczne (PRL i III RP). Byli więc aktywnymi uczestnikami przemian ustrojowych lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Dla wielu

z nich mogło to być trudnym okresem odnalezienia się w nowej rzeczywistości gospodarczej, np. na rynku pracy, a potencjalny wybór politycznego zaangażowania mógł determinować dalszą polityczną aktywność. Trzeci element, na który należy zwrócić uwagę w niniejszych rozważaniach, dotyczy przyjętego wyłącznie kryterium wieku dla uznania danej osoby za seniora (60 lat). Powoduje to, że w grupie tej są osoby zarówno aktywne zawodowo, jak i te, które osiągnęły wiek emerytalny, a głównym ich źródłem utrzymania jest świadczenie emerytalne. Przyjęcie takiej cezury wiekowej ułatwia jednak prowadzenie badań głównie z uwagi na charakter danych statystycznych będących w zasobach Głównego Urzędu Statystycznego. Przedmiotem niniejszego tekstu jest analiza aktywności seniorów w samorządowych władzach lokalnych i regionalnych województwa wielkopolskiego. Materiał empiryczny pochodzi z różnych źródeł. Pierwsze to zasoby Banku Danych Lokalnych GUS. Pozostały materiał badawczy pochodzi z ustaleń autora poczynionych w ramach innych projektów badawczych2. Ustalenia aktywności politycznej seniorów dotyczą sprawowania przez tę grupę społeczną funkcji: sołtysów, wójtów (burmistrzów) oraz radnych rad i sejmików wszystkich szczebli władzy samorządowej.

Sołtysi Największe trudności w ustaleniu aktywności seniorów są w przypadku sołtysów. W zasobach Głównego Urzędu Statystycznego znajdują się wyłącznie dane o liczbie sołtysów

1 J. Bartkowski, Lokalne elity władzy w Polsce w latach 1966-1995. Zmiany składu społeczno-demograficznego na tle przemian opinii publicznej w Polsce w ujęciu porównawczym, Warszawa 1996, s. 50. 2 C. Nowakowski, A. Ptak, Lokalne elity władzy u progu zmian ustrojowych, „Samorząd Terytorialny” 2012, nr 6, s. 5-16; A. Ptak, Sołectwa w lokalnym systemie władzy, Warszawa 2016.

Aktywność polityczna wielkopolskich seniorów

oraz ich płci w ujęciu regionalnym. Stąd posłużono się własnymi badaniami prowadzonymi w dwóch województwach: wielkopolskim i lubelskim w 2014 i 2015 roku. Są to badania prowadzone nie na całej populacji sołtysów, a jedynie na próbie. Urząd sołtysa jest jednym z najstarszych na polskiej wsi. Jego rodowód sięga XII i XIII wieku i w zasadzie poza krótkim okresem w historii przez cały czas obecny był na obszarach wiejskich w Polsce. Obecnie sołtys wybierany jest przede wszystkim przez ogół mieszkańców

wsi podczas zebrania wiejskiego w głosowaniu tajnym i bezpośrednim. Wybory nie cieszą się jednak dużym zainteresowaniem miejscowej ludności. Frekwencja wynosi średnio 15%. Jednak sołtysi są skuteczni w rywalizacji wyborczej do rad gmin. Osoby decydujące się na start do organu uchwałodawczego gminy w aż 75% wygrywają wybory i zostają radnymi. Ustawodawstwo nie zabrania łączenia funkcji sołtysa oraz radnego wszystkich szczebli samorządu terytorialnego.

Tabela 1. Struktura wieku sołtysów Grupa wiekowa N

Razem N = 1 759 %

lubelskie N = 641 %

wielkopolskie N = 1 118 %

18-29 lat

3,64

4,52

3,13

30-39 lat

265

15,07

114

17,78

151

13,51

40-49 lat

407

23,14

164

25,59

243

21,74

50-59 lat

612

34,79

220

34,32

392

35,06

60 lat i więcej

411

23,37

114

17,78

297

26,57

Źródło: A. Ptak, Sołectwa w lokalnym systemie władzy, Warszawa 2016.

Analiza tabeli 1. wskazuje, że wśród sołtysów seniorzy stanowią dużą grupę, przy czym widoczne jest zróżnicowanie międzyregionalne. W analizowanym województwie wielkopolskim jest o blisko 10 punktów procentowych więcej seniorów wśród sołtysów, niż w lubelskim. W każdym jednak z województw największą kohortę wiekową stanowią osoby od 50 do 59 roku życia. Struktura wiekowa sołtysów determinuje ich źródło utrzymania. Emerytura/renta jest dla ponad 35% sołtysów głównym źródłem utrzymania (przy braku widocznych różnic międzyregionalnych) i obok dochodów z własnego gospodarstwa rolnego (44,7%) wskazywana była najczęściej przez badanych. W prowadzonych badaniach pytano również o zaangażowanie sołtysów w działalność partii politycznych. Aż 19% wielkopol3

skich sołtysów stwierdziło, że należy do partii politycznej. Sołtysi, którzy zadeklarowali członkostwo w partii politycznej, wskazywali przede wszystkim na swoją działalność w Polskim Stronnictwie Ludowym. Duża grupa – około 20% ‒ zadeklarowała, że w przeszłości należała do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Ważny z punktu widzenia problematyki poruszanej w niniejszym tekście jest fakt, że wśród czynników wpływających na członkostwo w partiach politycznych był wiek. To właśnie osoby z najstarszej kohorty wiekowej – powyżej 60 roku życia, częściej należały do partii politycznych. Wśród innych czynników były: płeć (mężczyźni pozostają aktywniejsi) oraz brak aktywności zawodowej (emeryci i renciści częściej należą do partii)3.

A. Ptak, Kapitał społeczny polskich sołtysów, „Wieś i Rolnictwo” 2017, nr 2, s. 29-48.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) Dane dotyczące wójtów pochodzą z dwóch źródeł. Dla lat 1990 oraz 2002 to dane tylko dla byłego województwa kaliskiego4, które od 1999 roku stanowi część obecnego województwa wielkopolskiego. Dla ostatnich dwóch elekcji dane pochodzą z Głównego Urzędu Statystycznego. Okazuje się, że osoby obejmujące w 1990 roku stanowiska wójtów (jak i przewodniczących rad) były stosunkowo młode. Średni ich wiek wynosił ok. 41 lat. Ponad 40% wójtów w chwili rozpoczęcia funkcji nie przekroczyło

40 lat, w tym aż ponad 20% to osoby poniżej 35 lat. Wójtów w przedziale wiekowym 40-49 lat było 42,85%, powyżej 50. roku życia – zaledwie 14,28%. Nie było zauważalnych różnic wiekowych między osobami, które przed 1990 rokiem sprawowały funkcję naczelnika a tymi, które po raz pierwszy rozpoczęły pracę w administracji terenowej. Średni wiek wójtów-naczelników wynosił 43 lata. Podobnie jak w grupie wójtów, tak i przewodniczący rad w 1990 roku byli ludźmi stosunkowo młodymi. Blisko 40% przewodniczących rad w 1990 roku nie ukończyło 40 lat. Dominowali 40-latkowie, których odsetek wynosił 40,82%.

Tabela 2. Seniorzy wśród wójtów i przewodniczących rad w Wielkopolsce w latach 19902014 (%) 1990*

2002*

2010

2014

Wójtowie

Funkcja/wiek

Przewodniczący rad

b.d.

* Dane tylko dla byłego województwa kaliskiego (C. Nowakowski, A. Ptak, Lokalne elity władzy u progu zmian ustrojowych, „Samorząd Terytorialny” 2012, nr 6, s. 13), lata 2010-2014 BDL GUS.

Po pierwszych demokratycznych wyborach wśród wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) reprezentacja seniorów była znikoma, bo zaledwie na poziomie 2%. Kolejne elekcje powodują, że lokalne elity stają się coraz starsze. Udział seniorów wśród wójtów jest coraz wyższy – wzrasta do 8% (wówczas wybierani są po raz pierwszy w bezpośrednich wyborach). Jednak w wyborach w 2002 roku wzięło udział ponad 60% wójtów, którzy sprawowanie funkcji rozpoczęli w 1990 roku. Wśród nich blisko 70% wygrało wybory. Wśród wójtów, którzy z powodzeniem rywalizowali w wyborach w latach 1990 i 2002, zdecydowaną część stanowili byli naczelnicy. Ponad 60% wójtów-naczelników wygrało wybory w 2002 roku. Druga grupa wójtów – niemających „naczelnikowskiej” przeszłości, stanowiła zaledwie 36,37%. W 2002 roku wśród wójtów

brakowało już osób, które miałyby poniżej 35 lat, natomiast w przedziale wiekowym 3539 lat było ich zaledwie 6,12%. Dominowali przede wszystkim 50-latkowie, którzy stanowili ponad 45%, natomiast 40-latków było blisko 40%. Znaczący wzrost średniej wieku wójtów w 2002 roku ma zapewne związek z aktywnym i zakończonym sukcesem udziałem wójtów sprawujących swoją funkcję od 1990 roku. Podobnie było z przewodniczącymi rad. Coraz rzadziej funkcje te obejmowali 30-latkowie. Zwiększał się natomiast przedział wiekowy przewodniczących rad: 40-44, 45-49 oraz 50-59 lat. Zmiany demograficzne nie były jednak tak głębokie jak wśród wójtów. Średni wiek przewodniczących rad był wyższy w 2002 roku, ale i tak byli o blisko 5 lat młodsi od wójtów. Kolejne elekcje zwiększają udział seniorów w grupie wójtów. Obecnie co piąty wójt

4 Z analizy wyłączonych zostało 9 gmin, które w wyniku reformy administracyjnej kraju od 1999 r. nie znalazły się w województwie wielkopolskim.

Aktywność polityczna wielkopolskich seniorów

ukończył 60 lat. Przytoczenie wcześniejszych badań autora z lat 1990 i 2002 miało głównie na celu poznanie źródeł zwiększającego się odsetka seniorów wśród wójtów: czy ma to związek z naturalnym procesem starzenia się tych, którzy swoją działalność w samorządzie rozpoczęli w 1990 roku (lub nawet wcześniej), czy też osoby po ukończeniu 60 lat zaczynają angażować się w działalność samorządową? W przypadku wójtów najbardziej prawdopodobną odpowiedzią jest pierwsza, tj. obecny wysoki odsetek osób po 60. roku życia ma związek przede wszystkim z procesem starzenia się doświadczonych elit politycznych, a nie angażowanie się seniorów w lokalną polity-

kę. Potwierdza się więc zjawisko występujące w innych badaniach (i w różnych latach), że w miarę stabilizacji systemu lokalne elity stają się coraz starsze. Zmiana systemu, a taką na pewno był 1990 rok, promowała ludzi młodych. Znaczące zmiany w strukturze wiekowej wójtów może przynieść zapowiadany przez Prawo i Sprawiedliwość zakaz kandydowania na wójta przez osoby, które sprawowały tę funkcję przez więcej niż dwie kadencje. Według szacunków Państwowej Komisji Wyborczej dotyczy to aż 226 wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) z województwa wielkopolskiego, co stanowi 64% obecnie sprawujących tę funkcję osób.

Tabela 3. Seniorzy – wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) w Polsce i województwie wielkopolskim w latach 2010-2014 2010

Jednostka

2014

Polska

323

13%

392

16%

Wielkopolskie

16%

19%

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.

Zarówno w 2010, jak i 2014 roku wójtów, którzy ukończyli 60 rok życia, było w Wielkopolsce o 3 p.p. więcej niż w skali całego kraju.

Radni rad i sejmików Dane dla organów uchwałodawczych jednostek samorządu terytorialnego wszystkich

szczebli sporządzono od 2002 roku. Wówczas to znacząco zredukowano liczbę radnych na wszystkich szczeblach władzy samorządowej. Były to również wybory, które odbyły się po pierwszej kadencji nowo utworzonych szczebli samorządu terytorialnego na poziomie powiatów oraz województw.

Tabela 4. Seniorzy w organach uchwałodawczych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce i województwie wielkopolskim w latach 2002-2014 (%) Organ jednostki samorządu terytorialnego

2002

2006

2010

2014

Rady gmin

Rady miast na prawach powiatu

Rady powiatu

Sejmiki województwa

Razem

Źródło: Zestawienie i obliczenia własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. P – Polska W – Wielkopolska 12

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Podobnie jak w grupie wójtów, tak w przypadku radnych występuje zjawisko wyższego odsetka seniorów wśród radnych z Wielkopolski na tle całego kraju. W 2002 roku, kiedy dość radykalnie zmniejszono liczbę radnych rad i sejmików, najwięcej seniorów było – zarówno w Polsce, jak i w Wielkopolsce – w radach miast na prawach powiatu. W Wielkopolsce odsetek ten był na poziomie 18% (w Polsce o 4 p.p. mniej). Były to rady miast Poznania, Kalisza, Leszna oraz Konina. O 3 p.p. mniej radnych seniorów było w radach powiatów. Najmniej seniorów zasiadało w radach gmin. Był to jedyny szczebel władzy, w którym odsetek radnych seniorów był na podobnym poziomie w Wielkopolsce i w całej Polsce. Z każdą kolejną kadencją odsetek seniorów wśród radnych zwiększał się. Wyjątek stanowiły wybory w 2014 roku w miastach na prawach powiatu (spadek w porównaniu z elekcją z 2010 roku o 4 p.p.) oraz wybory w 2006 roku do Sejmiku Województwa Wielkopolskiego (spadek w porównaniu z elekcją z 2002 roku o 5 p.p.). Dość wyraźnie zwiększył się odsetek seniorów w radach powiatów. Obecnie co trzeci radny w radzie powiatu to senior. Na przykładzie Sejmiku Województwa Wielkopolskiego warto przeanalizować przyczyny spadku odsetka seniorów. W wyniku wyborów 2002 roku główną siłę polityczną stanowiła koalicja Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Unii Pracy, która miała 13 mandatów. Pozostałe komitety wyborcze posiadały następującą liczbę mandatów w sejmiku: koalicja Platformy Obywatelskiej wraz Prawem i Sprawiedliwością – 8 mandatów, Samoobrona RP – 7, Liga Polskich Rodzin – 6 oraz Polskie Stronnictwo Ludowe – 5. Jednak już w 2002 roku pojawiły się pierwsze symptomy spadku poparcia dla lewicy. Elementem, który łagodził wówczas skutki spadającego poparcia dla lewicy, była ordynacja wyborcza preferująca silne ugrupowania, przy rozdrobnionej centroprawicy (między innymi próg wyborczy oraz metoda d’Hondta). Zmniejszyła się jednak liczba wybieranych radnych, co oznaczało, że wielu

działaczy lewicy nie uzyskało mandatu radnego. Dodatkowo w wielu miastach bezpośrednie wybory burmistrza (prezydenta miasta) wygrywali kandydaci prawicy. Nawet gdy radni lewicy należeli do największych klubów, bardzo często stanowili opozycję i nie brali udziału w podziale władzy5. Tak też było w Wielkopolsce, gdzie koalicja lewicy i PSL nie przetrwała całej kadencji. Władzę w 2005 roku przejęła koalicja PO-PSL. Wybory w 2006 roku przynoszą zupełnie inne wyniki wyborów do Sejmiku Województwa Wielkopolskiego. Wygrywa PO z 15 mandatami, przed PiS – 12, Lewicą – 7 oraz PSL – 5. To dekompozycja systemu partyjnego spowodowała częściową wymianę regionalnych elit. Wcześniejsza teza, że zmiana systemu powoduje odmłodzenie elit, znalazła potwierdzenie. Choć nie nastąpiła zmiana całego systemu, ale głębokie zmiany na ogólnopolskiej scenie politycznej spowodowały, że zmniejszył się odsetek seniorów w sejmikach. W kolejnych wyborach układ sił politycznych w Sejmiku Województwa Wielkopolskiego zasadniczo pozostał taki sam. Powstała jeszcze w końcu poprzedniej kadencji koalicja PO-PSL utrzymywała większość po kolejnych wyborach (2010, 2014), a odsetek osób po 60. roku życia systematycznie wzrastał. Obecnie co czwarty radny sejmiku jest seniorem. Co ciekawe, podobne zjawiska, choć w mniejszym zakresie, wystąpiły w skali całego kraju.

Podsumowanie Dane statystyczne wskazują na pewne prawidłowości. Przede wszystkim na tle kraju odsetek seniorów w wielkopolskich radach i sejmikach oraz wśród wójtów jest wyższy o ok. 2-3 p.p. Wstępnie można postawić tezę, że zjawisku temu sprzyja stabilniejszy system władz samorządowych w Wielkopolsce, co wykazywały już inne analizy i badania. Radykalne zmiany w systemie, którymi mogą być zmiany w ustawodawstwie bądź w układzie sił politycznych, pociągają za sobą odmłodzenie elit i eliminowanie z nich seniorów. Ukazuje to przykład sejmików – dekompozycja syste-

5 A.K. Piasecki, Wybory 1989-2002. Parlamentarne, samorządowe, prezydenckie, Zielona Góra 2003, s. 185.

Aktywność polityczna wielkopolskich seniorów

mu partyjnego po wyborach parlamentarnych w 2005 roku przyniosła zasadnicze zmiany w sejmikach po 2006 roku, także w wieku radnych. Na poziomie gmin radykalne zmiany w systemie politycznym nie mają większego znaczenia, głównie z powodu słabości partii politycznych w lokalnym systemie władzy. Duże znaczenie mają ugrupowania polityczne będące zapleczem urzędujących wójtów i burmistrzów, które bardzo często swoją strategię wyborczą opierają na antypartyjnej retoryce. Ponadto wymianie elit nie służy ordynacja wyborcza, która jest większościowa (nawet przed 2014 rokiem w przeważającej liczbie gmin obowiązywała ordynacja większościowa). Zapewne podobne zmiany dokonają się po ewentualnym ograniczeniu możliwości kandydowania na urząd wójta przez osoby sprawu-

jące tę funkcję więcej niż dwie kadencje. Np. z rywalizacji wyborczej w samej tylko Wielkopolsce wyeliminowanych zostałoby ponad 200 wójtów (burmistrzów). Na tej podstawie ostrożnie można postawić tezę, że udział seniorów we władzach samorządowych nie jest efektem ich zaangażowania po osiągnięciu 60 roku życia (bądź po zakończeniu aktywności zawodowej), ale jest to raczej kontynuowanie wcześniejszej aktywności. Potwierdzenie postawionej tezy wymaga jednak pogłębionych badań ilościowych, które wzbogaciłyby wiedzę o aktywności politycznej wielkopolskich seniorów. Z tym zagadnieniem wiąże się kilka pytań badawczych, które należałoby postawić, jak chociażby to, czy seniorzy, którzy wcześniej nie byli aktywnymi samorządowcami, w ogóle przystępują do rywalizacji wyborczej i jakie osiągają wyniki.

Bibliografia Bartkowski J., Lokalne elity władzy w Polsce w latach 1966-1995. Zmiany składu społeczno-demograficznego na tle przemian opinii publicznej w Polsce w ujęciu porównawczym, Warszawa 1996. Nowakowski C., Ptak A., Lokalne elity władzy u progu zmian ustrojowych, „Samorząd Terytorialny” 2012, nr 6, s. 5-16. Piasecki A.K., Wybory 1989-2002. Parlamentarne, samorządowe, prezydenckie, Zielona Góra 2003. Ptak A., Kapitał społeczny polskich sołtysów, „Wieś i Rolnictwo” 2017, nr 2, s. 29-48. Ptak A., Sołectwa w lokalnym systemie władzy, Warszawa 2016.

Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne jest organizacją pożytku publicznego, zrzesza osoby oraz instytucje, w tym lokalne i regionalne stowarzyszenia społeczno-kulturalne. Do głównych projektów realizowanych przez WTK należą: wydawanie „Przeglądu Wielkopolskiego”, Dni Wielkopolski, Nagroda Główna WTK oraz prowadzenie Ośrodka Regionalizmu Wielkopolskiego. Więcej: www.e-pw.pl.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Zdzisław Szkutnik

Rady seniorów w Wielkopolsce Wprowadzenie Seniorzy województwa wielkopolskiego mieszkają w 230 gminach i miastach (na prawach powiatu) regionu. Stanowią oni 25,7% całej populacji liczącej 3,47 mln mieszkańców. Słusznie coraz częściej wskazuje się, że seniora postrzegać należy nie tylko w kontekście starzejącego się społeczeństwa, ale także jako kogoś, kto ma potencjał, a więc dysponuje wiedzą, umiejętnościami oraz doświadczeniem i... kapitałem. Wspieranie tego kapitału społecznego powinno umożliwić rozwój oraz szersze wykorzystanie potencjału coraz liczniejszej grupy seniorów1. Do października 2017 r. powstało w Wielkopolsce 26 miejskich i gminnych rad seniorów (12% w stosunku do wszystkich gmin). Organizacja współpracy z tak dużą liczbą rozproszonych podmiotów i dbałość o wspólne wartości jest pozbawiona wcześniejszych doświadczeń. Tymczasem w wielu krajach europejskich już w latach 70. ubiegłego wieku zawiązywały się organizacje seniorskie na różnych poziomach samorządów. Do takiej działalności zachęca seniorów Konwent Marszałków RP wyrażony w stanowisku nr 20 z maja 2016 r.2 Postulowane rekomendacje dotyczą następujących obszarów: • włączenia tematyki starości do realizowanych polityk publicznych, • aktywności seniorów, wolontariatu, • opieki medycznej i wspierania opiekuńczego, • aktywności fizycznej i profilaktyki zdrowotnej,

•

srebrnej gospodarki i technologii dostosowanej do potrzeb seniorów, • seniorów na obszarze wiejskim3. W przywołanym dokumencie wyraźnie zaznacza się, iż rekomendacje mają jedynie charakter przekrojowy, co oznacza, że zainteresowany podmiot powinien indywidualnie wybrać odpowiadające potrzebom i oczekiwaniom na danym terenie zalecenie oraz ustalić sposób jego implementacji. Podkreśla się też, że polityka senioralna kształtowana przy uwzględnieniu rekomendacji powinna być oparta na sprawdzonych podstawach, np. badaniach, pogłębionych diagnozach i analizach potrzeb mieszkańców, nadto – winna podmiotowo traktować osoby starsze, m.in. poprzez tworzenie możliwości ich aktywizowania, włączając je w projektowanie i realizację tychże działań. Formą aktywizacji będzie powoływanie rad seniorów na różnych poziomach jako ciał inicjatywnych oraz konsultacyjnych stosownie do zasady „Nic o nas bez nas”4.

Istota gminnych/miejskich rad seniorów i źródło regulacji prawnej Ustawą z dnia 11 października 2013 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym ustawodawca wprowadził możliwość́ tworzenia w gminach tzw. gminnych rad seniorów. Stosownie do nowego przepisu art. 5c rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk, może utworzyć́ gminną radę seniorów jako ciało o charakterze konsultacyjnym, doradczym i inicjatywnym. Trzecia z wymienionych funkcji jest nowością

Zob. Z. Szkutnik, Wielkopolski Program na rzecz Osób Starszych do 2020 roku, http://mrs.poznan. pl/wielkopolski-program-na-rzecz-osob-starszych-do-2017-roku/ [dostęp: 7.10.2017]. 2 Idem, Rekomendacje Konwentu Marszałków Województw RP podczas prezydencji Województwa Śląskiego 2016, w sprawie polityki senioralnej, http://mrs.poznan.pl/rekomendacje-konwentu-marszalko w-wojewodztw-rp-slaskie-2016-w-sprawie-polityki-senioralnej/ [dostęp: 8.10.2017]. 3 Ibidem. 4 Ibidem. 1

Rady seniorów w Wielkopolsce

(znaną w MRS w Poznaniu od początku jej powołania, tj. 25 października 2017 r.). W pełnym brzmieniu, w jednolitym tekście Ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r., artykuł ten zawiera następujący zapis: 1. Gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych w społeczności lokalnej. 2. Rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk, może utworzyć́ gminną radę seniorów. 3. Gminna rada seniorów ma charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny. 4. Gminna rada seniorów składa się̨ z przedstawicieli osób starszych oraz przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych, w szczególności przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku. 5. Rada gminy, powołując gminną radę seniorów, nadaje jej statut określający tryb wyboru jej członków i zasady działania, dążąc do wykorzystania potencjału działających organizacji osób starszych oraz podmio-

tów działających na rzecz osób starszych, a także zapewnienia sprawnego sposobu wyboru członków gminnej rady seniorów. 6. Rada gminy może w statucie jednostki pomocniczej upoważnić́ ją do utworzenia rady seniorów jednostki pomocniczej. Przepisy ust. 3-5 stosuje się̨ odpowiednio5. Przypomniana wyżej nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym z listopada 2013 roku niewątpliwie przyczyniła się̨ do zdynamizowania procesu inicjowania i tworzenia gminnych rad seniorów, których liczbę w kraju ocenia się obecnie na ok. 350. Powoływanie tego typu ciał, ich wspieranie i uważne „słuchanie ich głosu” z pewnością̨ będzie pomocne w prowadzeniu adekwatnej i zrównoważonej lokalnej polityki senioralnej.

Rady seniorów województwa wielkopolskiego Proces powstawania nowych rad seniorów w województwie trwa, niektóre są w końcowej fazie procedury powołania, dotyczy to np. Czerwonaka, Kórnika, Koła, Pleszewa. Poniżej zamieszczono aktualny (październik 2017 r.) wykaz istniejących i tworzonych rad seniorów.

Rady seniorów w województwie wielkopolskim Lp.

Nazwa rady/Miejscowość

Rok utworzenia

Miejska Rada Seniorów w Poznaniu

2007

Leszczyńska Rada Seniorów w Lesznie

2013

Miejska Rada Seniorów w Czarnkowie

2014

Obornicka Rada Seniorów w Obornikach

2014

Rada Seniorów w Okonku

2014

Rada Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego

2014

Pilska Rada Seniorów w Pile

2014

Gminna Rada Seniorów w Rawiczu

2014

Miejska Rada Seniorów w Wągrowcu

2014

Zob. W. Borczyk, D. Jachimowicz, W. Nalepa, Gminne rady seniorów w praktyce. Wybrane zagadnienia, Nowy Sącz 2014. Zapis § 6 wykorzystano w Poznaniu, tworząc pierwszą w mieście Osiedlową Radę Seniorów w Jednostce Pomocniczej Miasta, jaką jest Osiedle Krzyżowniki-Smochowice, Pierwsza w Poznaniu Osiedlowa Rada Seniorów – powołana! (18.09.2017), http://mrs.poznan.pl/portfolio-item/ pierwsza-w-poznaniu-osiedlowa-rada-seniorow-powolana-18-09-2017/ [dostęp: 7.10.2017]. 5

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118) 10.

Rada Seniorów Miasta i Gminy Czerniejewo

2015

11.

Miejska Rada Seniorów w Gnieźnie

2015

12.

Gminna Rada Seniorów w Gostyniu

2015

13.

Gminna Rada Seniorów w Kępnie

2015

14.

Rada Seniorów Miasta Konin

2015

15.

Gminna Rada Seniorów w Krobi

2015

Gminna Rada Seniorów w Krzywiniu

2015

17.

Lubońska Rada Seniorów w Luboniu

2015

18.

Gminna Rada Seniorów w Międzychodzie

2015

19.

Rada Seniorów we Wronkach

2015

20.

Kaliska Rada Seniorów w Kaliszu

2016

21.

Chodzieska Rada Seniorów w Chodzieży

2016

22.

Lubaska Rada Seniorów w Lubaszu

2016

23.

Miejska Rada Seniorów w Środzie Wielkopolskiej

2016

24.

Rada Seniorów Gminy Tarnowo Podgórne

2016

25.

Osiedlowa Rada Seniorów Krzyżowniki-Smochowice w Poznaniu

2017

26.

Rada Seniorów Gminy Kórnik

(w tworzeniu)

27.

Gminna Rada Seniorów w Czerwonaku

(w tworzeniu)

28.

Miejska Rada Seniorów w Pleszewie

(w tworzeniu)

29.

Miejska Rada Seniorów w Kole

(w tworzeniu)

Źródło: Opracowanie własne MRS w Poznaniu i Fundacji „ZaCzyn”.

Cele i zadania poszczególnych rad seniorów w swych ogólnych ramach są w zasadzie zbliżone, różnią się natomiast indywidualnymi zamierzeniami wynikającymi z lokalnych potrzeb. Przytoczmy kilka przykładów. Do zadań najstarszej rady seniorów w Wielkopolsce, czyli MRS w Poznaniu, należy: • monitorowanie potrzeb poznańskich seniorów; przedstawianie propozycji w zakresie ustalania priorytetowych zadań w perspektywie krótko- i długoterminowej oraz inicjowanie działań na rzecz seniorów;

• • • •

ścisła współpraca z władzami miasta przy rozstrzyganiu o istotnych oczekiwaniach i potrzebach ludzi starszych; wydawanie opinii i formułowanie wniosków służących na rzecz seniorów; zgłaszanie uwag do aktów prawa miejscowego; inicjowanie działań mających na celu upowszechnianie współpracy miasta ze środowiskami osób starszych; informowanie społeczności miasta o szczegółowych kierunkach działań podejmowanych przez służby miejskie i partnerów pozarządowych na rzecz środowiska seniorów.

Rady seniorów w Wielkopolsce

1. Chodzieska Rada Seniorów w Chodzieży; 2. Miejska Rada Seniorów w Czarnkowie; 3. Rada Seniorów Miasta i Gminy Czerniejewo; 4. Gminna Rada Seniorów w Czerwonaku; 5. Miejska Rada Seniorów w Gnieźnie; 6. Gminna Rada Seniorów w Gostyniu; 7. Gminna Rada Seniorów w Kępnie; 8. Gminna Rada Seniorów w Krobi; 9. Gminna Rada Seniorów w Krzywiniu; 10. Lubaska Rada Seniorów w Lubaszu; 11. Lubońska Rada Seniorów w Luboniu; 12. Kaliska Rada Seniorów w Kaliszu; 13. Rada Seniorów Miasta Konin; 14. Leszczyńska Rada Seniorów w Lesznie; 15. Miejska Rada Seniorów w Poznaniu; 16. Osiedlowa Rada Seniorów Krzyżowniki-Smochowice w Poznaniu; 17. Gminna Rada Seniorów w Międzychodzie; 18. Obornicka Rada Seniorów w Obornikach; 19. Rada Seniorów w Okonku; 20. Rada Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego; 21. Pilska Rada Seniorów w Pile; 22. Gminna Rada Seniorów w Rawiczu; 23. Miejska Rada Seniorów w Środzie Wielkopolskiej; 24. Rada Seniorów Gminy Tarnowo Podgórne; 25. Miejska Rada Seniorów w Wągrowcu; 26. Rada Seniorów we Wronkach

Z kolei ambicją Rady Seniorów we Wronkach, poza celami ustawowymi, jest: przedstawianie pomysłów na pomoc i wsparcie osób starszych; inicjowanie akcji skierowanych do osób starszych; wspieranie projektów NGO i innych podmiotów w ich działaniach na rzecz 18

osób starszych; wreszcie – uczestnictwo w spotkaniach z innymi gminnymi radami działającymi na terenie Wielkopolski w celu wymiany doświadczeń. Leszczyńska Rada Seniorów za cel obrała integrację i wspieranie środowiska seniorów

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

oraz reprezentowanie zbiorowych interesów tych osób na zewnątrz. Do zadań rady należy m.in. opiniowanie przedsięwzięć zmierzających do integracji społecznej seniorów oraz do pełnego zaspokojenia potrzeb tej grupy społecznej, konsultowanie i opiniowanie lokalnych działań zmierzających do wykorzystania potencjału i czasu ludzi starszych na rzecz inicjatyw środowiskowych, w tym w zakresie kultury i edukacji. Miejska Rada Seniorów w Gnieźnie za główne cele uznała: zmianę wizerunku osób starszych, działalność międzypokoleniową, wychowanie dla starości i ku starości, wzrost szacunku wobec osób starszych, ośmielenie i stworzenie wiary w siebie u osób starszych, a także wzrost empatii dla osób starszych. Działania te pozwolą zwiększać solidarność

wewnątrzpokoleniową, rozwijać wolontariat dla i przez osoby starsze6.

Rola gminnych/miejskich rad seniorów w integracji rad województwa oraz w podejmowaniu prac na rzecz lokalnych środowisk senioralnych 10-letnie doświadczenia MRS w Poznaniu przełożyły się w tym roku na zorganizowanie – przy współudziale władz miasta (i CIS) oraz Urzędu Marszałkowskiego (w tym ROPS), od którego pochodziło gros środków na wydarzenie – Wiosennej Szkoły Wielkopolskich Rad Seniorów (Rokosowo, 12-14 czerwca). Uczestniczyło w niej 80 przedstawicieli rad seniorów z województwa wielkopolskiego7.

Wiosenna Szkoła Wielkopolskich Rad Seniorów 2017. Fot. Roman Szymański

6 Zob. Z. Szkutnik, Kolejne Rady Seniorów w Wielkopolsce, http://mrs.poznan.pl/kolejne-rady-seniorow-w-wielkopolsce/ [dostęp: 8.10.2017].

Rady seniorów w Wielkopolsce

Pozytywne przyjęcie przez środowisko seniorów Wiosennej Szkoły Wielkopolskich Rad Seniorów stanowi przesłankę kontynuowania tej formy integracji w roku przyszłym (planowany termin 11-13.06). Wstępne zamierzenia dotyczą uwzględnienia w programie zajęć nowych treści m.in. na temat zastosowania e-platformy edukacyjnej Moodle do pogłębiania wiedzy i umiejętności członków G/MRS Wielkopolski oraz słuchaczy 50 UTW o tym samym zasięgu. Rady niektórych miast mają także swój udział w przekonaniu władz do przystępowania do światowej sieci WHO „Miast Przyjaznych Starzeniu”. Miało to miejsce w Poznaniu, co nastąpiło w 2016 roku8. Następnie w Ostrowie Wielkopolskim9, a ostatnio (w sierpniu 2017) w Obornikach10. Przypomnijmy, że miasto przyjazne starzeniu wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to takie, w którym władze, przedsiębiorcy i mieszkańcy: • uwzględniają różnorodność osób starszych, • przeciwdziałają wykluczeniu i promują wnoszony przez seniorów wkład do wszystkich dziedzin życia, • szanują wybory, decyzje i sposób życia osób starszych, • przewidują i elastycznie reagują na potrzeby związane ze starzeniem się, • przygotowują do starości11.

Przyjęcie do międzynarodowego programu „Miasta Przyjazne Starzeniu”, którego inicjatorem jest właśnie WHO, stanowi ogromne wyróżnienie. Z jednej strony potwierdza ono odpowiednie przygotowanie miasta lub gminy do wyzwań związanych z planowaniem i realizacją polityki senioralnej12, a z drugiej – otwiera ścieżki do rozwoju nowych inicjatyw skoncentrowanych na lokalnym środowisku seniorów. Prestiż związany z przyznaniem wyróżnienia i dołączeniem danego miasta (gminy) do sieci około 360 innych miejscowości na całym świecie, powinien sprzyjać w najbliższej perspektywie tworzeniu innowacyjnych rozwiązań przystających do potrzeb tej coraz liczniejszej grupy wiekowej mieszkańców. W Poznaniu jest to np. bezpłatna usługa „złota rączka”, podobnie bezpłatne taxi dla osób 80+ czy planowany od 2019 r. fundusz grantowy na adaptację mieszkania do starości (starzenie się w miejscu). Ma to też swoje praktyczne następstwa niezwłocznie dostrzegane: przedstawiciele MRS w Poznaniu pracują w dwóch prezydenckich zespołach – ds. polityki senioralnej (17.10.2017 przyjęto końcowy dokument na sesji RM) oraz ds. strategii mieszkaniowej – także gotowy dokument. W tym nurcie spraw mieści się zorganizowana z inicjatywy MRS (przy współudziale jednostek organizacyjnych miasta) konferencja 22 listopada 2016 nt. polityki senioralnej Poznania i roli w niej MRS13.

7 Np. P. Frydryszek, Wiosenna Szkoła Wielkopolskich Rad Seniorów, czyli trzy dni wspólnej pracy na rzecz najstarszych mieszkańców regionu, http://mrs.poznan.pl/wiosenna-szkola-wielkopolskich-radseniorow-czyli-trzy-dni-wspolnej-pracy-na-rzecz-najstarszych-mieszkancow-regionu/ [dostęp: 5.10.2017]; B. Nowak, Wiosenna Szkoła Rad Seniorów z patronatem Prezydenta Poznania i Marszałka Województwa Wielkopolskiego, http://mrs.poznan.pl/wiosenna-szkola-rad-seniorow-z-patronatem-prezydenta-poznania -i-marszalka-wojewodztwa-wielkopolskiego/ [dostęp: 5.10.2017]. 8 Zob. Z. Szkutnik, Poznań przyjęty do światowej sieci WHO „Miast Przyjaznych Starzeniu”!, http:// mrs.poznan.pl/poznan-przyjety-do-swiatowej-sieci-who-miast-przyjaznych-starzeniu/ [dostęp: 6.10.2017]. 9 P. Frydryszek, Ostrów Wielkopolski w sieci „Miast Przyjaznych Starzeniu”, http://mrs.poznan.pl/ ostrow-wielkopolski-w-sieci-miast-przyjaznych-starzeniu/ [dostęp: 6.10.2017]. 10 Z. Szkutnik, Oborniki w czwórce polskich miast przyjaznych seniorom!, http://mrs.poznan.pl/ oborniki-w-czworce-polskich-miast-przyjaznych-seniorom/ [dostęp: 6.10.2017]. 11 Idem, Miasta i gminy przyjazne starzeniu – referat w postaci prezentacji ppt, http://mrs.poznan. pl/miasta-i-gminy-przyjazne-starzeniu/ [dostęp: 7.10.2017]. 12 Zob. obszary tematyczne wpływające na ocenę miasta i gminy: przestrzenie publiczne i budynki; transport; mieszkalnictwo; partycypacja społeczna; szacunek i integracja; społeczna partycypacja obywatelska i zatrudnienie; komunikacja i informacja; wsparcie społeczności i usługi zdrowotne. Miasta przyjazne starzeniu. Przewodnik, tł. K. Krupowicz, Warszawa 2014. 13 Polityka senioralna w Polsce. Doświadczenia miasta Poznania, red. nauk. J. Babiak, Poznań 2017.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Ważną rolę w integracji G/MRS może odegrać zawiązane w czerwcu 2017 r. z inicjatywy MRS w Poznaniu Wielkopolskie Porozumienie Rad Seniorów (WPRS)14. Jest ono formą oddolnej umowy społecznej rad seniorów regionu. WPRS stawia sobie za cel wzmocnienie pozycji seniorów, podniesienie jakości szkoleń, współpracy i uruchomienie wymiany dobrych praktyk. Pozwoli ono także w racjonalniejszy sposób gospodarować środkami finansowymi na projekty senioralne. Podmiotem działań WPRS są miejskie i gminne rady seniorów, czyli lokalni organizatorzy i rzecznicy wszelkich spraw seniorów. Rady, jako jedyny ustawowy przedstawiciel osób starszych, powinny spełniać funkcję organizującą całe lokalne środowisko senioralne, tj. koordynować działania zmierzające do zapewnienia jak najlepszego życia seniorom, występować z propozycjami stosownych zmian prawa miejscowego dotyczących osób starszych, niepełnosprawnych i potrzebujących pomocy. Porozumienie jest więc istotną platformą wspierającą realizację uprawnień rad seniorów, wynikających z poprawki do Ustawy o samorządzie terytorialnym, art. 5c.

Wyzwania na przyszłość Uregulowania wymaga sprawa stabilnego zabezpieczenia ekonomicznego dla gminnych rad seniorów. Poznań jest jednym z nielicznych pozytywnych przykładów, gdzie sprawę np. budżetu czy lokalu z potrzebnym sprzętem już rozwiązano, co dla większości rad w kraju pozostaje marzeniem. Stąd też ważnym zadaniem dla rad seniorów są zabiegi o podjęcie inicjatywy ustawodawczej o nowelizację art. 5c Ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. W tymże zapisie wprowadzonym w znowelizowanej ustawie w listopadzie 2013 r. nie znalazły się bowiem po-

stanowienia, które gwarantowałyby członkom GRS chociaż minimum praw podczas realizowanych przez nich zadań́ społecznych, wynikających z ustawy i statutu GRS. Należą do nich w szczególności uprawnienia członków gminnych rad seniorów do ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków w czasie wykonywania czynności członka gminnej rady seniorów oraz uprawnienia do pokrywania kosztów podroży służbowych i diet, a także kosztów szkoleń, przydatnych, a nieraz wręcz niezbędnych w sprawowaniu funkcji społecznej członka GRS. Powyższe problemy podnoszone są od kilku lat przez członków GRS, niestety bezskutecznie15. Pytania jednak pozostają, np. czy pracę społeczną członka rady seniorów można traktować jako wolontariat i odpowiednio stosować́ przepisy dot. ubezpieczenia wolontariusza, według zasad określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie? W obecnie obowiązującym stanie prawnym członkowie rad seniorów są całkowicie pozbawieni wymienionej wyżej ochrony i oczekiwanie wprowadzenia stosownych regulacji prawnych w tym zakresie jest w pełni uzasadnione. A zwrot kosztów podróży? Czy członkowie rad seniorów, będący często emerytami, moją pokrywać je z własnych, na ogół niskich emerytur? Praktyczne konsekwencje takiego podejścia są takie, że nie ma wymiany doświadczeń pomiędzy radami (wizyt studyjnych), sporadycznie organizowane są szkolenia, a jeśli już, to uczestniczy w nich niewielu. Zagadnienia te były dyskutowane m.in. w czasie Forum III Wieku 2016 w Nowym Sączu i Krynicy Zdroju, również w czasie Kongresu Rad Seniorów w Krakowie w 2016 r., a ostatnio podczas posiedzenia Sejmowej Komisji Polityki Senioralnej w maju 2017 r.16 oraz na konferencji 2 października 2017 r. w Sej-

Analogiczne przedsięwzięcie zostało już pomyślnie zrealizowane w 2016 r. na Mazowszu. Zob. Wielkopolskie Porozumienie Rad Seniorów, http://mrs.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/03/WPRS-projekt_porozumienia_pdf.pdf [dostęp: 7.10.2017]. 15 Inicjatywa zmiany art. 5c ustawy o samorządzie gminnym, „Niezbędnik Gminnej Rady Seniorów” 2017, nr 2, s. 1-4, http://mrs.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/10/newsletter-Niezbędnik-Gminnej-Rady-Seniorów-nr.-2.pdf [dostęp: 15.10.2017]. 16 11 maja 2017 r. nad kwestiami tymi dyskutowano na posiedzeniu Sejmowej Komisji Polityki Senioralnej. 14

Rady seniorów w Wielkopolsce

mie RP Najpilniejsze potrzeby i oczekiwania seniorów w Polsce z udziałem członków rad seniorów z całej Polski17. Kolejną kwestią, na którą należy zwracać uwagę, jest zorganizowana edukacja adresowana do członków G/MRS. Jej system dopiero się tworzy, podejmują ją NGO, urzędy, sporadycznie MRS. Dzisiaj, kiedy skuteczne działania społeczne zależą w znaczącym stopniu od posiadania specjalistycznej wiedzy i nowoczesnych umiejętności, warto podjąć tę kwestię w skali kraju czy choćby regionu. Na stronie internetowej MRS w Poznaniu są odnotowane przykłady takich pozytywnych działań (zob. Pracownia Pozarządowa w Koszalinie18 czy Urząd Marszałkowski/ROPS w Gdańsku19,

a także inicjatywy w Nowym Sączu20). Bez wątpienia największe doświadczenie w organizowaniu tego typu edukacji dla członków G/MRS posiada Fundacja „ZaCzyn” z Warszawy, która zorganizowała w ostatnich dwóch latach dwie Szkoły Letnie Mazowieckich Rad Seniorów21. W 2017 roku dołączył do wykazu takich miejsc Poznań, o czym była mowa powyżej. Rzecz nadal wymaga jednak głębszego i nieodwlekanego przemyślenia i inspiracji na skalę kraju. Wielkopolska ze swoim potencjałem społecznym i bogactwem inicjatyw ma szansę rozwinąć sieć gminnych/miejskich rad seniorów i w tym kierunku będą zmierzać przyszłe działania promujące profesjonalizm pracy.

17 Z. Szkutnik, Konferencja w Sejmie RP: „Najpilniejsze potrzeby i oczekiwania seniorów w Polsce” – 2 października 2017, http://mrs.poznan.pl/konferencja-w-sejmie-rp-najpilniejsze-potrzeby-i-oczekiwaniaseniorow-w-polsce-2-pazdziernika-2017/ [dostęp: 15.10.2017]. 18 Zob. B. Nowak, III Zachodniopomorskie Forum Rad Seniorów (5-6 września 2017, Kołobrzeg). Z cyklu: „Dobre Praktyki”, http://mrs.poznan.pl/iii-zachodniopomorskie-forum-rad-seniorow-5-6 -wrzesnia-2017-kolobrzeg-z-cyklu-dobre-praktyki/ [dostęp: 27.08.2017]. 19 B. Bałka, Rady seniorów. Organizacja i źródła finansowania, Gdańsk 2017; M. Kochanowski, Seminarium dotyczące rad seniorów, Gdańsk 2016, http://mrs.poznan.pl/rady-seniorow-w-wojewowdztwiepomorskim-z-cyklu-dobre-praktyki/ [dostęp: 27.08.2017]. 20 Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń UTW wraz z Fundacją Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego zorganizowały we wrześniu 2017 r. kolejną edycję warsztatów z cyklu „Akademia Radnego Gminnej Rady Seniorów” dedykowaną dla przedstawicieli rad seniorów. 21 Zob. Z. Szkutnik, Kierunek profesjonalizacja – kolejna Szkoła Rad Seniorów, http://mrs.poznan. pl/kolejna-szkola-rad-seniorow/ [dostęp: 3.09.2017].

Dni Wielkopolski odbywają się w I dekadzie grudnia, w rocznicę obrad Polskiego Sejmu Dzielnicowego, pod hasłem „Tu zaczyna się Polska”. W roku 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości oraz stulecia Powstania Wielkopolskiego przypomnimy pierwszy po latach niewoli polski sejm jako zwieńczenie cywilnego i obywatelskiego nurtu działalności niepodległościowej Wielkopolan oraz preludium zwycięskiego powstania. Więcej: www.e-pw.pl.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Jerzy Babiak

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce Idea uniwersytetów trzeciego wieku Zmiany demograficzne w skali świata oraz dynamika starzenia się społeczeństw w całej Europie determinują rosnące zainteresowanie polityką senioralną1. Uniwersytety trzeciego wieku pełnią ważną rolę w aktywizacji osób starszych. Ich głównymi celami są: umożliwianie zdobywania i aktualizowania wiedzy oraz poprawa jakości życia starszego pokolenia. Ich działalność przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb seniorów jak samokształcenie, poszerzanie wiedzy i nabywanie nowych umiejętności, działania na rzecz społeczności lokalnej, bycie pomocnym innym (np. poprzez wolontariat), wypełnienie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet możliwość realizacji młodzieńczych marzeń. Uniwersytety trzeciego wieku, przyczyniając się do poprawy jakości życia osób starszych, pełnią bardzo ważną rolę społeczną. Uniwersytety trzeciego wieku kierują swoją ofertę przede wszystkim do osób, które zakończyły działalność zawodową. Źródłem ich dochodów są najczęściej niewysokie emerytury lub renty, dlatego ważne jest, aby opłaty za uczestnictwo w zajęciach nie były zbyt wysokie. Wiele starszych osób może sobie pozwolić na udział tylko w bezpłatnych zajęciach. UTW mogłyby oferować takie zajęcia tylko wtedy, gdyby w całości były finansowane ze środków publicznych.

Rok 2012 decyzją Parlamentu Europejskiego oraz Rady2 został ogłoszony Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. W tym samym roku w marcu odbył się Wielki Kongres UTW pod hasłem Innowacyjne uniwersytety trzeciego wieku dla społeczeństwa obywatelskiego i gospodarki. Jego efektem było wytyczenie nowej strategii rozwoju UTW, która zakładała partnerstwo w kreowaniu polityki senioralnej w oparciu o przekonanie, że seniorzy mogą i powinni aktywnie uczestniczyć w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Zaś UTW, które w tej roli się sprawdzą, winny otrzymywać finansowe, naukowe i logistyczne wsparcie, by mogły się rozwijać i zapewniać wysoki poziom edukacji3.

Modele UTW Pierwszy uniwersytet trzeciego wieku powstał w 1972 roku we Francji. Założył go profesor prawa i nauk społecznych – Pierre Vellas, który przekonał władze uniwersytetu w Tuluzie, by te zgodziły się na spotkanie z 40-osobową grupą seniorów. Jego celem było nie tylko poznać potrzeby starszych osób, ale także skorzystać z ich doświadczeń. Idea wymiany międzygeneracyjnej okazała się na tyle trafiona, że w krótkim czasie zaczęły powstawać podobne jednostki zarówno we Francji, jak i innych państwach europejskich. Ruch uniwersytecki III wieku we Francji stanowił wzór naśladowany w innych pań-

1 Wyrazem tego zainteresowania jest ustanowienie specjalnych świąt poświęconych seniorom. I tak 1 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Osób Starszych, 20 października Europejski Dzień Osób Starszych lub Europejski Dzień Seniora, 14 listopada – Światowy Dzień Seniora, a 15 czerwca Światowy Dzień Praw Osób Starszych. 2 Decyzja Parlamentu Europejskiego oraz Rady nr 940/2011/UE z dnia 14 września 2011 r. w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. 3 Raport – Uniwersytety trzeciego wieku jako odpowiedź na potrzeby środowiska osób starszych, http://www.fpnp.pl/pdf/raport_uniwersytet_trzeciego_wieku.pdf [dostęp: 16.10.2017].

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce

stwach europejskich. Jednym z tych państw, w którym przyjęła się idea UTW, jest Polska, będąca trzecim po Francji i Belgii państwem, w którym taki uniwersytet powstał. Idea UTW zapoczątkowana w Europie stanowiła przykład do tworzenia podobnych placówek na innych kontynentach, tj. w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, w Afryce, Nowej Zelandii. Placówki takie masowo powstają także w Azji, a ich wizytówką są Chiny, gdzie działa ponad 30 tys. uniwersytetów trzeciego wieku, obejmując tą formą kształcenia ok. 20 mln studentów – seniorów. Wyróżnia się dwa modele UTW. W modelu francuskim uniwersytety trzeciego wieku ściśle współpracują z ośrodkami akademickimi lub innymi ośrodkami oświaty dorosłych. Z tego względu cechuje je wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej. (Podobny model realizowały: Belgia, Hiszpania, Włochy, Szwecja). Model brytyjski4, zwany też modelem Cambridge5, jest natomiast oparty na zasadzie samokształcenia i samopomocy seniorów. Od modelu pierwszego odróżnia go przede wszystkim brak wsparcia ze strony uczelni wyższych. Seniorzy organizują zajęcia samodzielnie, wykorzystując własną wiedzę, wykształcenie czy zainteresowania. Tym samym nie ma tu podziału na studentów i wykładowców. Dużo miejsca poświęca się na kształcenie eksperymentalne i grupowe. Uniwersytety trzeciego wieku działają w różnych formach organizacyjno-prawnych. Najczęściej występują cztery główne typy: - samodzielne organizacje pozarządowe, - jednostki funkcjonujące w ramach uczelni wyższej6,

- wyodrębnione podmioty organizacji pozarządowych, - podmioty prowadzące działalność w strukturach jednostek samorządu terytorialnego7. Rozwój uniwersytetów trzeciego wieku stał się podstawą powołanej do życia w 1975 roku międzynarodowej organizacji skupiającej tego typu placówki z całego świata (AIUTA). Jej celem jest realizacja trzech głównych nurtów polityki senioralnej, tj. promowanie edukacji osób starszych, wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy tego typu placówkami edukacyjnymi z różnych krajów oraz prowadzenie badań naukowych dotyczących edukacji dorosłych8.

UTW w Polsce W Polsce idea uniwersytetów trzeciego wieku bardzo szybko znalazła wielu zwolenników. Już trzy lata po powołaniu tego typu placówki w Europie, powstał UTW w Warszawie, utworzony w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego przez nestorkę tego ruchu w Polsce – prof. Halinę Szwarc9. Z jej inicjatywy powstały także kolejne uniwersytety: we Wrocławiu (1976), Opolu (1977), Szczecinie (1978), Poznaniu (1979). Wzrost zainteresowania UTW w Polsce obrazuje diagram 1. Można odnotować, że wyraźne przyspieszenie w tworzeniu UTW nastąpiło po 2010 roku. W Polsce UTW działają w różnych formach organizacyjno-prawnych. Można wyróżnić 3 typy UTW: • pierwszy oparty jest na uczelni wyższej; uczelnia powołująca UTW określa zasady działania placówki, zapewniając równo-

Ideę UTW w Wielkiej Brytanii datuje się od 1981 roku. Główne zasady funkcjonowania tego modelu opracowano na Uniwersytecie w Cambridge, stąd też spotyka się i takie jego określenie. 6 W Niemczech kształcenie seniorów odbywa się wyłącznie w tej formie, tj. na uniwersytetach, a programy kształcenia przygotowują profesorowie akademiccy, dostosowując je do możliwości osób starszych. Zob. szerzej: Seniorzy w Niemczech. BAGSO pośredniczy między seniorami a rządem, rozmowa z dr Renate Heinisch, rozmawiały B. Gieroń, M.H. Starzyk, http://mrs.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/09/ Rozmowa-z-dr-Renate-Heinish-Niemieccy_seniorzy.pdf [dostęp: 13.12.2017]. 7 Zob. http://senior.gov.pl/katalog_dobrych_praktyk/strona/14 [dostęp: 16.10.2017]. 8 Ibidem. 9 Halina Szwarc – doktor nauk medycznych zajmująca się gerontologią. W wyniku współpracy i kontaktów naukowych z Pierre’em Vellasem utworzyła w warszawskim Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego placówkę pod nazwą Studium III Wieku. 4 5

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Diagram 1. Liczba UTW w Polsce w latach 1975-2017

Źródło: Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń UTW, https://www.federacjautw.pl/index.php/baza-utw [dostęp: 16.10.2017].

•

cześnie wsparcie w organizacji zajęć dydaktycznych; UTW działające w formie stowarzyszeń lub fundacji posiadają osobowość prawną; samodzielnie organizują zaplecze logistyczne zapewniające obsługę zajęć dydaktycznych; z reguły placówki takie zapewniają sobie patronat wyższych uczelni oraz jednostek samorządu terytorialnego; trzeci rodzaj tworzony jest w ramach jednostek organizacyjnych samorządu lokalnego (np. w centrach kultury, centrach kształcenia ustawicznego, bibliotekach, ośrodkach pomocy społecznej); w tego typu placówkach władze samorządowe określają zasady działania UTW oraz udzielają wsparcia finansowego10.

Z aktualnych danych wynika, że 57% UTW powołanych jest przez stowarzyszenia i fundacje, założycielem 23% są szkoły wyższe, 16% zorganizowały ośrodki kultury i biblioteki, a 2% należy do jednostek samorządowych i instytucji opieki społecznej. Te same źródła wskazują, że dominującą grupą słuchaczy UTW są emeryci (86%) i renciści (10%). Osoby czynne zawodowo stanowią zaledwie 3% słuchaczy, a pozostałe 1% to bezrobotni. Interesująca jest również motywacja przynależności do społeczności UTW. Czołowe miejsce zajmuje rozwijanie zainteresowań i poszerzanie wiedzy (obie pozycje 96%). Niewiele niżej w tym rankingu plasuje się także możliwość aktywnego spędzania czasu (94%) oraz upowszechnianie zdrowego trybu życia (91%).

10 W. Borczyk, Sytuacja osób starszych w kontekście doświadczeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku, http://www.wrzos.org.pl/download/Ekspertyza_2_ASOS.pdf [dostęp: 16.10.2017].

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce

Niebagatelną motywacją podejmowania „studiów” na uniwersytetach trzeciego wieku jest także możliwość nawiązywania nowych kontaktów towarzyskich (82%)11. Liderzy UTW oraz osoby z nimi współpracujące działalność swoją prowadzą z reguły na zasadzie wolontariatu. Ta forma aktywności, dominująca aktualnie wśród młodego pokolenia, staje się także coraz powszechniejsza wśród seniorów naszego kraju. Warto wspomnieć tutaj o sprawdzonej już formie aktywności seniorów w obszarze wolontariatu

u naszego sąsiada – w Niemczech. Tam seniorzy wolontariusze „[…] idą do przedszkoli, szkół, kościołów, starają się przekazać młodszym swoje doświadczenie, propagować zdrowy styl życia. […] Są programy współpracy z rodzicami, przygotowujące ich do kontaktów z dziećmi, programy muzyczne: wnuki i dziadkowie. Jest duża liczba organizacji przy kościołach, a ostatnio w związku z napływem uchodźców z małymi dziećmi, zaszła konieczność pomocy przy nauczaniu w szkołach języka niemieckiego – w to także angażują się seniorzy12”.

Mapa 1. Liczba UTW w poszczególnych województwach – stan na dzień 31.03.2017

Źródło: Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń UTW, https://www.federacjautw.pl/index.php/baza-utw [dostęp: 16.10.2017]. 11 Opracowanie własne Redakcji „Gazety Senior” na podstawie: Uniwersytety Trzeciego Wieku w roku akademickim 2014/2015, zespół red. K. Adamska et al., Warszawa 2016; raport z badania UTW w 2012 r. przeprowadzonego przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, przy wykorzystaniu środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego; 40-lecie Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Wrocławskim, „Gazeta Senior Wrocław” 2016, nr 4, s. 23-29. 12 Seniorzy w Niemczech, op. cit.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Forum UTW w Nowym Sączu W 2007 roku z inicjatywy Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku powołano Ogólnopolską Federację Stowarzyszeń UTW. Jak stwierdziła Wiesława Borczyk – prezes Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW, w wystąpieniu inaugurującym otwarcie IX już Forum III Wieku w Nowym Sączu we wrześniu 2017 roku: „Forum III Wieku to pierwsze w Europie Środkowo-Wschodniej miejsce debat na temat starzejącego się społeczeństwa, zmian demograficznych i srebrnej gospodarki”13. Na Forum przyjeżdża co roku ok. 200 uczestników z całego kraju, a także z wielu podobnych placówek z zagranicy (Austria, Białoruś, Litwa, Ukraina).

Forum Ekonomiczne w Krynicy 2017 Źródło: http://www.forumtrzeciegowieku.pl/.

UTW w Wielkopolsce Wielkopolska należy do czołówki regionów, w których funkcjonują uniwersytety trzeciego wieku (zob. tabela). Najwcześniej powołano UTW w Poznaniu (1979) i w Lesznie (2001). W kolejnych latach powstały uniwersytety w Ostrzeszowie i Pile – 2002, a rok później

Sesja plenarna Forum III Wieku w Krynicy 2017 Źródło: http://www.forumtrzeciegowieku.pl/.

w Wolsztynie. Większość tych placówek zorganizowano jednak dopiero w ostatnich kilku latach. Tak jak w całym kraju, uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce różnią się zarówno liczbą uczestników, jak i ofertą dydaktyczną. Najmniejszą liczbę słuchaczy posiada Uniwersytet Trzeciego Wieku w Pępowie (30), największą liczebność posiadają natomiast tego typu placówki w dużych miastach – Poznań (1200 – Towarzystwo Uniwersytet Trzeciego Wieku, 750 – Akademia Trzeciego Wieku w Collegium Da Vinci, 730 – Uniwersytet Każdego Wieku w Poznaniu, Wyższa Szkoła Bankowa), Kalisz (460), Ostrów Wielkopolski (448).Wysoka frekwencja dotyczy jednak także niektórych mniejszych miast, jak np. Leszno (350), Konin (300), Września (262), Krotoszyn (256), Międzychód (252).

Wystąpienie W. Borczyk na otwarciu Forum III Wieku, Nowy Sącz, 6.09.2017.

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce Siedziba (miejscowość)

Rok założenia

Przybliżona liczba słuchaczy*

Powiat

Towarzystwo Uniwersytet Trzeciego Wieku

Poznań

1979

1200

Poznań

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Lesznie

Leszno

2001

350

Leszno

Uniwersytet Trzeciego Wieku

Ostrzeszów

2002

220

ostrzeszowski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Pile

Piła

2002

197

pilski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Wolsztynie

Wolsztyn

2003

102

wolsztyński

Konin

2005

300

Konin

Kościański Uniwersytet Trzeciego Wieku

Kościan

2005

243

kościański

Uniwersytet Każdego Wieku w Poznaniu, Wyższa Szkoła Bankowa

Poznań

2005

730

Poznań

Jarociński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Jarocin

2006

jarociński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Międzychodzie

Międzychód

2006

252

międzychodzki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Ostrowie Wielkopolskim

Ostrów Wielkopolski

2006

448

ostrowski

Uniwersytet Trzeciego Wieku „Calisia”

Kalisz

2006

460

Kalisz

Gnieźnieński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Gniezno

2006

210

gnieźnieński

Akademia Trzeciego Wieku w Collegium Da Vinci

Poznań

2007

750

Poznań

Wrzesiński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Września

2007

262

wrzesiński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Chodzieży

Chodzież

2007

170

chodzieski

Sieraków

2008-2014 – filia UTW w Międzychodzie, od 2014 samodzielne Stowarzyszenie UTW w Sierakowie

międzychodzki

Rawicz

2008

240

rawicki

Słupca

2008-2010 filia Konińskiego UTW, od 2010 samodzielny UTW

115

słupecki

Nazwa

Koniński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Sierakowie

Rawicki Uniwersytet Trzeciego Wieku Słupecki Uniwersytet Trzeciego Wieku

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118) Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Szamotułach

Szamotuły

2008

210

szamotulski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Tarnowie Podgórnym

Tarnowo Podgórne

2009

198

poznański

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowym Tomyślu

Nowy Tomyśl

2009

100

nowotomyski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Krobi

Krobia

2010

gostyński

Pleszewski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Pleszew

2010

130

pleszewski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Złotowie

Złotów

2010

230

złotowski

Uniwersytet Artystyczny III Wieku, Uniwersytet Artystyczny

Poznań

2010

Poznań

Miedzichowo

2010

nowotomyski

Opalenica

2010

100

nowotomyski

Uniwersytet Luboński Trzeciego Wieku

Luboń

2010

174

poznański

Otwarta Wszechnica Ekonomiczna, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Poznań

2010

Poznań

Wrzesiński Uniwersytet Trzeciego Wieku Koło Nekla (filia)

Września

2011

wrzesiński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Kłodawie

Kłodawa

2010

kolski

Wągrowiec

2011

303

wągrowiecki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Środzie Wielkopolskiej

Środa Wielkopolska

2011

203

średzki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Rzgowie

Rzgów

2011

106

koniński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Obornikach

Oborniki

2011

240

obornicki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Czarnkowie

Czarnków

2012

149

czarnkowsko-trzcianecki

Stęszewski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Stęszew

2012

134

poznański

Gostyński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Gostyń

2012

170

gostyński

Kępiński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Kępno

2012

kępiński

Gołuchów

2012

pleszewski

Miedzichowski Uniwersytet Trzeciego Wieku Uniwersytet Trzeciego Wieku w Opalenicy

Wągrowiecki Uniwersytet Trzeciego Wieku

Gminny Uniwersytet Trzeciego Wieku w Gołuchowie (działa w ramach Stowarzyszenia Senior XXI w Gołuchowie)

Uniwersytety trzeciego wieku w Wielkopolsce Uniwersytet Srebrnego Wieku Wyższa Szkoła Umiejętności Społecznych

Poznań

2012

Poznań

Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pniewach

Pniewy

2013

szamotulski

Uniwersytetu Trzeciego Wieku we Wronkach

Wronki

2013

247

szamotulski

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Trzciance

Trzcianka

2014

168

czarnkowsko-trzcianecki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Pępowie

Pępowo

2014

gostyński

Goliński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Golina

2014

koniński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Rychwale

Rychwał

2014

koniński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Krotoszynie

Krotoszyn

2014

256

krotoszyński

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Odolanowie

Odolanów

2014

ostrowski

Strzałkowski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Strzałkowo

2014

260

słupecki

Kostrzyński Uniwersytet Każdego Wieku

Kostrzyn

2015

150

poznański

Rogoziński Uniwersytet Trzeciego Wieku

Rogoźno

2015

200

obornicki

Orzechowo

2015

wrzesiński

Lądek

2015

słupecki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Łobżenicy

Łobżenica

2016

pilski

Zagórowski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Zagórów

2016

105

słupecki

Przyrodniczy Uniwersytet Trzeciego Wieku, Uniwersytet Przyrodniczy

Poznań

2016

płynna

Poznań

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Liskowie

Liskowie

2017

kaliski

Stowarzyszenie Nadnotecki Uniwersytet Trzeciego Wieku w Pile

Piła

2017

pilski

Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Kaźmierzu

Kaźmierz

2017

100

szamotulski

Turek

2017

turecki

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Orzechowie Lądkowski Uniwersytet Trzeciego Wieku

Turkowski Uniwersytet Trzeciego Wieku

* Stan na początek roku akademickiego 2017/2018. Źródło: Informacje uzyskane z poszczególnych starostw na przełomie października i listopada 2017.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Pierwszy uniwersytet trzeciego wieku w Wielkopolsce powstał w Poznaniu w 1979 roku (Towarzystwo Uniwersytet Trzeciego Wieku). Jest to jednocześnie najliczniejszy UTW w Wielkopolsce, gdyż zrzesza ok. 1200 osób. Jako stolica województwa Poznań dominuje także pod względem nasycenia liczbą uniwersytetów. Na terenie miasta jest ich obecnie siedem, a ósmy jest w trakcie tworzenia. Po cztery UTW znajdują się w powiatach: poznańskim, słupeckim i szamotulskim. Są jednak w naszym województwie i takie powiaty, w których tego typu placówek nie ma (śremski

i leszczyński, choć w samym mieście Lesznie istnieje). Uniwersytety trzeciego wieku są zjawiskiem stosunkowo młodym, stąd też większość tych wielkopolskich ma zaledwie kilkuletni staż. Należy jednak zaznaczyć, iż od 2010 roku obserwuje się zwiększoną dynamikę ich powstawania. O rosnącym zainteresowaniu powoływaniem tego typu jednostek świadczyć może fakt, iż wedle stanu na dzień 31.03.2017 r. w województwie wielkopolskim funkcjonowały 44 UTW, dane z początku listopada tegoż roku wskazują natomiast, że obecnie jest ich już ponad 60.

Bibliografia 40-lecie Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Wrocławskim, „Gazeta Senior Wrocław” 2016, nr 4, s. 23-29. Jachimowicz D., Nalepa W., Tworzenie uniwersytetu trzeciego wieku – krok po kroku, Nowy Sącz 2012. Uniwersytety Trzeciego Wieku w roku akademickim 2014/2015, zespół red. K. Adamska et al., Warszawa 2016. ZOOM na UTW. Raport z badania, oprac. A. Gołdys et al., Warszawa 2012.

Netografia Borczyk W., Sytuacja osób starszych w kontekście doświadczeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku, http://www.wrzos.org.pl/download/Ekspertyza_2_ASOS.pdf [dostęp: 16.10.2017]. Decyzja Parlamentu Europejskiego oraz Rady nr 940/2011/UE z dnia 14 września 2011 r. w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, https://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/europejski-rok-aktywnosciosob-starszych-i-solidarnosci-miedzypokoleniowej-2012/materialy-do-pobrania/ [dostęp: 13.12.2017]. Raport – Uniwersytety trzeciego wieku jako odpowiedź na potrzeby środowiska osób starszych, http://www.fpnp.pl/pdf/raport_uniwersytet_trzeciego_wieku.pdf [dostęp: 16.10.2017]. Seniorzy w Niemczech. BAGSO pośredniczy między seniorami a rządem, rozmowa z dr Renate Heinisch, rozmawiały B. Gieroń, M.H. Starzyk, http://mrs.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/09/Rozmowa-z-dr-Renate-Heinish-Niemieccy_seniorzy.pdf [dostęp: 13.12.2017]. ZOOM na UTW. Raport z badania, oprac. A. Gołdys et al., Warszawa 2012, http://zoomnautw. pl/wp-content/uploads/2012/05/Zoom_na_UTW_RAPORT_calosciowy_www.pdf [dostęp: 15.10.2017]. http://senior.gov.pl/katalog_dobrych_praktyk/strona/14 [dostęp: 16.10.2017]. https://www.federacjautw.pl/index.php/baza-utw [dostęp: 16.10.2017].

Seniorzy w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej

Waldemar Jarczewski

Seniorzy w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej Zapewnienie bezpieczeństwa ludziom to kwestia wyjścia naprzeciw jednej z głównych potrzeb społecznych, by jednak cel ten osiągnąć, należy uruchomić wiele mechanizmów przeciwdziałania przestępczości i zjawiskom patologicznym. Obok nieskrępowanej wyobraźni i determinacji pracowników szeroko rozumianego sektora zwalczania i zapobiegania przestępczości (policji, służby więziennej, prokuratury, sądownictwa i innych) nie do przecenienia są wartości związane z zaangażowaniem społecznym ludzi w trosce o własne bezpieczeństwo. Jako że bezpieczeństwo to jedna z podstawowych potrzeb, musi ono skupiać uwagę sprawujących władzę, brak działań w tym obszarze mógłby bowiem uniemożliwić jej sprawowanie, a nawet znacząco osłabić pozycję państwa. Skoro w literaturze przedmiotu znajdujemy twierdzenia, iż najdoskonalszą wykształconą dotychczas formą zabezpieczenia ludzkich potrzeb jest państwo1, to tym samym stanowi ono formę organizacji, która ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo ludzi. Polemika z tym twierdzeniem skazana jest na niepowodzenie, chociaż za słuszne należy uznać też poglądy, iż zabezpieczając ludzkie potrzeby, państwo powinno dzielić się swoimi obowiązkami z jego obywatelami. Nie zmienia to jednak faktu, że dominacja państwa jako podmiotu bezpieczeństwa jest od wieków bezsporna2. Jednym z wielu zagrożeń wpływających na poczucie bezpieczeństwa ludzi jest bez wątpienia przestępczość. Zagrożenia przestępczością były i są obecne na każdym etapie rozwoju społecznego i w każdym systemie społeczno-

-politycznym. Ich specyfika zależy między innymi od stopnia rozwoju społeczeństw, w tym zasobności ekonomicznej, ogólnego poziomu stanu wiedzy, skutecznego prawa, dobrze realizowanych zadań resocjalizacyjnych, skutecznych i sprawnych działań organów bezpieczeństwa publicznego i wreszcie rzeczywistego zaangażowania na rzecz przeciwdziałania temu złu, co w sumie w wielu elementach sprowadza się do oceny sprawności struktur państwowych. Nie zamykam tu katalogu czynników, jakie wpływają na ograniczenie przestępczości, ale pragnę rozbudować jeden z nich, na który zwróciłem uwagę. Celowo, wskazując na element związany z „zaangażowaniem na rzecz przeciwdziałania temu złu”, nie wskazałem podmiotów, które w tej działalności powinny się wyjątkowo wyróżniać. To oczywiste, że większość zapytanych o te podmioty wskazałaby policję, szkołę, uczelnie wyższe, być może też prokuraturę, sądy i inne organy państwowe. Tylko czy wymieniając te instytucje, nie przeoczamy czegoś, co w konsekwencji będzie prowadziło do tego, że działania podejmowane na rzecz ograniczania zagrożeń będą mało efektywne, a niekiedy wręcz niemożliwe? Nim odpowiem na to pytanie, chciałbym przedstawić poglądy dotyczące istoty zagrożenia bezpieczeństwa i definicji wskazywanych przez naukę. Zagrożenia stanowią element definicji bezpieczeństwa i często określają jego poziom. Wydaje się to oczywiste, że im wyższe zagrożenie, tym niższy poziom bezpieczeństwa i odwrotnie – im niższe zagrożenie, tym wyższy poziom bezpieczeństwa. Często bezpieczeństwo określane jest jedynie jako stan

1 Więcej na ten temat: P. Bogdalski, Bezpieczeństwo kadrowe Policji na przykładzie przesłanek doboru do służby, Szczytno 2015, s. 7. 2 Więcej na ten temat: W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, „Zeszyt Problemowy – Towarzystwo Wiedzy Obronnej” 2010, z. 1, s. 19.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

braku lub pojawiania się zagrożeń w bliższym lub dalszym otoczeniu człowieka, społeczności w skali mikro czy makro, a nawet państwa czy świata. W wielu poglądach pojawia się twierdzenie, iż istnienie lub brak zagrożeń decyduje o tym, czy jednostka lub grupa ludzi będzie czuła się bezpiecznie, czy odczuwała zagrożenie. To oczywiście bardzo ułomne podejście do definiowania czynników związanych z bezpieczeństwem, ale bywa niekiedy przydatne. Owa przydatność wiąże się choćby z umiejętnością oceny tego, co przedstawiają różnego rodzaju statystyki stwierdzające liczbę przestępstw i wykroczeń, których suma może wskazywać, jak przedstawia się poziom zagrożenia. W tym przypadku bezpieczeństwo będzie stanowiło pewien stan, który należy rozumieć jako swoiste zatrzymanie rzeczywistości w momencie, w którym dokonaliśmy pomiaru. Tyle tylko, że to działanie możemy zrealizować jedynie w oparciu o naszą wyobraźnię, która pozwoli nam na diagnozowanie stanów zagrożeń w momencie, w którym do naszych rąk trafią statystyki z określonego okresu. A tak po prawdzie owe statystyki są zrozumiałe w większości jedynie dla specjalistów i służą głównie do oceny pracy wyspecjalizowanych służb i straży. Niestety dotknięte są one bardzo poważną wadą, albowiem prawie nigdy nie przedstawiają realnego stanu przestępczości (zagrożeń), ponieważ w wielu kategoriach ta rzeczywista liczba popełnianych przestępstw nie jest znana3. Czas teraz na powrót do pierwszej części tekstu, w którym rozważania zakończyłem na etapie wskazywania instytucji odpowiedzialnych za stan bezpieczeństwa. Możemy prześcigać się we wskazywaniu kolejnych podmiotów operujących w obszarze bezpieczeństwa, ale bodaj najważniejszym z nich będziemy my sami. My jako jednostki indywidualne i my jako zbiorowość społeczna, lokalna czy glo-

balna. Nasz udział w tym procesie jest bezcenny. Po pierwsze, poznanie prawdziwego zagrożenia przestępczością i wieloma innymi patologiami nie będzie możliwe bez naszej chęci współpracy z organami ścigania. Owa współpraca to nie tylko udział w koniecznych przesłuchaniach, w momencie gdy staliśmy się ofiarą przestępstwa, a więc podmiotem postępowania przygotowawczego prowadzonego przez policję czy prokuraturę, ale nade wszystko gotowość do wzięcia na siebie ciężaru sygnalizowania postrzeganych przez nas zagrożeń. Prowadząc rozważania o bezpieczeństwie, Kazimierz Kołodziejczyk dochodzi do wniosku, iż istnieje jedno niepodważalne kryterium, którego nieuwzględnienie czyni wszelkie dywagacje, analizy, postulaty i inne zabiegi dotyczące bezpieczeństwa bezpłodnymi. Tym kryterium, tą wartością jest człowiek. Zatem rozważania na temat bezpieczeństwa mają jedynie sens, jeśli dotyczą człowieka i niezliczonej liczby relacji, jakie są mu właściwe, tak w sensie jednostkowym, społecznym, instytucjonalnym czy globalnym4. Mieści się w tym zapewne element relacji zachodzących pomiędzy ludźmi a organami bezpieczeństwa i porządku publicznego, które nie mogą być rozumiane jedynie jako jednokierunkowy strumień działań instytucji publicznych. To, że Policja jest odpowiedzialna za zwalczanie przestępczości i ochronę ludzi, jest oczywiste dla wszystkich, co więcej – wynika przecież z obowiązku ustawowego. Już w art. 1 Ustawy o Policji czytamy: „tworzy się Policję jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego”5. Nie udało się jednak stworzyć i pewnie nigdy się nie uda swoistej „ustawy o społeczeństwie”, która mogłaby nałożyć obowiązek szerokiej współpracy z organami państwa na

3 Statystyki nie obejmują „ciemnej liczby przestępstw”, a więc czynów przestępczych, które w rzeczywistości zaistniały, ale nigdy nie zostały zgłoszone organom ścigania. Skala tzw. clp jest różna w zależności od rodzaju przestępstwa. 4 K. Kołodziejczyk, Personalny wymiar bezpieczeństwa, „Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej” 2010, nr 1, s. 95. 5 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 7.10.2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Policji, Dz. U. z 2016 r. poz. 1782.

Seniorzy w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej

rzecz bezpieczeństwa jednostki. Brzemię lat minionej epoki często prowadzi do pejoratywnego zabarwienia pojmowania współpracy z Policją, strażami, itp. instytucjami. Dziś jednak, o ile dobrze rozumiemy, czym jest społeczeństwo obywatelskie, powinniśmy skończyć ze stereotypem i wyjść naprzeciw tym oczekiwaniom, a nawet więcej – wziąć też na siebie ciężar odpowiedzialności za bezpieczeństwo w naszym najbliższym otoczeniu. Nie oznacza to oczywiście indywidualnej konieczności przeciwdziałania wszelkim formom zła, ale przyjęcie koniecznej zasady współpracy z organami bezpieczeństwa i partycypacji w działaniach na jego rzecz. Należy zgodzić się z poglądem prezentowanym przez Bernarda Wiśniewskiego, który uważa, że „jednym z podstawowych celów działania jednostki jest zapewnienie sobie bezpiecznego bytu i warunków rozwoju”6. Olbrzymią rolę w tym obszarze może odegrać grupa wiekowa seniorów. Ich wrażliwość, spostrzegawczość, doświadczenie życiowe, a na nade wszystko odpowiedzialność powoduje, że z punktu widzenia bezpieczeństwa lokalnego ta grupa społeczna powinna mieć bardzo wiele do zaoferowania. Przykładem wykorzystania aktywności ludzi starszych niech będą Niemicy. W połowie lat 90. XX wieku, jako stosunkowo młody funkcjonariusz policji zdobywałem pierwsze doświadczenia dotyczące konieczności promowania i realizacji zadań w ramach szeroko pojętej profilaktyki bezpieczeństwa; miałem też możliwość poznawania doświadczeń niemieckich. Moją uwagę, obok wielu innych aspektów działań z zakresu prewencji kryminalnej, zwróciły inicjatywy podejmowane przez kolegów zza zachodniej granicy dotyczące aktywizacji na rzecz bezpieczeństwa ludzi starszych. W ocenie tych funkcjonariuszy to ta grupa ludzi ma największe możliwości obserwacji i sygnalizacji zagrożeń w najbliższym otoczeniu i powinna stanowić swoisty „sygnalizator zagrożeń”. W gronie policjantów pojawiało się określe-

nie, być może nieco humorystyczne, tej aktywnej grupy osób starszych jako tzw. policji parapetowej. Należy przez to rozumieć ludzi, którzy dysponując wolnym czasem, mogą obserwować otoczenie i przekazać funkcjonariuszom wiele ciekawych spostrzeżeń dotyczących bezpieczeństwa okolicy, w której żyją. Warunkiem wszakże niezbędnym powodzenia tych działań było odnotowane duże zaufanie do policji niemieckiej w tej grupie społecznej. Warto i dziś o tym przypominać, albowiem zaufanie do policji jest również wypadkową jakości i szybkości podejmowanych przez nią działań w przypadku sygnalizowanych zagrożeń. Żadna z grup społecznych, w tym i seniorzy, nie będzie podejmować skutecznej współpracy bez gwarancji odpowiedniej reakcji, niezbędnej wrażliwości stróżów prawa czy też zapewnienia gwarancji tzw. anonimizacji, pozwalającej na nieujawnianie danych personalnych osób zgłaszających potrzebę podjęcia stosownej interwencji. Troska o bezpieczeństwo własne grup seniorów jest tym ważniejsza, im bardziej stają się oni atrakcyjną grupą dla przestępców. Niestety dynamika działań przestępczych zawsze prowadziła do poszukiwania i typowania odpowiednich ofiar, znajdowania ich słabych stron, jak np. mniejsza znajomość zasad bezpieczeństwa; często też opiera się na żerowaniu na ludzkich ułomnościach, nadmiernym zaufaniu, łatwowierności itp. W ostatnich latach mamy do czynienia z istną falą przestępstw popełnianych przez oszustów tzw. metodą na wnuczka. Ponieważ metoda ta jest dość powszechna, warto o niej ciągle przypominać, tak by maksymalnie ograniczyć liczbę ofiar tego przestępczego procederu. Trzeba przyznać, że w ostatnich latach działania podejmowane przez Policję doprowadziły do znaczącego ograniczenia skali tego zjawiska, co przedstawia poniższa tabela. Warto też podkreślić, iż wielkopolska Policja ma w tym względzie spore sukcesy, a skala zagrożeń na tle kraju jest stosunkowo nieduża.

6 B. Wiśniewski, System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne, Szczytno 2013, s. 23.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Skala zagrożeń przestępczością „na wnuczka” w Wielkopolsce na tle kraju

Źródło: Wydział Dochodzeniowo-Śledczy KWP w Poznaniu.

Przestępstwo to jednak jest ciągle na tyle groźne, że policja podjęła szereg działań profilaktycznych, starając się uchronić środowisko seniorów przed negatywnymi jego skutkami. Cytując za poradnikiem KWP w Poznaniu: sposób działania sprawców tych czynów polega na tym, że przeważnie sprawcy dzwonią na telefon domowy, przedstawiając się jako wnuk, wnuczka, siostrzeniec lub siostrzenica (głos w telefonie jest zniekształcony, dlatego może się wydawać, że faktycznie dzwonią te osoby). Tłumaczą „dziadkowi” lub „babci”, iż są np. na giełdzie i mają niepowtarzalną okazję zakupu samochodu po bardzo okazjonalnej cenie. W związku z tym proszą o pożyczkę pieniężną. Oszuści twierdzą, że nie mogą przyjechać po pieniądze, podając jakiś błahy powód i informują, że wyślą po nie swojego dobrego znajomego lub kolegę. Po jakimś czasie znajomy „wnuczka” zjawia się w mieszkaniu ofiary po pieniądze7.

Nie jest to jedyne zagrożenie, jakie dotyka tę grupę społeczną, dlatego poradnik seniora ma o wiele szerszy zakres. Otwiera go przesłanie następującej treści: mając na względzie troskę o bezpieczeństwo seniorów, dążąc do wsparcia ich aktywności w przedmiotowym zakresie, Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu, przy udziale kompetentnych podmiotów i instytucji, opracowała program Bezpieczne Życie Seniorów. Głównym celem projektu jest stworzenie koalicji na rzecz podjęcia działań wspierających seniorów. Isto-

tą tego przedsięwzięcia jest wykorzystanie Ich potencjału, zachęcenie do integracji międzypokoleniowej oraz rozwijanie świadomości społecznej w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa8.

Tak więc opisana metoda przestępcza działań „na wnuczka” jest jednym z wielu zagrożeń, jakie zostały tam przedstawione. Licząc na aktywność odbiorców tego artykułu w działaniach na rzecz pozyskania poradnika, nie będę omawiał treści tego dokumentu, który jest swoistym vademecum postępowania w świecie wirtualnych i rzeczywistych zagrożeń. Namawiając czytelników do zapoznania się z tym dokumentem i podjęcia szerszej współpracy na rzecz bezpieczeństwa, chciałbym, aby wszyscy mieli świadomość, że dzisiejsze doświadczenia Policji w zakresie aktywizacji środowisk lokalnych na rzecz poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce mają wymiar zarówno europejski, jak i krajowy oraz lokalny. Dziś nie trzeba przekonywać do konieczności współpracy w tej dziedzinie władz samorządowych, organów administracji rządowej czy szeregu licznych organizacji społecznych. Dzisiejsze propozycje policyjnych programów prewencyjnych znajdują duże uznanie w Europie, aspirując w wielu przypadkach do Europejskiej Nagrody w dziedzinie Zapobiegania Przestępczości

Poradnik przygotowany przez Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu. Cytat pochodzi ze wstępu do Poradnika seniora wydanego staraniem KWP w Poznaniu, przy udziale: Państwowej Straży Pożarnej, Inspekcji Handlowej, Farmaceutycznej i Epidemiologicznej oraz wsparcia Wojewody Wielkopolskiego. 7 8

Seniorzy w systemie bezpieczeństwa społeczności lokalnej

w ramach konkursów organizowanych przez Europejską Sieć Zapobiegania Przestępczości (European Crime Prevention Network EUCPN)9. Jednak by bezpieczeństwo było fak-

tem, a nie marzeniem, trzeba Waszej pomocy, Waszego doświadczenia i zaangażowania. Jestem przekonany, że Policja wesprze wszelkie Wasze inicjatywy.

9 Decyzją Rady z dnia 28 maja 2001 r. ustanowiono Europejską Sieć Prewencji Kryminalnej. Decyzja ta utraciła moc z chwilą wejścia w życie nowej Decyzji Rady 2009/902/WSiSW z dnia 30 listopada 2009 r. ustanawiającej Europejską Sieć Zapobiegania Przestępczości (EUCPN).

Michał Mękarski, Przemysław Kieliszewski

Senior w kulturze: uczestnictwo, role, instytucje Proces starzenia się polskiego społeczeństwa wydaje się być bieżącym, aktualnym i interdyscyplinarnym tematem, gdyż będzie oddziaływał na różne sfery życia, determinował nowe wzory kulturowe i relacje w społeczeństwie. Przyszłość, jaka nas czeka, stanowi swoistą zagadkę. Jedno jest pewne – nie zatrzymamy tej (ewolucyjnej w swojej genezie, a rewolucyjnej w skali oddziaływania) zmiany. Zmiany, którą należy również dostrzec w aspekcie uczestnictwa w kulturze osób starszych oraz roli, jaką obszar kultury pełni dla tej grupy społecznej. W niniejszym tekście będziemy odwoływać się do wyników ogólnopolskiego projektu badawczego „Po co seniorom kultura? Badania kulturalnych aktywności osób starszych”, zrealizowanego w 2012 roku przez Centrum „Regionalne Obserwatorium Kultury” UAM i Związek Miast Polskich. Pojawiające się w dalszej części publikacji cytaty są fragmentami wypowiedzi badanych seniorów oraz osób pracujących z osobami starszymi, które zostały zgromadzone podczas części jakościowej projektu. Drugie badanie miało miejsce w 2014

roku, kiedy to nasze centrum, wraz z Fundacją Altum, zrealizowało projekt „Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw kulturalnych” (oba badania dofinansowano ze środków MKiDN)1.

Nowe modele doświadczenia starości Wyniki ogólnopolskiego senioralnego projektu badawczego pokazują, iż coraz liczniej osoby starsze traktują okres jesieni życia jako (zasłużony) czas „dla siebie”, w którym mogą (wreszcie) rozwijać swoje pasje niezrealizowane we wcześniejszych etapach życia związanych z pracą zawodową. […] pewne pasje, których nie można było rozwijać podczas okresu zawodowego, opieki nad rodziną […]. Niektóre osoby zaczynają je realizować w okresie emerytalnym. Panie zaczynają malować, grywać, pisać wiersze, także udzielać się. To jest coś, czego [seniorzy] nie mogli wcześniej zrealizować, a teraz mają już czas. Rodzina odchowana, rodzina na swoim i teraz mogą się poświęcić takim swoim zainteresowaniom [A, K]2.

Zainteresowanych pełnymi wynikami obu projektów odsyłamy do raportów umieszczonych na stronie: www.rok.amu.edu.pl/index.php/projekty-badawcze/raporty/ [dostęp: 13.12.2017]. 2 Rozmowy przeprowadzono podczas pogłębionych wywiadów indywidualnych oraz zogniskowanych wywiadów grupowych. Skróty podane w kwadratowych nawiasach na końcu cytatu oznaczają wypowiedzi: S – badanych seniorów lub A – animatorów i osób pracujących z seniorami oraz płeć respondenta: K – kobieta, M – mężczyzna. 1

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Część z nich świadomie odrzuca społecznie narzucane role opiekuńcze i rodzinne lub wyraźnie rysuje linię podziału, wyznaczając czas dla rodziny (rola babci/dziadka) i dla siebie, kiedy może zaspokajać swoje potrzeby. Teraz młode babcie i dziadkowie zaczynają myśleć o sobie. Wcześniej dziadkowie biegali do wnuków, bo myśleli, że córka sobie nie poradzi, więc babcia biegła do wnuków. Starzy zapominali o swoim życiu. Ja też mam wnuki i je kocham. Ktoś przecież może mieć swoje zainteresowania, może mieć talent do pisania czy innych rzeczy, ale on o sobie zapomina [S, K].

Swoiste „nadrabianie zaległości” oraz „poszukanie nieodkrytych talentów” dokonuje się przez uczestnictwo w kulturze. Uczestnictwo, które traktować należy szeroko – biorąc pod uwagę trzy perspektywy: odbiorców, twórców oraz transmiterów kultury. Uczestnictwo, które w tych trzech obszarach jest źródłem wielu wartości dla seniorów. Nadaje sens i cel ich jesieni życia, sprawia, iż czują się potrzebni i doceniani. Zaangażowanie kulturalne, tworzenie kultury przyczynia się do tego, iż osoby starsze czują się młodziej. Tak o przyczynach własnej aktywności i roli kultury w swoim życiu mówi członek senioralnego zespołu muzycznego oraz inne badane osoby: Ta pasja powoduje to, że ja nie czuję się stary. Czasem, jeszcze będąc młodszym, jak spotkałem się z kimś, kto miał więcej jak 50 lat […], tak myślałem: kiedyś człowiek taki będzie stary... A teraz mam 68 i wcale nie czuję się stary. Na pewno wiele rzeczy na to wpływa, ale ta muzyka szczególnie [S, M]. Ten dziadek […] mówi tak: wiecie co, ja to tak szczęśliwy jestem, że w tym teatrze jestem. I on pół godziny przed zajęciami jest. Trzeba nosić krzesła, leci – nosi. Ja mówię […] przestań, nie noś tych krzeseł. A on się rwie. On mówi: to mi daje życie. Ja się czuję dziesięć lat przynajmniej młodszy. Czyli to uczestnictwo ich jeszcze pobudza [A, K]. […] ja się czuję zawsze młoda. Jak spojrzę na wnuki, to takie mi się nasuwa pytanie: skąd one się wzięły? Dopiero wtedy uświadamiam sobie, ile mam lat. Ja od dziecka śpiewam – 24 godziny [na dobę – przypis red.]. Kocham śpiew, kocham ludzi […] [S, K].

Wizerunek osób starszych przechodzi w dzisiejszej rzeczywistości ogromną metamorfozę. Obraz (i zachowanie) seniora dawniej i dzisiaj diametralnie się różni. Senior ten teraz, w 2012 roku, a ten w 1987, kiedy zaczynaliśmy, ma zupełnie inne oczekiwania i wymagania. To już nie jest taki senior, który chciałby siedzieć z dziećmi i pilnować wnuki. Ten [dzisiejszy] chciałby wyjść do teatru, pójść do filharmonii i my im to proponujemy. Uwielbiają wspólne wyjazdy […] [A, K]. […] zmienia się to odczuwanie wieku. Kiedyś pani, która miała 50 lat, chodziła ubrana w ciemne kolory i była matroną, wielu rzeczy jej nie wypadało. Teraz panie lat pięćdziesiąt czują się jeszcze młode i jeżdżą na rowerze, żyją aktywnie. Nie wszystkie oczywiście, ale jednak [A, K].

Zmienia się także styl życia współczesnych seniorów. Badania Regionalnego Obserwatorium Kultury pokazują, że coraz częściej osoby starsze są otwarte i ciekawe świata, wykształcone, aktywne, zadbane. Seniorzy realizują w czasie „dla siebie” swoje pasje i hobby – nie tylko indywidualnie, ale również zbiorowo, w zrzeszeniach, klubach, uniwersytetach trzeciego wieku czy kołach zainteresowań funkcjonujących przy instytucjach i organizacjach kulturalnych. Myślę, że dzisiaj dziadkowie są w większości osobami zadbanymi, osobami lepiej wykształconymi. […] stereotyp, w którym babcia ma zawiązaną pod brodą chusteczkę, a dziadziuś jest taki biedniutki – to już przeszłość [A, K]. […] jest coraz więcej ludzi, z roku na rok. Nie chcą siedzieć w domu – ten czas się skończył. Ludzie chcą wychodzić z domu, chcą pokazać, co potrafią zrobić, bo każdy ma inne zdolności [S, K].

Rola seniorów w procesie edukacji kulturalnej Percepcja osób starszych w polskim społeczeństwie związana jest z zadaniami i rolami, jakie przypisuje się seniorom. W tym miejscu warto podkreślić rolę kultury, która jest jednym z obszarów pomagającym kształtować modele 37

Senior w kulturze: uczestnictwo, role, instytucje

doświadczenia starości. W tym właśnie kontekście niezwykle istotny wydaje się być elementarny jej proces, takim jest edukacja kulturalna. W jednym z pytań w ankiecie ogólnopolskiego projektu badawczego ROK UAM „Kompetencje lokalnych liderów edukacji kulturalnej. Studium metod, mediów i warunków kulturalnego oddziaływania na mieszkańców polskich miast”, kierowanej do czterech grup osób związanych z edukacją kulturalną3, poproszono respondentów o ustosunkowanie się do stwierdzenia: „działaniami edukacji kulturalnej powinni zostać objęci seniorzy”. Badanych poproszono o wyrażenie swojej opinii na ten temat za pomocą pięciostopniowej skali – od zdecydowanej aprobaty (wskazanie „zdecydowanie tak”) do stanowczej negacji (odpowiedź „zdecydowanie nie”). Niemal 3/4 badanych (71,9%) zgodziło się, że osoby starsze należy włączyć do działań związanych z edukacją kulturalną (suma wskazań „zdecydowanie tak” oraz „raczej tak”). Przeciwników objęcia najstarszych osób działaniami edukacji kulturalnej było zaledwie 6,4% badanych (w tym odsetek osób zaznaczających wskazanie „zdecydowanie nie” wynosił 1,4%). Natomiast co piąta badana osoba (20,8%) nie potrafiła udzielić jednoznacznej odpowiedzi, wskazując opcję „trudno powiedzieć”. Najwięcej zwolenników tej tezy było wśród badanych, którzy pracowali w instytucjach kultury (76,6% wskazań „zdecydowanie tak” i „raczej tak”). Warto również zauważyć, iż nie było w tej grupie żadnego respondenta, który wskazałby „zdecydowanie nie”. Badani poproszeni zostali o uzasadnienie swojego wskazania. Analiza tych odpowiedzi pokazała szerokie spektrum uzasadnień i argumentów (osób związanych z edukacją kultural-

ną) za zaangażowaniem seniorów w działania edukacyjne. Różne odpowiedzi badanych pogrupowane zostały w kilka dających się wyodrębnić kategorii4. Najliczniejszą z nich była ta związana z aspektem poczucia bycia potrzebnym i wykorzystaniem doświadczenia osób starszych. Wskazały ją 52 badane osoby, a zawierała takie uzasadnienia jak: wykorzystanie ich dorobku życiowego; doświadczenie życiowe; kontakt z młodzieżą wzbogaciłby obie grupy; mają do przekazania swoją wiedzę; wiele doświadczenia, którym chcą się dzielić; będą czuć się potrzebni. Drugą pod względem liczby wskazań (48) była kategoria odpowiedzi związanych z cechą edukacji kulturalnej, dostępnej również dla seniorów: edukacja kulturalna powinna być dostępna dla każdego; kultura należy się każdemu w każdym wieku; są pełnoprawnymi członkami społeczeństwa; głupie pytanie; a dlaczego nie?; bo to też ludzie. Trzecią grupą uzasadnień, która zyskała 42 wskazania, były opinie o tym, że osobom starszym trzeba pomóc (ze względu na różne czynniki, np. brak kompetencji, strach czy samotność): niska świadomość kultury i strach wynikający z niewiedzy, grupa do „zagospodarowania”; dla samotnych obcowanie z kulturą jest bezcenne; zrozumienie dynamiki zmian modelu kulturowego; widoczne braki w edukacji kulturalnej; potrzebują różnorodnych zajęć; wymagają zagospodarowania społeczno-kulturalnego; aktualizacja wiedzy o współczesne trendy kultury. Kolejna kategoria wskazań badanych osób związana była z opiniami respondentów o seniorach jako grupie społecznej aktywnej i chętnej do podejmowania różnych działań (38 odpowiedzi): najbardziej chłonna grupa i bardzo tego świadomie chce; dysponują chęcią do działa-

3 Zespół badawczy włączył do badań cztery grupy, które w różnym stopniu (jako: organizatorzy, bezpośredni edukatorzy i animatorzy, nadzorujący i wytyczający polityki kulturalne oraz dystrybuujący środki finansowe) kreują działania w obszarze edukacji kulturalnej. Respondenci reprezentowali następujące kategorie: 1) instytucje kultury (zarówno prywatne, jak i publiczne – samorządowe i państwowe); 2) instytucje oświatowe (dyrektorzy i ich zastępcy w szkołach podstawowych, średnich, gimnazjach oraz przedszkolach); 3) obszar związany z samorządem terytorialnym (m.in. naczelnicy wydziałów kultury/ oświaty, burmistrzowie/wiceprezydenci ds. kultury/oświaty, przewodniczący komisji kultury w radach miast); 4) organizacje kulturalne – III sektor (fundacje i stowarzyszenia działające w obszarze kultury). 4 Aby lepiej zobrazować daną kategorię obszarową, wybranych zostało kilka wskazań badanych, które dla wyróżnienia w niniejszym tekście zaznaczono kursywą.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

nia; bardzo zmotywowana grupa społeczna; duża grupa o dużych chęciach, potencjale; mają ochotę do poznawania nowej rzeczywistości; grupa, która jest bardzo często aktywna; wykazują dużą aktywność w różnych dziedzinach; to kreatywni, chcący działać, aktywni ludzie; widać bardzo duże zainteresowanie seniorów sferą kultury. Badani (a dokładnie 31 z nich) zauważali również, iż osoby starsze mają dużo czasu wolnego, który mogą spożytkować, uczestnicząc w działaniach edukacji kulturalnej: nie miały wcześniej możliwości rozwijania talentów, jako seniorzy mogą właśnie na to wykorzystać wolny czas; mają czas na kulturę; wypełnienie czasu wolnego. Dwudziestu sześciu badanych uzasadniło, iż włączenie seniorów w działania edukacji kulturalnej będzie przeciwdziałać ich wykluczeniu: zapobieganie wykluczeniu, by nie wyłączać ich z życia miasta; wybór na „nie” oznacza wykluczenie; przeciwdziałające wykluczeniu i wyobcowaniu. Natomiast dwudziestu trzech respondentów podkreśliło w swoich uzasadnieniach wymiar związany z aktywizacją: aktywizacja osób starszych jest bardzo ważnym elementem edukacji kulturalnej; aktywizuje to ludzi starszych; danie możliwości współdziałania; uaktywnienie seniorów; zmobilizowanie do aktywności i uczestnictwa. Niemal tyle samo osób (22) motywowało swoje wskazanie tym, że osoby starsze to coraz liczniejsza grupa społeczna: bardzo duża grupa społeczna, coraz większa; dynamicznie wzrasta liczba seniorów, starzejące się społeczeństwo; w mieście [120 tys. – przyp. red.] jest coraz więcej ludzi starych, młodzi wyjechali. Część badanych osób (17) wskazywała, iż seniorzy są już odbiorcami różnych działań kierowanych do nich w ramach edukacji kulturalnej i fakt ten należy kontynuować: są działania dla nich w MOK; wielu twórców ludowych to seniorzy; wystarczy zapytać seniorów. Ja pytałem; tak samo ważna grupa jak młodzież; są dobrymi odbiorcami wydarzeń. Ostatnią, lecz – jak się wydaje – nie mniej istotną kategorią uzasadnień respondentów była ta wskazana przez 14 osób zwracających uwagę, iż włączenie osób starszych do działań edukacji kulturalnej polepszy jakość ich życia: wpłynie na polepszenie jakości życia i wydłużenie życia; wyzwala

u nich kreatywność i integrację środowiska; powinni ujawnić swoje talenty; chcą się rozwijać; szansa na rozwój osobowości. Wszystkie wyodrębnione kategorie uzasadnień ukazują, w jaki sposób o osobach starszych myślą badani kreujący obszar edukacji kulturalnej. Wyłania się z nich obraz seniorów jako coraz liczniejszej grupy osób, aktywnej, chętnej i zaangażowanej, której można pomóc również przez działania edukacji kulturalnej. Skutkiem włączenia w te działania będzie wzrost ich aktywności, przeciwdziałanie wykluczeniu, polepszenie jakości życia oraz samopoczucia – widząc, że mogą dzielić się swoimi doświadczeniami i wiedzą, poczują się nadal potrzebni społeczeństwu. Biorąc pod uwagę różne uzasadnienia włączania seniorów w działania edukacyjne, należy zauważyć, że w zależności od tego, jak będziemy postrzegać i myśleć o osobach starszych, to będziemy traktować tę grupę inaczej i proponować im różne działania w samym procesie edukacji kulturalnej. Jeśli skłonni jesteśmy uważać seniorów za osoby, którym „należy pomóc”, gdyż są zagubione w obecnej, otaczającej ich coraz bardziej cyfrowej i szybko zmieniającej się rzeczywistości i nie orientują się w przemianach współczesnej kultury, wtedy można ich potraktować jak uczniów i zaproponować nabycie konkretnej wiedzy (np. organizując prelekcje ze specjalistą w dziedzinie sztuki współczesnej, który wyjaśni słuchaczom jej główne i aktualne kierunki czy formy). Natomiast zupełnie inną (również społecznie) rolę w procesie edukacyjnym przypiszemy osobom starszym, kiedy będziemy chcieli wykorzystać ich potencjał – ich doświadczenia, wiedzę czy pamięć o przeszłości. Wtedy jedną z możliwości byłoby zaoferowanie seniorom roli już nie osób uczonych, lecz uczących, nauczycieli, edukatorów, którzy z innymi, młodszymi pokoleniami mogliby się swoją wiedzą podzielić. W takim przypadku można planować projekty międzygeneracyjne, w których osoby starsze, ich doświadczenie życiowe czy pamięć o przeszłych wydarzeniach mogłyby się stać obrazową, „żywą” i przez to ciekawszą lekcją historii. Warto w tym miejscu poznać głos wyłonionych w tym badaniu liderów oraz opinie 39

Senior w kulturze: uczestnictwo, role, instytucje

uzyskane podczas zogniskowanych wywiadów grupowych: Oczywiście […] to jest [edukacja kulturalna seniorów – przyp. red.] bardzo, bardzo aktualny problem. […] coraz więcej jest ludzi starszych, którzy są wolni, nie pracują, mają odchowane dzieci i trochę czasu. Tutaj […] funkcjonuje doskonale UTW. Mam też z nimi kontakty i oni prosperują świetnie […] mają swoje wykłady i uczestniczą w bardzo różnych formach życia kulturalnego. Seniorzy są stałymi bywalcami imprez […] to jest kierunek, do którego trzeba się po prostu zwrócić. Oni chcą [FGI, K]5. Oni wręcz czasem wpraszają się do muzeum. Są takie sytuacje, gdy nie ma wolnej sali. U nas co tydzień w sobotę poza miesiącami wakacyjnymi spotyka się kilkadziesiąt osób seniorów. Oni założyli sobie w muzeum klub i co tydzień któraś z tych osób ma prelekcje na jakiś ciekawy temat. To już od kilku lat znakomicie funkcjonuje. Nie jest to tak, że jest to środowisko zamknięte. Na te spotkania przychodzą ludzie z zewnątrz. Niezwiązani z UTW i tym klubem […] osoby, które dowiadują się z mediów o jakiejś ciekawej prelekcji i wydarzeniu. To są osoby, które w pewnym stopniu są filarem naszej działalności [FGI, M]. […] prowadzę w domu kultury amatorski teatr dla dorosłych. Ja nie powiem o nikim stamtąd, że to są seniorzy, chociaż są to panie po sześćdziesiątce, ale nie uważam, że są seniorkami, bo my byśmy tu razem odpadli. […] nie mam problemu z seniorami, bo widzę, że to się dzieje bardzo aktywnie. To jest też moda trochę na trzeci wiek, na wszelkiego rodzaju projekty unijne. […] Nie uważam, żeby seniorzy byli opuszczeni, bardziej są opuszczeni przez siebie, przez taką bierność, niewiedzę, niechęć, trochę wstyd, trochę wychowanie w takich a nie innych czasach, które były takie konkretne, zabraniające. W takim [przykład miasta 70-tysięcznego

– przyp. red.] naprawdę wystarczy się rozejrzeć i mamy nawet nie wiem, czy nie większą ofertę dla dorosłych, seniorów niż dla np. młodzieży studenckiej [IDI, M].

Jeden ze wskazanych liderów edukacji kulturalnej, dyrektor muzeum w jednym z badanych miast, opowiada: […] współpracujemy z tym uniwersytetem trzeciego wieku, mają organizowane wykłady historyczne tutaj w muzeum. Wielokrotnie organizowaliśmy ogniska, bo dla nich te spotkania są towarzyskimi. Są osoby, które chcą sobie zwiedzić muzeum i potem zostać jeszcze na ognisku. […] mówimy o działaniach związanych z tą tożsamością lokalną, jest to szalenie istotne, bo bardzo często te osoby mogą nam pomóc, bo mają atut pamięci [IDI, M].

Bariery i wyzwania W tym kontekście należy również zasygnalizować (ze względu na ograniczoną formę artykułu) szereg barier i wyzwań, jakie stoją przed nami: zaczynając od tych elementarnych, odwołując się bowiem do typów procesów nabywania kultury autorstwa Margaret Mead, zauważmy, jak diametralnie zmieniła się rola osób starszych w społeczeństwie6. Nastąpiło przejście z kultury postfiguratywnej („nieocenionych przodków”, seniorów jako autorytetów i osób przekazujących wiedzę) do kultury prefiguratywnej, w której to pokolenie młodych wyjaśnia pokoleniu swoich rodziców i dziadków zasady funkcjonowania poszczególnych dynamicznie zmieniających się aspektów życia codziennego. Pokolenie to coraz rzadziej sięga po wiedzę osób starszych, gdyż wydaje się ona nieadekwatna do rzeczywistości społeczno-kulturowej, w której żyją. Dlatego konieczne jest, by znaleźć takie atrakcyjne formy działań, które sprawią, że młodzi

5 Cytaty z tej części tekstu pochodzą z indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych z liderami edukacji kulturalnej [IDI] i zogniskowanych wywiadów grupowych przeprowadzonych w środowisku osób związanych z edukacją kulturalną [FGI] w ramach projektu badawczego „Kompetencje lokalnych liderów edukacji kulturalnej. Studium metod, mediów i warunków kulturalnego oddziaływania na mieszkańców polskich miast”. Stosowany kwadratowy nawias oznacza rodzaj badania, podczas którego padły cytowane słowa, oraz płeć respondenta: K – kobieta, M – mężczyzna. 6 M. Mead, Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, przeł. J. Hołówka, Warszawa 1978.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

zechcą posłuchać tych bardziej doświadczonych7. Kolejnym wyzwaniem jest kierowana do seniorów edukacja zapobiegająca wykluczeniu cyfrowemu. Wydaje się ona konieczna w dobie coraz bardziej zaawansowanej technologicznie rzeczywistości8. Jeszcze innym wyzwaniem są działania, jakie należy podjąć w aspekcie wizerunku starości wobec powszechnego „kultu młodości”9. Nie mniej aktualnym problemem jest znaczne wydłużenie okresu aktywności zawodowej artystów w instytucjach kultury (i szereg negatywnych konsekwencji, które się z tym wiążą)10. Co więcej, przeprowadzone badania ROK UAM (szczególnie te z 2014 roku) pokazują znaczną liczebną przewagę kobiet nad mężczyznami w sferze aktywności życia senioralnego. Gdzie szukać przyczyn mniejszego zaangażowania mężczyzn w życie społeczne i kulturalne? Wydaje się, że nie tylko w demografii (dłuższa przeciętna życia kobiet niż mężczyzn11), ale również na gruncie wcześniej pełnionych ról społecznych i związanych z nimi sposobów i wzorów życia. Mniejsza liczba mężczyzn zaangażowanych w aktywne życie na starość może mieć podłoże w ich stereotypowym wizerunku jako głowy rodziny, zajmujących się niemal wyłącznie pracą zawodową. Niepielęgnujących (w przeciwieństwie do kobiet) więzi społecznych, kontaktów międzyludzkich. Zamykających się w sferze zarobkowej, oddających pole aktywności społecznej kobietom, w związku z czym obszar ten został na starość również konsekwentnie przypisany seniorkom. Istotnym elementem może być

również niedostosowanie oferty (np. w klubach seniora) do zainteresowań mężczyzn. Panowie z pewnością nie będą chcieli uczestniczyć w warsztatach haftowania, za to bardziej zainteresowani powinni być np. majsterkowaniem, szachami, wędkowaniem lub wspólnym oglądaniem wydarzeń sportowych. Aktywizacja mężczyzn-seniorów wydaje się być strefą, którą należy poprawić, by budować pozytywny wizerunek osób starszych.

Instytucje i przestrzenie dla osób starszych W relatywnie szybkim tempie powstały w całej Polsce placówki, w których seniorzy mogą się spotykać i rozwijać swoje zainteresowania oraz wiedzę: kluby seniora, uniwersytety trzeciego wieku czy domy dziennego pobytu. Miejsca te organizują seniorom ich wolny czas, nakłaniają do wyjścia z domu i zachowania aktywności. W Polsce w 2012 roku funkcjonowało około 400 uniwersytetów dla seniorów, które gromadziły blisko 90 tys. osób starszych12. W coraz większej liczbie miast działają rady seniorów (jako organy doradcze burmistrzów i prezydentów). Także miejsca i instytucje do tej pory otwarte dla wszystkich zaczęły szerzej otwierać się na swoich najstarszych odbiorców, dostrzegając ich rosnącą liczbę oraz istotny potencjał rozwoju dla całej instytucji wynikający z zaangażowania najbardziej doświadczonej części społeczeństwa. Przykładem instytucji, która niezwykle świadomie kieruje do osób starszych swoje działania, jest Brama Poznania ICHOT (konsultowanie form oprowadzania seniorów, projekty: „Senior Eks-

7 Przykładem takich pozytywnych działań jest Brama Poznania ICHOT – m.in. przez projekty: „Karawana opowieści” i „Opowiadając historię”. 8 M. Mękarski, Senior zalogowany? Osoby starsze wobec nowych technologii – szansa czy bariera? [w:] M. Wysocka-Pleczyk, B. Gulla, Człowiek zalogowany, 4: Człowiek społeczny w przestrzeni internetu, Kraków 2015. 9 Idem, Osoba starsza = wykluczona? Konteksty i zmiany [w:] Wykluczenia, praca zbiorowa pod red. D. Gortych, Poznań 2016. 10 S. Gabryel, Artysta senior w nowej sytuacji, www.kulturaupodstaw.pl/opinie/1834/artysta-senior-w-nowej-sytuacji [dostęp: 13.12.2017]. 11 Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red. nauk. M. Boni, Warszawa 2009, s. 68. 12 ZOOM na UTW. Raport z badania, oprac. A. Gołdys et al., Warszawa 2012, s. 2-6.

Senior w kulturze: uczestnictwo, role, instytucje

pert”, „Karawana opowieści”, „Skojarzeni z historią”)13.

Teatr Muzyczny w Poznaniu otwarty na seniorów Teatr Muzyczny w Poznaniu, jako miejska instytucja kultury, prowadzi działalność na rzecz wszystkich mieszkańców miasta i metropolii, z otwartością, wrażliwością i zaangażowaniem włączając się w realizację celów miejskiej polityki kulturalnej na rzecz seniorów. Projekty, programy, oferty inicjowane i organizowane na rzecz osób starszych przez Teatr Muzyczny w Poznaniu dotyczą dwóch grup odbiorców: mieszkańców/widzów oraz artystów.

Działania Teatru skierowane do widzów W swojej ofercie repertuarowej, mimo akcentu, jaki kładzie na bycie nowoczesnym teatrem musicalowym, Teatr wychodzi naprzeciw zainteresowaniom starszej publiczności, czego przykładem może być premiera spektaklu Nie ma jak lata 20., lata 30. w 2015 r. (spektakl w wersji koncertowej jest często wystawiany na scenach zamiejscowych Teatru), premiera operetki Księżniczka czardasza w reżyserii Grzegorza Chrapkiewicza w 2016 r., comiesięczne spotkania w ramach Krakowskich Salonów Poezji Anny Dymnej w Poznaniu i Kórniku czy coroczne Koncerty Zaduszkowe. Seniorzy są także stałymi odbiorcami wydarzeń realizowanych poza siedzibą, takich jak Koncerty dla Mieszkańców Poznania, wystawienie musicalu Jesus Christ Superstar na INEA Stadionie z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski czy koncertu bożonarodzeniowego Wigilijna tytka realizowanego we współpracy z Telewizją Polską w 2016 i 2017 roku (w 2016 emisję w TVP 2 i TVP Poznań obejrzało ok. 1,8 mln w okresie świąt Bożego Narodzenia). Dodatkowo Teatr począwszy od 2015 roku włącza się w organizację części artystycznej Targów Viva Seniorzy (wcześniej: Aktywni 50+).

Oprócz zniżkowych cen biletów dla seniorów Teatr prowadzi dystrybucję bezpłatnych wejściówek dla członków Rad Seniorów oraz innych emerytów na otwarte próby generalne. W 2017 roku Teatr uzyskał certyfikat „Miejsce Przyjazne Seniorom” przyznawany przez Centrum Inicjatyw Senioralnych.

Działania Teatru skierowane do artystów-seniorów W 2016 roku, z okazji obchodzonego jubileuszu 60-lecia istnienia Teatru Muzycznego w Poznaniu, we współpracy z Kołem Seniora Pracowników Teatru, uhonorowane zostały osoby szczególnie zasłużone dla powstania i rozwoju tej instytucji. Na widowni Teatru pojawiły się fotele z tabliczkami imiennymi upamiętniającymi artystów związanych z Teatrem, a podczas Koncertu Jubileuszowego, który odbył się 26 czerwca 2016 w Auli UAM, emerytowanym pracownikom zostały wręczone odznaczenia „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznawane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w tym 4 złote, 8 srebrnych oraz 5 brązowych. W 2017 roku Teatr Muzyczny przygotował wyjątkową premierę – spektakl komediowy z elementami muzycznymi zatytułowany neSTORY w reżyserii dr. Marka Chojnackiego, z udziałem artystów-seniorów Teatru. Spektakl, dofinansowany ze środków programu Interwencje Narodowego Centrum Kultury, wzbudził zainteresowanie w całej Polsce jako przykład tego, w jaki sposób potencjał artystów w wieku senioralnym z jednej strony – wykorzystać, z drugiej strony – wzmocnić. Polegał bowiem na wystawieniu spektaklu o wysokiej wartości artystycznej, zainspirowanego arcydziełem Arystofanesa Ptaki, który w adaptacji Marka Chojnackiego przedstawia sytuację dojrzałych artystów w Polsce. Poprzez pracę metodami warsztatowymi nad przygotowaniem spekta-

13 Rekomendacje dla organizatorów działań kierowanych do osób starszych stworzone na podstawie praktyki Bramy Poznania dostępne są w raporcie (str. 86-100) „Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw kulturalnych” dostępnym na stronie ROK UAM, www.rok.amu.edu.pl.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

klu, neSTORY umożliwiły nabycie przez artystów-seniorów nowych kompetencji, mogących stanowić inspirację w szukaniu przez nich nowych zawodów, a zarazem otwierających artystów na nowe oferty z rynku pracy. Przedpremierowy pokaz spektaklu miał miejsce na inauguracji „Senioralnych. Poznań” 2017 w dniu 30 września br. Premiera i spektakle w Teatrze Muzycznym odbyły się w dniach 27 i 29 października, zaś pokaz na scenie zamiejscowej Teatru – 15 października w GOK Sezam w Przeźmierowie14. Istotną inicjatywą Teatru w kontekście działań na rzecz artystów-seniorów jest program osłonowy dla artystów dotkniętych skutkami zmiany ustawy emerytalnej z 2009 roku, który zostanie wdrożony w województwie wielkopolskim w 2018 roku ze środków Urzę-

du Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Problem artystów-seniorów, którym w 2009 roku wydłużono wiek emerytalny, jest w całej Polsce palący. Dzięki zaangażowaniu dyrekcji Teatru udało się uzyskać poparcie m.in. Rady ds. Instytucji Artystycznych przy MKiDN, Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów oraz Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina dla powstania takiego programu w skali ogólnopolskiej. Założenia i rekomendacje dotyczące programu osłonowego zostały dotychczas zaprezentowane m.in. podczas Ogólnopolskiej Konferencji Kultury we Wrocławiu (organizowanej przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina) oraz ogólnopolskiej konferencji „Senior artysta: poza afiszem” (organizowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego).

www.teatr-muzyczny.poznan.pl i www.facebook.com/teatrmuzyczny .

Miss Złotego Wieku. Fot. Marek Lapis

SENIORZY W MEDIACH Marcin Piechocki

Seniorzy w prasie regionu wielkopolskiego – na łamach „Głosu Wielkopolskiego” i „Naszego Głosu Poznania” Tematyka osób starszych nie należy do często poruszanej w prasie regionu wielkopolskiego, co obrazują tabele 1 i 2. Należy przy tym jednak zaznaczyć, iż w analizie nie uwzględniono artykułów poświęconych systemowi emerytalnemu, który ze swej istoty dotyczy seniorów. Wzmożone zainteresowanie tą kwestią towarzyszy zwykle decyzjom po-

lityków i widoczne jest chociażby, kiedy podejmowano decyzję o przeniesieniu środków z Otwartych Funduszy Emerytalnych do ZUS czy obniżeniu wieku emerytalnego. Ostatnie decyzje przywracające poprzednie rozwiązania w tym zakresie również skutkowały większą liczbą publikacji.

Tabela 1. Liczba publikacji dotyczących seniorów w prasie województwa wielkopolskiego w latach 2012-2017 Lata

Liczba publikacji

2012

262

2013

247

2014

392

2015

438

2016

365

2017

197

Suma

1901

Źródło: Press-Service Monitoring Mediów sp. z o.o.

Tabela 2. Liczba publikacji dotyczących seniorów w poszczególnych tytułach ukazujących się w województwie wielkopolskim w latach 2012-2017 Tytuł

2012

2013

2014

2015

2016

2017

Suma

Polska – Głos Wielkopolski

137

163

173

651

ABC

Gazeta Krotoszyńska

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118) 7

Fakt – Poznań

Gazeta Ostrowska

Przegląd Koniński

Tygodnik Śremski

Przemiany Na Szlaku Piastowskim

Gazeta Słupecka

Gazeta Wyborcza – Poznań

Tygodnik Pilski

Ziemia Kaliska

Tygodnik Nowy

Rzecz Krotoszyńska

Głos Wielkopolski

Życie Kalisza

Dzień Wolsztyński

Dzień Nowotomysko-Grodziski

Dzień Szamotulski

Panorama Leszczyńska

Przegląd Kolski

Gnieźnieński Tydzień

Nasze Miasto Ostrów

Gazeta Pleszewska

Chodzieżanin

Tygodnik Wągrowiecki

Przewodnik Katolicki

Nasze Miasto Kalisz

Nasze Miasto – Poznań Echo Turku

Wiadomości Wrzesińskie Tydzień Obornicki

Informacje Krotoszyńskie

Głos Wągrowiecki

Monitor Wielkopolski

7 Dni Kalisza

Iks Nasze Miasto Piła

22 20 6

14 13

7 2

6 6

Nasz Głos Poznański

1 1

4 2

6 5

Twój Tydzień Wielkopolski

Gazeta Jarocińska

Życie Konina

City Poznań

Seniorzy w prasie regionu wielkopolskiego – na łamach „Głosu Wielkopolskiego” i „Naszego Głosu Poznania” Echo Miasta – Poznań

Fakty Kościańskie Suma końcowa

262

247

392

438

365

197

1901

Źródło: Press-Service Monitoring Mediów sp. z o.o.

Poniżej przedstawiono publikacje dotyczące seniorów zamieszczone w największym dzienniku regionalnym województwa – „Głos Wielkopolski” z 2017 roku oraz w bezpłatnym dwutygodniku – „Nasz Głos Poznański” z lat 2015-2017.

„Głos Wielkopolski” Od 1 stycznia do 26 września 2017 roku w dzienniku tym ukazało się 31 artykułów związanych z seniorami, które można podzielić na następujące kategorie tematyczne: sprawy socjalne, życie/sprawy codzienne seniorów, inne. W okresie będącym obszarem zainteresowania niniejszego opracowania najczęściej poruszanymi tematami były kwestie związane z codziennym życiem osób starszych. Do kategorii „inne” należy zaliczyć jedną publikację, która dotyczyła 70-letniej mieszkanki Szamotuł. Została ona zatrzymana podczas wizyty w areszcie we Wronkach, znaleziono przy niej woreczek z proszkiem oraz inny z tabletkami, przeszukanie w jej domu pozwoliło ujawnić kolejne woreczki z narkotykami. Z tekstu nie wynika, czy była ona nieświadomą ofiarą działalności przestępczej, czy jej organizatorem1. W kategorii „sprawy socjalne” znalazły się trzy artykuły; jeden z nich ukazał się w dodatku „Gratka Nieruchomości” i dotyczył tzw. odwróconej hipoteki. Autor wyjaśniał, iż pozwala ona starszym osobom, często niemającym spadkobierców, uzyskać dożywotnią rentę w zamian za przeniesienie aktu własności swojej nieruchomości. W artykule przytoczono wyniki badania, z którego wyni-

kało, że 83% seniorów oceniło swoją sytuację materialną jako przeciętną, złą lub bardzo złą. W związku z tym osoby starsze wykazują zainteresowanie taką propozycją. Sondaż opracowano na zlecenie jednej z instytucji oferujących takie rozwiązanie emerytom, w artykule cytowany jest również jej pracownik, co może rodzić obawy czytelników o rzetelność publikacji, która mogła być wynikiem jej współpracy z redakcją. Zaskakiwać może jednostronna argumentacja, jaka pojawia się w artykule: autor nie wspomniał o ryzykach i zagrożeniach, jakie mogą się wiązać z takim rozwiązaniem2. Drugi artykuł dotyczył tego, czego mogą spodziewać się seniorzy w 2018 roku w związku z planami rządu (program Senior 500+, zasiłek pielęgnacyjny), ustawowej waloryzacji oraz listy leków darmowych. Przytoczono w nim wskaźniki, w oparciu o które obliczane są świadczenia i dodatki oraz wskazano, kto może skorzystać z określonych rozwiązań3. W ostatnim artykule z tej grupy omówiono obowiązki członków rodziny związane z opieką nad osobą starszą. Przedstawiono w nim przypadek kobiety, której koszt pobytu w Domu Pomocy Społecznej jedynie w części pokrywało państwo, obowiązek pokrycia reszty spoczął na jej najbliższych4. Warto odnotować obecność w „Głosie Wielkopolskim” dodatku „60+” (15 marca, 28 czerwca, 30 sierpnia), który poświęcony był problemom osób starszych. To między innymi tutaj publikowane były informacje w ramach cyklu artykułów pod wspólnym tytułem: Centrum Inicjatyw Senioralnych i „Głos Wielko-

N. Woźniak, Seniorka w odwiedziny zabrała... narkotyki, „Głos Wielkopolski” z 13 września 2017 roku. A. Bezduszna, Seniorzy wybierają hipotekę odwróconą. Z rentą dożywotnią lepiej im się żyje, „Głos Wielkopolski” z 21 marca 2017 roku. 3 A. Gębarowski, Co czeka seniorów w 2018 roku: waloryzacja, dodatek, zasiłek?, „Głos Wielkopolski” z 6 września 2017 roku. 4 M. Żbikowska, To na rodzinie spoczywa obowiązek opieki nad seniorem, „Głos Wielkopolski” z 9 września 2017 roku. 1 2

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

polski” rekomendują najbliższe wydarzenia5. Osoby starsze mogły w nich znaleźć informacje o wydarzeniach, które dotyczą tej grupy społecznej lub w których mogą wziąć udział, na przykład w kursach komputerowych dla seniorów, Dniu Sąsiada w stylu retro w ramach Projektu Święty Marcin reAnimacja na BIS!, prelekcji podróżniczej, Nocy Bibliotek i wielu innych, jakie odbywały się w mieście i okolicy. Ponadto informowano o poradach, z których seniorzy mogą skorzystać (np. z zakresu żywienia czy fizjoterapii). Należy podkreślić, iż artykuły te zawierały wszelkie informacje (numery telefonu, adresy, terminy, e-maile), które pozwalały wziąć udział w omawianych wydarzeniach. Inne artykuły, które można zaliczyć do kategorii „życie/sprawy codzienne seniorów” poświęcone były funkcjonowaniu w społeczeństwie. Poruszono w nich chociażby temat kradzieży tzw. metodą na wnuczka, jednak w artykule zabrakło porad, jak się przed podobnymi wydarzeniami ustrzec6. Innym poruszonym w dzienniku problemem, który z pewnością jest interesujący dla osób starszych, była kwestia zdrowego żywienia7. W artykule cytowani są eksperci z zakresu żywności i żywienia, co stanowi o jego merytorycznej wartości. Kolejną

grupę publikacji stanowią artykuły będące relacjami z wydarzeń związanych z seniorami, np. programu „Pora na Facebook dla seniora” realizowanego w Suchym Lesie8, Spartakiady Seniorów9, Targów Viva Seniorzy!10, imprez kulturalnych11, konferencji poświęconej depresji, w tym u osób starszych12 czy podpisaniu porozumienia pomiędzy Pocztą Polską a ZUS w zakresie kampanii „Bezpieczny senior”. Ma ono chronić osoby starsze przed nieuczciwymi praktykami i przestępstwami13. Należy również wyodrębnić publikacje poświęcone polityce miasta wobec osób starszych, na przykład planom przeznaczenia 2 mld zł do końca 2019 roku na potrzeby budownictwa dla seniorów14, koniecznym inwestycjom, np. budowie nawierzchni ulicy w sąsiedztwie Środowiskowego Domu Emeryta15, usłudze „Złota Rączka”, która polega na bezpłatnej pomocy fachowców dla osób samotnych i starszych16, konsultacjom polityki senioralnej17 i innym18. Informowano również o działaniach na poziomie powiatowym19. Tematyka seniorów pojawiła się również w kontekście zainteresowania seniorami jako docelową grupą klientów dla usługodawców20, sposobów spędzania wakacji przez osoby starsze21.

M. Kochanowska, Centrum Inicjatyw Senioralnych i „Głos Wielkopolski” rekomendują najbliższe wydarzenia, „Głos Wielkopolski” z 19 kwietnia, 24 maja, 31 maja, 12 lipca oraz 30 sierpnia 2017 roku. 6 J. Labuda, „Wnuczek” okradł kolejną seniorkę, „Głos Wielkopolski” z 14 lipca 2017 roku. 7 K. Sklepik, A. Bezduszna, Co jeść, by dłużej cieszyć się młodością? Zbilansowana dieta seniora to podstawa, „Głos Wielkopolski” z 15 lipca 2017 roku. 8 Z. Maląg, Seniorzy surfują po Facebooku, „Głos Wielkopolski” z 30 czerwca 2017 roku. 9 NK, Spartakiada seniorów zakończona, „Głos Wielkopolski” z 23 czerwca 2017 roku. 10 EWA, Zakończyła się VIII edycja Viva Senior!, „Głos Wielkopolski” z 15 maja 2017 roku; M. Kochanowska, Viva Seniorzy!, „Głos Wielkopolski” z 12 maja 2017 roku. 11 Koncertowe walentynki dla dzieci i seniorów, „Głos Wielkopolski” z 15 lutego 2017 roku. 12 AG, Jak wspierać chorych na depresję seniorów, „Głos Wielkopolski” z 1 marca 2017 roku. 13 AG, ZUS i Poczta Polska na rzecz bezpieczeństwa seniorów, „Głos Wielkopolski” z 8 lutego 2017 roku. 14 B. Dąbkowski, Miasto nie chce tworzyć getta dla seniorów, „Głos Wielkopolski” z 12 czerwca 2017 roku. 15 N. Kowalski, Piach, dziury i błoto... To ulica dla seniorów, „Głos Wielkopolski” z 27 lipca 2017 roku. 16 A. Jarmuż, Złota rączka dla seniora – pomysł dobry, ale..., „Głos Wielkopolski” z 22 czerwca 2017 roku. 17 AJ, Polityka senioralna, „Głos Wielkopolski” z 20 marca 2017 roku; B. Kisiel, Seniorzy powiedzą, jakie są ich potrzeby, „Głos Wielkopolski” z 21 marca 2017 roku. 18 AJ, Oferta dla seniorów, „Głos Wielkopolski” z 5 kwietnia 2017 roku. 19 T. Sikorski, Senior, czyli człowiek aktywny, „Głos Wielkopolski” z 28 kwietnia 2017 roku. 20 AG, Z roku na rok przybywa wakacyjnych ofert dla seniorów, „Głos Wielkopolski” z 28 czerwca 2017 roku. 21 M. Kochanowska, Seniorzy lato spędzają zazwyczaj na działkach, „Głos Wielkopolski” z 31 maja 2017 roku. 5

Seniorzy w prasie regionu wielkopolskiego – na łamach „Głosu Wielkopolskiego” i „Naszego Głosu Poznania”

Szczególną rolę odgrywają artykuły o charakterze poradnikowym, które – z uwagi na medium, w jakim są publikowane – powinny spotkać się z zainteresowaniem osób starszych i mają szansę do nich dotrzeć. W ten sposób informowano o palącym problemie kradzieży tzw. metodą na wnuczka oraz ostrzegano, jak nie paść ofiarą przestępstwa22. Redakcja opublikowała również odpowiedzi na najważniejsze pytania związane z rządowym programem Senior+23. W analizowanym okresie znalazł się również artykuł będący rezultatem dziennikarskiej interwencji w sprawie emerytów, którym operator zawyżał rachunki za energię elektryczną, wszelkie próby kontaktu z ich strony nie dawały rezultatu i dopiero pomoc redakcji rozwiązała problem24.

„Nasz Głos Poznański” W analizowanym okresie dwutygodnik opublikował jeden materiał dotyczący seniorów. Była to relacja z premiery musicalu Madagaskar, która odbyła się w Teatrze Muzycznym. Stała się ona okazją do omówienia innych działań placówki, w tym pozostałych spektakli oraz udziału w organizacji wydarzeń kulturalnych podczas Targów Viva Seniorzy!, które odbywają się w Poznaniu25. Na potrzeby niniejszego opracowania analizie poddano również rok 2015 i 2016, w których ukazały się odpowiednio: jeden i cztery artykuły. Wszystkie one dotyczyły wydarzeń w regionie, które adresowane były do osób starszych: Spartakiady Seniorów w Tarnowie Podgórnym w 2015 i 2016 roku, w których wzięli udział członkowie klubów seniora26; posiedzenia Rady Se-

niorów Gminy Tarnowo Podgórne, w której zasiadają przedstawiciele wszystkich lokalnych organizacji działających na rzecz osób starszych27; grupie teatralnej Senioritki, która w Gminnym Ośrodku Kultury w Tarnowie Podgórnym wystawiła spektakl pt. A niech to gęś kopnie28. Na podstawie przeprowadzonej analizy można zauważyć, iż mimo że tematyka osób starszych nie była znacząca w analizowanym okresie w „Głosie Wielkopolskim” i „Naszym Głosie Poznańskim”, to świadomość istnienia potrzeb osób starszych, traktowanych jak pełnoprawni obywatele czy klienci, systematycznie rośnie, co widać chociażby w coraz większej liczbie ofert kierowanych specjalnie do tej grupy (operatorzy komórkowi, operatorzy telewizyjni, biura podróży, domy kultury etc.). Rolą środków przekazu jest informowanie o aktywności takich osób oraz przeznaczanie swoich łamów na informacje kierowane do nich. To o tyle istotne, iż dla wielu osób w podeszłym wieku lektura papierowego wydania ich ulubionego dziennika czy tygodnika stanowi nadal znaczący element codziennych rytuałów. Z drugiej strony nie można zapominać, iż publikacje te są również dostępne w e-wydaniach czy redakcyjnych portalach, gdzie trafiają do zróżnicowanej grupy czytelników, częstokroć zupełnie odmiennej. W konkluzji można stwierdzić, iż obecność osób starszych w społeczeństwie, ich potrzeby oraz problemy stają się bliższe wszystkim członkom społeczności, w której przyszło im funkcjonować.

Z. Biskupski, Oszuści nasilają ataki na seniorów, „Głos Wielkopolski” z 6 marca 2017 roku. PROGRAM „Senior+” w pytaniach i odpowiedziach, „Głos Wielkopolski” z 15 marca 2017 roku. 24 M. Woźniak, Sprawę, o której wyjaśnienie seniorzy walczyli od kilku miesięcy, udało się załatwić w kilka... dni, „Głos Wielkopolski” z 13 lutego 2017 roku. 25 Red., Madagaskar, Nine i Targi Viva Seniorzy!, „Nasz Głos Poznański” z 24 kwietnia 2017 roku. 26 ARz, Spartakiada seniorów, „Nasz Głos Poznański” z 9 maja 2016 roku; Seniorzy na start!, „Nasz Głos Poznański” z 11 maja 2015 roku; OK., Spartakiada seniorów, „Nasz Głos Poznański” z 27 czerwca 2016 roku. 27 ARz, Rada Seniorów, „Nasz Głos Poznański” z 10 października 2016 roku. 28 JK, Senioritki z nowym spektaklem, „Nasz Głos Poznański” z 31 października 2016 roku. 22 23

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Dominika Narożna

Senior w wielkopolskiej prasie lokalnej – studium przypadku W niniejszej publikacji, na podstawie trzech losowo wybranych tytułów prasowych (z trzech numerów z 2017 roku w ramach każdego tytułu), zbadano obecność tematyki traktującej o seniorach. Punktem wyjścia do ustalenia analizy zawartości treści poszczególnych artykułów prasowych jest określenie, od kiedy daną osobę fizyczną można określić mianem seniora. W świecie nauki istnieje wiele definicji tego terminu, ustalających odmienną cezurę czasową, od kiedy ktoś kwalifikuje się do tej grupy społeczeństwa. Uzależnione jest to często od dyscypliny naukowej oraz podejścia do tego zagadnienia. Autorka niniejszego materiału przyjęła, że do seniorów zalicza się osoby, którzy osiągnęli wiek emerytalny. Tego rodzaju uproszczenie pozwoli na realizację zakładanego celu badawczego.

„GŁOS WĄGROWIECKI” Czasopismo to wydaje Wągrowiecka Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., a jego redaktorem naczelnym jest Jerzy Mianowski. W prasie da się zauważyć sporo newsów związanych z tematyką seniorską. Dla przykładu: w jednym z czerwcowych wydań z 2017 roku na drugiej stronie tego tytułu pojawił się artykuł pt. Seniorzy mają wakacje, traktujący o zakończeniu roku akademickiego przez studentów Wągrowieckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, czy materiał pt. Dzień seniora OSP, który przyjął formę prostej relacji z udziałem przedstawicieli lokalnej władzy, oraz informacja o spotkaniu po czterdziestu latach absolwentów byłego Technikum Rolniczego (obecnego Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych im. Karola Libelta w Gołańczy) zatytułowana Czterdzieści lat minęło. W innym, lipcowym wydaniu z tego roku w ramach artykułu Mistrzowskie rozdania przedstawiono sprawozdanie z Mistrzostw

Wielkopolski par brydżowych, wspomniano również o turnieju towarzyszącym, w którym walczyli seniorzy z powiatu wągrowieckiego. Z kolei w jednym z sierpniowych numerów, mimo sezonu dożynkowo-festynowego, poinformowano czytelników o bezpłatnej mammografii dla kobiet w wieku 50-69 lat (Bezpłatna mammografia) czy o wyłonionym mistrzu brackich strzelców kurkowych (Niech żyje król). Większość materiałów umieszczonych w czasopiśmie „Głos Wągrowiecki” przyjmuje charakter sprawozdawczości z danego wydarzenia. Są to materiały niedługie, które skupiają się na zagadnieniach informacyjnych (bez stosowania komentarza, ocen czy elementów publicystyki).

„GAZETA JAROCIŃSKA” Czasopismo to wydawane jest przez Południową Oficynę Wydawniczą Sp. z o.o., a redaktor naczelną jest Anna Legowicz-Gogołkiewicz. W jednym z lipcowych numerów można przeczytać wywiad z lek. med. Piotrem Kolańskim pod tytułem Nie chcesz się szybciej starzeć? Dbaj o naczynia. Wprawdzie materiał nie jest dedykowany bezpośrednio seniorom, jednak problem w nim poruszany częściej dotyka osoby starsze aniżeli młode. Na uwagę zasługuje fakt problematycznego podejścia do tego zagadnienia. Z kolei w wybranym do analizy sierpniowym numerze w artykule Szabla dla młodego relacjonowany jest XVIII Memoriał Błogosławionego Księdza Dziekana Jana Nepomucena Chrzana z udziałem przedstawicieli grupy seniorskiej. Następnie w rubryce I ty możesz złożyć życzenia składa się również życzenia 85-letniemu Stefanowi Mące i 80-letniej Urszuli Kaczmarek. W trzecim badanym numerze tego tygodnika, z września 2017 roku, znajduje się informacja o uroczystości zorganizowanej dla seniorów w Żerkowie (Kilkuset 49

Senior w wielkopolskiej prasie lokalnej – studium przypadku

seniorów na biesiadzie). Ponadto pojawia się artykuł o charakterze poradnikowo-informacyjnym na temat emerytur (Emerytura – owszem, ale jaka?), a także zapowiedź zbliżającego się 55-lecia święceń kapłańskich ojca Sylwina Wojdanowicza. Na podstawie analizy zawartości treści materiałów w „Gazecie Jarocińskiej” da się zauważyć, że czasopismo to, z trzech prezentowanych na niwie tego artykułu tytułów prasowych, w sposób najbardziej różnorodny podchodzi do tematyki seniorskiej. Pojawiają się tam bowiem nie tylko relacje z wydarzeń czy krótkie informacje, ale także artykuły w formie poradnika, wywiady czy materiały z elementami komentarza.

„TYGODNIK KĘPIŃSKI” To tytuł wydawany przez wydawcę „Pismak” – spółka z o.o., którego redaktorem naczelnym jest Mirosław Łapa. W tygodniku pojawiają się tematy związane z aktywnością seniorów, nie stanowią one jednak znaczącej części treści tego tytułu prasowego. W jednym z kwietniowych numerów z 2017 roku na uwagę zasługuje artykuł pt. Gotowa pomagać seniorom, w którym dziennikarz relacjonuje spotkanie studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Kępnie z posłanką do Parlamentu Europejskiego – Krystyną Łybacką. Dziennikarz skupia się przede wszystkim na europosłance przedstawiającej zawiłe mechanizmy związane z funkcjonowaniem organów Unii Europejskiej. W końcowej części materiału można jednak przeczytać o obietnicach aktywizacji lokalnej społeczności seniorskiej. W innym wydaniu z maja tego samego roku pt. Ćwierć wieku w służbie Bogu mowa jest o mszy odprawionej w Trzcinicy, podczas której homilię wygłosił pochodzący z tej miejscowości ks. prałat Zbigniew Stefański. Cały materiał koncentruje się na jednostkowym bohaterze, a dziennikarz piszący artykuł stosuje patetyczny język wypowiedzi. Z kolei z czerwcowego, losowo wybranego numeru tego czasopisma można dowiedzieć się o gminnym Dniu Matki połączonym z 65-leciem miejscowego Koła Gospodyń Wiejskich (Podwójnie świętowali). Dokonując oceny tego tekstu, można stwierdzić, iż jest to prosta relacja dotycząca danego, jednostkowego wydarzenia. 50

WNIOSKI Na podstawie powyższej analizy poszczególnych materiałów zawartych w wybranych numerach trzech tytułów prasowych autorce niniejszej publikacji nasuwają się następujące konkluzje: Zakres poruszanych tematów sprowadza się przede wszystkich do relacji z poszczególnych eventów z udziałem seniorów. Rzadko spotyka się materiały prasowe, które stanowią podejście problematyczne do kwestii związanych z osobami starszymi. Relacje ze spotkań seniorów z reguły sprowadzają się do realizacji zasad tzw. piramidy informacyjnej. Mało jest w nich dodatkowych treści, które pozwalałyby na urozmaicenie materiałów prasowych. Większość artykułów dotyczących spraw senioralnych opatrzonych jest zdjęciami. Mimo że we wskazanych tytułach prasowych pojawiają się materiały o seniorach, to nie są one traktowane jako wydarzenia o dużym stopniu doniosłości. Świadczy o tym chociażby umiejscowienie artykułu (rzadko są to strony tytułowe) czy długość tekstu. Funkcjonowanie prasy na rynku lokalnym ma bardzo istotne znaczenie. Tego rodzaju środki społecznego przekazu (o ile wydawcą nie jest urząd) mogą kontrolować władzę samorządową (tematyka lokalna często nie interesuje tytułów regionalnych czy ogólnopolskich), kształtują patriotyzm lokalny czy promują postawy proaktywne. Warto zatem zadbać o to, by te tytuły prasowe miały rację bytu. W tym kontekście decydującą rolę odgrywa nie tylko wydawca (jako właściciel tytułu dysponujący środkami finansowymi) czy redaktor naczelny (odpowiadający za merytoryczną i organizacyjną stronę wydania), lecz także poziom czytelnictwa (weryfikujący zainteresowanie społeczeństwa tematyką lokalną). Z racji tego, że według prognoz seniorzy będą stanowić coraz większą część polskiej populacji, warto zintensyfikować i urozmaicić materiały prasowe dotyczące ich pola aktywności (tzw. informacje o seniorach) czy dotyczące ich samych (tzw. informacje dla seniorów).

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

DZIAŁANIA WŁADZ SAMORZĄDOWYCH NA RZECZ SENIORÓW Wojciech Bauer

Działania miasta Poznania na rzecz seniorek i seniorów Poznań od wielu lat stawiany jest jako przykład samorządu szczególnie dbającego o potrzeby najstarszych jego mieszkanek i mieszkańców. Świadczą o tym nagrody, wyróżnienia, zarówno te przyznawane na szczeblu lokalnym czy wojewódzkim, jak i europejskim. Co jednak ważniejsze dla osób mających swój udział w kreowaniu polityki senioralnej miasta, sami zainteresowani – seniorki i seniorzy – doceniają miejskie rozwiązania, aktywnie konsultują kolejne pomysły, opowiadają o swoich potrzebach i wspólnie z przedstawicielami władz i miejskich jednostek działających na ich rzecz zastanawiają się nad możliwościami wprowadzenia kolejnych użytecznych rozwiązań. W lipcu 2016 roku miasto Poznań przystąpiło do sieci „Miast Przyjaznych Starzeniu” WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), stając się tym samym drugim w Polsce, obok Gdyni, miastem przyjętym do sieci. Od wielu lat potrzeby 140-tysięcznej grupy seniorek i seniorów brane są, szczególnie uważnie, pod uwagę przy planowaniu budżetu miasta, rozpisywaniu konkursów dla organizacji pozarządowych działających na rzecz osób starszych czy powoływaniu kolejnych podmiotów wspierających działania na rzecz podniesienia jakości życia najstarszych poznanianek i poznaniaków. W Poznaniu od 2007 roku działa najstarsza z polskich – Miejska Rada Seniorów. Z inicjatywy MRS pierwszej kadencji ustanowiono również nową miejską jednostkę – Centrum Inicjatyw Senioralnych, której uwaga i dzia-

łania skoncentrowane są szczególnie na potrzebach tej grupy. Obecnie konsultowany jest również z mieszkańcami i mieszkankami miasta projekt uchwały „Polityka senioralna miasta Poznania na lata 2017-2021”. Realizowanych jest wiele różnorodnych projektów mających na celu wprowadzanie nowych usług, produktów i działań użytecznych dla seniorek i seniorów. W tej chwili trwają prace nad Poznańską Kartą Seniora, której celem jest usprawnienie i uatrakcyjnienie usług proponowanych najstarszym mieszkańcom i mieszkankom miasta, a co za tym idzie, zachęcenie ich do większego udziału w życiu miasta i regularnej dbałości o relacje i kontakty społeczne. Samotni seniorzy i seniorki mogą skorzystać z usług „Złotej Rączki”, czyli specjalisty, który wykona drobne naprawy i usprawnienia w mieszkaniu. Świetnie rozwijają się również działania w projekcie „Usługi społeczne dla mieszkańców Poznania” koordynowanym przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Poznaniu, a tu szczególnie powstałe z myślą o seniorkach i seniorach Zintegrowane Centrum Teleopieki, w ramach którego mieszkające samotnie osoby starsze korzystają ze wsparcia teleopieki (guzik życia) oraz zespołu złożonego z geriatry, pielęgniarki, wolontariusza, psychologa i dobrze zorganizowanej pomocy sąsiedzkiej. Od listopada 2015 roku poznańscy seniorzy umieszczają w lodówkach swoje Poznańskie Pudełka Życia – czyli zestaw informacji usprawniający proces udzielenia wsparcia medycznego 51

Działania miasta Poznania na rzecz seniorek i seniorów

w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia i ułatwiający wczesną diagnostykę szpitalną. Pod koniec roku rozpocznie się także w Poznaniu pilotażowy projekt „Taksówka dla seniora”, dzięki któremu osoby, które ukończyły 70 lat i odczuwają trudności w poruszaniu się, będą mogły skorzystać z nieodpłatnych przewozów taksówką do lekarza specjalisty, do urzędu i na cmentarz. Liczna grupa poznańskich seniorów od wielu już lat zachęca władze i jednostki miejskie oraz organizacje pozarządowe realizujące zadania miasta na rzecz tego środowiska do tego, by dbać o różnorodność proponowanych rozwiązań i ofert. Duża liczba wspieranych przez miasto organizacji pozarządowych projektuje działania na rzecz podniesienia jakości życia najstarszych poznaniaków, organizując wsparcie wolontaryjne dla osób samotnych, zajęcia ruchowe i usprawniające, pokazy artystyczne, badania profilaktyczne, teleopiekę i wiele innych. Nie byłoby to wszystko możliwe, gdyby nie ścisła współpraca władz miasta z przedstawicielami środowisk seniorskich, wiele godzin konsultacji i dyskusji, a także duże zaangażowanie miejskich decydentów. Sukces Poznania to coraz aktywniejsza współpraca instytucji miejskich, Urzędu Miasta Poznania, organizacji pozarządowych, środowiska seniorów, wolontariuszy. Z myślą o tym, by ułatwić zainteresowanym dostęp do wiedzy o możliwościach, jakie ma dla nich miasto, 8 grudnia 2009 roku powołano również Centrum Inicjatyw Senioralnych.

Centrum Inicjatyw Senioralnych Centrum Inicjatyw Senioralnych jest jednostką organizacyjną miasta Poznania powołaną uchwałą Rady Miasta Poznania NR LXIV/ 898/V/2009 z dnia 8 grudnia 2009 roku z inicjatywy Miejskiej Rady Seniorów. Centrum oficjalnie rozpoczęło działalność w maju 2010 roku. Ta miejska jednostka ma na celu przede wszystkim działanie na rzecz poprawy jakości życia seniorek i seniorów, co rozumiane jest m.in. jako zwiększenie szeroko rozumianego uczestnictwa najstarszych poznanianek i poznaniaków w życiu społecznym, szcze52

gólnie w obszarze edukacji, zdrowia, kultury i sztuki. Flagowym działaniem Centrum jest umożliwianie seniorom jak najszerszego dostępu do informacji dla nich ważnych. Stąd prowadzony na ul. Mielżyńskiego 24 stacjonarny Punkt Informacji 60+ ‒ miejsce, do którego może przyjść każdy zainteresowany tym, co dzieje się w mieście na rzecz osób dojrzałych i starszych. Pracownicy czekają na seniorów chcących spotkać się i porozmawiać osobiście, zawsze życzliwi i chętni do pomocy. Z rozmów z osobami korzystającymi z usług Centrum wynikają nowe i ciekawe pomysły na działania, ale i doskonała orientacja pracowników na temat potrzeb, trosk, radości i wyzwań, z jakimi mierzą się seniorzy. Biuro Centrum to jednak nie wszystko. Osoby korzystające z internetu znajdą również informacje dotyczące spraw dla nich ważnych na stronie internetowej www.centrumis.pl, na profilu facebookowym, w Cyfrowym Informatorze Seniora (ekran dotykowy zawierający informacje o nadchodzących wydarzeniach, który znaleźć można w Centrum IS, w CK Zamek i w Centrum Informacji Miejskiej), jak również za pośrednictwem licznych artykułów i wypowiedzi publikowanych w mediach lokalnych (gazety, radio i telewizja). W Centrum IS dostępna jest również aktualna baza danych organizacji pozarządowych, klubów seniora, instytucji miejskich i innych inicjatyw przygotowanych z myślą o najstarszych poznaniakach i poznaniankach. Dzięki temu poza głównymi odbiorcami informacji – seniorami, osoby chcące podjąć inicjatywę na rzecz tej grupy mogą skorzystać z wiedzy pracowników i nawiązać ciekawe współprace i koalicje.

Ważniejsze działania Centrum Inicjatyw Senioralnych Poradnictwo dla seniorek i seniorów Bardzo wielu seniorów i seniorek korzysta z nieodpłatnych porad w Centrum. Zdarza się, że wystarczy jedno spotkanie z prawnikiem lub psychologiem, żeby uzyskać spokój i przywrócić podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Porady odbywają się w Centrum regularnie od

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

wielu lat, niedawno oferta porad psychologicznych została również wzbogacona o comiesięczne spotkania grupy wsparcia dla osób szukających wytchnienia w grupie rówieśników przeżywających podobne trudności i dzielących się swoimi sposobami na radzenie sobie z nimi. Duże znaczenie dla odbiorców mają również organizowane przez Centrum spotkania edukacyjne z zakresu bezpieczeństwa osobistego i zdrowotnego, tu warto wspomnieć o cyklu spotkań prowadzonych przez sędzię, Genowefę Pietraszewską, „Przychodzi senior do sądu” (tematyka spotkań dotyczy tematów z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego). Ogromną popularnością cieszą się również nieodpłatne konsultacje cyfrowe (korzystanie z internetu, smartfonów, tabletów, bezpieczeństwo w sieci), których udzielają seniorkom i seniorom wolontariusze i wolontariuszki, czerpiąc z tego obopólną korzyść i przyjemność.

Targi Viva Seniorzy! i Senioralni. Poznań Szczególnie ważnymi dla najstarszych poznaniaków i poznanianek wydarzeniami w roku są wiosenne targi Viva Seniorzy! oraz jesienny, trwający miesiąc cykl wydarzeń „Senioralni. Poznań”. To szczególny czas świętowania, okazja do uzyskania dobrych pomysłów na organizację czasu wolnego, na poszukanie społecznego wsparcia, ale także możliwość zaprezentowania działań poznańskich podmiotów międzysektorowych, dla których szczególnie ważny jest odbiorca dojrzały. Wielokrotnie dzięki takim właśnie dużym imprezom nawiązywały się (i wciąż nawiązują) nowe współprace, a z nich rodzą się kolejne dobre pomysły i ich ciekawe realizacje. Targi Viva Seniorzy! Targi Viva Seniorzy! to cykliczne wydarzenie regionalne (dedykowane seniorom z całej Wielkopolski), organizowane we współpracy międzysektorowej przez Międzynarodowe Targi Poznańskie, Miasto Poznań i od 2012 roku również Samorząd Województwa Wielkopolskiego, koordynowane przez Centrum Inicjatyw Senioralnych. Odbyło się do tej pory osiem edycji, kolejna zaplanowana jest w maju 2018 roku. W kolejnych edycjach

udział bierze każdorazowo około 4 000 seniorek i seniorów. Na targach prezentują się firmy, organizacje pozarządowe i instytucje miejskie posiadające ofertę dla osób 60+ i starszych, dla których ważna jest dbałość o podnoszenie komfortu życia seniorów i dostęp do różnorodnych usług. Ponieważ grupa seniorów jest bardzo zróżnicowana pod względem potrzeb i kierunków życiowych poszukiwań, także i oferta prezentowana na wystawie jest bardzo zróżnicowana i obejmuje tematykę związaną ze zdrowiem, pracą i edukacją, podróżami, sportem, urodą i stylem życia, pasjami, nowymi technologiami i mediami.

Senioralni. Poznań „Senioralni. Poznań” to wydarzenie, które Centrum Inicjatyw Senioralnych wraz z partnerami, pięcioma poznańskimi uniwersytetami trzeciego wieku, zapoczątkowało w październiku 2011 roku. Wydarzenie ma charakter kulturalno-edukacyjny i powstało z chęci podarowania seniorom imprezy na wzór studenckich juwenaliów. Kolejne inauguracje, podczas których prezydent miasta przekazuje seniorom władzę, pokazują, że wspólne świętowanie obecności najstarszych poznanianek i poznaniaków w naszym mieście ma głęboki sens, jest bardzo potrzebne i sprawia wiele międzypokoleniowej radości. „Senioralni” to również miesięczny cykl wykładów otwartych, warsztatów rozwojowych i zajęć dla osób starszych. Co roku program wydarzeń obejmuje około 250 pozycji przygotowywanych przez niemal stu partnerów (uniwersytety, firmy, instytucje miejskie, organizacje pozarządowe, kluby seniora i osoby prywatne). Co roku w imprezach październikowych udział bierze około 5 000 osób. Poznańskie Pudełko Życia Zdarzają się takie sytuacje wśród najstarszych mieszkańców naszego miasta, że wezwane do seniora pogotowie ma trudność w szybkim rozpoznaniu sytuacji pacjenta (np. wynikających z trudności w mówieniu, braku lub ograniczonej przytomności czy naturalnego w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia stresu sytuacyjnego). Stąd powstał pomysł na wypo53

Działania miasta Poznania na rzecz seniorek i seniorów

sażenie seniorów, szczególnie tych mieszkających samodzielnie, w Pudełko Życia. Usługa cieszy się wśród seniorów ogromnym zainteresowaniem, doceniana jest również przez pracowników pogotowia ratunkowego, lekarzy przyjmujących pacjentów w szpitalu (wsparcie we wczesnej diagnostyce) i rodziny seniorów. Łącznie wydano do tej pory ok. 13 000 Pudełek Życia. Dystrybucję rozpoczęto w listopadzie 2015 roku.

Poznańska Akademia Bezpieczeństwa W trosce o bezpieczeństwo osobiste, finansowe i zdrowotne seniorek i seniorów oraz w odpowiedzi na coraz to bezczelniejsze sposoby oszustów na wyłudzenie od osób starszych pieniędzy, Centrum Inicjatyw Senioralnych, wspólnie z Wydziałem Zarządzania Kryzysowego i Bezpieczeństwa, Komendą Miejską Policji, Wielkopolskim Oddziałem Narodowego Funduszu Zdrowia i Wojewódzką Stacją Pogotowia Ratunkowego, utworzyło w listopadzie 2016 roku Poznańską Akademię Bezpieczeństwa. Głównym założeniem – i już wiemy, że był to dobry pomysł – było połączenie sił wszystkich wymienionych podmiotów i wspólne działania na rzecz edukacji seniorów, przeciwdziałania wzrostowi przestępczości finansowej, ale i dbałości o uwrażliwienie społeczeństwa na seniorów w tym zakresie. W ramach kampanii przygotowano: Informator Poznańskiej Akademii Bezpieczeństwa i wiele innych materiałów edukacyjnych, w tym spoty telewizyjne z udziałem seniorów-wolontariuszy. Od 2016 roku odbywają się również warsztaty, spotkania dla seniorów z zakresu bezpieczeństwa organizowane przez Policję, przedstawicieli NFZ, Pogotowia Ratunkowego, Wydział Zarządzania Kryzysowego i Bezpieczeństwa Urzędu Miasta Poznania. Niedawno podjęto również międzysektorową współpracę z przedstawicielami banków w celu zbudowania strategii ochrony seniorów przed wyłudzeniami finansowymi. Poznańskie Forum Klubów Seniora W Poznaniu działa ponad 50 klubów seniora. To bardzo niezależne środowiska, dzia54

łające nieformalnie w różnych, czasem bardzo odległych dzielnicach miasta. Z myślą o integracji środowiska w grudniu 2015 roku zainaugurowano Poznańskie Forum Klubów Seniora. W ramach forum co kwartał liderzy klubów seniora spotykają się z przedstawicielami władz miasta, Centrum Inicjatyw Senioralnych i innych podmiotów działających na ich rzeczy, by wspólnie dyskutować ważne dla środowisk seniorskich sprawy, ale i łączyć siły, wymieniać się pomysłami i nawiązywać współpracę na rzecz jeszcze lepszego funkcjonowania poznańskich klubów.

Poznański Przewodnik Seniorki i Seniora Z myślą o tych, którzy nie mają możliwości korzystania z internetu czy odwiedzenia pracowników Centrum Inicjatyw Senioralnych, w 2016 Centrum IS przygotowało dla poznańskich seniorów i seniorek przewodnik zawierający odpowiedzi na najważniejsze i najczęściej zadawane pracownikom CIS pytania. W publikacji znajdują się informacje dotyczące zdrowia i aktywności fizycznej, odżywiania, możliwości uczestnictwa w życiu kulturalnym, zysków z działań wolontariackich. Z dużą uwagą opracowano rozdziały dotyczące wsparcia, opieki, poradnictwa i bezpieczeństwa. Ogromne zainteresowanie przewodnikiem świadczy o tym, że wydawnictwo było potrzebne, a życzliwe przyjęcie przez dojrzałych czytelników zachęca twórców do szykowania kolejnych wydań. Miejsce Przyjazne Seniorom Z dbałości o jakość usług w mieście, świadczonych na rzecz seniorek i seniorów, Centrum Inicjatyw Senioralnych prowadzi system certyfikacji miejsc przyjaznych seniorom. Celem akcji jest promowanie miejsc działających na terenie Poznania, takich jak kawiarnie, sklepy, instytucje kulturalne, użyteczności publicznej, odpowiadających na potrzeby osób starszych poprzez oferowanie atrakcyjnych produktów i usług, stosowanie zniżek czy dostosowanie swojej architektury do potrzeb osób starszych. Do tej pory tytuł uzyskało 40 podmiotów; znajdują się wśród nich biura podróży, restauracje, kina, szkoły pływania, centrum rekreacji,

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

szkoła językowa, gabinet kosmetyczny, teatry, biblioteka i liczne organizacje pozarządowe. Pomimo licznych sukcesów zdajemy sobie sprawę, że przed nami jeszcze wiele nowych

wyzwań. Jestem jednak przekonany, że dzięki zaangażowaniu całego środowiska będziemy w stanie się z nimi skutecznie zmierzyć.

Marta Zaręba

Aktywne starzenie się jako priorytet działań samorządowych Nie zastanawiamy się obecnie nad tym, czy samorządy lokalne poza udzielaniem świadczeń socjalnych i organizacją usług opiekuńczych powinny również wspierać aktywność społeczną seniorów – jest to sprawa oczywista. To, nad czym się obecnie zastanawiamy, to w jaki sposób organizować przyjazną i otwartą przestrzeń społeczną dla osób starszych, a także jak wykorzystać drzemiący w nich potencjał. Coraz częściej w tworzeniu lokalnych polityk samorządy uwzględniają interesy osób starszych jako uczestników życia społecznego, odbiorców działań aktywizujących, edukacyjnych i wspierających czy odbiorców kultury. W dyskursie publicznym, opisującym obecność seniorów w życiu społecznym, pojawiają się pewne hasła – słowa klucze, takie jak: uczenie się przez całe życie, srebrna gospodarka, aktywne starzenie się, wychowanie do starości, partycypacja seniorów, „odmłodzenie starości” czy starzenie się w zdrowiu. Wzmożonej debacie publicznej na temat starości towarzyszą próby redefinicji pojęcia starości, która ma polegać na „zmianie jej postrzegania jako »zimy« czy »jesieni« życia, okresu bierności, spoczynku i wycofania na takie ujęcie, które uprawnia do »bycia nadal obecnym« w życiu społecznym”1. W dyskursie akademickim i samorządowym powstaje sporo wielowątkowych publikacji, jeszcze więcej wniosków i rekomen-

dacji, na bazie których budowane są strategie i programy dedykowane właśnie tej grupie społecznej. Chciałoby się powiedzieć: „Przestańmy w końcu opisywać idealną rzeczywistość społeczną, twórzmy ją!”. Byłoby pięknie, gdyby granice realizacji działań wyznaczała nam nasza wyobraźnia, niestety w praktyce granice te są wyznaczane przez lokalne budżety i kadencyjność władz samorządowych. Rok 2012 został ustanowiony przez Unię Europejską Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Na poziomie międzynarodowym chciano zwrócić uwagę krajom członkowskim na starość jako naturalną fazę życia, która stwarza nowe możliwości zaangażowania się seniorów w działania nakierowane zarówno na samorozwój, jak i rozwój wspólnot lokalnych, a także na obszary wymagające zmian i problemy w polityce senioralnej wymagające przepracowania i rozwiązania. 5 lat później należy zadać sobie pytanie, w jakim punkcie się obecnie znajdujemy, jakie działania w tej materii zostały podjęte, a jakie zaniechane. W niniejszym artykule chcielibyśmy opisać Państwu dobre praktyki samorządowe w zakresie realizacji lokalnej polityki prosenioralnej wybrane z terenu województwa wielkopolskiego. Zanim jednak przybliżymy kilka przykładów takich działań, chcielibyśmy od-

1 H. Mamzer, Społeczno-kulturowa percepcja starości w Polsce, „Studia Kulturoznawcze” 2013, nr 2 (4), s. 71-79.

Aktywne starzenie się jako priorytet działań samorządowych

nieść się do faktów i danych na temat starości, odzwierciedlających skalę aktualnego i przyszłego zapotrzebowania na działania samorządów skierowane do tej grupy społecznej.

Naszą przyszłością jest starość! Myśląc o osobach starszych, część społeczeństwa wciąż porusza się w sferze mniej lub bardziej upraszczających stereotypów społecznych, w których rzeczywistość jest czarno-biała, senior to najczęściej pacjent, a starość to wielochorobowość i niesamodzielność. W świadomości społecznej rola osoby starszej zredukowana została do bycia biorcą bądź realizatorem usług opiekuńczych. Wciąż jesteśmy skorzy do stereotypowego postrzegania ogółu osób starszych jako monolitu – niezróżnicowanej wewnętrznie grupy społecznej o zbliżonych potrzebach, możliwościach, oczekiwaniach i zasobach. Nie bez przyczyny w literaturze wyróżnia się podział starości na kilka okresów: trzeci wiek, tzw. Young Old (60-79), czwarty wiek, tzw. Old Old (80 lat i więcej) oraz długowiecznych – Oldest Old (od 90 roku życia). Pomiędzy przedstawicielami poszczególnych grup wiekowych mogą występować znaczne różnice w sferach: aktywności społeczno-zawodowej, doświadczeń życiowych, stanu zdrowia, statusu materialnego, a przede wszystkim potrzeb, w tym wsparcia społecznego, socjalnego, opiekuńczego oraz pielęgnacyjnego. Polityka senioralna powinna uwzględniać to zróżnicowanie, a oferta wsparcia i aktywizacji elastycznie reagować na indywidualny profil klienta, tak aby każdy mógł odnaleźć w niej coś dla siebie.

Niezaktywizowani, ale przywiązani do swojego miejsca zamieszkania Jak dowiadujemy się z raportu GUS Jakość życia osób starszych w Polsce2, osoby w wieku 65 lat i więcej rzadziej niż osoby w wieku 16 lat i więcej korzystają z oferty kulturalnej: kin, teatrów, muzeów; różnice procentowe po-

między wskazaniami tych dwóch grup osiągają wartości kilkunastu punktów procentowych, a w przypadku chodzenia do kina różnica ta wynosi aż 33 punkty procentowe (82% seniorów nigdy lub prawie nigdy nie chodziło na seanse filmowe w porównaniu do 49% takich osób w wieku 16 lat i więcej). Mniejszy odsetek seniorów w porównaniu z innymi grupami uprawia jakikolwiek sport (17% seniorów zadeklarowało uprawianie sportu, a w przypadku osób w wieku 16 lat i więcej – 47%). Seniorzy rzadziej wyjeżdżają poza miejsce swojego zamieszkania, wyjazdy zadeklarowało 29% z nich, w porównaniu z 44% osób w wieku 16 lat i więcej. Co ciekawe, osoby starsze nieco częściej niż przedstawiciele pozostałych grup wiekowych deklarują przywiązanie do miejscowości zamieszkania, aż 96% deklaruje związek ze swoją miejscowością, w tym 59% deklaruje bardzo silne przywiązanie (92% w populacji, z czego 50% deklaruje bardzo silny związek). 85% seniorów odczuwa związek z ludźmi z sąsiedztwa i okolicy, w pozostałych grupach odsetek takich osób wynosił 77%. Pomimo tak dużego poczucia przywiązania do swojego miejsca zamieszkania tylko 9% seniorów bierze udział w wydarzeniach organizowanych w miejscu zamieszkania. Być może wynika to z braku atrakcyjnej dla nich oferty. Wyniki badania subiektywnego dobrobytu również wskazują na niższy poziom osiąganych wskaźników poczucia optymizmu (50% seniorów, 66% w ogóle społeczeństwa), poczucia sensu życia (56% seniorów, 67% w całej populacji) i wskaźnika dobrego samopoczucia (38% seniorów, 50% w ogóle społeczeństwa). Wyniki badań jakości życia potwierdzają konieczność wdrażania działań, mających na celu zwiększenie poziomu uczestnictwa seniorów w życiu społecznym i poprawę ich subiektywnego zadowolenia z życia. Warto podkreślić, że powyższy postulat dotyczy 24,5% naszego społeczeństwa.

2 Raport powstał na podstawie wyników badania spójności społecznej 2015 zrealizowanego przez Główny Urząd Statystyczny.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Aktywna rola samorządów w tworzeniu warunków do aktywnego starzenia się To, w jaki sposób samorządy podchodzą do realizacji polityki senioralnej, zależy od lokalnych możliwości, zasobów, przeprowadzenia diagnozy potrzeb, sposobów lobbowania na rzecz środowiska seniorów na terenie gminy, kondycji trzeciego sektora i poziomu kapitału społecznego. W tej części artykułu chcielibyśmy przedstawić kilka wybranych praktyk samorządowych, które przyczyniają się do poprawy jakości życia, integracji społecznej, wzmocnienia mechanizmów samostanowienia i sprawstwa tej grupy społecznej. Warto podkreślić, że różne inicjatywy na rzecz seniorów dzieją się na terenie całego województwa, nie są one domeną tylko silnych środowisk wielkomiejskich.

„Senior z inicjatywą” w Krotoszynie Coroczny projekt organizowany przez Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Oddział Rejonowy w Krotoszynie oraz Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Krotoszynie. Projekt jest skierowany do seniorów z powiatów: krotoszyńskiego, jarocińskiego, gostyńskiego, rawickiego, pleszewskiego i realizowany jest nieprzerwanie od 2005 roku3. Tegoroczna edycja (2017) odbywała się pod hasłem „Miłość się nie starzeje”. Projekt polega na corocznie organizowanych eventach, imprezach, wyjściach do kina, happeningach organizowanych dla seniorów. Biorąc pod uwagę wyniki badania jakości życia osób starszych w Polsce i skalę niezaspokojonych potrzeb społecznych seniorów, projekt „Senior z inicjatywą” mógłby znaleźć się na obowiązkowej liście działań każdej wielkopolskiej gminy. Senior z inicjatywą to senior widoczny w przestrzeni publicznej jako jej pełnoprawny uczestnik, manifestujący swoją obecność w społeczności lokalnej. To wreszcie senior, który ma prawo do wyrażania i realizacji własnych potrzeb, np. bycia w grupie, wspólnego przeżywania radosnych chwil i nawiązywania nowych znajomości.

Oborniki przyjazne seniorom Obornicka Rada Seniorów w 2017 roku złożyła wniosek o przyjęcie Obornik do sieci „Miast Przyjaznych Starzeniu” WHO (Światowej Organizacji Zdrowia). Powołanie Obornickiej Rady Seniorów, opracowanie i wdrożenie Obornickiej Karty Seniora oraz darmowe przejazdy komunikacją miejską to poszczególne etapy na drodze do celu, którym jest zadowolony i szczęśliwy senior. Z całą pewnością uwieńczeniem tej drogi oraz motywatorem do dalszych pozytywnych zmian będzie przynależność do sieci „Miast Przyjaznych Starzeniu”. Obserwując pozytywne prosenioralne zmiany w Obornikach, nabieramy przekonania, że wysokie standardy działań coraz częściej wyznaczane są nie tylko przez duże metropolie.

Wiosenna Szkoła Rad Seniorów Coraz częściej na terenie województwa i kraju powstają reprezentacje seniorów w postaci miejskich/gminnych rad seniorów. Aktualnie w województwie wielkopolskim funkcjonuje 26 takich gremiów. W 2017 roku w województwie wielkopolskim zorganizowano Wiosenną Szkołę Rad Seniorów, która została sfinansowana przez samorząd województwa wielkopolskiego. Wiosenna Szkoła była przestrzenią wymiany myśli, doświadczeń i miejscem integracji środowisk senioralnych. Członkowie rad wzięli udział w warsztatach i szkoleniach rozwijających ich indywidualne kompetencje społeczne. Zdaniem uczestników i uczestniczek Wiosennej Szkoły, w przyszłości rady mogą stać się lokalnymi liderami społeczności senioralnej, dlatego tak ważne jest rozpoczęcie procesu sieciowania tych środowisk. Zaczynamy się przyzwyczajać do faktu powstawania miejskich/ gminnych rad seniorów, które chcą mieć rzeczywiste przełożenie na kształtowanie lokalnej polityki adresowanej do najstarszych i stać na straży interesów tej grupy społecznej. Seniorzy stają się rzecznikami w swojej własnej sprawie, bo któż inny jak nie oni sami zna ich potrzeby lepiej.

http://www.pcpr.krotoszyn.pl/index.php/aktywny-senior/38-senior-z-inicjatywa [dostęp: 25.11.2017].

Aktywne starzenie się jako priorytet działań samorządowych

Targi Viva Seniorzy! Targi odbywają się corocznie w Poznaniu. Ich organizatorami są Międzynarodowe Targi Poznańskie, Centrum Inicjatyw Senioralnych i Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu. Termin „srebrna gospodarka” w polskim dyskursie publicznym pojawił się kilka lat temu. Samo zagadnienie skupia się wokół osób starszych jako producentów i konsumentów dóbr i usług. Profesjonalne i uczciwe podejście do seniora jako świadomego i poszukującego konsumenta sprawia, że Targi Viva Seniorzy! gromadzą corocznie kilkudziesięciu wystawców i przyciągają uwagę setek zwiedzających.

Program „Złota rączka dla seniora” w Poznaniu Inicjatywa najmniej spektakularna, choć to właśnie w przyziemności i domowym charakterze tkwi niezwykłość tego pomysłu. „Złota rączka dla seniora” to wspólny pomysł Wydziału Zdrowia i Spraw Społecznych, Centrum Inicjatyw Senioralnych oraz Stowarzyszenia Medycyna Polska. Założeniem programu jest to, aby starsi mieszkańcy Poznania mogli uzyskać bezpłatne wsparcie przy drobnych naprawach domowych.

Program w swoich założeniach jest banalnie prosty i jednocześnie genialny w swojej prostocie. Zdecydowanie wart jest upowszechniania w innych gminach.

Działania projektowe vs. działania systemowe Kilka dobrych praktyk przedstawionych w artykule stanowi jedynie drobny wycinek działań podejmowanych na rzecz seniorów w województwie wielkopolskim. Działania opisane powyżej w większości powtarzane są co roku, nie są incydentalnymi, krótkotrwałymi projektami. Myśląc o polityce prosenioralnej, myślimy o systemie długofalowych, wieloletnich działań z zagwarantowanym finansowaniem w samorządowym budżecie. Praktyka działań samorządowych w wielu przypadkach jest nieco inna – pojedyncze działania, finansowane w otwartych konkursach ofert, bez zabezpieczenia finansowego na kolejne lata. W obszarze tworzenia spójnej polityki senioralnej jeszcze wiele pracy przed nami, jednak zaprezentowane w artykule projekty napawają optymizmem. Wyczuwalna jest jakościowa zmiana w podejściu samorządowców do tematu starości i starzenia się; w końcu doświadczanie starości jest naszą wspólną sprawą!

Nagroda Główna WTK promuje zasłużone dla kultury Wielkopolski osoby oraz instytucje. Uroczyste ogłoszenie nominacji oraz wręczenie Nagrody odbywa się podczas Dni Wielkopolski. Kandydatury mogą zgłaszać władze oraz członkowie organizacji pozarządowych, w tym regionalnych stowarzyszeń kultury oraz instytucje samorządowe. Więcej: www.e-pw.pl.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Józef Kozan

Synergia polityki senioralnej. Przykład Ostrowa Wielkopolskiego Ludność Ostrowa Wielkopolskiego liczy aktualnie 72 tys., a sytuacja demograficzna jest podobna jak w całym kraju: osób powyżej 60. roku życia jest przeszło 17 tys. (w tym 10 tys. kobiet i 7 tys. mężczyzn), co stanowi 24% ogółu mieszkańców. W powiecie ostrowskim natomiast na 162 tys. mieszkańców 35 tys. to osoby powyżej 60. roku życia (w tym 20 tys. kobiet i 15 tys. mężczyzn), co stanowi 22% ogółu mieszkańców miast i wsi. Bardzo istotną sprawą w realizacji synergii polityki senioralnej środowiska ostrowskiego jest właściwa współpraca w tym zakresie władz samorządowych miasta Ostrowa Wielkopolskiego i powiatu ostrowskiego. Dotyczy to m.in. sfery zdrowotnej, opiekuńczej i komunikacyjnej. Polityka senioralna w środowisku ostrowskim ma swoje znaczące miejsce w realizacji zadań lokalnej polityki społecznej. Trzeba zauważyć, że jest dobry klimat wobec spraw dotyczących osób 60+, że są ludzie, „którym się chce”, mimo swojego wieku, aktywnie działać na rzecz innych. Bardzo dobrze zatem, że miasto Ostrów Wielkopolski zdobyło uznanie wśród wielu znaczących organizacji krajowych i światowych, co mobilizuje niewątpliwie poszczególne gremia społeczne do dalszej synergii w tym zakresie. W Ostrowie Wielkopolskim od czerwca 2007 roku działa Ostrowski Uniwersytet Trzeciego Wieku, a w maju 2014 roku Rada Miejska powołała Radę Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Ostrowie Wielkopolskim jako stowarzyszenie jest wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego 6 czerwca 2007 roku (ma zatem już 10 lat). Od 30 grudnia 2009 roku posiada status organizacji pożytku publicznego.

Patronat naukowy sprawuje, zgodnie z podpisanym 16 sierpnia 2007 roku porozumieniem, Społeczna Akademia Nauk w Łodzi – Wydział Zamiejscowy w Ostrowie Wielkopolskim.

Inauguracja roku akademickiego 2016/2017

W roku 2011 OUTW otrzymał status Samoakredytacji Fundacji dla Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 17 sierpnia 2011 roku OUTW jest członkiem Fundacji Ogólnopolskie Porozumienie Uniwersytetów Trzeciego Wieku z siedzibą w Warszawie, a od 19 czerwca 2017 roku jest członkiem Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW w Nowym Sączu. Misją OUTW jest prowadzenie działalności edukacyjnej, twórczej, kulturalnej, zdrowotnej, turystycznej, sportowej oraz niesienie pomocy społecznej i charytatywnej, służącej aktywizacji i poprawie jakości życia osób starszych środowiska Ostrowa Wielkopolskiego i powiatu ostrowskiego. W ciągu 10 lat w stowarzyszeniu UTW w Ostrowie Wlkp. było 937 członków, a w za59

Synergia polityki senioralnej. Przykład Ostrowa Wielkopolskiego

jęciach edukacyjnych uczestniczyło prawie 3,5 tys. słuchaczy. Zajęcia edukacyjne, w zależności od ich rodzaju, odbywały się w odpowiednich grupach. W latach 2007-2017 było aż 318 grup tematycznych, co daje przeciętnie 31 w roku akademickim. Miejscem zajęć były pomieszczenia SAN, IV Liceum Ogólnokształcącego, Zespołu Szkół Technicznych, Zespołu Szkół Usługowych, MDK, szkół podstawowych, Muzeum Miasta, Powiatowej Galerii Sztuki Współczesnej oraz doraźnie w innych instytucjach oświatowych, kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych Ostrowa Wielkopolskiego. Wykładowcami są pracownicy naukowi, animatorzy kultury, hobbyści oraz osoby cieszące się dużym autorytetem i osiągnięciami w różnych dziedzinach życia społecznego. Spotkania z seniorami były okazją do wymiany informacji, dyskusji, a także bardzo często źródłem głębokich przeżyć i refleksji. OUTW brał aktywny udział w promocji środowiska lokalnego, będąc gospodarzem: • w grudniu 2011 – konferencji marszałka województwa wielkopolskiego dla subregionu kalisko-ostrowsko-ostrzeszowsko-pleszewsko-krotoszyńskiego pn. Pilotażowy program aktywizacji studentów UTW; • w lutym 2012 – II Forum Kadry Zarządzającej Wielkopolskich UTW (w ramach realizacji projektu z Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę”); • w czerwcu 2013 – imprezy plenerowej pod hasłem „Święto Kupały – obrazem kulturowych dokonań UTW Wielkopolski południowej” (w ramach realizowanego zadania publicznego II edycji konkursu ogłoszonego przez MPiPS, a dofinansowanego ze środków Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013); • we wrześniu 2014 – Wielkopolskiej Konferencji Regionalnej UTW z okazji obchodów 40-lecia ruchu uniwersyteckiego w Polsce w ramach współpracy z Fundacją OP UTW; • w maju 2017 – imprezy integracyjnej seniorów – członków Polskiego Związku 1

Emerytów, Rencistów i Inwalidów koła z Odolanowa i słuchaczy OUTW pn. „Piknik nad piknikami”.

Rada Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego jako ważne ogniwo w synergii polityki senioralnej środowiska ostrowskich seniorów Gminną Radę Seniorów powołała Rada Miejska Ostrowa Wielkopolskiego na podstawie art. 5c ust. 2 i 5 Ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym1 uchwałą z dnia 29 maja 2014 roku. Pierwsze jej posiedzenie odbyło się w ramach pikniku organizacji pozarządowych „Pożegnanie lata” w dniu 7 września 2014 roku w Zielonej Przystani, podczas którego członkom Rady zostały wręczone akty powołania. Rada liczy 8 osób reprezentujących: Fundację „Wsparcie”, Klub Seniora „Optymiści”, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Polski Związek Niewidomych, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji, Terenową Organizację Emerytów Kolejowych, Uniwersytet Trzeciego Wieku, Związek Inwalidów Wojennych. Rada opiniowała m.in. program „Ostrowska Karta Seniora”, Dzienny Dom „Senior – WIGOR”, program „Teleopieki”, Bank Czasu Seniora i bezpłatne szczepienia dla seniorów. W dniu 30 maja 2016 roku Rada Miejska podjęła uchwałę o zmianach w statucie, nadając Radzie nową nazwę – Rada Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego. Rada była współorganizatorem imprez środowiskowych: Senioraliów w latach 2014, 2015 i 2017 oraz Senioriady w 2016. Przedstawiciele Rady reprezentowali środowisko senioralne Ostrowa Wielkopolskiego na konferencjach i spotkaniach szkoleniowych, m.in. na V Kongresie „Obywatel Senior” 8-9.05.2016 w Chorzowie, na konferencji „Rady seniorów – partnerstwo z samorządem” – 1.10.2016 i „Najpilniejsze potrzeby i oczekiwania seniorów w Polsce” – 2.10.2017 w Warszawie, w obradach Obywatelskiego Parlamentu Seniorów – 3.10.2016 i 1.10.2017

Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późniejszymi zmianami.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

w Warszawie, na drugim Ogólnopolskim Spotkaniu Rad Seniorów – 19-20.10.2016 w Warszawie i Legionowie, na konferencji zorganizowanej przez poznańską Miejską Radę Seniorów – 22.11.2016 w Poznaniu, w Wiosennej Szkole Wielkopolskich Rad Seniorów – 1214.06.2017 w Rokosowie, w VIII edycji Targów Viva Seniorzy – 12.05 2017 w Poznaniu, a także w naradach tematycznych w Sejmie RP – 24.04 2017 i w Wągrowcu w kwietniu i maju 2017 w „Debacie senioralnej” – 11.10.2017 w Poznaniu. Rada Seniorów Ostrowa Wielkopolskiego jest sygnatariuszem Wielkopolskiego Porozumienia Rad Seniorów. Ważnym elementem realizacji polityki senioralnej jest wprowadzenie przez Radę Miejską zapisu w Programie współpracy Gminy Miasto Ostrów Wielkopolski z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, stwierdzającego, że z programu mogą korzystać także „dorośli mieszkańcy Ostrowa Wielkopolskiego”. Szanując zasadę, że nic o nas bez nas, władze samorządowe zapewniają udział przedstawicielom seniorów w różnych gremiach decyzyjnych, m.in. w zespole ds. likwidacji barier architektonicznych, w zespole ds. rewitalizacji dla Ostrowa Wielkopolskiego i wielu innych. W rezultacie działań władz samorządowych oraz różnych ogniw organizacji pozarządowych Ostrów Wlkp. może pochwalić się wieloma pozytywnymi inicjatywami. I tak: • od grudnia 2010 roku wprowadzone zostały darmowe przejazdy dla osób 70+, a ak-

tualnie 48 autobusów MZK ma podwozie niskopodłogowe; • w marcu 2015 roku Rada Miejska uchwaliła program Ostrowska Karta Seniora; • w sierpniu 2015 roku Gmina Miasto Ostrów Wielkopolski przystąpiła do Programu wieloletniego Senior-WIGOR na lata 2015-2020; aktualnie Dzienny Dom Senior+ koordynuje działalność instytucji samopomocowej Bank Czasu Seniora; • od kwietnia 2016 roku uruchomiony został program Teleopieki; • od sierpnia 2016 roku wprowadzony został program bezpłatnych szczepień przeciw grypie dla seniorów. W roku 2017 rozpoczęty został projekt mieszkań chronionych dla osób starszych 60+ lub niepełnosprawnych. Od 2014 roku w ramach wspierania organizacji pozarządowych organizowane są imprezy integracyjne dla seniorów – Senioralia i Senioriady. Aktualnie (do końca 2017 roku) trwają prace dotyczące wieloletniej Strategii polityki senioralnej, a na początku 2018 roku planowane jest utworzenie Klubu SENIOR+. Kapituła Plebiscytu Ostrowianin Roku 2010 nadała OUTW tytuł „Wydarzenie Społeczne Roku 2010”. Rada Miejska Ostrowa Wielkopolskiego w dniu 28 września 2016 roku przyznała Ostrowskiemu Uniwersytetowi Trzeciego Wieku Medal za Zasługi dla Miasta Ostrowa Wielkopolskiego. W maju 2016 roku Koalicja na rzecz Gmin Przyjaznych Seniorom przyznała miastu Ostrów Wielkopolski tytuł „Ostrów Wielkopolski miastem przyjaznym seniorom”, a w styczniu 2017 roku Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła Ostrów Wielkopolski do prestiżowej światowej sieci „Miasto Przyjazne Starzeniu”. I jeżeli do tego dodamy fakt, że Ostrów Wielkopolski ma już tytuł „Miasto przyjazne rodzinom”, nadany w grudniu 2016 roku przez Urząd Wojewódzki w Poznaniu, to rysuje nam się obraz specyficznej realizacji polityki społecznej, w tym senioralnej, przez władze samorządowe gminy Miasto Ostrów Wielkopolski. 61

Z WIELKOPOLSKI Krzysztof Wodniczak

Era seniora Współczesna definicja seniora nie jest oczywista. Z perspektywy nowej ustawy emerytalnej, wyznaczającej granice wieku aktywności zawodowej dla kobiet 60, a dla mężczyzn 65 lat, emeryt i senior jest pojęciem tożsamym. Rzecz umowna, bowiem biorąc pod uwagę kompetencje kulturowe i aktywność społeczną, dzisiejszy sześćdziesięciolatek jest w wieku średnim, a jeszcze pół wieku temu było to 40 lat. Dramatycznie zmienia się struktura demograficzna Poznania i choć ze względu na bogate życie akademickie miasto prezentuje się jako młode i dynamiczne, to faktem jest, że wśród stałych mieszkańców zbliżamy się do 38% seniorów. Kim jest współczesny senior poznaniak? Przeprowadziłem szybką ankietę wśród dziesięciorga znajomych w wieku od 62 do 80 lat z wykształceniem średnim i wyższym. Ośmioro w ciągu ostatniego roku nie zakupiło nowej książki, nie było w kinie i nie odwiedziło teatru. Spośród pozostałych dwu jedna osoba przeczytała polecaną w prasie książkę, a druga była w operze. W tej samej grupie połowa deklaruje, że regularnie czyta prasę, głównie tygodniki i magazyny specjalistyczne, hobbystyczne, a raczej prasę kolorową. We wszystkich gospodarstwach domowych jest komputer, ale tylko trzy mieszkające samotnie mają własny. Z powyższych deklaracji wcale nie wynika, że seniorzy wegetują i są bierni, nie uczestniczą w kulturze. Musimy pamiętać o tym, że bogata oferta sieci kablowych w dobie telewizji cyfrowej zapewnia dostęp do dóbr kultury z różnych półek, nie tylko seriali i telenowel. 62

W telewizji można zobaczyć spektakl teatralny, posłuchać koncertu, obejrzeć relacje z wernisażu, a przy tym unika się stresu związanego z wyjściem z domu. Samotna wyprawa do miasta jest dla seniora wyzwaniem. O ile w jego otoczeniu jest komputer i dostęp do Internetu, to wcale nie oznacza, że z niego korzysta. Dziwić może zainteresowanie prasą. Wynika to z nawyków: o ile dla młodszego pokolenia źródłem wiedzy o świecie jest Internet, to dla seniora nadal prasa drukowana. Często kontakt seniora z komputerem polega na tym, że dziadek kaligrafuje, a wnuczek klawiaturuje. Mogłoby być odwrotnie, gdyby występowało dzielenie się doświadczeniami między pokoleniami. Aktywności kulturalne ludzi starszych wyglądają różnie i faktem jest, że ci najaktywniejsi należą do wyjątków. Oto kilka przykładów godnych naśladowania. Jacek Kasprzycki, lat 67, plastyk i filmowiec, redaktor artystycznego periodyku, wraz z kolegą, Witoldem Kaczmarkiem, lat 64, również aktywnym zawodowo założyli kwartet bluesowy. Pozostali członkowie zespołu to niespełna trzydziestolatkowie. Jacek muzykował już w liceum, ale dopiero teraz może sobie pozwolić na dobrą gitarę. Kierownik pewnego salonu z instrumentami poinformował mnie, że zauważył nowe zjawisko. Pojawiła się nowa grupa klientów w wieku 50+, zainteresowana gitarami elektrycznymi i innym rockowym instrumentarium, bynajmniej nie zawodowych muzyków, ale amatorów, pasjonatów. Na dorocznych happeningach w ramach festiwalu „Akademia gi-

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

tary” blisko połowa uczestników jest w wieku bigbitowym. Hieronim Dymalski, emerytowany inżynier, odkrył w sobie pasję fotoreportera. Nie rozstaje się z aparatem fotograficznym i dokumentuje rozmaite wydarzenia w mieście. Fotografie publikuje w prasie i Internecie. Jest „nadwornym” fotografem, kronikarzem Poznańskiej Rady Seniorów. Gwiazdą poznańskich mediów jest pani architekt, która na emeryturze zamieniła deskę kreślarską na aparat fotograficzny i wyspecjalizowała się w fotografii sportowej. Marian Dźwiniel, emerytowany dziennikarz, nie odpuszcza. Śledzi wszystkie wydarzenia polityczne i kulturalne w mieście. Codziennie publikuje na Facebooku felieton, relację lub recenzję i w każdym z tych gatunków jest mistrzem. Dziwię się, że naczelni lokalnych gazet nie zabiegają o jego teksty. Ważnym wydarzeniem w kreowaniu aktywności seniorów jest inicjatywa Poznańskiej Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych. Uczelnia ta zorganizowała studia podyplomowe dla seniorów trudniących się dziennikarstwem obywatelskim. Na studia te zapisał się m.in. Zbigniew Niesiołowski, lat 75, ekonomista, były szef kadr w dużym przedsiębiorstwie. Pasjonuje się turystyką, filmem i operą. Raz w tygodniu odwiedza pływalnię i musi przepłynąć 1,5 km. Zbigniew jest niewidomy i dlatego w percepcji filmów korzysta z audiodeskrypcji. Należy do dyskusyjnego

klubu filmowego przy płockim stowarzyszeniu „Defacto”, które przygotowuje takie opracowania i organizuje warsztaty dla tego grona odbiorców sztuki. Poznańską specjalnością jest „Wyścig Jaszczurów”, doroczny przegląd, połączony z konkursem, amatorskiej twórczości filmowej seniorów. Można odnieść wrażenie, że skupiam się na postawach wyjątkowych, i słusznie, gdyż jak już to zilustrowałem na wstępie, większość seniorów jest bierna. Zawodowi „naprawiacze świata” trudzą się nad aktywacją seniorów, piszą ambitne projekty, występują o granty na programy dla seniorów i najczęściej przynoszą one satysfakcję animatorom, a niewiele zmieniają. Aktywni pozostają ci, którzy zawsze byli zaangażowani społecznie czy zawodowo. Tygodniowo mamy w Poznaniu około 80 wydarzeń kulturalnych i sportowych, a większość z nich nie jest limitowana wiekowo, nie są też adresowane wyłącznie dla młodzieży. Kiedy ktoś przechodzi na emeryturę, traci kontakty, czuje się wykluczony i popada w rutynę domowych obowiązków. Senior nie potrafi odmówić i powiedzieć, że teraz potrzebuje czasu dla siebie. Niektórzy czują się samotni i opuszczeni. Jedyna rada to namówcie trzech znajomych, sąsiadów, kolegów z pracy do zrobienia wspólnie czegokolwiek: udziału w wydarzeniu sportowym, wycieczce, wyjściu do teatru czy na koncert… Musicie walczyć o przestrzeń dla siebie, bowiem nadchodzi ERA SENIORA.

„Przegląd Wielkopolski” jest kwartalnikiem popularnonaukowym dla Wielkopolan z urodzenia i wyboru oraz wszystkich przyjaciół Wielkopolski. Sprawuje patronat medialny nad projektami społeczno-kulturalnymi, publikuje artykułuły problemowe, relacje, komunikaty, informacje i ogłoszenia regionalistów z całej Wielkopolski. We współpracy z zainteresowanymi instytucjami naukowymi, oświatowymi i kulturalnymi oraz stowarzyszeniami i samorządami redakcja wydaje numery monograficzne poświęcone określonej wspólnie tematyce. Więcej: www.e-pw.pl.

Era seniora

Bartosz Kiełbasa

Seniorzy w regionie konińskim Wprowadzenie Seniorzy na terenie miasta Konina oraz powiatu konińskiego podejmują rozmaite próby aktywizacji społecznej i zawodowej. Utworzono organy doradcze jednostek samorządowych – rady seniorów. Ponadto powstały instytucje edukujące seniorów i sprzyjające poszerzaniu przez nich aktualnych aspektów wiedzy – uniwersytety trzeciego wieku. Uniwersytety dla seniorów działają już na poziomie gminnym, zorganizowane w mniej lub bardziej sformalizowane jednostki.

Rada Seniorów Miasta Konina W Koninie funkcjonuje Rada Seniorów Miasta Konina. Rada jest organem doradczo-opiniującym prezydenta miasta Konina w sprawach dotyczących jakości życia osób w starszym wieku. Zainaugurowała ona swą działalność w dniu 11 kwietnia 2012 roku. Radę Seniorów Miasta Konina I kadencji tworzyły 23 osoby. Na przewodniczącą Rady wybrano Marię Serafin, na zastępcę Zofię Robaszkiewicz-Kajdę. Sekretarzem zaś został Zygmunt Michalak.

Regionalista Zdzisław Kulawinek (pierwszy z prawej) promuje swą książkę Tam, gdzie konwalie na spotkaniu z seniorami powiatu konińskiego. Fot. B. Kiełbasa

Pierwsze posiedzenie miało charakter poznawczy. Członkowie Rady prezentowali dorobek swoich organizacji pozarządowych. Wszystkie organizacje NGO tworzą dla swoich członków płaszczyznę integracji społecznej i towarzyskiej. Przyjęty został plan zamierzeń Rady: – równy dostęp do dóbr – ochrony zdrowia, nauki, kultury, rynku, usług finansowych; – troska o zdrowie fizyczne i psychiczne seniorów – profilaktyka, usługi, programy edukacyjne; – bezpieczeństwo w domu i najbliższym otoczeniu – podniesienie poziomu bezpieczeństwa; – aktywność obywatelska seniorów – udział w działaniach instytucji i organizacji miejskich; – komunikacja z seniorami i pozostałymi mieszkańcami Konina. Rada spotyka się raz w miesiącu i omawia sprawy związane z przyjętym programem. Wnioski dotyczą szczególnie uciążliwości życia starszego pokolenia – z racji wieku oraz życia w mieście, m.in.: korekty rozkładu jazdy MZK i uporządkowania nazw przystanków, troski o podświetlenie numerów linii autobusowych (zasada „usługi są dla ludności, kierowcy są dla pasażerów, a nie pasażerowie dla kierowców”), wykorzystywania dorobku artystycznego Klubu Mieszkańców Konińskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, w tym Zespołu „Jutrzenka” przy organizacji imprez miejskich. W 2012 roku powstał także Klub Seniora przy Urzędzie Miejskim w Koninie. Inicjatywa okazała się bardzo pożyteczna, a członkowie Klubu już nie wyobrażają sobie życia bez stałych kontaktów oraz kierowanych do nich rozlicznych ofert spędzania czasu. Rada Seniorów Miasta Konina lobbowała za programem wspieranym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej „Koniński Uniwer-

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

sytet Trzeciego Wieku dla mieszkańców Konina”, mającym na celu edukację osób starszych w wieku powyżej 50 lat (sekcje komputerowe; sekcje językowe – języki: angielski, niemiecki, włoski, francuski; warsztaty gimnastyki kompensacyjnej). Równocześnie odbywały się pogadanki o prawidłowej diecie w odżywianiu się seniorów. Rada Seniorów II kadencji powołana została Uchwałą Rady Miasta Konina z dnia 25 lutego 2015 roku, a skład osobowy Zarządzeniem Nr 69/2015 Prezydenta Miasta Konina z dnia 28 maja 2015 roku. W dniu 23 czerwca 2015 roku odbyło się posiedzenie Rady, w którym uczestniczyli: członkowie Rady Seniorów, zastępca prezydenta Sławomir Lorek, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie Anna Kwaśniewska, zastępca dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie Małgorzata Rychlińska, kierownik Działu Pomocy Środowiskowej Magdalena Zbyszewska, radca prawny Arkadiusz Grzechowiak, pracownicy Klubu Integracji Społecznej oraz zaproszeni goście. Maria Serafin ponownie została wybrana przewodniczącą Rady Seniorów Miasta Konina. Zaangażowano się w 2015 roku w projekt Szlachetna Paczka w wersji adresowanej do seniorów zagrożonych wykluczeniem społecznym o nazwie „Paczka Seniora”. Rada Seniorów wyszukała w swoich środowiskach dwie starsze osoby, do których skierowano wolontariuszy. Już we wrześniu 2015 roku skupiono się nad pracami związanymi z opracowaniem i wdrożeniem Konińskiej Karty Seniora. W listopadzie natomiast przyjęto plan pracy Rady Seniorów na lata 2014-2018. W początkach 2016 roku konińscy seniorzy zajęli się organizacją spotkań międzypokoleniowych z konińską młodzieżą gimnazjalną. Podjęto temat realizacji pakietu Konińskiej Karty Seniora oraz projektu pt. „Firma Przyjazna Seniorom”. Członkowie Rady upatrują rozwiązania nabrzmiałego problemu braku dostatecznej profesjonalnej opieki nad seniorami w tworzeniu prywatnych placówek – domów pomocy społecznej. Przedstawiono członkom RS prezentację multimedialną i omówiono założenia progra-

mu związanego z teleopieką seniora. Głównym celem realizowanego programu jest wsparcie seniora zarówno w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa, jak i aktywności. Zaprezentowano również urządzenia związane z systemem teleopieki. Miasto będzie starało się o stopniowe pozyskanie środków na ten cel. W dniu 1 marca 2016 roku Rada Seniorów wystąpiła do prezydenta miasta Konina o podjęcie skutecznych działań w kierunku uchwalenia Konińskiej Karty Seniora. Ze swojej strony członkowie Rady podjęli się pozyskiwania partnerów do tytułu „Firma Przyjazna Seniorom”. Wytypowane zostały dziedziny życia miasta, w których zaczęto pozyskiwać przyjazne firmy. Członkowie Rady dokonali indywidualnego wyboru dziedzin, m.in. sport i rekreacja, zdrowie, kultura, gastronomia, rozrywka, turystyka, kwiaciarnie, autoserwis. Skoncentrowano się także na podniesieniu świadomości seniorów w przypadku sytuacji zagrożeń (Wielkopolski Program Profilaktyczny „Bezpieczne życie seniora”). W dniu 21 sierpnia 2017 roku Rada Seniorów Miasta Konina zgłosiła akceptację przynależności do Wielkopolskiego Porozumienia Rad Seniorów.

Rada Seniorów Powiatu Konińskiego Rada Seniorów Powiatu Konińskiego została powołana uchwałą Zarządu Powiatu Konińskiego z dnia 12 grudnia 2012 roku. Jej skład stanowią przedstawiciele czternastu gmin wytypowani przez samorządy gminne, dwóch radnych powiatu konińskiego oraz przedstawiciel starosty konińskiego. Obecny skład Rady Seniorów Powiatu Konińskiego przedstawia się następująco: Halina Rogowska – przewodnicząca, Ryszard Gajewski – wiceprzewodniczący, Teresa Mazurek – sekretarz. Przedstawiciele gmin: Stanisław Przygodzki (gm. Golina), Jadwiga Flejszman (gm. Kleczew), Jadwiga Tomasik (gm. Rychwał), Janina Bednarska (gm. Sompolno), Ryszard Gajewski (gm. Ślesin), Pelagia Serafińska (gm. Grodziec), Zofia Łebkowska (gm. Kazimierz Biskupi), Halina Rogowska (gm. Kramsk), Zdzisława Pawlak (gm. Krzymów), Teresa Ignaszczak (gm. Rzgów), Irena Nowac65

Seniorzy w regionie konińskim

ka (gm. Skulsk), Jadwiga Janiak (gm. Stare Miasto), Teresa Mazurek (gm. Wierzbinek), Halina Działak (gm. Wilczyn). Wytypowani przedstawiciele Rady Powiatu Konińskiego i starosty: Gabriel Rybicki, Andrzej Kłosowski, Kazimierz Filipczak. Integracja i aktywizacja środowiska emerytów i rencistów konińskiego starostwa była impulsem do utworzenia Klubu Seniora działającego przy Starostwie Powiatowym w Koninie. Z inicjatywą wystąpiła ówczesna starosta Małgorzata Waszak podczas spotkania noworocznego 4 stycznia 2013 roku. Ponad 500 seniorów z powiatu konińskiego wzięło udział w projekcie „Energia pokoleń – instrumentem aktywnej integracji seniorów”. Dzięki niemu mieli możliwość wyjazdów m.in. do teatru, na basen czy na wycieczki. Celem realizowanego w latach 2012-2013 projektu była zmiana sytuacji społecznej seniorów z powiatu konińskiego poprzez stworzenie im warunków i możliwości dostępu do różnorodnych usług. Kolejnym ważnym elementem realizacji projektu było podjęcie działalności w ramach wolontariatu międzypokoleniowego. W Koninie, Rychwale, Ślesinie i Sompolnie powstały ośrodki informacyjno-edukacyjne dla osób starszych. Prowadzą one zajęcia grupowe, poradnictwo i doradztwo indywidualne m.in. z zakresu prawa, ekonomii, medycyny i psychologii. Poza tym prowadzone są szkolenia i kursy. Dnia 7 października 2017 roku seniorzy z powiatu konińskiego kolejny raz zagościli w Grodźcu na III Pikniku Seniorów pn. „Dary jesieni”. Ta cykliczna impreza organizowana przez Klub Seniorów „Ale Babki Grodzieszczanki” odbyła się już po raz trzeci na ziemi grodzieckiej. Jak co roku honorowy patronat nad wydarzeniem objęli: starosta koniński Stanisław Bielik oraz wójt gminy Grodziec Anna Andrzejewska. Piknik Seniorów od samego początku powstania tej idei cieszył się dużym zainteresowaniem. W tym roku również zgromadził w hali sportowej Szkoły Podstawowej im. Marii Dąbrowskiej w Grodźcu blisko 250 uczestników z 10 gmin powiatu konińskiego.

Na gości, jak zawsze, czekało moc atrakcji. Po uroczystym powitaniu prowadzący imprezę Pelagia Serafińska i Antoni Dąbek zaprosili wszystkich na część artystyczną. W muzyczny nastrój seniorów wprowadziły panie z chóru Koła Kobiet „Biskupiczanki”. Następnie o tym, jak potrafi być piękna i zarazem zabawna jesień życia, przypomniały seniorom dzieci z SP w Grodźcu w repertuarze przygotowanym przez Sławomirę Nowicką. Tuż po tym wszyscy przybyli wysłuchali z zaciekawieniem prelekcji Zdzisława Kulawinka na temat historii grodzieckiej osady. Spotkanie było okazją do złożenia podziękowań oraz wręczenia pamiątkowych róż, będących wyrazem wdzięczności za wieloletnią pracę na rzecz integracji środowiska seniorów z terenu powiatu konińskiego. „Róże wdzięczności” otrzymali: Stanisław Bielik, Anna Andrzejewska, Wiesława Szeflińska, Katarzyna Gromala, Sławomira Nowicka, Teresa Mazurek. Zwieńczeniem wieczoru była zabawa taneczna przy akompaniamencie ulubieńców publiczności – członków chóru męskiego z Grodźca pod kierownictwem Krzysztofa Kaniewskiego.

Koniński Uniwersytet Trzeciego Wieku Początki Konińskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku sięgają listopada 2004 roku, kiedy to Urszula Adamska wraz z Janiną Foryńską wpadły na pomysł utworzenia organizacji skupiającej pełnych energii i sił witalnych seniorów. Dowiedziały się o idei Pierre’a Vellasa, który nadrzędnym celem działania uniwersytetów trzeciego wieku uczynił poprawę jakości życia seniorów, ustawiczne kształcenie, samorealizację i pełne wykorzystanie swoich uzdolnień. Potrzeba było aktywizacji intelektualnej, psychicznej, fizycznej i twórczej. Urszula Adamska i Janina Foryńska ustaliły plan działania polegający w pierwszej kolejności na rozpoznaniu wśród znajomych chęci na aktywizację na emeryturze. W następnej kolejności skontaktowano się z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Koninie. Po niespełna trzech tygodniach powstał wstępny wykaz 70 zainteresowanych osób.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

W styczniu 2005 roku doszło do historycznego spotkania z rektorem PWSZ – prof. dr. hab. Józefem Orczykiem. Szkoła zgodziła się na użyczenie adresu, telefonu i pomieszczeń. W spotkaniu uczestniczył ówczesny wiceprezydent miasta Konina dr Tadeusz Tylak. Zaczęto formalne przygotowania do zarejestrowania stowarzyszenia w KRS. W marcu 2015 roku na zebraniu założycielskim podjęta została uchwała o powołaniu Stowarzyszenia Koniński Uniwersytet Trzeciego Wieku. W skład Komitetu Założycielskiego weszły takie osoby jak: Urszula Adamska, Krystyna Blewąska, Janina Foryńska, Maria Grzechowiak (prawniczka), Maria Zaborowska-Ośmielak (lekarz) czy Adelajda i Paweł Zokowie. W dniu 3 czerwca 2005 roku Sąd Rejonowy w Poznaniu wpisał do Krajowego Rejestru Sądowego Koniński Uniwersytet Trzeciego Wieku. Uroczysta inauguracja roku akademickiego – pierwszego na Konińskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku odbyła się 18 października 2005 roku. Zgromadziła licznych gości

oraz około 130 słuchaczy. Wykład inauguracyjny pt. Zmiany w zatrudnieniu a praca ludzi starszych wygłosił prof. Józef Orczyk – mianowany Honorowym Rektorem UTW w Koninie. W subregionie konińskim, obejmującym powiaty dawnego województwa konińskiego, uniwersytety trzeciego wieku istnieją m.in. w Grodźcu, Słupcy, Rzgowie, Kłodawie, Kleczewie, Golinie, Rychwale czy Strzałkowie. W takich miejscowościach jak Grodziec, Rychwał, Rzgów, Kleczew czy Golina działają one w strukturach lokalnych bibliotek czy jak w przypadku UTW w Słupcy w ramach Miejskiego Domu Kultury. Wraz z dalszym rozwojem Konińskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku różnie prezentowała się liczba studentów – w okresie 20052015 ich apogeum stanowiła liczba 308. Jeden z zasadniczych celów przyciągających odbiorców na wykłady UTW wiązał się z upowszechnianiem wiedzy o Koninie i regionie, a zatytułowany został „Nasza mała Ojczyzna”.

Bibliografia – 10 lat zachwycania się urokiem nauki i świata. X-lecie Konińskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku 2005-2015, z. 2, zespół red. U. Adamska, M. Serafin, A. Dusza, Konin 2015. – Protokoły posiedzeń Konińskiej Rady Seniorów od 2014 roku.

Fot. B. Kiełbasa

Dla seniorów, czyli dla nas wszystkich...

Małgorzata Woźniak

Dla seniorów, czyli dla nas wszystkich... To już 3 lata, kiedy w 2014 roku jako radna miasta Poznania zostałam oddelegowana do współpracy z Miejską Radą Seniorów w Poznaniu. Pracując dla środowiska seniorów, mogę powiedzieć, że do moich priorytetów zalicza się, co ja jako radna i cała Rada Miasta Poznania możemy zrobić, aby rozwiązywać problemy, z jakimi każdego dnia mierzą się nasi najstarsi sąsiedzi. Współpraca z MRS to dla mnie duże wyróżnienie, ale i odpowiedzialność za rozwiązywanie tych wszystkich trudnych spraw, z jakimi borykają się nasi poznańscy seniorzy, a jest ich rzeczywiście sporo. Za moim pośrednictwem wiele spraw jest omawianych na comiesięcznych komisjach Rady Miasta. Jako łącznik z Miejską Radą Seniorów staram się wprowadzać pod obrady komisji wszystkie te palące dla środowiska senioralnego sprawy, które powinny być podjęte. Poznając je u źródła, nie obawiam się, że coś może być przeinaczone czy źle zrozumiane. W takiej sytuacji nie występuje też problem „głuchego telefonu”. Ale działalność na rzecz i dla środowiska seniorów to nie tylko praca w komisjach Rady Miasta. Aby przedstawić pełny obraz pracy łącznika między Radą Miasta a MRS, muszę dodać, że wiele tematów podejmowałam, pisząc do prezydenta zapytania czy interpelacje. A czasami bezpośrednia rozmowa z prezydentem Jaśkowiakiem bądź jego zastępcami pozwalała mi przedstawić i rozwiązać konkretny problem. Nie ma jednej ścieżki w rozwiązywaniu tych wszystkich spraw, jakie są mi zgłaszane przez środowisko seniorów. Biorąc pod uwagę, że za nami jest już dekada funkcjonowania naszej Miejskiej Rady Seniorów, podzielę się z Państwem moimi spostrzeżeniami dotyczącymi spraw całego środowiska seniorów. 10 lat – a tak naprawdę dopiero 10 lat – funkcjonowania Miejskiej Rady Seniorów skłoniło mnie do refleksji i przemy68

śleń. 10-lecie to pewien symboliczny moment w działalności naszej Rady, ale już Międzynarodowy Dzień Osób Starszych przypadający na 1 października to coroczne wydarzenie. To dzień, aby wszystkim tym, którzy nie dostrzegają seniorów w swoim najbliższym otoczeniu, przypomnieć o ich istnieniu i uzmysłowić, że tak jak o naszych rodziców musimy zadbać także i o innych, że powinniśmy pamiętać o seniorach i ich bolączkach dnia codziennego... Prowokacyjnie napisałam tytuł Dla seniorów, czyli dla nas wszystkich…, bo rozwiązując problemy naszych starszych sąsiadów, my sami będziemy mogli ich uniknąć w przyszłości. W naszych działaniach możemy być nawet zapatrzeni w siebie i patrzeć na problemy osób starszych z punktu widzenia naszych obaw, czego byśmy chcieli uniknąć w przyszłości. Żyjemy coraz dłużej, bo średnia wieku w 2015 roku w Polsce to prawie 80 lat i życie wydłużyło się na przestrzeni ostatnich 50 lat o 10-12 lat. Warto, aby to nie był czas zapomnienia czy wręcz wykluczenia naszych seniorów ze społeczeństwa i życia publicznego. Jesteśmy im to winni! A osoby starsze właśnie na to liczą, mając bardzo często nadal dużo sił i energii do działania. W dobie postępującej informatyzacji i cyfryzacji naszego społeczeństwa i przy coraz łatwiejszym dostępie do tych wszystkich nowinek technicznych, z którymi mamy do czynienia w życiu codziennym, tj. SMS-y, Facebook, nie możemy zapominać, że nie zastąpi to nam tradycyjnej formy kontaktu z drugim człowiekiem. A ten najprostszy sposób kontaktu jest w bezpośredniej rozmowie. Jeśli czegoś seniorzy oczekują najbardziej, to właśnie prostej, zwykłej rozmowy – i to nie tylko od swoich bliskich, czyli dzieci, wnuków. Także od sąsiadów, obcych, spotkanych na ulicy przechodniów. Nie zapominajmy zatem porozmawiać z seniorem, zapytać, jak się czuje i wysłuchać

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

kilku czy kilkunastu zdań odpowiedzi – nawet wówczas, gdy dobrze znamy odpowiedź. Przecież przedwczoraj opowiadał nam o tym. Innym mitem na temat seniorów z pewnością jest również przekonanie, że najlepszym towarzystwem dla seniora jest drugi senior lub seniorka. Nic bardziej mylnego, wręcz odwrotnie – nierzadko mają siebie nawzajem trochę dosyć, dlatego tak chętnie szukają kontaktu czy rozmowy z młodszymi lub obcymi sobie ludźmi. Wnioski, że to senior ma się dostosować do zmieniającej się rzeczywistości, czyli np. nauczyć się obsługi komputera, również nie są właściwe dla każdego. Po prostu w myśl zasady, że „starych drzew się nie przesadza”,

trzeba myśleć o seniorach również w kategoriach wolnej jednostki. Oni również powinni mieć prawo wyboru, np. tego, że nie chcą się już wgłębiać czy dać wciągać w tzw. wirtualną, internetową rzeczywistość. Wyrozumiałość dla takiej postawy to konieczność, by seniorom dać szansę na samorealizację. Każdy ma swoje przyzwyczajenia, preferencje i cele. Nie żądajmy od seniorów, by to oni się dopasowali, ale próbujmy dopasowywać się do nich i ich oczekiwań. Senior nie jest i nie powinien być skazany na telewizor, samotne przesiadywanie w domu czy co najwyżej na spotkanie z równolatkiem w przychodni zdrowia lub na własnym podwórku.

Marian Lorenz, Joanna Karwan

Współpraca władz miasta z radą seniorów – przykład miasta Kępna Od 17 września 2015 r., kiedy to odbyło się inauguracyjne posiedzenie Gminnej Rady Seniorów w Kępnie, jej członkowie aktywnie włączyli się w życie gminy Kępno, uczestnicząc w wielu spotkaniach i imprezach, inicjując też rozmowy dotyczące tematów najistotniejszych dla seniorów. Członkowie Rady postanowili prowadzić cyklicznie dyżury, podczas których zapoznają się ze sprawami zgłaszanymi przez osoby starsze. Spotkania odbywają się w każdy pierwszy poniedziałek miesiąca w siedzibie Urzędu Miasta i Gminy. Odbyły się również dyżury plenerowe, podczas których starsi mieszkańcy gminy mogli zgłaszać swoje postulaty, zadawać pytania i konsultować ważne dla nich sprawy. Podczas dyżurów na kępińskim Rynku prowadzony był sondaż dotyczący potrzeb seniorów. Członkowie Rady informowali również o trwającym głosowaniu na zadania w ramach Kępińskiego Budżetu Obywatelskiego.

Gminna Rady Seniorów to ciało opiniodawcze burmistrza, zajmujące się lokalną tematyką senioralną. Samorząd gminny współorganizuje przedsięwzięcia zainicjowane przez Radę Seniorów, wspierając ją organizacyjnie i finansowo. Do obsługi Rady wyznaczony został pracownik Urzędu Miasta i Gminy w Kępnie, który jest również łącznikiem pomiędzy Radą a burmistrzem. Informacje na temat działalności Rady Seniorów przekazywane są przez pracownika urzędu mieszkańcom za pośrednictwem strony internetowej Urzędu Miasta i Gminy w Kępnie, a także profilu samorządu „Dzień dobry w Kępnie!” na Facebooku. Nasza Rada Seniorów mimo krótkiego stażu może pochwalić się wieloma sukcesami. 19 października 2017 roku w hali Kępińskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji odbył się III Bal Seniora w konwencji lat 20.-30. ubiegłego wieku. Jest to impreza organizowana z inicjatywy 69

Współpraca władz miasta z radą seniorów – przykład miasta Kępna

burmistrza miasta i gminy Kępno oraz Gminnej Rady Seniorów. W balu uczestniczyło około 350 osób. W poprzednich latach podobna frekwencja, wspaniała atmosfera, wspólna fantastyczna zabawa udowodniły, że osoby starsze potrafią się bawić i warto wpisać Bal Seniora w kalendarz gminnych wydarzeń. W styczniu 2017 roku nawiązano współpracę z Radą Seniorów w Namysłowie, dzięki czemu już 20 marca Grupa Teatralna Seniorów „Retrospekcja” z Namysłowa zaprezentowała w kinie „Sokolnia” spektakl Idzie miłość. Artyści zaproszeni zostali do Kępna przez burmistrza oraz Gminną Radę Seniorów. Na przedstawienie złożyły się piosenki i wiersze opiewające tytułową miłość. Seniorzy, którzy szczelnie zapełnili salę kępińskiego kina, nie tylko nagradzali wykonawców brawami, ale też wspólnie z nimi śpiewali znane szlagiery. 12 maja 2017 roku podczas trwających w Poznaniu Targów Viva Seniorzy! przewodni-

czący Gminnej Rady Seniorów w Kępnie Kazimierz Czworowski odebrał tytuł „Viva Wielkopolski Senior – edycja 2017”, przyznany mu za działalność na rzecz wielkopolskich seniorów. Trzyosobowa reprezentacja Rady w dniach 12-14 czerwca 2017 roku uczestniczyła w Wiosennej Szkole Wielkopolskich Szkół Seniorów, odbywającej się w Ośrodku Integracji Europejskiej w Rokosowie. Organizatorami wydarzenia była Miejska Rada Seniorów w Poznaniu oraz Fundacja „ZaCzyn”. Największą siłą Rady jest możliwość integracji środowiska seniorów i inicjowanie wspólnych działań na rzecz osób starszych. Ze względu na krótki staż działalności kępińskiej Rady największą potrzebą z pewnością jest pozyskiwanie wskazówek dotyczących efektywnej pracy od dłużej działających rad seniorów – wymiana doświadczeń i wzajemnie inspirowane się do działania na rzecz osób starszych.

Bogdan Nowak

Konferencja Miasta przyjazne starzeniu się, Urząd Miasta Poznania, Poznań, 19-20 października 2017 r. W Poznaniu pod patronatem prezydenta miasta Jacka Jaśkowiaka odbyła się dwudniowa konferencja (19-20 października 2017 r.) upamiętniająca 10. rocznicę powołania w tym mieście Rady Seniorów. Konferencja ta z jednej strony wpisuje się w cykl obchodów rocznicowych Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu, z drugiej stanowi kontynuację spotkań środowisk senioralnych1 debatujących nad ważnymi problemami nurtującymi tę coraz liczniejszą grupę społeczną (w Poznaniu 140 tys.).

Po otwarciu konferencji i przywitaniu gości przez prezydenta miasta Poznania Jacka Jaśkowiaka zaprezentowano trzy wystąpienia inauguracyjne. W pierwszej kolejności głos zabrał Zygmunt Jeżewski – członek Zarządu Powiatu Poznańskiego. O godności osoby starszej mówił ks. Damian Bryl – biskup pomocniczy archidiecezji poznańskiej, natomiast prof. Jerzy Babiak przybliżył kwestie związane ze współczesnymi wyzwaniami demograficznymi. Kolejne wystąpienia zostały zgrupowane w trzy

1 Konferencja o podobnej tematyce, z inicjatywy Miejskiej Rady Seniorów i Urzędu Miasta Poznania, miała miejsce w Poznaniu 22 listopada 2016 r. Zob. Polityka senioralna w Polsce. Doświadczenia miasta Poznania, red. nauk. J. Babiak, Poznań 2017.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

bloki tematyczne, z których pierwszy dotyczył aktywności obywatelskiej seniorów na przykładzie doświadczeń miejskich rad seniorów. Swoje referaty zaprezentowali przedstawiciele miejskich rad seniorów z Poznania, Bydgoszczy, Krakowa, Łodzi, Torunia, Warszawy oraz Wrocławia. W części drugiej poruszono kwestie związane z przestrzenią publiczną, budynkami i transportem oraz bezpieczeństwem osób starszych. Część trzecią poświęcono sprawom mieszkalnictwa dla seniorów.

kluzji społecznej osób starszych. Kulminacyjnym punktem drugiego dnia konferencji było podpisanie deklaracji współpracy prezydentów miast w obszarze polityki senioralnej.

Sygnatariusze podpisanej deklaracji o współpracy. Fot. Roman Szymański

Czytamy w niej m.in.: Sesja plenarna konferencji. Fot. Roman Szymański

W drugim dniu konferencji odbył się panel dyskusyjny na temat miast w sieci „Miast Przyjaznych Starzeniu” WHO, do których w Polsce należą: Gdynia, Poznań, Ostrów Wielkopolski i Oborniki Wielkopolskie. Kolejne bloki tematyczne dotyczyły współpracy miast w zakresie polityki senioralnej, obecności seniorów w życiu społecznym, usług społecznych i zdrowotnych oraz kwestii zatrudnienia, szacunku i in-

Deklarujemy wolę podjęcia wspólnych prac zmierzających do wypracowania jak najlepszych rozwiązań w zakresie polityki senioralnej, sprzyjających tworzeniu środowiska przyjaznego osobom starszym, przy jednoczesnym zapewnieniu warunków dogodnego starzenia się w zdrowiu oraz zachowaniu możliwie jak największej aktywności i niezależności.

Deklarację podpisało obok prezydenta miasta Poznania, jako podmiotu inicjującego, 20 prezydentów miast przyłączających się do inicjatywy.

Ruszyła współpraca wielkopolskich rad seniorów

Piotr Frydryszek

Ruszyła współpraca wielkopolskich rad seniorów

Podjęli decyzję, że będą współpracować w czerwcu ubiegłego roku w Rokosowie. Po czterech miesiącach zjechali do Poznania na I Forum Miejskich i Gminnych Rad Seniorów Województwa Wielkopolskiego, żeby podzielić się doświadczeniami, a już dziś przygotowują się do kolejnego spotkania pod hasłem „Nikt inny cię tego nie nauczy” i do międzypokoleniowej parady.

senioralne. Mogą także koordynować działania samorządów zmierzające do zapewnienia jak najlepszego życia seniorom oraz występować z propozycjami stosownych zmian prawa miejscowego dotyczącego osób starszych, niepełnosprawnych i potrzebujących pomocy. „No i szkolić się, poszerzać swoją wiedzę” – dodaje dr Zdzisław Szkutnik, przewodniczący poznańskiej Miejskiej Rady Seniorów.

Fot. Roman Szymański

W Wielkopolsce seniorzy mieszkają w 230 gminach i miastach i stanowią prawie 26% całej populacji naszego regionu, a w niedalekiej przyszłości ich liczebność wydatnie się zwiększy. Samorządy różnych szczebli do pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych ze starzeniem się i starością powołują rady seniorów. W województwie wielkopolskim powstało ich dotąd 31. Do porozumienia o współpracy przystąpiło na razie 19. Profesor Jerzy Babiak z poznańskiej Rady Seniorów, która zainicjowała porozumienie, jest przekonany, że dzięki współdziałaniu rady seniorów, jako jedyny upoważniony ustawowo przedstawiciel osób starszych na danym terenie, mogą skutecznie organizować i integrować lokalne środowiska

Rozpoczęto więc od edukacji. Stąd w programie I Forum Miejskich i Gminnych Rad Seniorów Województwa Wielkopolskiego znalazły się między innymi zagadnienia związane z chorobami otępiennymi u osób starych, potrzebami i oczekiwaniami wielkopolskich seniorów w dziedzinie opieki zdrowotnej, teleopieką jako zdalną formą monitorowania stanu fizycznego osób w podeszłym wieku oraz możliwościami, jakie stwarza uruchomiona niedawno z inicjatywy Miejskiej Rady Seniorów internetowa platforma edukacyjna „Poznański e-Senior”, przemianowana ze względu na jej regionalny charakter i zapotrzebowanie na „Wielkopolski e-Senior”. Poza tym uczestnicy Forum podjęli decyzję o zorganizowaniu 2 czerwca 2018 roku w Poznaniu wielkiej pa-

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

rady międzypokoleniowej, w której babciom i dziadkom towarzyszyć mają wnuki. W planie jest przemarsz na trasie Stary Rynek – park w starym korycie Warty, połączony z koncertem Eleni i różnego rodzaju innymi atrakcjami. W planach jest także druga edycja Wiosennej

Szkoły Wielkopolskich Rad Seniorów, która odbyłaby się 13 i 14 czerwca w Rokosowie z przewodnim hasłem „Nikt inny cię tego nie nauczy”. Głównym jej celem ma być praktyczne zastosowanie e-komunikacji w pracach rad seniorów.

Kazimierz Czworowski

Aktywność towarzyska seniorów. Przykład – Bal Seniora w Kępnie Do oryginalnych pomysłów dotyczących aktywności seniorów należy inicjatywa burmistrza i rady seniorów miasta Kępna. Na II Bal Seniora w dniu 21 października 2016 roku zaprosili mieszkańców burmistrz miasta i gminy Kępno Piotr Psikus oraz przewodniczący Gminnej Rady Seniorów w Kępnie Kazimierz Czworowski. Okazją do spotkania był obchodzony 15 listopada Światowy Dzień Seniora. Była to już druga taka impreza, która zgromadziła ponad 300 osób1. Ambicją organizatorów jest, by impreza ta na stałe zagościła w corocznym kalendarzu wydarzeń kulturalnych Kępna. Celem spotkania, jak zawsze na spotkaniach seniorów, jest integracja środowisk senioralnych, albowiem seniorem staje się każdy człowiek, czy tego chce, czy nie. Starość nie musi być czasem rozżalenia i samotności. „Tak naprawdę samotni jesteśmy wtedy, kiedy sami od ludzi odchodzimy” – pisał ks. J. Twardowski. Właśnie tak jak dziś przychodźmy do ludzi. Jeszcze inny wielki człowiek mówił: „Brzemię nasze jest lżejsze dla tego człowieka, kto czuje się szanowany i kochany przez innych” (Cyceron). „Seniorzy to wielka księga – bagaż wiedzy i doświadczenia” – mówiła prowadząca spotkanie pani Maria Byzia.

Konferansjer Balu Seniora, pani Maria Byzia

Oficjalnego otwarcia balu dokonał przewodniczący Gminnej Rady Seniorów Kazimierz Czworowski, który stwierdził: „Impreza, która zapoczątkowana została w roku ubiegłym, jest okazją do integracji środowiska senioralnego naszej gminy, jak również uhonorowania osób starszych za ich zaangażowanie na rzecz środowiska lokalnego oraz aktywność podczas realizowania różnorodnych działań”. Następnie głos zabrał burmistrz miasta i gminy Kępno Piotr Psikus: „Nie byłoby tego

W 2017 roku odbył się III Bal Seniora, który zgromadził na sali 380 osób.

Aktywność towarzyska seniorów. Przykład – Bal Seniora w Kępnie

balu, gdyby nie inicjatywa i powstanie Rady Seniorów”. W spotkaniu udział wzięli: parlamentarzyści, duchowni, radni Rady Miejskiej, członkowie Gminnej Rady Seniorów, przedstawiciele organizacji i instytucji współpracujących i pracujących na rzecz seniorów oraz ludzie na co dzień ich wspierający, a także media. Życzenia seniorom przysłali parlamentarzyści.

Po części oficjalnej przyszedł czas na koncert chóru „Harmonia”, działającego przy Klubie Seniora „Pod Żurawiem”, pod batutą Ireny Roszyk. Zespół zaprezentował piosenki znane i mniej znane, ale lubiane przez seniorów, m.in. Orła cień, Graj, piękny Cyganie, Zorba i ty, Po prostu ty i ja, Czerwone jabłuszko.

Chór „Harmonia” przy Klubie Seniora „Pod Żurawiem” Widok ogólny uczestników II Balu Seniora

„W dzisiejszym tak pędzącym świecie po czterdziestce zaczyna się starość młodych, a po sześćdziesiątce młodość starych” – stwierdził burmistrz Piotr Psikus i chyba on najbardziej oddał to, z czym mamy obecnie do czynienia. Na zakończenie wystąpienia dodał: „Drodzy Państwo, Wasza wiedza, Wasza mądrość życiowa i doświadczenie są tymi elementami, z których moim zdaniem młode pokolenie powinno korzystać, bo kiedyś także będą seniorami”.

Po koncercie grupa seniorów pod egidą Pawła Wielgosza zaprezentowała szerokiej publiczności dwa układy choreograficzne poloneza i walca. Potem tancerze zaprosili osoby z sali i odtańczyli jeszcze raz poloneza. Za zdrowie seniorów gromkie tradycyjne Sto lat zabrzmiało wspaniale przy muzyce Jacka Klyty. Potem poczęstunek i zabawa do późnych godzin; był też stół z przepysznymi daniami. Seniorzy udowodnili, że potrafią się bawić, bo nieważne, że zegar biologiczny tyka – dla seniorów taniec to gimnastyka.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Marek Makieła

Dinozaury rocka z Ostrzeszowa. Muzyczny powrót do przeszłości 17 czerwca 2017 roku w sali Ostrzeszowskiego Centrum Kultury odbył się niecodzienny koncert. Na deskach scenicznych pojawił się zespół siedmiu dojrzałych dżentelmenów (60+) oraz jeden młody – syn jednego z nieżyjących już muzyków, którzy przed pół wiekiem grali w lokalnych zespołach muzycznych. Przy wypełnionej po brzegi widowni, w większości składającej się ze świadków wydarzeń muzycznych sprzed lat, bawiła się publiczność przy melodiach z lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Pomysł koncertu zrodził się w styczniu 2017 r., kiedy to Poznański Klub Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrzeszowskiej zorganizował spotkanie poświęcone kultowym zespołom muzycznym Ostrzeszowa tamtych lat, które występowały w salach i restauracjach Ostrzeszowa i okolicy. Na spotkaniu byli obecni niektórzy muzycy z tamtych zespołów, którzy przypomnieli zebranym historię ówczesnych grup muzycznych. W drugiej części spotkania zgotowano miłą niespodziankę dla obecnych na zebraniu członków klubu i gości. Otóż na tę okoliczność powstał zespół muzyczny, który przygotował koncert nawiązujący do granych w tamtych czasach utworów. Dało to impuls do zorganizowania wielkiego koncertu w Ostrzeszowie, który pół roku później zabrał jego uczestników w podróż muzyczną „w głąb czasu”. Wróciły wspomnienia, nie tylko w postaci granych melodii, ale i obowiązującej wówczas stylistyki muzyków, a więc długich włosów, szerokich spodni tzw. dzwonów, a u dziewcząt spódnic „bananówek”. Nad wszystkim jednak dominowała muzyka – między innymi takich utworów jak Portowe światła J. Kennedy’ego i H. Williamsa czy meksykańskie Bésame, bésame mucho, aż po takie standardy jazzowe jak Georgia, Mały gigolo czy Gdy wszyscy święci idą do nieba spopularyzowany przez Louisa Armstronga. Nie brakowało też pol-

skich piosenek – między innymi To nie grzech czy Wakacje z blondynką, a Zimny drań zakończył dwugodzinny wieczór muzyczny. Te i inne melodie rodziły się na strunach trzech gitar, na których grali Jerzy Bojszczak, Stanisław Krzykała i Mieczysław Organiściak, a subtelne dźwięki wydobywały się z trąbki Stanisława Raszewskiego i saksofonu Henryka Pieprza. W skład tej wyjątkowej grupy wchodzili jeszcze Ryszard Hendrysiak grający na akordeonie i organach oraz Jan Domagalski na perkusji. Ten ostatni swoją przygodę z muzyką rozpoczął w 1964 roku jeszcze w wojsku, a na koncercie dał niesamowity popis solowy w utworze Karawana. Całym zespołem pokierował Włodzimierz Śliwiński – instrumenty klawiszowe i wokal, który wyznał, że „od lat marzył i myślał o zorganizowaniu takiego koncertu i udało to się tu i teraz sfinalizować te marzenia, choć niektórzy z muzyków twierdzili, że się to nie uda, bowiem swoje instrumenty trzymali w rękach 30 lat temu”. W końcu – po długotrwałych i mozolnych próbach – udało się! Bohaterowie wieczoru musieli bisować, ale koncert nie mógł trwać w nieskończoność, gdyż po nim zaplanowany był seans filmowy i widzowie musieli opuścić salę kino-teatru. Dzięki pracy wielu ludzi udało się zorganizować tak świetny zespół muzyczny, który raz jeszcze, latem 2017 roku dał drugi koncert, tym razem w plenerze podczas Dni Ostrzeszowa.

WIELKOPOLANIE Jerzy Babiak

Marceli Kosman – Wielkopolanin z wyboru

Prof. Marceli Kosman. Fot. Cezary Kosman

Jerzy Babiak: Panie Profesorze, całe życie związał Pan z Poznaniem. Jaka była Pańska droga zawodowa? Marceli Kosman: Rzeczywiście stolica Wielkopolski wcześnie stała się moim domem, ale z urodzenia (1940) związany jestem z pograniczem Kujaw Wschodnich, czyli Wielkopolską w szerszym, jeszcze sięgającym czasów przedrozbiorowych znaczeniu. W znanych mi dokumentach nazwisko Kosman odnotowane zostało w XVIII wieku wraz z miejscem zamieszkania – Izbica Kujawska (dawniej powiat Koło, województwo poznańskie, obecnie pow. Włocławek woj. kujawsko-pomorskie). Tam i ja przyszedłem na świat, a w 1957 roku w miejscowym Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kasprowicza uzyskałem maturę, zaś po ukończeniu studiów historycznych na Uni76

wersytecie im. Adama Mickiewicza wróciłem na kilka lat jako nauczyciel (łaciny i języka polskiego!), a następnie dyrektor w mojej pierwszej Alma Mater. Ale utrwalały się moje związki z Poznaniem, gdzie w trybie zaocznym uzyskałem drugie magisterium (z pedagogiki), przede wszystkim poprzez studia doktoranckie sfinalizowane w 1966 roku (promotorem był prof. Henryk Łowmiański, pracę magisterską napisałem pod kierunkiem prof. Gerarda Labudy), a dwa lata później definitywnie zakończyłem pracę w szkolnictwie średnim wraz z uzyskaniem etatu w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk (Zakład Historii Pomorza w Poznaniu). Od tego momentu rozpoczęła się moja „zinstytucjonalizowana” droga naukowa. Po dwóch latach również zamieszkałem w stolicy Wielkopolski, co zbiegło się z uzyskaniem habilitacji i tym samym wraz z docenturą samodzielności na drodze badawczej. JB: Jakie były na tej drodze etapy w ciągu minionego niemal półwiecza? MK: Po doktoracie na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza kolokwium habilitacyjne odbyło się w Warszawie, gdzie ma swą siedzibę IH PAN. Mój warsztat naukowy po przeprowadzce z Izbicy (do dziś utrzymuję z tamtejszym liceum i domem rodzinnym serdeczne kontakty) znajduje się niezmiennie w Poznaniu, gdzie prawdziwym przełomem stało się uzyskanie po raz pierwszy w moim mieszkaniu własnego „gabinetu” (8 m²); po kolejnych kilkunastu latach został on zamieniony – w szeregowcu – na znacznie większe pomieszczenie, zresztą książki dominują od 35 lat niemal na wszystkich trzech kondygnacjach domku

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

jednorodzinnego. W zasięgu ręki znajdują się wspaniałe zbiory książnic poznańskich z Biblioteką Uniwersytecką na czele. Do czasu stąd wyruszałem na przeprowadzanie kwerend krajowych oraz zagranicznych... JB: Jakie były główne kierunki owych podróży, zwłaszcza tych długoterminowych? MK: Ponad pół roku spędziłem w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel (Dolna Saksonia), ale najdłużej w moim ukochanym Wilnie, przebywałem tam kilkanaście razy, a efektem tych wyjazdów stało się kilkanaście książek, naukowych, eseistycznych. A w kraju na pierwszym miejscu wspomnę Warszawę (z Archiwum Głównym Akt Dawnych), Kraków, wrocławskie Ossolineum... Było też kilka propozycji zamieszkania w innych ośrodkach... JB: Ale wróćmy do pytania o owo dobiegające kresu poznańskie półwiecze, zwłaszcza że silnie zaznaczył się w nim związek Pana Profesora z nauką i kulturą Wielkopolski a zwłaszcza jej stolicy... MK: Początek mu dała propozycja objęcia stanowiska dyrektora Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk, która zapoczątkowała poprzez sześć i pół roku trwający (1976-1982) mój związek ze zbiorami i tradycją jednej z najstarszych książnic polskich. Trwałym tego dowodem jest szereg publikacji, tomy „Pamiętnika Biblioteki Kórnickiej” z owych lat, a zwłaszcza książka Opowieści kórnickie – opowieść o zamku, jego mieszkańcach, zbiorach oraz ich strażnikach, przede wszystkim moich zasłużonych poprzednikach. Została ona opublikowana w 1978 roku przez ówczesne Wydawnictwo Poznańskie (na wielki jubileusz 150-lecia Biblioteki) i wznowiona po kilku latach, a niedawno po raz trzeci (znacznie poszerzona) nakładem Fundacji Zakłady Kórnickie. Dziś, po latach, z satysfakcją przyjąłem z rąk autora egzemplarz świeżo wydanej monografii poświęconej dziejom i współczesności tej instytucji pióra Zbigniewa Kalisza, pierwszego przeze mnie wypromowanego doktora (1978) i najbliższego w moich latach kórnickich współpracownika (na stanowisku wicedyrektora). A podczas niedawnej wizyty na miejscowym cmentarzu spotkałem jakże wiele gro-

bów przypominających znajome nazwiska z Kórnika, Biblioteki oraz Instytutu Dendrologii. Wszak minęły od tamtych czasów cztery dziesięciolecia. JB: To bardzo znaczący okres w Pańskiej działalności, doniosły zwłaszcza na niwie badawczej i upowszechniania wiedzy o dokonaniach Tytusa Działyńskiego i jego spadkobierców, aż po dzień dzisiejszy, ale jedynie fragment w bogatej i wszechstronnej działalności. Spróbujmy ją jeśli nie przybliżyć, to przynajmniej zasygnalizować! Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał Pan w 1980, a profesora zwyczajnego osiem lat później, oba w Belwederze? MK: Zgadza się. Podczas tej drugiej uroczystości przypadł mi zaszczyt złożenia w imieniu około setki nominatów podziękowań na ręce wiceprzewodniczącego Rady Państwa Kazimierza Barcikowskiego. Lata kórnickie zakończyły się w połowie pamiętnego roku 1982 i wówczas los sprawił, że rozpoczęła się dekada opolska – przyjąłem propozycję zatrudnienia w Instytucie Historii ówczesnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (obecnie Uniwersytet Opolski), z którą do dziś dnia utrzymuję serdeczne związki. Tam właśnie, gdy na to pozwoliła sytuacja polityczna, zorganizowałem – nawiązując do międzywojennej tradycji – Zakład Historii Europy Wschodniej i zostałem jego pierwszym kierownikiem. Poważny incydent zdrowotny uniemożliwił jednak dalsze regularne dojazdy do Opola i zakończył się trwałym powrotem na UAM, na którym zresztą od 1987 roku byłem zatrudniony na drugim etacie, w ówczesnym Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa (obecnie Wydział), z którym od 2012 roku jestem związany jako profesor senior. Tu przejściowo kierowałem Zakładem Dziennikarstwa, a przez kilkanaście lat Zakładem Kultury Politycznej, którego powołania byłem inicjatorem. JB: Panie Profesorze, jest Pan historykiem, ale i politologiem. Co dla Pana oznacza hasło Wielkopolski „Tutaj narodziła się Polska”? MK: Uściślijmy. Tu udało się miejscowym władcom stworzyć podwaliny państwowości, czego dowodem jest określenie Polonia Maior. Nie udało się to Małopolanom (Polonia 77

Marceli Kosman – Wielkopolanin z wyboru

Minor), zresztą ze względu na położenie geograficzne (potężni południowi sąsiedzi). A dla mnie w latach dzieciństwa powieści o czasach piastowskich (Kraszewski, Bunsch, Grabski i inni) oznaczały pasjonowanie się historią, zanim przyszła fascynacja na całe życie Sienkiewiczem. JB: Co dla Pana Profesora oznacza etos Wielkopolanina? MK: Etos to jedno, ale rozsądek, pracowitość przy odrobinie (?) fantazji to cechy, o których też warto pamiętać. Odsyłam tu do moich książek kórnickich, Sylwetki Wielkopolan (napisana wspólnie z żoną), Skrzetuski w historii i legendzie, Henryka Sienkiewicza wizja Polski wspaniałej, Henryk Sienkiewicz i polityka, trzy pozycje o powstaniu wielkopolskim (jedna z nich pod wymownym tytułem Determinacja połączona z rozwagą). JB: Które, Pańskim zdaniem, wydarzenia historyczne winniśmy jako Wielkopolanie szczególnie akcentować i upowszechniać? MK: Zwłaszcza te o pozytywnym wydźwięku – obrona przed Drang nach Osten w różnych czasach, powstanie wielkopolskie (nadchodzi setna rocznica wybuchu), ale i te, które świadczyły o umiejętności wyciągania wniosków z własnych błędów, np. podczas najazdu szwedzkiego 1655-1660 i wielu innych na przestrzeni wieków. Sporo się tego zebrało – nie ma się czego wstydzić, ale i nadmiernie puszyć się nie przystoi. JB: W ostatnim czasie został Pan Profesor uhonorowany przez Uniwersytet Opolski tytułem doktora honoris causa. Może Pan Profesor przybliżyć motywację zawartą w laudacji? MK: Z satysfakcją przyjąłem pięć ksiąg pamiątkowych, a zwłaszcza liczny w nich oraz w uroczystościach jubileuszowych udział środowiska opolskiego (w 2000 r. uczestniczyła oficjalna delegacja z JM Rektorem na czele). Uniwersytet Opolski pamiętał o pięćdziesię-

cioleciu mojego doktoratu na UAM w grudniu 2016 roku, a sam kilka miesięcy później – w dniu 10 marca roku następnego obdarzył mnie swą najwyższą godnością. Spotkanie z tej okazji w Collegium Maius Almae Matris Opoliensis zaliczam do szczególnie doniosłych w moim życiu. Do laudacji wygłoszonej wówczas przez prof. Stanisława Sławomira Nicieję (oraz pełnych materiałów z uroczystości) odsyłam do publikacji Doctor Honoris Causa Universitatis Opoliensis1, a także do tekstu mojego wystąpienia zatytułowanego Między Poznaniem a Opolem2. Laudator w podsumowaniu swego wystąpienia powiedział: Marceli Kosman, będąc polihistorem, nie stronił też od historii najnowszej i zagadnień politologicznych […]. Od roku 1974 jest członkiem Związku Literatów Polskich, był przez kilka kadencji prezesem poznańskiego oddziału ZLP.

JB: Dziękuję za rozmowę.

Uroczystość nadania prof. M. Kosmanowi tytułu doctora honoris causa w Opolu. Fot. Cezary Kosman

1 Doctor Honoris Causa Universitatis Opoliensis – Tomasz Szarota, Marceli Kosman, red. J. Neuberg, Opole 2017, s. 31-41. 2 Ibidem, s. 48-58.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Krzysztof Wodniczak

Stefan Mroczkowski – ambasador festiwalu „Wyścig Jaszczurów” Animatorzy Polskiego Towarzystwa Artystów, Autorów, Animatorów Kultury PTAAAK, organizując Festiwal Niezależnej Twórczości Filmowej i Fotograficznej pn. „Wyścig Jaszczurów”, aby nadać większego znaczenia swojemu konkursowi, stworzyli funkcję reprezentacyjną – „ambasador festiwalu”. W ubiegłym roku tytuł ten przyjęła włoska piosenkarka i aktorka Concetta Gangi, znana powszechnie pod pseudonimem Farida. W tym roku zwrócono się z podobną propozycją do reżysera Stefana Mroczkowskiego, który z zachwytem przyjął ten tytuł, a że jest rozpoznawalny w Polsce i Europie, dobrze to służy festiwalowi. Stefan Mroczkowski już w szkole średniej w Środzie Wielkopolskiej udzielał się w kółkach teatralnych i recytatorskich. W Poznaniu podczas studiów stworzył dwa kabarety: „Modliszka” przy klubie Od Nowa i „Żółtodziób” przy „Wydziale Satyry Uniwersytetu Poznańskiego”, którego był „dziekanem humoris causa”. Jest jednym z twórców Telewizji Poznań, która obchodzi teraz swoje 60-lecie istnienia. W czasie swojej działalności przygotował ponad 150 różnych programów rozrywkowych. Najbardziej znanymi, które zapadły w pamięć widzów, są Rewia targowa (kręcona w plenerze i w halach wystawienniczych MTP), Karykaturzyści (portrety m.in. Zaruby, Festera, Lipińskiego, Zahorskiego, Flisaka, Mrowińskiego), kabaretowy Kanał 5 (do którego zapowiedzi pisali Andrzej Sobczak – ten od W górę serca, niech zwycięża Lech, Dorosłe dzieci, Przeżyj to sam i Andrzej Niczyperowicz) czy wreszcie najbardziej utytułowany Alfabet rozrywki. Za ten ostatni otrzymał wiele znaczących nagród i wyróżnień. Kanał 5 był jego ostatnim cyklem, gdyż mające szansę na dłuższą emisję Piosenki socrealizmu zostały z przyczyn pozaartystycznych zaniechane. Był on próbą

stworzenia widowiska opartego na współczesnej satyrze i grotesce.

Alfabet rozrywki był jednym z najlepszych programów prezentujących artystów estrady według alfabetycznej kolejności, od grupy ABC z Haliną Fackowiak po Violettę Villas. Alfabet istniał od sierpnia 1970 roku przez cztery lata i był najbardziej spektakularnym dokonaniem w jego dorobku. Później zrealizował widowisko Opera show, w którym piosenkarze i piosenkarki śpiewali arie i duety ze znanych oper – Urszula Sipińska z Halki Moniuszki, Danuta Sośnicka z Carmen Bizeta, Danuta Rinn z Madame Butterfly Pucciniego, Krzysztof Krawczyk śpiewał arię 79

Stefan Mroczkowski – ambasador festiwalu „Wyścig Jaszczurów”

z Eugeniusza Oniegina Czajkowskiego, natomiast Zbigniew Wodecki arię z Nocy w Wenecji Straussa. Redakcja Rozrywki zaproponowała Stefanowi Mroczkowskiemu reżyserię filmu muzycznego Interclub. Programy pod tym tytułem powstawały wówczas we wszystkich państwach zrzeszonych w Interwizji. Na zlecenie tej samej redakcji zrealizował w warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych film muzyczny Kwiaty polskie. Pretekstem stało się 30-lecie PRL-u. Innym wyróżnikiem Stefana Mroczkowskiego były programy rozrywkowe w dziedzinie muzyki – Muzyka małego ekranu, Poezja i muzyka; sprawował także opiekę artystyczną nad takim programami jak Gwiazdozbiór i Wokół estrady. Czasy kreatywnych programów Stefana Mroczkowskiego tak scharakteryzował redaktor Zdzisław Beryt, bezwzględny recenzent telewizyjny i filmowy na łamach „Magazynu Gazety Poznańskiej”: Głównie dzięki Stefanowi Mroczkowskiemu udało się przełamać błędną opinię o Poznaniu jako ośrodku wprawdzie znakomitym w przekazywaniu muzyki, programów rolnych, no i oczywiście pokazywaniu aktorek i aktorów filmowych, ale raczej nie najbardziej zasobnym w dziedzinie rozrywki.

To zdanie jest ważne, aby uzmysłowić młodszym rocznikom powód powszechnej opinii o Poznaniu.

Jego hobby to biała broń i gotowanie. Czas wolny spędza w domku w Puszczy Zielonka lub w innych ulubionych miejscach. Ceni wszystko to, co jest przeciwieństwem fałszu, obłudy i nienawiści. Wśród rzeczy i zjawisk, które lubi, wymienia jesień, teatr telewizji, surrealizm, symbolizm, secesję. Jest miłośnikiem muzyki cerkiewnej, wierszy Leśmiana i liryki staroegipskiej. Mikrokosmos to jego ulubiony film.

Ośrodek Regionalizmu Wielkopolskiego przy WTK wspiera oraz promuje regionalizm wielkopolski ze szczególnym uwzględnieniem regionalnych stowarzyszeń kultury. Gromadzi wydawnictwa oraz informacje o działalności stowarzyszeń i regionalistów, organizuje wymianę doświadczeń, szkolenia i poradnictwo. Z usług Ośrodka mogą korzystać stowarzyszenia oraz regionaliści bez względu na formalną przynależność do WTK. Więcej: www.e-pw.pl.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

DOKUMENTY

Deklaracja współpracy prezydentów miast w obszarze polityki senioralnej

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Z PÓŁKI WIELKOPOLANINA Jerzy Babiak

Zbigniew Woźniak, Starość. Bilans – zadanie – wyzwanie, Wydział Nauk Społecznych UAM, Poznań 2016, ss. 495 Z ogromną przyjemnością rekomenduję Państwu najnowszą monografię autorstwa wybitnego gerontologa i polityka społecznego, prof. Zbigniewa Woźniaka, dotyczącą problematyki starości. Jest ona podsumowaniem jego wieloletnich badań nad starzeniem się i starością, czemu daje wyraz, pisząc: Do podjęcia tej tematyki w formie książkowej dojrzewałem wiele lat. Czułem pewien niedosyt związany z brakiem zrównoważonego oglądu starości, zbytniego przywiązywania wagi do wniosków wywiedzionych zbyt często z badań o charakterze przyczynkarskim. Przystępując do pisania, zadałem sobie następujące pytanie: czy z wielości informacji publikowanych na temat starości i starzenia da się wyłuskać dobrze udokumentowane obserwacje i twierdzenia […] które mogłyby stać się kanwą programów gerontologicznych osadzonych w szeroko pojętej polityce społecznej?

Oceniając monografię Z. Woźniaka, można z przekonaniem stwierdzić, iż autor z tzw. zadania badawczego wywiązał się wzorowo. Publikacja zawiera trzy części. W pierwszej zatytułowanej Starość jako bilans przedstawiono na kanwie współczesnych procesów demograficznych różne aspekty starzenia się.

Autor wskazał nijakość życia ludzi starych, ich psychologiczne i kulturowe korelaty statusu ludzi starych, a także przedstawił relacje międzypokoleniowe we współczesnym świecie. Tę część zamyka analiza czynników sprzyjających marginalizacji i izolacji społecznej seniorów. W drugiej części noszącej tytuł Starość jako zadanie znajdujemy analizę takich czynników jak profilaktyka starzenia się, podwójna rola seniorów, tj. jako pracowników i konsumentów, a także prezentację form wsparcia wobec ludzi starych. Najbardziej wartościowa, z punktu widzenia kreowania polityki senioralnej, jest trzecia część monografii zatytułowana Starość jako wyzwanie. Autor prezentuje w niej własne koncepcje programów gerontologicznych, których wspólnym mianownikiem jest, jak pisze: „obszerna rama konceptualno-realistyczna”. Książkę gorąco polecam studentom i pracownikom kierunków związanych z polityką społeczną, a także politykom i praktykom realizującym zadania z obszaru polityki senioralnej. Wyrażam głęboką nadzieję, że zainteresuje ona także coraz liczniejsze grono seniorów w naszym kraju. 83

„Studia Kulturoznawcze” 2013, nr 2 (4): Senior i kultura. O aktywności kulturalnej osób starszych…

Jerzy Babiak

„Studia Kulturoznawcze” 2013, nr 2 (4): Senior i kultura. O aktywności kulturalnej osób starszych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ss. 206 „Studia Kulturoznawcze” są cykliczną publikacją wydawaną przez Instytut Kulturoznawstwa Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Numer 2 z 2013 roku został w całości poświęcony uczestnictwu osób starszych w kulturze. Jak wskazują jego redaktorzy, Marcin Poprawski i Michał Mękarski, w prezentowanych tekstach kulturoznawcy, socjologowie, specjaliści kilku dziedzin humanistyki i praktycy animacji kulturalnej ukazują zasięg działań badawczych dotyczących aktywności kulturalnej osób starszych, opisują seniora jako odbiorcę, uczestnika i twórcę kultury oraz użytkownika nowych mediów, zastanawiają się nad aspektami separacji i integracji związanymi z trzecią młodością, ukazują wielowymiarowość wizerunku osób starszych i ich rolę w międzypokoleniowej transmisji wartości

oraz miejsce kultury w życiu współczesnych polskich seniorów.

Przyczynek do publikacji stanowią wyniki ogólnopolskiego projektu badawczego zrealizowanego przez Związek Miast Polskich i Regionalne Obserwatorium Kultury UAM. Badanie przeprowadzono w 2012 roku i objęło ono swoim zasięgiem 16 regionów Polski. Jego celem było zaś zdiagnozowanie potrzeb i aktywności kulturalnych osób w starszym wieku, wraz z ich społecznymi kontekstami. Publikację polecić można przede wszystkim praktykom: animatorom kultury, działaczom organizacji pozarządowych przygotowującym ofertę dla seniorów, a także studentom kulturoznawstwa i kierunków związanych z polityką społeczną.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Paulina Baran

Polityka senioralna w Polsce. Doświadczenia miasta Poznania, red. nauk. Jerzy Babiak, Urząd Miasta Poznania, Miejska Rada Seniorów, Poznań 2017, ss. 121 Polityka senioralna zyskuje w Poznaniu na znaczeniu, czego wyrazem jest niedawna konferencja pod tytułem Wyzwania polityki senioralnej w Polsce. Doświadczenia miasta Poznania, która odbyła się 22 listopada 2016 roku z inicjatywy Urzędu Miasta Poznania oraz Miejskiej Rady Seniorów. W 2017 roku pod tym samym tytułem ukazała się publikacja stanowiąca rezultat prowadzonych wówczas obrad. Pozycja ta składa się z dwóch części. I tak, pierwszą, zawierającą referaty, poprzedza wstęp redaktora naukowego niniejszego tomu – Jerzego Babiaka oraz słowo wstępne sformułowane przez wiceprezydenta Poznania – Jędrzeja Solarskiego. Część merytoryczną otwiera tekst Jerzego Babiaka nakreślający obecną sytuację demograficzną w Polsce, skoncentrowany zaś na kwestii starzenia się społeczeństw. Sprawom mieszkalnictwa dla seniorów przyglądają się Kazimierz Kirejczyk i Edward Kozłowski. Odpowiedź na pytanie, czego potrzebują seniorzy, głównie w obszarze zdrowotnym, starają się znaleźć autorki kolejnego tekstu – Anna Jakrzewska-Sawińska i Katarzyna Wieczorowska-Tobis. Wojciech Bauer i Dorota Potejko omawiają natomiast realizowane w Poznaniu przedsięwzięcia dotyczące polityki senioralnej oraz zamierzenia na najbliższe lata.

Doświadczenia Norwegii w reaktywacji zawodowej osób starszych prezentuje Wojciech Nowiak. Z kolei Justyna Ochędzan przygląda się roli organizacji non profit w realizacji usług społecznych na rzecz osób starszych. Tę część publikacji zamyka tekst Zdzisława Szkutnika na temat udziału Miejskiej Rady Seniorów w kształtowaniu polityki senioralnej Poznania. Część druga stanowi natomiast zapis dyskusji, w której udział wzięli reprezentanci środowisk senioralnych, w tym rad seniorów oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Zgromadzeni poruszyli szereg problemów związanych z kwestiami zdrowotnymi (Marek Ruciński, Aleksandra Orchowska, Agnieszka Frąckowiak) czy też z aktywnym uczestnictwem osób starszych w różnych przedsięwzięciach, w szczególności zaś w ramach działalności rad seniorów (Piotr Frydryszek, Krystyna Lewkowicz, Barbara Szafraniec, Janina Tropisz, Zdzisław Czerwiński). Prezentowaną publikację warto polecić zarówno tym, którzy „z urzędu” zajmują się polityką senioralną, jak i przedstawicielom organizacji pozarządowych. Wyrażam nadzieję, że zainteresuje ona także szerokie grono samych seniorów.

Noty o autorach

Noty o autorach Jerzy Babiak – ekonomista i politolog, prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Wielkopolskiej Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej w Środzie Wlkp., wiceprzewodniczący Sądu Koleżeńskiego Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczypospolitej Polskiej, przewodniczący Rady Programowej Kępińskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, wiceprezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Kępińskiej, członek Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu. Paulina Baran – mgr filozofii (specjalność: komunikacja społeczna) oraz psychologii (specjalność: edukacja), absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, doktorantka na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM w Poznaniu. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół polityki społecznej oraz problematyki społeczności lokalnych. Wojciech Bauer – absolwent Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Studiów Podyplomowych z zakresu Zarządzania Projektem w Wyższej Szkole Bankowej. Koordynator wielu projektów krajowych i międzynarodowych ze środków Unii Europejskiej, ekspert Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w obszarze administracja publiczna, dyrektor Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu. Kazimierz Czworowski – wieloletni radny miasta i gminy Kępno, obecnie przewodniczący Gminnej Rady Seniorów w Kępnie. Piotr Frydryszek – przez 20 lat prezes Radia Merkury S.A., a w ostatnim okresie przewodniczący rady nadzorczej. Członek Poznańskiej Rady Seniorów, koordynator ds. kontaktów z mediami Miejskiej Rady Seniorów. Waldemar Jarczewski – generał policji, adiunkt Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmował kluczowe stanowiska w polskiej policji, w tym dwukrotnie zastępcy Komendanta Głównego Policji. Pełnił funkcję oficera łącznikowego policji przy ambasadzie RP na Ukrainie (Kijów), koordynując przygotowania obu krajów do turnieju finałowego Euro 2012. Po powrocie do KGP powierzono mu przygotowanie polskiej policji do zapewnienia bezpieczeństwa tego turnieju. Joanna Karwan – pełnomocnik burmistrza miasta i gminy Kępno ds. kontaktów z Gminną Radą Seniorów w Kępnie. Przemysław Kieliszewski – prawnik z wykształceniem muzycznym, dr nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, menedżer kultury z ponad 20-letnim doświadczeniem, od 2013 r. dyrektor Teatru Muzycznego w Poznaniu. Laureat Nagrody Rady Fundacji Kultury Polskiej oraz Nagrody Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej. Bartosz Kiełbasa – mgr geografii, redaktor prowadzący dwumiesięcznik „Koniniana”, członek Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Przyjaciół Konina, zajmuje się regionalistyką, w szczególności historią i kulturą Wielkopolski Wschodniej oraz dziedzictwem protestanckim. Marceli Kosman – historyk i politolog, prof. senior Uniwersytetu im.Adama Mickiewicza. Józef Kozan – nauczyciel z wieloletnim stażem pracy w tym zawodzie, pełnił funkcje kierownicze w różnych rodzajach szkół: podstawowej, specjalnej, studium nauczycielskim i liceum ogólnokształcącym. Twórca Ostrowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, którego jest prezesem oraz przewodniczący Rady Seniorów Ostrowa Wlkp. Marian Lorenz – prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Kępińskiej, członek Gminnej Rady Seniorów w Kępnie.

Przegląd Wielkopolski ● 2017 ● 4(118)

Marek Makieła – ekonomista, prezes Poznańskiego Klubu Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrzeszowskiej, członek Towarzystwa Genealogiczno-Heraldycznego, członek komisji rewizyjnej WTK. Autor książek z historii harcerstwa ostrzeszowskiego, artykułów dot. regionalizmu Wielkopolski południowo-wschodniej oraz monografii genealogicznych różnych kręgów rodzinnych. Michał Mękarski – socjolog, doktorant w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, koordynator i realizator projektów badawczych w Centrum „Regionalne Obserwatorium Kultury” UAM i Fundacji ALTUM. Badacz i autor raportów w projektach badawczych m.in. dla MKiDN, NCK, samorządów (m.in. Poznania, Gorzowa Wielkopolskiego, Słupska, Jarocina), instytucji kultury (m.in. Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości w Poznaniu, Teatru Muzycznego w Poznaniu, Domu Kultury w Rawiczu). Dominika Narożna – dr, adiunkt na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik studiów podyplomowych z zakresu media relations, członek Zarządu Fundacji UAM. W latach 2004-2010 współpracowała z TVP S.A. Do 2017 r. sprawowała funkcję rzecznika prasowego UAM. Bogdan Nowak – przewodniczący Rady Osiedla Poznań-Starołęka, Minikowo, Marlewo, członek Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu II kadencji, sekretarz Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu III kadencji. Marcin Piechocki – adiunkt w Zakładzie Dziennikarstwa Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania badawcze koncentruje wokół relacji systemu medialnego z systemem politycznym, manipulacji w mediach oraz wykorzystania nowych technologii w komunikowaniu. Arkadiusz Ptak – prof. nadzwyczajny w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz pracownik administracji samorządowej (zastępca burmistrza miasta i gminy Pleszew). W pracy naukowej koncentruje się na problematyce władzy lokalnej, a szczególnie na rywalizacji wyborczej oraz jednostkach pomocniczych gminy. Krzysztof Wodniczak – animator wydarzeń kulturalnych w Poznaniu. Wyróżnia artystów i dziennikarzy prywatną nagrodą – „Wodniki”. Słynie jako wielbiciel twórczości Niemena i Presleya, którym poświęca coroczne imprezy. Przewodniczący Miejskiej Rady Seniorów w Poznaniu II kadencji. Małgorzata Woźniak – radna Rady Miasta Poznania delegowana do współpracy z Miejską Radą Seniorów. Marta Zaręba – członkini Obserwatorium Integracji Społecznej – Wielkopolskiego Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego. Socjolożka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od kilku lat zawodowo związana z badaniami społecznymi z zakresu polityki społecznej.

Summary

Summary Jerzy Babiak Demographical trends in Wielkopolska One of the most important feature of demographical changes nowadays are societies which are getting older. This changes could be seen especially in developed countries on the global and regional level. Current data and prognosis says that Europe is depopulating and in the same time the demographic structure is changing – there is more and more older people simultaneously with low birth rate. This trend could be observed in Poland as well and on the regional level as Wielkopolska. Jerzy Babiak Universities of the Third Age in Wielkopolska Modern elderly people live longer, healthier and more acitve and what is the consequence of it their personal needs of social presence are changing. Third Age Universities give them such a chance and become the place of integration, acquiring knowledge and self-improvement. The first Third Age Uni was founded in Warsaw in 1975 and four years later also in Poznan. Since that time many of such places have been opened I Poland. For some time a dynamic progress of them has been observed. Zdzisław Szkutnik Elders’ Councils in Wielkopolska Elders’ Councils in Wielkopolska are quite a new social feature. Most of the, from 26 currently opened, were founded in last 3 years. In the following paper legal issues and the aims of the Councils are discussed. There are the result of the local needs of growing elders society. In the second part of the article author points challenges for the future such as a budget planning for Councils and developing the education and integration in them. Michał Mękarski, Przemysław Kieliszewski, Senior in culture: participation, roles, institutions Based on the research projects of AMU Culture Observatory, authors present the topic of the elderly in the context of culture. The article describes new models of old age experiences possible through participation in culture, the role of seniors in the process of cultural education as well as barriers and challenges that face Polish society. The text ends with examples of institutions (including Musical Theater in Poznan) open to seniors. Waldemar Jarczewski Elderly people as an important feature of the security of local society In the following paper author presents the role of the police in the local society, especially focusing on the security of elderly people. Author points out risks of the seniors, mainly alone ones, such as well-known method of swingling money by “the grandson method”. Author suggests that police authorities should adjust their operations to growing elders’ society. Arkadiusz Ptak Political activity of seniors in Wielkopolska Author investigates the political activity of the seniors on the example of the Wielkopolska. He analyses data of elders on particular offices such as sołtys, wojewoda, burmistrz, prezydent miasta and members of different councils. Results of his research are presented in summary and several conclusions and questions for further research are made. 88