Rechar Jmara 10

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫قەیرانەکانی کوردستان و عێراق قووڵتر دەبنەوە!‬ ‫بۆچی كۆمەڵگای كوردی لێوانلێوە لە كوشتن و خۆكوژیی؟‬ ‫پایزمەوالنــی وەك كەســێكی شــارەزا لــەو بــوارەدا‬ ‫دەڵێــت‪ « :‬یەکێــك لــە هــۆکارە ســەرەکییەکانی‬ ‫کوشــتن و خۆکوشــتن لــە کۆمەڵگــەی کوردیــدا زاڵێتــی‬ ‫کلتــورە ژەنگاوییەکانــی خڵتــەی فکــری عەشــایەری و‬ ‫پیاوســاالری و هەاڵواردنــی ڕەگەزییــە‪ ،‬کــە هێشــتا بــە‬ ‫زەقــی لــە کۆمەڵگــەی کوردیــدا دەبینرێــن‪...‬‬

‫‪2‬‬

‫هەڵكشان و گەورەبوونی قەیرانە ئابورییەكەی كوردستان‬ ‫لــە یــداری ڕێچــاردا لەگــەڵ «محمــد حســێن»‪ ،‬خــاوەن‬ ‫بڕوانامــەی ماســتەر لــە ئابوریــدا‪ ،‬دەڵێــت‪ « :‬بــه‌‬ ‫بــاوه‌ڕی مــن تــا ئ ـه‌م مۆدێل ـه‌ ئابوری ـه‌ كرێخۆری ـه‌ ل ـه‌‬ ‫كوردســتان و عێراقــدا بمێنێــت‪ ،‬نـه‌ كێشـه‌كانی نێــوان‬ ‫هه‌ولێــر و به‌غــدا چاره‌ســه‌ر ده‌بێــت‪ ،‬نــه‌ ملمالنــێ‬ ‫ناوخۆییه‌كانــی نــاو هه‌ولێــر و به‌غــداش‪...‬‬

‫‪3‬‬

‫لێکدانەوەی وتارەكەی سەرۆكی ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی‬

‫سەروتار‬ ‫سادق عزیز‬

‫یەکشــەمەی ڕابــردوو ژمارەیــەک لــە الیەنگرانــی حەشــدی‬ ‫شــەعبی هەڵیــان کوتایــە ســەر بــارەگای پارتــی دیموکراتــی‬ ‫کوردســتان لــە بەغــداد و ئاگریــان لــە بارەگاکــە و ئــااڵی‬ ‫کوردســتان بــەردا و ســوتاندیان‪ .‬ئــەم پەالماردانــە دوابــەدوای‬ ‫لێدوانێکــی هوشــیار زێبــاری هــات لــە کەناڵــێ ئاســمانی‬ ‫«الحــرە»‪ ،‬کــە لــە لێدوانەكەیــدا بــە دەرئەنجامــی زیادبوونــی‬ ‫هێرشــە مووشــەکییەکان بــۆ ســەر ســەفارەتە بێیانییــەکان و‬ ‫ئــەو ناوەندانــەی کــە هێزەکانــی ئەمریــکای تێدایــە‪ ،‬ئامــاژەی بــە‬ ‫«پاککردنــەوەی» ناوچــەی ســەوز كــرد لــە حەشــدی شــەعبی‬ ‫کــرد‪ ،‬ئەمــەش بــە ووتــەی وەزیــری پێشــوو‪.‬‬ ‫ئــەم پشــێویانە لــە کاتێکــدا هاتــن کــە بارگرژییەکــی تونــد لــە‬ ‫نێــوان هەرێــم و بەغــدادا لــە چەنــد ســاڵی ڕابــردووەوە بــەردەوام‬ ‫بوونــی هەبــووە و لــە هەڵکشــاندابووە‪ .‬پەیوەندییەکانــی‬ ‫نێــوان هەرێــم و بەغــداد بەدەســت قەیرانگەلــی ئابــوری و‬ ‫سیاســی تونــدەوە دەناڵێێــت و هەردووالیــان یەکتریــان بــە‬ ‫پێشــێڵکردنی گرێبەســتەکانی نێوانیــان و بەندەکانــی «دەســتور»‬ ‫تۆمەتبارکــردووە‪.‬‬ ‫لــە ‪ ٥‬ی ئۆکتۆبــەردا پەرلەمانــی کوردســتان‬ ‫بانگهێشتی»مەســرور بارزانــی» ســەرۆکی حکومەتــی کــرد‬ ‫بــۆ پێشکەشــکردنی ڕاپۆرتــی حکومــەت و وەاڵمدانــەوەی‬ ‫پرســیارەکانی ئەندامانــی پەرلەمــان‪ .‬لــە مــاوەی دە کاتژمێــر‬ ‫دانیشــتنی پەرلەمانــدا‪ ،‬ســەرۆکی حکومــەت نەیتوانــی ئــەوە‬ ‫بشــارێتەوە کــە «کابینــەی ‪٩‬ی حکومەتــی هەرێــم» لــە‬ ‫چ قەیرانێــی ئابوریــی قــوڵ و خنکێنەردایــە و لەژێــر بــاری‬ ‫قەرزێکــی زیاتــر لــە ‪ ٢٨.٥‬ملیــاردا (بیســت و هەشــت ملیــارد‬ ‫دۆالر)یــە و هاوشــێوەی سیاســەتی کابینەکانــی پێشــوو‪،‬‬ ‫بارزانــی ئامــاژەی بــەوەدا کــە ‪ ٢٧‬ملیــارد دۆالری قــەرزی‬ ‫پێشــووە و بــۆ ئــەم کابینەیــە ماوەتــەوە‪.‬‬

‫ســەرەڕای ئــەوەی کــە وتارەکــەی بارزانــی لــە بازنــەی دوو‬ ‫تــەوەری ســەرەکیدا دەســوڕایەوە کــە بابەتــی چاکســازی و‬ ‫گەندەڵــی و پەیوەندییەکانــی هەرێــم و ناوەنــد بــوو‪ ،‬ئەمیــش‬ ‫بەبــێ ئــەوەی هیــچ تروســکاییەکی هیــوا و دەریچەیــەک بخاتــە‬ ‫ڕوو بــۆ دەرچــون لــەم تەنگەشــە نەزۆکــە‪ .‬ئــەوەش بڵێیــن‬ ‫تەنهــا تایتڵێــک کــە ئامــاژەی پێئــەدا بریتــی بــوو لــە پشتبەســتن‬ ‫بــە باجــەکان و زیادکردنــی دەرامەتــی حکومەتەکــەی لەڕێــی‬ ‫زیادکردنــی باجــەکان و کۆنترۆڵکردنــی خاڵــە ســنورییەکان و‬ ‫بەتایبەتیکردنــی کەرتــە گرنگەکانــی خزمەتگوزاریــی گشــتی‪،‬‬ ‫کــە هەمیشــەش لێكەوتەكانــی ئــەم سیاســەتانە پاشــماوەی‬ ‫خراپــی لەســەر چینەکانــی خــوارەوە دانــاوە و ســەرمایەدار و‬ ‫بۆرژواکانیــش بــە قازانــج بۆیــان گەڕاوەتــەوە‪.‬‬ ‫حکومەتــی بەغــداش بەهەمــان شــێوە و خراپتــر دەرگیــری‬ ‫قەیرانێکــی ئابوریــی ناوخۆیــی و جیهانییــە و کورتهێنانــی‬ ‫سەرســوڕهێنەری لــە میزانییەكەیــدا هەیــە و لــە ژێــر بــاری‬ ‫قەرزێکــی ‪ ٨٦‬تریلیــۆن دینــار عێراقیــدا دەناڵێنێــت‪ .‬قەیرانــی‬ ‫ئابــوری و سیاســی کــە ناوەنــد و هەرێــم دەرگیــری بــوون‬ ‫و بۆگــەن بــووە و ڕۆژ لــە دوای ڕۆژیــش بۆگەنتــر دەبێــت‪،‬‬ ‫بووەتــە هــۆکاری تێکشــکان و کاولکردنــی ژیانــی ملیۆنەهــا‬ ‫مرۆڤــی کرێــکار و فەرمانبــەر و کارمەنــد و چینــە ناوەنجییــە‬ ‫بێبەشــەکان و پاڵیــش بــە ملیۆنەهــا لــەم مرۆڤانــەوە دەنێــت بــۆ‬ ‫ڕیــزی لەشــکری فراوانــی بێــکاران و بێبەشــان و ئاســتی ڕێــژەی‬ ‫هــەژاری بــۆ ژمــارە ترســناکەکان بەرزتــر دەکاتــەوە‪.‬‬ ‫دانیشــتنەکەی ئــەم دواییــەی پەرلەمانــی کوردســتان زۆر بــە‬ ‫ڕوونــی ئــەوەی دەرخســت کــە «چارەســەرە ئابورییــەکان» بــۆ‬ ‫هەلومەرجــی ئەمــڕۆ لــە ژێــر ســایەی ئــەم ڕژێمــە کۆمەاڵیەتییــە‬ ‫نابەرابەر و نایەکسان و نا مرۆڤایەتییە چەوسێنەرەدا هیچ نییە‬ ‫جگەلــە خۆشــباوەڕی و وەهــم‪ ،‬و ڕێچــاری گەیشــتن بــە ژیانێکــی‬ ‫ئــارام و ئاســودە بەدینایــەت بەبــێ تێکشــکاندنی یەکجارەکــی ئەم‬ ‫سیســتەمە و گشــت پەیوەندییــە کۆمەاڵیەتییەکانــی‪ .‬بــۆ ل ‪١٠‬‬

‫«زۆر بــە ڕۆشــنی لــەم وتارەیــدا‪ ،‬گای ڕایــدەر ئــەو‬ ‫بانگــەوازە دەکات کــە باســی ھەرەوەزییــەکان لــە کاتی‬ ‫قەیرانــی سیاســی و ئابوریــی ســەرمایەداریی جیهانــی‬ ‫کــە ئــەوەی ئێســتا قورســترینی قەیرانەكانــە لــە‬ ‫مێــژووی سیســتمی چینایەتیــی ســەرمایەداراندا‪،‬‬

‫‪4‬‬

‫ئایا پەیوەندیی سۆزداریی مامۆستایان و خوێندكاران ئاساییە؟‬ ‫یەكێــك لــەو كێشــە شــاراوانەی كــە لەنێــو خوێندنــگا‬ ‫ئامادەییەكانــی جیهانــدا بوونــی هەیــە پەیوەندیــی‬ ‫ســۆزدارییە لەنێــوان خوێنــدكاران و مامۆســتایاندا!‬ ‫كوردســتانیش لــە مــاوەی چەنــد ســاڵی ڕابــردوودا بەدەر‬ ‫نەبــووە لــەم پرســە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی ئاســایی نییــە كــە‬ ‫ئــەم پرســە بــە نهێنــی و شــاراوەیی هێڵراوەتــەوە ‪...‬‬ ‫چیرۆکی من و خوشکە (ناقص العقل)ە کەم!‬ ‫خوشــکەکەم بــۆی نەبــوو بڕواتــە کــۆاڵن‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫بــۆی نەبــوو لــە خەویشــدا کوڕێــک مــاچ بــکات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئــەو ئەبــوو دەرپــێ زەرد و قەمیســە چلماویەکــەی‬ ‫مــن بشــوات‪ ،‬ئــەو ئەبــوو هەمــوو کارو بــاری ماڵــەوە‬ ‫ڕاپەڕێنێــت‪ ،‬ئــەو ئەبــو خزمــەت کاری ماڵــەوە بایــە بــە‬ ‫تــەواوی‪...‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬

‫قوربانیانی گیان سپاردووی کۆرۆنا یەک ملیۆنی تێپەڕاند!‬ ‫لــە کۆتاییەکانی مانگی ســێپتەمبەر ژمــارەی قوربانیانی‬ ‫گیانســپاردووی پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا یــەک ملیــۆن‬ ‫مرۆڤــی تێپەڕانــد‪ ،‬و تادێــت بروسکەئاســا ئامــارەکان‬ ‫ڕوو لــە هەڵکشــان ئەکــەن‪ .‬واڵتانــی هەژارنشــین و‬ ‫هەڵکێشــراو لــە قەیرانــی ئابــوری و قــەرز نیــوەی زیاتری‬ ‫قوربانییــەکان پێــک ئەهێنــن‪...‬‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫بۆچی كۆمەڵگای كوردی لێوانلێوە لە تاوانی كوشتن و خۆكوژیی؟‬

‫ئامادەكردنی هەواڵ و ڕاپۆرت‪ :‬عمر چاوشین‬ ‫تادێــت كۆمەڵــگای كــوردی توندوتیژتــر و پڕتــر دەبێــت لــە تاوانكاری‬ ‫و خۆكــوژی‪ .‬هۆكارەكانــی پشــتی ئــەم زیادبوونــە لــە ڕێــژەی تــاوان‬ ‫و خۆكوژییەكانــدا زۆرن و زۆرجــار «ڕێچــار» لــە ڕاپــۆرت و‬ ‫هەواڵــە جیاوازەكانــدا بەتایبــەت لــەم پەڕەیــەدا تیشــكی خســتووەتە‬ ‫ســەر هــۆكارەكان‪ .‬بۆیــە لــەم ژمارەیەشــدا‪ ،‬بەهــۆی زۆریــی ڕێــژەی‬ ‫تاوانەكانــەوە‪ ،‬ڕێچــار بەردەوامیــی دەدات بــە باڵوكردنــەوەی هەواڵە‬ ‫نوێــكان و ســازكردنی دیــدار و وەرگرتنــی لێــدوان لــە كەســانی‬ ‫شــارەزا بۆئــەوەی بتوانرێــت هۆكارەكانــی پشــتی ئــەم ڕووداوانــە‬ ‫ڕوونتــر بكاتــەوە و هەنــگاوی جــدی لەبــارەی چارەســەرەكانەوە‬ ‫بخاتــەڕوو‪ .‬لــەم ژمارەیــەدا و بــە هــۆكاری زیاتــر تیشكخستنەســەر‬ ‫پرســەكە‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگــی زانــی كــە بۆچــوون و گۆشــەنیگای‬ ‫«پایــز مەوالنــی» وەكــو كەســێكی شــارەزا لــەو بــوارەدا وەربگرێــت‬ ‫و پاشــانیش بەشــێك لــە هەواڵەكانــی كوشــتن و خۆكوژیــی لــە‬ ‫كوردســتاندا باڵوبكاتــەوە‪.‬‬ ‫پایــز مەوالنــی خاوەنــی ماســتەر لــە کۆمەڵناســی و ڕۆژنامەنوســیدا‪،‬‬ ‫لــە پەنجەخستنەســەر کێشــەکان و چارەســەر فڕێدانــە نــاو کۆمەڵــگا‬ ‫بــە مەبەســتی کەمکردنــەوەی ئــەو تاوانــە قێزەونانــەی كــە بەرۆکــی‬ ‫کۆمەڵگــەی مرۆڤایەتییــان گرتــووە لــە کوردســتاندا‪ ،‬دەڵێــت‪:‬‬ ‫«دیاریکردنــی هــۆکارەکان ڕێخۆشــکەرن بــۆ ئــەوەی چارەســەری‬ ‫تاوانــەکان ئاســانتر بــن و باشــتر بــۆ ڕووبەڕوبوونەوەیــان‬ ‫هەنگاویــان بــۆ بنێیــن»‪.‬‬ ‫یەکێــك لــە هــۆکارە ســەرەکییەکانی کوشــتن و خۆکوشــتن لــە‬ ‫کۆمەڵگــەی کوردیــدا زاڵێتــی کلتــورە ژەنگاوییەکانــی خڵتــەی فکــری‬ ‫عەشــایەری و پیاوســاالری و هەاڵواردنــی ڕەگەزییــە‪ ،‬کــە هێشــتا‬ ‫بــە زەقــی لــە کۆمەڵگــەی کوردیــدا دەبینرێــن‪ .‬هەروەهــا سیســتەمی‬ ‫ئابووریــی نەخــۆش یەکێکــی تــرە لــە هــۆکارە بەهێزەكانــی‬ ‫ســەرهەڵدانی تاوانــی کوشــتن و خۆکــوژی‪.‬‬ ‫بێگوومــان مــرۆڤ تووشــی کێشــەی دەروونــی و خەمۆکــی دەبێــت‬ ‫و لــە ئاکامــی ئــەو قەیرانانــەدا کــە ڕوو دەکەنــە مرۆڤگەلێــك كــە‬ ‫ناتوانــن خۆیــان ڕاگــرن‪ ،‬پێدەچێــت تووشــی بەکارهێنانــی مــادەی‬ ‫هۆشــبەر و کوشــتن یــان خۆکوژیــی ببــن ‪.‬بێگومــان ئــەوەش ڕاســتە‬ ‫كــە کێشــە و گرفتــی ئابــووری ســەرچاوەکەی دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫سیاسی‬ ‫بارودۆخی‬ ‫لــەو‬ ‫هەڵــە‬ ‫داڕشــتی‬ ‫و‬ ‫سەلمێندراوە‬ ‫بــوارەدا‪ .‬ئــەوە‬ ‫تەندروســت و‬ ‫کــە سیســتەمی‬ ‫یارمەتیدەرە‬ ‫ســاغی حکومــەت‬ ‫ئابــوری لــە‬ ‫بــۆ باشــتربوونی‬ ‫کۆمەڵگەیەکــدا‪.‬‬ ‫هەموو‬ ‫دیكەی‬ ‫هۆکارێکی‬ ‫مرۆییەكان‪،‬‬ ‫دژە‪-‬‬ ‫تاوانــە‬ ‫کۆمەڵگای‬ ‫بــە تایبــەت لــە‬ ‫پەتایــەک خۆی‬ ‫وەک‬ ‫ئێمــەدا‬ ‫ماڵەکانــەوە و‬ ‫خزاندۆتــە نــاو‬ ‫لێکەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫کێشــەی زۆری‬ ‫دژەبــاو و بــێ‬ ‫میدیــا‬ ‫ڕۆڵــی‬ ‫فلتەرەکانــە لــە بەرهەمەکانیانــدا و نەبوونــی پێــوەری زانســتییانە و‬ ‫ســایکۆلۆژییە لــە باڵوکردنــەوەی پڕۆگــرام و زنجیــرە درامــاكان و‬ ‫هەواڵەكانــدا‪.‬‬ ‫گواســتنەوەی‬ ‫هۆکارێکــی تــر کــە ڕۆڵــی ســەرەکی دەبینێــت لــە بەگژداچونــەوەی‬ ‫کاری دژەمرۆییــدا الوازی یاســا و دادگاکانــە لــە کوردســتاندا‪،‬‬ ‫ســەرەڕای هوکارە مەزهەبی و چینایەتی و کلتوری و یخێڵەکیەکان‬ ‫کــە بــە یاســا مرۆڤیــان پــێ دەچەوســێندرێتەوە‪ .‬ئەگــەر سیســتەمی‬ ‫دادەڤانــی ســەربەخۆ نەجوڵێتــەوە‪ ،‬ئــەوا ڕێــگا بــۆ ئەنجامدانــی‬ ‫کــرداری تاوانکارانــە خــۆش دەکرێــت‪ .‬لێرەشــدا دیســان ســەرۆک‬ ‫خێــڵ و عەشــایر دەتوانێــت ڕۆڵــی نێگەتیــڤ بگێڕن‪ ..‬وەک چاوپۆشــی‬ ‫لــە تــاوان و پشــتگیری لــە تاوانــکار و هەندێــك جــار وەک پاڵــەوان‬ ‫پیشــاندانی تاوانــکار بــە تایبــەت لــە کوشــتنی ناموســی و شــەرەفدا‪.‬‬ ‫چــارەســەر چییە؟‬ ‫پایــز مەوالنــی پێیوایــە لــە ڕووی کۆمەڵناســییەوە لــە کۆمەڵگادا‪،‬هــەر‬ ‫تاوانێــک دیــن و کلتــور و خێــڵ و سیاســەتی چــەوت و ملمالنێــی‬ ‫چینایەتــی و دیوەخــان و هــەر جــۆرە دەســەاڵتێک لــە پشــتی بێــت‬ ‫یــان هــۆکار بــن بۆتاوانــە دژە ئینســانیەکان کــە باســکران‪ ،‬ئەگــەر‬

‫یاســا ســەربەخۆییانە کاری خــۆی بــکات و دادوەر کاری دادوەری‬ ‫پێشــێل نــەکات ئــەو کاتــە یاســا ڕێچــارە لــە دیاریکردنــی هۆکارەکاندا‬ ‫و مافــی هەمــوو تاکێــک پاڕێــزراو دەبێــت و چارەســەرەکان بــە‬ ‫ئاســانی خــۆ دەردەخــەن‪...‬‬ ‫ئــەو توێــژەرە کۆمەاڵیەتییــە پێیوایــە‪ ،‬ســەروەریی یاســا و یەکســان‬ ‫بەڕێوەچوونــی بــۆ هەمــوو تاکەکانــی کۆمەڵــگا وەکــو یــەک لــە‬ ‫ســەرکردەکانەوە تــا دەگاتــە نزمتیــرن پلــەی ئیــداری و سیاســی لــە‬ ‫کۆمەڵــگادا گرنگیــی زۆری هەیــە لەســەر کەمبوونــەوەی تــاوان‪.‬‬ ‫پایــز پێشــیوایە‪ ،‬پێداچوونــەوە بــە سیســتەمی پــەروەردە و‬ ‫ڕێکخســتنەوەی گۆشــە الوازەکان‪ ،‬بەرنامــەی پــەروەردەی دروســت‬ ‫جــێ بــە پــەروەردەی نادروســت لــەق دەکات‪،‬کــە پــەروەردەی‬ ‫نادروســت هۆکارێکــی بەرچــاوە لــە پاشەکشــەکردنی کۆمەڵگــە‬ ‫لــە حەوانــەوەی مــرۆڤ بــە یەکســانی و ئــازادی و ئاســودەیی لــە‬ ‫ژینگەکــەی خۆیــدا کــە مافــی ســەرەکی هــەر تاکێکــە کــە کۆمەڵگــەی‬ ‫کــوردی لەناویــدا بــووە بــە کۆمەڵگــەی غــەرق بــوو لــە تــاوان‬ ‫‪...‬ئاشــکرایە تاکــی تاوانــکار بەرهەمــی خــودی ئــەو کۆمەڵــگا و‬ ‫سیســتەمەیە کــە پــەروەردەی نادروســتی وەرگرتووە‪،‬هــەر تــاک‬ ‫زرەرمەنــدی یەکەمــە‪.‬‬ ‫وەک دیــارە لــە کۆمەڵگــە دواکەوتووەکانــدا ژنــان زەرەر‬ ‫بەرکەوتووترینــن‪ ،‬بۆیــە پێکهێنانــی ناوەنــدی پشــتگیری لــە ژنانــی‬ ‫بێدەرەتــان و زیاندیتــوو هــەم لەبــاری ســایکۆلۆژیکیەوە و هــەم‬ ‫ئابــووری ڕزگاربوونــە لــە بێدەرەتانیــی ڕەگــەزی‪ .‬لــە ئەنجامدانــی‬ ‫چاکســازیی بنەڕەتــی لــە ژێرخــان و داڕشــتی سیاســی و ئابوریــدا‪،‬‬ ‫پێویســتە ژنــان زیاتــر خۆیــان لــە یــەک ڕیزیــدا ببیننــەوە بە هاوشــانی‬ ‫پیاوانــی یەکســانیخواز وئازادیخــواز‪.‬‬ ‫ئــەو ڕۆژنامەنوســە بــە تێڕوانینــی کۆمەڵناســییانە دەڵێــت‪،‬‬ ‫پێویســتە چاودێریــی بەســەر میدیاکانــدا لــە بــواری فەرهەنگســازی‬ ‫دروســت و بەرجەســتەکردنی بەهــا مرۆییــەكان و بەرهەمهێنانــی‬ ‫پڕۆگــرام بــە ئاراســتەی ســڕینەوەی کلتــووری چەوتدا‪،‬هەروەهــا‬ ‫دوورخســتنەوەی تــاک و خێزانــەکان لــە توندوتیژیــی‪ ،‬ئــەو کاتــە‬ ‫مرۆڤــی مانــدوی نــاو کۆمەڵــگا هەســت بــە ئاســودەیی زیاتــر دەکات‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪ 2020/10/8‬بەڕێوەبــەری ئاسایشــی دەروازەی‬ ‫ســەرزێڕێ لــە قــەزای ئامێــدی بەنــاوی (غــازی ســاڵح) تەمــەن ‪47‬‬ ‫ســاڵ لــە گونــدی گەلیکێــی ســەربە شــارۆچکەی کانــی ماســی بــە‬ ‫هۆکارێکی نادیار لەالیەن چەندکەســێکەوە تەقەی لێدەکرێت و گیان‬ ‫لەدەســتدەدات‪ .‬تــا ئامادەکردنــی هەواڵەکــە هــۆکار و ئەنجامــدەران‬ ‫نادیــارن‪ ،‬بــەاڵم ئاسایشــی هەرێــم بەڵێنیــدا ئەنجامدەرانــی بدۆزێتەوە‬ ‫و کاردانــەوەی تونــدی هەبێــت‪.‬‬ ‫لــە ڕۆژی ‪ 2020/10/8‬پیاوێــک بەنــاوی (دیلمــان عەبــدواڵ)‪،‬‬ ‫دانیشــتوی ناحیــەی هەریــر کــە پیشــەی پاســەوانە ســەربە وەرارەتی‬ ‫پێشــمەرگە لەنێــوان ڕێــگای هەریرــــ شــەقاڵوە لەالیــەن کەســێکەوە‬ ‫تەقــەی لێدەکرێــت و دەکوژرێــت‪ .‬پۆلیســی هەولێــر ڕایگەیانــد کــە‬ ‫نەزانــدراوە و‬ ‫هۆکارەکەی‬ ‫ڕایکــردووە‪.‬‬ ‫بکوژەکە‬ ‫ڕۆژی هەینــی‬ ‫بەرەبەیانی‬ ‫‪،2020/10/2‬‬ ‫لــە بــەرواری‬ ‫دانیشتووی‬ ‫ئافرەتێکی‬ ‫سکتانی‬ ‫ناحیەی‬ ‫بــە‬ ‫کۆیــە‪،‬‬ ‫ســەربە قــەزای‬ ‫) لەدایکبــوی‬ ‫نــاوی ( گ‪.‬ر‪.‬م‬ ‫‪ 9‬منــداڵ بــە‬ ‫‪،1956‬دایکی‬ ‫بــە ژیانــی خــۆی‬ ‫پــەت کۆتایــی‬ ‫زانیارییە‬ ‫هێنــا‪ .‬بەپێــی‬ ‫ئــەو ژنــە لــە‬ ‫سەرەتاییەکان‬ ‫دەرونی‬ ‫نەخۆشی‬ ‫کێشــەی تــری‬ ‫زیاترهیچ‬ ‫نەبــووە و تاکــە هــۆکارە لــەدوای مردنەکــەی کــە زاندرابێــت‪.‬‬ ‫کاتژمێــر ‪ 7:45‬خولەکــی شــەوی ‪ 2020/10/3‬دوو برینــدار‬ ‫کــە هەردوکیــان برابــوون‪ ،‬دانیشــتوی گەڕەکــی هەنــارۆک بــوون‬ ‫لەقــەاڵدزە بەناوەکانــی ( ئـــ ‪ .‬م ‪ .‬ع ) لەدایکبــووی‪ 1991‬پیشــەی‬ ‫پێشــمەرگە‪ .‬هەروەهــا ( ع ‪ .‬م ‪.‬ع ) لەدایکبــووی ‪ 1995‬پیشــەی‬ ‫کاســب‪ ،‬گەیەندرانــە نەخۆشــخانەی گشــتی قــەاڵدزێ‪ ،‬بــەاڵم لەبــەر‬ ‫سەختیی برینەکەی ( ئـ ‪ .‬م ‪ .‬ع ) لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا‪،‬کە‬ ‫بــە چەکــی جــۆری دەمانچــە پێكرابــوو‪.‬‬ ‫پۆلیســی ڕاپەیــن باڵویکــردەوە کــە وتــە لــە کەســوکاریان وەرگیــراوە‬ ‫و هــۆکاری تاوانەکــە دەگەڕێتــەوە بــۆ دروســتبوونی کێشــەیەکی‬ ‫خێزانــی نادیــار‪ ،‬دواتــر کێشــەکەیان تــا ئاســتی خوێنڕشــتن و‬ ‫کوشــتن گەورەبووەتــەوە‪ .‬پۆلیــس ڕوونیشــی کردۆتــەوە کوژراوەکە‬ ‫چەکــی جــۆری تاپــڕی بەکارهێنــاوە و براکــەی بریندارکــردووە‪.‬‬ ‫دوای ڕوداوەکــە دۆســیە بــۆ تاوانەکــە کراوەتــەوە و بریندارەکــە‬ ‫بەڕێکــراوە بــۆ نەخۆشــخانەی فریاکەوتنــی ســلێمانی و تەرمەکــەی‬ ‫ڕادەســتی کەســوکاری کراوەتــەوە‪.‬‬ ‫لــە ‪ 2020/9/5‬ژنێکــی تەمــەن ‪33‬ســاڵ بەنــاوی (بەیــان عەلــی)‬

‫دانیشــتوی قــەزای کــەالری ســەربە گەرمیــان‪ ،‬لــە شــاری هەولێــر‬ ‫بێسەروشــوێنە‪ .‬کەســوکارەکەی لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتیــەکان‬ ‫بانگەوازیانکردووە و داوا دەکەن هەر کەســێک زانیاری لەبارەیەوە‬ ‫هەیــە لــە ڕێگــەی ژمــارە تەلەفۆنــی تایبــەت پەیوەندییــان پێــوە بکــەن‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪28‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬لــە نزیــک ســەیرانگای‬ ‫قــەزای دوکان بەهــۆی کێشــەی دوژمنــداری‪ ،‬دوو هاواڵتــی بــە‬ ‫ناوەکانــی (ئاواتــە ڕیشــە) لەگــەڵ (ســامان مــارف) کــوژران‪ .‬ئــەو‬ ‫دووتاوانلێکــراوە دانیشــتوی بانگۆلــی ناوچــەی جەبــاری بــوون‪.‬‬ ‫وەک لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانــدا باڵوکراوەتــەوە بکــوژەکان‬ ‫ناســراون ‪.‬‬ ‫کاتژمێــر ‪ ۱۱:٤٥‬خولەكــی پێشــنیوەڕۆی ‪27‬ی ئەیلولــی ‪2020‬‬ ‫تەرمی پیاوێکی تەمەن ‪ 49‬ســاڵ بە ناوی (قادر عوســمان) پیشــەی‬ ‫پێشــمەرگە دانیشــتوی کۆمەڵگــەی شــکارتەی ســەر بــە ناحیــەی‬ ‫بێتواتــەی ســەر بــە قــەزای ڕانیــە شــوێنەواری برینــی فیشــەک‬ ‫بەســەر جەســتەیەوە هەبــووە و گەیاندراوەتــە بەشــی پزیشــکی‬ ‫دادوەری نەخۆشــخانەی گشــتی قــەزای ڕانیــە‪ .‬بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫پۆلیســی ڕاپەڕیــن ڕوونیکردۆتــەوە دوای ئەنجامدانــی توێــکاری بــۆ‬ ‫تەرمــی ناوبــراو‪ ،‬ووتــە لــە کەســوکاری وەرگیــراوە و دەرکەوتــووە‬ ‫قوربانیەکــە نەخۆشــی دەروونــی هەبــووە و دواتــر تەرمەکــەی‬ ‫ڕادەســتی کەســوکاری کراوەتــەوە‪.‬‬ ‫لــە ڕۆژی هەینــی لەبــەرواری ‪ 2020/9/25‬لــە گەڕەکــی کەکۆنــی‬ ‫قــەزای کۆیــە کچێکــی دەرچــووی قۆناغــی ‪12‬ی ئامادەیــی بەنــاوی‬ ‫(لێــوژە جەنگــی باهیــر)ی تەمــەن ‪ 18‬ســاڵ هەواڵــی کوژرانــی بەنــاو‬ ‫قەزاکــەدا باڵوبــۆوە‪ ،‬پۆلیســی کۆیــە ڕوونیکردۆتــەوە ڕووداوەکــە‬ ‫خۆکــوژی بــووە و لــە ماڵــی خۆیــان ڕووداوەکــەی ئەنجامــداوە و‬ ‫لــەدوای ڕووداوەکــە پۆلیــس دەســتی کــردووە بــە لێکۆڵینــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە ســەرەتای ڕووداوەکــەدا هۆکارەکــەی ڕووننەکراوەتــەوە چونکــە‬ ‫دۆســیەکەی نوێیــە و پێویســتیان بــە کاتــی زیاتــرە‪.‬‬ ‫كاتژمێــر ‪١١‬ی شــه‌وی هه‌ینــی ‪٢٥‬ی ‪٩‬ی ‪ ،٢٠٢٠‬لــ ‌ه گه‌ڕه‌كــی‬ ‫فه‌رمانبه‌رانــی شــاری هه‌ولێــر‪ ،‬لــە ئەنجامــی دروســتبوونی‬ ‫دەمەقاڵــێ‪ ،‬لەنێــوان چەندکەســێکدا‪،‬گەنجێكی تەمــەن ‪ 24‬ســاڵ بــە‬ ‫نــاوی (بــارزان حوســێن) بــە چەکــی جــۆری تاپــڕ كــوژرا‪ .‬هــۆکاری‬ ‫ڕووداوەکــە دەگەڕێتــەوە بــۆ دروســتبونی کێشــە لەســەر کۆتــر و‬ ‫کۆتربــازی‪.‬‬ ‫دووشــەممە‪ 2020/9/21‬لــە شــاری ســلێمانی کرێکارێکــی‬ ‫بیناســازی بەناوی(یاســین محمــد) لــە کاتــی بەســتنی ئەســکەلە لــە‬ ‫شــوێنی کارەکــەی بــەھۆی بەرکەوتنــی بــە تــەزووی کارەبــاوە‬ ‫گیانــی لەدەســتدا ‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪18‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬لــە گەڕەکــی قادســیەی دووی‬ ‫شــاری کەرکــوک‪ ،‬کچێکــی تەمــەن ‪ 35‬ســاڵ بەنــاوی (ئ‪،‬ح‪،‬م) بــە‬ ‫هۆکارێکــی نادیــار لەالیــەن برایەکیــەوە بە دەســتدرێژی گولە کوژرا‪.‬‬ ‫دوای تاوانەکــە لەالیــەن پۆلیســەوە تاوانبارەکــە دەســتگیرکراوە و‬ ‫تاوانەکەیــدا‪.‬‬ ‫دانــی نــاوە بــە‬ ‫‪16‬ی ئەیلولــی‬ ‫لــە بــەرواری‬ ‫کەمپــی خانکــێ‬ ‫لــە‬ ‫‪2020‬‬ ‫پارێزگای‬ ‫بــە‬ ‫ســەر‬ ‫بــە‬ ‫تایبــەت‬ ‫دهۆک‪،‬‬ ‫ژنێکــی تەمــەن‬ ‫ئاوارەکان‬ ‫ئێزیــدی بەنــاوی‬ ‫ســاڵی‬ ‫‪53‬‬ ‫عەتیــش) ئاگــری‬ ‫(شیرین‬ ‫خــۆی بــەرداو‬ ‫لــە جەســتەی‬ ‫سوتانەکەی‬ ‫لەبــەر ســەختی‬ ‫لەدەســتدا‪ ،‬بــەو‬ ‫گیانی‬ ‫کەسوکارەکەی‬ ‫پێیــەی گشــت‬ ‫داعشــدا دیلــن و‬ ‫لەژێــر دەســتی‬ ‫ئەگەری‬ ‫ئــازاد نەکــراون‪،‬‬ ‫ئــەوەی هەیــە ئــەو ژنــە تووشــی نەخۆشــی دەرونــی بوبێــت و بــەو‬ ‫هــۆکارە خــۆی ســوتاند بێــت‪.‬‬ ‫هــەر لــەو کەمپــەی ئاوارەکانــدا کــوڕە گەنجێکــی تــر لــە ‪2020/9/4‬‬ ‫بــە هۆکارێکــی نادیــار بــە چــەک خــۆی کوشــت‪ .‬دوای ئــەوەی لــە‬ ‫بــەرواری ‪10‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬گەنجێکــی تەمــەن ‪ 21‬ســاڵ بــە‬ ‫نــاوی (ســەیدگوڵ ســەالم نــوری) لــە گەڕەکــی ســەنگاوییەکانی‬ ‫ناحیــەی شۆڕشــی ســەربە قــەزای چەمچەمــاڵ ئاگــری لــە جەســتەی‬ ‫خــۆی بــەردا‪ .‬لەبــەر ســەختی برینەکــی و مانــەوە لــە نەخۆشــخانە لــە‬ ‫ڕۆژی ‪ 2020/9/17‬گیانــی لەدەســتدا‪ .‬دوای ڕووداوەکــە دۆســیەی‬ ‫بۆکرایــەوە‪ ،‬بــەاڵم ڕێچــار هــۆکاری ڕوداوەکــەی نەزانــی‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪14‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬پیاوێــک کــە پیشــەی پاســەوانی‬ ‫کۆمپانیــای نــەوت بــووە لــە شــاری کەرکــوک بــە نــاوی (هیمــداد‬ ‫ســوارە) لەالیــەن چەنــد چەکدارێکــی نەناســراوەوە بــە هۆکارێکــی‬ ‫نادیــار کــوژرا‪.‬‬ ‫هەینــی ‪ 2020/10/17‬کچــە گەنجێکــی دانیشــتووی قــەزای ســۆران‬ ‫بــە نــاوی (گارە فەرمــان حوســێن ئاغــا باڵەکــی) بــە هۆکارێکــی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی خــۆی کوشــت‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫دیدار‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫دیدار دەربارەی دۆخی ئابووریی کوردستان‬ ‫وەك ئاشــكرایە‪ ،‬كۆمەڵــگای كــوردی هاوشــان لەگــەڵ قەیرانــە‬ ‫گــەورە جیهانییەكانــی ئێســتادا بــە قۆناغێكــی ئێجــگار ســەختدا‬ ‫تێدەپەڕێــت‪ ،‬ئەوانــەی قوربانــی یەكــەم و تاكــە قوربانیــن لــەم‬ ‫قەیرانانــەدا خەڵكــی ئاســایی و چینەكانــی خــوارەوەی كۆمەڵــگان‪.‬‬ ‫بــۆ تاوتوێكردنــی وردی ئــەم پرســە لــە چوارچێــوەی كوردســتان‬ ‫و عێــراق و پەیوەســت بــەو پرســیارە ســەرەكییانەی كــە لــەم‬ ‫ماوەیــەدا هاتوونەتــە ئــاراوە‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگــی زانــی دیدارێــك‬ ‫لەگــەڵ «محمــد حســێن» وەك كەســێكی شــارەزا لــە بــواری‬ ‫ئابوریــدا ئەنجــام بــدات كــە خاوەنــی بڕوانامــەی ماســتەرە لــە‬ ‫واڵتــی ئیســپانیا‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا كێشــەی ســەرەكیی لــە نەدانــی موچــەدا لەالیــەن‬ ‫حكومەتــی هەرێمــەوە بۆچــی دەگەڕێنیتــەوە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬كێشــه‌ی نه‌دانــی موچــ ‌ه به‌شــێكی بچوكــ ‌ه لــ ‌ه‬

‫كێشـه‌یه‌كی بونیــادی گه‌وره‌تــر كـ ‌ه ڕژێمـ ‌ه سیاســی و ئابورییه‌كـه‌ی‬ ‫هه‌رێمــی كوردســتان و عێراقــی له‌ســه‌ر بونیادنــراوه‌‪ .‬زۆ ربــ ‌ه‬ ‫ســاده‌یی‪ ،‬ئ ـه‌م حكومه‌تان ـ ‌ه ئه‌مــڕۆ بــڕی داهاتــه نه‌وتییه‌كانیــان (ك ـ ‌ه‬ ‫زیاتــر ل ـ ‌ه ‪ %٩٣‬هه‌مــوو داهات ـ ‌ه گشــتیه‌كانی واڵت پێــك دێنێــت) بــۆ‬ ‫كه‌متــر لــ ‌ه نیــوه‌ دابه‌زیــوه‌؛ چونكــ ‌ه نــرخ و ئاســتی به‌رهه‌مهێننــای‬ ‫نه‌وته‌كه‌شــیان دابه‌زیــوه‌‪ .‬لــ ‌ه مانگــی یه‌كــی ئه‌مســاڵدا حكومتــی‬ ‫هه‌رێــم بــه‌ به‌هــای زیاتــر لــ ‌ه ‪ ٣١٠‬ملیــۆن دۆالر داهاتــی كۆتیایــی‬ ‫نه‌وتــی هه‌بــووه‌‪ ،‬بــه‌اڵم مانگــی ‪ ٤‬ئــه‌م ســاڵ دابــه‌زی بــۆ نزیكــه‌ی‬ ‫‪ ٣٠‬ملیــۆن‪ ،‬و ‌ه لـ ‌ه مانگــی ‪٨‬یشــدا هـه‌روا كه‌متــر لـ ‌ه ‪ ٨٠‬ملیــۆن بــوو‪.‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر چــی ئه‌مــ ‌ه تــا ئێســتا كێشــه‌ی حكومه‌تــی هه‌رێــم بــووه‌‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم پــێ ئه‌چێــت له‌مــه‌وال ده‌وڵه‌تــی فیدراڵــی عێراقیــش توانــای‬ ‫دابه‌شــكردنی موچــه‌ی نه‌بێــت‪ ،‬كــ ‌ه تــا ئێســتا بــ ‌ه پشــت به‌ســتن‬ ‫بــ ‌ه قــه‌رزی ناوخۆیــی و به‌كارهێنانــی یه‌ده‌كــی دراو ‌ه بیانیه‌كانــی‬ ‫بانكــی ناوه‌نــدی موچــه‌ی داوه‌‪.‬‬ ‫ب ـ ‌ه گشــتی رژێم ـ ‌ه ئابوریه‌ك ـه‌ی هه‌ولێــرو به‌غــدا ب ـ ‌ه كه‌ڵكــی ئه‌مــڕۆ‬ ‫نایــه‌ت و به‌رگــه‌ی ئــه‌و شــكانه‌ی نه‌گــرت كــ ‌ه په‌تــای ڤایرۆســی‬ ‫كۆرۆنــاو دابه‌زینــی نرخــی نــه‌وت دروســتی كــرد‪ .‬ئه‌مانــ ‌ه نــه‌وت‬ ‫ده‌فرۆشــن و بــ ‌ه پاره‌كــه‌ی حكومــه‌ت به‌رنه‌ڕێــوه‌‌‪ ،‬له‌وێشــه‌و ‌ه‬ ‫موچــه‌ی فه‌رمانبــه‌ران بــده‌ن‪ .‬ئــه‌م سیسســته‌م ‌ه لــ ‌ه ســه‌رده‌می‬ ‫ئه‌حمــه‌د حه‌ســه‌ن به‌كــر ( ‪ ٥٠-٤٠‬ســاڵێك له‌مه‌وبــه‌ر) بــه‌ باشــی‬ ‫كاری ده‌كــرد چونكــ ‌ه دانیشــتوانی عێــراق كه‌متــر لــ ‌ه ‪ ١٥‬ملیــۆن‬ ‫بــوو‪ .‬ئێســتا ئــه‌م سیســته‌م ‌ه نه‌وتفرۆشــ ‌ه بۆتــ ‌ه باڵیه‌كــی گــه‌ور ‌ه‬ ‫بــۆ كوردســتان وعێراقیــش‪ .‬زۆربــ ‌ه ســاده‌یی‪ ،‬دانیشــتوانی عێــراق‬ ‫زیاتــر ل ـ ‌ه ‪ ٤٠‬ملیــۆن كه‌س ـه‌و نــرخ و به‌هــای ن ـه‌وت هه‌میش ـ ‌ه روو‬ ‫له‌دابه‌زینــه‌‪ .‬كه‌واتــ ‌ه داهاتــی كــه‌م و خه‌ڵكــی زۆر بۆتــ ‌ه هــۆی‬ ‫ئـه‌وه‌ی ته‌نهــا كه‌مینه‌یه‌كــی كـه‌م ســوود لـه‌م داهاتـ ‌ه ببینــن‪ .‬ئه‌مـه‌ش‬ ‫به‌واتــای ناعه‌داله‌تــی لــ ‌ه به‌هه‌ره‌مه‌نــد بــوون لــ ‌ه ســامان و ماڵــی‬ ‫گشــتی‪ .‬ئه‌مــه‌ش بــه‌ دڵنیاییــه‌وه ســه‌ر ده‌كێشــێت بــۆ ملمالنــێ لــ ‌ه‬ ‫ســه‌ر ســه‌رچاوه‌و داهاتــه‌كان‪ ،‬وه‌ك ئــه‌و هه‌مــوو ســاڵه‌ی شــه‌ڕی‬ ‫پارتــی یه‌كێتــی له‌ســه‌ر داهاتــی گومركــی برایم‪-‬خه‌لیــل‪ ،‬یــان ئــه‌و‬ ‫هه‌مــوو ملمالنێــی یه‌كترشــكاندنه‌ی گورپه‌كانــی حه‌شــدی شــه‌عبی‬ ‫لــ ‌ه ‪٢٠١٨‬ه‌وه‌ ده‌ســتیان پێكــردووه‌‪.‬‬ ‫بـ ‌ه گشــتی‪ ،‬ئـه‌م مۆدێلـ ‌ه كـه‌ لـ ‌ه ئابــوری سیاســی‪-‬دا بـ ‌ه كرێخــۆری‬ ‫یــان ره‌یعــی (‪ ) r‌entier‬ناســراوه‌‪ ،‬ئه‌وه‌نــده‌ی ملمالنــێ و شــه‌ڕ‬ ‫و گــرژی به‌رهــه‌م دێنێــت‪ ،‬ژینگه‌یــه‌ك دروســت نــاكات كــ ‌ه‬ ‫تاكه‌كه‌ســه‌كان بــێ هه‌ســتكردن بــ ‌ه چه‌وســاندنه‌وه‌و ســته‌می‬ ‫ئابــوری بژیــن‪ ،‬یــان كــۆی گشــتی ئابوریه‌كـ ‌ه چــاالك بێــت و توانــای‬ ‫كار دروســت كردنــی هه‌بێــت و بــڕی نایه‌كســانی كــه‌م بكاتــه‌وه‌‪.‬‬ ‫هــاوكات ه ـه‌ر ئ ـه‌م داهــات و كرێــی نه‌وت ـه‌‪ ،‬كه‌شــێكی وا دروســت‬ ‫ده‌كات كه‌هه‌مــوو خــاوه‌ن میلیشــیا و چه‌ته‌یــه‌ك بــ ‌ه ئاســانی‬ ‫بتوانێــت ببێتــ ‌ه ســه‌ركرده‌و حوكمــی واڵته‌كــ ‌ه بكــه‌‪ .‬ته‌ماشــاك ‌ه‬ ‫بڕێكــی زۆری ئه‌وانــه‌ی ‌ ئه‌مــڕۆ لــ ‌ه به‌غــداو به‌ســره‌و هه‌ولێــرو‬ ‫ســلێمانی میلیشــیاو حیــزب و بانــدی چه‌ته‌گ ـه‌ری و قاچاخچێتییــان‬ ‫ێ كه‌ڵــك و ده‌ســت‬ ‫هه‌یــه‪ ،‬هــه‌ر به‌ڕاســتی خه‌ڵكــی بــێ به‌هــره‌و بــ ‌‬ ‫وپــێ ســپین‪ ،‬بڕێكــی زۆریــان پێویســت ‌ه لــ ‌ه زیندانــا بــن به‌هــۆی‬ ‫‌مانــه بــ ‌ه هــۆی‬ ‫باكگراوه‌نــد ‌ه تاوانكارییه‌كانیانــه‌وه‌‌‪ ،‬بــه‌اڵم ئه ‌‌‬ ‫كــرێ و داهاتــی نه‌وتــه‌وه‌ ئه‌مــڕۆ بوونه‌تــ ‌ه ســه‌ركرده‌و حوكمــی‬ ‫كوردســتان و عێراقیــش ده‌كــه‌ن‪ .‬لــ ‌ه ئابوریه‌كــی نۆرماڵــدا ئه‌مانــ ‌ه‬ ‫ته‌نهــا توانــای به‌ڕێوه‌بردنــی ژیانــی تایبه‌تــی خۆیانیــان ده‌بێــت‪،‬‬ ‫یــان ره‌نگــ ‌ه ئه‌وه‌شــیان نه‌بێــت‪ .‬بــه‌اڵم ئێســتا به‌پــاره‌ی حكومــه‌ت‬ ‫و داهاتــی نــه‌وت مافییــای چه‌كدارییــان هه‌یــه‌‪ ،‬تــۆڕی گــه‌وره‌ی‬ ‫میدیــای ســێبه‌رو فه‌یســبووكه‌وان‪-‬یان هه‌یــه‪ ‌.‬هه‌ربۆیــه‌ هه‌تــا بــه‌م‬ ‫مۆدێل ـ ‌ه ئابوریــی و سیاســیه‌و ‌ه كوردســتان حوكمبكرێــت‪ ،‬كێش ـه‌ی‬ ‫موچــه‌و هــه‌ژاری و بــێ كاری هــه‌ر زیــاد ده‌كات و قــورس تــر‬ ‫ده‌بێــت‪ ،‬چونك ـ ‌ه ژمــاره‌ی دانیشــتوان و قه‌بــاره‌ی كێش ـه‌كانیان رۆژ‬ ‫لــ ‌ه دوای رۆژ زیاتــر ده‌بــن‌‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬وەك ئــاگادارن‪ ،‬نەدانــی موچــە لەژێــر نــاوی پاشــەكەوتكردندا‬ ‫ئەنجــام دەدرێــت‪ .‬ئایــا ئەمــە تا چەند پرســێكی یاســایی و دەســتورییە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬ئه‌وه‌نــدی مــن ئــاگادار بــم‪ ،‬حكومــه‌ت لــ ‌ه رویــی‬

‫یاســاییه‌و ‌ه پابه‌نــد ‌ه بــ ‌ه دابینكردنــی مووچــه‌ی كارمه‌نده‌كانــی‬ ‫و خانه‌نیشــیینان وه‌ك ئــه‌وه‌ی پێــی دامــه‌زراوون و شایســته‌ی‬ ‫یاســایی خۆیانــه‌‪ .‬ئه‌گــه‌ر چــی مــن پســپۆری یاســایی نیــم‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫ئــه‌وه‌ی حكمــه‌ت ده‌یــكات زیاتــر لــ ‌ه موچــ ‌ه بڕیــن ده‌چێــت تــا‬ ‫پاشــه‌كه‌وتكردن‪ .‬قــه‌ت نه‌مانبینــی ئــه‌م حكو‌مه‌تــ ‌ه پاشــه‌كه‌وتی‬ ‫كــه‌س بگه‌ڕێنێتــه‌وه‌‪ ،‬هــاوكات گه‌ڕاندنــه‌و ‌ه مه‌رجــی ســه‌ره‌كی‬ ‫هــه‌ر ئاڵوگۆڕێكــ ‌ه كــ ‌ه بــ ‌ه پاشــه‌كه‌وت نــاو ببرێــت؛ جگــ ‌ه له‌مــه‌ش‬ ‫پرۆســه‌ی پاشــه‌كه‌وتكردنه‌ك ‌ه ویســتی كارمه‌نــد و خانه‌نیشــینانی‬ ‫له‌گه‌ڵــدا نی ـه‌‪ ،‬پرۆس ـه‌یه‌كی س ـه‌پێندراوه‌و ره‌زامه‌نــدی و ره‌ئــی هیــچ‬ ‫كه‌ســێكی بــۆ وه‌رنه‌گیــراوه‌‪ .‬هه‌مــوو ئه‌مانــ ‌ه پێكــه‌و ‌ه وایكــردوو ‌ه‬ ‫وه‌ك موچــ ‌ه بڕیــن ده‌ركه‌وێــت نــه‌ك پاشــه‌كه‌وتكردن‪.‬‬

‫كڕینــی وابه‌ســته‌یی و ده‌نگــی خه‌ڵــك‪ .‬ل ـ ‌ه كوردســتانداو عێراقیشــدا‬ ‫گرفته‌ك ـ ‌ه ئ ـه‌و ‌ه ی ـ ‌ه كه‌رتــی تایب ـه‌ت و بــازاڕ زۆر بچــوك و الوازن‬ ‫و تاراده‌یه‌كــی زۆر ئه‌وانیــش هــه‌ر پشــت بــ ‌ه پــاره‌ی حكومــه‌ت‬ ‫ده‌به‌ســتن؛ زۆر لــ ‌ه كۆمپانیاكانــی كه‌رتــی تایبــه‌ت مشــه‌خۆری‬ ‫س ـه‌ر حكه‌م ـه‌ت و ماڵــی گشــتین‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر حكوم ـه‌ت پــاره‌ی نه‌بێــت‬ ‫و پرۆژه‌یــان پــێ نــه‌دات ئه‌وانیــش كارێكیــان نیــ ‌ه بیكــه‌ن‪ .‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫سـه‌رنجت دابێــت تــا ئێســتاش زیاتــر لـ ‌ه ‪ %٩٩‬هه‌مــوو ئـه‌و شــتانه‌ی‬ ‫عێــراق (بــ ‌ه كوردستان‪-‬یشــه‌) هه‌نــارده‌ی ده‌كات ته‌نهــا نه‌وتــه‌‪.‬‬ ‫لـه‌م دۆخـه‌دا شــتێكی زۆر كـه‌م ده‌مێنێتـه‌و ‌ه بــۆ ئـه‌وه‌ی كـ ‌ه حكومه‌ت‬ ‫باجــی بخاتـ ‌ه سـه‌ر‪ .‬مــن ترســم هه‌یـ ‌ه بـ ‌ه هــۆی زیاده‌ڕۆیــی لـه‌ بــاج‬ ‫ئــه‌و بڕه‌كه‌مــه‌ی كۆمپانیــاو پــرۆژ ‌ه پیشه‌ســازیه‌كان كــ ‌ه مــاوون‬ ‫بــڕۆن بــۆ به‌شــه‌كانی تــری عێــراق‪ ،‬وه‌ك چــۆن ســاڵی ‪ ٢٠١٥‬و‬ ‫‪ ٢٠١٦‬پــرۆژ ‌ه پیشه‌ســازیه‌كان لــ ‌ه كوردســتانه‌و ‌ه ده‌چــون بــۆ‬ ‫به‌شــه‌كانی تــری عێــراق چونكــ ‌ه لــ ‌ه وێ بــاج كه‌متــر بــوو نرخــی‬ ‫كاره‌بــاش هه‌رزانتــر بــوو‪ .‬سیاس ـه‌تی باج‪-‬س ـه‌پاندن‪ ،‬وه‌ك تیخێكــی‬ ‫دوو ده‌م وایــه‌‪ ،‬هه‌میشــ ‌ه زیــان و قازانجــی خــۆی هه‌یــه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫بــ ‌ه وریاییــه‌و ‌ه به‌كارنه‌هێنرێــت ده‌ره‌نجامــی زۆر خراپــی ده‌بێــت‪.‬‬ ‫كێشـه‌كه‌ هـه‌ر ئـه‌و باجـ ‌ه فه‌رمیـ ‌ه نیـ ‌ه كـه‌ مه‌ســرور بارزانــی باســی‬ ‫ده‌كات‪ ،‬لــ ‌ه پــاڵ ئــه‌م باجــه‌دا ســه‌ران ‌ه ســه‌ندنی مافیــاو به‌رپرســ ‌ه‬ ‫حیزبیه‌كانیــش هه‌یــه‌‪ .‬كاره‌ســاته‌ك ‌ه لێره‌دایــه‌‪ .‬النیكــه‌م ئێمــ ‌ه‬ ‫ده‌زانیــن باجه‌كــ ‌ه فه‌رمیه‌كــ ‌ه بــۆ حكومه‌تــه‌و به‌شــێكی دواجــار‬ ‫ده‌گه‌ڕێتــه‌و ‌ه بــۆ خه‌ڵــك‪ ،‬بــه‌اڵم سه‌رانه‌ســه‌ندنی به‌رپرســانی‬ ‫حیزبــی و ســه‌ربازی ته‌نهــا بــۆ قه‌ڵه‌وكردنــی مافیاكانــی گه‌نده‌ڵــی‬ ‫و میلیشــیاكانیانه‌‪ .‬لــه‌ دواجاریشــدا هه‌مــوو ئــه‌م بــاج و ســه‌ران ‌ه‬ ‫ســه‌ندنان ‌ه لــ ‌ه گیرفانــی هاواڵتیانــه‌و ‌ه ده‌رئه‌چێــت‪ .‬چونكــ ‌ه تێچــوو‬ ‫نرخــی كااڵو خزمه‌تگوزاریــه‌كان زیــاد ده‌كات‪ .‬كه‌واتــ ‌ه هــه‌م‬ ‫حكومــه‌ت و مافیاكانــی گه‌نده‌ڵیــش له‌یــه‌ك كاتــدا له‌ســه‌ر حســابی‬ ‫خه‌ڵــك ئه‌ژیــن‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬بۆچوونــی ئێــوە لەســەر كێشــە ئابــوری و داراییەكانــی نێــوان‬ ‫هەرێــم و ناوەنــد چییــە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬بـ ‌ه بــاوه‌ڕی مــن تــا ئـه‌م مۆدێلـ ‌ه ئابوریـ ‌ه كرێخۆریـ ‌ه‬

‫ڕێچــار‪ :‬بەپێــی بەدواداچوونــە ئابورییەكانــی بەڕێزتــان‪ ،‬ئایــا حكومەتــی‬ ‫هەرێــم هێنــدەی داهــات نییــە موچــە بــدات؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬حكومه‌تــی هه‌رێــم لــ ‌ه ئێســتادا هێنــده‌ داهاتــی نیــ ‌ه‬

‫مانگانــ ‌ه موچــه‌ی كارمه‌نده‌كانــی بــ ‌ه لێبڕینیشــه‌و ‌ه دابیــن بــكات‪.‬‬ ‫ئه‌گ ـه‌ر ب ـ ‌ه شــێوه‌یه‌كی ســاد ‌ه س ـه‌یری داتــاو ژماره‌كانــی حكوم ـه‌ت‬ ‫خــۆی بكه‌یــن (كـه‌ وه‌ك ســندوقێكی ره‌ش وایـ ‌ه و داتاو زانیاریه‌كانی‬ ‫شــاراوه‌ن و جــێ متمانـ ‌ه نیــن) ‪ ،‬هه‌رێــم مانگانـ ‌ه زیاتــر ل ‌ه ‪ ٨٤٠‬ملیۆن‬ ‫دۆالری ده‌وێــت بــۆ ئ ـه‌وه‌ی موچ ـ ‌ه دابیــن بــكات بــێ لێبڕیــن‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬ ‫لـ ‌ه ئێســتادا داهاته‌كانــی ( به‌نـه‌وت و داهاتــی ناوخۆشـه‌وه‌‌) كه‌متــر ‌ه‬ ‫لـ ‌ه ‪ ٣٠٠‬ملیــۆن دۆالره‌‪ .‬مــن ئه‌زانــم به‌شــێكی زۆری ئـه‌م خه‌رجیانـ ‌ه‬ ‫بــۆ بندیــوار و گه‌نده‌ڵــی و تێركردنــی مافیــا سیاســیه‌كانه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫ئه‌مــڕۆ ئ ـه‌و ‌ه بۆت ـ ‌ه مــاڵ به‌س ـه‌ر هه‌رێم ـه‌وه‌‪ .‬ئه‌گ ـه‌ر مانگان ـه‌ به‌ش ـ ‌ه‬ ‫بودجه‌كــه‌ی به‌غدایشــی بــۆ بێــت (كــ ‌ه ئێســتا ‪ ٣٢٠‬ملیــار دینــاره‌)‬ ‫هێشــتا هــه‌ر به‌شــی ئه‌وه‌نــاكات كــ ‌ه هه‌مــوو مانگێــك (هــه‌ر ‪٣٠‬‬ ‫رۆژ جارێــك) موچ ـ ‌ه داب ـه‌ش بــكات‪ .‬بۆی ـ ‌ه ئ ـه‌م حكومه‌ت ـ ‌ه ناتوانێــت‬ ‫ب ـه‌م شــێوازه‌ی ئیداره‌دانــی س ـه‌رچاوه‌كانی ب ـه‌رده‌وام بێــت‪ .‬ده‌بێــت‬ ‫هه‌رچــی پێده‌كرێــت بیــكات بــۆ كه‌مكردنــه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵــی و باشــتر‬ ‫رێكخســتنی داهــات و خه‌رجیه‌كانــی‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬حكومەتــی هەرێــم هەمیشــە لــەم چەنــد ســاڵەی دواییــدا‬ ‫باجەكانــی زیاتــر و زیاتــر كــردووە و ئەمــەش لــە لێدوانەكانی ســەرۆكی‬ ‫حكومەتــدا بــۆ پەرلەمــان بــە ڕوونــی هــات كــە پالنــی گەورەتریــان‬ ‫هەیــە بــۆ زیاتركردنــی باجــەكان لەســەر خەڵــك‪ .‬ئایــا خەڵــك چیبــكات‬ ‫لــە دۆخێكــی وا نالەبــاردا لەبەرامبــەر زیادركردنــی باجەكانــدا‪.‬‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬بــۆ ئابورییه‌كــی نۆرمــال‪ ،‬كــ ‌ه حكومــه‌ت توانــای‬

‫دابینكرنــی خزمه‌تگوزاریـه‌ گشــتیه‌كان و ژینگـه‌ی باشــی وه‌به‌رهێنان‬ ‫و هه‌لــی كاری هه‌بێــت‪ ،‬یاخــود یاســای ســه‌روه‌ركردبێت و بــڕی‬ ‫نایه‌كســانی كه‌مكردبێت ـه‌وه‪ ،‬ســپاندنی بــاج كێش ـ ‌ه نی ـه‌‪ .‬ل ـ ‌ه راســتیدا‬ ‫پێویســت ‌ه حكومــه‌ت ته‌نهــا بــ ‌ه بــاج و كرێــی خزمه‌تگوزاریه‌كانــی‬ ‫خــۆی بــژی‪ ،‬نـه‌ك كــرێ و داهاتــی نـه‌وت‪ .‬چونكـ ‌ه ته‌نهــا لـ ‌ه دۆخێكــی‬ ‫وادا خه‌ڵــك ده‌توانێــت حوكمڕانیه‌كــی باشــی هه‌بێــت‪ ،‬نــه‌ك ئــه‌و‬ ‫سیســته‌مه‌ی كـ ‌ه نـه‌وت ده‌فرۆشــێت و پاره‌كـه‌ی ده‌به‌خشــێنێته‌و ‌ه بــۆ‬

‫ل ـ ‌ه كوردســتان و عێراقــدا بمێنێــت‪ ،‬ن ـ ‌ه كێش ـه‌كانی نێــوان هه‌ولێــر و‬ ‫به‌غــدا چاره‌س ـه‌ر ده‌بێــت‪ ،‬ن ـ ‌ه ملمالنــێ ناوخۆییه‌كانــی نــاو هه‌ولێــر‬ ‫و به‌غــداش‪ .‬ئه‌گــه‌ر چاره‌ســه‌ریش بكرێــن ته‌نهــا بــۆ ماوه‌یه‌كــی‬ ‫كورتـه‌و له‌هـه‌ر ســاته‌وه‌ختێكدا بااڵنســی هێــز به‌الیه‌كــدا تــرازا ئـه‌وا‬ ‫هه‌مــوو هاوكێشــه‌ك ‌ه تێكده‌درێتــه‌وه‌‪ .‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی ئــه‌م مۆدێلــ ‌ه‬ ‫ئابوریــ ‌ه هه‌میشــه‌ ملمالنــێ به‌رهــه‌م دێنێــت‪ ،‬نــه‌ك چاره‌ســه‌ری‬ ‫هــه‌ردووال بــراو ‌ه (‪ .)Win-Win Solution‬ملمالنــێ له‌ســه‌ر‬ ‫داهــات و سـه‌رچاو ‌ه سروشــتیه‌كان و خاله‌گومركیـه‌كان و ده‌رواز ‌ه‬ ‫ســنوریه‌كان ســیمای س ـه‌ره‌كی ئ ـه‌م مۆدێل ـ ‌ه ئابوریه‌ی ـ ‌ه ئه‌مــڕۆ ل ـ ‌ه‬ ‫عێــراق و كوردستانیشــدا؛ لـ ‌ه ژینگـه‌ی ئـه‌م ملمالنێ‪-‬یانـه‌دا چه‌تـه‌ی‬ ‫سیاســی و ســه‌رچه‌ته‌و ته‌كه‌تولــی چه‌تــه‌كان لــ ‌ه ناوحیزبــدا‬ ‫دروســت ده‌بــن‪ .‬ســه‌ركردایه‌تیه‌ك به‌رهه‌مــی ئــه‌م چه‌ته‌گه‌ریــ ‌ه‬ ‫بێــت ناتوانێــت و نازانێــت كێش ـ ‌ه چاره‌س ـه‌ر بــكات‪ ،‬به‌لكــو رۆژان ـ ‌ه‬ ‫كێشـه‌ی تــر دروســت ده‌كات‪ .‬له‌راســتیدا ئـه‌وان بـه‌م كێشــان ‌ه ده‌ژیــن‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ناوبەنــاو پرســی هەڵبژاردنــی پێشــوەختە و جیاكردنــەوەی‬ ‫هەرێــم دێتەبەربــاس وەك چارەســەر‪ ،‬ئایــا ئــەم دووانــە چــۆن‬ ‫لێكدەدەنــەوە لــەڕووی ئابوری‪-‬سیاســییەوە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬ئه‌گــه‌ر هه‌ڵبژرادنــی پێشــوه‌خت‪ ،‬لــ ‌ه به‌غــدا بێــت‬

‫یــان كوردســتان‪ ،‬ببێت ـ ‌ه هــۆی هێنان ـ ‌ه ئــارای حوكمڕانیه‌كــی باشــتر‪،‬‬ ‫چینێــك سیاســی به‌رپرســیارتر لــه‌و ده‌ســته‌بژێره‌ی ئه‌مــڕۆ هــه‌ن‪،‬‬ ‫ئــه‌وا ده‌كرێــت بڵێییــن ئــه‌م هه‌ڵبژاردنــ ‌ه یارمه‌تــی چاكســازی و‬ ‫گۆڕانــكاری ئابــوری و دارایــی ئــه‌دات‪ .‬هه‌لبــژاردن كرده‌یه‌كــی‬ ‫سیاســی گرنگــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ده‌ره‌نجامه‌كانــی تــا راده‌یه‌كــی زۆر ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ســت ‌ه بــه‌وه‌ی كــه‌ پێــش و پــاش هه‌ڵبژاردنه‌كــه‌ ده‌گوزه‌رێــن‪.‬‬ ‫كــ ‌ه تــۆ میدیــای ســه‌ربه‌خۆوو پیشــه‌ییت نه‌بــوو‪ ،‬شــه‌فافیه‌تت‬ ‫نه‌بــوو‪ ،‬ئــازادی كاری رێكخراوه‌یــی و چاالكــی سیاســیت نه‌بــوو‪،‬‬ ‫یاســا س ـه‌روه‌ر نه‌بێــت و گه‌نده‌ڵــی هه‌مــوو جومگه‌كانــی حكوم ـه‌ت‬ ‫ودامه‌زراوه‌كانــی واڵتــی ته‌نــی بێــت‪ .‬پرۆســه‌ی هه‌ڵبژاردنــت‬ ‫له‌ســایه‌ی چه‌كــی میلیشــیاو هێــزی میلیشــیای حیزبــی تائیفیــدا‬ ‫ئه‌نجامــدا‪ ،‬زه‌حمه‌تــه‌ بتوانیــت چاوه‌ڕێــی ده‌ره‌نجامــی زۆر بــاش‬ ‫بكه‌یــت‪ ،‬ئه‌گــه‌ر چــی لــ ‌ه به‌غــدا ئه‌مــڕۆ ئــه‌وه‌ی پێــی ده‌وترێــت‬ ‫شۆڕشــی ئۆكتۆبـه‌ر كـه‌ش و هه‌وایه‌كــی بــاش هێناوه‌تـ ‌ه ئــاراوه‌ بــۆ‬ ‫چاكســازی‪ .‬بــه‌اڵم نابێــت ئه‌وه‌مــان له‌بیربچێــت گه‌شــه‌ی ئابــوری‬ ‫و سیاســی پێویســتی بــ ‌ه ســه‌قامگیریی و به‌رده‌وامــی هه‌یــه‌‪،‬‬ ‫پێویســتی بــ ‌ه چاكســازیه‌كی هه‌یكه‌لــی هه‌یــه‌‪ .‬ئه‌مــه‌ش ره‌نــج و‬ ‫ماندووبونێكــی زۆری ده‌وێــت له‌گــه‌ڵ رســتێك پالنــی كورتمــاوه‌‪،‬‬ ‫مامناوه‌نــدی‪ ،‬درێژمــاوه‌‪.‬‬ ‫‌‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫ڕێچار‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫وتاری ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی لە یادی ڕۆژی جیهانیی کاری‬ ‫ھەرەوەزییەکاندا چیمان پێدەڵێت؟‬

‫ئەكرەم نادر‬ ‫کاری ھەرەوەزی یــان بزوتنــەوەی کاری ھەرەوەزی لــە ســەرەتای‬ ‫بوونــی کارە کۆمەاڵیەتییەکانــی مرۆڤایەتییــەوە بوونــی ھەبــووە و‬ ‫ئەمــە حاشــا ھەڵنەگــرە و مێــژوو پــڕە لــە ئەزموونــی تاقیکــراوەی‬ ‫ئــەم باباتــە بــە شکســت و سەرکەوتنەکانیشــیانەوە‪ .‬زۆر بــە‬ ‫ڕۆشــنی لــەم وتارەیــدا‪ ،‬گای ڕایــدەر ئــەو بانگــەوازە دەکات کــە‬ ‫باســی ھەرەوەزییــەکان لــە کاتــی قەیرانــی سیاســی و ئابوریــی‬ ‫ســەرمایەداریی جیھانــی کــە ئەوەی ئێســتا قورســترینی قەیرانەكانە‬ ‫لــە مێــژووی سیســتمی چینایەتیــی ســەرمایەداراندا‪ ،‬هەروەهــا پەتــای‬ ‫کۆڤیــدی ‪ ١٩‬کــە ســەرەتا کەمتەرخەمــی ئــەم سیســتمەی لــە بوارێکی‬ ‫گرنگــی خزمەتگــوزاری وەک تەندروســتیدا ھەڵتەکانــد و ڕســوایی‬ ‫و بێدەربەســتی ســەرجەم دەوڵەتانــی ســەرمایەداری دەرخســت‪.‬‬ ‫ڕێکخــراوی کاری نێودەوڵەتــی ئەرکیانــە ھەمیشــە کاتێــک سیســتمی‬ ‫ســەرمایەداری توشــی قەیــران و کێشــە دەبێــت بانگــەوازی چینــی‬ ‫کرێــکاران بکــەن ھەتــا دەســتبخەنە ناودەســتی حکومــەت و‬ ‫خاوەنــکاران بــۆ ئــەوەی پێکــەوە پارێــزەری جەنگەڵەکەیــان بــن‪،‬‬ ‫لەمســاڵدا وەک خۆیــان دەڵێــن تێپەڕبوونــی زیاتــر لــە ســەد ســاڵ‬ ‫بەســەر ئــەم پرســەدا کــە دەگەڕێتــەوە بــۆ قەیرانــی سیاســی و‬ ‫ئابوریــی پێــش جەنگــی جیھانــی یەکەمــدا و ئــەو کاتانــەش ئــەم‬ ‫ڕابەرایەتییــە لەالیــەن ڕابەرانــی سۆسیالیســتە ڕیفۆرمخــواز و‬ ‫سەندیکالیســتەکانەوە ھەتــا لەپێــش ســەرھەڵدانی بزووتنــەوەی‬ ‫سۆسیالیســتی زانســتی کارل مارکســەوە بونیــان ھەبــووە لەنــاو‬ ‫کرێکارانــدا‪...‬‬ ‫ئەمســاڵ ڕێکخــراوی کاری نێودەوڵەتــی لــە وتــاری ســەرۆکەکەیدا‬ ‫نایشــارێتەوە و پێمادەڵێــت باســی ھەرەوەزییــەکان بەشــێکە لــە‬ ‫بەرنامــەی ئابــوری و سیاســی دە ســاڵی ئاینــدەی ڕێکخراوەکەیــان‬ ‫واتــا ھەتــا ‪ ٢٠٣٠‬لــە ئاســتی ناوچەیــی و جیھانیــدا کــە پێشــتر لــە‬ ‫نزیــک بــە دوو ســاڵی پێشــتر ئێمــە لــە شــارەکانی کوردســتانیش‬ ‫الیەنــە جیاجیاکانــی ئــەو بەرنامەیەمــان شــیکردووەتەوە کــە‬ ‫ناوەڕۆکەکــەی بەھێزکردنــی کەرتــی تایبــەت و شــانخاڵیكردنەوەی‬ ‫دەوڵــەت و ئەرکەکانــی حکومەتــە لــە دابینکردنــی کار و‬ ‫خزمەتگوزاریــی پێداویســتییە ســەرەتاییەکان و‪...‬ھتــددا‪ ،‬بەرنامــەی‬ ‫کاری ھەرەوەزی ئــەم دەزگا جیھانییــە ســەرمایەدارییانە درێــژەی‬ ‫ھەمــان سیاســەتی نیولیبڕالیزمــی جیھانییــە بــەاڵم لــەدوای شکســتی‬ ‫بەرچــاو و کورتھێنانیــان لەژێــر ناوێکــی تــردا‪ ،‬بــەاڵم ئەمجارەیــان‬ ‫دەیانەوێــت شکســتەکە بخەنــە ملــی کرێــکاران و ھەمــوو ئەوانــەی‬ ‫خۆیــان بــە چــەپ و خەمخــۆری بزوتنــەوەی کرێــکاری دەزانــن و‬ ‫ئەرکــی ڕاســتکردنەوەی بــاری کەوتــوو و الریــان بخەنــە ئەســتۆی‬ ‫کۆمەڵــگا لــە پاراســتنی سیســتمی کاری کرێگرتــە و خاوەندارێتیــی‬ ‫تایبــەت و دورمــان بخەنــەوە لــە بیرکردنــەوە لــە هــەر ھەوڵێکــی‬ ‫شــۆڕگێڕانە بــۆ دۆزینــەوەی ڕێچارێکــی خەباتکارانــەی چینایەتــی کە‬ ‫کرێــکاران و الوانــی ئامــادە بــە کاری بێــکار جڵــەوی ئــەم ئاڵوگــۆڕە‬ ‫ڕیشــەییە بەبــێ دەوڵــەت و سیســتمی چینایەتیــی ســەرمایەداران‬ ‫بیرلێبکەنــەوە‪ .‬ســەرمایەداران بــاش دەزانــن گەشــەکردنی ھۆکانــی‬ ‫بەرھەمھێنانــی نوێــی تەکنەلۆژیــای زیــرەک و ڕۆبۆتــەکان پێویســتی‬ ‫بــە بــازاڕی فراوانتــر و جۆرێــک لــە کرێکارانــی بەتوانــای ھزری‬ ‫و زانســتییانەیە‪ ،‬بــەاڵم ئــەم کارە لەشــکری فراوانــی بێــکاری و‬ ‫ملمالنێکان لە کۆمەڵگادا زیاتر دەکات و ئاســتی ئاسایشــی سیاســی‬ ‫و ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی بــازاڕی ســەرمایەداران کەمتــر دەکاتــەوە‪.‬‬ ‫بــەم بەرنامەیەیــان دەیانەوێــت ســەرقاڵمان بکــەن بــە قەیرانەکانــی‬ ‫بازەڕەکــەی خۆیانــەوە و بمانکەنــە ھاوبەشــی کێشــەکانیان ھەتــا ئەو‬ ‫کاتــەی پشــتیان ڕاســتدەکەنەوە لــە قەیرانەکانــدا لەســەر نەھامەتــی و‬ ‫وەھمــی دنیایەکــی باشــتر بــە سیســتمی ســەرمایەداران‪ ،‬پەیامەکەیان‬ ‫لێکدانــەوە زۆر ھەڵدەگرێــت بــەاڵم ھێنــدە بەســە بەدیقەتــەوە کات‬ ‫و شــوێن و مێــژووی وتەکانیــان بــە قازانجــی ھاوچینەکانمانــەوە‬ ‫تاوتــوێ بکەیــن و نەھێڵیــن ببینــە پاســەوانی جەنگەڵەکەیــان جارێکــی‬ ‫تــر‪...‬‬

‫دەقی وتارەكەی سەرۆكی ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی‬ ‫(‪ )ILO‬بۆ یادی ڕۆژی جیهانیی هەرەوەزییەكان‬

‫وەرگێڕانی‪ :‬دەستەی وەرگێڕانی ڕێچار‬

‫یــادی ڕۆژی جیهانیــی هەرەوەزییــەكان ئــەو هەلــەم پێــدەدات كــە‬ ‫پێشــوازی لــە دوو شــت بكــەم‪.‬‬ ‫یەكــەم‪ ،‬ئــەوەی پێداگریــی بكــەم لەســەر ئــەو لینكــە بەهێــزە‬ ‫مێژووییانــەی كــە ڕێكخــراوی كاری نێودەوڵەتــی و بزووتنــەوەی‬ ‫جیهانیــی هەرەوەزییــەكان پێكــەوە گــرێ دەدات‪.‬‬ ‫ســەد ســاڵ پێــش ئێســتا و لــە ســاڵێكی وەك ئێســتادا ڕێكخــراوی‬ ‫كاری نێودەوڵەتــی یەكــەی هەرەوەزییەكانــی دامەزرانــد‪ .‬یەكــەم‬ ‫بەڕێوەبەرمــان ئەلبێــرت تۆمــاس بــوو كــە هەرەوەزكارێكــی دیــار‬ ‫بــوو‪ .‬تــا ئێســتا ڕێكخراوەكەمــان وەكــو تاكــە بەشــی سیســتمی‬ ‫نەتــەوە یەكگرتــووەكان بــە بەیانێكــی ڕوونــەوە ماوەتــەوە ســەبارەت‬ ‫بــە هەرەوەزییــەكان‪.‬‬ ‫ئێمــە ئــەو بەیانــە زۆر بــە جــدی وەردەگریــن‪ .‬وەك بەیانــی ســەد‬ ‫ســاڵەی ڕێكخــراوی كاری نێودەوڵەتــی بــۆ داهاتــووی كار ئامــاژەی‬ ‫بــۆ كــراوە كــە كۆنفڕانســی نێودەوڵەتیــی كاریــش ســاڵی پــار‬ ‫پەیڕەویــی لێكــردووە‪ .‬هەروەهــا گرنگییەكــی ئێجــگار زۆری هەیــە‬ ‫لــە بارودۆخــی قەیرانــدا كــە پەتــای كۆڤیــد‪ -19‬خــۆی خزانــدە نــاو‬ ‫جیهانــی كارەوە لەمــڕۆدا‪.‬‬ ‫هەروەهــا خۆمــان بــە خۆشــبەخت دەزانیــن كــە ئێســتا هاوپەیمانیــی‬ ‫نێودەوڵەتیــی هەرەوەزییــەكان پــەرە بــە كارە هەرەوەزییەكانیــان‬ ‫دەدەن‪ .‬هەروەهــا دەمەوێــت پیرۆزبایــی لــەو هاوپەیمانییەتییــە بكــەم‬ ‫لــە یــادی ‪ 125‬ســاڵەیان و دەســتكەوتەكانیاندا‪ ،‬كــە كارێكــی زۆریــان‬ ‫كــردووە بــۆ دۆزی دادپەروەریــی كۆمەاڵیەتــی‪.‬‬ ‫ئەمــە ئــەو ســیاقەیە كــە تێیــدا دەمەوێــت جەخــت بخەمــە ســەر‬ ‫گرنگیــی بابەتەكــەی ئەمــڕۆ‪« :‬هەرەوەزییــەكان لەپێنــاو كەشــوهەوا‬ ‫و ژینگــەدا»‪.‬‬ ‫یەكێــك لــەو شــتانەی كــە ئــەم پەتایەتــە بیریخســتینەوە ئەوەیــە‬ ‫كــە چەنــدە بەهێــز جیهانــی كار و گۆڕانــی كەشــوهەوا پەیوەســتن‬ ‫بەیەكتــرەوە‪ ،‬هەروەهــا ئــەو ڕۆڵــە گرنگــەی كــە دەتوانێــت لــە‬ ‫ڕوبەڕوبوونەوەشــیدا بیگێڕێــت‪ .‬بــە دەقیقــی لەبەرئــەوەی كــە‬ ‫مۆدێلــی هەرەوەزییــەكان دەتوانێــت پەیــڕەوی لــە كــردە و عملــی‬ ‫كورت‪-‬مــەودا بــكات لەگــەڵ دیــدگای دوور مــەودادا كــە دەتوانێــت‬ ‫دوربینییەكمــان پێبــدات لــە چۆنێتــی ڕوبەڕوبوونــەوەی قەیرانــە‬

‫جیهانییەكانــدا‪ ،‬ئیتــر ئەگــەر پەتــا بێــت یاخــود گۆڕانــی كەشــوهەوا‪.‬‬ ‫بــە درێژایــی مــاوەی قەیرانــی كۆڤیــد‪ -19‬هەرەوەزییــە‬ ‫بەرهەمهێنــەر و بەكاربــەرەكان گرنــگ بــوون لــە دابینكردنــی‬ ‫پێداویســتی و شــمەك و خزمەتگوزارییــە گرنگەكانــدا بــە گەڕانــەوە‬ ‫بــۆ كۆمەڵگاكانیــان و دووبــارە ناوخۆییكردنــەوەی ئابورییەكانیــان‪.‬‬ ‫هەرەوەزییــە داراییــەكان كۆمەكــی دارایــی هاوپیتییــان بونیاتنــا بــۆ‬ ‫پاڵپشــتیكردن لــە بازرگانییــە كاریگــەرەكان و دانیشــتوانە الوازەكان‪.‬‬ ‫هەرەوەزییــە پیشەســازی و كرێــكاری و كۆمەاڵیەتییــەكان‬ ‫بەرهــەم و خزمەتگوزارییەكانیــان گــۆڕی تاكــو بتوانــن داخوازییــە‬ ‫دەســتبەجێكان دابیــن بكــەن بــۆ ئــەو كەرەســتانەی گرنگــن وەك‬ ‫خــواردن‪ ،‬پێداویســتییەكانی دیكــە و بایەخــی كۆمەاڵیەتــی‪.‬‬ ‫هەروەها ئەم میتۆدە لۆكاڵییە كە لەســەر ســەرچاوەكان بونیاتنراوە‬ ‫تەنیــا لــە كاتــی قەیرانەكانــدا كۆمــەك نــاكات‪ ،‬بەڵكــو بەشداریشــە لــە‬ ‫خۆگونجانــدن و كەمكردنــەوەی گۆڕانی كەشــوهەوادا‪.‬‬ ‫ئەمــەش ئــەو كات ڕوون دەبێتــەوە كــە هەرەوەزییــەكان دەتوانــن‬ ‫زەمانەتــی بەرهەمــی دانەوێڵــەی دووالیەنــە پێشــكەش دەكــەن‬ ‫بــۆ هێشــتنەوەی جوتیــارە ناوخۆییــەكان‪ ،‬بــۆ نموونــە كاتێــك‬ ‫هەرەوەزییــە جوتیارییــەكان پاڵپشــتی فرەیــی دانەوێڵــە دەكــەن‬ ‫وەك كەرەســتەیەكی بەرگریــی لەمــاوەی وشكەســاڵیدا‪ ،‬یــان كاتێــك‬ ‫پــەرە بــە ئیدارەدانــی ئاودێــری دەدەن بــۆ پاراســتنی ســەرچاوە‬ ‫سروشــتییە گرنگــەكان‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئێســتا نەوەیەكــی نــوێ لــە هەرەوەزییــەكان ڕابەرایەتــی‬ ‫ئاڵوگۆڕێــك دەكات لــەو وزەیــەی كــە كۆمەڵــگا خاوەندارێتــی‬ ‫لێــدەكات‪ ،‬كــە وزەی بــا و خــۆر و هەروەهــا زینــدە‪-‬گازەكان پێكــەوە‬ ‫دەســتنەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە‪ ،‬پێویســتە هەرەوەزییــەكان و مۆدێلــە كۆمەاڵیەتــی و ئابورییــە‬ ‫هاوپشــتییەكانی دیكــە بەشــێكی گرنــگ بــن لــەو چارەســەرانەی‬ ‫كــە بــە گرنگیــان دەزانیــن لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی ئــەو ئاســتەنگە‬ ‫گەورانــەی كــە ڕوبەڕوویــان دەبینــەوە لەپێنــاو بەهێزتركردنی پشــت‬ ‫ئەســتوریدا لــە كاتــی ئاســتەنگەكاندا‪ .‬هەروەهــا ئەگــەر بمانەوێــت‬ ‫داهاتوویــەك لەپێنــاو مرۆڤــدا بونیــات بنێیــن‪ ،‬داهاتوویــەك كــە‬ ‫دادپەروەرتــر و ســەوزترە‪ ،‬داهاتوویــەك كــە پێكــەوە خزمەتی خەڵك‬ ‫و هەســارەكە دەكات‪ ،‬هەروەهــا ئەگــەر بــە ڕاســتی پەیوەســتین بــە‬ ‫كارنامــەی ‪ 2030‬یــو ئێنــەوە لەپێنــاو گەشــەی خۆبژێــودا‪ ،‬ئــەوا‬ ‫دەبێــت دڵنیــا بیــن لــەوەی كــە هەرەوەزییــەكان بــەردەوام دەبــن‬ ‫وەك جێبەجێــكاری گرنگــی ئــەوەی كــە هەمیشــە ئەنجامیانــداوە‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫ڕێچار‬

‫‪5‬‬

‫ئایا ڕێکخراوبوونی کرێکاران لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا‬ ‫جێگرەوەی ڕێکخراوە بیروکراتییەکانی کرێکارانن؟‬

‫ئەكرەم نادر‬ ‫لەگــەڵ ســەرھەڵدانی ئامێــرە نوێکانــی بەرھەمھێنانــدا لــە‬ ‫ئەوروپــا لــە ناوەڕاســتی ســەدەی نــۆزدەدا شــەپۆلێکی‬ ‫تــرس و دڵەڕاوکــێ و توڕەیــی باڵــی کێشــا بەســەر‬ ‫کرێکارانــی ئەوروپادا‪،‬کرێــکاران پێیانوابــوو گەشــەکردنی‬ ‫ئامێــری ھۆکانــی بەرھەمھێنــان کاریگــەری دەبێــت‬ ‫لەســەر بێکارکردنیــان و چەندیــن ڕووداوی پەالمــاردان‬ ‫لــە شــارەکانی مانچســتەری بەریتانیــا و لیــل لــە فەرەنســا‬ ‫ڕوویانــدا‪ .‬لــە ئێستاشــدا گەشــەکردنی تەکنەلۆژیــا و ھێنانــە‬ ‫کایــەی ڕۆبۆتــەکان ئــەو مەترســیەی مێــژووی دووبــارە‬ ‫کردۆتــەوە‪ ،‬بــەاڵم مارکــس لــە دەرەنجامــی لێکدانــەوە‬ ‫زانســتی و مێژووییەکانــی بــۆ چونەســەری ئاســتی ئاگایــی‬ ‫کرێــکاران لــەم بــوارەدا بــەوە دەگات و دەڵێــت‪ :‬کرێــکاران‬ ‫ئێســتا هۆشــیارن بەوەی كە کارگە و ئامێرەکان نەســوتێنن‬ ‫و نەیانشــکێنن‪ ،‬بەڵکــو بــەھی خۆیانــی بزانــن‪ ...‬مێــژوو‬ ‫ئەزموونەکانــی گەشــەکردنی کێشمەکێشــی ھێــزی کار و‬ ‫ســەرمایە ھەتــا ئــەم ســاتە وەختــەی تێیــدا دەژیــن‪ ،‬پــڕن لــە‬ ‫ئەزمــوون لــەم بارەیــەوە تــا ڕادەی گەشــەکردنی ئاگایــی‬ ‫ئــەم ملمالنێیــە لــە نێــوان ئــەم دوو ھێــزەدا گەیشــتە ئاســتی‬ ‫ســەرھەڵدانی شۆڕشــی کرێــکاری لــە چەشــنی کۆمۆنــەی‬ ‫پاریس و ڕووســیا و ئەلمانیا و زۆر ناوچەی تری جیھان‬ ‫و جارێــک بــە ســەرکەوتن و دەســەاڵتگرتنی کرێــکاران و‬ ‫جارێــک بەشکســت کۆتاییــان پێھات‪،‬بــەاڵم لــە مێــژووی‬ ‫خەباتــی چینایەتیــدا ئەمانــە بــە ھەمــوو شــێوەکانیانەوە‬ ‫بــە ڕیفۆرمخــوازی و شۆڕشگێڕیشــیانەوە بــە شکســت و‬ ‫سەرکەوتنەکانیشــیانەوە بوونەتــە خەرمانــی ئەزموونــی‬ ‫بزوتنەوەیەکــی فراوانتــری جیھانــی و شــەمەندەفەرێكی‬ ‫قــەردەوام ڕۆشــتوو لــە کاروانــی شۆڕشــی چینایەتــی لــە‬ ‫پێنــاو ڕزگاری مرۆڤایەتیــدا لــە سیســتمی چینایەتــی بــە‬ ‫ھەمــوو شــێوەکانیانەوە‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا باســێکی ئــاوا گرنــگ و ســەردەمیانە ناکرێــت‬ ‫لــە نوســینێكی ســەرەقەڵەمدا جێــگای ببێتــەوە کــە لــە‬ ‫ئێســتادا ھەر دەتوانیــن ئامــادەکاری بــۆ سەرنجڕاکێشــانی‬ ‫ھاوچینەکانمانــی بــۆ بکەیــن‪.‬‬ ‫ســەرهەڵدانی ئینتەرنێــت و دواتریــش تــۆڕە کۆمەاڵتییەکانــی‬ ‫وەک یوتــوب و تویتــەر و فەیســبووک و‪...‬ھتــد‪ ،‬دەرفەتــی‬ ‫فراوانبوونــەوەی پەیوەندییەکانــی کااڵ و بــازاڕی‬ ‫ســەرمایەدارانی زیاتــر کــرد‪ ،‬لــە ھەمانکاتــدا بــۆ دوژمنــە‬ ‫چینایەتییەکانیشــیان کــە کرێــکاران و الوانــی بێــکار و‬ ‫کرێکارانــی کۆچبــەر و‪...‬ھتــد‪ ،‬دەرفەتێکــی تــر ھاتــە پێشــەوە‬ ‫كــە چەندێــک بــازاڕی ســەرمایەدار جیھانــی بووەتــەوە‬ ‫بــەو ئەندازەیــەش بزوتنــەوەی کرێــکاری و خەباتیــان‬ ‫و فراوانیــی زانیارییــەکان و چەندایەتــی ژمــارەی ھێــزی‬ ‫کار گەشــەیکرد‪ ،‬ڕێکخراوبــوون لــە ســەرەتای پێــش‬ ‫گەشــەکردنی ئامێــری بەرھەمھێنــان ھێشــتا کاتێــک‬ ‫کرێــکاران و پێشــەوەران بــە تــاک تــاک و لــە ســەر‬ ‫ئاســتی پێشــەوەری یەکیــان دەناســی ھێنــدە گرنگییەكــی‬ ‫ژیــاری نەبــوو‪ ،‬بــەاڵم کاتێــک ئــەو ئاڵوگــۆڕە ڕوویــدا ھەم‬ ‫سیســتمی چینایەتیــی دەرەبەگایەتــی ســپارد بــە لێــواری‬ ‫مەرگــی مێــژوو و کاریگەرییەکــی ئابــوری و سیاســی‬ ‫نەمــا و لەنــاو کۆمەڵگەشــدا ئــەو ھەژموونــە سیاســییەی‬ ‫کــە ھەیبــوو ووردە ووردە شانبەشــانی شۆڕشــەکان‬ ‫و ئاڵوگــۆڕە سیاســی و ئابــوری و کۆمەاڵیەتییەکانــی‬ ‫ســەرھەڵدانی سیســتمی چینایەتیــی ســەرمایەداری گەشــەی‬ ‫کــرد کــە بــۆ کرێــکاران زەمینــەی کۆبوونــەوە لــە دەوری‬ ‫یــەک كارگــە و پەیوەندیــی ڕۆژانــەوە ھەمیشــەیی و‬ ‫ھاوچارەنوســیان زەمینــەی ئــەم ڕێکخراوبوونــەی کــردە‬ ‫پێویســتی ژیــان و مانــەوە و ســەرکەوتنیان بەســەر کەنــد‬ ‫و کۆســپ و دوژمنــە چینایەتییەکانیــان‪ ،‬ســەرەتای ئــەم‬ ‫ڕێکخراوبوونانــە بــە شــێوازی خۆڕســک و کۆبونــەوەی‬ ‫گشــتی لــە کاتــی توڕەیــی و مانگرتــن و خۆپیشانشــانەکاندا‬ ‫بــوو‪ ،‬بــەاڵم دوای ســەرھەڵدانی شۆڕشــەکان و ئەزموونــی‬

‫کاریگەرییەکانــی بوونــە جێگــەی ســەرنج بــۆ ھەردوو بــەری‬ ‫ئــەم کێشمەکێشــە چینایەتییە‪،‬کرێــکاران بــۆ ڕزگاربــوون‬ ‫لــە ســتەم و چەوســاندنەوە و بەدەســتھێنانی داخوازییــە‬ ‫ڕۆژانەییەکانیــان ئــەم ڕێکخراوانەیــان پێکدەھێنــا و ســادە‬ ‫و ســاکار و ڕۆشــن ھەر بــۆ خۆیــان بەڕێوەیاندەبــرد نــەک‬ ‫لــە ئۆفیســەکان بەڵکــو لەکاتــی کۆبوونــەوە گشــتییەکانیاندا‬ ‫سەروســیمایان بــەو نوێنــەرە دڵخوازانــەی خۆیاندابــوو کــە‬ ‫ھەر لەگــەڵ خۆیــان و لەنــاو خۆیانــدا پێکــەوە بەبــێ بوونــی‬ ‫مۆڵــەت لــە ھیــچ دەزگا و دەوڵەتێــک کاریــان دەکــرد و ھیــچ‬ ‫کات ئەمەیــان بــۆ گرنــگ نەبوو‪ ،‬بەاڵم دوای بەدەســتھێنانی‬ ‫دەســتکەوت و ســەرکەوتنیان لــە زۆر شــوێندا و ھەروەھا‬ ‫ســەرھەڵدانی شۆڕشــەکانەوە‪ ،‬بۆ سەرمایەداران گرنگ بوو‬ ‫ئــەم بــوارەش فەرامــۆش نەکــەن و دەرفەتــی ســەربەخۆیی‬ ‫ئــەو بزوتنەوەیــە بقۆزنــەوە‪ ،‬ئەویــش بــە لەقاڵبدانیــان بــە‬ ‫دەســتور و یاســا و دروســتکردنی ڕێکخــراوی ھاوچەشــن‬ ‫و دەســتێوەردانی دەوڵــەت و خاوەنکارەکان‪،‬لــە ھەمانکاتــدا‬ ‫کنەکردنــی ھەلپەرســتان و لــە قاڵبدانــی ئــەو بزووتنەوەیــە‬ ‫لــە چوارچێــوەی یاســا و ڕێســا ســەپێنراوەكان بەســەریاندا‬ ‫بەپێــی یاســای کار لەژێــر ھەر ناوێکــدا بووبێــت كــە مێــژوو‬ ‫پــڕە لــەم دڕندایەتییــە‪.‬‬ ‫ســەرھەڵدانی تەکنەلۆژیــای نوێــی ھۆکانــی بەرھەمھێنــان‬ ‫و پەیوەندییــەکان جارێکــی تــر ئــەم جیھانــەی خســتەوە‬ ‫بــەردەم تەکانێکــی تــری گەشــەکردن و بێزاربوونــی‬ ‫کرێــکاران لــە ڕێکخــراوە بیروکراتییــە کرێکارییــە ناوخۆیــی‬ ‫و جیھانییەکانــی ھێنــدەی تــر زیادکــرد و کرێــکاران‬ ‫ھەوڵیانــدا لــەم گەشــەکردنە جارێکــی تــر لــە دەوری یەکتــر‬ ‫کۆببنەوە‪،‬لــە ســاڵی ‪٢٠١٣‬دا یەکێتــی بەکاربەرانــی یوتــوب‬ ‫کــە ڕێکخراوێکــی دیجیتاڵــی ئینتەرنێتییــە و زیاتــر لــە‬ ‫شــازدە ھەزار ئەندامــی ھەیــە دژی دابەزینــی داھاتەکانیــان‬ ‫لــە ‪ $٦٥٠٠‬بــۆ ‪ $١٥٠٠‬فشــارێکی گەورەیــان لەســەر‬ ‫کۆمپانیــای یوتــوب دانــا‪ ،‬بــە ھەمــان شــێوەش کرێکارانــی‬ ‫ســتاربەکس کــە لــە ‪ ٣٠‬دەوڵەتــی جیــاوازەوە زیاتــر لــە ‪٤٢‬‬ ‫ھەزار ئەندامیــان ھەیــە و ڕۆژانــە لەپەیوەندیــدان پێکــەوە‬ ‫لــە ڕێگــەی تــۆڕی ئەنتەرنێتــەوە خۆیــان ڕێکخســتووە‬ ‫و زۆرێــک لــە داخوازییەکانیــان ھەر لــەم ڕێگەیــەوە‬ ‫بەســەر کۆمپانیــای ستاربەکســدا ســەپادووە‪،‬ھەروەھا لــە‬ ‫ڕێــگای لێکۆڵینەوەیەکــەوە کــە ئەنجامــدراوە لــە ئەفریقــا‬ ‫‪ ٪٥٣‬ی کرێــکاران لــە ڕێــگای ئۆنالینــەوە پەیوەندیــی‬ ‫توندوتۆڵیــان ھەیــە و کارە ڕێکخراوەییەکانــی خۆیــان‬ ‫ئەنجــام دەدەن‪،‬ھەروەھا لــە ئەمریــکا مانگرتنــی مامۆســتایان‬ ‫کەلــە ‪ ٧٥‬‏‪ ٪‬ی مامۆســتایان بەشــداری مانگرتنیــان کــرد‬ ‫لــە ویالیەتــی ڤێرجینیــا ســەرکەوتنیان بەدەســتھێنا ھەر‬ ‫بــەھۆی ئــەو کۆبوونەوەیــە بــوو کــە لــە ڕێگــەی تــۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانــەوە دروســتیان کردبوو‪،‬نوونــەی ئــەم‬ ‫بزووتنەوانــە زۆرن ھەر لــە ســەرھەڵدانی ڕاپەڕینەکانــی‬ ‫تونــس و میســر و ليبيــا و ســوريا ھەتــا عێــراق لــە ســااڵنی‬ ‫ڕابــردوو ھەتــا ئێســتا کــە لــە ھەرێمــی کوردســتانیش بــە‬ ‫جۆرێــک لــە جــۆرەکان ئەگەرچــی پــەرش و بــاوە بەاڵم ئەم‬ ‫جــۆرە ڕێکخراوبوونانــە لــە چەنــد ســاڵی ڕابــردوودا دەســتی‬ ‫بــۆ بــراوە و ئەرکــی ئێمەیــە کــە نەھێڵیــن شکســتبخوات‬ ‫و بەھێزیــان بکەیــن و یەکگرتوویــان بکەیــن و دەریــان‬ ‫بهێنیــن لــەو پەراگەندەیــی و بــێ ئاســۆیی و دوودڵــی و‬ ‫بێمتمانەییــەی کــە خــودی دەســەاڵتی ســەرمایەدارانی‬ ‫گەنــدەڵ و خوێنمــژ و دەزگا ســیخوڕییەكانیان تــۆوی‬ ‫دوودڵــی بێبــاوەڕی تێــدا دەچێنن‪،‬گــرەوی ســەرکەوتنی‬ ‫ھەر جــۆرە ڕێکخراوبوونێــک وابەســتەیە بــە ئاســۆ و‬ ‫ئامانجــی ڕێکخــراو و شۆڕشــگێڕیانەوە‪ .‬ئەوەشــی شکســتی‬ ‫بــە ڕێکخــراوە بیروکراتییەکانــی وەک حــزب و ســەندیکا‬ ‫و ھەتــا دەســەاڵتەکانیش ھێنــاوە ھەبوونــی ئــەو بنەمــا‬ ‫چینایەتــی و دابەشــبوونە پلــەداری و ناتەندروســت و پێــچ‬ ‫و پەنــا و شــاراوە و دوور لــە پایــە کۆمەاڵیەتییەكانــی نــاو‬ ‫جەمــاوەر و دوورکەوتنــەوە لــە پشتبەســتن بــە گەڕانــەوە‬ ‫بــۆ مەرجەعیەتــی ئــەو کۆمەڵــەی ھەڵیانبــژاردوون و‬ ‫کاری پێکەوەیــی و بەرزڕاگرتنــی ئاســتی ئاگایــی سیاســی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و زانســتی و زانیــن و ئاگاداربــوون لــە گــەورە‬ ‫و بچوکــی ڕووداوەکان بــە شــێوازێكی ڕوون و ئاشــکراو‬ ‫بــێ پێــچ و پەنایــە‪ ،‬تــەنھا ئەمــە زامنــی ســەرکەوتنی ئــەو‬ ‫جــۆرە لــە خەباتــی چینایەتییــە ھەم لــە تۆڕەکۆمەاڵتیەیــکان‬ ‫و ھەم لــە ئاســتی شــوێنی کار و شــەقامەکان و گــەڕەک و‬ ‫شــار و ناوچــە و تائاســتی جیھانیــش‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫هه‌نگاوێك به‌ره‌و ڕوناكی‬

‫حسێن عه‌لی شه‌ریف بە چیرۆكەكانی ئازارە‬ ‫بە سوێكان دەنوسێتەوە‬

‫چیرۆکی من و خوشکە (ناقص العقل)ـەکەم!‬ ‫خوشــکەکەم ئەبــوو بەیانیــان ســەعاتێک زوتــر لــە خــەو هەســتێت‪ ،‬هەتــا نــان و‬ ‫چــای بەیانیــان بــۆ ئێمــە دروســت بــکات‪ .‬هەمیشــەش مــن نیــو ســەعات بــەر لــە ئــەو‬ ‫ئەڕۆشــتمە دەرەوە بــۆ مەکتــەب و بــەر لــە دەرســی یەکــەم فریــای بڕێکــی بــاش شــەڕە‬ ‫شــەق ئەکەوتــم‪ ،‬بــەاڵم ئــەو هەمیشــە لــە گــەڵ جەرەســەکەدا ئەگەشــتە مەکتــەب‪.‬‬ ‫لــە دوای دەوامیــش ئــەو ئەبــوو نزیکتریــن کــۆاڵن هەڵبژێریــت بــۆ گەرانــەوەی بــۆ‬ ‫مــاڵ و منیــش ئــەم دیــوار و ئــەو دیــوار بــۆ پەیداکردنــی چۆلەکــەی ســولە قەتــەو ئــەم‬ ‫پەرژیــن و ئــەو پەرژیــن بــۆ دزینــی هەنــار و بەرســیلە و ئــەم کــۆاڵن و ئــەو کــۆاڵن بــۆ‬ ‫هەلوکێــن و هەڵماتێــن و دوو گۆڵــی‪.‬‬ ‫ئــەو هــەر کــە ئەگەشــتە ماڵــەوە قــاپ شــتن و جــل شــتن و حەوشــە گســک دان بــوو‪،‬‬ ‫منیــش هــەر کــە ئەگەشــتمە ماڵــەوە یەکســەر نــان خــواردن و دواتریــش چونــە دەرەوە‬ ‫بــۆ کــۆاڵن‪.‬‬ ‫ئــەو کاتانــەی ســەیری فلیمــە میســریەکانی ئێوارانمــان ئەکــرد ئــەو ئەبــوو لــە دیمەنــی‬ ‫هەمــو ماچێکــدا بــە پەلــە ژورەکــە بــە جــێ بهێڵێــت‪ ،‬منیــش نیــوەڕۆم لێئەهــات لــە گــەڵ‬ ‫کوڕەکانــی تــرا لــە کەالوەکــەی مــاڵ ســۆفی تۆفیقــا ســۆکمان لــە یــەک هــەڵ ئــەدا‬ ‫و کلکەمــان بــە یەکــەوە ئەکــرد‪ .‬رۆژانــەش پــارەم لــە فەقیانەکــەی دایکــم ئــەدزی و‬ ‫ئەڕۆشــتم بــۆ ڤیدیۆکــەی خلــەی ئامــە بــۆ ســەیری فلیمــی ڕووت‪.‬‬ ‫هەرچــەن زۆر جــار لــە بــەر قەرەباڵغــی دوکانەکــە کــە پیــاوە گــەورەکان لــە پێشــەوە‬ ‫دائەنیشــتن هیچــم نەئەبینــی‪ ،‬بــەاڵم هــەر الم خــۆش بــو کــە گوێــم لــە دەنگــەکان ئەگــرت‪.‬‬ ‫خوشــکەکەم بــۆی نەبــوو لــە حەوشــە بڕواتــە دەرەوە‪ ،‬ئەگــەر ســەردانی مــاڵ مــام‬ ‫یــان خاڵیشــمی بکردایــە ئەبــوو لــە گــەڵ مــن‪ ،‬یــان دایکــم بڕۆشــتایە‪ ،‬بــەاڵم مــن تەنهــا‬ ‫بــۆ خــواردن و خــەو ئەهاتمــە ماڵــەوە‪.‬‬ ‫ئــەو بــۆی نەبــوو ســەیری کوڕێــک بــکات‪ ،‬بــۆی نەبــو دڵــداری بــکات‪ ،‬بــۆی نەبــوو‬ ‫خــۆی جــوان بــکات‪ ،‬بــەاڵم مــن هەمــو ئــەو شــتانەم ئەکــرد و کونــی دیــواری بلۆکــی‬ ‫ئــەو گەڕەکــە نەبــوو الپــەرەی مجەلــە ڕوتەکانــی مــن و کوڕەکانــی تــری گەڕەکــی‬ ‫تێــدا نەبێــت کــە بــە پــارە ئەمــدا بــە هەرچــی نێرینــەی ئــەو گەڕەکــەی خۆمــان و‬ ‫دەوروبەریــش‪.‬‬ ‫هــەر خوشــکەکەی مــن وانەبــوو‪ ،‬ئێمــە ئــەو کاتــە زانیمــان عەلــەی اللــۆ هەســەن‬ ‫خوشــکی هەیــە کــە ســەیارەیەکی جێــب هاتــوو لــە گەڕەکەکــەی ئێمــە کچیکیــان تــێ‬ ‫خســت و بردیــان‪.‬‬ ‫دوایــی کاری دادە ئاهــو ڕاســت بێــت کــە لــە نــاو گــەڕەکا بــە دەنگــی بــەرز گوتبــوی‬ ‫ئــەوە هەســەنە لەوســە بۆچــی ئــەو تفڵــەت ئــاوا زوو دا بــە شــو؟‬ ‫اللــۆ هەســەنیش وتبــووی دادە ئاهــو کەنیشــکەکە مەمکــەی کردبــوو ئیتــر کەنیشــکیش‬ ‫مەمکــەی ســەری بــەرز کــردۆ وە پێــێ شــەرع باڵقــە و ئــەوێ زوو بیــدەی وە شــوو‪.‬‬ ‫کەچــی عەلــەی کــوڕی تــا بیســتو حــەوت ســاڵیش ژنــی نــە هێنــا و اللــۆ هەســەن هــەر‬ ‫ئەیگــوت مناڵــە‪ .‬خوشــکەکەم بــۆی نەبــوو بڕواتــە کــۆاڵن‪ ،‬تەنانــەت بــۆی نەبــوو لــە‬ ‫خەویشــدا کوڕێــک مــاچ بــکات‪ ،‬بــەاڵم ئــەو ئەبــوو دەرپــێ زەرد و قەمیســە چلماویەکــەی‬ ‫مــن بشــوات‪ ،‬ئــەو ئەبــوو هەمــوو کارو بــاری ماڵــەوە ڕاپەڕێنێــت‪ ،‬ئــەو ئەبــو خزمــەت‬ ‫کاری ماڵــەوە بایــە بــە تــەواوی‪.‬‬ ‫بەاڵم کە سەری ساڵ هات و کارتمان وەرگرت‪:‬‬ ‫خوشکەکەم‪ :‬زانیاری ‪ ، ٩٨‬کیمیا ‪ ، ٩٩‬ماتماتیک ‪ ، ١٠٠‬عەرەبی ‪ ، ٩٥‬ئاین ‪١٠٠‬‬ ‫بــەاڵم مــن‪ :‬زانیــاری ‪ ، ١١‬کیمیــا ‪ ، ٢٢‬ماتماتیــک ‪ ، ٦‬عەرەبــی ‪ ، ٢٧‬ئاینیــش دوای ئــەو‬ ‫هەمــو لەیلەتــول قــەدر و نویــژی جەماعەتــەی الی مــەال ســەعید ئەنجــا بــە تــڕە تــڕ ‪.٣٨‬‬ ‫کاتێــک دەرەجەکانــی خــۆم و عەلــەی اللــۆ هەســەن و قالــەی بــاوە ئەحــە و بەکــری‬ ‫حاجــی تۆفیقــم کــۆ کــردەوە‪ ،‬بــە هەمومانــەوە بــە قــەد خوشــکە ناقــص العقلەکەمــان‬ ‫نەهێنابــوو‪.‬‬ ‫ئــەوە دوا ســاڵی خوێندنــی خوشــکەکەم بــوو‪ ،‬چونکــە نەئەکــرا بــەوە ڕازی بــم کــە‬ ‫مامۆســتاکان هــەر کــە نــاوی ســیانی منیــان ئەبیســت یەکســەر ئەیانگــوت تــۆ بــرای‬ ‫نەســرینی؟ منیــش بــە شــەرمەوە ئەمــوت ئــا‪.‬‬ ‫یەکســەر ئەیانگــوت هــەی داوەشــێێ یاخــوا توخــوا حەیــف نیــە تــۆ بــرای ئــەو کچــە‬ ‫زیرەکەیــت!‬ ‫ئیتــر نەئەکــرا ڕازی بــم بــە خوێندنــی ئــەو بۆیــە ئەومــان لــە مەکتــەب دەرکــردو دامــان‬ ‫بــە شــو!‬ ‫مــن نەبــوم بــە هیــچ‪ ،‬عەلــەی اللــۆ هەســەن نەبــو بــە هیــچ‪ ،‬قالــە نەبــوو بــە هیــچ‪ ،‬تەنهــا‬ ‫و تەنهــا عوســەی دادە عەینــە ناوەنــدی تــەواو کــرد‪.‬‬ ‫ئیســتا کــە ناقــص العقلــەکان ئەبینــم دەوڵەتانــی وەک ئەڵمانیــا و نەرویــج و ئوســترالیا‬ ‫و دەیــان دەوڵەتــی مەزنــی تــر ئەبهــن بەڕێــوە‪ ،‬ئەڵێــم خودایــە مــن چیــم کــرد کــە بومــە‬ ‫هــۆکاری ئــەوەی واڵتەکــەم لــە زیرەکــی ئینســانێکی مــەزن بێبــەش کــرد‪ ،‬کــە ئەویــش‬ ‫خوشــکەکەم بــوو‪.‬‬ ‫بمبوره خوشكهكهم‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫تەندروستی‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫كوردستان له‌به‌رده‌م شه‌پۆلی دووهه‌می ڤایرۆسی كۆرۆنادا!‬ ‫چاوپێكەوتن لەگەڵ دكتۆر «گۆران عبداللە»دا‬ ‫ئاماده‌كردنی‪ :‬ده‌شنێ نه‌ریمان‬ ‫لــ ‌ه چه‌نــد ڕۆژی ڕابــردوودا‪ ،‬رێكخــراوی ته‌ندروســتیی‬ ‫جیهانــی مه‌ترســیی شــه‌پۆلێكی دیكــه‌ی ڤایرۆســی كۆرۆنــای‬ ‫ڕاگه‌یانــد‪ ،‬بــەاڵم ئایــا سیســته‌می ته‌ندروســتیی كوردســتان‬ ‫و نه‌خۆشــخانه‌كان ئامــاده‌ن بــۆ ڕوبه‌ڕوبوونــه‌وه‌ی شــه‌پۆلێكی‬ ‫نــوێ؟ بــۆ وه‌اڵمدانــە‌وه‌ی ئــه‌م پرســیار ‌ه و چه‌نــد پرســیارێكی‬ ‫تــر ڕۆژنامــه‌ی ڕێچــار د‪.‬گــۆران ده‌دوێنێــت كــ ‌ه ئه‌ندامــی‬ ‫تــۆڕی پاراســتنی ته‌ندروســتیی گشــتییه‌‪ ،‬بــۆ ئــەوەی شــێوازی‬ ‫كاركــردن و گرنگیــی ئه‌مجــۆر ‌ه ل ـ ‌ه كاركردنــی گروپەكەیــان بــۆ‬ ‫پاراســتنی ته‌ندروســتیی گشــتی و دابینكردنــی خزمه‌تگوزاریــی‬ ‫ته‌ندروســتی بــێ جیــاوازی بــۆ خه‌ڵــك ده‌خاتــه‌ڕوو‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئێــو ‌ه وه‌ك دكتۆرێــك كـ ‌ه ئــاگاداری هه‌لومه‌رجــی ته‌ندروســتیی‬ ‫كوردســتانن‪ ،‬دۆخــی نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان لــ ‌ه ئێســتادا چــۆن‬ ‫ده‌بینــن؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان بــ ‌ه گشــتی لــه‌ دۆخێكــی زۆر‬

‫خراپــدان‪ ،‬لــ ‌ه هه‌مــوو كوردســتاندا بــێ جیــاوازی‪ .‬لــ ‌ه تــه‌واوی‬ ‫كوردســتاندا نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان پزیشــك و كارمه‌نــدی‬ ‫پێویســتیان تێــدا نی ـه‌‪ ،‬چونك ـ ‌ه پزیشــك و كارمه‌ندانــی ته‌ندروســتی‬ ‫به‌هــۆی پێنه‌دانــی مووچــه‌و ‌ه لــ ‌ه الیــه‌ن وه‌زاره‌تــی ته‌ندروســتی و‬ ‫حكومه‌تــه‌و ‌ه مانیــان گرتــووه‌‪ ،‬ســه‌رباری ئه‌مــه‌ش نه‌خۆشــخان ‌ه‬ ‫گشــتییه‌كان ده‌رمــان و پێداویســتی پزیشــكی پێویســتیان تێــدا نی ـه‌‪،‬‬ ‫وه‌ك هه‌مــوو ئاگاداریــن به‌هــۆی نه‌مانــی ئوكســجینه‌و ‌ه ده‌یــان‬ ‫نه‌خــۆش لــ ‌ه نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كاندا بــه‌م هۆیــه‌و ‌ه بــوون‬ ‫بــه‌ قوربانــی‪ .‬خه‌ڵكیــش بــ ‌ه شــێوه‌یه‌كی گشــتی متمانــه‌ی بــ ‌ه‬ ‫نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان نه‌مــاوه‌‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا بــه‌م بارودۆخــ ‌ه ته‌ندروســتییه‌ی ئێســتاوه‌‪ ،‬پێتانوایــ ‌ه‬ ‫كوردســتان بتوانێــت ڕوبــه‌ڕوی شــه‌پۆلێكی تــری باڵوبوونــه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــا بگرێــت؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬به‌دڵنیاییــه‌و ‌ه حكومه‌تــی هه‌رێمــی كوردســتان ناتوانێــت‬

‫ڕوبـه‌ڕوی شـه‌پۆلێكی تــری ڤایرۆســی كۆرۆنــا ببێتـه‌وه‌‪ ،‬وه‌زاره‌تــی‬ ‫ته‌ندروســتی و حكوم ـه‌ت نه‌یانتوانــی ڕوب ـه‌ڕوی ش ـه‌پۆلی یه‌كه‌مــی‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه ببنــه‌و ‌ه چجــا بــگات بــ ‌ه شــه‌پۆلی دووه‌م! هه‌مــوو‬ ‫بینیمــان چ كاره‌ســاتێك خوڵقــا لــ ‌ه ڕوبه‌ڕوبوونــه‌وه‌ی شــه‌پۆلی‬ ‫یه‌كه‌مــی ڤایرۆسـه‌كه‌دا‪ .‬به‌پێــی ئامــاره‌ فه‌رمییـه‌كان زیــاد لـ ‌ه ‪2000‬‬ ‫كــه‌س گیانیــان له‌ده‌ســتداوه‌ و ژماره‌یه‌كــی زۆری توشــبوونیش‬ ‫تۆماركــراوه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نــد ‌ه ئێمــه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌و ژمارانــه‌ش تێبینیمــان‬ ‫هه‌ی ـ ‌ه و پێمانوای ـه‌ به‌داخ ـه‌و ‌ه ژمــاره‌ی مــردوان زۆر ل ـه‌وه‌ زیاتــر ‌ه‬ ‫كــ ‌ه ڕاگه‌یه‌نــراوه‌‪ .‬به‌شــێكی زۆری ئه‌وانــه‌ی كــ ‌ه بــ ‌ه ڤایرۆســه‌ك ‌ه‬ ‫مــردوون تۆمــار نه‌كــراون یــان به‌نــاوی نه‌خۆشــیی دیكــه‌و ‌ه وه‌ك‬ ‫هــۆكاری مردنیــان تۆماركــراون‪.‬‬ ‫به‌داخــه‌و ‌ه پێمــان وایــ ‌ه لــ ‌ه شــه‌پۆلی دووه‌مــدا‪ ،‬كــ ‌ه ســه‌ره‌تاكانی‬ ‫ئێســتا ده‌ركه‌وتــووه‌‪ ،‬دۆخــی هاواڵتیــان زۆر له‌م ـ ‌ه خراپتــر ده‌بێــت‪،‬‬ ‫و ‌ه هۆكاره‌كانــی زۆر ڕوونــن‪ ،‬كــ ‌ه وه‌زاره‌تــی ته‌ندروســتی و‬ ‫به‌تایبه‌تریــش وه‌زیــری ته‌ندروســتی شكســتی هێنــا ل ـه‌ ئیداره‌دانــی‬ ‫ئــه‌م قه‌یرانــه‌‪ .‬هه‌روه‌هــا ئه‌وه‌نــده‌ی ســه‌رقاڵی الیه‌نــی ئه‌منــی‬ ‫چاره‌ســه‌ركردنی قه‌یرانه‌كــه‌ن‪ ،‬ئه‌وه‌نــد ‌ه لــ ‌ه خه‌مــی ته‌ندروســتی‬ ‫هاواڵتیانــدا نیــن‪ .‬به‌ڵگه‌شــمان بــۆ ئـه‌و ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌وه‌تا تا ئێســتاش‬ ‫موچـه‌ی پزیشــكان و كارمه‌ندانــی ته‌ندروســتی نادرێــت‪ ،‬ده‌رمــان و‬ ‫ئۆكســجین بــۆ نه‌خۆشــخانه‌كان دابیــن ناكرێــت‪ ،‬بودج ـه‌ی پێویســت‬ ‫بــۆ ڕوبه‌روبوونــه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كــ ‌ه ته‌رخــان ناكرێــت‪ ،‬زۆرینــه‌ی‬ ‫كاری نه‌خۆشــخانه‌كان له‌الیــه‌ن خۆبه‌خشــه‌و ‌ه به‌ڕێوه‌ده‌برێــت‪،‬‬ ‫نه‌خۆشــخانه‌ له‌الیــه‌ن خێرخــوازه‌وه‌ دروســتده‌كرێت و ده‌رمــان و‬ ‫ئۆكســجینیش خێرخــوازان بــۆ نه‌خۆشــخانه‌كانی دابیــن ده‌كــه‌ن!‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئێــو ‌ه وه‌ك گروپێــك كــ ‌ه لــ ‌ه ســه‌روبه‌ندی باڵوبوونــه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــادا دامــه‌زراون و كارتــان داكۆكیكردنبــوو ‌ه لــ ‌ه‬ ‫نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان‪ ،‬پێتــان وایــ ‌ه كاره‌كانتــان تــا چه‌نــد‬ ‫كاریگه‌ریــی دانــاوه‌؟ هه‌روه‌هــا ڕێگره‌كانتــان چیــن؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬ئێمــ ‌ه وه‌ك تــۆڕی پاراســتنی ته‌ندروســتی لــ ‌ه كۆمه‌لێــك‬

‫پزیشــك و كارمه‌نــدی ته‌ندروســتی و چاالكوانــی مه‌ده‌نــی‬ ‫پێكهاتوویــن‪ ،‬ئامانجمــان ئه‌وه‌یــ ‌ه ئــه‌وه‌ی ماوه‌تــه‌و ‌ه لــ ‌ه كه‌رتــی‬ ‫ته‌ندروســتی گشــتی بیپارێزیــن ل ـه‌و هه‌ڕه‌شــانه‌ی ك ـه‌ له‌س ـه‌ریه‌تی‬ ‫بــۆ الوازكــردن و له‌ناوبــردن له‌الیــه‌ن ده‌ســه‌اڵت و كه‌رتــی‬ ‫تایبــه‌ت‪ .‬هه‌روه‌هــا گه‌شــ ‌ه بــ ‌ه نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان بده‌ینــه‌وه‌‪.‬‬ ‫چونك ـ ‌ه ئێم ـه‌ وه‌ك تۆڕه‌ك ـ ‌ه پێمانوای ـه‌ خزمه‌تگــوزاری ته‌ندروســتی‬

‫مافێكــی بنه‌ڕه‌تــی مرۆڤ ـه‌‪ ،‬وه ناكرێــت جیــاكاری ل ـ ‌ه نێــوان خه‌ڵكــدا‬ ‫بكرێــت له‌ســه‌ر بنه‌مــای توانــای دارایــی‪ ،‬شــوێنی نیشــته‌جێبوون‪،‬‬ ‫ئایــن یاخــود ڕه‌گــه‌ز و هــه‌ر جیاكارییه‌كــی دیكــه‌‪ .‬كــ ‌ه ئێســتا لــ ‌ه‬ ‫كوردســتاندا وه‌رگرتنــی خزمه‌تگــوزاری ته‌ندروســتی و چاودێــری‬ ‫پزیشــكی بــوو ‌ه بــ ‌ه هــۆكاری جیــاكاری له‌نــاو خه‌ڵكــدا‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬گرنگتریــن ئ ـه‌و ده‌ســتكه‌وتان ‌ه چیــن ك ـ ‌ه تــا ئێســتا گروپه‌ك ـ ‌ه‬ ‫به‌ده‌ســتی هێنــاو ‌ه بــۆ داكۆكیكــردن لـ ‌ه كه‌رتــی ته‌ندروســتی گشــتی؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬ئێمــ ‌ه لــ ‌ه تۆڕه‌كه‌مــان بــ ‌ه چه‌نــد ئاڕاســته‌یه‌ك كارمــان‬

‫كــردووه‌‪ ،‬ئاڕاســته‌ی یه‌كــه‌م ئه‌وه‌یــ ‌ه كــ ‌ه له‌ســه‌ر ئاســتی‬ ‫خه‌ســته‌خانه‌كان و ده‌زگا ته‌ندروســتییه‌كانی كه‌رتــی گشــتی‪،‬‬ ‫هاورێمــان هه‌یـ ‌ه بـه‌ خۆبه‌خشــی كارده‌كات لـ ‌ه گــروپ یــان بــۆردی‬ ‫تایبــه‌ت بــه‌و نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییان ‌ه و كار له‌ســه‌ر پاراســتنیان‬ ‫ده‌كات‪ .‬تــا ڕاده‌یه‌كــی بــاش لــه‌م هه‌وڵه‌مــان ســه‌ركه‌وتووبووین‬ ‫چونكــ ‌ه لــ ‌ه به‌شــێكی به‌رچــاوی نه‌خۆشــخان ‌ه و ده‌زگا‬ ‫ته‌ندروســتییه‌كان ئه‌گــه‌ر گــروپ یــان بۆردمــان نه‌بێــت ئــه‌وا‬ ‫هاورێمــان هه‌یــ ‌ه خۆبه‌خشــان ‌ه كار بــۆ تۆڕه‌كه‌مــان و به‌جێهێنانــی‬ ‫ئامانجه‌كانــی ده‌كات‪.‬‬ ‫ئاســتێكی دیكــه‌ی كاركردنــی تۆڕه‌كه‌مــان به‌شــێوه‌یه‌كی گشــتی‬ ‫په‌یوه‌ندیكردنــ ‌ه بــ ‌ه ده‌زگا په‌یوه‌ندیــداره‌كان‪ ،‬بــۆ نموونــ ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیمــان بــ ‌ه په‌رله‌مــان و ســه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانــی‬ ‫كوردســتان و لیژنه‌كانــی ته‌ندروســتی و ده‌ســتپاكیی و لیژنــ ‌ه‬

‫په‌یوه‌ندیــداره‌كان بــ ‌ه پرســی ته‌ندروســتییه‌و ‌ه كــردووه‌‪ .‬لــ ‌ه‬ ‫هه‌مانكاتــدا په‌یوه‌ندیمــان بــ ‌ه وه‌زاره‌تــ ‌ه په‌یوه‌ندیداره‌كانــه‌و ‌ه‬ ‫كــردوو ‌ه له‌وانــ ‌ه وه‌زاره‌تــی ته‌ندروســتی و ئاوه‌دانكردنــه‌و ‌ه‬ ‫بــۆ مه‌به‌ســتی پاراســتنی كه‌رتــی ته‌ندروســتی گشــتی‪ .‬له‌گــه‌ڵ‬ ‫ئه‌وه‌شــدا په‌یوه‌ندیمــان ب ـ ‌ه ده‌زگای دیك ـه‌ی وه‌ك داواكاری گشــتی‬ ‫و ده‌ســته‌ی ده‌ســتپاكی و ئ ـه‌و ده‌ســتانه‌ی تریش ـه‌و ‌ه كــردوو ‌ه ك ـ ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیــان بــ ‌ه ئه‌نجامدانــی گه‌نده‌ڵییــه‌و ‌ه هه‌یــه‌ له‌نــاو كه‌رتــی‬ ‫گشــتی ته‌ندروســتیدا‪.‬‬ ‫له‌پــاڵ ئــه‌و كاره‌ گرنگانــه‌ی لــه‌ ناوخــۆی كوردســتان ئه‌نجاممــان‬ ‫داون‪ ،‬له‌ســه‌ر ئاســتی نێوده‌وڵه‌تــی په‌یوه‌ندیمــان بــه‌ ڕێكخــراوه‌‬ ‫جیهانییــه‌كان و ده‌زگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانــی تایبــه‌ت بــه‌ بــواری‬ ‫ته‌ندروســتی كــردووه‌‪ ،‬بــۆ گه‌یاندنــی كێشــه‌كانی كوردســتان‬ ‫به‌تایبــه‌ت بــه‌و ڕێكخــراو و الیه‌نانــه‌ی كــه‌ په‌یوه‌ندیــان بــه‌ دۆخــی‬ ‫ته‌ندروســتی یــان سیاســی كوردســتانه‌وه‌ هه‌یـه‌‪ ،‬بــۆ نموونـه‌ یه‌كێــك‬ ‫لــه‌و حاڵه‌تانــه‌ی كــه‌ ئێمــه‌ كاری له‌ســه‌رده‌كه‌ین نه‌خۆشــخانه‌ی‬ ‫ســانتی الیڤه‌(نه‌خۆشــخانه‌ی مندااڵنــی كوردســتان) كــه‌ ئێســتا‬ ‫به‌نــاوی نه‌خۆشــخانه‌ی ســانتی الیڤــه‌وه‌ دراوه‌ بــه‌ كۆمپانیایه‌كــی‬ ‫توركــی‪ .‬ئێمــه‌ لــه‌ تۆڕه‌كه‌مــان په‌یوه‌ندیمانكــردووه‌ بــه‌ ژماره‌یه‌كــی‬ ‫زۆر لــه‌ ناوه‌نــد و الیه‌نــی نێوده‌وڵه‌تــی‪ ،‬وه‌كــو ســه‌فاره‌تی واڵتانــی‬ ‫وه‌ك به‌ریتانیــا‪ ،‬كه‌نـه‌دا‪ ،‬ئه‌مریــكا‪ ،‬سویســرا و ئیتاڵیــا لـه‌ كوردســتان‬ ‫و عێــراق‪ .‬له‌سـه‌ر هه‌مــان بابـه‌ت په‌یوه‌ندیمــان بـه‌ ده‌یــان رێكخــراوی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تیــه‌وه‌ كــردووه‌ یــان له‌ســه‌ر بابه‌تــی تــر‪ .‬له‌گــه‌ڵ‬ ‫رێكخــراوی ته‌ندروســتی جیهانییــدا بــه‌بــه‌رده‌وام له‌ســه‌ر خه‌تیــن‬ ‫له‌سـه‌ر كۆمه‌ڵێــك كێشـه‌ی ته‌ندروســتی لـه‌ كوردســتاندا بــۆ نموونـه‌‬ ‫نه‌دانــی مووچ ـه‌ی پزیشــكان و كارمه‌ندانــی كوردســتان ل ـه‌ مــاوه‌ی‬ ‫ڕابــردوودا‪ ،‬كـه‌ هه‌مــوو ئاگاداریــن لـه‌ مــاوه‌ی ســاڵی ‪2020‬دا ته‌نهــا‬ ‫چــوار مووچه‌یــان وه‌رگرتــووه‌‪ .‬له‌سـه‌ر ئـه‌م بابه‌تـه‌ بـه‌ دیاریكــراوی‬ ‫له‌گــه‌ڵ رێكخــراوی ته‌ندروســتی جیهانیــدا له‌ســه‌ر خه‌تیــن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌هــا ‌له‌ســه‌ر بابه‌ته‌كانــی تــر بــۆ نموونــه‌ دانه‌مه‌زراندنــی‬ ‫ده‌رچوانــی كۆلێــژ و په‌یمانــگای به‌شـه‌ پزیشــكییه‌كان به‌تایبـه‌ت لـه‌م‬ ‫كاتــه‌دا كــه‌ پێویســتییه‌كی زۆر بــه‌ هێــزی كاریــان هه‌یــه‌ له‌ناوه‌نــده‌‬ ‫ته‌ندروســتییه‌كاندا‪ ،‬بــۆ ڕوبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســی كۆرۆنــا‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬پێتــان وایـ ‌ه سـه‌ره‌ڕای كاركردنــی ئـه‌م گروپـ ‌ه چیتــر پێویســت ‌ه‬ ‫بكرێــت بــۆ ڕاگرتنــی به‌تایبه‌تیكردنــی نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان؟‬ ‫چونكــ ‌ه وه‌ك هه‌مــوو ئه‌زانیــن زۆر بــ ‌ه خێرایــی ئــه‌م پڕۆســه‌ی ‌ه‬ ‫ده‌چێتـه‌ پێــش و زۆریــش ڕوونـ ‌ه كـ ‌ه حكومـه‌ت بـ ‌ه پــان كاری له‌سـه‌ر‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬ئێمــ ‌ه وه‌ك تــۆڕی پاراســتنی ته‌ندروســتی گشــتی لــ ‌ه‬

‫كاره‌كانمــان به‌رده‌وامده‌بیــن و پێشــمان وایــ ‌ه كاره‌كانــی تۆڕه‌كــ ‌ه‬ ‫گرنگــه‌ و به‌دڵنیاییــه‌و ‌ه كاریگــه‌ری ده‌بێــت له‌ســه‌ر ڕێگریكــردن لــ ‌ه‬ ‫به‌تایبــه‌ت كــردن‪ ،‬و ‌ه ئه‌گــه‌ر له‌وه‌شــدا ســه‌ركه‌وتوونه‌بین كــ ‌ه‬ ‫رێگــری لــ ‌ه به‌تایبه‌تكــردن بــ ‌ه تــه‌واوی بكه‌یــن ئــه‌وا كارده‌كه‌یــن‬ ‫سیســته‌می ته‌ندروســتی به‌شــێوه‌یه‌ك بێــت لــه‌ خزمه‌تــی تــه‌واوی‬ ‫هاواڵتیانــدا بێــت‪ .‬بـه‌اڵم كاری لـه‌و ‌ه گرنگتــر ئه‌وه‌یـه‌ ده‌یــان كۆمه‌ڵـ ‌ه‬ ‫و گــروپ و رێكخــراو دروســتببێت بــ ‌ه مه‌به‌ســتی په‌ره‌پێــدان بــ ‌ه‬ ‫كه‌رتــی ته‌ندروســتی گشــتی و رێگریكــردن لــه‌ به‌تایبه‌تیكردنــی‬ ‫خزمه‌تگــوزاری ته‌ندروســتی‪ .‬ئه‌مــ ‌ه یه‌كێكــ ‌ه لــ ‌ه هــه‌ر ‌ه گرنگتریــن‬ ‫ئــه‌و كارانــه‌ی كــه‌ پێویســته‌ خه‌ڵــك بــ ‌ه گشــتی كاری بــۆ بــكات‪.‬‬ ‫رێچــار‪ :‬دوا وته‌تــان بــۆ خوێنــه‌ران چیــ ‌ه و پێتانوایــ ‌ه چــۆن ده‌كرێــت‬ ‫ئــه‌م شــێواز ‌ه لــ ‌ه گــروپ و تــۆڕی داكۆكیكــردن لــ ‌ه نه‌خۆشــخان ‌ه‬ ‫گشــتییه‌كان فــراوان بكرێــت؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬سوپاســی ڕۆژنامه‌كه‌تانه‌كــه‌م بــۆ ئــه‌و ده‌رفه‌تــ ‌ه و‬

‫سوپاســی پاڵپشــتی به‌رده‌وامتــان ده‌كــه‌م بــۆ تۆڕه‌كــه‌‪ ،‬داواكارم‬ ‫چیتــر ته‌ندروســتی وه‌ك كێشــه‌یه‌كی پزیشــكی ســنوردار‬ ‫ته‌ماشــا نه‌كرێــت كــ ‌ه به‌ته‌نهــا په‌یوه‌نــدی بــ ‌ه حــه‌ب و ده‌رمــان‬ ‫و نه‌شــته‌رگه‌رییه‌و ‌ه هه‌بێــت‪ .‬وه‌ك قه‌یرانــی كۆرۆنــاش پیشــانیدا‬ ‫ته‌ندروســتی كێشــه‌یه‌ك ‌ه كــ ‌ه په‌یوه‌نــدی بــه‌ ژیانــی تــاك بــ ‌ه تاكــی‬ ‫خه‌ڵكــه‌و ‌ه هه‌یــه‌‪ .‬ناكرێــت به‌جێیبهێڵیــن بــۆ بڕیــاری كۆمه‌ڵێــك‬ ‫الیه‌نــی سیاســیی یــان وه‌زاره‌تــی حكومــی كــ ‌ه په‌یوه‌ندییه‌كــی‬ ‫ئه‌وتۆیــان له‌گ ـه‌ل خه‌ڵــك نی ـ ‌ه و ئاگایــان ل ـ ‌ه ئــازار و موعاناته‌كانــی‬ ‫خه‌ڵــك نیــه‌‪ .‬بۆیــ ‌ه ده‌بێــت خۆمــان رێكبخه‌یــن لــ ‌ه چوارچێــوه‌ی‬ ‫گــروپ و تــۆڕ و كۆمه‌ڵه‌كانــدا بــ ‌ه كاركــردن له‌ســه‌ر ئــه‌م پرســ ‌ه‬ ‫گرنگ ـه‌‪ ،‬ك ـه‌ په‌یوه‌ســت ‌ه ب ـه‌ ژیــان و مه‌رگــی خۆمــان و ئازیزانمــان‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫قەیرانــی قەرزاریــی بانکــەکان و والتانــی ئیمپریالیســت ژیان‬ ‫ئەکــەن‪ ،‬بــەم دواییانــەش ‪ ٦٣‬والتــی تریــش لــە ژێــر هەمــان‬ ‫هەڕەشــەو پەنابــردن بــۆ هەڵواســینی موغــەزی قــەرزی‬ ‫بانکەکانــدان‪ .‬ئەمانــە لــە جەرگــەی بارودۆخــی قەیراناویــی‬ ‫ئابــوری‪ ،‬سیاســی‪ ،‬کۆمەالیەتــی وادا بەیتوبالــۆرەی‬ ‫باشــبوونی ژیــان تــاک‪ ،‬کۆمەڵــگا و بەســتنەوەی هیــوا بــە‬ ‫پاشــەڕۆژی باشــتر لــە ســایەی ئــەم سیســتمەدا وەک بڵقــی‬ ‫ســەرئاو بــە هــەوادا ئەچــن‪.‬‬

‫کامەران ئەحمەد‬ ‫لــە کۆتاییەکانــی مانگــی ســێپتەمبەر ژمــارەی قوربانیانــی‬ ‫گیانســپاردووی پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا یــەک ملیــۆن‬ ‫مرۆڤــی تێپەڕانــد‪ ،‬و تادێــت بروسکەئاســا ئامــارەکان‬ ‫ڕوو لــە هەڵکشــان ئەکــەن‪ .‬واڵتانــی هەژارنشــین و‬ ‫هەڵکێشــراو لــە قەیرانــی ئابــوری و قــەرز نیــوەی زیاتــری‬ ‫قوربانییــەکان پێــک ئەهێنــن‪ .‬هێشــتا هیــچ ئاســۆیەک لــە‬ ‫چارەســەری پەتاکــەدا نییــە و خراوەتــە بــەردەم کێبڕک ـێ‌ی‬ ‫بەرژەوەندییەکانــی کارگاکانــی دەرمانســازیی‪ .‬ســااڵنێکە‬ ‫قەیرانــی ســەرمایەداری و کەمکردنــەوەو لێگرتنــەوەی‬ ‫بودجــەو هاوکارییەکانــی بــواری خزمەتگــوزاری‬ ‫تەندروســتی و پەالمــاردان بــۆ ســەر ئــەم کەرتــە ئاکامێکــی‬ ‫مەترســیدارو مەرگهێنەرانــەی وەک ئەمــڕۆو کوشــندانەتر‬ ‫لــێ‌ی لــە هەناویــدا بــۆ کــۆی هەســارەکە هەڵگرتــووە‪.‬‬ ‫تەمەنێکــە مرۆڤایەتــی لــە ســایەی ئــەم سیســتمە‬ ‫قازانجپەرســتەدا لــە چەندیــن جــۆری نەخۆشــیەکانی‬ ‫ئازارچەشــتوووە‪ .‬پەتاکانــی ئینفلەونــزای ڕوســی‪ ،‬ئیســپانی‪،‬‬ ‫هۆنــگ کۆنــگ‪ ،‬کۆلێــرا‪ ،‬ســواین و ئاســیایی‪ ،.‬و‪...‬هتــد چەنــد‬ ‫نمونــەی ژیانکردنــی ژێرســایەی سیســتمی خاوەندارێتــی‬ ‫تایبەتیــن‪.‬‬ ‫ژمــارەکان لــە والتانــی هەژارنشــین چەندیــن قــات بەرابــەرن‬ ‫و قوربانییەکانیــش لــە چینــی هــەرە هــەژار و کەمدەرامەتــی‬ ‫کۆمەڵــگان‪ ،‬ســەرباری ئــەوەی زۆرێــک لــە قوربانیــان تۆمــار‬ ‫ناکرێــن و توانــای چوونــە نۆرینگــە و نەخۆشــخانەیان نییــە‪،‬‬ ‫ئــەم کارەســاتە لــە دوای جەنگــی جیهانیــی دووەم جارێکــی‬ ‫تــر ڕووی دزێــو و بەربەریەتــی ئــەم سیســتمەی کــە گیانــی‬ ‫مرۆڤەکانــی خســتووەتە بــەردەم ڕەحمــەت و کێبڕکــێ و‬

‫لــە ئەفریــکای النکــەی هــەژاری و برســیەتی لــە نەبوونــی‬ ‫هیــچ جــۆرە خزمەتگوزارییەکــی تەندروســتی‪ ،‬کەمــی‬ ‫ئامێرەکانــی تێســت‪ ،‬خۆپارێــزی و ئــاوی پاکــژ بــۆ‬ ‫خواردنــەوە ڕێــژەکان بەربینــی خەڵکیــان گرتــووە‪ ،‬لــە‬ ‫راپۆرتــی ڕێکخــراوی تەندروســتی جیهانیــدا هاتــووە کــە ‪٢٧‬‬ ‫ملیــۆن مــرۆڤ لــە ئەفریــکا تــا راددەی ئەوپــەڕی هــەژاری‬ ‫پاڵپێــوە ئەنرێــت ئەمــە لــە کاتێکدایــە کــە تەنهــا لــە مــاوەی‬ ‫یــەک ڕۆژدا بــڕی ‪ ١٣‬ملیــار دۆالر ئەچێتــە ســەر ســامانی‬ ‫کەڵەکەبــوو و فەلــەک ئاســای ســەرمایەدارێکی وەک جێــف‬ ‫بیــزۆس ی خاوەنــی ئەمــازۆن‪.‬‬ ‫لــە ســەرەتای ســەرهەڵدانی پەتاکــەو دواتــر تەشــەنەکردنیدا‬ ‫ڕێکخراوەکانــی مافــی مــرۆڤ و ژنــان بــاس لــە زیادبوونــی‬ ‫هێــرش و پەالماردانــەکان بۆســەر ژنــان بــە گشــتی و ژنانــی‬ ‫کرێــکار بەتایبــەت ‪ ،‬هــەم فیزیکــی و هــەم دەســتکەوتەکانیان‬ ‫ئەکــەن‪ .‬هەمــوو ئەمانــە لــە غیابــی ناڕێکخراوەیــی چینــی‬ ‫کرێــکار‪ ،‬نەبوونــی هۆشــیاری چینایەتــی ئەســەپینرێن‬ ‫وبەرەوپێــش ئەبرێــن‪.‬‬ ‫لــە جەرگــەی بارودۆخێکــی واوا کــە مرۆڤایەتــی لــە لێــواری‬ ‫ئەوپــەڕی نەبوونــی و بێبــەش لــە خزمــەت و خزمەتگــوزاری‬

‫یاســاکانی بــازاڕ پیشــانی هەموومــان دایــەوە‪.‬‬ ‫هاوشــان لەگــەڵ چوونــە ســەری قوربانیانــی پەتاکــەدا‪،‬‬ ‫ڕێژەکانــی بێــکاری‪ ،‬هــەژاری‪ ،‬برســیەتی و لەبرســامردن‬ ‫چەنــد بەرابــەر بوونەتــەوە‪ .‬تەنهــا لــە ئەمریــکا ڕێــژەی‬ ‫بێــکاری زیــاد لــە ‪ %١٠‬تێپەڕانــدووە‪ ،‬واپێشــبینی ئەکرێــت‬ ‫لــە چەنــد مانگــی داهاتــوودا ڕێــژەی بێــکاری گەنجانــی‬ ‫ئەوروپــا بگاتــە نزیــک لــە ‪ .%٢٠‬هەرئێســتا عێــراق ئــەم‬ ‫ڕێژەیــەی تێپەڕانــدووە و هەندێــک ناوەنــد بــاس لــە ڕێــژەی‬ ‫بێکاریــی زیــاد لــە ‪%٤٠‬ی گەنجــان ئەکــەن‪.‬‬ ‫دیپۆرتکردنــەوەی زۆرەملــێ‌ی ملیۆنــان کرێــکاری‬ ‫کۆچکــردوو لــە واڵتانــی کەنــداو‪ ،‬داخســتنی دەرگاکانــی‬ ‫واڵتانــی ئەوروپــا لــە بــەردەم لێشــاوی پەنابــەران و‬ ‫هەڕەشــەی بــەزۆر ناردنەوەیــان لــە هــەر کات زیاتــر‬ ‫بێبەزەییانــە ئەچێتــە پێــش‪.‬‬ ‫لــە ژێرهەڕەشــەی بێکارکردنــی دایــکان وبــاوکان‪ ،‬و‬ ‫داخســتنی دەرگای خوێندنــگاکان مندااڵنیــش هێنــدەی تــر‬ ‫بوونەتــە قوربانــی سیســتمی قازانجپەرســتی ســەرمایە‪.‬‬ ‫پەلکێشــکردنی هەرچــی زیاتــری منــدااڵن و چەوســاندنەیان‬ ‫لــە بــازاڕی کار زیــادی کــردووە‪ ،‬کارکردنــی منــدااڵن‬ ‫بووەتــە میکانیزمــی ڕزگارکردنــی ژیانــی خێزانــە‬ ‫هــەژارەکان‪ .‬نزیــک بــە یــەک ملیارونیــو لەژێــر کاریگــەری‬ ‫داخســتنی خوێندنگاکانــدان‪ ،‬کــە نزیــک بــە نیــو ملیاریــان‬ ‫هیــچ دەرفەتێکــی خوێندنــی ئەلەکترۆنییــان لەبەردەســتدا‬ ‫نییــە‪.‬‬ ‫واڵتانــی هەژارنشــین تادێــن نوقمــی زیاتــری هــەژاری و‬ ‫قــەرزی زیاتــر ئەبنەوە‪.‬داڕمانــی هــەرڕۆژەی بەهــای ماددەو‬ ‫کەرەســتەی خــاو واڵتــی هەژارنشــینی دەرگیــری گێــژاوی‬ ‫بێســەرەوبەرەیی سیاســی و ئابــوری تونــدو خنکێنــەر‬ ‫کردووەتــەوە‪ ،‬هەرئێســتا ‪ ٥٢‬والت تــا سەرئێســک لــە‬

‫تەندروســتیدا و لــە ســەرجەم کایەکانــی ژیــان گــوزەر‬ ‫ئــەکات ‪ ،‬توندبوونــەوەی ناکۆکــی و شــەڕی تایەفەگــەری و‬ ‫مەزهەبییــەکان‪ ،‬کێشــەکانی ســنووری واڵتــان بــۆ ڕاکــردن‬ ‫لــە وەالمدانــەوە بــە قەیرانــی ناوخــۆ تادێــن قوڵتــر ئەبنــەوە‪.‬‬ ‫ســنوربەزاندن و پــاوان خوازیــی لــە هەنــاوی ئەم بارودۆخە‬ ‫ناجێگیــرە ئابــوری و سیاســییەدا روو لــە هەڵکشــانە‪.‬‬ ‫لــە کاتێکــدا کــە والتانــی زلهێــز بــە دوای گەرمکردنــی‬ ‫بــازاڕی کارگاکانــی چەکســازیی و بازرگانیکــردن بــە‬ ‫چــەک و پەمپدانــی الیەنــە ناکۆکەکانــەوەن‪ .‬حکومەتــە‬ ‫چڵێــس و ســەرمایەدارەکانی واڵتانــی هــەژار لــە جیاتــی‬ ‫وەاڵمدانــەوە بــە کێشــەکانی خەڵــک بــە دوای چــەک و خۆپــڕ‬ ‫چەککردنــەوەن‪ .‬تەنهــا لــە مــاوەی پێنــج ســاڵدا تــا ‪٢٠١٩‬‬ ‫بازرگانیکــردن بــە چــەک بــە بــڕی ‪ %٥،٥‬گەشــەی کــردووە‪.‬‬ ‫نیــوەی داخوازییەکانیــش ڕووەو ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت‬ ‫بــووە‪.‬‬ ‫ئــەم قەیرانــە ســەراپاگیرەی جیهانــی ســەرمایەداریی‬ ‫قڵشــت و کەلێنــی گــەورەی نێــوان چینەکانــی لەبەرچــاوی‬ ‫هەموومــان دەرخســتووە‪ .‬هــەژارەکان هەژارتــر و مەڵتــی‬ ‫ملیاردێرەکانیــش دەوڵەمەندتــر بــوون‪ .‬ســەرمایەداریی‬ ‫لــە هەمــوو ڕوویەکــەوە کــۆی هەســارەکەی خســتووەتە‬ ‫بــەردەم هەڕەشــەی مــەرگ و لەناوچــوون‪ .‬تاوانــی لــە‬ ‫ناوبردنــی یــەک ملیــۆن مــرۆڤ و هەڵکشــانی ڕۆژانەیــان‬ ‫و هەمــوو قوربانیانــی تــر لــە ئەســتۆی ســەرمایەدارن و‬ ‫سیســتمە خوێنریژەکەیاندایــە‪ .‬تەنهــا بــە لەناوبــردن و‬ ‫هەڵوەشــاندنەوەی خاوەندارێتــی تایبەتــی کۆتاییــان دێــت‪.‬‬ ‫لەژێــر پــان و بەرنامەڕێــژی سۆسیالیســتیدا هیــچ کات‬ ‫مرۆڤایەتــی ناکەوێتــە ژێــر هەڕەشــەو بــەردەم مەترســی‬ ‫پەتــا وکارەســاتی تەندروســتی ‪ ،‬مــرۆڤ وئــاژەڵ و ژینگــە‬ ‫شــکۆو بەهــای خۆیــان وەئەگرنــەوە‪.‬‬

‫کلینیکی ڕێچار‬

‫قوربانیانی گیان سپاردووی کۆرۆنا یەک‬ ‫ملیۆنی تێپەڕاند!‬

‫گۆشەیەکی تەندروستیی تایبەتە‪( ،‬د‪.‬ھەڤین کمال شاهـ محمد)‪،‬‬ ‫پسپۆڕی بێھۆشکاری و ئازارشکاندن‪ ،‬دەینووسێت‬

‫ھۆرمۆنەکانی خۆشبەختی كامانەن؟‬ ‫ئەی چۆن کاریگەری ئەرێنیان زیاد بکەین‬ ‫لەسەر جەستەمان؟‬

‫ئــەوەی ڕوونــە ھۆرمۆنــەکان کاریگەرییەکــی زۆریــان ھەیــە لەســەر دۆخــی‬ ‫دەروونــی و فکــری و ســۆزداری مــرۆڤ‪ ،‬و دەســتێکی بااڵیــان ھەیــە لــە‬ ‫ڕێکخســتنی چاالکییەکانــی لەشــی مرۆڤــدا‪ .‬لــەم ســەردەمەدا و لــە ســایەی سیســتمی‬ ‫ســەرمایەداری و کاپیتاڵیــزم‪ ،‬مــرۆڤ دووچــاری ســترێس و گوشــاری دەروونــی‬ ‫زۆر دەبێتــەوە‪ ،‬کــە ئەمــەش دەبێتــە ھۆی تێکدانــی بــاری دەروونــی و جەســتەیی و‬ ‫توشــبوون بــە گۆشــەگیری و خەمۆکــی‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە‪ ،‬مرۆڤــی ئــەم ســەردەمە ھەمیشــە دەبێــت لــە ھەوڵــدا بێــت بــۆ زیادکردنــی‬ ‫دەردانــی ئــەو ھۆرمۆنانــەی کــە بــە ھۆرمۆنــی دڵخۆشــی و خۆشــبەختی ناســراون‪،‬‬ ‫بــۆ کەمکردنــەوەی ئــەو فشــار و گرژییــە دەروونییــەی تووشــی دەبێــت‪ .‬لێــرەدا‬ ‫ھەوڵ دەدەم بــە کورتــی بــاس لــەو جــۆرە ھۆرمۆنانــە بکــەم و لەدوایشــدا ڕێگاکانــی‬ ‫زیادکردنیــان لەنــاو جەســتەدا ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬ھۆرمۆنــی ئەســیتایل کۆلیــن‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە کــە بەرپرســە لــە ئاگایــی و‬ ‫لەبیرنەچوونــەوە‪ ،‬ئاگاداریکردنــی شــەھیەت و حــەزی خــواردن‪ ،‬لێپرسراویشــە لــە‬ ‫حــەزی ســێکس و کــردە سێکســیەکان ‪.‬‬ ‫‪ - 2‬ھۆرمۆنــی میالتونیــن‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە کــە یارمەتــی لــەش دەدات بــۆ خــەو و‬ ‫ئیســراحەت و ڕیالکسەیشــن‪ ،‬ڕێکخســتنی خــەو و کاژێــری بایۆلــۆژی لــە جەســتەی‬ ‫مــرۆڤ دا ‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ھۆرمۆنــی ئیندۆرفیــن‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە کــە ئــازار کەمدەکاتــەوە‪ ،‬بــاری‬ ‫دەروونــی ئــارام دەکاتــەوە‪ ،‬مرۆڤیــش دڵخــۆش دەکات ‪.‬‬ ‫‪ - 4‬ھۆرمۆنــی دۆپامیــن‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە كــە لێپرســراوە لــە چێــژ وەرگرتــن‪،‬‬ ‫ھەروەھا لێپرســراوە لــە ووردبینــی و تەرکیــز ‪.‬‬ ‫‪ - 5‬ھۆرمۆنــی _نــۆر ئیپینفریــن _ ‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە لێپرســراوی ھەســت و حــەزە‬ ‫سێکســییەکان و ھەســتکردنە بــە خۆشــی و چێــژ‪.‬‬ ‫‪ - 6‬ھۆرمۆنی ئینکیفالین‪ :‬ئەو ھۆرمۆنەیە كە لێپرسراوی دژە خەمۆکییە‪.‬‬ ‫‪ - 7‬ھۆرمۆنی ئۆکسیتۆسین‪ :‬ئەو ھۆرمۆنەیە کە لێپرسراوی ھەست و سۆزە‪.‬‬ ‫‪ - 8‬ھۆرمۆنــی ســیرۆتۆنین‪ :‬ئــەو ھۆرمۆنەیــە لێپرســراوی باشــترکردنی خــەو و‬ ‫نەھێشــتنی قەڵەقــی و دڵەڕاوکێیــە ‪.‬‬ ‫ھەر یــەک لــەم ھۆرمۆنانــە بــە ڕێگایەکــی ڕاســتەوخۆ یــان ناڕاســتەوخۆ‪،‬‬ ‫کاریگەرییــان ھەیــە لەســەر الیەنــی دەروونــی و نەھێشــتنی خەمۆکــی و دڵەڕاوکــێ‬ ‫و کەمکردنــەوەی ئــازار لــە جەســتەی مرۆڤــدا‪ ،‬بۆیــە دەبێــت ھەوڵبدەیــن بــەم‬ ‫ڕێگایانــە ڕێــژەی دەردانیــان زیــاد بکەیــن لــە جەســتەماندا ‪:‬‬ ‫‪ -١‬وەرزشــکردن‪ :‬یەکێکــە لــە باشــترین ڕێــگاکان كــە بەکاردێــت بــۆ زیادکردنــی‬ ‫ھۆرمۆنــی ســیرۆتۆنین و ئیندۆرفیــن بــە مەرجێــک ڕۆژانــە بێــت و بــۆ مــاوەی ( ‪٢٠‬‬ ‫‪ )٣٠‬خولــەک بێــت‪ .‬ھەر کاتێــک ھەســتت بــە بێتاقەتــی کــرد دەتوانیــت پیــادەڕۆی‬‫بکەیــت لــە کەشــێکی کــراوە و لەنــاو سروشــتدا‪ ،‬یاخــود بڕۆیــت بــۆ جیــم و‬ ‫وەرزشــکردنی بــە کۆمــەڵ ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خەوتنی تەواو لە شەودا ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬خواردنی نەســتەلەی ڕەش و ئەو شــوکۆالتانەی تەندروســتن‪ .‬شــکوالتەی تۆخ‬ ‫دەردانــی ھۆرمۆنــی ئیندۆرفیــن زیــاد دەکات‪ ،‬ھەوکــردن کەمدەکاتــەوە‪ ،‬پەســتانی‬ ‫خوێــن دادەبەزێنێــت‪ ،‬تەندروســتی خوێنبەرەکانیــش دەپارێزێــت‪ .‬خواردنــی (‪)٣-٢‬‬ ‫جــار لــە ھەفتەیەکــدا ســوودی زۆرە بــۆ تەندروســتی ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬خواردنــی کاربۆھیدراتــە باشــەکان وەکــو‪ :‬دانەوێڵــە تــەواوەکان‪ ،‬برنجــی بــۆر‪،‬‬ ‫شــەوەفان‪ ،‬تۆســتی بــۆر‪ ،‬ھۆرمۆنــی ســیرۆتۆنین زیــاد دەکــەن و مــرۆڤ دڵخــۆش‬ ‫دەکــەن‪.‬‬ ‫‪ -٥‬خواردنــی میــوەی جۆراوجــۆر بــە بەردەوامــی وەکــو‪ :‬ئەنەنــاس‪ ،‬گێــاس‪ ،‬مــۆز‬ ‫ھەروەھا ســەوزەوات و ماســی کاریگەرییەکــی زۆریــان ھەیــە لەســەر دەردانــی‬ ‫ھۆرمۆنــەکان ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬دوورکەوتنــەوە لــە خواردنــی خواردەمەنیــە موعەلــەب و خێــراو فاســت‬ ‫فــودەکان کــە دەبنــە ھۆی کەمکردنــەوەی ڕێــژەی ئــەم ھۆرمۆنانــە لــە لەشــدا ‪.‬‬ ‫‪ -٧‬وازھێنان لە جگەرە و نێرگەلە کێشان‪.‬‬ ‫‪ -٨‬دەبێــت ئــەو خواردنەوانــەی مــاددەی کافاینیــان تێدایــە بــە ڕێژەیەکی ھاوســەنگ‬ ‫بــۆ ل ‪١٠‬‬ ‫بخورێتــەوە‪ ،‬وەکــو چــا‪ ،‬قــاوە‪ ،‬خواردنــەوە گازییــەکان ‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪8‬‬

‫گەنجان و الوان‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫ئایا پەیوەندیی سۆزداریی نێوان مامۆســــ‬

‫ئامادەكردنی ڕاپۆرت‪ :‬ئومێد محمد‬ ‫یەكێــك لــەو كێشــە شــاراوانەی كــە لەنێــو خوێندنــگا ئامادەییەكانــی‬ ‫جیهانــدا بوونــی هەیــە پەیوەندیــی ســۆزدارییە لەنێــوان خوێنــدكاران‬ ‫و مامۆســتایاندا! كوردســتانیش لــە مــاوەی چەنــد ســاڵی ڕابــردوودا‬ ‫بــەدەر نەبــووە لــەم پرســە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی ئاســایی نییــە ئەوەیــە‬ ‫كــە ئــەم پرســە تاكــو ئاســتێكی بــەرز بــە نهێنــی و شــاراوەیی‬ ‫هێڵراوەتــەوە و نــە لــە ناوەنــدە پەروەردەییــەكان و نــە لــە میدیاكانــدا‬ ‫بەهــۆی هەســتیاریی بابەتەكــەوە نەوروژێنــراوە‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫ئــەوەی كــە یاســای جڵەوگیــری لــە هەمــوو ئامادەییەكانــی جیهانــدا‬ ‫بوونــی هەیــە‪ ،‬بــەاڵم یاســاكان بــە تەنیــا نەیانتوانیــوە ئــەم پرســە‬ ‫بــە چارەســەری كۆتایــی بگەیەنــن و تەنانــەت هەندێــك كات لــە‬ ‫جیاتــی چارەســەر‪ ،‬ئــەو هەســت و پەیوەندییانەیــان گەیاندووەتــە‬ ‫ئاســتێكی قورســتر لــەوەی چارەســەر بكرێــت‪ .‬بۆیــە بــە تەنیــا یاســا‬ ‫بــەس نییــە تاكــو مامەڵــە لەگــەڵ ئــەم جــۆرە پرســانەدا بكرێــت‪.‬‬ ‫یاســاكان چەنــدە تونــد بــن و ڕێگــە لــە پەیوەندیــی ســۆزداری و‬ ‫سێكســی خــوار تەمــەن هــەژدە ســاڵ بگــرن‪ ،‬هێشــتا مرۆڤگەلێــك‬ ‫هــەن پێیانوایــە خۆشەویســتی و ئارەزووەكانــی مــرۆڤ كوێــرن‬ ‫و ســنوریان بــۆ نییــە و ئــەم پرســە درێژتــر و هەســتیارتر‬ ‫دەبێــت لــەوەی كــە بــە ســانایی تەماشــا دەكرێــت‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬لــە‬ ‫یاســای جڵوگیریــی خوێندنــگا ئامادەییەكانــی بەریتانیــادا‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫مامۆســتایەك پەیوەندییەكــی سێكســی یاخــود ســۆزداریی لەگــەڵ‬ ‫خوێندكارەكانیــدا دروســت بــكات ئــەوا وەك ئیســتغالل و خــراپ‬ ‫بەكارهێنانــی خوێندكارەكــەی مامەڵــەی لەگەڵــدا دەكرێــت ڕەنگــە لــە‬ ‫كارەكــەی دوور بخرێتــەوە و لــە هەندێــك واڵتــدا ڕێكارەكــە تاكــو‬ ‫ئاســتی زیندانیكردنــی مامۆســتاكە درێــژ دەبێتــەوە‪ .‬لــە ماڵپــەڕی‬ ‫دیبەیــت دۆت ئۆرگــدا كەســێك لــە كۆمێنتێكــدا دەنوســێت‪« :‬ئەگــەر‬ ‫مــن تەمەنــم ‪ 17‬ســاڵ بێــت و بەهــۆی پەیوەندییەكــی لــەو شــێوەیەوە‬ ‫زیندانیــش بكرێــم نــەك هــەر پەیوەندییەكــەم كۆتایــی نایــەت‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫پێدەچێــت بــۆ هەتاهەتایــە لــە چاوەڕوانــی ئــەو خۆشەویســتییەدا‬ ‫بمێنمــەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ هەســتیاریی ئــەم پرســە و یاســای جڵەوگیریشــدا‪ ،‬كۆمەڵــگای‬ ‫كــوردی و كۆمەڵگاكانــی ئــەم ناوچەیــە بەهــۆی كلتــوری نەتەوەیــی‬ ‫و عەقڵییەتــی زاڵــی ئاینــی و یاســای عێراقییــەوە لــەو بارەیــەوە‪،‬‬ ‫ڕێگایەكــی ئاســانتر هەیــە بــەوەی كــە دەكرێــت مامۆســتایان‬ ‫پەیوەندییــە ســۆزدارییە شــاراوەكانیان لەگــەڵ خوێندكارەكانیانــدا‬ ‫بگەیەننــە ئاســتی هاوســەرگیری چونكــە هاوســەرگیریی خــوار‬ ‫تەمــەن ‪ 18‬ســاڵ (بــە شــودانی منــداڵ) یەكێكــە لــە دیــاردە باوەكانــی‬ ‫كۆمەڵــگا ئیســامییەكان و كۆمەڵــگای كــوردی‪ .‬ســەرباری هەمــوو‬ ‫ئــەم ئاڵۆزییانــە‪ ،‬ئــەوەی لەبــارەی خوێندنــگا ئامادەییەكانــەوە‬ ‫گرنگــە بخرێتــەڕوو ئەوەیــە كــە ئــەم ناوەندانــە بــۆ خوێنــدكاران‬ ‫بریتییــە لــە ناوەندێكــی پەروەردەیــی و بــۆ مامۆســتایان پیشــەیەكی‬ ‫پەروەردەیــی كــە تێیــدا خوێندكارانــی ئــەم تەمەنــە بــە كۆمەڵێــك‬ ‫دۆخــی زۆر هەســتیاردا دەچــن كــە مایــەی زیاتــر ئــاوڕ لێدانــەوە‬ ‫و گفتوگۆكردنــە كــە تێێــدا پێویســتە پێــش هــەر الیــەك خوێنــدكاران‬ ‫خۆیانــی لــێ ئــاگادار بكرێتــەوە و بــە دۆخــی هەســتیاری خۆیــان‬ ‫ئاشــنا بكرێــن‪ .‬بــەاڵم ڕەنگــە یەكێــك لــە كێشــە ســەرەكییەكان‬ ‫لــەم بارەیــەوە داخرانــی كۆمەڵــگای كــوردی بێــت بــۆ دیبەیــت و‬ ‫گفتوگۆكــردن و لێكترتێگەشــتن بــە شــێوەیەكی ڕوون و ئاشــكرا كــە‬ ‫دایــكان و بــاوكان و ڕێنماییكارانــی پەروەردەیــی دەتوانــن ڕۆڵێكــی‬ ‫گرنگــی تێــدا بگێــڕن‪.‬‬ ‫بەهــۆی گرنگیــی ئــەم پرســەوە‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگــی زانــی دیدارێــك‬ ‫لەگــەڵ بەڕێوەبــەری گشــتیی پــەروەردەی گەرمیــان مامۆســتا‬ ‫(دارا ئەحمــەد)‪ ،‬و هەروەهــا ڕێنماییــكاری پەروەدرەیــی مامۆســتا‬ ‫(محمــد نەجیــب)دا ســاز بــكات‪ .‬ســەرباری ئــەوەی ڕێچــار هەوڵیــدا‬ ‫چاوپێكەوتــن لەگــەڵ چەنــد مامۆســتایەكی دیكــەدا ئەنجــام بــدات‬ ‫بــەاڵم بەهــۆی هەســتیاریی پرســەكەوە ئامــادە نەبــوون وەاڵمــی‬ ‫پرســیارەكانی ڕێچــار بدەنــەوە‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا پەیوەندیــی ســۆزداری لەنێــوان مامۆســتا و‬ ‫خوێنــدكاردا بــووە بــە دیــاردە؟‬

‫دارا ئەحمــەد‪ :‬لــە ڕاســتیدا ئەمــە هێشــتا نەبــووە بــە دیــاردە و حاڵەتــە‪،‬‬ ‫بــە مانایەكیتــر ئەگــەر لە هــەر خوێندنگایەكــی ئامادەییەکیش حاڵەتێک‪،‬‬ ‫دوو یــان‌ ســێ حاڵەتیــش هەبێــت هــەر لــە حاڵــەت تێنەپەڕیــوە بــۆ‬ ‫دیــاردە‪ .‬ئــەم حاڵەتانــە تەنیــا هــی ئێســتا نیــن و هــەر هەبــووە بــە‬ ‫درێژایــی مێــژووی مرۆڤایەتــی‪ ،‬ســنورداریش نییــە لــە پــەروەردەی‬ ‫گەرمیــان‪ ،‬ســلێمانی و هەولێــر و دهــۆک و شــوێنانی دیكــەدا و لــە‬ ‫هەمــوو شــوێنێک ئــەم حاڵەتانــە هــەن‪ ،‬بــەاڵم‌ ڕەنگــە لــە شــوێنێك‬ ‫زیاتــر بێــت‪ .‬هەروەهــا لــەو شــوێنە کۆمەاڵیەتییانــەی کــەوا پەیوەندییــە‬ ‫کۆمەاڵیەتییــەکان الوازن تێیانــدا ئــەم حاڵەتانــە زیاتــرە بــۆ نمونــە لــە‬ ‫کوردســتاندا کەمتــرە لــە ناوچەكانــی ناوەڕاســت و خــواروی عێــڕاق‬ ‫و هەوەهــا لــە واڵتانــی چواردەوروبەریشــمان لەوانــە تورکیــا و ئێــران‬ ‫و ئــەو واڵتانــەی کــە دانیشــتوانیان زۆرن وەکــو میســر و دەوڵەتــە‬ ‫عەرەبییــەکان ڕێژەكــە كەمتــرە بــە بــەراورد بــە واڵتــە ئەوروپییــەكان‪.‬‬ ‫لەبــەر ئــەوە ئــەم پەیوەندییــە نەگونجــاو و نــا شــەرعی و نەشــیاوە‪،‬‬ ‫بۆیــە هەتــا پەیوەندیــی کۆمەاڵیەتــی پتــەو بێــت‪ ،‬ئــەو پەیوەندییــەش‬ ‫کەمتــرە بــەاڵم هــەر بونیشــی هەیــە‪ .‬کەواتــە ئێمــە بۆیــە پێــی ئەڵێیــن‬ ‫حاڵــەت چونکــە لــە ڕاســتیدا ئەگــەر ئــەم بابەتــە لــە حاڵــەت دەرچێــت‬ ‫زۆر مەترســیدارە‪.‬‬

‫ئومێد محمد‪ :‬ئایا هۆکاری ئەم پەیوەندییە بۆچی دەگەڕێتەوە؟‬

‫دارا ئەحمــەد‪ :‬بــە پلــەی یــەک ئێمــە پێناســەی مامۆســتا بــەو شــێوەیە‬ ‫دەکەیــن کــە باوکــە یــان بــرا گەورەیــە بۆیــە پێویســته هەمیشــە‬ ‫خوێنکارەکانــی خــۆی وەک کچــی خــۆی یــا کــوڕی خــۆی ببینــێ‪،‬‬ ‫هەروەهــا بــە پێچەوانــەوە خوێنکارانیــش پێویســته مامۆســتاکەیان بە‬ ‫بــاوک یــان بــرا گــەورە ببینــن ئەگــەر ئافرەتیــش بــوو مامۆســتاکەی‬ ‫بــە دایکــی خــۆی یــا خوشــکی گــەورەی خــۆی ببینێــت‪.‬‬ ‫بــەاڵم زۆر جــار پــەروەردەی تاكەكــەس وا دەکات ئــەم شــیرازەیە‬ ‫تێــک بچێــت ئەمــەش هــۆکاری هەیــە‪ .‬یەکــەم هــۆكار نــا دروســتیی‬ ‫پــەروەردەی ئــەو کەســەیە‪ .‬دووهــەم هــۆکاری بــۆ نموونــە ئەوەیە كە‬ ‫جۆرێــک لــە بەرژەوەنــدی لەنێــوان مامۆســتا و قوتابیــدا هەیــە ڕەنگــە‬ ‫ئــەو بەرژەوەندییــە ئیســتغالل بکرێــت‪ .‬ئەگــەر هــەر مامۆســتایەک کــە‬ ‫بــە مانــای وشــەكە مامۆســتا و بــاوک بێــت‪ ،‬دەبێــت خــۆی بــەدور‬ ‫بگرێــت‪ .‬هــەر خوێندکارێکیــش بیەوێــت مامۆســتا ئیســتغالل بــکات‬ ‫بــۆ بەرژەوەنــدی خــۆی‪ ،‬وەک باوکێــک ڕێنوێنــی ئــەو خوێنــدکارەی‬ ‫بــکات نــەک وەک ئــەوەی کــە ئیســتغاللی بــکات‪ ..‬مــن جارێکــی دیكــە‬ ‫جەخــت لەســەر ئــەوە دەکەمــەوە لەســەر ئــەم پەیوەندییــە کە ئیشــمان‬ ‫لەســەری کــردووە و وە هــەر حاڵەتێــک کــە درکمــان پــێ کــردووە‬ ‫نەمــان هێشــتووە تەشــەنە بــکات‪ ،‬بەڵکــو هەوڵــی چارەســەر کردنیمــان‬ ‫داوە ئەویــش بــە چەنــد ڕێگایــەک لەوانــە بــە دروســتکردنی لیژنــە‬ ‫و ڕێــگای گواســتنەوەی مامۆســتاکە هەروەهــا ڕێــگای ســزادانی‬ ‫مامۆســتاکە ئیشــی تەواومــان لەســەر کــردووە‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا لــەم جــۆرە پەیوەندییانــەدا مامۆســتا تاوانبــارە‬ ‫یــان قوتابیانــی تازەپێگەیشــتوو؟‬

‫دارا ئەحمــەد‪ :‬دوو الیەنەیــە‪ ،‬بــەاڵم بــە پلــەی یــەک تاوانــی مامۆســتایە‬ ‫چونکــە ئێمــە وەک ئامــاژەم پێــدا مامۆســتا بــە بــاوک و برا دەزانین و‬ ‫ئەگــەر قوتابییەکــەی ســەرپێچییەکی هەبــوو ئــەوا پێویســتە ڕێنوێنــی‬ ‫بــکات و دەســتی بگرێــت و بیخاتــە ســەر ڕێگــەی ڕاســت چونکــە‬ ‫دەبێــت ئێمــە ئــەوە بزانیــن کــە خوێندکار لــە قۆناغێكی پێگەیشــتوویی‬ ‫هەســتیاردایە بۆیــە مــرۆڤ هەمیشــە لەوێــوە هەڵەکانــی دەســت پــێ‬ ‫ئــەکات‪ .‬لەبەرئــەوەی مامۆســتا ئــەو قۆناغــەی تێپەڕانــدووە بۆیــە‬ ‫ئەگــەر تاوانــی مامۆســتاش نەبــێ هــەر تاوانبــارە‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا ئەمــە بەشــێوازێک لــە شــێوازەکان ڕێــكاری‬ ‫تــەواوی لەبەرامبــەردا دەگیرێتەبــەر تاكــو باڵوتــر نەبێتــەوە؟‬ ‫دارا ئەحمــەد‪ :‬بێگومــان وەک ئامــاژەم پێکــرد هیــچ حاڵەتێــک کــە‬ ‫پێمــان زانیبــێ نەمــان هێشــتووە بەســەریا تێپەڕیــن‪ ،‬ئیجرائــات‬ ‫کــراوە و هەندێــك جاریــش پێویســتی بــەوە نەکــردووە کــە لیژنــەی‬ ‫لێکۆڵینــەوە دانێیــن چونکــە قســەیەکی کــوردی هەیــە ئەڵێــت ئەگــەر‬ ‫زانیــت پەنجەرەیــەک کەلێنێــک ڕەشــەبای لێــوە دێ دایخــە و مورتــاح‬ ‫دانیشــە‪ .‬ئێمــە هەرکاتێــك دەنگۆیــەک یــان شــتێکی وامــان بیســتبێ‬ ‫هەڵســاوین بــە چارەســەركردنی و هەندێــك جاریــش دەبێتــە حاڵەتــی‬ ‫ســکااڵ تۆمــار کــردن و ئەوکاتــەش ئێمــە لیژنــە پێکئەهێنیــن و‬ ‫ئیجرائــات ئەکەیــن‪ ،‬وە نمونەشــم زۆرە بــۆ ئەمــە‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا بەخێوکــەران دوای بیســتن و زانینــی ئــەم بابەتــە‬ ‫متمانــە دەکــەن جارێکــی دیكــە قوتابیانیــان بنێرنــەوە بــۆ قوتابخانــە؟‬ ‫دارا ئەحمــەد‪ :‬هەرچــۆن مامۆســتاکە تاوانبــارە خوێندکارەکــەش‬

‫تاوانبــارە بــەاڵم وەک وتمــان خوێندکارەکــە هــەرزەکارە و‬ ‫قابیلــە بــۆ هەڵەکــردن و جۆرێــک لــە بەرژەوەندیشــی هەیــە لــەو‬ ‫حاڵەتــەدا‪ .‬خانەوادەکــەش تاوانبــارە بۆیــە ئــەو جــۆرە پەروەردەیــەی‬ ‫خانەوادەکانیــان وا ئــەکات لــە خوێندکارەکانیــان ئەو جۆرە ڕەوشــتە‬ ‫بنوێنــن لەگــەڵ مامۆســتاکانیان‪ ،‬ئەمــەش هەمــوو خانەوادەیــەك نییــە‬ ‫چونکــە پــەروەردە کارێکــی ســەرەكییە و ئــەو خانەوادانــەی کــە لــە‬ ‫پــەروەردەی منداڵەکانیــان دڵنیــان کــە بیاننێرنــە قوتابخانــە هەرچەنــد‬ ‫ئەگــەر ئــەو جــۆرە مامۆستایانەشــی تیابێــت لــە قوتابخانــە کە قۆتابی‬ ‫اســتغالل دەکــەن‪ ،‬ئــەو خانەوادانــەی پەروەردەیــان نــا تەندروســتە‬ ‫باکیــان نییــە ئــەو جــۆرە حاڵەتانــەش لــەو جــۆرە پەروەردانــەدا‬ ‫ســەرهەڵەدەن‪ .‬بــا ئێمــە ئەوەشــمان لەبیرنەچێــت کــە خوێندنگــە‬ ‫ناوەندێکــە بــۆ فێربــون و خوێنــدن و پــەروەردە و ناوەندێــک نییــە‬ ‫بــۆ پەرەپێدانــی پەیوەندیــی ســۆزداری چونکــە خوێندنگــە کافتریــا و‬ ‫چاخانــە و بــازاڕ نییــە‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬جەنابتــان هەســت بــەوە ناکــەن پڕۆســەی خوێنــدن و‬ ‫پــەروەردە لەنــاو خوێندنگەکانــدا کاڵ بوبێتــەوە چونکــە ئێســتا حاڵەتی‬ ‫ســۆزداری زۆر تەشــەنەی ســەندووە لەنێــوان قوتابیــان خۆیانــداو و‬ ‫لەنێــوان مامۆســتا و قوتابیــدا؟‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫گەنجان و الوان‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫ـــــتایان و خوێندكارانی ئامادەیی ئاساییە؟‬ ‫گ ـه‌ر تــۆ توانیــت ل ـه‌ ڕه‌فتــار و نەهامەتییــەكان و گرفــت و ناخــی‬ ‫تــاك تێبگ ـه‌ی یــان هونه‌رێكــت هه‌بێــت بــۆ ئ ـه‌و تێگه‌یشــتنه‌ زیاتــر‬ ‫هــاوكار ده‌بێــت بــۆ ئــه‌وه‌ی كارێــك بــكات گرفتــه‌ كه‌ســێكانی‬ ‫خوێنــدكار نه‌بن ـه‌ ڕێگــر ل ـه‌ تێگه‌یشــتن و هه‌زمكردنــی بابه‌ت ـه‌كان‪،‬‬ ‫واتــه‌ كاتێــك مامۆســتا لــه‌ موعاناتــی خوینــدكار تیگه‌یشــت و‬ ‫ئــاگارداری بــوو ئـه‌وا ده‌توانــن پێكـه‌وه‌ كێشـه‌كه‌ چاره‌سـه‌ر بكـه‌ن‬ ‫بــۆ ئــه‌وه‌ی گــرژی دروســت نه‌بێــت لــه‌ نێــوان هــه‌ردووالدا‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬پەیوەنــدی ســۆزداری لەنێــوان مامۆســتا و خوێندكاردا‬ ‫لە چــی ئاســتێکدایە؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬به‌ڕاســتی لــه‌ هــه‌ردوو قۆناغــی ئاماده‌یــی و‬

‫دارا ئەحمــەد‪ :‬مــن ئەڵێــم کــە ئــەم دیــارده زیــادی کــردووه‬ ‫تەبعــەن ئەمــەش هــۆکاری هەیــە یەکێــک لەوانــە گۆڕانــکاری‬ ‫بەســەر پەیوەندییــە کۆمەاڵیەتییــەکان هاتــووە یــان ڕۆڵــی ئامێــرە‬ ‫ئەلکترۆنییــەکان و مۆبایــڵ و ئەنتەرنێــت و سۆشــیال میدیــا‬ ‫کاریگەرییەکــی زۆری هەیــه تەنانــەت پەیوەندییــه مادییەکانیــش‬ ‫گــۆڕاون‪ .‬ئەتوانــم بڵێــم زۆرینــەی پەیوەندییــەکان لەســەر مــاددە‬ ‫دروســت ئەبــن و دەور و کاریگــەری خــۆی هەیــه‪ .‬زۆرکات‬ ‫مــرۆڤ بــە مــاددە ئیغــرا ئەکرێــت‪ ،‬وە ئەمانــەش کــە ئێســتا ڕۆڵیــان‬ ‫هەیــە ڕەنگــە ئەمانــە لــە ســااڵنی ڕابــردوودا وجودیــان نەبوبــێ‬ ‫یــان کەمتــر بــووە بۆیــە هەتــا ئەمانــە زیادیــان كردبێــت ئــەو‬ ‫پەیوەندییانــەش زیادیــان کــردووە‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬بەپێــی ئــەو بەدواداچوونــەی کــە کردوومانــە و ڕای‬ ‫بەشــێک لــە مامۆســتایانمان وەرگرتــووە‪ ،‬بەڵــێ ئەمــە لــە ســااڵنی‬ ‫ڕابــردوودا کــەم بــووە بــەاڵم لــەم دواییانــە بەشــێوەیەکی بەرچــاو‬ ‫زیادیکــردووە‪ .‬ئایــا ئەتوانرێــت ئەمــە بنەبــڕ بکرێــت یــان قســە‬ ‫و ئیجرائاتــەکان بێســوود ئەبــن و ئەمــە هــەر وەک دیاردەیــەک‬ ‫ئەمێنێتــەوە و لــە دەســەاڵتی کەســدا نامێنێــت؟‬ ‫دارا ئەحمــد‪ :‬هەتــا دونیــا هەبێــت پێویســتمان بــە یاســا و ســزادان‬

‫هەیــە لەبەرئــەوەی هەتــا دونیــا هەبێــت ســەرپێچی ئەبێــت بــەاڵم‬ ‫هەتــا یاســا هەبێــت ســەرپێچی ســنوردار ئەبێــت‪ .‬مــن حەزەکــەم‬ ‫بڵێــم بــا کــەس ســەرپێچی نــەکات بــەاڵم ســەرپێچیش بکــرێ‬ ‫بەرامبــەر ســەرپێچی ســزا هەیــە‪.‬‬

‫ئومێد محمد‪ :‬کۆتا قسەی جەنابتان چییە؟‬

‫دارا ئەحمــد‪ :‬کۆتــا قســەی مــن ئەوەیــە مــرۆڤ لەهــەر ئاســتێکدا‬ ‫بەرپرســیارێتییەکی گرتــە ئەســتۆ جــا ئەمــە ئەگــەر مامۆســتایەتی‬ ‫بێــت ئایــا بەرپرســێك بێــت یــات هــەر وەزیفەیــەک بێــت‬ ‫بەرپرســیارێتییه و پێویســتە بەرپرســیارێتییەكە بــە ئەمانەتــەوە‬ ‫ئەنجــام بــدات‪ .‬هەروەهــا کاتێــك مــرۆڤ بچوکتریــن بەپرســیارێتی‬ ‫ئەگرێتــە دەســت ئەبێــت زاڵ بێــت بەســەر نەفــس و غەریزەکانــی‬ ‫خۆیــدا و لــەو چوارچێــوە دەرنەچێــت کــە بــۆی دانــراوە‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا پەیوەنــدی نێــوان مامۆســتا و قوتابــی چۆنــە و‬ ‫لەچــی ئاســتێکدایە؟‬

‫محمــد نەجیــب‪ :‬ئه‌توانیــن بڵێــن تاڕاده‌یــه‌ك باشــه‌ بــه‌اڵم بــه‌و‬ ‫ڕاده‌یــه‌ش نیــه‌ كــه‌ زۆر زۆر بــاش بێــت چونكــه‌ هه‌نــدێ جــار‬ ‫له‌یــه‌ك تێنه‌گه‌یشــتن ڕووده‌دات ئــه‌وه‌ش چه‌نــد هۆیه‌كــی هه‌یــه‌‪:‬‬ ‫یه‌كـه‌م الی هـه‌رزه‌كاره‌ بـه‌ هــۆی ته‌مـه‌ن و قۆناغــی هـه‌رزه‌كاری‬ ‫و تــازه‌ كامــڵ بوونــی الیه‌نــی هــزری و ڕه‌وشــتی و ژیــری و‬ ‫گۆڕانكارییــه‌ فســیۆلۆجی و ســایكۆلۆجیه‌كان و گه‌شــه‌كردنی‬ ‫بیركردنــه‌وه‌ی مــرۆڤ لــه‌و ته‌مه‌نــه‌دا وا ده‌كات كــه‌ تێڕوانینــی‬ ‫بــۆ خــۆی و ده‌ورووبــه‌ر و ژینگه‌كــه‌ی گۆڕانــكاری بــه‌ ســه‌ردا‬ ‫بێـــت‪ .‬دووه‌م‪ :‬له‌الیه‌نــی مامۆســتاوە كـه‌ هه‌نــدێ جــار وا تێــده‌گات‬ ‫فێرخــواز بــه‌ ئه‌نقه‌ســت بێڕێــزی به‌رامبــه‌ر ده‌كات كــە مــن‬ ‫پێموایـه‌ لـه‌ هه‌مــان كاتــدا پێویســت ده‌كات مامۆســتا پێــش ئـه‌وه‌ی‬ ‫مامۆســتا بێــت پێویســت ده‌كات ده‌رونناســێكی زۆر بــاش بێــت‬ ‫بــۆ ئـه‌وه‌ی لـه‌ بیركردنـه‌وه‌ و ڕه‌فتــاری به‌رامبـه‌ر تێبــگات چونكـه‌‬

‫زانكــۆدا ب ـه‌ هیــچ جۆرێــك و هیــچ كه‌ســێك ناتوانــێ نكۆڵــی ل ـه‌و‬ ‫دیارده‌یــه‌ بــكات به‌تایبــه‌ت لــه‌ قۆناغــی زانكــۆدا ده‌توانیــن بڵێیــن‬ ‫ئه‌شــێ ڕێژه‌كــه‌ زیاتــر بــێ و به‌هــۆی هه‌ســتیاری بابه‌ته‌كــه‌وە‬ ‫ئه‌شــێ هیــچ ئامارێــك نه‌بێــت بـه‌اڵم ئێمـه‌ لێــره‌ وه‌ك ته‌مـه‌ن ئه‌كرێ‬ ‫ئامــاژه‌ی پــێ بده‌یــن بـه‌اڵم گـه‌ر هه‌شــبێت شــتێكی شــاراوه‌یه‌ نـه‌ك‬ ‫ئاشــكرا‪ .‬وه‌ك وتــم بـه‌ هــۆی نه‌بوونــی توێژینـه‌وه‌ و ڕاپرســییه‌ك‬ ‫هیــچ ئامارێــك لـه‌ به‌رده‌ســتدا نیـه‌ بـه‌اڵم به‌هــۆی ئـه‌و شــتانه‌ی كـه‌‬ ‫ئه‌بیســترێن و هه‌نــدێ جــار ئه‌شــبینرێن‪ ،‬ئه‌توانیــن بڵێیــن هه‌یــه‌‬ ‫بــه‌اڵم زۆری و كه‌مییه‌كــی دیــار نیــه‌!‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا قوتابیــان هەســت بــە ئارامــی ئەکــەن لەگــەڵ‬ ‫مامۆســتاکانیان‪ ،‬وە چــۆن مامۆســتاکانی خۆیــان ئەبینــن لــەڕوی‬ ‫هاوڕێیەتــی یــا پەیوەندییــە هاوشــێوەکانیەوە؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬بێگومــان گــه‌ر بێــت و فێرخــواز متمانــه‌ی بــه‌‬

‫مامۆســتاكه‌ی خــۆی هه‌بێــت و هیــچ گرفتێــك و گرژییــه‌ك و‬ ‫شــكانه‌وه‌یه‌ك ڕوونــه‌دات لــه‌ الیــه‌ن مامۆســتاوه‌ بــۆ فێرخــواز‬ ‫ئ ـه‌وه‌ خوێنــدكار زۆر زۆر متمان ـه‌ی ب ـه‌ مامۆســتاكه‌ی ده‌بێــت و‬ ‫زۆریــش دڵنیــا ده‌بێــت لێــی‪ ،‬بێگومــان هـه‌ردووال چ مامۆســتا یــان‬ ‫فێرخــواز حه‌زیــان لــه‌ كه‌ســی نمونەییــه‌ و حــه‌ز ده‌كــه‌ن كه‌ســی‬ ‫به‌رامبه‌ریــان لــه‌ هه‌مــوو ڕوویه‌‌كــه‌وه‌ كه‌ســێكی نمونه‌یــی بێــت‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا بەخێوکەرانــی قوتابــی ئەزانــن چــی‬ ‫ئەگــوزەرێ لەنــاو قوتابخانــەکان‪ ،‬ئایــا گــەر بزانــن متمانــە ئەکــەن‬ ‫قوتابییەکانیــان بنێرنــەوە قوتابخانــە؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬هه‌ندێــك جــار خوێنــدكار ده‌كه‌وێــت یــان دەرناچێت‬

‫ته‌نانــه‌ت ماڵــی خوێندكاریــش ئــاگاداری ئه‌نجامــی منداڵه‌كــه‌ی‬ ‫نیــن به‌ڕاســتی هه‌نــدێ لــه‌ خێزانــه‌كان زۆر كــه‌م ته‌رخه‌مــن و‬ ‫تاوانبــارن به‌رامبـه‌ر بـه‌ داهاتــوو و كه‌ســێتی منداڵه‌كانیــان چونكـه‌‬ ‫به‌داخــه‌وه‌ به‌دواداچــوون و ســه‌ردانی خوێندنــگای منداڵه‌كانیــان‬ ‫ناكــه‌ن ناڵیــم هه‌مــوی بــه‌اڵم زۆر خێــزان هه‌یــه‌ كــه‌م ته‌رخه‌مــه‌‬ ‫ســااڵنه‌ كـه‌ كۆبونـه‌وه‌ی دایــكان و بــاوكان ده‌كــرێ جــاری وا هه‌یه‌‬ ‫بــۆ نمونــه‌ گــه‌ر ‪ 100‬خوێنــدكار هه‌بێــت ‪ 50‬خێــزان به‌شــداری‬ ‫كۆبونه‌وه‌كــه‌ نابــن كه‌واتــه‌ خــودی خێزانیــش كه‌مه‌ته‌رخه‌مــه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مــه‌ش وا ده‌كات نه‌زانــن چــی ده‌گوه‌رێــت لــه‌ خوێندنــگا بــۆ‬ ‫منداڵه‌كــه‌ی لــه‌ هــه‌ر قۆناغێــك بێــت ته‌نانــه‌ت زۆر پێویســته‌ لــه‌‬ ‫زانكــۆش خێزانــی فێرخــواز س ـه‌ردانی كچه‌ك ـه‌ی یــان كوڕه‌ك ـه‌ی‬ ‫بــكات چونكـه‌ دوای ته‌مه‌نــی هه‌رزه‌كارییـه‌ و زۆریــش هه‌ســتیاره‌‬ ‫له‌به‌رئ ـه‌وه‌ی مــرۆڤ لێــره‌دا ل ـه‌ ڕووی فســیۆلۆژی و بایلۆجــی و‬ ‫ئــارەزووەوە زۆر كامــڵ و پــڕ وزه‌یـه‌ و هه‌ســت و الیه‌نــی ســۆز و‬ ‫عاتیفـه‌ی زۆر هه‌ســتیاره‌ و بیــر لـه‌ داهاتــووی ده‌كاتـه‌وه‌ و چــۆن‬ ‫هاوبه‌شــی ژیانــی هه‌ڵبژێــرێ كاتــێ خوێنــدكار ده‌بینــێ ل ـه‌ ڕووی‬ ‫دارایی ـه‌وه‌ توانــای هاوس ـه‌رگیری نی ـه‌ ل ـه‌ داهاتــوو ئه‌توانــێ ببێت ـه‌‬ ‫هۆكارێكــی مه‌ترســیدار بــۆ په‌لكێشــان بــۆ ڕه‌فتــاری الده‌رانــه‌ و‬ ‫نه‌خــوزرا و بۆیــه‌ پێویســته‌ بــه‌رده‌وام خــودی خێزانــه‌كان واتــه‌‬ ‫بــاوك و دایــك ئــاگاداری هه‌ســت و داواكاری و داخــوازی و‬ ‫ویســت و پێویســتیه‌كانی منداڵه‌كانیــان بــن بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن‬ ‫هاوكاریــان بــن ل ـه‌ گرفــت و داخوازیه‌كانیانــدا‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا مامۆســتایان و توێــژەرەوان ســەرنجیان چییــە‬ ‫لەســەر پەیوەنــدی ســۆزداری نێــوان قوتابــی و مامۆســتا؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬بێگومان توێــژه‌ران و ڕێنمایی‌كارانی په‌روه‌رده‌یی‬

‫بــ ‌ه حوكمــی ئــه‌وه‌ی كاری ســه‌ره‌كییان ده‌ستنیشــانكردن و‬ ‫چاره‌ســه‌ركردنی گرفتــی فێرخــوازه‌ بێگومــان تێڕوانیــن و‬ ‫ســه‌رنجی تایبه‌تــی خۆمــان هه‌یــه‌ لــه‌ ســه‌ر ئــه‌و بابه‌تــه‌‪ .‬گــه‌ر‬ ‫هــه‌ر مامۆســتایه‌ك لــه‌ نــاو خوێندنــگا یــان زانكــۆدا كارێكــی‬ ‫لــه‌و شــێوازه‌ بــكات بێگومــان بــه‌ هه‌ڵــه‌ و خیانــه‌ت داده‌نرێــت‬ ‫به‌رامبــه‌ر بــه‌ خــودی پیشــه‌كه‌ و كه‌ســی به‌رامبــه‌ر چونكــه ئــه‌و‬ ‫كه‌ســه‌ متمانــه‌ی بــه‌ كه‌ســی به‌رامبــه‌ری كــردووه‌ و پشــتی پــێ‬

‫به‌ســتووه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ی هــاوكاری بێــت لــه‌ فێربــوون و فێركــردن‬ ‫و په‌روه‌رده‌كردنــی ته‌ندروســت‪ ‌.‬گــه‌ر وا دابنێیــن مه‌به‌ســتی‬ ‫هاوســه‌رگیری بێــت باشــتره‌ لــه‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌وام به‌شــێوه‌یه‌كی‬ ‫ش ـه‌رعی و یاســایی داوای ئ ـه‌و كه‌س ـه‌ بــكات بــۆ هاوســەرگیری‬ ‫نــه‌ك له‌نــاو خوێندنــگا یــان زانكــۆدا په‌یوه‌نــدی ســۆزداری‬ ‫له‌گه‌ڵــدا دروســت بــكات كــه‌ دواتــر به‌هــۆی ئاشــكرابوونی ئــه‌و‬ ‫په‌یوه‌ندییــه‌ ئه‌شــێ كاره‌ســاتی خــراپ و كێشــه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تــی‬ ‫گـه‌وره‌ بـه‌دوای خۆیــدا بێنێــت و هه‌ندێكجــار بـه‌ كوشــتنی یه‌كێــك‬ ‫لــه‌و دوو كه‌ســه‌ یــان هــه‌ر دووكیــان كۆتایــی پــێ بێــت‪.‬‬ ‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا الیەنــی پەیوەندیــدار وەک بەڕێوبەرایەتییەکانــی‬ ‫وەزارەتــی پــەروەردە ئــاگاداری ئــەم دیاردەیەن؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬له‌به‌رئــه‌وه‌ی ســااڵنه‌ خوێنــدگاكان له‌الیــه‌ن‬

‫ڕێنماییكارانــه‌وه‌ زیاتــر ڕاپۆرتــی خۆیــان ئاڕاســته‌ی یه‌كــه‌ی‬ ‫سه‌رپه‌رشــتیاری ده‌كــه‌ن‪ ،‬بێگومــان واتــه‌ وه‌زاره‌تیــش ئــاگاداره‌‬ ‫چونكــه‌ ئاشــكرایه‌ په‌یوه‌نــدی بــاش هه‌یــه‌ لــه‌ نێــوان یه‌كه‌كانــی‬ ‫سه‌رپه‌رشــتیاری و پــه‌روه‌رده‌ و وه‌زاره‌ت ئه‌مــه‌ش واده‌كات‬ ‫ئــاگادار بــن‪ ،‬هه‌روه‌هــا لــه‌ ڕێــگای كۆبونه‌وه‌كانــی ســااڵنه‌‬ ‫ســه‌رجه‌م گرفــت و داواكارییــه‌كان له‌ڕێگــه‌ی ڕاپۆرتــه‌وه‌‬ ‫ته‌ســلیمی وه‌زاره‌ت ده‌كــرێ‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬تــا چــی ئاســتێک هەوڵــدراوە ئــەم دیاردەیــە ئیدانــە‬ ‫بکــرێ و نەهێڵدرێــت‪ ،‬یــان بەپێــی پێویســت کاری بــۆ کــراوە؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬بێگومــان لــه‌ هــه‌ر ده‌زگایه‌كــی په‌روه‌رده‌یــی و‬

‫فێــركاری و ڕۆشــنبیری واتــه‌ چ خوێندنــگا بێــت یــان زانكــۆكان‬ ‫گــه‌ر گرفتێكــی لــه‌م جــۆره‌ ڕووبــدات بــه‌ پێــی یاســا مامه‌ڵــه‌ی‬ ‫لــه‌ گه‌ڵــدا ده‌كرێــت‪ .‬خــۆم وه‌ك ڕێنماییكارێــك هه‌مــوو ســاڵێك‬ ‫ســمینار له‌ســه‌ر هه‌ســتیاریی ئــه‌م جــۆره‌ بابه‌تانــه‌ ده‌كــه‌م بــۆ‬ ‫زیاتــر هۆشــیاركردنه‌وه‌ی تــاك و ئاگارداركردنــه‌وه‌ی لــه‌ ئــه‌رك‬ ‫و مافه‌كانــی و و ‌ه پێویســته‌ له‌ســه‌ری چــۆن بــه‌ باشــترین و‬ ‫جوانتریــن شــێوه‌ ڕه‌فتــار و هه‌ڵســوكه‌وت و مامه‌ڵ ـه‌ بــكات له‌نــاو‬ ‫ده‌زگا په‌روه‌رده‌یــی و فێركارییه‌كانــدا‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬دەبێــت چــی ڕێكارێكــی یاســایی بگیرێتەبــەر بەرامبەر‬ ‫بــەو مامۆســتایانەی کــە پەیوەنــدی ســۆزداری دەبەســتن لەگــەڵ‬ ‫خوێندكارەكانیانــدا؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬بێگومــان به‌پێــی جــۆر و چۆنیه‌تــی گرفته‌كــه‌‬

‫مامه‌ڵــه‌ ده‌كــرێ بــه‌اڵم گــه‌ر بێــت و گرفته‌كــه‌ ســاغ بێتــه‌وه‌ و‬ ‫ئاشــكرا بكرێــت ئـه‌وه‌ بێگومــان هـه‌ر جــۆره‌ ســزایه‌ك كـه‌ دانــراوه‌‬ ‫به‌پــی یاســاكانی وه‌زاره‌تــی مه‌عنــی ئــه‌وا ئجرائــات ده‌كــرێ جــا‬ ‫ئیتــر دوورخســتنه‌وه‌ بێــت بــۆ شــوێنێكی دیك ـه‌ یــان ه ـه‌ر جــۆره‌‬ ‫ســزایه‌كی دیكــه‌ كــه‌ یاســاكه‌ ده‌ستنیشــانی كردبێــت‪.‬‬

‫ئومێــد محمــد‪ :‬ئایــا ئــەم جــۆرە پەیوەندییــە ســۆزدارییە زیاتــر‬ ‫لەالیــەن مامۆســتای پیــاوەوە دروســت دەكرێــت یــان ئافــرەت؟‬ ‫محمــد نەجیــب‪ :‬هــه‌ردووال ئه‌گــه‌ری ڕوودانــی هه‌یــه‌ بــه‌اڵم‬

‫بێگومــان پیــاو زیاتــر‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە‪ )١٠( :‬پێنج شەمە ‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢( -‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫تەواوکەری گۆشەی (کلینیکی ڕێچار)‬

‫تەواوکەری سەروتار‬ ‫بەردەومــی کێشــانی تــا ئێســتای وهەوڵــدان بــۆ وروژاندنــی هەســتی‬ ‫نەتەوایەتــی و هەڵگیرســانی جیــاکاری و دەمارگیریــی نەتەوەیــی‬ ‫لــە الیــەن پارتــە ناسیونالیســتە کوردییــەکان و هێــزە بۆرژوازییــە‬ ‫نەتەوەپەرســتەكانی ناوەنــد و ملمالنێکانیــان لەگــەڵ یەکتــردا هیــچ‬ ‫شــتێک نییــە جگــە لــە هەوڵێــک بــۆ شــێواندنی زەینــی خەڵکــی و‬ ‫بەالڕێدابردنــی ئاگایــی کۆمەڵگــە بــۆ دەربازبوونــی دەســەاڵتەکانیان‬ ‫لــە ڕق و بێزاریــی خەڵکــی بەشــمەینەت و گشــت چینەکانــی خوارەوە‪.‬‬ ‫لــە ســایەی ئــەم هەلومەرجــە ئابــوری و سیاســییە قەیرانگرتــووە‬ ‫قوڵــەی چەنــد دەیــەی ڕابــوردووەوە کــە سیســتمی ســەرمایەداری بــە‬ ‫گشــتی دەرگیــری بــووە هیــچ زەمینەیەکــی واقعــی نەهێشــتووەتەوە‬ ‫بــۆ ژیاندنــەوەی هەســت و ڕقــی قەومــی‪ ،‬ئەمــە لــە الیــەک‪ ،‬و لــە‬ ‫الیەکــی دیكەشــەوە‪ ،‬زەمینــە مادیــی و مێژووییەکانــی جوواڵنــەوە‬ ‫و ڕۆشــنگەریی نەتەوەپەرســتی وەک ڕەوتێکــی بــۆرژوازی توانــای‬ ‫وەاڵمدانــەوەی گرفتەکانــی سیســتمی ســەرمایەداری ئەمــڕۆی‬ ‫نەمــاوە و دەرگای ئاوەاڵکــردووە بــۆ نیولیبرالیــزم و پۆپۆلیزمــی‬ ‫بۆرژوازیــی‪.‬‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫ج‬

‫(‪)٩‬‬

‫س‬

‫واڵنە‬

‫بەشێک لە ژمارەکانی پێشووی ڕۆژنامەی ڕێچار‬

‫‪ -٩‬دوورکەوەرەوە لە کێشی زیاددە و قەڵەوی ‪.‬‬ ‫‪ - ١٠‬ئــاو یەکێکــە لــە باشــترین خواردنــەوەکان‪ ،‬دوور کــەوەرەوە‬ ‫لــە خواردنــەوە زیانبەخشــەکانی وەکــو ئەلــکھول و خواردنــەوە‬ ‫گازییــەکان ‪.‬‬ ‫‪ -١١‬لــە ھەندێــک لــە توێژینەوەکانــدا دەرکەووتــوە کــە پیاســەکردن بە‬ ‫ســەگ یاخــود پشــیلە بــۆ مــاوەی ‪ ١٥‬خولــەک کاریگەرییەکــی باشــی‬ ‫ھەیــە بــۆ زیادکردنــی ڕژانــی ھۆرمۆنــی ســیرۆتۆنین و پرۆالکتیــن‬ ‫و ئۆکسیتۆســین‪ .‬ھەروەھا ھۆرمۆنــی کۆرتیســۆڵ کەمدەکاتــەوە کــە‬ ‫بەرپرســە لەســترێس و دڵەڕاوکــێ و قەلەقــی‪ .‬بینــراوە بەخێوکردنــی‬ ‫ئــاژەڵ بــە گشــتی خەمۆکــی و تەنیایــی کەمدەکاتــەوە و فشــاری‬ ‫خوێــن دادەبەزێنێــت و ڕەشــبینی کەمدەکاتــەوە ‪.‬‬ ‫‪ -١٢‬ڕۆشــتنە بــەر خــۆر ڕۆژانــە و لەکاتــی گونجــاودا یارمەتــی‬ ‫دروســتبوونی ڤیتامیــن (دی) دەدات لــە لەشــدا‪ ،‬کەئەمیــش ڕۆڵــی‬ ‫ھەیــە لــە دروســتبوونی ھۆڕمۆنــی دۆپامیــن و ئەســیتایل کۆلیــن و‬ ‫نــۆڕ‪ -‬ئیپینفریــن ‪ .‬ڤیتامیــن دی جگــە لــە تیشــکی خــۆر لــە ھەندێــک‬ ‫خۆراکیشــدا ھەیــە وەکــو‪ :‬ھەندێــک جــۆری ماســی‪ ،‬ڕۆن ماســی‪،‬‬ ‫زەردێنــەی ھێلکــە‪ ،‬شــیرەمەنیەکان و دانەوێڵــە تــەواوەکان ‪.‬‬ ‫‪ -١٣‬یــۆگا و میدیتەیشــن (ڕامــان)‪ :‬میدیتەیشــن دەروونــی مــرۆڤ‬ ‫ئــارام دەکاتــەوە و کاریگــەری ھەیــە لەســەر ڕژێنــە نوخامییەکانــی‬ ‫مێشــک و دەردانــی ئیندۆرفیــن کــە ھۆرمۆنــی دڵخۆشــی و ئــازار‬ ‫شــکاندنە دەدات‪ .‬ھەروەھا یارمەتــی حەســانەوە و چاکبوونــەوەی‬ ‫سروشــتی و کەمکردنــەوەی بێتاقەتــی و خەمۆکــی دەدات و ئــازار‬ ‫کەمدەکاتــەوە ‪.‬‬ ‫‪ - ١٤‬خواردنــی ڤیتامیــن (بی)یــەکان‪ :‬ڕێــژەی دۆپامیــن و ســیرۆتۆنین‬ ‫و نــۆر ئیپینفریــن لــە لەشــدا زیــاد دەکات‪ ،‬دەتوانرێــت بەشــێوەی‬ ‫ســەپڵیمێنت بخورێــن یاخــود لــە ھەندێــک خۆراکــدا وەکــو‪ :‬گۆشــتی‬ ‫ســوور‪ ،‬دانەوێڵــە تــەواوەکان‪ ،‬برنجــی بــۆر‪ ،‬ســپێناغ‪ ،‬برۆکۆلی‪..‬ھتــد‪.‬‬ ‫‪ -١٥‬پێکەنیــن‪ :‬بینــراوە ئــەو کەســانەی لە دڵــەوە پێدەکەنن ھۆرمۆنی‬ ‫ئیندۆرفیــن و ســیرۆتۆنین زیــاد دەکات‪ ،‬بــەاڵم پێکەنینــی دروســتکراو‬ ‫ھەمــان کاریگــەری نیــە‪ ،‬بۆیــە لــە کاتــی ئــازار و دڵتەنگیــدا شــتێکی‬ ‫باشــە ســەیری ڤیدێۆیەکــی ھەزەلــی بکەیــت یاخــود چیرۆکێکــی‬ ‫کۆمیــدی بخوێنیتــەوە ‪.‬‬ ‫‪ - ١٦‬تــرس‪ :‬بینــراوە ھەســتکردن بــە تــرس ڕێــژەی ھۆرمۆنــی‬ ‫ئیندۆرفیــن زیــاد دەکات‪ ،‬ھەر بۆیــە ئــەو کەســانەی کــە ســەیری‬ ‫فلیمــە ترســناکەکان دەکــەن بینــراوە لــە دوایــدا دڵخــۆش دەبــن‪.‬‬ ‫‪ - ١٧‬بیرکردنــەوەی پۆزەتیڤانــە و گەشــبینی ڕێــژەی ھۆرمۆنــی‬ ‫ئیندۆرفیــن زیــاد دەکــەن ‪.‬‬ ‫‪ - ١٨‬خواردنــی بیبــەری ســووری تــوون و زۆربــەی زۆری‬ ‫بەھاراتــەکان وەکــو‪ :‬زەردەچــەوە‪ ،‬ئاڵــەت‪ ،‬زەنجەفیــل ڕێــژەی‬ ‫ئیندۆرفیــن لــە لەشــدا زیــاد دەکــەن ‪.‬‬

‫ێ‬ ‫شەم‬ ‫مە ‪-‬‬

‫(‪٥‬‬

‫وە‬ ‫ی جە‬ ‫‪٠/٩/١‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫ما‬

‫ڕۆژ‬

‫نامەی‬

‫ەک‬ ‫یس‬

‫وەری‬

‫یا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫ی‬ ‫و ڕو‬

‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫کاریی‬

‫بەڕو‬

‫خاوەن‬ ‫ی ئی‬ ‫ســـەرنـــ متیاز‪:‬‬ ‫دەشن‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ێ‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫ـــ‬ ‫ە‬ ‫ەر‪:‬‬ ‫ریمان‬ ‫ســــاد‬ ‫ق عــ‬ ‫ەزیــز‬ ‫س‬ ‫ۆسی‬

‫نرخ‪:‬‬

‫الیس‬

‫(‬

‫‪٠٠‬‬ ‫‪ )٥‬دی‬

‫بوو‬ ‫نەوە‬

‫تییە‬

‫(ه‬

‫نار‬

‫ەموو‬

‫‪ -‬نر‬

‫خی‬

‫ناوە‬

‫هاوپ‬

‫شت‬

‫ڕاست‬

‫ی‪( :‬‬

‫ی‬ ‫مان‬

‫نوێ‬

‫گێ‬

‫‪٠‬‬ ‫‪)٢٠٠‬‬

‫کان‬

‫کد‬

‫«ت‬ ‫ۆڕی‬ ‫پارا‬ ‫ستن‬ ‫یە‬ ‫ی ته‬ ‫ڕ كێــك‬ ‫ندرو‬ ‫ایگەیانــ لــە‬ ‫ستی‬ ‫ئ‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ڕێگ‬ ‫گ‬ ‫ەندا‬ ‫گ ریکردن كــە ئا مانــ‬ ‫شتی»‬ ‫خز شــتیی ت ــە لە مانجیــای ئــ‬ ‫لە ك‬ ‫ە‬ ‫و‬ ‫ور‬ ‫د‬ ‫م‬ ‫دانی ەتگوزا ەندروسـداخســت ن لــە دا تــۆڕ‬ ‫ە‬ ‫ستان‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫دا‬ ‫ری‬ ‫م‬ ‫مەزر ــۆ‬ ‫شــتوا ــی ـتی‬ ‫و‬ ‫ەزرا‬ ‫تا‬ ‫ن‬ ‫تەن و پا‬ ‫اندن «ڕێچ‬ ‫سەر‬ ‫و هەل دروســت راســتن اڵنکردنــ ــی تۆڕە ــار»‬ ‫وتار‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫مەر ی ش و‬ ‫کە كــە‬ ‫ــ‬ ‫فەرا‬ ‫جــ‬ ‫دەسا‬ ‫چین‬ ‫ە تایب یاو بەپێ هەمکر رتــی‬ ‫سەدق‬ ‫ئایـ‬ ‫ی نا‬ ‫ع‬ ‫ـا‬ ‫و‬ ‫دن‬ ‫ەت‬ ‫ە‬ ‫ــ‬ ‫ە‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ز‬ ‫چ‬ ‫ڕا‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫بــەوە اڵتدارانی یز‬ ‫چ‬ ‫كـور ــۆن‬ ‫کان‬ ‫ستی‬ ‫فە‬ ‫هەڵ‬ ‫و خەڵ ڕیــی‬ ‫بـ دی د چینــ‬ ‫رمان‬ ‫كۆم‬ ‫کۆمەاڵی چنیبـوو كـ ڕەوا‬ ‫لـ ە چینێك ەتوانێـ ی نا‬ ‫ەڵگا‬ ‫و‬ ‫لە‬ ‫ــک‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ە‬ ‫ەت‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫ڕا‬ ‫ە‬ ‫ـ‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ج‬ ‫عێ‬ ‫ڕێنمای بەغد‬ ‫واڵنـ‬ ‫اد و‬ ‫لــە ڕ‬ ‫خ وەدا ك ی ش‬ ‫لـە س ســتی‬ ‫راقی‬ ‫الو ـەوە جە وبەڕوب یە خۆپار هەر‬ ‫ك ـوارەوە ۆكـن كۆڕشـگێ ـەردە كۆم‬ ‫وك‬ ‫از‬ ‫ون‬ ‫ێم هی‬ ‫ێز‬ ‫ــەوە‬ ‫ی‬ ‫بـكات‪ .‬ئـ ماوەر‬ ‫ـە‬ ‫وردی‬ ‫ۆن‬ ‫ڕ؟ ك می ەڵــگا‬ ‫ییــەکان وایەک‬ ‫یک‬ ‫ـە‬ ‫ڕێنم‬ ‫یز‬ ‫وەک‬ ‫و‬ ‫ییــەکا‬ ‫زێرڤاتیڤ كۆمەڵـ دەبێـت اڕڵ مار نیولیبرا ی عێ‬ ‫پاســاو وان پێیان ن و ڕا ۆرۆنــا‬ ‫ایییــە‬ ‫دورکە ۆریان‬ ‫گا‬ ‫ك‬ ‫راقــ‬ ‫لــە‬ ‫(کۆ‬ ‫خۆپ‬ ‫و‬ ‫ێکی‬ ‫وتنە‬ ‫دژ بــە‬ ‫ەكـەی وە گرێب ئـەم چ ـس و ئلیزمـدا ب ی و‬ ‫هەڵ‬ ‫ڤیـد‪-‬‬ ‫ارێز‬ ‫ابـوو کــە پەڕینــ‬ ‫وە‬ ‫س‬ ‫‪٩‬‬ ‫مژ‬ ‫یی‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫خە‬ ‫یا‬ ‫ی‬ ‫ین‬ ‫‪)١‬‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫ـ‬ ‫خ‬ ‫ڵك‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫لە‬ ‫سیی‬ ‫ین‬ ‫دو‬ ‫دا بت‬ ‫ـی ناڕا کان‪،‬‬ ‫ئۆکت‬ ‫ەفـرە‬ ‫ـۆی بێ دات و ینـە خـۆ ـاالن با بێت‬ ‫گــەڵ‬ ‫شـل‬ ‫ت و تو اڕەزایەتیی ‪-‬تەندرو ورکەوتنـ ۆبــەری وانێت‬ ‫ش‬ ‫زی ـی‬ ‫ک‬ ‫و بێ‬ ‫ـت‪.‬‬ ‫ـە‬ ‫خۆپیشــ دەســ‬ ‫دەسـتب ی بـە چ دیـۆ‬ ‫د‬ ‫ەكان ـی ســتی‬ ‫وڕەیـ‬ ‫لـ ۆڕشــ‬ ‫ت ۆمە‬ ‫وەی کۆ عێــرا‬ ‫تکردن ش ـكایەو سـەر‬ ‫ی‬ ‫ان‬ ‫گێ‬ ‫بت‬ ‫كت‬ ‫ق‬ ‫ڵێ‬ ‫وب‬ ‫دە‬ ‫ین‬ ‫ڕا‬ ‫ەر‬ ‫گ‬ ‫ــ‬ ‫ـ‬ ‫وان‬ ‫جە‬ ‫ۆر‬ ‫ە‪.‬‬ ‫ەر‬ ‫مە‬ ‫ـەو‬ ‫ێــ‬ ‫ۆڕ‬ ‫ی‬ ‫ران‬ ‫نە ب‬ ‫ماوەری خەڵک‬ ‫داری‬ ‫بــە‬ ‫ڕێگ‬ ‫و ەندروسـ ک ئامــار ە هێ‬ ‫بكــەن‬ ‫پارێـ‬ ‫ـدا ب ـۆ ئ ت ڕۆڵــی اڵیەتـی بــە ەپانــە‬ ‫ـ‬ ‫سـ‬ ‫ای‬ ‫ـ‬ ‫ڤ‬ ‫پێ‬ ‫ـز‬ ‫ك‬ ‫ـە‬ ‫ی‬ ‫ـە‬ ‫کا‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ن‬ ‫ـە‬ ‫خا‬ ‫ن‬ ‫رل‬ ‫وە‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ــە‬ ‫ت‬ ‫ئە‬ ‫و‬ ‫و کڵ‬ ‫بكــەن!‬ ‫و‬ ‫ەنو‬ ‫وکر‬ ‫لێک‬ ‫تیی‬ ‫نك‬ ‫مەش‬ ‫دەنگ ـی ش دەرفەتــ پەسـەندن وەی خۆی ەبێــت خــ ایبەتــ‬ ‫خۆپیشــ ێ گەڕ دنــە‬ ‫تەشــ ۆڵینەوە جیهانـ داتــای ت ەمال‬ ‫شک‬ ‫ی لـ‬ ‫ی‬ ‫وەی‬ ‫ــا‬ ‫ی‬ ‫انـ‬ ‫وار‬ ‫دەڵ‬ ‫پ ســتی‬ ‫ۆڕش ـ‬ ‫ـە شــار اندان‬ ‫ســ ەنەدە کانیــ ی (‪ O‬ر‬ ‫ـەوە‬ ‫ئەوەیــان جواڵنە ن لــە‬ ‫ڕێ‬ ‫ووی‬ ‫گێ‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫كا‬ ‫هـ‬ ‫دە‬ ‫ڕا‬ ‫ع‬ ‫ەی‬ ‫ــ‬ ‫ێت‪:‬‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ـە‬ ‫نە‬ ‫ەی‬ ‫ن ەردەم کات دا پێ ‪H‬‬ ‫رەكا‬ ‫بەغــد ناڕەزایە ســەر‬ ‫ناک‬ ‫ســتپێکر ێــراق‬ ‫ڕا ڕەویك ـرد ردوو‬ ‫ی خەڵ ـک پێبەخ‬ ‫ەکـی‬ ‫نــدا‪،‬‬ ‫تی‬ ‫ە‬ ‫وچ‬ ‫دە‬ ‫وم‬ ‫ماند ‪ )W‬لەئ کــە‬ ‫ەخۆ‬ ‫شــەق‬ ‫اد و‬ ‫سـ‬ ‫شــرێ‬ ‫چاالکوانـ دەوە‪.‬‬ ‫كـ‬ ‫یەکــ‬ ‫ن لــە‬ ‫ەنــد‬ ‫ســە‬ ‫تو‬ ‫شــی ئ شــێرپەن ەترســی ەڵێــن؛ ەنجامـ ڕێک‬ ‫ســە‬ ‫ی‬ ‫پ و سـ ت تــا‬ ‫ی فراوا ام و‬ ‫شــار‬ ‫شــ‬ ‫سیا‬ ‫اڵتدا‬ ‫خ‬ ‫ئ‬ ‫در‬ ‫تــ‬ ‫ـ‬ ‫رە‬ ‫ار‬ ‫ەک‬ ‫س‬ ‫ــ‬ ‫و‬ ‫ۆ‬ ‫ـ‬ ‫ران‬ ‫ڕا‬ ‫ان‬ ‫ـە‬ ‫ەم‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ای‬ ‫نت‬ ‫و‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫ەت‬ ‫ـ‬ ‫خزمە‬ ‫ڕە‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫رک‬ ‫ــدز نی جە نیــ ارە بــۆ ئــەو ن توێژ راوی‬ ‫ناو‬ ‫ناوەڕا ریــان‬ ‫شــێ تگوزارییـ ت بـۆ ڕ ێکی ت‬ ‫ئەوەشــ شــار‬ ‫وت بوونـ تیرۆری اڕەزای‬ ‫ەنـ‬ ‫ۆ‬ ‫ەن‬ ‫ین‬ ‫ـد‬ ‫ەت‬ ‫ە‬ ‫ــ‬ ‫چک‬ ‫وب‬ ‫در‬ ‫ە‬ ‫یی‬ ‫ـە‬ ‫ە‪،‬‬ ‫ســ‬ ‫ی‬ ‫ـە‬ ‫ە‪،‬‬ ‫ســ‬ ‫ان‬ ‫ەی‬ ‫و‬ ‫وەی‬ ‫و بە مرۆڤە خۆشــ وە‬ ‫وس‬ ‫ت و‬ ‫وە‪ ،‬كەچ تییە چ ــە ڕ‬ ‫ەکی فرا تەندرو ەڕوبو‬ ‫ەکی‬ ‫ت‬ ‫بەڵ‬ ‫هە‬ ‫كــە د‬ ‫ـتیی‬ ‫وب‬ ‫ك‬ ‫ون‬ ‫ک‬ ‫ـ‬ ‫ون‬ ‫هەڵ‬ ‫ـ‬ ‫ەی‬ ‫یی‬ ‫رێـ‬ ‫ک‬ ‫هە‬ ‫ـ‬ ‫و‬ ‫ــ‬ ‫ـە‬ ‫ه‬ ‫ار‬ ‫ــا‬ ‫دت‬ ‫ە‬ ‫ـم‬ ‫ەڕ‬ ‫ان‬ ‫ســ‬ ‫ی‬ ‫ــی ئ ی‬ ‫ین‬ ‫ەکدا‬ ‫خز‬ ‫هـ چوون‬ ‫وانتـ‬ ‫ریــا‬ ‫تیی و وەی‬ ‫لــە‬ ‫ووی تیـ ن هەڵســ رێمــدا‬ ‫ئـەم‬ ‫و خەمۆ ەمــا‬ ‫گهری‬ ‫ـی زیاتـ ـر و‬ ‫اڕەزایەت رەکا‬ ‫کۆرۆنـ مەتگ‬ ‫ن لـ‬ ‫ن‬ ‫ــ‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫کا‬ ‫نــ‬ ‫ت‬ ‫ـە‬ ‫ـر‬ ‫ەز‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫خ‬ ‫ک‬ ‫زا‬ ‫ی‬ ‫ون‬ ‫ری‬ ‫ڕا‬ ‫ـا‬ ‫ییــ شــێو م‬ ‫ـر‬ ‫ۆپ‬ ‫ییـ‬ ‫ری‬ ‫ار ک‬ ‫ۆری‬ ‫وو‬ ‫دهر‬ ‫ل لێكۆلینه گەر‬ ‫میلی‬ ‫سەران‬ ‫ە‪.‬‬ ‫ـەكان‬ ‫مـردن‪ .‬ــەس گر ی جەمــا دتــر کاری ارێزییــە و دابینکر ـی لە‬ ‫ڕێک‬ ‫ون‬ ‫یی‬ ‫شــ‬ ‫ســ‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫ـ‬ ‫گە‬ ‫ان‬ ‫یا‬ ‫ـ‬ ‫دژ‬ ‫ی‬ ‫ەش‬ ‫ـ‬ ‫و‬ ‫ەر‬ ‫کـ‬ ‫را‬ ‫کا‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫فتـ‬ ‫ە‪-‬‬ ‫ـر‬ ‫دنـ‬ ‫ی‬ ‫وەر؛‬ ‫دە‬ ‫وی‬ ‫ورەتـ‬ ‫دە ســ ن‪ ،‬پێكــڕا ی لە کات شۆڕ‬ ‫كانی‬ ‫رئەنجام اری پ‬ ‫ئەمـ‬ ‫نیش مــاوهی یهكــدا لهس‬ ‫عێراقــدا‪ ،‬ـر بـوو چەکــدا‬ ‫ـ‬ ‫ش‬ ‫ـە‬ ‫و بە‬ ‫ەت‬ ‫ە‬ ‫ه‬ ‫رە‬ ‫ەر‬ ‫ڤا‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫اک‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫وە‬ ‫بـ‬ ‫ق‬ ‫ــە‬ ‫ەک‬ ‫لـ‬ ‫جێهێ‬ ‫تو‬ ‫ســەن ن و كڵپ کان‬ ‫توش ــانهی یـهك م كــه لــه ژنان‬ ‫رۆس‬ ‫بـوون و ـە كاتێك ـ ڕەبــوو ـە هــەر لـ ەیرانی ئ بۆ ت‬ ‫پەتاکــە شــتن‬ ‫انـی پ‬ ‫د‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ەی‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫یا‬ ‫یر‬ ‫ن‬ ‫ەك‬ ‫دا‬ ‫ك‬ ‫ڕ ـی ش خهمۆ انگـی واڵتــ من‬ ‫و‬ ‫ـە باڵو ابوریی ۆری‬ ‫ـی‬ ‫هاواڵتی دەکر‬ ‫کەوتنـ دا كـ‬ ‫وخ‬ ‫دنـی‬ ‫ڕێک‬ ‫ـدااڵ‬ ‫بەبــێ‬ ‫ـ‬ ‫ۆرۆنا‬ ‫یا‬ ‫ـە‬ ‫ـە سـ‬ ‫ێژ‬ ‫وەهم ـ‬ ‫و م ۆپارێزییــا ئــەوەی نــی عێــ سیاسـەت بـەر مە ـەدان تۆم ی تێپە کردنــەوە سـاڵی ‪ ٠٨‬خراو!‬ ‫هی ـه ـڵهژ كییــا كهره ی چی ن كا‬ ‫ڕان‬ ‫‪٠‬‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫را‬ ‫ن‬ ‫تر‬ ‫ه‬ ‫ەت‬ ‫ل ـە ئێ انی دهرو ن تێــدا نتینـهدا نــدا ئهن مانە‬ ‫ۆڵـ‬ ‫دن‬ ‫ق‬ ‫ـ‬ ‫‪٢‬ە‬ ‫یــ‬ ‫با‬ ‫س‬ ‫بــ‬ ‫ـ‬ ‫کە‬ ‫و‬ ‫ـی‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫در‬ ‫ۆ‬ ‫ن؟‬ ‫رک‬ ‫لــە‬ ‫ی ب‬ ‫ـەکان‬ ‫رەنت‬ ‫هـ‬ ‫داب‬ ‫‪ 2.6‬جامــد له‬ ‫ە‪ ،‬هێ‬ ‫قەی ـران ۆ و‬ ‫پێدا‬ ‫ێگانــە و ردنــی‬ ‫دهر‬ ‫ڕوب‬ ‫س ـتادا ون ـی‬ ‫ینەکـ‬ ‫ۆی لەدە و کارگــە یــن بکــە ویس‬ ‫دەلەسـ زە بۆ‬ ‫خۆپی‬ ‫و دا‬ ‫ــتییەکی ەڕوبوونـ ردن ن‬ ‫و‬ ‫درا‬ ‫زۆر زی ب ـوون كهوتــوو ‪ %2‬منـ راوه‬ ‫ـە‬ ‫س‬ ‫رژوا‬ ‫و بەره ن‪ ،‬بە‬ ‫ـە‬ ‫ــتدان‬ ‫هەمـ‬ ‫اڕەزایەتیــ وسـێ و شــاندەرا ڕمانــە ئاب ی فریو زییە‬ ‫تە‬ ‫دا‬ ‫ات‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫خز‬ ‫وە‬ ‫ـ‬ ‫کا‬ ‫نی‬ ‫ـ‬ ‫اڵ‬ ‫م‬ ‫ـر‬ ‫ن‬ ‫ەم‬ ‫وو ئ‬ ‫لی‬ ‫ه‬ ‫ه بێگ و ‪ .9‬ن‬ ‫ی‬ ‫ی بە‬ ‫ور‬ ‫مەتگ‬ ‫ناب‬ ‫شــتی‬ ‫وەرگر ن بــە‬ ‫شكســتی ەمانــەش ۆنــان ه هێنانی‬ ‫دەرانــ‬ ‫ییەك‬ ‫دەســتهێن جەم‬ ‫داخ‬ ‫وزاریــ‬ ‫خ ینــە‬ ‫شــە‬ ‫تنـی یار الیەنگریــ ــە و پا ە‪ ،‬و‬ ‫ومــان ‪%18‬‬ ‫خوێن‬ ‫ــاوەر‬ ‫خە‬ ‫ئەوەیــا ەلـ ی کار وە‪ ،‬ســ ســتنی بــ ی و ت‬ ‫هێنــا‬ ‫انی‬ ‫خ ــواردوو قورب‬ ‫دكار‬ ‫ی بێ‬ ‫ن‬ ‫شــانی‬ ‫ەندر‬ ‫وە لـ‬ ‫مەتیـی د ی بــ‬ ‫ت ڵك ـدا‪،‬‬ ‫ەر‬ ‫ێ‬ ‫از‬ ‫ان‬ ‫ســ‬ ‫و‬ ‫چ‬ ‫ـە‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ۆ‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫ج‬ ‫ئ ـهم‬ ‫ش‬ ‫ك‬ ‫ــ‬ ‫اڕ‬ ‫ــا‬ ‫ـە‬ ‫د‬ ‫ەر‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ۆیـ‬ ‫سـ‬ ‫اب‬ ‫ەم‬ ‫ڕ‬ ‫رە‬ ‫ەت‬ ‫دەو‬ ‫ەر‬ ‫ســە‬ ‫ــتی‬ ‫ڕاگ ێندكارێ ی وەزار ی پێشــ ی زان‬ ‫وندتــر و ـە ناچارب ینکردنـی وونـی پی ەرچا‬ ‫بوونــە د ركو‬ ‫و پەر اییتری‬ ‫و بێ‬ ‫و‬ ‫ەکـی‪ ،‬هە ڵەتانــ‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ۆ‬ ‫بە‬ ‫ەک‬ ‫ـ‬ ‫ف‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫وە‬ ‫انی‬ ‫راوا‬ ‫خزمەتگ شــان‬ ‫دەڵ‬ ‫وە ەیانــد كــی ەتــی پ نیاز‬ ‫ون لــە ــان و پێ شـاندا‬ ‫وڵیان‬ ‫وای شک كــەن‪.‬‬ ‫ردەی‬ ‫نتــری‬ ‫كــە لــە داوە‬ ‫ێت‪:‬‬ ‫كــە دە ژیــان‪،‬‬ ‫س‬ ‫ــ‬ ‫وز‬ ‫و ب‬ ‫یەكانــ‬ ‫داوی‬ ‫اڵم‬ ‫دیك‬ ‫ك‬ ‫ترس‬ ‫ناڕە‬ ‫توڕەبوو ـتهێن‬ ‫دا هاتو ارییــە‬ ‫زایەتیـی ـی ســە ســتییەکان ســەاڵ‬ ‫سەر ــی داخ ــە ئە ــەی پەروەردە ڕیارێ‬ ‫پێنــا‬ ‫انی ئ‬ ‫نــ‬ ‫ـ‬ ‫ک‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ۆ‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ون‬ ‫ــ‬ ‫ەم‬ ‫ره‬ ‫تا‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫پا‬ ‫ج‬ ‫مەاڵ‬ ‫ەی‬ ‫گــ‬ ‫ەتــە‬ ‫ی ژی‬ ‫هەو‬ ‫ەڵدان‬ ‫رتــە ب خەڵــک‬ ‫ەمــاو‬ ‫دەنــگ‪ ،‬یەتــی‬ ‫ســەری ازییەك ەر و مانــ خوێن شک‬ ‫ی ش ـەپ انـی د‬ ‫اڵنــە بـ‬ ‫وب‬ ‫ەری‬ ‫رۆزنانــە ۆرژو‬ ‫كــ‬ ‫ێزاریــی ـۆ هە‬ ‫ی ڕاد انیــان ەزارەتــ گاش ب دنــی ســت‬ ‫ازییـ‬ ‫پو‬ ‫خەڵکـی بێ ۆلێکی‬ ‫ل‬ ‫ڵمژی‬ ‫شــەپۆلە ەگــەڵ ج ـەکان‬ ‫ـن و‬ ‫جەم‬ ‫بە‬ ‫ەگەیە نەداتــە ی خوێن ــە ڕێچ بــااڵ‪.‬‬ ‫دەســتیا اوەریــی‪ ،‬دەسـ‬ ‫کە‬ ‫شـدا‪،‬‬ ‫ڕۆب‬ ‫ەمـاو‬ ‫تەمۆ‬ ‫بب ـن‬ ‫ه‬ ‫گەشە‬ ‫نیــن‬ ‫وە‪ ،‬ئــە دنــی ــاری‬ ‫ەری‬ ‫نکرد‬ ‫بــۆ یە ۆتێك‬ ‫(بــە‬ ‫ەنــدێ لـ کردنی‬ ‫ســەن‬ ‫ناڕا‬ ‫بــە‬ ‫دی‬ ‫ڕ‬ ‫وت‬ ‫بـ‬ ‫وا‬ ‫دن‬ ‫زی‬ ‫ـ‬ ‫ار‬ ‫ـا‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫ار‬ ‫زگ‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫دە‬ ‫ـە‬ ‫ە‬ ‫ـ‬ ‫اڵ‬ ‫ار‬ ‫ب‬ ‫رب‬ ‫دا بـ‬ ‫یکرا‬ ‫ایک‬ ‫هێــز‬ ‫ئـ اڵو دەك مجــار ڕ ی خۆ‬ ‫بوونـی ه ەردەوامــ وی ـش ڕە ـۆ ئــەوەی ڕینــی‬ ‫ۆتــی‬ ‫ســ‬ ‫ی لە‬ ‫ۆب‬ ‫ەم ڕ ات ـ‬ ‫وت ـی‬ ‫ەرچـی زی ی نا‬ ‫ۆزی‬ ‫بتوانـ‬ ‫گار‬ ‫ۆب‬ ‫ەوە‪ .‬ۆتێــ‬ ‫دی‬ ‫ڕەزای‬ ‫ات‬ ‫س ـەد‬ ‫ن سـ‬ ‫دیان‬ ‫بێ كــەی ۆتـەی گ ئایــا ك وت‬ ‫ریــان لــە ەتییــە ج ر) ‪ .‬شان ـواری‬ ‫باڵو‬ ‫و‬ ‫بە‬ ‫ار‬ ‫دەزا ــاری‬ ‫ەم‬ ‫ڕە‬ ‫پــ‬ ‫ەهــم‬ ‫دەك‬ ‫اوەرییــە ش ـانی‬ ‫حــم و ڕ لــە دیــان نی ـت نا خــۆ‬ ‫وه‬ ‫ی‬ ‫ەژ‬ ‫ل‬ ‫کا‬ ‫اتەوە‬ ‫چی‬ ‫بێهە بڕوادا مــان وەڕۆك ــە‬ ‫موونـی بـ ن و‬ ‫ـ‬ ‫گارد‬ ‫رێ‬ ‫ۆ‬ ‫پێ‬ ‫ســ‬ ‫ل ‪١٠‬‬ ‫ت بەڕێ تیــی نا دەڵێـت؟ی وتارەك یــان‬ ‫وەیــە ئیمانیــ قۆناغێ ـەی‬ ‫ی دیك كـی‬ ‫ــ‬ ‫ە‬ ‫ی‬

‫ەردە‬

‫دینار‬

‫چێت)‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫‪12‬‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫ئە‬ ‫مسا‬ ‫ڵ‬ ‫سەر‬ ‫بەی‬ ‫روت‪ ،‬س مایە‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫یب‬ ‫اڵیا‬ ‫دی هێر ە تە‬ ‫ق‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ۆ‬ ‫ەو‬ ‫شیما و ن ە ئە‬ ‫ت‬ ‫ۆ‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ئاسا‬ ‫گازاك‬ ‫ی كرد كەی‬ ‫ەوە!‬ ‫(‪)٨‬‬

‫شە‬ ‫مە ‪-‬‬

‫(‪٥‬‬ ‫‪٠/٨/١‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫ڕۆژ‬ ‫نامەی‬

‫ەکی‬

‫سیا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬ ‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫کاریی‬

‫خا‬ ‫وەنی‬ ‫ســـەرن ئیمتیا‬ ‫ز‪ :‬دە‬ ‫ـــ‬ ‫ووســـەر‪ :‬شنێ ن‬ ‫ە‬ ‫ری‬ ‫مان‬ ‫ســــاد‬ ‫ق عــ‬ ‫ەزیــز‬ ‫سۆ‬

‫نر‬

‫خ‪( :‬‬

‫سیالی‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫ستی‬ ‫یە (‬

‫دینار‬

‫ه‬

‫ەموو‬

‫‬‫نرخ‬ ‫ناوە‬

‫ی‬

‫هاوپ‬

‫شت‬

‫ڕاست‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫یم‬

‫انگێ‬

‫کد‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫ەر‬ ‫دەچێ‬

‫دینار‬

‫ت)‬

‫الپ‬ ‫تا ەڕە ‪٢‬‬ ‫کە‬ ‫پەلک ی ک‬ ‫ۆ‬ ‫م‬ ‫تون ێشی م ەڵگە‬ ‫سەر‬ ‫دوتیژ ەر‬ ‫وتار‬ ‫گ‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫بکر‬ ‫دوابــ‬ ‫ەیرو‬ ‫ەدوا‬ ‫ێت؟‬ ‫ت لە‬ ‫ی ئـ‬ ‫الپ‬ ‫دوو‬ ‫ەڕ‬ ‫ـەوە‬ ‫و وە‬ ‫ڕی‬ ‫ە‬ ‫ی‬ ‫ان‬ ‫دا‬ ‫‪٣‬‬ ‫لــ‬ ‫زیــری‬ ‫ژمار‬ ‫ەیــە‬ ‫تـ ەكار كێش حکو‬ ‫لە‬ ‫كئ‬ ‫مەتــ‬ ‫بەدە‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ـەواوی ــایەوە‪ ،‬ی ی ئێ‬ ‫ه ســتی‬ ‫ەنــدام‬ ‫د‬ ‫یە‬ ‫ســ‬ ‫پە‬ ‫رل‬ ‫ەك‬ ‫ســ‬ ‫تای‬ ‫حك‬ ‫وە د‬ ‫اڕەك‬ ‫هێرۆش ی ‪٥‬‬ ‫ومەتیــ ســەر دە لوبن‬ ‫ەمــان‬ ‫بی ەرۆك‬ ‫ردنــی ب ەناڵێن‬ ‫ــا‬ ‫‪٧‬‬ ‫سی‬ ‫ێــ‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫ت‪.‬‬ ‫ســ‬ ‫ســ‬ ‫دە‬ ‫ستل‬ ‫وەزی‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫ڵ‬ ‫م‬ ‫و ت وەزیـ رانــی ل لەالیــە ەكاركێ ســتیان قــەر تمی بان ەهــای‬ ‫ا‬ ‫ە‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫کــ‬ ‫را‬ ‫ش‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ـر‬ ‫زە‬ ‫خــا‬ ‫ون‬ ‫حســا ــانەوەی لــە ‪ ٠‬کان ت ی و زی وی ل‬ ‫وەن ش و گروپ بنانــە‬ ‫ن‬ ‫اد‬ ‫ێــ‬ ‫وبنانــ‬ ‫وە ڕا‬ ‫‪ %١٧‬اڕاد‬ ‫ـار‬ ‫دەستل‬ ‫اگازا‬ ‫ک‬ ‫ەیــەک ەڕۆییەکــ ی و‬ ‫فش ـ ەكاركێ ەزایەتی ک لــە « گەیەنــرا دیابــی باڵ‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫تێ‬ ‫وب‬ ‫و‬ ‫هە‬ ‫ش‬ ‫شـ‬ ‫کا‬ ‫ی‬ ‫با‬ ‫دا‬ ‫ــا‬ ‫کــە‬ ‫اری‬ ‫ونــە‬ ‫ـكان‬ ‫مــو‬ ‫کــ‬ ‫جیــاواز دری تە کــە لــە ک‬ ‫اڵدە‬ ‫نەوە‬ ‫ئۆکتۆب ئــەو‬ ‫ۆمەاڵی وەی بێ و بە‬ ‫یـ‬ ‫گەشــتو ەم وێنـ ی چە ســتا‬ ‫»‬ ‫کن‬ ‫ـە‬ ‫پ‬ ‫ج‬ ‫نە‬ ‫ره‬ ‫ۆ‬ ‫کا‬ ‫ەت‬ ‫ێك‬ ‫الپ‬ ‫یل‬ ‫ـەر‬ ‫ك لـ‬ ‫واڵنـ‬ ‫هاتب ـوو کــرات خزمەتگ ییەکانی ریـی و ن ەمهێنانــی وەتە‬ ‫ـەی و کــدار‬ ‫ەڕ‬ ‫سیاســ ی ‪ ٠١٩‬ـەوە جە ـە د‬ ‫وبنــا‬ ‫ە‬ ‫وا‬ ‫ـ‬ ‫ن‬ ‫زی‬ ‫و‬ ‫ای‬ ‫ن‪.‬‬ ‫ه‬ ‫ەب‬ ‫ی‬ ‫‪٢‬‬ ‫وە‬ ‫‪٤‬‬ ‫و‬ ‫ەت‬ ‫وونـی ناوخۆ اتــر‬ ‫ئ ـەم گەشــت وزار‬ ‫کــرد‬ ‫می‬ ‫لەنێــوا ی پشکپ هەڵگیر ماوەرییـ یەكـ‬ ‫ەڵب‬ ‫ک کا‬ ‫یــ‬ ‫ید‬ ‫ن‬ ‫بەیــرو لیشــیای دەسـ‬ ‫ـە‬ ‫ـە لە‬ ‫ن‬ ‫كەرە‬ ‫سـ‬ ‫ـەاڵت‬ ‫بــە بن یك ـە‪ ،‬و ل رەبا و تەن خزمەتگو ی‪ ،‬و‬ ‫ژارد‬ ‫ل‬ ‫ئەمــڕۆ کوتلــە شــکێنە و ـا بـۆ بە دا ب ـوو ک ژێــر نێودە‬ ‫لــە ســتەی ت و بەن یەکان‬ ‫ــە‬ ‫دارێتی‬ ‫زا‬ ‫ـ‬ ‫بەســ‬ ‫هێنــ وڵەتــ‬ ‫ە سایە نی پ‬ ‫دە‬ ‫دە‬ ‫کە‬ ‫س ـەرو دروستی رییە‬ ‫تەقی‬ ‫ی پا‬ ‫دەستل ش بەردە سیاســییە دابەشــ گژداچوون ـە لــە‬ ‫ی لــە گ ت لە‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫کــە لـ شــتی و نەوەیەكــ رەکــەی كات‪ .‬ئە رتــە‬ ‫ی‬ ‫ێشو‬ ‫ــە‬ ‫د دە تر‬ ‫گــەڵ‬ ‫فت‬ ‫ەک‬ ‫کان و کردن‬ ‫وامـ‬ ‫ەمووش ـ زۆر‬ ‫بب‬ ‫ـە‬ ‫ی‬ ‫مـ‬ ‫هە‬ ‫وەی‬ ‫پ‬ ‫ەربازبو ســناک و وگۆکانیا ســند‬ ‫ی دە‬ ‫گەورەتــ ارکێشــانە ە‪ .‬دی‬ ‫دروســت ڵگرتنــی تۆقێنــ ێتــە گەن ـەش‬ ‫درۆی سەرمای ەختە‬ ‫یانە‬ ‫دەهێ‬ ‫وقی‬ ‫نــ‬ ‫ــاب لــە ارتەکانــ ســە‬ ‫ون‬ ‫ـ‬ ‫نە‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫وە‬ ‫اڵ‬ ‫ەر‬ ‫نر‬ ‫رە‬ ‫وە‬ ‫ق‬ ‫دا‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ائ‬ ‫نە‬ ‫هێ‬ ‫ێــ‬ ‫ینـ‬ ‫کر‬ ‫ت‬ ‫دا‬ ‫وم‬ ‫ش‬ ‫خت‬ ‫لــە‬ ‫ت‪.‬‬ ‫كــە‬ ‫لــە دە کەدا گوت گوت‬ ‫دنی تە چــەک و كــە پێكه ـەی‬ ‫ەیرانـ‬ ‫مــا‬ ‫لێ‬ ‫ەدا‬ ‫ـاری ڕ و تاكــو دژوا ــتووەتەو برسـیی ێدكــە‬ ‫ـ‬ ‫بــە جۆ ێنــەی‬ ‫گەنج‬ ‫دەی‬ ‫ات‬ ‫قە‬ ‫لوبنــا ی حکومـ وڵــە‬ ‫ی«‬ ‫رە ه‬ ‫ە‪.‬‬ ‫ەتی‬ ‫ســاڵ نیتراتــ ینەکردنــ مەنــی شــتومەک بــوو‬ ‫رێ‬ ‫ت»‪.‬‬ ‫ـە‬ ‫اگەی‬ ‫ئەچۆڕێ ریدا‬ ‫گەند رەش‪،‬‬ ‫ی‬ ‫و هـەژ یــچ هیوا کــی‬ ‫سـ‬ ‫قا‬ ‫سیسـتمی اندنـ‬ ‫نــو ن بووبـ ت و‬ ‫ی‬ ‫بــ‬ ‫ـە‬ ‫ئ‬ ‫گە‬ ‫بە‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫چا‬ ‫ن‬ ‫لێ‬ ‫بــ‬ ‫و‬ ‫رە‬ ‫ەم‬ ‫ڕژ‬ ‫ەڵـ‬ ‫خــ‬ ‫ێ‬ ‫ك‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫یە‬ ‫ـە‬ ‫ڕا‬ ‫ۆن‬ ‫ت!‬ ‫زیکـ‬ ‫ێمـ‬ ‫اری‬ ‫شــت‬ ‫ێ لـ‬ ‫گەن‬ ‫كــی‬ ‫یــۆم بــ ـەی‪ ٧٥٠‬دا بــ‬ ‫ێكی بـ هیــچ‬ ‫ـدەڵ سیاســی کان‪ ،‬پێكــ و هەژم ی ئــەم ئــەو‬ ‫هــۆی ی دە‬ ‫تونــد ـە نا‬ ‫ەک‬ ‫الپ‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ـ‬ ‫ڕە‬ ‫چا‬ ‫ـە‬ ‫ـە‬ ‫ار‬ ‫‪٢‬‬ ‫ســ‬ ‫ۆ‬ ‫زا‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫اڵتـ‬ ‫ی‬ ‫اڵ‬ ‫ەڕە ‪٥‬‬ ‫گ ناســراوندژ بــە ئەوانــەیەتــی و توڕســەرهەڵدانیتداری ئێسـتا لەدەکارەسـاتی بئــەم چەنــدڕا بوونەتــە وبەنــی پارتــە هەلومەرجــەـەدا لوبنــانەرۆک وەزیهەمــوو شــێدێــری و پارزیاتــر لــە تـشــەن لــە بۆ‬ ‫ی‬ ‫ەبو‬ ‫و‬ ‫ســا‬ ‫سیا‬ ‫شــ‬ ‫یک‬ ‫چی ئ‬ ‫ســتدان ەنــد‬ ‫شــێ‬ ‫وەیەك ێزگاریکر ـەش‬ ‫نەفرە هەوڵیــدا رانــی‬ ‫ەندەڵــ‬ ‫ەپۆل‬ ‫ونــی‬ ‫بەرجە ــە بـ‬ ‫ەری بەی ڵەی كۆ ک لـ‬ ‫ی‬ ‫ســییە‬ ‫تــ‬ ‫دن‬ ‫ناع‬ ‫یح‬ ‫ـە تا‬ ‫كــە‬ ‫ێستا‬ ‫جەماو ێکی زیاتــر‬ ‫ـە دی‬ ‫ی جەم بــۆ بەت دەســ‬ ‫تایــ‬ ‫بــ‬ ‫زیاتـ‬ ‫ەقاڵنییــ ێــك‪،‬‬ ‫ــرو‬ ‫بـ لــە گۆڕ وکمــڕان ســتەکەر غییــە‬ ‫اڵ‬ ‫لــە ‪ ٠٠‬ـر لــە ‪ ٠‬وت کــە ی لــە ل مەنــی‬ ‫ــا‬ ‫ۆ هە‬ ‫ت ل‬ ‫ە‪.‬‬ ‫سیاسـ ەریــی بێالن‬ ‫ی‬ ‫ئابوری د بە ق‬ ‫عێراق ڵبژاردنــ وەر بــە کردنــەوە ەکار‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ه‬ ‫بووە وبنا‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ـە كورتــ ەپانـی س و ئــە‬ ‫ـی‬ ‫کە ەبوو‬ ‫کێ‬ ‫و‬ ‫نــ‬ ‫ی‬ ‫ک‬ ‫دە‬ ‫ـ‬ ‫یە‬ ‫نــ‬ ‫ـ‬ ‫ش‬ ‫ـە‬ ‫مـ‬ ‫ی‬ ‫دا‪.‬‬ ‫پا‬ ‫ی‬ ‫کا‬ ‫سـ‬ ‫ی‬ ‫دا‬ ‫ــا‬ ‫یا‬ ‫ی‪،‬‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫لــە‬ ‫هۆ‬ ‫س‬ ‫وتنـ‬ ‫ســەدا ـرۆڤ‬ ‫ناڕەزا دەگوزە پێشــوە «بەڵێنــی توڕەبــ وەی‬ ‫قهیران ەگوتر رانی‬ ‫مانگ ـی ئــەم ن سـی لو رتــە سیا اڵتدا‬ ‫بــە ـە ژێ‬ ‫و بریندا ی گیا‬ ‫ـ‬ ‫رێ‬ ‫و‬ ‫خ‬ ‫ـر‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫تی‬ ‫بن‬ ‫اڕ‬ ‫س‬ ‫یە‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫رێ‬ ‫تە‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ڕو‬ ‫ئۆ‬ ‫دە‬ ‫تــ‬ ‫نز‬ ‫ه‬ ‫رب‬ ‫انـدا‬ ‫ــییا‬ ‫ێ‬ ‫(هــەر دڵنیاکــە ن و‬ ‫ئ ونـی هـ کتۆب ـەر ەزایەت‬ ‫ێت‬ ‫قۆناغێک ـ ی و ت ت) ب ـ‬ ‫ك‬ ‫قەی یکــەی ‪ ٥‬اری زیان ەزارکــە ربەدەربــ وون ـ‬ ‫بوونیــا نە بــ‬ ‫ییـ‬ ‫دا‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ـە‬ ‫وە‬ ‫رە‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ت‪،‬‬ ‫را‬ ‫ی‬ ‫ۆک‬ ‫ن‬ ‫نە‬ ‫ار‬ ‫ێكـی ما س‪،‬‬ ‫وو‬ ‫ژ‬ ‫پـ‬ ‫جە‬ ‫ابور‬ ‫ئە‬ ‫‪١‬م‬ ‫ی تـ‬ ‫هێ‬ ‫ک ئـ‬ ‫وە»‬ ‫وڕەب‬ ‫ییــە خنک ی گەندە ار ســاڵە ماوەرر هەبـوو‪ .‬دانیش کــەی قو لی ـار‬ ‫ــز و ح ـازەوە ک وونــی وی ـش د ـەوە‬ ‫و ه ن و‬ ‫دی‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ۆ‬ ‫لـ‬ ‫یی‬ ‫نانه؟‬ ‫ـ‬ ‫ەر‬ ‫ــت‬ ‫زب‬ ‫نە‬ ‫ز‬ ‫وا‬ ‫ڵیـ‬ ‫ڵتـ‬ ‫ـە‬ ‫ـە‬ ‫و‬ ‫ێنـ‬ ‫جە‬ ‫الپ‬ ‫ـەرە بــ ی سیا وە دەركە انــە كــە ئــەو ووانی ل ـر و ت الر دەخە ۆر گــەو ەهــا‬ ‫فرەتـی ج ەكان ـی گ هەم ـوو ماوەریــ ی ئــە‬ ‫ەڕ‬ ‫وە‬ ‫و‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ون‬ ‫ـ‬ ‫مڵ‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫س‬ ‫وت‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫بن‬ ‫ۆڕ‬ ‫‪٦‬‬ ‫ەمــاو‬ ‫هێمــا‬ ‫دتــر ک ێنرێ ـت‪ ،‬رە کــە‬ ‫کــە س ی و ئــەو ـن‪ ،‬بــە تراژی ۆکارانــە ــان‪.‬‬ ‫ی پێ‬ ‫ەپان ـ‬ ‫ـیناری‬ ‫رد‬ ‫ــا‬ ‫ئا‬ ‫دی‬ ‫دە‬ ‫ب ـۆ ب ۆی هەڵ ەر دەخــا ی سیاس و نیش ـان ینایــە‬ ‫ۆتــە‬ ‫اڵنێکە ئــ قەیرانــە هەر یەكــەی ی کـ‬ ‫ـ‬ ‫ســتی‬ ‫ەت‬ ‫بژ‬ ‫ەكان‬ ‫چ‬ ‫ـە لـ‬ ‫ت‪ .‬خ‬ ‫اڵکر‬ ‫وە لە‬ ‫ـیی ل‬ ‫ربارە‬ ‫اردن‬ ‫ەم واڵتــە ئـ خــودیییـڕـەوک بــن‪ ،‬بـبـەەنــدەری ـە پشــتی تەق ســەر ماکرشــۆۆڕش لــەالدنـیـەوە و ه ـەڵیمژپێش ـوە ۆختەشـبەختانە وهـبنــان ب ـەری‪ ،‬ناوەند ی ك‬ ‫بە‬ ‫ـە‬ ‫ەر‬ ‫و‬ ‫ینـ‬ ‫ە‬ ‫ن‬ ‫ردنە‬ ‫ین‬ ‫ج‬ ‫و ڕژێ داوەكــە اڵم بــە گ یرووتــە ـەوە‬ ‫ـی گیان ـ وەک ئام زوو‬ ‫پــا‬ ‫و دواکە ەمــا‬ ‫و‬ ‫پـ‬ ‫ش‬ ‫كانی خ وەی‬ ‫مـ‬ ‫ـڕ‬ ‫ش‬ ‫ەر‬ ‫وە‬ ‫را‬ ‫ی‬ ‫ـە‬ ‫ــت‬ ‫وێنــا‬ ‫بەیــر دوو‬ ‫وتنی‬ ‫بــ‬ ‫بــە ڕوو گۆڕانــک زێ ـک‬ ‫یو‬ ‫کۆ‬ ‫وون‬ ‫بــە‬ ‫وێ‬ ‫مەاڵیەت ی دا‬ ‫نــ‬ ‫ار‬ ‫ڕۆژ لـ لە هە‬ ‫وت‪،‬‬ ‫ســ‬ ‫ڕزیــ‬ ‫وڵی ڕز ی دەرکـ ی و‬ ‫ـە‬ ‫ندن‬ ‫ماکــرۆ فڕۆک‬ ‫ی‪-‬سیاس ن و گ ادەیی‬ ‫کا‬ ‫ـە‬ ‫گا‬ ‫ــی‬ ‫ەن‬ ‫ن لــە ەكــەی‬ ‫رکردن! وت‪.‬‬ ‫ســ‬ ‫رەســا‬ ‫یە بۆرژ دەڵــی‬ ‫ەردانەش فڕۆکەخ س ـەرۆکی تەکە‬ ‫الپ‬ ‫انـ‬ ‫ی ب‬ ‫وزییــە‬ ‫حکومە‬ ‫لــە گۆ ـەی بەیـ فەڕەنسـ ەنــد‬ ‫ەڕە ‪٩‬‬ ‫تــ‬ ‫ەر‬ ‫ی‬ ‫خ‬ ‫ـا‬ ‫ی‬ ‫ەڵکــی ل لوبنــان شــەنیگا ـروت‬ ‫ئیمان‬ ‫سین‬ ‫ی‬ ‫نیشــ‬ ‫وی ـل‬ ‫و‬ ‫وبن‬ ‫ــان» لەالیــەندەربڕینــی ها«وخەمییــەتەووەە‪ ،‬ئــەم یان ئ ەمای‬ ‫پاڵپ‬ ‫ســ‬ ‫بــۆ‬ ‫ەم‬ ‫سۆڤی‬ ‫شــتی‬ ‫ەرۆک‬ ‫ریکی‪ ،‬ەتی‬ ‫ی فەڕەن کردنی‬ ‫س‬ ‫ــاوە‪،‬‬ ‫کام‬ ‫یان؟‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫(‪)٧‬‬

‫شە‬

‫مە ‪-‬‬

‫سەر‬

‫وتار‬ ‫ساد‬

‫دوو‬

‫(‪/١١‬‬

‫‪٠/٧‬‬ ‫‪)٢٠٢‬‬

‫وێنە‬

‫ڕۆژنا‬

‫م‬

‫ەیەک‬

‫یس‬

‫و‬ ‫یەك‬

‫ک‬ ‫اتێــک‬ ‫چــو‬ ‫«دۆن‬ ‫سـ اری ئــەم اڵــد ت‬ ‫رامــ‬ ‫ەر‬ ‫پێش بەخۆیی مانگــدا پ»ی‬ ‫ئ‬ ‫كە‬ ‫(تەمــو ســەر‬ ‫ەم‬ ‫ش‬ ‫ـ‬ ‫ۆک‬ ‫ری‬ ‫كاتێـك كرد‪ ،‬هی ـ کاوە لە ز) بــە ی ئە‬ ‫مریــ‬ ‫ب‬ ‫چ‬ ‫چ‬ ‫‪ 60‬شــ خۆپیشـاندا مایــەی یای ڕاش ۆنــەی ج کا لــە‬ ‫ـ‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫«چە اری‬ ‫و ناڕە ەرس ـوڕ مۆدا وتا ەژنــی‬ ‫پــ‬ ‫ویالی‬ ‫رە‬ ‫مێژو ی ڕادیــ ەتــە یەك زایەتییـ مان‬ ‫ن‬ ‫كەی‬ ‫ەب‬ ‫كاڵ‬ ‫گر‬ ‫ـە ج‬ ‫ـوو‬ ‫ترام ییــەكا‬ ‫ـ‬ ‫ن» نــا و ســڕی تووەكانــ ەماوەریی ب ـۆم‬ ‫ی‬ ‫نە‬ ‫وز‬ ‫دز پ هێـ‬ ‫ـرش د ەد كــرد‪ .‬وەی بەه ئەمریــكا ەكانـی‬ ‫و‬ ‫ەک‬ ‫لۆم‬ ‫ئ‬ ‫ــا‬ ‫ل‬ ‫ــە مــاوە پنــە چــە اتــە س ـ ەمــە یەك نەتەوە ی بــە‬ ‫ەر‬ ‫یــ‬ ‫پ‬ ‫ەم‬ ‫لــە‬ ‫ید‬ ‫و‬ ‫خۆپیش ـ جـار ن ی و‬ ‫تــۆڕی وو مانگـ مارک‬ ‫ییـ‬ ‫ان‬ ‫ـە‬ ‫س‬ ‫دە‬ ‫ــی‬ ‫ك‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫چەندیــن کۆ‬ ‫ـە‬ ‫یە‬ ‫ران‬ ‫مەاڵی‬ ‫ڕابـرد‬ ‫کان»‬ ‫و بـ‬ ‫جەم‬ ‫هێرشــ ەتیــی ت وودا سـ ناویاند ـە «‬ ‫اوەر‬ ‫ی‬ ‫وی‬ ‫ەب‬ ‫کردوو تــەر و ەرۆکی ئ ــات‪.‬‬ ‫كوشــتن ییــەکا‬ ‫ن؛‬ ‫لـ‬ ‫ی‬ ‫ەم‬ ‫ئــ‬ ‫ەتـ‬ ‫بــە نــاو هاواڵتی ەو ناڕە ـە ســ ـە پەیام ریـکا‬ ‫ەک‬ ‫ەر‬ ‫ی‬ ‫زایەت‬ ‫ئەم‬ ‫«جــ یەكــی‬ ‫ناڕەزای انیــدا‬ ‫ئەمر ییانــە‬ ‫بە ریكــی كـ ۆر‬ ‫ج‬ ‫ی‬ ‫ەت‬ ‫نــ‬ ‫ـە‬ ‫كــە لــە ییــە‬ ‫فۆلیــد» یکییـ‬ ‫اوی‬ ‫ـەوە‬ ‫لەژێـ‬ ‫د‬ ‫مــاوەی «دیریــ ـر ئەژنـ ی بــە ڕە ســەریا وای‬ ‫ک‬ ‫ـۆ‬ ‫‪٨‬‬ ‫نه‬ ‫گــ‬ ‫کــرد کـ خول‬ ‫شــۆفی ی پۆ‬ ‫ەز ئەف ەڵدا‪،‬‬ ‫ــەک‬ ‫ن‬ ‫لیســ‬ ‫ـە‬ ‫ری‬ ‫هە‬ ‫«ناتوانـ و ‪ ٤٦‬چ » خنكێ ێکی ئە قــی‪-‬‬ ‫نـ مــوو‬ ‫مر‬ ‫نــ‬ ‫رک‬ ‫ـم‬ ‫بانــ‬ ‫ـەدا‬ ‫ــە ه ـاو را‪ .‬فلۆیـ یکیــدا‬ ‫گ و ه هەنا‬ ‫سـ‬ ‫ار‬ ‫ـد‬ ‫و سـ‬ ‫ـە‬ ‫ی‬ ‫بــۆ‬ ‫هەڵگیرس ـەرئەنج ــاوارە ه بــد‬ ‫فری‬ ‫ـ‬ ‫ەم»‪،‬‬ ‫ام‬ ‫اکەو‬ ‫یــ‬ ‫جیهانــی انی شــە ئــەم د چ دادی كەچــی تن ـی‬ ‫ەر‬ ‫پۆ‬ ‫لێ‬ ‫دژ‬ ‫ئــ‬ ‫بڕ‬ ‫ڕز‬ ‫ک‬ ‫بـ‬ ‫ەو‬ ‫گا‬ ‫کۆمە‬ ‫لــە نا ینــەی‬ ‫رییە‬ ‫ـە جی‬ ‫اڵیەتــ‬ ‫توندكرا ی‪ .‬ئــەم اکاریــی ڕەزایەتی بــووە بڵێ كــەی‬ ‫ـ‬ ‫وە‬ ‫ب‬ ‫ناڕەزای ڕەگــەزی ی جەما ســەی‬ ‫ەڵکــو ف كانــی‬ ‫ەت‬ ‫وە‬ ‫ئە‬ ‫ئ‬ ‫ەوروپی راوانییەكـ مریــکادا ییانــە هــ و نایەک ری ـی‬ ‫س‬ ‫ەر‬ ‫پ‬ ‫ـەی‬ ‫ســایەی یەکانی‬ ‫ــانیی‬ ‫لــە‬ ‫ـش‪.‬‬ ‫گەشــ ەنگــی‬ ‫ســ‬ ‫ق‬ ‫و شکس وڵبوونـ دەرئەنج ـ تە هەند نەخــوا نورە‬ ‫ـە‬ ‫ێــ‬ ‫رد‬ ‫ام‬ ‫ــت‬ ‫وە‬ ‫ئ‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫ەو‬ ‫ـ‬ ‫ی‬ ‫بەخێ‬ ‫ە‪،‬‬ ‫لـ‬ ‫قەیرا ەم نا‬ ‫کۆ راییەكــ سیس‬ ‫ـە و‬ ‫ی‬ ‫ــتەم‬ ‫نــی ئاب ڕەزایەتیی اڵتــە‬ ‫مە‬ ‫ی‬ ‫ئ ـەو اڵیەتـی زۆرە‬ ‫کۆمەاڵی وریــی انــە‬ ‫لــە دەکا‬ ‫و چی وە بــ‬ ‫ەت‬ ‫پاراس شکستەش ـ نایەتیـی ەرەو ئا یــی با جیهانــی كــە تە ‪٥٦‬‬ ‫اڵ‬ ‫ملیا‬ ‫سـ‬ ‫ق‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫دە‬ ‫ـۆ‬ ‫ـو‬ ‫رد‬ ‫سی‬ ‫ك‬ ‫ـتنی‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ــە‬ ‫و‬ ‫ڵپ‬ ‫ڕیشــ ــتدا‪ ،‬ئــەوەی ــتمەكە دۆالر‬ ‫پ وویــەوە‪ .‬مرۆڤ ـدا لـ ئ ـەم سی ەرەی‬ ‫ان‬ ‫دژ‬ ‫ەی‬ ‫س‬ ‫ـ‬ ‫چ‬ ‫ان‬ ‫بە ئ‬ ‫ش ـای‬ ‫نــەک ـە ڤایرۆ ســت‬ ‫ەند‪ ،‬ه ەکی ســ‬ ‫ەککە‬ ‫بـ ەرۆکی ەنی ســە دویەتــی‪ .‬ەو ڕ‬ ‫ەر‬ ‫وتەی‬ ‫مە کۆ‬ ‫س‬ ‫قو‬ ‫ـە‬ ‫خزمەتگ ـی ڕژێـ هــەر‬ ‫ـی کۆر مەاڵیەت وەها‬ ‫جیا‬ ‫ـم‬ ‫مەیلــ ئەمریــ رنجدا‬ ‫ئە‬ ‫ییـ‬ ‫ۆن‬ ‫وز‬ ‫كاری‬ ‫ئامێـ‬ ‫و حکوم مــە‪ ،‬بەڵ ــا ڕوب ـ ـە لــە لــە كا ی چــە کادا ئ نە لــە‬ ‫ارییـ‬ ‫یەی‬ ‫ەو‬ ‫پ‬ ‫دە ـر و کە ـە تە‬ ‫توی ـ‬ ‫تێ‬ ‫ەت‬ ‫کـ‬ ‫سیا‬ ‫و کۆم ەیــە كـ ت و‬ ‫ندروســت ــەکان لـ ـو الو ەڕووی زی ـاد كدایـ‬ ‫رك‬ ‫رە‬ ‫ـە‬ ‫پ‬ ‫ســ‬ ‫ەو‬ ‫ەی‬ ‫لــە‬ ‫تــن‪ ،‬ســتە‬ ‫كــە هــ ۆنیــ‬ ‫یو‬ ‫ی و م ـە دابیـن ازی‬ ‫ـە نا‬ ‫ش‬ ‫امەک‬ ‫‪30‬‬ ‫کـ‬ ‫بەدەســتی نااڵ‬ ‫و و ک‬ ‫و پێ‬ ‫ان ـی‬ ‫ــەپۆ‬ ‫ەر‬ ‫زم نــاوز ڕەزای‬ ‫نەکر‬ ‫کــە لێک لــە ـە پێكــڕا داویســ رۆییــە‬ ‫ندنــی‬ ‫ت‬ ‫ان‬ ‫سی‬ ‫ەتییـ‬ ‫ۆمۆن‬ ‫ســاڵە‬ ‫ەد‬ ‫وڕەیـی ەوە‪ ،‬هە حکو‬ ‫کان و کە دنـی بــە ســە یــزم مـ هەڵمەت ـ ســتمی ئ دەكات‪ ،‬ـەکان‬ ‫نا‬ ‫بوونـ تیی‬ ‫بە بــەز‬ ‫مە‬ ‫ڕە‬ ‫و‬ ‫تــ‬ ‫زا‬ ‫ـر‬ ‫بـ‬ ‫ی‬ ‫ۆر‬ ‫خۆ‬ ‫ـە‬ ‫ـۆ‬ ‫ک‬ ‫دو‬ ‫جــ‬ ‫روەه‬ ‫ئەمـ‬ ‫ەمری‬ ‫بێزا‬ ‫ئــە‬ ‫پاراست میـی ئابوریــ رکەو‬ ‫یەتی ـ‬ ‫ی هە‬ ‫وە دەكا كــی خـ ـە خۆ هەڵگ‬ ‫تنی بــ وە و‬ ‫تە ێ نەهێڵــ رێکارانیــا ی کرێـ هــۆی‬ ‫نی‬ ‫ریـی ج ــا بەرز رێمــ‬ ‫ی‬ ‫یر‬ ‫ی‬ ‫شــ‬ ‫س‬ ‫دا‬ ‫بو‬ ‫ەمـ‬ ‫ــە‬ ‫ســە‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ـکار‬ ‫ازاڕ‬ ‫ت كــە ـۆی‬ ‫ســە‬ ‫ندرو‬ ‫ن نا‬ ‫خۆشــ‬ ‫پیشــان ســانی‬ ‫کورد‬ ‫ونــە‬ ‫اوەر‬ ‫ئیتالی ســتی ل هەروەه چــار ک ی ل ـەو رهەڵدانی ناڕە رۆک و سـ رکەوتو ی ئــازاد حاڵی‬ ‫چ‬ ‫ـ‬ ‫یا‬ ‫ـە‬ ‫بێبەشـەک دانی جە شــەپۆل ی نـاڕاز وەی شــ ســتان‬ ‫ن‬ ‫پ‬ ‫و‪،‬‬ ‫کە‬ ‫ــا‬ ‫رد‬ ‫ــا و‬ ‫ێک‬ ‫ەوانـ‬ ‫دە‬ ‫ان‬ ‫ناڕەزای بــوو کا رتانــەی سی زایەتیــی ەرکردە ن هەرو وەک‬ ‫ئ ـەو‬ ‫هەندێــ ـە نا‬ ‫یــەک لــە دا‪ ،‬حک مــاوەری ی نوێــی ی‪ ،‬کــە ئ ەپۆلی‬ ‫نموونە ربــڕی‬ ‫ەهــا‬ ‫ك‬ ‫ام‬ ‫ڕەزا‬ ‫ناڕە‬ ‫ەتیــ‬ ‫ئۆڕ‬ ‫وم‬ ‫رەکا‬ ‫ســتم‬ ‫د‬ ‫ییــە ل‬ ‫ترامــپ یەکــ‬ ‫ناڕەزایە اژەیــە‬ ‫و واش زایەتییــە واڵتــی یەتییەکانــ ی کارم نیــان کۆمۆنی ی ســە شــگێڕیی ەکاتـ‬ ‫مەبەســت وای یەكـ ەتـی هە لەنــاو‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫ـ‬ ‫ــن‬ ‫ەن‬ ‫دی‬ ‫رێ‬ ‫تــ‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫ڕو‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ‫یە‬ ‫زم‬ ‫رمای‬ ‫ەكان‬ ‫دانــی و‬ ‫ی ف‬ ‫هەڵگیر تۆن‬ ‫كــە‪.‬‬ ‫ەمــە گە گفتوگ ی شــاند ـم بەرد ینــە هــ ی و‬ ‫ەماو‬ ‫ی جە بەڕوبوون كــەم‬ ‫ەدار‬ ‫بــە خێ و چـ‬ ‫ەڕەن‬ ‫ەک‬ ‫ەریی‬ ‫ەژ‬ ‫و ن‬ ‫ەو‬ ‫ۆک ـ‬ ‫ســا‬ ‫پ‬ ‫ــە‬ ‫ی كـ‬ ‫ســا و ت‬ ‫ـەپ ب‬ ‫مــاو‬ ‫را‬ ‫هەلومەر ڕانــە بـەد ردن ل انی خــۆ امــە لــە ن ار و‬ ‫ەیکــەر ن‪ ،‬ڕو یویــۆرک انــەی‬ ‫وەی‬ ‫ۆمەتانــە یــی لە ڵێـت «ب ـە هەوڵــ ەردا‬ ‫کــە‬ ‫بــ‬ ‫ەگـ‬ ‫وا‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ار‬ ‫ت‬ ‫جـ‬ ‫ل‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫ڵق‬ ‫دژ‬ ‫گـ‬ ‫ـ‬ ‫ەڕ‬ ‫ـ‬ ‫دن‬ ‫ـە‬ ‫ڵ‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫ار‬ ‫لـ‬ ‫ی‬ ‫ـۆ‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫بوون‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ڕێ‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫بــە‬ ‫«ڕابەرا ووی‬ ‫خەڵكـدا ئـ ـە دژی ڵ شــ ی سـ‬ ‫یــك‪.‬‬ ‫ــەوە‬ ‫مینیاپ‬ ‫ەغــد‬ ‫شــ‬ ‫کــە گە چارێكـدا اوەنــد‬ ‫ەر ئـاو دابێــت‬ ‫ئــ‬ ‫نــی‬ ‫ەپۆل‬ ‫و هێم و چ‬ ‫سیســتەم ارەكانی ۆڵ ـس لەگــەڵ ـەوە‬ ‫دا‪ .‬ئامان اد بــە‬ ‫سـەر‬ ‫بـ‬ ‫شــ‬ ‫بــە‬ ‫ەندی‬ ‫نو‬ ‫چاو‬ ‫نیشــا ەو بز‬ ‫ەکاندا‬ ‫تووە‬ ‫ـۆ ڕز‬ ‫و‬ ‫بــوون ــای جیــ ـن پەی سیســ‬ ‫تــردا و نە ئــەو‬ ‫تم‬ ‫ن دەدا ووتنــەوە نامێنــن کاتییـ‬ ‫تە بنبە گاربـوو جی ـش‬ ‫شــاندە ن ەكانی‬ ‫دە‬ ‫ن‬ ‫کە‬ ‫بز‬ ‫ەم‬ ‫ڕ‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫اکار‬ ‫»‪.‬‬ ‫بوون‬ ‫وە‬ ‫ێــردرا اگەی‬ ‫ج‬ ‫ئــ‬ ‫ووتن‬ ‫ریــان ت ی بــ وڵــەت‬ ‫ت كـ‬ ‫ئە‬ ‫ــتێكی تە لـەو‬ ‫ێک‬ ‫وەشــما ك (هێـ ی و‬ ‫ۆر‬ ‫و کــە لەپێن یــی و بێـ ەوانــەدا ـە لــە بن ەماوەر ئــەم‬ ‫انــدن‬ ‫ەو پا‬ ‫وە‬ ‫نــ‬ ‫یی‬ ‫ـ‬ ‫شـکا‬ ‫ـز‬ ‫ژواز‬ ‫باز‬ ‫ه‬ ‫ەڕ‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ـک‬ ‫حکوم شەکشــ کان دەك جەخـ‬ ‫گو‬ ‫ەنــدێ د بینــی ی کار رگانیــی ند کــە نی ی» و کۆتا او بە‬ ‫اری بــ ەژی كـ ەتـدا كۆ انــەی‬ ‫ێ‬ ‫ت لە‬ ‫ەت ـ‬ ‫ەنـ‬ ‫ی‬ ‫ـە‬ ‫یه‬ ‫دەس ـ‬ ‫مۆ‬ ‫شـ‬ ‫وو‬ ‫ملکەچی ی فیدرال و ملکە ـەوە بـ سـەر‬ ‫كــە‬ ‫و تـ‬ ‫ەوڵە‬ ‫ن‪ ،‬ئــەو دژی هــ نیزم‬ ‫هــەرزا «کۆیلــە ـانە هەروەه ێنــان بــە تهێنان‬ ‫لــە‬ ‫پێشـ‬ ‫یا‬ ‫پەی ـۆڕە کۆ تانــی‬ ‫ـی‬ ‫چیی‬ ‫ـۆ بە‬ ‫ی دا‬ ‫ــا‬ ‫کان» بـ‬ ‫بەریتانی ن)‪.‬‬ ‫دێــت بـ نەشــیاندا ناوەن ـد‪ ،‬انــەی بـ غــداد بڕکێی‬ ‫دیكە‬ ‫ڕق و جیاکار دپەروە بزووتن ەژاری‬ ‫مەاڵی‬ ‫ـە د‬ ‫ن وەند‬ ‫لە‬ ‫ـۆ‬ ‫ـۆ‬ ‫یــ‬ ‫ەو‬ ‫ڕا‬ ‫هەروەهــا دە رێژا‬ ‫ری ـ‬ ‫یگرتنــی ەتییــەکا شــدا زۆر ــا و‬ ‫دا‬ ‫مو‬ ‫انـ‬ ‫بە‬ ‫نوان‬ ‫یــ‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫دە‬ ‫مو‬ ‫ـە‬ ‫غـ‬ ‫مەر ســەر‬ ‫ی‬ ‫چـ‬ ‫ینـ‬ ‫ئە‬ ‫دو‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫مر‬ ‫كـ ونـە‪،‬‬ ‫نب‬ ‫تــ‬ ‫ـەی‬ ‫ێــک‬ ‫جە‬ ‫ســەاڵ‬ ‫مێــژوو ـە بەر هەمیشــە کۆمە‬ ‫ــتکر‬ ‫ـداد ل‬ ‫ویان ـ‬ ‫زیانێكـی ۆڕی کۆ ایکــۆ‬ ‫لــە دامــ یــکا و دەتر ت و‬ ‫ام‬ ‫اڵیەت ـ‬ ‫لەالیــەن کارمەنــ ەبەرامبــ دنی داه ە‪ ،‬لەنێـ کانــی‬ ‫ـە ب‬ ‫ت‬ ‫ئـ‬ ‫بــ‬ ‫تێ‬ ‫ی‬ ‫ـە‬ ‫حک‬ ‫ب‬ ‫ڕەكـ‬ ‫ـو‬ ‫دا‬ ‫اتـ‬ ‫وە‬ ‫وم‬ ‫ئ‬ ‫مەاڵیەت کــران و ەزراوە ســی ســن!‬ ‫كۆشــ‬ ‫ەر بـ‬ ‫ـەی ‪ ٣.٨‬ەرچـ‬ ‫ئ ـەو‬ ‫ابڕوچ حکومەتــ ن و خ ەر دابینکــ ـە نە‬ ‫ئــەو ئا ەتانــە چەن نیشــان ـە کۆم اون‪.‬‬ ‫ات‬ ‫اوی بە یــی‬ ‫وتییـ‬ ‫ان‬ ‫ی‬ ‫چاالک‬ ‫ل ڕ‬ ‫ئــ‬ ‫ڵو‬ ‫وونــ‬ ‫ۆن‬ ‫دە‬ ‫فەی‬ ‫‪ %‬بـ‬ ‫ـدە‬ ‫ناوەنــ ەنشــینا ردن و نا ـەکان‬ ‫ـوو‪ ،‬كــە ركـەوت ل ســبوک‪ ،‬یــی پۆلیـس» وویــدا لـ گــۆڕ‬ ‫لــە تا دات کــە یــزم ف ەو ‪ ٤٠٠‬ی ح‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫دە‬ ‫کو‬ ‫ـ‬ ‫رد‬ ‫رم‬ ‫وە‬ ‫م‬ ‫ـە‬ ‫ید‬ ‫و پێشـ نــی‬ ‫بــۆ‬ ‫لیــارد د مەتــی‬ ‫بــە پێــی ـە پشـکە بــە ک ـەم بــو دا‪ ،‬ســەرە كۆنت گەشەسە ایـی كۆ ئــەم‬ ‫راڵــی‬ ‫ـم‬ ‫هە‬ ‫ڕۆ‬ ‫هە‬ ‫کا‬ ‫ند‬ ‫لــ‬ ‫ب‬ ‫مۆ‬ ‫ین‬ ‫و‪،‬‬ ‫ول‬ ‫ەر‬ ‫ڕا‬ ‫مو‬ ‫ڵك‬ ‫نی‬ ‫بــ‬ ‫نە‬ ‫نی‬ ‫ەم‬ ‫ی‬ ‫گە‬ ‫دا‬ ‫بــە‬ ‫ــارە ع رێــم لـ ێــر‪.‬‬ ‫ەهــا‬ ‫زم‬ ‫شــ‬ ‫نو‬ ‫چــەی‬ ‫كۆ‬ ‫ئــەوە ردنــی‬ ‫ـە‬ ‫ی بــ‬ ‫ی كـ‬ ‫اڵم وا‬ ‫توان‬ ‫ێراق‬ ‫کــە ح کارمەن ـ تاییــە‬ ‫دی‬ ‫ازاڕ کوردست ــای بە یک ـرد کـ ی کــە سـ «ناوچــە ـە لــە‬ ‫دا نــا ییــەی‬ ‫دا‬ ‫ارنە‬ ‫کو‬ ‫ـات‬ ‫انی‬ ‫لەال‬ ‫مەتــ‬ ‫ـە ئ ـ‬ ‫بــە‬ ‫ی بــ‬ ‫ن‪ ،‬ئــەوە ردی بـ کــە حکو مانــی‬ ‫دیهێنا‬ ‫ی هە‬ ‫تەنیش عێراق و نیــان زی ەم پێش ـ و ماوەکـ ێ هێ ـ یەکــی‬ ‫ـۆ‬ ‫ی بــە‬ ‫تریشـ رێــم‬ ‫ــت‬ ‫دابەشــ مەتــی‬ ‫پی‬ ‫زە‬ ‫اتــر بب هاتانە وا ـەی‬ ‫ـە‬ ‫ی ق‬ ‫نەكر‬ ‫چەنــ‬ ‫بۆر‬ ‫ڕوون ـ‬ ‫وڵبوونــە دنی کیا ێــت‪.‬‬ ‫حکومەتــ ژوازییــە وە ڕادە دە گەنــ ی ئاش ـ کردنی‬ ‫قعیتــر‬ ‫ی‬ ‫نە‬ ‫وە‬ ‫کر‬ ‫ی‬ ‫دە‬ ‫بـ‬ ‫ـۆ‬ ‫زیاتــر ئۆپۆزیس قەیــران ڵ و بۆ اکرد‬ ‫لەدە‬ ‫ی ق‬ ‫دۆ بەس‬ ‫ـ‬ ‫ەیرانــ‬ ‫ستچو‬ ‫یۆن‬ ‫یاســی‬ ‫ئاشـ‬ ‫و جەو گەنــە!‬ ‫ی ئابــ وەكە‬ ‫ـکرا کــ و بە‬ ‫ســییەکان کردن‬ ‫هــ‬ ‫ور‬ ‫ی‬ ‫ش ـدا‬ ‫ی ئــ‬ ‫ەری‬ ‫رد‬ ‫ی و‬ ‫ربوو‬ ‫لــە‬ ‫پێشــوتر ەم دۆ‬ ‫ســییەیە هەوڵە ەکانی‬ ‫شــێ‬ ‫کا‬ ‫واندیان‪ .‬و خراپتـ نیــان‬ ‫ـر‬ ‫هە‬ ‫لــە‬ ‫ندێــك‬ ‫لــە‬ ‫بۆ‬ ‫ال ‪٩‬‬

‫قع‬

‫ەزیز‬

‫یاسی‬

‫ت‬

‫یج‬

‫ە‬ ‫ماوە‬

‫رس‬

‫الپ‬

‫ریی‬ ‫‪-‬ک‬

‫ەڕە ‪٢‬‬

‫رێ‬

‫خاوەن‬ ‫ی ئی‬ ‫ســـەرنـــ متیاز‪:‬‬ ‫دەشن‬ ‫وو‬ ‫ێ نە‬ ‫ســـەر‪:‬‬ ‫س‬ ‫ریمان‬ ‫ـــ‬ ‫ـاد‬ ‫ق عــ‬ ‫ەزیــز‬ ‫کاری‬

‫یس‬

‫كەر‬ ‫تی ت‬ ‫ڤایرۆ ەندر‬ ‫وست‬ ‫سی كۆر ی و‬ ‫ۆنا‬ ‫الپ‬ ‫ڕ ەڕە ‪٤‬‬ ‫ێکخ‬ ‫نێود راوی‬ ‫ەوڵەتی کاری‬ ‫بە‬ ‫چی‬ ‫یەوەیە؟ دوای‬ ‫الپ‬ ‫كۆر ەڕە ‪٥‬‬ ‫ۆ‬ ‫نا پێ‬ ‫پەنجا شكە‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫دەگە ساڵ‬ ‫ی‬ ‫ژ‬ ‫ڕێنێتە نان‬ ‫د‬ ‫الپ‬ ‫واوە‬ ‫ەڕە ‪٦‬‬ ‫كا‬ ‫تێك‬ ‫دەكوژ دەس‬ ‫ە‬ ‫اڵ‬ ‫ێ‬ ‫ت‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ج‬ ‫وا‬ ‫بەره هون‬ ‫نی‬ ‫ەر ج‬ ‫ەم‬ ‫دەهێنێ وانی‬ ‫ت‬

‫نر‬

‫ۆس‬

‫خ‪( :‬‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫یالی‬

‫دینار‬

‫ست‬ ‫ییە‬

‫‪ -‬نر‬

‫خ‬ ‫ی ها‬

‫لــ‬ ‫سە‬ ‫عە ەم ژمار رنج‪:‬‬ ‫ەی‬ ‫ڕۆژ زیــز)‬ ‫ــەوە‬ ‫(س‬ ‫نام‬ ‫س‬ ‫ەرنووس ــادق‬ ‫جێگ ــەی‬ ‫ڕێ‬ ‫ــ‬ ‫ــ‬ ‫ەی (ح چــارە ەری‬ ‫ە‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ــەی م ــە‬ ‫ــ‬ ‫ەال)‪.‬‬

‫وپ‬

‫شت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دینار‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫دواالپەڕە‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)١٠( :‬‬

‫پێنج شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢٠/١٠/٢٢‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫ترامپ لە وتارەكانیدا دەستیكردووە بە هێرش بۆ‬ ‫سەر كۆمۆنیزم و بزووتنەوە ناڕازییەكان‬

‫کۆتایی‬ ‫وەک‬ ‫سەرەتا‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫وەك ئــەوەی دۆناڵــد ترامپــی ســەرۆكی ئەمریــكا هەســت بــە‬ ‫مەترســیی دۆڕان دەكات لــە جارێكیتــر هەڵبژاردنەوەیــدا وەك‬ ‫ســەرۆكی ئەمریــكا‪ ،‬بۆیــە دەســتیكردووە بــە وتاردانــی نــاڕەوا‬ ‫و بــێ بنەمــا دژ بــە كۆمۆنیــزم و بەرژەوەندییــە گشــتییەكانی‬ ‫خەڵــك و ناڕەزایەتییــەكان‪ .‬ئەمــە لــە كاتێكدایــە كــە جــۆ بایــدن‬ ‫بــەوە تۆمەتبــار دەكات كــە ســەر بــە باڵــی چــەپ و سۆســیالیزمە‬ ‫و وای نــاوزەد دەكات كــە هەڵبژاردنــی ئــەو مەترســییە بۆســەر‬ ‫كۆمەڵــگای ئەمریكــی (الی هەموانیــش ڕوونــە كــە جــۆ بایــدن‬ ‫هەرگیــز نوێنەرایەتــی لــە كۆمۆنیــزم و سۆســیالیزم نــاكات چونكــە‬ ‫كۆمەڵــگای سۆسیالیســتی كۆمەڵگایەكــی زۆر ئازادتــر و یەكســانتر‬ ‫و دادپەروەرانەتــرە لــەوەی كــە بایــدن كورتیدەكاتــەوە لــە كەرتــە‬ ‫گشــتییەكاندا)‪ .‬دیــارە ئــەوەی ترامــپ دەیكات لە دوو الوە پرســێكی‬ ‫فریودەرانــەی ڕوون و ئاشــكرایە‪ .‬یەكــەم‪ ،‬ئێســتا بــۆ هەمــووان‬ ‫ڕوونــە كــە سیســتمی ســەرمایەداری دێوەزمــە و مەترســییەكی‬ ‫گەورەیــە لەســەر ژیــان و ئــازادی و دۆخــی ئابــوری‬ ‫و سیاســیی خەڵــك و تادێــت چینــە هــەژارەكان‬ ‫هەژارتــر و دەوڵەمەنــدان دەوڵەمەندتــر دەبــن و‬ ‫شكســتێكی گەورەیــان هێنــاوە لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــادا و دەیــان ملیــۆن خەڵــك لــە‬ ‫هەمــوو جیهانــدا بوونــە بــە قوربانــی و سیســتمەكە‬ ‫دەستەوســانە و هیچــی پێناكرێــت؛ ئەمــەش زۆرتــر‬ ‫بــۆ ئــەوە دەگەڕێتــەوە كــە كەرتــی تەندروســتی لــە‬ ‫ســایەی لیبرالیزمــی نوێــدا زۆرینــەی دەســتكەوت‬ ‫و خزمەتگوزراییــە گشــتییەكانی لەناوبــردووە و‬ ‫چارەســەركردن و دۆخی تەندروســتی و ســەالمەتیی‬ ‫خەڵكــی گۆڕیوەتــەوە بــۆ پــارە و قازانــج و داویەتــی‬ ‫بــە دەســتی كۆمپانیــا تایبەتەكانــی چینی بااڵدەســتەوە‪.‬‬ ‫ســەرباری ئــەوەی كــە لــە ناوخــۆدا ئەمســاڵ ئەمریــكا‬ ‫چەندیــن بزووتنــەوەی ناڕەزایەتــی و خۆپیشــاندانی‬ ‫گــەورەی بەخــۆوە بینــی و بێــكاری و نەبوونــی خەڵكــی ئەمریــكای‬ ‫هەراســان كــردووە و سیاســەتە جەنگــی و سەربازییەكانیشــی‬ ‫لــە ئاســتی جیهانیــدا ماڵوێرانــی و نەهامەتییەكــی بێپایانــی لــە‬ ‫چەندیــن واڵتــدا دروســتكردووە و دوای شكستەكانیشــی لــەم‬ ‫چەنــد ســاڵەدا بڕیــاری پاشەكشــەی لــە چەندینــی ئــەو واڵتانــەدا‬ ‫داوە و لــە ئێســتادا پالنــی كشــانەوەی تەواوەتیشــی لــە عێــراق‬ ‫هەیــە‪ .‬دووهــەم‪ ،‬لــە ئێســتادا خەڵــك ئــەوە بــە ڕوونــی دەبینــن كــە‬ ‫بزووتنــەوە یــەك لــە دوای یەكــە شۆڕشــگێڕییەكانی ســەدەی‬ ‫ڕابــردوو لــە هەمــوو جیهانــدا ڕۆڵــی مەزنیان هەبــووە لە بردنەپێش‬ ‫و گەشــەدان بــە خزمەتگوزارییــە گشــتییەكان و بــە خۆڕاییكردنیــان‬ ‫و بەگژداچوونــەوەی سیاســەتی جەنگــی‪ ،‬داگیــركاری‪ ،‬كەڵەكــەی‬ ‫ســەرمایە و دابەشــبوونی كۆمەڵــگا بــۆ چینــەكان و زۆر مەترســیی‬ ‫واقعــی دیكــە‪ .‬ئەوەشــی بــە گشــتی لــە پشــتی ئــەم دەســتكەوتانەی‬ ‫ســەدەی ڕابــردووەوە وەســتابوو بریتیبــوو لــە هێــز و بزووتنــەوە‬ ‫كرێــكاری و سۆسیالیســتییەكان‪ .‬بۆیــە ترامــپ دەیەوێــت هــەم‬ ‫پەردەپۆشــی شكســتە دۆزەخییەكانــی سیســتمی ســەرمایەداری‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫مسرور بارزانیش دەڵێت ئێمە حكومەتێكی‬ ‫كۆمۆنیستی نین تاكو كەرتی گشتی ببوژێنینەوە‬

‫بــكات و هەمیــش ترســێكی گــەورەی لــە بزووتنــەوەی كرێــكاری و‬ ‫هێــزە سۆسیالیســتی و ماركســییەكان هەیــە جارێكیتــر ئاڕاســتەی‬ ‫مێــژوو لەپێنــاو بەرژەوەندییــە گشــتییەكانی خەڵكــدا ئاڕاســتە‬ ‫بكەنــەوە‪.‬‬ ‫لــە یەكێــك لــە وتارەكانــی ئــەم چەنــد ڕۆژەی دواییــدا كــە لــە‬ ‫ویالیەتــی ئۆهایــۆ و لەنــاو فڕؤكەخانەیەكــدا بــۆ الیەنگرانــی‬ ‫پێشكەشــیكرد‪ ،‬دەڵێــت‪« :‬مــن تەنیــا شــتێكم كــە لەنێــوان ئێــوە و‬ ‫فــەوزا و بشــێویدا وەســتاوم»‪ .‬وەك هەمــووان دەیبینــن لەنــاو‬ ‫هەمــان ئــەو ژمــارە زۆرەی الیەنگرانیدا تەنانەت خەڵك ماسكیشــی‬ ‫نەپۆشــیوە لەكاتێكــدا خــۆی چەندیــن جــار گوتویەتــی كــە پۆشــینی‬ ‫ماســك ڕێكارێكــی تەندروســتیی گرنگــە بــۆ توشــنەبوون بــە‬ ‫ڤایرۆســەكە بــەاڵم بێباكــە و بەبــێ گرنگیــدان بــە پۆشــینی ماســك‬ ‫لەپێنــاو ژیــان و ســەالمەتی خەڵكــدا‪ ،‬بەردەوامدەبێــت لــە وتــاردان‬ ‫و ڕشــتنی ژەهــری چینــی بااڵدەســت و ئایدۆلۆژیاكــەی‪ .‬ئــەوەی‬ ‫لــەو ڕســتەیەدا مەبەســتییەتی ئەوەیــە كــە بزووتنــەوەی ناڕازیــی‬

‫خەڵــك و سۆســیالیزم كــە جــۆ بایــدن بەناویــەوە قســە دەكات‬ ‫و وتــار دەدات‪ ،‬بزووتنەوەیەكــی بشــێویخواز و فەوزەوییــە‬ ‫و پێیاندەڵێــت كــە پێویســتە خەڵــك دوایــان نەكەوێــت و دوای‬ ‫سیاســەتە قێزەونەكانــی ئــەو بكــەون‪ .‬ئــەوەش ڕوونــە هەمــوو‬ ‫بزووتنــەوە ناڕازییەكانــی خەڵــك لــە سەرانســەری جیهانــدا داوای‬ ‫ژیــان و ئــازادی و كار و موچــە و ســەقامگیری و یەكســانی‬ ‫دەكــەن و هەرگیــز بەرژەوەندییــان لــە بشــێویدا نەبــووە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری شكســتی گــەورەی لــەوەدا هێنــاوە و‬ ‫ســتانداردەكانی ژیانــی خەڵكــی بــۆ ئاســتێكی زۆر نــزم دابەزاندووە‬ ‫و ڕێــژەی هــەژاری و بێــكاری لــە هەڵكشــانێكی بــێ وێنەدایــە لــە‬ ‫ئەمریــكا و جیهانــدا‪.‬‬ ‫هــاوكات و لــە بانگهێشــتی ســەرۆكی حكومەتــی هەرێمیشــدا بــۆ‬ ‫پەرلەمــان لــەم مانگــەدا‪ ،‬مســرور بارزانــی و حكومەتــی هەرێــم‬ ‫وەك شــوێنپێ هەڵگــرەوەی سیاســەتەكانی لیبرالیزمــی نــوێ و‬ ‫بەتایبەتیكردنــی كەرتــە گشــتییەكان و وەرگرتنــی قــەرز لــە بانكــە‬ ‫جیهانییــەكان دەڵێــت سیاســەتی كەرتــی گشــتی و خزمەتگوزارییــە‬

‫گشــتییەكان سیاســەتی حكومــەت و كۆمەڵــگای كۆمۆنیســتییە‪.‬‬ ‫دیــوی ڕاســتەقینەی ئــەو قســەیە لەوەدایــە كــە خەباتی كۆمۆنیســت‬ ‫و سۆسیالیســتەكان و بزووتنــەوەی كرێكاریــی ســەدەی ڕابــردوو‬ ‫توانــی كەرتــی گشــتی بــكات بــە مۆدێلــی خزمەتگوزارییــەكان‪،‬‬ ‫بــەاڵم ســەرمایەداری و ســەرمایەداریی دواییــن توانــی پاشــەكە‬ ‫بــە خزمەتگوزارییــە گشــتییەكان بــكات و مۆدێلــی كەرتــی تایبــەت‬ ‫و زیادكردنــی بــاج و قــەرزی نێودەوڵەتــی و كەمكردنــەوەی‬ ‫خەرجییەكانــی حكومــەت و زۆر قورســایی دیكــە بخاتــە ســەر‬ ‫شــانی خەڵــك و هەمــوو دەرگاكانــی بــۆ تەراتێنــی كۆمپانیــاكان‬ ‫خستەسەرپشــت‪ .‬دیــوی ئەودیــوی ناوهێنانــی كۆمۆنیــزم لەالیــەن‬ ‫ســەرۆكی حكومەتــەوە پەیوەســتە بــەو هێرشــە ئایۆلۆژیایــەی‬ ‫كــە چەندیــن دەیەیــە ســەرمایەداری دەیكاتــە ســەر كۆمۆنیــزم‬ ‫و دەیەوێــت ناشــرین پیشــانی بــدات بــۆ ئــەوەی لــەو ڕێگایــەوە‬ ‫خەڵكــی كەرتــی تایبــەت و زیادكردنــی بــاج و نەهامەتیــی زیاتــر‬ ‫قبــوڵ بكــەن‪ .‬بــەاڵم هیــچ شــتێك ناتوانێــت ئــەو ڕاســتییە بشــێوێنێت‬ ‫كــە لەالیەكــەوە كەرتــی گشــتی یەكێكــە لــە كەمتریــن‬ ‫دەســتكەوتەكانی بزووتنــەوەی كرێــكاری و هەروەهــا‬ ‫كەرتــی تایبــەت و زیادكردنــی بــاج و دانەمەزراندنــی‬ ‫گەنجــان و قەیرانەكانیــش بــە هێرشــكردنە ســەر‬ ‫كۆمۆنیــزم پەردەپــۆش ناكرێــت چونكــە كۆمۆنیــزم‬ ‫هەمیشــە وەكو پڕەنســیپە ســەرەكییەكانی خۆی داكۆكی‬ ‫لــە بەرژەوەندییــە گشــتییەكانی خەڵــك و دامەزراندنــی‬ ‫گەنجــان و ئــازادی و یەكســانیی كردووەتــەوە‪.‬‬ ‫دوای ئــەم وتــارەی ترامــپ‪ ،‬لــە چاوپێكەوتنێكــدا ترامــپ‬ ‫بــاس لــە بەرنامەیەكــی زۆر مەترســیداری نەتەوەیــی‬ ‫دەكات كــە لــە مێــژوودا چەندینجــار فاشــیزم و‬ ‫دەســەاڵتخوازییەكی مەترســیداری بەرهەمهێنــاوە‪ .‬وەك‬ ‫خــۆی بــە ڕاشــكاوی دەڵێــت‪« :‬ئێمــە منداڵەكانمــان فێــری‬ ‫حەقیقەتێــك دەكەیــن دەربــارەی ئەمریــكا – ئــەوەی‬ ‫كــە نەتەوەكەمــان گرنگتریــن نەتــەوەی ســەر زەوییــە‪،‬‬ ‫هەمیشــە بەرەو باشــتر و باشــتر دەچین‪ ... .‬هیچ حزبێك ناتوانێت‬ ‫ســەركردایەتی ئەمریــكا بــكات بــە شــێوەیەك كــە منداڵەكانمــان‬ ‫ئەمریكایــان خۆشــبوێت»‪ .‬ئــەم پالنــی پــەروەردە نەتەوەییــە بــۆ‬ ‫خۆشویســتنی ئەمریــكا لــە ڕوونتریــن نموونەیــدا لــەو پڕۆگــرام و‬ ‫بەرنامەیــەی حزبــی نازیزمــی ئەڵمانــی و هتلــەر دەچێــت كــە كاتــی‬ ‫خــۆی بــۆ خۆشەویســتكردنی نەتــەوەی ئەڵمــان وەكــو نەتــەوەی‬ ‫سەردەســتە و تاقانــەی جیهــان لەنــاو گەنجانــدا برەویــان پێــدا و‬ ‫دەرئەنجــام بــوو بــە یەكێــك لــە پایەكانــی بەهێزتریــن و دڕندەتریــن‬ ‫فاشــیزمی مێــژوی مرۆڤایەتــی‪.‬‬ ‫ئەمــەش ئــەو جەختگیرییــەی زانــا و فەیلەســوفی ئەمریكــی‬ ‫«نــەوام چۆمســكی»مان بیردەخاتــەوە كــە چەندیــن ســاڵە لــە‬ ‫ســەدان وتــار و دیــداردا لەبــارەی فاشــیزمی ئەمریكــی و ئیــدارەی‬ ‫ترامپــەوە بەتایبــەت دەیخاتــەڕوو و وەك لــە وتارەكــەی ‪15‬ی‬ ‫جونــی ئەمســاڵیدا كــە لــە ناشــناڵ ئۆبزێرڤــەر باڵوبوویــەوە‪،‬‬ ‫دەڵێــت‪« :‬ترامــپ لــە هتلــەر مەترســیدارترە» و چەندیــن هــۆكار و‬ ‫ئارگومێنــت لــەو بارەیــەوە دەخاتــەڕوو‪.‬‬