Rechar Jmara 13

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫بودجە ‪ ...‬و گۆڕینی هاوسەنگیی هێز!‬ ‫بەیاننامەى شۆڕشگێڕانى‬ ‫مەیدانى ئەلحبوبیی ناسڕیە‬

‫‪2‬‬

‫لەنێوان خۆکوژى و تیرۆردا‪.‬‬ ‫احمد عبدالستار‬

‫دابەزینى دراوى عێراقى‪ :‬هۆکار‬ ‫و لێکەوتەکانى‪:‬‬ ‫دیدارێک لەگەڵ محمد حسێندا‬

‫سەروتار‬ ‫سادق عزیز‬ ‫پەرلەمانــی عێــراق لــە ئەنجامدانــى دانیشــتنێکی تایبــەت بــە‬ ‫تێپەراندنــی خوێندنــەوەی دووهەمــی پــڕۆژەی بودجــەی داراییــدا‪،‬‬ ‫کــە لەالیــەن ئەنجومەنــی وەزیرانــەوە لــە هەفتــەی یەکەمــی ئــەو‬ ‫ماوەیــەی کــە بــۆی دیاریکرابوو بۆ وتووێژکردن و پەســەندکردنی‬ ‫ڕەشنوســى پێشــنیارکراو‪ ،‬بەبــێ گەیشــتن بــە هیــچ ســازش و‬ ‫ڕێکەوتنێــک لــە نێــو ناکۆکییــە توندوتیژەکانــی نێــو کوتلەکانــی‬ ‫پەرلەمانــدا شکســتى هێنــا‪.‬‬ ‫پــڕۆژەی بودجــەی ســاڵی ‪ ٢٠٢١‬گەورەتریــن پــڕۆژەی بودجەیــە‬ ‫لــە مێــژووی عێراقــی تــازەدا کــە بڕەکــەی زیاتــرە لــە ‪١٥٠‬‬ ‫تریلیــۆن دینــاری عێراقــی (‪ ١٥٠‬ملیــار دۆالری ئەمریکــی) بــە‬ ‫کورتهێنانێکــەوە کــە دەگاتــە بــڕی ‪ ٧٠‬تریلیــۆن دینــاری عێراقــی‬ ‫(‪ ٤٨,٢‬ملیــار دۆالر)‪ ،‬کــە دەکاتــە ‪%٤٦,٦‬ی کــۆی گشــتیی بودجــە‪،‬‬ ‫کــە ئەمــە گەورەتریــن کورتهێنانــە تــا ئێســتا عێراق و سیســتمەکەى‬ ‫دووچــاری بووبێتــەوە‪.‬‬ ‫ئــەم شکســت و کەوتنــە لــە دواکەوتــن و پەســەندکردنی بودجــە لــە‬ ‫ســایەی بارودۆخــی خۆســازدان و ئامادەکــردن‪ ،‬لەنێــو چەندیــن‬ ‫ئەگــەری شکســتبوونیدا‪ ،‬ئەنجامدانــی پێشــوەختەیە کــە بڕیــار وایــە‬ ‫لــە حوزەیرانــی داهاتــوودا ســازبکرێت‪ .‬ئــەم هەنــگاوە کاریگــەری‬ ‫لەســەر قوڵترکردنــەوەی ناتەبایــی‪ ،‬ناهاوئاهەنگــی و ناکۆکــی نێوان‬ ‫کوتلــە سیاســییەکان و لیژنــەی کۆمســیۆنی هەڵبژاردنــەکان و ســێ‬ ‫ســەرۆکایەتییەکە دادەنێــت‪ .‬ئەمــەش ڕەنگدانــەوەی الیەنێکــی تــرى‬ ‫قەیرانــی سیاســی و ئابورییــە کــە هێــزە سیاســییەکان و سیســتمی‬ ‫تایفــی و قەومیــی دەســەاڵتدار پێــوەی دەناڵینێــت‪ ،‬و مەودایەکــی‬ ‫قوڵتــر و هەمەالیەنەتریشــى پێدەبەخشــێت‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬ناتەبایــی و ناکۆکیــی بەردەوامــی نێــوان ناوەنــد‬ ‫و هەرێــم دەربــارەی پشــکی هەرێــم لــە بودجــەی پێشــنیارکراو‬ ‫و چۆنیەتــی دانــی مووچــەی فەرمانبەرانــی هەرێــم لــە بەرامبــەر‬ ‫ڕادەســتکردنی ســەرچاوە ئابورییەکانــی هەرێــم لــە ناردنــە‬ ‫دەرەوەکانــی نــەوت و ســەرچاوە نێوخۆیییەکانــی تــری وەک‬ ‫خاڵــە ســنوورییەکان‪ ،‬دەرکــەوت و بەردەوامیشــى بەخۆیــدا‪.‬‬ ‫هەرێــم پەیمانیــدا بــە ڕادەســتکردنی ســەرچاوەی نــەوت بــە بــڕی‬ ‫‪ ٢٥٠‬هــەزار بەرمیــل لــە بەرهەمهێنانــی نــەوت لــە ڕۆژێکــدا‪ ،‬لــە‬ ‫کاتێکــدا کــە ڕاپۆرتــەکان ئامــاژە بــە بەرهەمهێنانــی بڕێکــی زیاتــر‬ ‫دەکــەن لــە نزیکــەی ‪ ٤٢٠‬هــەزار بەرمیــل لــە ڕۆژێکــدا‪ .‬بەمــە و‬ ‫پــاش ڕۆچوونیــان بەنێــو تونێڵێکــی تەنــگ و تاریکــدا‪ ،‬ڕوونــە‬

‫کــە هیــچ دەرچەیەکیــان بــۆ ڕزگاربــوون لــەو قەیرانــە ئابورییــە‬ ‫خنکێنــەرە نییــە کــە بووەتــە هــۆى توندکردنــەوەی زیاتــر و هــەر‬ ‫ڕۆژەی ناکۆکییــە هەمەالیەنەکانــی هێــزە کوردســتانییەکان کــە‬ ‫ڕێــگا چارەســەرییە ڕووکەشــەکانی وەک ڕاونانــی قاچاخچییــەکان‬ ‫لــە دەروازە ســنورییەکانە‪ ،‬دەکاتــە گاڵتەجاڕییەکــی قێــزەون و‬ ‫ئاشــکرا‪ .‬هەمــوو ئەمانــە لــە بارودۆخێکــدان کــە ئاســتی بێــزاری‬ ‫و توڕەیــی جەمــاوەری کرێــکار و کارمەنــدان و گەنجانــی بێــکار‬ ‫دژ بــە دەســەاڵتدارێتی حزبــە قەومییــە کوردییــە گەندەڵــەکان‬ ‫گەیشــتووەتە ترۆپــک و بەرزتریــن ئاســتی خــۆی‪.‬‬ ‫لــە هەوڵدانــی حکومەتــی کازمــی بــۆ ڕزگاربــوون لــە قەیرانــی‬ ‫کورتهێنانــی بودجــە و کەمکردنەوەیــدا‪ ،‬لەســەر بنەمــای‬ ‫ڕاســپاردەی ســندوقی دراوی نێودەوڵەتــی‪ ،‬هەســتا بــە‬ ‫بەرزکردنــەوەی نرخــی دۆالری ئەمریکــی لــە بەرامبــەر دینــای‬ ‫عێراقــی بــۆ زیاتــر لــە ‪ .%٢٠‬ئەمــەش کاریگــەری خــۆی لــە‬ ‫ســەر توانــای کڕینــی چینــی کرێــکار و کارمەنــدان و ســەرجەم‬ ‫چینــە ناوەندییەکانــی کۆمەڵــگا لەژێــر ســایەی ئــەم هەڵئاوســانە‬ ‫بێوێنەیــەدا دادەنێــت‪ .‬پــاش دابەزینــی بەهــای دروای عێراقــی لــە‬ ‫بەرامبــەر دۆالر‪ ،‬بەڕێوەبــەری نەخۆشــخانەی کــەرخ لــە بەغــداد‬ ‫لــە پڕۆژەیەکــی تەندروســتیی گرنــگ بــۆ چارەســەری تووشــبوونی‬ ‫ڤایرۆســی کۆرۆنــا پاشــگەزبووەوە‪ ،‬بــەم پێیــەش خزمەتگوزارییــە‬ ‫تەندروســتی و خۆپارێزیییــەکان و چارەســەری نەخۆشــییەکان‬ ‫پاشەکشــەی پێکــرا‪ .‬ســەرباری نەبوونــی بودجــەی تەرخانکــراو‬ ‫بــۆ چارەســەرکردنی پێداویســتییەکانی نەخۆشــخانە و ئامێــرە‬ ‫پزیشــکییەکان‪ .‬ئــەم سیاســەتە تازەیــەی دراو بێئەمالوئــەوال‬ ‫کاریگــەری و ڕەنگدانــەوەی لەســەر ســەرجەم کەرتــە‬ ‫خزمەتگــوزاری و تەندروســتی و پەروەردەییــەکان و ســەرجەم‬ ‫کایەکانــی ژیــان دادەنێــت‪.‬‬ ‫هەمــوو بەڵگــە و ڕاپــۆرت و هەڵســەنگاندنە ئامارییــەکان ئامــاژە بــە‬ ‫هەڵکشــانی هــەژاری بــۆ زیاتــر لــە ‪ %٣١,٧‬هێــزی کار دەکــەن و‬ ‫زەنگــی مەترســیداری پێشــبینیکردنی ڕوولەســەری هەژاربوونــی‬ ‫النــی کــەم ‪ ١٢‬ملیــۆن مــرۆڤ لێــدەدەن‪.‬‬ ‫ماوەیەکــی زۆرە سیســتمی کۆمەاڵیەتیــی دەســەاڵتدار و هێــزە‬ ‫سیاســییە دەســتگرتووەکانی بەربینــی جەمــاوەر ڕووەو تونێێڵێکــی‬ ‫داخــراو کــە هیــچ ئومێدێکــی ڕزگاربوونیــان نییــە‪ ،‬ملیــان نــاوە‪ ،‬و‬ ‫لــە ســایەی ئــەم قەیرانــە ئابورییــە جیهانــی و هەرێمییــەدا ناکۆکــی‬ ‫و ناهاوئاهەنگییەکانــی نێــوان تــەواوی ڕەوت و هێــزە سیاس ـی‌ و‬ ‫دینییــە تایفییــەکان و ســەرجەم هێــزە لیبراڵەکانیــش بــە (بــۆ ل ‪‌)٩‬‬

‫ئایا دابەزینى دراوى عێراقى‬ ‫ڕێچارە یان مەینەتى؟‬

‫ئیبراهیم عمر‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫بەرنامەی ‪ 10‬ساڵی سەرمایەداران‬ ‫مانای لەناوبردنی کاری مسۆگەرە!‬

‫‪4‬‬

‫ئەکرەم نادر‬

‫جیابووەنەوەى بەریتانیا‪ :‬نیشانەى‬ ‫مەترسییەکى تۆقێنەر‪.‬‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫سێ مه‌ترسیی‌‌ گه‌وره‌ی‌ سەر‬ ‫ژیان له‌ ‪٢٠٢١‬دا‪ .‬نەوام‬ ‫چۆمسکى و ڤیجەى پارشاد‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫گۆشەى کلینیکى ڕێچار (د‪ .‬هەڤین)‬

‫و گۆشەى بەرەو ڕووناکى‬

‫(حسێن شەریف)‬

‫‪8-7‬‬

‫پیرۆزییەکانى ئێوە هی ئێمەنین!‬ ‫ستارى چیمەنتۆ‬

‫‪8‬‬

‫مەترسیی یارییە ئەلیکترۆنییەکان‬ ‫دیاکۆ نەریمان‬

‫‪10‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫ئەزموونی کرێکاری‬

‫لەنێوان خۆکوژى و تیرۆردا‬ ‫ن‪ :‬احمد عبدالستار‬ ‫و‪ :‬محمد ستار‬

‫دوو دیــاردەى پەیوەســت و دوو پڕوپاگەنــدە بــۆ مــردن لــە‬ ‫ناســڕیە‪ .‬لــە دەســتپێکى ئەمســاڵى ‪٢٠٢١‬دا و لــە ڕۆژى یەکەمــەوە‬ ‫لەنــاو خۆشــی و شــادی و هیــوا جوانەکانــدا بەهــۆى ســاڵى نوێــوە‪،‬‬ ‫ژیــان ئاســۆى داهاتوویەکــى پرشــنگدار دەکاتــەوە لــە جیهــان‪.‬‬ ‫ئاهەنگگێڕانــى ئــەم بۆنەیــە لەنــاو هەمــوو میلەتانــدا چەســپاوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئــەوەى بــە شــانەى قەیرانــى خۆکوژیــی ناســراوە‪،‬‬ ‫ڕاگەیاندنێکــى دەربــارەى خۆکوژیــی کــچ و کوڕێکــى گەنجــەوە‬ ‫باڵوکــردەوە لــە پارێــزگاى ناســڕیە‪ .‬دواى دوو ڕۆژ لــەم ڕووداوە‪،‬‬ ‫گەنجێکــى دیکــە بڕیاریــدا کۆتایــی بــە ژیانــى خــۆى بهێنێــت‪،‬‬ ‫ئەویــش لــەدواى بێهیوابــوون لــەم دۆخــە نالەبــارە‪ .‬هەروەهــا ئــەم‬ ‫بۆنەیــە بــە هەمــوو خۆشــى و شــادییەکانەوە نەیتوانــى ڕێگــرى لــە‬ ‫بڕیــارى خۆکوشــتنى ئــەم گەنجانــە بــکات‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬هیــچ‬ ‫هەفتەیەکیــش تێنەپەڕیــوە (بەپــێ داتاکانــى ناوخــۆى پارێــزگاى‬ ‫ناســڕیە کــە بەمەســت ڕێــژەى خۆکوژییەکانیــش کەمدەکاتــەوە)‬ ‫بەبــێ ئــەوەى ڕاگەیاندراوێــک باڵونەکەنــەوە دەربــارەى ڕووداوێک‬

‫بەدەستخســتنى هەلــى کار و دامەزرانــدن و خزمەتگوزارییــەکان‪،‬‬ ‫لــە ڕێگــەى ناڕەزایەتــى و خۆپیشــاندانەوە‪ .‬شۆڕشــى ئۆکتۆبــەر‬ ‫تاوەکــو ئێســتا لــە پارێــزگاى ناســڕیە بەردەوامــە و هێــزە‬ ‫خوێنمــژەکان وەاڵمێکــى خوێناوییــان دایــەوە بــۆ لەناوبردنــى‬ ‫هەمــوو جووڵــە و داواکارییــەک ئەویــش بــە کوشــتن و ڕاپێچکــردن‬ ‫یــان دانانــى بۆمــب لەبــەردەم ماڵــى خۆپیشــاندەرەکاندا‪ .‬لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشــدا‪ ،‬درامــاى تیرۆرکردنــى خۆپیشــاندەران بــە قێزەونتریــن‬ ‫شــێوە بەردەوامــە‪ .‬تــا ڕۆژى پێشــوتر کــە دەکاتــە بــەروارى ‪-١-٨‬‬ ‫‪ ٢٠٢١‬کــە ڕۆژى هەینیبــوو‪ ،‬هەســتان بــە تیرۆرکردنــى پارێزەرێــک‬ ‫و ســەرکردەیەکى خۆپیشــاندەران و یاریدەدەرێکــى پزیشــکى لــە‬ ‫بازاڕێــک بەنــاوى ســوق الشــیوخ کــە تێیــدا الشــەکەى بــە مردوویــی‬ ‫و بــە لەتلەتکــراوى بــە ئامێرێکــى تیــژ دۆزرایــەوە‪ .‬ئەمــە بــەدەر‬ ‫لــە هێــژە ســەرکوتکەرەکان کــە دەســتیان گەشــت بــە زۆرێــک لــە‬ ‫ســەرکردەى خۆپیشــاندەران و خەڵکەکــەش کــە لــە ژنــان و پیــاوان‬ ‫پێکهاتبــوو‪ .‬لــە ســەرەتاى دەســتپێکى شۆڕشــەکەوە لــە ئۆکتۆبــەرى‬ ‫ســاڵى ڕابــردووەوە‪ ،‬هەروەهــا بەردەوامییــدان بــە ڕاپێچکــردن و‬ ‫دەســتگیرکردنى خۆپیشــاندەران و ئەشــکەنجەدانیان‪ ،‬کــە کۆتایــی‬ ‫ئــەم کــردە قێزەونانەیــان پێکهاتبــوو لــە دەســتگیرکردنى چاالکــوان‬ ‫ئیحســان هاللــى‪ .‬هــۆکارى دەســتگیرکردنەکەى شــەپۆلێکى‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫بەیاننامەى شۆڕشگێڕانى‬ ‫مەیدانى ئەلحبوبیی ناسڕیە‬

‫پــاش گەڕانــەوەى شۆڕشــگێڕان و خەڵکــى ناڕازیــی شــارى ناســریە‬ ‫بــۆ مەیدانــى ئەلحبوبــی‪ ،‬و ئازادکردنــى خۆپیشــاندەرانى ئــەو‬ ‫شــارە‪ ،‬هەروەهــا لەســەر ئــەو مەرجــەى کــە نابێــت چیتــر هیــچ‬ ‫خۆپیشــاندەرێکى ئاشــتیخواز دەســتگیر بکرێت‪ ،‬شۆڕشــگێڕانى ئەو‬ ‫شــارە بەیاننامەیەکیــان باڵوکــردەوە کــە لــە خــوارەوە ناوەڕۆکــى‬ ‫بەیاننامەکەیــان بــە کــوردى باڵودەکەینــەوە‪:‬‬

‫و زیاتــر لــە ڕووداوێکــى خۆکوژیــی بەتایبــەت لەنێــوان گەنجانــدا!‬ ‫ئــەم توێــژە لــە تەمــەن کــە گەنجانــن باجێکــى زۆریانــداوە لــە‬ ‫ئەنجامــى سیاســەتى ئــەم حکومەتــە شکســخواردووە لــە ڕێــژەى‬ ‫بێــکارى و نەبوونــى ئاســۆ و داهاتوویەکــى ڕوون‪ ،‬کــە ئەمــەش‬ ‫داڕووخانێکــى دەروونیــی وێرانکــەرى بەجێهێشــتووە‪ .‬یەکێــک لــەو‬ ‫دەرئەنجامانــە کــە قورســترینیانە بریتییــە لــە دیــاردەى خۆکــوژى‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئــەو شــانە شــوومە ســاڵى ڕابــردوو کــە کۆتــا ڕاپۆرتــى‬ ‫خــۆى باڵوکــردەوە دەربــارەى داتاکانــى خۆکوژیــی لــە پارێــزگاى‬ ‫ناســڕیە‪ ،‬ئەوەیــان خســتەڕوو کــە ڕێــژەى خۆکوژیــی لــەو شــار و‬ ‫پارێزگایــەدا زیادیکــردووە‪ ،‬ئەویــش بــە تۆمارکردنــى ‪ ٦٣‬کەیســى‬ ‫خۆکــوژى‪ .‬ئەمــەش بــە بــەراورد بــە ســاڵى پێشــتر بەرزتــرە چونکــە‬ ‫لــە ســاڵى ‪٢٠١٩‬دا تەنیــا ‪ ٥٩‬کەیــس هەبــوو‪ .‬هەروەهــا لەنێــو ئــەو‬ ‫ڕێژەیــەدا ‪ ٣٥‬کەیســیان پیــاو بــوون و ‪٢٨‬یــان بریتیبــوون لــە‬ ‫ئافرەتــان‪.‬‬ ‫دژ بەمــەش گەنجــان دەســتتیانکرد بــە جواڵنەوەیــەک بــۆ گۆڕینــى‬ ‫ئــەم هەلومەرجــە کۆمەاڵیەتــى و ئابورییانــە بــۆ فشارخستنەســەر‬ ‫حکومــەت‪ ،‬هەروەهــا بــۆ بەدیهێنانــى داواکانیــان دەربــارەى‬

‫ناڕەزایەتــى بــوو کــە ئێــوارەى ڕۆژى پێنجشــەم دەســتیپێکرد‬ ‫و تاکــو دوانیــوەڕۆى ڕۆژى هەینــى خایانــد کــە دەکاتــە ‪-١-٨‬‬ ‫‪ .٢٠٢١‬لەمەشــدا‪ ،‬هیــچ شــتێک تێپەڕنەبــووە کــە تێیــدا گوێمــان لــە‬ ‫دەنگــى بۆمبــى چێنــراو نەبێــت‪ ،‬کــە زۆرینەیــان بۆمبــى دەنگیــی‬ ‫بــوون و بــە مەبەســت لەبــەردەم ماڵــى خۆپیشــاندەران و ڕابەرانــى‬ ‫خۆپیشــاندانەکاندا دەتەقێنرانــەوە ئەویــش لــە شــوێنە جیــاوازەکان‬ ‫و هەمــوو کوچــە و کۆاڵنەکانــى ناســڕیەدا‪.‬‬ ‫ســەرەڕاى بەکارهێنانى ئەم هەموو ترســاندن و دەســتدرێژیکردنە‬ ‫کــە لەالیــەن دەســەاڵت و دارودەســتە و میلیشــیاکانیانەوە‬ ‫ئەنجامــدراون‪ ،‬نەیانتوانیــوە تاوەکــو ئێســتا خۆپیشــاندەران لــە‬ ‫داواکان و ملمالنــێ و داخوازییەکانیــان پاشــگەز بکەنــەوە‪ .‬ئەوانــە‬ ‫گەنجانێــک بــوون کــە لەبەرامبــەر ژیانێکــدا بەدەنگــەوە هاتــن و‬ ‫ڕوبــەڕووى بوونــەوە کــە ژیانیانــى وێرانکــردووە‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫چیتــر هیچیــان نەمــاوە لــە مەیدانــى ڕوبەڕوبوونــەوەدا لــە دژ بــە‬ ‫دەســەاڵتدا لــە دەســتى بــدەن و ئــەم سیســتمە نەگونجــاوە بــۆ‬ ‫ژیانــى مــرۆڤ لــە عێراقــدا‪.‬‬

‫دەقى بەیاننامەکە‪:‬‬ ‫شــارەکەمان ناســڕیە‪ ،‬ئــەو شــارەى کــە هەمیشــە یاخیبــووە‬ ‫لــە هەمــوو نادادپەروەرییــەک و مێــژووى دورودرێژیــش‬ ‫پاڵەوانێتــى و ئازایەتیــی خەڵکەکــەى و ئــەو یاخیبوونــە دژ بــە‬ ‫نادادپەروەریــی دەســەلمێنێت‪ .‬هەروەهــا ناســڕیە شــارێک بــووە کــە‬ ‫هەرگیزاوهەرگیــز چۆکــى دانــەداوە و ســەختگیربووە لەبەرامبــەر و‬ ‫دژ بــە داگیرکــەران و دەســەاڵتە ســتەمکارەکاندا هــەر لــە کۆنــەوە‬ ‫تاکــو ڕژێمــى پێشــووتر‪ .‬شۆڕشــى ئۆکتۆبــەرى شــکۆداریش هــەر‬ ‫لــە دەســتپێکیەوە پیشــاندەرى وێنە درەوشــاوەکانى ئــەو پاڵەوانێتى‬ ‫و توڕەییەیــە کــە تێیــدا ناســڕیە بــوو بــە یەکێــک لــەو شــارانەى‬ ‫ئازایەتــى و شــکۆمەندیی بەخشــییە نەوەکانــى‪.‬‬ ‫بــەم دواییانــەش‪ ،‬دواى ئــەوەى مانگرتنەکــە درێژکرایــەوە‪،‬‬ ‫خۆپیشــاندانە ئاشــتیخوازەکانیش بەردەوامێتییــان هەبــوو‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــە پێچەوانــەوە‪ ،‬هێــزە ئەمنییــەکان بەردەوامێتییانــدا بــە‬ ‫دەســتگیرکردنى هەڕەمەکییانەى خۆپیشــاندەرە ئاشــتیخوازەکان و‬ ‫هەڵکوتانــە ســەر ماڵەکانیــان‪ ،‬ســەربارى ڕاگەیاندنــى پابەندبوونــى‬ ‫خانــەى قەیــران کــە لەالیــەن ســەرۆکایەتى حکومەتــەوە پێکهێنــرا بۆ‬ ‫ســەقامگیریی لــە شــارەکەدا‪ ،‬کەچــى بــە پێچەوانــەوە‪ ،‬تەقەکردنــى‬ ‫کوێرانــەى هێــزەکان دژ بــە خەڵــک و پاڵپشــتیکردنى گەندەڵــکاران‬ ‫و گەندەڵــى زیاتــر بــووە نــەک کەمتــر‪ .‬هەرچەنــد بڕیاردرابــوو‬ ‫دواى ئازادکردنــى خۆپیشــاندەران ئاســایش و ســەقامگیرى‬ ‫بگەرێتــەوە بــۆ شــارەکە‪ ،‬بــەاڵم نــە ســەقامگیریی گەڕاوەتــەوە و نــە‬ ‫دەســتگیرکردنیش کۆتایــی پێهاتــووە‪.‬‬ ‫بەپێــی ئــەو مەرجــەى دانــراوە کــە نابێــت هیــچ خۆپیشــاندەرێکى‬ ‫ئاشــتیخواز دەســتگیر بکرێــت‪ ،‬ئەگــەر پێچەوانــەى ئەمــە ڕووبــدات‪،‬‬ ‫ئــەوا ئێمــەش ئــەو ئامادەکارییــە تــەواوەى خۆمــان لــە زیادکردنــى‬ ‫هێــز و فشــارەکەمان بــە شــێوەیەک پیشــانى حکومــەت دەدەیــن‬ ‫کــە هەرگیــز پێشــتر نەیانبینیــوە‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬پێویســتە هێــزە‬ ‫ئەمنییــەکان واز لــە تۆمەتــە پیــس و گاڵوەکانیــان بهێنــن بــۆ‬ ‫ڕێگریکــردن لــە ناڕەزایەتییــەکان‪.‬‬ ‫ئێمــە سوپاســى هەمــوو شۆڕشــگێڕانى ســەرجەم پارێزگاکانــى‬ ‫عێــراق دەکەیــن و داوایــان لێدەکەیــن بــەردەوام بــن لــە شۆڕشــەکە‬ ‫تــا ئــەو کاتــەى کــە ئامانجــى ڕەواى شــەهیدەکانمان بەدەســت‬ ‫دەهێنیــن‪.‬‬ ‫سوپاس و ستایش بۆ هەموو شەهیدە شکۆمەندەکانمان‬ ‫چاکبوونەوەى خێرا بۆ هەموو پاڵەوانە بریندارەکانمان‬ ‫شۆڕشگێڕانى مەیدانى ئەلحبوبى‬ ‫‪٢٠٢١-١-١٠‬‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫ناوخۆ‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫دابەزینى دراوى عێراقى‪ :‬هۆکار و لێکەوتەکانى‬

‫وەك بینیمــان‪ ،‬لــە ماوەیەکــى کورتــى پێــش ئێســتادا بانکــى‬ ‫ناوەندیــی عێــراق کتوپــڕ و چاوەڕواننەکــراو بڕیــارى دابەزینــى‬ ‫بەهــاى دراوى عێراقــى ڕاگەیانــد‪ .‬بــە شــێوەیەکى گشــتى‬ ‫ئــەم گۆڕانــە دوو دیــوى هەبــوو‪ :‬یــەک‪ ،‬چارەکردنــى قەیرانــى‬ ‫کورتهێنانــى بودجــەى دەوڵەتــى عێــراق‪ .‬دوو‪ ،‬گرانبوونــى‬ ‫شــمەک و کااڵکان و سســتیى بــازاڕ‪ .‬لەبــەر گرنگیــی ئــەم‬ ‫ئاڵوگــۆڕە سەرســوڕهێنەرە‪ ،‬ڕێچــار بــە پێویســتى زانــى‬ ‫گفتوگۆیەکــى پێویســت لــەو بارەیــەوە لەگــەڵ پســپۆڕێکى‬ ‫ئابوریــدا بــکات‪ .‬ئــەم ئابوریناســە (محمــد حســێن) توێــژەری‬ ‫ئابــوری و پســپۆرى کەرتــی وزەی عێراقــە‪ .‬ماســتەری هەیــە لــە‬ ‫ئابوریــی سیاســەتە گشــتییەکان لــە زانکــۆی خوێندنــی بــااڵی‬ ‫بەرشــەلۆنە بــۆ ئابــوری (‪Barcelona Graduate School of‬‬ ‫‪.)Economics‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا دەتوانــن ڕوونکردنەوەیەکــی ســەرەتایی بــە خوێنــەران‬ ‫بدەیــت بــە گشــتی لەســەر دابەزینی بەهــای دراوێــک و بەرزبوونەوەی‬ ‫بەهــای دراوێکــی دیکــە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬بــە گشــتی بەهــای هــەر دراوێکــی نیشــتمانی بــە پێــی‬

‫یاســای خواســت و خســتنەڕوو بەهاکــەی کــەم و زیــاد دەکات‪ ،‬بــۆ‬ ‫نموونــە ئەگــەر بــڕی ئــەو دۆالرەی کــە دێتــە عێراقــەوە بــە هــۆی‬ ‫هەناردەکردنــی کااڵ و خزمەتگوزارییــەوە کەمتــر بێــت لــە بــڕی ئــەو‬ ‫دۆالرانــەی لــە عێراقــەوە دەچێتــە دەرەوە‪ ،‬ئــەوا ڕاســتەوخۆ بەهــای‬ ‫دۆالر بەرز دەبێتەوە بەرامبەر دراوی نیشتمانی کە دینارە چونکە‬ ‫بەمــە خواســت لەســەری زیاتــر دەبێــت وەک لــە خســتنەڕووی‪.‬‬ ‫کەواتــە بەهــای دروای نیشــتمانی (دیناریــش بــە هەمــان شــێوە) تــا‬ ‫ڕادەیەکــی زۆر وابەســتەی تــەرازووی بازرگانیــی واڵت و بــڕی‬ ‫هــاوردە و هەناردەکانــی واڵت دەستنیشــانی دەکات‪ .‬لــە دوای‬ ‫مانگــی ‪٢‬ی ‪٢٠٢٠‬ەوە بەهــای هەناردەکانــی عێــراق (کــە نزیکــەی‬ ‫‪%٩٩‬ی نەوتــی خــاوە) کەمبــووەوە بــۆ نزیکــەی نیــوەی بەهــای‬ ‫ئــەو کااڵ و خزمەتگوزارییانــەی عێراقییــەکان هاوردەیــان دەکــرد‪.‬‬ ‫بەمــەش تــەرازووی بازرگانیــی واڵت ناهاوســەنگ بــوو‪ ،‬بــڕی ئــەو‬ ‫دۆالرانــەی بەهــۆی فرۆشــی نەوتــەوە دەهاتنــە عێراقــەوە دابــەزی‬ ‫بــۆ کەمتــر لــە نیــوەی ئــەو دۆالرانــەی عێراقییــەکان پێویســتیان بوو‬ ‫بــۆ کڕینــی کااڵ و خزمەتگــوزاری بیانــی‪ .‬ئەوەبــوو حکومەتەکــەی‬ ‫کازمــی کەوتــە قەرزکردنــى ناڕاســتەوخۆ لــە بانکــی ناوەندیــی‬ ‫عێــراق و ئەمــەش فشــارێکی زۆر گــەورەی دروســتکرد لەســەر‬ ‫یەدەکــی دراوە بیانییەکانــی بانکەکــە‪ .‬ئــەم بانکــە بــۆ ئــەوەی بەهــای‬ ‫دینــار بــە جێگیــری ڕابگرێــت (‪ ١١٨٢‬دینــار= ‪ ١‬دۆالر) ناچاربــوو‬ ‫مانگانــە بڕێکــی زۆر لــە دۆالرە خەزنکراوەکانــی بخاتــە بــازاڕەوە‪.‬‬ ‫لــە کۆتایــی ســاڵی ‪ ٢٠١٩‬عێــراق ‪ ٦٩‬ملیــار دۆالر یەدەکــی دراوی‬ ‫بیانــی هەبــوو‪ ،‬لــە مانگــی ‪ ٢٠٢٠\١٠‬ئــەم بــڕە دابــەزی بــۆ نزیکــەی‬ ‫‪ ٥٤‬ملیــار و لــە ئێستاشــدا نزیــک بووەتــەوە لــە ‪ ٥٠‬ملیــار‪ .‬هــەرکات‬ ‫ئــەم بــڕە دابــەزی بــۆ نزیکــەی ‪ ٣٦‬ملیــار دۆالر‪ ،‬ئیتــر ئابوریــی‬ ‫عێــراق دەچێتــە دۆخــی مەترســییەوە (بەپێــی هەندێــک پێوانــە و‬ ‫حســاباتی دارایــی و سیاســەتی دراوی)‪ ،‬و لێرەشــەوە دەوڵــەت‬ ‫ناتوانێــت بەهــای دینــار ڕابگرێــت‪ ،‬بەمــەش دەرگای هەاڵوســان و‬ ‫گرانــی و دەیــان کێشــەی تــر دەکەوێتــە ســەر پشــت‪ .‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫عێــراق لــە ئەگــەری ئــەم مەترســیە دوور بخرێتــەوە‪ ،‬دەبوایــە‬ ‫دەوڵــەت کۆمەڵێــک هەنــگاوی چاکســازیی بنەڕەتــی هەڵبهێنایــە‬ ‫وەک کەمکردنــەوەی گەندەڵــی‪ ،‬بچوککردنــەوەی قەبــارەی‬ ‫حکومــەت‪ ،‬کەمکردنــەوەی بەفیڕۆدانــی ســامانی گشــتی لەالیــەن‬ ‫حیــزب و میلیشــیاکانەوە‪ ،‬هەمەڕەنگکردنــی ســەرچاوەکانی داهــات‪،‬‬ ‫بووژاندنــەوەی کەرتەکانــی پیشەســازی‪ ،‬کشــتوکاڵ‪ ،‬گەشــتوگوزار‪،‬‬

‫بازرگانــی و گواســتنەوە‪ .‬بــەم هەنگاوانــە حکومــەت دەیتوانــی‬ ‫ســەرەتاکانی ئابورییەکــی بەهێــز دروســت بــکات و کەرتــی تایبــەت‬ ‫ببوژێنێتــەوە و دواجاریــش دەســتکاری بەهــای دینــاری بکردایــە‬ ‫بــە ڕێژەیەکــی ســنوردار و بــە شــێوەیەکی پلەبەنــد‪ .‬بەرپرســانی‬ ‫حکومــەت نەیانتوانــی هیچــکام لــەم هەنگاوانــەی چاکســازی بنێــن‬ ‫چونکــە ئەمــە بەرژەوەندیــی حیزبــەکان و میلیشــیاکانی دەخســتە‬ ‫مەترســییەوە‪ ،‬بۆیــە هاتــن بەهــای دیناریــان بــە ڕادەی زیاتــر‬ ‫لــە ‪ %٢٢‬کەمکــردەوە‪ .‬دەســتکاریکردنی بەهــای دینــار دەبوایــە‬ ‫هەنــگاوی پێنجــەم یــان شەشــەمی ڕســتێک چاکســازی بوایــە کــە‬ ‫عێــراق پێویســتیەتی‪ ،‬بــەاڵم ئــەوان هیچــی تریــان نەکــرد جگــە‬ ‫لــە کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار چونکــە ئەمەیــان ئاســان بــوو‪.‬‬ ‫حیــزب و میلیلیشــیاکانی نیگــەران نەدەکــرد‪ ،‬بەڵکــو تەنهــا چینــی‬ ‫ناوەڕاســت و هەژارەکانــی عێراقــی نیگەرانکــرد کــە ئەمانیــش‬ ‫هیــچ میلیشــیا و حیــزب و مافیایەکیــان نەبــوو داکۆکــی لــە‬ ‫بەرژەوەندییەکانیــان بــکات‪ .‬بــە گشــتی لەبــەر ئــەوەی هــەژارەکان‬ ‫و چینــی ناوەڕاســتی عێــراق میلیشــیا و مافیــای حیزبــی خۆیــان‬ ‫نیــە‪ ،‬چینــە دەســەاڵتدارەکەی بەغــدا زۆر بــە ئاســانی یــاری بــە‬ ‫بەرژەوەنــدی و قوتیــان دەکــەن‪ .‬وەک پێشــتر وتــم‪ ،‬بــە پێــی‬ ‫هاوکێشــەکانی ئابوریــی گشــتی (‪ )Macro Economy‬عێــراق‪،‬‬ ‫بەهــای دینــار هــەر دەبوایــە دابەزیایــە؛ کــە لــە ڕاســتیدا پێشــتر‬ ‫بــەرز بــوو‪ ،‬مانگانــە حکومەتــی عێــراق ســەدان ملیــۆن دینــار زیانــی‬ ‫لــە ســامانی گشــتی واڵت دەدا بەهــۆی مــەزادی دراوی بانکــی‬ ‫ناوەنــدی بــەس بــۆ ئــەوەی ئــەو بەهــا بــەرزەی دینــار رابگرێــت‪.‬‬ ‫ئەمــە جگــە لــەوەی تێچــووی بەرهەمهێنانــی زۆر زیادکردبــوو‪،‬‬ ‫بــە جۆرێــک هەنــاری میســری و گوێــزی ئۆکرانــی زۆر هەرزانتــر‬ ‫بــوون کــە دەهێنرانــە بازاڕەکانــی ســلێمانیەوە بــە بــەراورد بــە‬ ‫هەنــار و گوێــزی هەڵەبجــە و شــارباژێر‪ .‬ئەمــەش ئابــوری نیــە‪،‬‬ ‫بەڵکــو بــێ بەهرەیــی و گەوجێتــی سیاســەتی ئابورییــە‪ .‬دەمەوێــت‬ ‫بڵێــم کەمکردنــەوەی بەهــای دینــاری عێراقــی لــە ڕووی ئابورییــەوە‬ ‫بڕیارێکــی دروســت بــوو‪ ،‬بــەاڵم لــە کاتێکــی هەڵە و بــە میکانیزمێکی‬ ‫هەڵــە بڕیارەکــە دروســتکرا و جێبەجێکــرا‪ ،‬ئەمــەش بارگرانــی و‬ ‫فشــارێکی زۆر دەخاتــە ســەر چینــی ناوەڕاســت و هەژارەکانــی‬ ‫واڵت‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا هۆکارەکانــی دابەزینــی بەهــای دینــاری عێراقــی بــەو‬ ‫خێراییــە و بــەو ڕێــژە زۆرە بۆچــی دەگەڕێتــەوە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬بانکــی ناوەنــدی یــەک ئامانجــی هەبــوو لــە‬

‫کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار‪ ،‬ئەویــش پاراســتنی یەدەکــی دراوە‬ ‫بیانییەکانیەتــی بــۆ ئــەوەی النــی کــەم ‪ ٦‬مانــگ یــان ســاڵێک‬ ‫درەنگتــر دابەزێــت بــۆ ئاســتی مەترســیدار‪ ،‬ئەویــش لــە کاتێکــدا‬ ‫ئەگــەر دۆخەکــە وەک ئێســتا مایــەوە‪ .‬وەزارەتــی داراییــش ئامانجــی‬ ‫ئەوەبــوو داهاتەکانــی حکومــەت زیــاد بــکات‪ .‬حکومەتــی عێــراق بــە‬ ‫دۆالر نــەوت دەفرۆشــێت بــەاڵم زۆربــەی خەرجییــە ناوخۆییەکانــی‬ ‫بــە دینــار دەکات‪ .‬ئەگــەر جــاران بــە ‪ ٤‬ملیــار دۆالرى داهاتــی‬ ‫نــەوت ‪ ٤.٨‬ترلیــۆن دینــاری دەســت دەکــەوت‪ ،‬ئێســتا بــەو ‪ ٤‬ملیــارە‬ ‫نزیکــەی ‪ ٦‬ترلیــۆن دینــاری دەســت دەکەوێــت‪ .‬بــۆ حکومــەت ئەمــە‬ ‫ڕێگایەکــی ئاســانە بــۆ زۆرکردنــی داهاتەکانــی‪ ،‬بــەاڵم بــۆ خەڵکــی‬ ‫عێــراق زۆر بــە ئــازارە‪ .‬ئەوەمــان لــە بیــر نەچێــت کــە بڕیــاری‬ ‫دابەزینــی نرخــی دینــار بڕیارێکــی ناچارانــە بــوو‪ .‬ئەمــە دەرنجامــی‬ ‫ئابورییەکــی وێــران و ناکارایــە کــە لــە ‪ ١٨‬ســاڵی ڕابــردوودا جگە لە‬ ‫دزیــی گــەورە و مافیــای سیاســی بەرهەمێکــی ئەوتــۆی نەبــووە تــا‬ ‫بــۆ دەرەوەی هەنــاردە بــکات‪ .‬ئێســتاش وەک ســاڵی ‪ ٢٠٠٣‬جگــە لــە‬ ‫نــەوت هیچــی ترمــان نیــە هەنــاردەی بکەیــن‪ .‬بــە هــۆی قەیرانەکانــی‬ ‫پەتــای کۆرۆنــا و دابەزینــی نرخــی نەوتــەوە‪ ،‬ئــەم ئابورییــە بــە‬ ‫جۆرێــک داتەپــی کــە ئیتــر بەشــی خەرجییەکانــی حکومــەت و‬ ‫ڕازیکردنــی دزە سیاســییەکانی نەدەکــرد‪ .‬لــەم دواییانەداهیــچ واڵت‬ ‫و بانــک و دەزگایەکــی بیانــی ئامــادە نەبــوو قــەرز بــدات بــە عێــراق‪.‬‬ ‫حکومــەت ناچاربــوو لــە ڕێــگای بانکــە ناوخۆییەکانــەوە لــە یەدەکــی‬ ‫دراوە بیانیــەکان قــەرز و خــەرج بــکات‪ .‬ئەمــە زۆر مەترســیداربوو‬ ‫بــۆ داڕوخانــی بەهــای دینــار‪ .‬بــا نمونەیەکتــان بیربهێنمــەوە‪ ،‬لــە‬ ‫مانگــی ‪٧‬ى ســاڵی ‪١٩٩٠‬دا نرخــی فەردەیــەک ئــاردی ‪ ٥٠‬کیلۆیــی‬ ‫‪ ٤‬دیناربــوو‪ ،‬لــە مانگــی ‪١٢‬ی هەمــان ســاڵدا گەیشــتە نزیکــەی ‪١٢٠‬‬ ‫دینــار‪ ،‬لــە ســاڵی ‪١٩٩٢‬دا بووبــە ‪ ٤٠٠‬دینــار و دواتــر تــا ‪١٠٠٠‬‬ ‫دیناریــش ڕۆشــت‪ ،‬ئەمــە نمونەیەکــی ئــەو دۆخەیــە کــە داڕوخانــی‬ ‫بەهــای دراوی نیشــتمانی و شــڵەژانی ئابــوری دروســتی دەکات‪.‬‬

‫ئەگــەر حکومــەت بەهــای دینــاری کەمنەکردایەتــەوە مەترســی‬ ‫ئــەوە هەبــوو بەشــی زۆری یەدەکــی دراوە بیانییــەکان خــەرج‬ ‫بــکات و دواتــر واڵت توشــی کارەســاتێکی ئابــوری لــەم جــۆرە‬ ‫بــکات‪ .‬ئەوەشــمان لەبیــر نەچێــت بــە هــۆی ئــەو قەیرانــە داراییــەی‬ ‫پەتــای کۆرۆنــا دروســتیکردووە بەهــای دراوە نیشــتمانییەکان لــە‬ ‫زۆر واڵتــدا (بــۆ نمونــە تورکیــا‪ ،‬ئێــران‪ ،‬ســعودیە‪ ،‬ســوریا‪ ،‬چیــن)‬ ‫کەمبۆتــەوە‪ ،‬ئاســایی بــوو لــە عێراقیشــدا بــە شــێوەیەکی پلەبەنــد‬ ‫تۆزێــک کەمبکرایەتــەوە‪ .‬بــەاڵم ئــەم کەمکردنەوەیــەی ئێســتا هــەم‬ ‫کاتەکــەی هەڵەیــە و هــەم میکانیزمەکەشــی‪ .‬بــە گشــتی ئەمــە‬ ‫ئەهوەنتریــن و نەرمتریــن چەپــۆک بــوو کــە حکومەتەکــەی کازمــی‬ ‫کێشــای بەســەر هــەژاران و چینــی ناوەڕاســتی عێراقــدا‪ ،‬جگــە لەمــە‬ ‫هــەر شــتێکی دیکــەى بکردایــە دەرئەنجامەکانــی زۆر ســەخت تــر‬ ‫و بــە ئازارتــر دەبــوو‪ .‬خەڵــک ‪ %٢٢‬توانــای کڕینــی لــە دەســت‬ ‫بــدات باشــترە لــەوەی ‪ %٥٠‬یــان هەمــووی لەدەســت بــدات؛‬ ‫یــان بخرێتــە ئــاژاوە و پاشــاگەردانییەکەوە کــە ئەوســەری دیــار‬ ‫نەبێــت‪ .‬تەماشــاکە موچەخۆرانــی کوردســتان لــە ‪٢٠٢٠‬دا زیاتــر لــە‬ ‫‪%٦٠‬ی داهــات و موچەکانیــان لێبــڕاوە و سەرکردەکانیشــیان بــە‬ ‫بەرچاویانــەوە خەریکــی قاچاخچێتــی دوگــی بــەرخ و ســەروپێ و‬ ‫بزنــی شــامیین‪ .‬مەبەســتمە بڵێــم ئــەوەی حکومەتــەی کازمــی کــردی‬ ‫ناچارانــە بــوو چونکــە نەیدەتوانــی لــەوە زیاتــر و باشــتر بــکات‪.‬‬ ‫هەرشــتێکی تــری بکردایــە جیــاواز لەمــە زیــان و دەرئەنجامەکانــی‬ ‫ســەخت تــر دەبــوون‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا کاریگەرییــە مــاوە کــورت و درێژخایەنەکانــی ئــەو گۆڕانــە‬ ‫لەســەر حکومــەت و ســەرمایەداران و خەڵــک چــۆن دەبینیــت؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار لــەم کاتــەدا و بــەم‬

‫میکانیزمــە زۆر دەرەنجامــی نەخــوازراو و کارەســاتباری دەبێــت‬ ‫بــۆ هەمــوو الیــەک‪ .‬هێنــدەی تــر بــازاڕ و ئابورییەکــە توشــی‬ ‫داتەپیــن دەکات‪ .‬ئێســتا کاتــی سیاســەتی زک‪-‬هەڵگوشــین نیــە‪ ،‬بــە‬ ‫پێچەوانــەوە و لــە بــەر ڕۆشــنایی تیۆرییەکــەی کینــزدا زۆربــەی‬ ‫واڵتــە گەشــەکردووەکان قــەرز دەکــەن بــۆ ئــەوەی کۆمپانیــا و‬ ‫خەڵکــە کاســبکارەکانیان لــە مایەپوچبــوون (ئیفــاس) بپارێــزن و‬ ‫یارمەتــی هــەژار و بێکارەکانیــان بــدەن‪ .‬کــەی داکشــانی دارایــی‬ ‫دروســت دەبێــت وەک ئــەوەی کــە ئێســتا هەیــە‪ ،‬پێویســتە حکومــەت‬ ‫بــە میکانیزمــی جیاجیــا پــارە بخاتــە بــازاڕەوە و کار و بژێویــی‬ ‫هاواڵتییەکانــی بپارێزێــت‪ .‬ئەمــە ئەلــف و بێــی ئــەو لۆژیکــە‬ ‫ئابورییەیــە کــە زۆربــەی حکومەتەکانــی ئەمــڕۆی لەســەر دروســت‬ ‫بــووە‪ .‬بــەاڵم حکومەتــی عێــراق نــە پــارە و ســەرچاوەی پێویســتی‬ ‫لەبەردەســتدا بــوو بــۆ ئــەوەی سیاســەتی (‪)Counter Cyclical‬‬ ‫ی لــەم جــۆرە پیــادە بــکات‪ ،‬نــە کەســیش قــەرزی دەرەکــی دەداتــێ‬ ‫لــەم دۆخــەدا‪ .‬هەربۆیــە بــە ناچــاری بەهــای دینــاری کەمکــردەوە‬ ‫النــی کــەم بــۆ ئــەوەی داڕوخانــە چاوەڕوانکراوەکــەی کەمێــک دوا‬ ‫بخــات‪ ،‬یــان زیاتــر بەرگــری بــکات بــەو هیوایــەی نرخــی نــەوت‬ ‫بــەرز بێتــەوە و فریــای بکەوێــت‪ .‬کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار‬ ‫ڕاســتەوخۆ دەبێتــە هــۆی گرانکردنــی کااڵ هاوردەکــراوەکان‪،‬‬ ‫ئەمــەش بەواتــای هەاڵوســانی نرخــی زۆربــەی ئــەو شــتانەی‬ ‫خەڵــک پێویســتیەتی لــە ژیانــی رۆژانەیــدا‪ .‬ئــەم هەاڵوســانە دەبێتــە‬ ‫هــۆی دروســتبوونی ئــەو دۆخــەی کــە بــە هەاڵوســانی چەقبەســتوو‬ ‫(‪ )stagflation‬دەناســرێت‪ .‬لــەم دۆخــەدا هەاڵوســان دروســت‬ ‫دەبێــت‪ ،‬گەشــەی ئابــوری خاودەبێتــەوەو بێکاریــش هــەر وەک‬ ‫خــۆی لــە ئاســتێکی بــەرزدا دەمێنێتــەوە‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬پێتانوایــە ڕۆڵــی بانکــە نێودەڵەتییــەکان لــەم پــان و‬ ‫ئاڵوگۆڕانــەدا چییــە لــە کاتێکــدا هێشــتا پەرلەمانــی عێــراق ئــەم‬ ‫گۆڕانــەی پەســەند نەکــردووە؟‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬هێنــدەی مــن بزانــم بانکــی نێودەوڵەتــی وســندوقی‬

‫دراوی نێودەولەتیــش بڕیــاری کەمکردنــەوەی بەهــای دیناریــان پــێ‬ ‫باشــە و پێشــتریش لــەم بــوارەدا ڕاوێژیــان داوە بــە حکومەتــی بەغــدا‪.‬‬ ‫ئەگــەر داتاکانــی عێــراق و دۆخــە پەشــێوەکەی بۆ هەر ئابوریناســێکی‬ ‫دەرەوە رونبکەیتــەوە‪ ،‬یەکێــک لــە ڕێنماییەکانــی ئــەوە دەبێــت کــە‬ ‫بەهــای دینارەکــەت کــەم بکــەرەوە‪ .‬چونکــە دۆخەکــە هێنــدە خــراپ و‬ ‫داتەپیــوە هیــچ بوارێکــی تــر نەماوەتــەوە‪ .‬بــە ڕای مــن کەمکردنــەوەی‬ ‫بەهــای دینــار دەرئەنجامێکــی کێشــە بونیادییەکانــی ئابــوری و‬ ‫حوکمڕانــی دزەکانــە لــە واڵتــدا‪ .‬ئەمــە بڕیارێکــی دادپەروەرانــە‬ ‫(بــۆ ل ‪‌)٩‬‬ ‫نەبــوو‪ ،‬بــەاڵم ئابورییانــە و ناچارانــە‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫بەرنامەی ‪ 10‬ساڵی سەرمایەداران مانای لەناوبردنی کاری مسۆگەرە!‬

‫ئەکرەم نادر‬ ‫پــرۆژەکاری بەرنامــەی دە ســاڵەی حکومەتــی عێــراق و ھەرێــم بــە‬ ‫ھاوکاری بانکــی جیھانــی و نەتەوەیەکگرتــووەکان و ڕێکخــراوی‬ ‫کاری نێودەوڵەتی کە لە ســاڵی ‪ ٢٠١٦‬ئامادەکراوە‪ ،‬لە ســاڵی ‪٢٠٢٠‬‬ ‫بــۆ ‪ ٢٠٣٠‬دەبێــت و ســاڵی ‪ ٢٠١٨‬خرایــە بــەردەم ڕێکخــراوەکان‬ ‫و ھەر ئــەو کاتــەش ئێمــە (ناجــی ئەفراســیاو‪ ،‬دەشــنێ نەریمــان و‬ ‫کارزان عزیــز و ئەکــرەم نــادر) لــە پێشــوازی یەکــی ئایــارى ڕۆژی‬ ‫خەبــات و ھاوپشــتیی جیھانــی چینــی کرێــکاردا‪ ،‬کردمانــە بەشــێک‬ ‫لــە زنجیــرەی چاالکییــەکان بــۆ ھۆشــیارکردنەوە و بردنەســەری‬ ‫ئاســتی ئاگایــی ھاوچینەکانمــان‪ .‬ئەویــش لــە شــار و شــارۆچکەکانی‬ ‫کوردســتاندا بــوو‪ .‬ھەر ئــەو کاتــە ئێمــە ھۆشــداریماندا بــە کۆمەڵگــە‬ ‫و ھاوچینەکانمــان کــە خــودی ئــەم پرۆژەیــە لــە ســااڵنی ڕابــردوو‬ ‫وەک بنەمــای ســتراتیجی کاری سیاســی و ئابــوری نیولیبڕالیزمــی‬ ‫جیھانــی‪ ،‬دیــاری دەســتی ئــەو جەنگە ماڵوێرانکەر و ئیمپریالیســتییە‬ ‫بــوو کــە بــە نــاوی پرۆســەی ئــازادی لــە عێــراق نــاوی دەبــەن‪،‬‬ ‫کــە ھیچیتــر نەبــووە بێجگــە لــە ئازادکردنــی دەســتی کۆمپانیــا و‬ ‫حزبەکانیــان و دەســەاڵتی ســەرمایەداری خوێنمــژی ناوخۆیــی‬ ‫و جیھانــی‪ ،‬لــە ســەندنەوەی ھەر دەســتکەوتێکی مێژوویــی لــە‬ ‫خەباتــی ڕۆژانــەی چینایەتــی کرێکارانــدا‪ .‬كــ ‌ه لــە ســەدەی بیســتدا‬ ‫بەدەســتھاتبوون بــە خوێــن و ماندوبونــی ھاوچیمەکانمــان‪.‬‬ ‫پرۆســەی ئــەم تااڵنکــردن و بەھەدەردانــی دەســتکەوتە چینایەتیــە‬ ‫لــە ســەرەتادا لەسەردەســتی بزوتنــەوەی نەتەوەپەرســتی و‬ ‫ئاینیەکانــەوە لەژێرنــاوی نیشــتمانپەروەری و ســەربەخۆیی‬ ‫ئابــووری دەســتی پێکــرد‪ .‬دوای ئــەوەی ناکۆکیــەکان و بنبەســتی‬ ‫ئــەم مۆدیلــە لــە له‌قاڵبدانــی ئابووریــی خۆماڵــی و ناوچەیــی لــە‬ ‫پرۆســەی پێویســتی فراوانبوونــەوە و بەزاندنــی دیــواری ســنورە‬ ‫دەســتکردەکانی نەتــەوە و نیشــتمان و ئیمــارات و ئیمپراتۆریەتــە‬ ‫ئاینیەکانــدا گەشەیســەند چەندیــن جەنگــی خوێنــاوی و ماڵوێرانــی‬

‫بــەدوای خۆیــدا ھێنــا و جارێکــی تــر دەرفەتــی بــە باڵەکانــی‬ ‫کۆنەپارێــزی و ڕیفۆرمیزمــی سۆســیالدیموکرات و لیبڕالیزمــی‬ ‫ســەرمایەداریدا‪ .‬کــە لەســەدەکانی ڕابــردوودا داڕێــژەر و پشــتیوانی‬ ‫سیاســەتە ئابوریەکانــی داگیرکاریــی ســەربازی بــوون‪ ،‬و شکســتیان‬ ‫ھێنابــوو و ناچارببــون شــوێنێک بــۆ دەســەاڵتە خۆماڵیــەکان‬ ‫چۆڵبکــەن بــۆ پاســەوانی کــردن لــە ھێشــتنەوەی جەنگەڵســتانی‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری‪ .‬ئەمجارەیــان لەژێــر نــاوی نیولیبڕالیزمــی‬ ‫جیھانــی و بــازاڕی ئــازاد و دیموکراســیدا کلکیــان لەیــەک بئاڵێنــن‬ ‫و بەشــێوازی جیــاواز دوای شکســتی ئــەو سیســتمە ئابورییــە‬ ‫لەقاڵبــدراوە ناوچەییانــە‪ ،‬بێنــەوە مەیــدان‪ .‬ئــەوەی لێــرەدا دەمەوێــت‬ ‫بیڵێــم ئەوەیــە لــە ھمــوو مۆدێلەکانــدا ڕۆڵی داھێنەرانــە و کۆمەاڵیەتی‬ ‫خەباتــی مێژوویــی بزوتنــەوەی چینــی کرێــکار لەقاڵبدرابــوو وە لــە‬ ‫ئێستاشــدا ھەمــوو ھەوڵــەکان لەپێنــاوی بەخاکســپاردنیدان‪ .‬وەک‬ ‫ھەوڵەکانــی ئابوریناســەکانیان لەســەرەتای ســەرکەوتنەکانیاندا‬ ‫بــە کۆتایــی مێــژوو ناویــان بــردوو ئێســتاش لــە ســەرنەکەوتنیان‬ ‫پەشــیمان بوونەتــەوە و بانگەشــەی ئــەوە دەکــەن کــە دەبێــت کاری‬ ‫زیاتــر بکــەن بــۆ ڕەگەکێشــکردن و مســۆگەرکردنی ھەوڵەکانیــان‬ ‫لــەم پێنــاوەدا‪ .‬بــەاڵم ھەر خــودی باســکردن لــە کۆتایــی مێــژوو‬ ‫باســێکی گەمژانــە و فریودەرانــە و نازانســتیانبووە‪ .‬کۆمەڵگەیــەک‬ ‫لــە ســەر بنەمــای ملمالنێــی کار و ســەرمایە بنیادنرابێــت کۆتایــی‬ ‫مێــژوو مانــای کۆتایــی ژیــان و بەشــەریەت و گەردوونــە‪ ،‬نــەک‬ ‫بەتــەنھا ملمالنێــی چینایەتــی‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی لــەوە زیاتــر لــە بابەتەکــە دورنەکەوینــەوە بــە گێڕانــەوەی‬ ‫مێژوویــەک کــە خوێنــەر باشــتر ئــاگادارن بــە پێویســتم زانــی وەک‬ ‫بیرھێنانەوەیــەک ڕۆشــنایی بخەمەســەر چونکــە ئــەوەی دەگوزەرێت‬ ‫دابــڕاو نیــە لــەو ڕەوت و مێــژوو و قەیرانەکانــی ڕابــردوو و ئێســتای‬ ‫جەنگەڵســتانی چینایەتــی ســەرماداران‪ ،‬كــ ‌ه لەژێــر ھەرناوێکــدا‬ ‫خۆیــان حەشــاردابێت وەک یەکــن‪.‬‬ ‫لــە درێــژەی کارکردنەکانــی بانکــی نێودەوڵەتــی بــۆ باوەڕھێنانــی‬ ‫کرێــکاران و الوانــی بێــکار لــە عێراقــدا بــەوەی کــە ســەرچاوەی‬ ‫قەیرانەکــە ئەوانــەن کــە کاردەکــەن بەبــێ بــەرھەم نــەک سیســتمی‬ ‫ســەرماداران‪ ،‬کاتێــک دەرەنجامــی لێکۆڵینــەوە فریودەرەکانیانمــان‬ ‫بــۆ باڵودەکەنــەوەو دەڵێــن‪ :‬بــڕی کرێــی کاری بەرھەمھێنــەری ھەر‬ ‫کارمەنــد و کرێکارێکــی کەرتــی گشــتی لــە عێراقــدا‪ ،‬مەبەســتیان‬ ‫ھەرێمــی کوردستانیشــە‪ ،‬دەکاتــە ‪ ٤٨‬دەقــەی ڕۆژێــک لــە کارکــردن‬ ‫واتــا لــە کاتژمێرێکیــش کەمتــرە‪ .‬ئــەوان ئەگــەر ئەمــە مەبەســتیان‬ ‫بێــت کەواتــە خەمــە چینایەتیەکەیــان وەک رۆژی ڕوونــاک دیــارە‬ ‫بــۆ ســامانەکەیانە کــە پــارە و قازانجــە نــەک بــڕی ئــەو پارەیــەی کــە‬ ‫کرێــکار و کارمەندێــک و ھەر ھاوواڵتیــەک پێویســتی پێیەتــی بــۆ‬

‫دابینکردنــی ژیانــی‪ .‬کــە لــە تازەتریــن ھەوڵیانــدا ئــەم ھەوڵەیانــدا كـ ‌ه‬ ‫وەزارەتــی کاری عێراقــی‪ ،‬ك ـ ‌ه النــی کەمــی کرێیــان بەپێــی یاســای‬ ‫کاری عێراقــی بــە ‪ ٤٥٠‬ھەزار خەماڵنــدووە‪ ،‬بەفەرمــی ڕێــژەی‬ ‫‪٪‬‏‪ ٢٠‬لــە ھەمــوو عێراقــدا ببــڕن‪ .‬ئەمــە لــە کاتێکــدا لــە کوردســتاندا‬ ‫چەنیــن ســاڵە بەنــاوی پاشــەکەوتەوە زیاتــر لــە نیــوەی موچەکانیــان‬ ‫تااڵنکــردووە‪ .‬ئەمانــەی ڕوودەدەن لەخــۆوە نیــە و نەخشــە بــۆ‬ ‫داڕێــژراوە زۆر لەپێــش قەیرانەکانــی شــەپۆلی ڤایرۆســی داعــش‬ ‫و كۆرۆنــاو ‌ه له‌الیــه‌ن حزبەکانــی دەســەاڵت و بەڕێوەبــردن و‬ ‫تااڵنچیانــی ســەروەت و ســامانی کۆمەڵگــە لــە عێــراق و کوردســتان‪.‬‬ ‫باســکردنی وەرگرتنــی قــەرز لــە بانکــی دراوی نێودەوڵەتــی‬ ‫بەھەمــان شــێوە بەشــێکە لــەم پرۆژەیــە‪ .‬لەپێنــاو بەھێزکردنــی‬ ‫جێبەجێکردنــی ئــەو بەرنامەیەدایــە کــە بنەمــای سیســتمی‬ ‫نیولیبڕالیزمــی پڕقەیرانــی‪ ،‬پشتبەســتوو بــە فراوانبوونــەوەی کەرتــی‬ ‫تایبــەت و ھەڵوەشــاندنەوەی ھەمــوو ئــەو گرێبەســتانەی پێشــتر‬ ‫لــە کەرتــی گشــتی پشــتی پێدەبەســترا‪ ،‬لــە مســۆگەرکردنی کــری‬ ‫گونجــاو لەشــوێنەکانی کاردا‪ ،‬واتــا دەیابەوێــت لەمــەو دوا دەوڵــەت‬ ‫و دەســەاڵت بەھەمــوو شــێوەیەک لــەو ئەرکــەی کــە پێشــتر خۆیــان‬ ‫پێدەناســاند لــە دابینکردنــی ھەلــی کار و مســۆگەرکردنی کاری‬ ‫بــەدەوام شــانی دەســەاڵتەکەیانی لــێ ســوکبکەن و دەســەاڵت و‬ ‫حکومــەت بگێڕنــەوە بــۆ پێناســە مێژوویەکــەی کــە تــەنھا وەک‬ ‫کۆمیتــەی بەرگــری لــە ســەروەت و ســامانی ســەرماداران کاربــکات‪.‬‬ ‫لەبەرامبــەر ناڕەزایەتــی کرێــکاران و کارمەنــدان و الوانــی بێــکار‬ ‫بــە ژن و پیــاوەوە‪ ،‬ڕێگایەکــی تــر لەبــەردەم ھاوچیمەکانمــان دا‬ ‫نەماوەتــەوە ڕێکخســتنی ڕیزەکانمــان ســەربەخۆ و چینایەتــی‬ ‫لــە سیاســەت و ســتراتیجی بەرنامــە بــۆ داڕێژراوەکانــی ئەوانــدا‬ ‫نەبێــت‪ ،‬ئێمــەش دەبێــت بیــر لــە بەرنامــە و ســتراتیجی چینایەتــی‬ ‫کرێــکاران بکەینــەوە دەنــا ئــەوان ھەتــا ئــەم ھێــزە لەبەرامبەریانــدا‬ ‫نەبینــن لــەو کارانەیــان ھەمیشــە بــەردەوام دەبــن‪ .‬بیرکردنــەوە لــە‬ ‫دەســەاڵتی چینایەتــی کرێــکاران لــە سۆســیالیزمی کۆمەاڵیەتــی و‬ ‫زانســتیی بیرکردنەوەیەکــی ئایدۆلــۆژی نیــە‪ ،‬بەڵکــو و پێویســتیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی چینایەتیــە بــۆ ڕزگاری چێینایەتــی و دەربازبــوون لــەم‬ ‫سیســتمە پــڕ قەیــران و نەھامەتیــە‪ .‬لــە ھەمــان کاتیشــدا نابێــت ئــەوە‬ ‫لەیادکەیــن ئێمــە لــەم خەباتەمانــدا بەتــەنھا کرێکارانــی عێــراق و‬ ‫کوردســتان نیــن ئــەم مشــتوومڕەدەکەین ھەمــوو ھاوچینەکانــی‬ ‫ئێمــە لــە ناوچەکــە و جــیھان ســەرگەرمی ھەمــان بیرکردنــەوەو‬ ‫داڕشــتنی ســتراتیج و بەرنامــەی خەباتکارانــەن بــۆ ڕزگاربــوون لــەم‬ ‫سیســتمەی ســەرمادارانی خوێنمــژ و وێرانــکاری ژیــان و ژینگــەو‬ ‫گــەردوون‪.‬‬

‫ئایا دابەزینى دراوى عێراقى ڕێچارە یان مەینەتى؟‬ ‫ئیبراهیم عمر‬ ‫کۆتاییەکانــی ســاڵی ‪ ٢٠٢٠‬و ســەرەتای ســاڵی تــازە ســەرەڕای ئــەو‬ ‫هەمــوو بەڵێــن و ســوێندخواردنانەی دەســەاڵتدارێتیی عێــراق و‬ ‫کوردســتان داویانــە بــە خەڵکــی عێــراق و ئــەو هەمــوو دژوارییانــەی‬ ‫ژیــان دەســتیان نایــە گــەروی چیــن و توێــژە هــەژارەکان‪ ،‬و ئــەو‬ ‫ڕاســتییانەیان خســتەڕوو کــە بــۆرژواکان و دەوڵەتەکەیــان نــەک‬ ‫هیــچ گۆڕانکارییــەک ناکــەن لــە ژیانــی خەڵکــی بەشــمەینەتدا‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫کارلێکــی قەیرانــە ئابورییەکانیشــیان دەخەنــە سەرشــانی چینــی‬ ‫پرۆلیتاریــا‪ ،‬و ئەوەشــیان ســەلماند کــە گوێڕایەڵێکــى ڕاســتەقینە و‬ ‫ســەرکاری ســندوقی دراوی نێودەوڵەتیــن و چــۆن چــۆک دادەدەن‬ ‫بــۆ چارەســەرە چەوســێنەرەکانی بۆرژوازیــی جیهانــی‪.‬‬ ‫بەرزکردنــەوەی بەهــای دراوی دۆالری ئەمریکــی و دابەزاندنــی‬ ‫بەهــای دراوی عێراقــی لــە کۆتاییەکانــی ســاڵی پێشــو و ســەرەتای‬ ‫ئــەم ســاڵدا‪ ،‬چارەســەرێک بــووە بەدەســت بــۆرژوازی و‬ ‫بانکــی ناوەنــدی بەغــداد‪ ،‬ئەویــش دوای ڕێنوێنییەکانــی‬ ‫ســندوقی نەختێنــەی نێودەوڵەتــی بــۆ پێدانــی قــەرز‪ ،‬بــۆ‬ ‫پڕکردنــەوەی بودجــە و پینەوپەڕۆکردنــى کورتهێنانــی‬ ‫بودجــە‪ ،‬ئەمــە دیوێکــی بابەتەکەیــە‪ ،‬و وێنــەی دیوەکــەی‬ ‫تــری کــە لــەم مانگەدا خەڵکــی دەرگیری بــوون‪ ،‬گرانبوونی‬ ‫شــتومەک‪ ،‬هــەژاری و برســێتی‪ ،‬ســڕبووون و سســتبونی‬ ‫بازاڕەکانــی کڕیــن و فرۆشــتنی کااڵ و شــتومەکەکان‪،‬‬ ‫تــرس و نامۆییەکــی بــێ وێنــە لــەم هەلومەرجــەی کــە‬ ‫ژیانــى خەڵکــى ئاســایی و چینەکانــى خــوارەوە ڕوبــەڕوی‬ ‫بووەتــەوە و ئاماژەشــە بــۆ ســەردەم و ژیانێکــی ترســناک‬ ‫لــە ئاینــدەدا‪ .‬لــە هەمانکاتــدا‪ ،‬چاوچنۆکیــی کۆمپانیاکانــی‬ ‫کەرتی تایبەت و لەســەرنانی ملیۆنەها دۆالر و دەســتدانە‬ ‫بێکارکــردن و کەمکردنــەوەی هەقدەســتەکان و مووچــەی‬

‫کارمەندەکانیــان و توندکردنــەوەی کارکــردن و هەڕەشــەی بێــکاری‬ ‫و ســەرکوتکردن و زیادکردنــى باجــەکان و بەرکارخســتنى چەندیــن‬ ‫باجــى نــوێ کــە لــە چەنــد ڕۆژى ڕابــردوودا باجــى ســەر ۆتۆمبێلــى‬ ‫تایبــەت و چەنــد باجێکــى دیکەشــى بــە فەرمــى ناســاند و ئەرکــى‬ ‫ســەرانى هاواڵتیانــى هێندەیتــر قورســتر کــرد‪.‬‬ ‫دەتوانیــن ئــەم دۆخــە بــەم شــێوەیە بێنینــە بەرچــاو‪ :‬بەهــای دۆالر‬ ‫‪ %١٨‬براوەتــە ســەرەوە و نرخــی شــتومەک و پێداویســتییە‬ ‫گرنگەکانــی ڕۆژانــەش ‪ ١٨‬و لــە زۆر شــوێن و جێــگاش ‪%٥٠‬‬ ‫چووەتــە ســەرەوە و مووچەخــۆر و فەرمانبەرانــی دەوڵەتــی ‪%٢١‬‬ ‫ی مووچەکانیــان هێنراوەتــە خــوارەوە و بــڕدراوە‪ .‬کەرتــی تایبــەت‬ ‫کــە لــە ڕاگەیاندنــەکان کردبوویانــە کەشــتی ڕزگاری و الوان و‬ ‫گەنجانیــان پــێ فریــو دەدا بــەوەى کــە هەلــی کار دەڕەخســێنن‪،‬‬ ‫بێکارکــردن بــە ڕێــژەی بەرچــاو زیــادی کــردووە و موچــەش بــە‬

‫فەرمــی لــە ‪ %٢١‬و تــا ‪ %٥٠‬لــە پێشــوو کەمکراوەتــەوە و تەنانــەت‬ ‫کرێکارانــی دەرەوە و واڵتانــی تــر کــە بــە کرێکارانــی بیانــی نــاوزەد‬ ‫دەکرێــن نــەک بــەدەر نەبــووون لــەم هێرشــە بــۆ ســەر ژیانیــان‪،‬‬ ‫بەڵکــو بەشــێوەیەکی ترســناک کەوتوونەتــە بارودۆخێکــى ســەخت‬ ‫و مەرگهێنــەرەوە‪.‬‬ ‫ئاڵوگــۆڕە سەرســوڕهێنەرە ئابورییــەکان بــە پەالماردانــی ژیــان‬ ‫بەنــاوى چاکســازییەکانی حکومەتــی هەرێمیــش ئەوەندەیتــر ترســی‬ ‫خســتووەتە دڵ و زەینــی خەڵکییــەوە لــە جــۆری زیادکردنــی بــاج‬ ‫و بڕینــی دەرماڵــە و نەهێشــتن و فەوتاندنــی کەرتــە گشــتییە‬ ‫خزمەتگوزارییــەکان و گۆڕینــی بــە کەرتــی بەرهەمهێــن و‬ ‫ســڕینەوەی خزمەتگوزارییــە گشــتییەکان و گرانکردنــی پــارەی ئــاو‬ ‫و کارەبــا و هیتــر‪.‬‬ ‫هەمــوو ئــەم دەســتدرێژییانەى حکومەتــی بۆرژوازیــی کوردســتان‬ ‫و عێــراق بــۆ گــەرو و پــاروى خەڵــک و تونکردنــەوەی‬ ‫زنجیرەکانــی دەســت و پێــی خەڵکــی هــەژار بەدەر نەبووە‬ ‫لــە ســەرکوت و کوشــتن و تۆقانــدن لەالیــەن دەزگا‬ ‫ســەرکوتکەرەکانیان و خۆشــیان ئەوەیــان لــەال ڕوونــە‬ ‫کــە دەســتبردن بــۆ هەژارکردنــی زیاتــر و یەخســیرکردنی‬ ‫بەبــێ ناڕەزایەتــی و بەرگریکــردن لــە ژیــان لەالیــەن‬ ‫خەڵکــی بەشــمەینەتەوە هــەروا بــە ســانایی تێپــەڕ نابێــت‬ ‫و دزینــی هەمــوو ســەروەت و ســامانی کۆمەڵگــە و قوتــی‬ ‫خەڵــک هــەروا بــێ وەاڵم نابێــت‪.‬‬ ‫بۆیــە پێویســتە لــە ســەرمان بــە پشتبەســتن بــە ئەزموونی‬ ‫ســااڵنی ڕابردوومــان نــەک هــەر بەرگری بکەیــن لە ژیان‪،‬‬ ‫بەڵکــو هەوڵبدەیــن کــە ئــەم ژیانــە ســەخت و ناهەمــوارە‬ ‫بگۆڕیــن بــە ژیانکردنێکــی دیکــە‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫جیهانی‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫جیابووەنەوەى بەریتانیا‪ :‬نیشانەى مەترسییەکى تۆقێنەر‬ ‫کارزان عەزیز‬ ‫یەکێتیــی ئەوروپــا ڕۆڵێکــى کاریگــەرى هەیــە لــە سیاســەت و‬ ‫ئابوریــی جیهانیــدا‪ .‬جیابوونــەوەى بەریتانیــاش لــە یەکێتیــی‬ ‫ئەوروپــا پرســێکى گرنگــى گومانهەڵنەگــرە بــۆ هەمــوو واڵتانــى‬ ‫جیهــان‪ .‬یەکێــک لــە پرســیارە گرنگــەکان لــەو بارەیــەوە ئەوەیــە کــە‬ ‫ئایــا چــۆن ئابوریــی واڵتــى بەریتانیــا دەکەوێتــە ژێــر کاریگەریــی‬ ‫بڕیــارى ڕیفراندۆمــەوە کــە لــە ســاڵى ‪٢٠١٦‬دا بــۆ جیابوونــەوەى‬ ‫لــە یەکێتیــی ئەوروپــا ئەنجامــدرا و لــە ئێســتادا بەریتانیــا بــە‬ ‫فەرمــى یەکێتیــی ئەوروپــاى جێهێشــت‪ .‬پــاش ئــەو بڕیــارە و لــە‬ ‫مــاوەى چــوار ســاڵى ڕابــردوودا‪ ،‬داکشــانێکى بەرچــاو لــە ئابوریــی‬ ‫بەڕیتانیــادا لــە ســەرمایەگوزرای و ســتۆک مارکێتــدا هاتەئــاراوە‬ ‫کــە ئەمانــە بــە کاریگەرییــە مــاوە کورتــەکان هەژمــار دەکرێــن‪.‬‬ ‫ئەوەشــى لــە ئێســتادا جێــگاى مشــتومڕ و لێکۆڵینــەوەى زیاتــرە‬ ‫کاریگەرییــە درێــژ خایــەن و هەمەالیەنەکانێتــى‪.‬‬ ‫ئــەم جیابوونــەوە کردەییــە بــە تەنیــا مەترســى و ئاڵــۆزى بــۆ‬ ‫ناوخــۆى بەڕیتانیــا و ســنورەکانى دروســتنەکردووە‪ ،‬وەک لــە‬ ‫ڕۆژى یەکەمــى دەرچونەکــەدا و لــە ســنورەکاندا دروســتبوو‪،‬‬ ‫بەڵکــو گریمانــەى ئــەوە دەکرێــت کــە کاریگەرییەکانــى بگاتــە‬ ‫نــاو واڵتانــى یەکێتیــی ئەوروپــاى ئیســتا و داهاتــووى هەمــوو‬ ‫یەکێتییەکــەش‪ .‬کەواتــە‪ ،‬جیابوونــەوەى بەریتانیــا لــەو یەکێتییــە‪،‬‬ ‫لــە الیەکــەوە پەیوەســتە بــە داهاتــووى بەریتانیــاوە و لــە الکــەى‬ ‫دیکــەوە پەیوەســتە بــە داهاتــووى ســەرجەمى یەکێتییەکــەوە‪.‬‬ ‫یەکێــک لــەو کاریگەرییــە شــێلگیرانەى کــە ئــەم ئاڵوگــۆڕە لــە‬ ‫هەنــاوى خۆیــدا هەڵیگرتــووە بریتییــە لــەو مەترســییەى کــە یەکێتیی‬ ‫ئەوروپــا یەکــە و هاوپەیمانێتییەکــى هەمیشــەیی نییــە و دەکرێــت‬ ‫لــە داهاتــوودا بــەرەو هەڵوەشــانەوە هەنــگاو بنێــت‪ .‬بــە دیوێکــى‬ ‫دیکەشــدا‪ ،‬کاتێــک لــە گۆشــەنیگا و چاویلکەکانــى مێــژووى ســەدەى‬ ‫ڕابــردووى ئەوروپــاوە وێنــاى نەبــوون و نەمانــى یەکێتیــی ئەوروپا‬ ‫دەکەیــن‪ ،‬کتوپــڕ وێنــاى کۆمەڵێــک‬ ‫دڕنــدەى بەهێــزى ئابــورى‪ ،‬سیاســی‪،‬‬ ‫تەکنەلــۆژی و ئەتۆمیــی دژ بەیــەک‬ ‫دەکەیــن کــە دەیــان ملیــۆن مرۆڤیــان‬ ‫کــرد بــە قوربانــى جەنگەکانیــان و لــە‬ ‫ســاتێکى وەک ئێستاشــدا دەتوانیــن‬ ‫خەیــاڵ لــە ئاوابوونــى ڕەگــەزى‬ ‫مرۆیــی بکەیــن کاتێــک چڕبوونــەوەى‬ ‫ئــەو هەمــوو هێــز و بەرژەوەندییــە‬ ‫ئابورییــە زەبەالحــە تێکچــڕژاو و‬ ‫کەرەســتە جەنگییــە جەهەنمیینانــە‬ ‫بەهەنــد وەردەگریــن‪.‬‬ ‫یەکێکــی دیکــە لــەو مەترســییانە ئەوەیە‬ ‫کــە ئــەو ســکااڵیانەى بەڕیتانیــا هەیبوو‬ ‫لــە یەکێتیــی ئەوروپــا تاکو ئێســتا وەکو‬ ‫خۆیــان ماونەتــەوە و ئەمەش وادەکات‬ ‫لــەو هاوپەیمانێتییــە کــە بایەخێکــى زیاتــر بــدات بــە چارەســەرکردن‬ ‫و ڕوبەڕوبوونــەوەى ســکااڵکانى بەڕیتانیــا کــە تاکــو ئیســتا نــەک‬ ‫هــەر نەیانتوانیــوە وەاڵمــى ناکۆکــى و کێشــەکان بدەنــەوە‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫تادێــت ئەوروپــا لەکەوێتــە قەیرانــى قوڵتــرەوە‪ .‬کەواتــە‪ ،‬گــەر‬ ‫برێگــزت و جیابوونــەوەى بەریتانیــا وەک ســیناریۆیەک وەربگریــن‬ ‫لــە نــاو یەکێتیــی ئەوروپــادا‪ ،‬ئــەوا ئیمــکان و شــیمانەى ئــەم ئەگــەرە‬ ‫لــە ئێســتادا زیاتــر بــووە و دەکرێــت لــە هــەر ســاتێکى دیکــەى‬ ‫ئاینــدەدا ئــەم ئەگــەرە گەورەتــر ببێــت بەتایبــەت لــە دواى کۆڤیــد‪١٩‬‬ ‫و ئــەو قەیرانانــەى بــە چارەســەرنەکراوى ڕوبــەڕووى ئــەم‬ ‫واڵتانــە بووەتــەوە و ئــەو لێکتــرازان و ناهەماهەنگــی و نەبوونــى‬ ‫پاڵپشــتییەى کــە لــە ڕوبەڕوبوونــەوەى ئــەم پەتــا کیشــوەربڕەدا‬ ‫واڵتانــى یەکێتیــی ئەوروپــا ئەزموونیــان کــرد‪ .‬بــە پێچەوانەشــەوە‪،‬‬ ‫ئەزموونــى ئەوەیــان کــرد کــە کۆمــەک و پاڵپشــتییەکانى هــەردوو‬ ‫واڵتــى کوبــا و چیــن بــۆ ئەوروپــا گەورەتــر بــوو لــەوەى کــە لەنــاو‬ ‫واڵتانــى یەکێتییەکــە خۆیــدا هاتەئــاراوە‪.‬‬ ‫تایبەتمەندییەکــى یەکێتیــی ئەوروپــا ئەوەیــە کــە ئــەم یەکێتییــە تاکــو‬ ‫ئێســتا بــۆ قبوڵکردنــى ئەندامێتیــی کراوەیــە و نازانرێــت تاکــو چ‬ ‫ســنورێک ئــەم جوگرافیــا و لیســتى ئەندامێتییــە درێــژ دەبێتــەوە‪.‬‬ ‫ئەمــە هــاوکات مانــاى ئەوەیــە کــە زیادبوونــى هــەر ئەندامێکــى‬ ‫نــوێ‪ ،‬ئەگــەرى زیادبوونــى کێشــە و ئارێشەکانیشــى لەگــەڵ خۆیــدا‬ ‫هەڵگرتــووە‪ .‬بــە مانایەکــى دیکــە‪ ،‬گەورەبوونــى یەکێتیــی ئەوروپــا‬

‫یەکســانە بــە گەورەبوونــى کێشەکانیشــى‪.‬‬ ‫لــە ڕابــردوودا‪ ،‬ســندوقى دراوى نێودەوڵەتــى پێشــبینی ئەوەیکــرد‬ ‫کــە گەشــەى ئابــورى بەریتانیــا دواى برێگــزت ڕوو لــە خــوار‬ ‫دەبێــت وەک ئــەوەى بــە واقعیــش ڕوویــدا‪ .‬بــە گوێــرەى ئــەوەى کــە‬ ‫ســندوقى دراوى نێودەوڵەتى خســتوویەتێ ڕوو‪ ،‬نادڵنیاییەک وەک‬ ‫شەپۆلێک ڕوو لە هەموو واڵتانى ئەندام دەکات لە ڕووى ئابورى‬ ‫و سیاســى و دەزگاییــەوە‪ .‬بەمپێیــە‪ ،‬هــەردوو ئابوریــی بەڕیتانیــا و‬ ‫یەکێتیــی ئەوروپــا بــە تونــدى دەکەونــە بــەر کاریگەرییــە نێگەتیڤــە‬ ‫ئابــورى و سیاســییەکان و الوازبوونــى هەماهەنگــى و متمانــەى‬ ‫دەزگاکانــەوە‪ .‬لێرەشــەوە وەکــو دەرئەنجــام گەشــەى ئابوریــی‬ ‫جیهانیــی بــەرەو الوازیــی و ســاردبوونەوەى زیاتــر دەچێــت و‬ ‫ناچاریــان دەکات کــە لەبەرامبــەر قەیرانــە کــۆن و نوێکانــدا دەســت‬ ‫ببــەن بــۆ کەمەڵێــک چاکســازیی بەتایبــەت لــە سیســتمى بانکیــدا‬ ‫کــە هیــچ یەکێــک لــەو ڕیفۆرمانــە ئاماژەیەکــى دڵخۆشــکەریان‬ ‫هەڵنەگرتــووە بــۆ چارەســەرى قەیرانــەکان‪.‬‬ ‫وەک بــە شــێک لــە ڕاســتییەکە‪ ،‬دەگوترێــت یەکێتیــی ئەوروپــا جۆرە‬ ‫یەکێتییەکــە کــە ئامانجــى پاراســتنى ئاشــتى و خۆشــگوزەرانییە‪.‬‬ ‫هەروەهــا بــە گوێــرەى ڕێککەوتننامــەى ئەمســتردام ئەوروپا دەبێتە‬ ‫هــۆى ڕێگاخۆشــکردن بــۆ بازاڕێکــى فــراوان و دروســتکردنى‬ ‫کۆمەڵێــک سیاســەتى هاوبــەش بــۆ ئــەوەى لە ڕێگەیانــەوە زەمانەت‬ ‫و گەشــەى چاالکیــی ئابوریــی بــرەو و بەردەوامیتــى پێبــدەن‪ .‬لــە‬ ‫دواى جەنگى جیهانیی دووهەمەوە دابەشــبوون و ناهەوســەنگى و‬ ‫نائارامــى و کێبڕکــێ باڵــى بەســەر ئەوروپادا کێشــابوو‪ ،‬و هەروەها‬ ‫لــە دواى هەمــان جەنگــەوە نەتــەوە یەکگرتــووەکان بونیاتنــرا کــە‬ ‫لــە ڕێگەیــەوە توانــرا جۆرێــک لــە هاوبەشــیکردن و هەماهەنگیــی‬ ‫بەرژەوەندییــە ئابــورى و سیاســییەکانى بۆرژوازیــی وتااڵنــى‬ ‫ئــەو یەکێتییــە نوێیــە بپارێزرێــت و گەشــەى پێبدرێــت بەتایبــەت‬ ‫لــە سیســتمى بانکــى و هــاوردە و نــاردەى شــمەک و کااڵکانــدا‬ ‫(‪ .)trade‬بــە دەرئەنجامــى ســازدانى ئــەم بــازاڕە هاوبەشــە و‬ ‫پێکەوەگرێدانــى زۆرێــک لــە بەرژەوەندییــە ئابورییــەکان‪ ،‬جۆرێــک‬

‫لــە هەماهەنگیــی سیاســیش هاتەئــاراوە کــە یەکێتیــی ئەوروپــا‬ ‫یەکێــک بــوو لــەو دەرئەنجامانــە‪ .‬بــە دەرئەنجــام‪ ،‬ڕۆڵــى دەوڵەتــان‬ ‫بــە جۆرێــک لــە جــۆرەکان و لــەدواى دامەزراندنــى نیولیبرالیــزم‬ ‫و کۆمپانیــا و بانکــە جیهانییەکانــەوە الواز بــوو‪ .‬بــە مانایەکیتــر‪،‬‬ ‫ئــەم یەکێتییانــە هەرچەنــد ناکەونــە ســەروى پــڕۆژەى دەوڵەتــەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە ڕووى ئابورییــەوە‪ ،‬بازاڕێکــى ئەوتۆیــان خولقانــد کــە‬ ‫تێێــدا تەراتێنــى ســەرمایە و کۆمپانیــا و کااڵى جیهانــى و بیانــى‬ ‫لــە مــاوەى کەمتــر لــە چرکەکانــى کاتژمێــردا بــە هەمــوو جیهانــدا‬ ‫بخولێنــەوە و هاتوچــۆ بکــەن‪.‬‬ ‫ســەربارى ئــەوەى کــە یەکێتیــی ئەوروپــا جەمســەرێکى بازرگانیــی‬ ‫گــەورەى جیهانییــە‪ ،‬لــە دواى دروســتبوونیەوە تاکــو ئێســتا بــە‬ ‫چەندیــن جــۆر توانیویەتــى کێبڕکــێ مەترســیدارەکانى واڵتانــى‬ ‫ئەندامــى نــاو ئــەو یەکێتییــە هاوئاهەنــگ و کــۆک بــکات و لــە‬ ‫مەترســییەکانى جەنگــى وەکــو جەنگــە جیهانییــەکان بپارێزێــت‪،‬‬ ‫لێرەوەیــە کــە وەکــو پڕۆژەیەکــى گــەورەى ئاشــتیخوازانە‬ ‫هــەر لــە دواى جەنگــى جیهانیــی دووهەمــەوە‪ ،‬لــەم یەکێتییــە‬ ‫ڕوانــراوە‪ .‬ســەربارى ئــەوەى کــە پاراســتنى بەرژەوەندییــە‬ ‫ئابورییــە زەبەالحەکانــى واڵتانــى ئەنــدام لەنــاو یەکێتییەکــى وەک‬ ‫لــەم شــێوەیەدا پرســێکى هــەروا ئاســان نییــە‪ ،‬بەتایبەتتریــش لــە‬ ‫کاتێکــدا کــە قەیرانــە جۆربەجــۆرەکان یەخــەى هەمــوو سیســتمى‬ ‫ســەرمایەداریی جیهانــى و ئەوروپــى گرتــووە و ئاســۆیەکى ئەوتــۆ‬

‫دوور یــان نزیــک تــا ئێســتا شــەبەنگى خــۆى لــە هیــچ کوێیەکــى ئــەم‬ ‫جیهانــەدا نــەداوە‪ .‬بۆیــە ئــەو هۆکارانــەى کــە پەیوەســت بــوون بــە‬ ‫هەڵگیرســانى جەنگــە جیهانییــە ئیمپریالییــە ســەرمایەداراییەکانەوە‬ ‫کە لەسەر کێبڕکێی ئابورى و سیاسی و تااڵنکردن و پەالماردانى‬ ‫یەکتــر وەســتابوون‪ ،‬لــە ئێستاشــدا وەک ماتــە وزەیەکــى بەهێــز‬ ‫بوونــى هەیــە‪ .‬ســەرئەنجام‪ ،‬هــەر جــۆرە مەترســییەک لەبــەردەم‬ ‫جیابوونــەوەى واڵتانــى بەهێــز و هــەر ئەگەرێــک لــە نزیــک بوونەوە‬ ‫لــە هەڵوەشــاندنەوەى ئــەم یەکێتییــە‪ ،‬مەترســی و ئەگــەرى جەنگــى‬ ‫داهاتــوو گەورەتــر دەکات‪.‬‬ ‫بــە گوێــرەى پێشــبینییە داراییــەکان‪ ،‬جیابوونــەوەى بەریتانیــا وەک‬ ‫چــۆن لــە ســااڵنى ڕابــردوودا بــووە هۆى زیادکردنى ناســەقامگیرى‬ ‫و نەبوونــى متمانــەى ئابــوری‪ ،‬بــەو شــێوەیە پێدەچــێ لــەدواى‬ ‫جیابوونەوەکەشــەوە ئــەم مەترســییە گەورەتــر بــکات‪ .‬بوونــى‬ ‫متمانــە لــەالى هــەردوو بەکاربــەر و وەبەرهێنــەر بەیەکتــر و‬ ‫لەنــاو بــازاڕدا یەکێکــە لــە پێشــمەرجە ســەرەکییەکانى بوونــى‬ ‫ســەقامگیرى و گەشەســەندنى ئابــورى‪ .‬بــەاڵم ئــەوەى لــە میانــەى‬ ‫ڕیفرانــدۆم و برێگزتــەوە هاتەئــاراوە ئــەوە بــوو کــە ئــەم متمانەیــە‬ ‫تێکشــکا‪ .‬بــە دڵنیاییــەوە‪ ،‬دەرچوونــى بەریتانیــا تەنیــا نموونــەی یەک‬ ‫مەترســییە لەبــەردەم هەمــوو یەکێتیــی ئەوروپــادا‪ .‬بۆیــە کاتێــک‬ ‫بــەراوردى ئــەو کارگەرییــە گەورەیــەى برێگــزت دەکەیــن لەســەر‬ ‫دروســتکردن و قوڵکردنــەوەى ناســەقامگیرى و نەبوونــى متمانــە و‬ ‫داکشــانى گــەورە لەنــاو بــازاڕ و ئابوریــی ئەوروپــی و بەریتانیــدا‪،‬‬ ‫ئــەوا بۆمــان دەردەکەوێــت کــە هەڵوەشــاندنەوەى یەکێتیــی ئەوروپا‬ ‫و جیابوونــەوەى واڵتانــى دیکــە چ مەترســییەکى تۆقێنــەرى لەنــاو‬ ‫خۆیــدا حەشــارداوە‪ .‬بــە مانایەکیتــر‪ ،‬یەکێتیــی ئەوروپــا قاوغێکــە‬ ‫بــۆ مەاڵســدانى ئــەم مەترســییەى تۆقێنــەرە دڕندانەیــە‪ .‬ئــەوەى‬ ‫بــە دەرئەنجــام لەمــەوە پێێدەگەیــن ئەوەیــە کــە یەکێتیــی ئەوروپــا‬ ‫بــە دیوێکــدا یەکێتییەکــە بــۆ پاراســتنى کۆمەڵێــک بەرژوەندیــی‬ ‫هاوبەشــى ئابــورى و سیاســی‪ ،‬بــە تەنیشــتى ئــەو کارگەرییــە‬ ‫کلتورییــەى کــە لــەدواى بــە جیهانیبــوون و کۆچکــردن و تۆڕەکانــى‬ ‫ئینتەرنێتــەوە‬ ‫و‬ ‫پەیوەندیکــردن‬ ‫هاتەئــاراوە‪ .‬بــە دیوێکــى دیکەشــدا‪ ،‬ئــەم‬ ‫یەکێتییــە گرێدانــى کلکــى پشــیلەکان و‬ ‫پێبکبەســتنەوەى کۆمەڵێــک دڕنــدەى‬ ‫مێژوویــی کۆڵۆنیاڵــى و ئیمپریالییــە‬ ‫بــە یەکــەوە تەنیــا بــۆ ئــەوەى لەپێنــاو‬ ‫بەرژەوەندییەکانیانــدا پەنــا نەبەنــە بــەر‬ ‫جەنگێکــى دیکــەى جیهانــى‪.‬‬ ‫دەرئەنجــام‪ ،‬ئێستاشــى لەگەڵــدا بێــت‪،‬‬ ‫گەورەتریــن هاوبەشــى ئابوریــی‬ ‫بەریتانیــا بریتییــە لــە یەکێتیــی‬ ‫ئەوروپــا کــە ڕیفرانــدۆم و برێگــزت و‬ ‫چوونــەدەرەوەى لــە یەکێتیــی ئەوروپــا‬ ‫کارگەرییەکــى قوڵــى لەســەر ئابوریــی‬ ‫ئــەو واڵتــە دانــاوە‪ .‬ئەمــە ســەربارى‬ ‫ئــەوەى کــە هێشــتا یەکێتیــی خاکــى‬ ‫بەریتانیــا خۆشــى لەبــەردەم مەترســیدایە چونکــە تاکــو هەنوکــە‬ ‫پرســى جیابوونــەوەى ســکۆتلەندا و ئێرلەنــداى باکــور پرســێکى‬ ‫جدییــە و بەتایبەتتریــش لــەدواى برێگــزت و جیابوونەوەکــەوەى‬ ‫بەریتانیــا خۆیــەوە‪ .‬بێگومــان جیابوونــەوەى بەریتانیــا لــە یەکێتیــی‬ ‫ئەوروپــا کاریگەریــی نێگەتیڤــى دەبێــت لەســەر بازرگانیــی‬ ‫بەریتانیــا چونکــە چیتــر بــازاڕى یەکێتیــی ئەوروپــا بەشــێک نییــە‬ ‫لــەو بــازاڕەى کــە پێشــتر بەریتانیــا ئازادیــی بــازاڕى تێــدا هەبــوو‪،‬‬ ‫بۆیــە پێشــبینى ئــەوە دەکرێــت لێرەبــەدوا بــاج و ئاســتەنگەکان‬ ‫لەســەر بازرگانیــی بەریتانیــا بۆنــاو ئەوروپــا قورســتر ببێــت‪ .‬وەک‬ ‫پێشــتر باســمان لــە ناســەقامگیرى و نەبوونــى متمانــەى ئابوریــی‬ ‫کــرد‪ ،‬لێــرە بــەدوا بەریتانیــا دەکەوێتــە بــەردەم مەترســییەکى‬ ‫گەورەتــرى لەدەســتدانى متمانــەى ئابــوری‪ ،‬لەبەرئــەوەى ئــەو‬ ‫شــیمانە و ئیمکانــە ئابورییــەى لــە ڕێگــەى بــازاڕ و بازرگانییەکــى‬ ‫بەرفراوانــەوە لەبەردەمیــدا کراوەبــوو هــەم لــە ناوخــۆى ئەوروپــا‬ ‫و هەمیــش لــە دەرەوەى ئەورپــادا‪ ،‬چیتــر بــەو شــێوەیە کــراوە‬ ‫نابێــت بــۆى و ســنورى بازاڕەکــەى هێنــدە بچــووک بووەتــەوە‪،‬‬ ‫جێگایەکــى ئەوتــۆى هیوابەخــش بــۆ متمانــە بــە بــازاڕ و گەشــە‬ ‫و بــرەوە ئابورییەکــەى نامێنێــت‪ .‬لــەم ڕەهەندانــەوە‪ ،‬بەریتانیــا و‬ ‫ئەوروپــا پێیانناوەتــە قۆناغێکــى نوێــوە کــە جێــگاى مەترســییەکى‬ ‫گــەورەى ئابورى‪-‬سیاســییە‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫جیهانی‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫ى سەر ژیان لەسه‌ر زه‌وی کە دەبێت ل ‌ه ‪٢٠٢١‬دا بیانخەینەڕوو‬ ‫‌ترسییه گه‌وره‌یە ‌‬ ‫‌‌‬ ‫ئەو سێ مه‬

‫نەوام چۆمسکى و ڤیجەى پارشاد‬ ‫و‪ :‬ده‌شنێ نه‌ریمان‬ ‫نــەوام چۆمســكی و ڤیجــه‌ی پارشــاد گفتوگــۆی ئــه‌و مه‌ترســییان ‌ه‬ ‫ده‌كــه‌ن كــه‌ مرۆڤایه‌تــی و زه‌وی له‌مــڕۆدا ڕوبه‌ڕوویــان ده‌بێتــه‌و ‌ه‬ ‫و پێویســتیان ب ـ ‌ه ئاوڕدانــەوە و ســەنجى خێرای ـه‌‪.‬‬ ‫به‌ش ـ ‌ه گه‌وره‌كانــی جیهــان‪ -‬ل ـه‌ ده‌ره‌وه‌ی واڵتــى چیــن و هه‌ندێــك‬ ‫واڵتــی دیك ـه‌‪ -‬ڕوب ـه‌ڕووی ڤایرۆســێك بوونــەوە کــە لــە کۆنتــڕۆڵ‬ ‫دەرچوبــوو (‪ ،)runaway virus‬كـ ‌ه به‌هــۆی بێتوانایی تاوانبارانه‌ی‬ ‫حكومه‌تەکانــەوە نەتوانــرا بوەســتێنرێت‪ .‬ئــه‌م حكومه‌تانــه‌ی واڵتــ ‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌نــد و خۆشــگوزه‌رانەکان به‌شــێوه‌یه‌كی گاڵته‌جاڕانــ ‌ه‬ ‫پرۆتۆكۆڵــ ‌ه بناغه‌ییــ ‌ه زانســتییه‌كانیان خســت ‌ه الو ‌ه كــ ‌ه له‌الیــه‌ن‬ ‫رێخکــراوی ته‌ندروســتیی جیهانــی و ڕێكخــراو ‌ه زانســتییه‌كانه‌و ‌ه‬ ‫باڵوكرانـه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مـه‌ش پراكتیكـه‌ دوژمنكارانه‌كه‌یــان ئاشــكرا ده‌كات‪.‬‬ ‫هه‌رشــتێكی كه‌متــر لــ ‌ه ســه‌رنجپێدانێكی چــڕ بــۆ كۆنترۆلكردنــی‬ ‫ڤایرۆس ـه‌ك ‌ه لــه‌رێگ ـه‌ی تاقیكردن ـه‌وه‌‪ ،‬شــوێنپێهه‌ڵگرتنی به‌ركه‌وتــن‬ ‫بــە ڤایرۆســەکە‪ ،‬و دابڕیــن‪ -‬و ‌ه ئه‌گــه‌ر ئه‌مــه‌ش بــه‌س نه‌بێــت‪،‬‬ ‫پاشــان ســه‌پاندنی لۆكــداون (داخســتنى ڕێگاوبــان و بــازاڕ‬ ‫و دەزگاکان) بــە شــێوەیەکى كاتیــی‪ -‬گه‌مژانه‌یــه‌‪ .‬ئــه‌وه‌ی بــ ‌ه‬ ‫شــێوه‌یكی یه‌كســان هاوشــانى ئەمــە‪ ،‬جێــی نیگه‌رانیی ـه‌ ئەوەیــە کــە‬ ‫ئــه‌م ده‌وڵه‌تــ ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ندانــه‌ شــوێن سیاســه‌تی «نه‌ته‌وه‌گه‌رایــی‬ ‫ڤاكســین» كه‌وتــوون له‌بــری سیاســه‌تێك بــۆ دروســتكردنی‬ ‫«ڤاكســینی خه‌ڵــك»‪ .‬لــ ‌ه پێنــاو مرۆڤایه‌تیــدا‪ ،‬كارێكــی وردبینانه‌یــ ‌ه‬ ‫ك ـ ‌ه ڕێســاكانی موڵكایه‌تــی نوخب ـه‌ هه‌ڵپه‌ســێردرێت بــۆ گه‌ش ـه‌دان‬ ‫بــ ‌ه ڕێكارێــك له‌پێنــاو دروســتكردنی ڤاكســینێكی جیهانــی بــۆ‬ ‫هه‌مــوو خه‌ڵــك‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌نــد ‌ه پەتــا کیشــوەربڕەکە (‪ )pandemic‬كێشــه‌یەکى‬ ‫ســەرەکى و بنه‌ڕه‌تییــ ‌ه لــ ‌ه مێشــكی هه‌موومانــدا‪ ،‬بــەاڵم لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشــدا كێشـه‌گەلێکى دیکــەى گـه‌ور ‌ه هــەن کــە مه‌ترســین بۆسـه‌ر‬ ‫درێــژه‌دان بــ ‌ه جــۆرى مرۆڤایەتــى و هه‌ســاره‌كه‌مان‪ .‬ئەوانیــش‬ ‫بریتیــن لــه‌‪:‬‬ ‫• له‌ناوچوونی ناوه‌كی‬ ‫ل ـ ‌ه مانگــی یه‌كــی ســاڵی ‪ ،٢٠٢٠‬بۆڵتنــی (باڵوكــراوه‌ی فەرمــى) زانــا‬ ‫ئه‌تۆمیی ـه‌كان كاتژمێــری قیام ـه‌ت و کۆتایــی ژیانیــان خســت ‌ه س ـه‌ر‬ ‫‪ 100‬چرك ـه‌ پێــش نیوه‌ش ـه‌و‪ ،‬کاتێــک کــە زۆر نزیكــە ل ـ ‌ه ئارامــی و‬

‫دڵنیایــی‪ .‬كاتژمێره‌كــه‌‪ ،‬دوو ســاڵ دوای یه‌كه‌میــن چه‌كــی ئه‌تۆمــی‬ ‫‌بونیادنــراو ‌ه كـ ‌ه لـ ‌ه ‪١٩٤٥‬دا دروســتكراوه‪ ،‬ئەویــش ســااڵنه‌ له‌الیـه‌ن‬ ‫بــۆردی زانســتی و ئاسایشــی بۆلتنه‌كــه‌وه‌ هەڵدەســەنگێنرێت‪ ،‬كــ ‌ه‬ ‫تێیــدا بریــار ده‌ده‌ن ئایــا قورمیشــی كاتژمێره‌ك ـ ‌ه بجوڵێنــن یــان ل ـ ‌ه‬ ‫جێگــه‌ی خــۆی بیهێڵنــه‌وه‌‪ .‬ئــه‌و كاتــه‌ی كــه‌ كاتژمێره‌كــه‌ دووبــار ‌ه‬ ‫قورمیــش ده‌كه‌نــه‌وه‌‪ ،‬له‌وانه‌یــ ‌ه زۆر نزیــك بێــت لــ ‌ه له‌ناوچوونــی‬ ‫ته‌واوه‌تــی‪ .‬هــه‌ر لــ ‌ه پێشــه‌و ‌ه ئــه‌و ده‌ســت ‌ه ســنوردارانه‌ی كــ ‌ه‬ ‫كۆنترۆلــی ڕێكکه‌وتنه‌كانــی ده‌كــرد بــراون‪ ،‬لــه‌كاتێكــدا زلهێــزه‌كان‬ ‫له‌ســه‌ر نزیكــه‌ی ‪ ١٣,٥٠٠‬چه‌كــی ناوه‌كــی دانیشــتوون (كــه‌ زیاتــر‬ ‫لــ ‌ه ‪90%‬ی له‌ژێــر ده‌ســتی هــه‌ردوو ده‌وڵه‌تــی ئه‌مریكــی و‬ ‫ڕوســیدایه‌)‪ .‬به‌كارهێنانــی ئــه‌م چه‌كانــه‌ ئه‌كرێــت زۆر بــ ‌ه ئاســانی‬ ‫وا لــه‌م هه‌ســاره‌ی ‌ه بــكات لــ ‌ه ئێســتاش زیاتــر شــوێنی ژیانكــردن‬

‫نه‌مێنێــت‪ .‬هێــزی ده‌ریایــی والیه‌تــ ‌ه یه‌كگرتــووه‌كان لــ ‌ه پێشــتردا‬ ‫موش ـه‌كی مه‌ودا‪-‬ســنورداری ناوه‌كــی ‪ 2-W76‬ی تاقیكردۆت ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫جواڵنــی خێــرا ڕووه‌و له‌چه‌كداماڵینــی ناوه‌كــی پێویســت ‌ه به‌ســه‌ر‬ ‫ئه‌جێنــدای جیهانیــدا بســه‌پێنرێت‪ .‬ڕۆژی هیرۆشــیما‪ ،‬كــ ‌ه هه‌مــوو‬ ‫ســاڵێك لـ ‌ه ‪6‬ی مانگــی ‪8‬دا یــاد ده‌كرێتـه‌وه‌‪ ،‬پێویســت ‌ه ببێتـ ‌ه ڕۆژێكــی‬ ‫به‌هێزتــری بیركردنــه‌و ‌ه و تێڕامــان و ناڕه‌زایه‌تــی‪.‬‬ ‫• كاره‌ساتی ژینگه‌یی‬ ‫لــ ‌ه ســاڵی ‪٢٠١٨‬دا وه‌ره‌قه‌یه‌كــی دیاریكــراو باڵوكرایــه‌و ‌ه بــ ‌ه‬ ‫ناونیشــانێكی تۆقێنــەرەوە‪« :‬زۆرینــه‌ی دورگــه‌ مه‌رجانییــه‌كان لــ ‌ه‬ ‫ناوه‌ڕاســتی س ـه‌ده‌ی ‪21‬ه‌و ‌ه ب ـ ‌ه كه‌ڵكــی ژیانكــردن نامێنــن به‌هــۆی‬ ‫به‌رزبوونـه‌وه‌ی ئاســتی ده‌ریــا كـه‌ ده‌بێتـه‌ هــۆی زیادبوونــی الفــاو ‌ه‬ ‫شــه‌پۆالوییه‌كان»‪ ،‬نوســه‌ره‌كان ئه‌وه‌یــان ئاشــكراكرد كــ ‌ه دورگــ ‌ه‬ ‫مه‌رجانییـه‌كان لـ ‌ه سیشــێڵس تــا مارشــاڵ ل ‌ه ئه‌گـه‌ری له‌ناوچووندان‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتــی ‪٢٠١٩‬ی نه‌تـه‌و ‌ه یه‌كگرتــووه‌كان خەماڵندوویەتــى كـه‌ یــەک‬ ‫ملیــۆن جــۆری ئــاژه‌ڵ و ڕووه‌ك له‌ژێرمه‌ترســیی له‌ناوچوونــی‬ ‫یه‌كجاریــدان‪ .‬له‌مــه‌ش زیاتــر كاره‌ســاته‌كانی ئاگرکه‌وتنــه‌وه‌ی‬ ‫سروشــتی و ســپیبوونه‌وه‌ی مه‌ترســیداری كه‌مـه‌ر ‌ه مه‌رجانییـه‌كان‪،‬‬ ‫ش ڕوونــ ‌ه كــ ‌ه پێویســت نــاكات له‌مــ ‌ه زیاتــر له‌ســه‌ر‬ ‫و ئــه‌وە ‌‬ ‫ئــه‌وه‌ بوه‌ســتین ئــه‌م شــت یــان ئــه‌و شــت ببێــت بــ ‌ه كه‌نــاری نــاو‬ ‫كانــی خه‌ڵــوزی كاره‌ســاتی كه‌شــوهه‌وا؛ بۆیــە مه‌ترســییه‌ك ‌ه لــ ‌ه‬ ‫داهاتــوودا نییــه‌‪ ،‬به‌ڵكــو لــ ‌ه ئێســتادایه‌‪ .‬گرنگــ ‌ه زلهێــزه‌كان‪ -‬كــ ‌ه‬

‫به‌ت ـه‌واوی فه‌ش ـه‌لیان هێنــاو ‌ه ل ـ ‌ه گۆڕینــی ســوته‌مه‌نی به‌ردیــن ب ـ ‌ه‬ ‫ســوته‌مه‌نی تــر‪ -‬پابه‌ندبــن بــ ‌ه ڕێگه‌چــاره‌ی «به‌رپرســیارییه‌تیی‬ ‫هاوبــه‌ش بــه‌اڵم تایبه‌تمه‌نــد و جیــاواز» كــ ‌ه لــ ‌ه ســاڵی ‪١٩٩٢‬دا لــ ‌ه‬ ‫كۆنفرانســی نه‌تــه‌و ‌ه یه‌كگرتــووه‌كان بــۆ ژینگــ ‌ه و گه‌شه‌ســه‌ندن‬ ‫لـه‌ ڕیــۆ دی جیانیــرۆ‪ ،‬دامــەزرا‪ .‬كـه‌ تێیــدا هاتــووە‪ :‬واڵته‌كانــی وه‌ك‬ ‫جامایــكا و مه‌نگۆلیــا پالنــ ‌ه ژینگه‌ییه‌كانــی خۆیــان نوێكردۆتــه‌و ‌ه‬ ‫بــۆ نه‌ت ـه‌وه‌ یه‌كگرتــووه‌كان پێــش ســاڵی ‪ -٢٠٢٠‬ك ـ ‌ه ئەمــەش پێكــرا‬ ‫له‌الیــه‌ن ڕێككه‌وتنــی پاریســه‌وه‌ بڕیــارى لەســەر درا‪ -‬لــ ‌ه كاتێكــدا‬ ‫ئــه‌م واڵتانــ ‌ه كه‌متریــن به‌شــی كاربــۆن كردنــ ‌ه ژینگــ ‌ه پێكده‌هێنــن‪.‬‬ ‫ئـه‌و فه‌نــد و بودجەیــەى كـه‌ به‌ڵێندرابــوو بدرێتـ ‌ه ئـه‌و واڵتانـه‌ی لـ ‌ه‬ ‫پڕۆس ـه‌ی گه‌ش ـه‌كردندان له‌بــری به‌شــداریكردنیان ل ـ ‌ه پرۆس ـه‌كه‌دا‬ ‫لـ ‌ه ڕاســتیدا وشــكیكرد له‌كاتێكــدا قـه‌رزه‌ ده‌ره‌كییـه‌كان هه‌ڵئاوســان‪.‬‬ ‫ئه‌م ـ ‌ه نیشــانه‌ی نه‌بوونــی جدییه‌تــی ڕیش ـه‌ییه‌ له‌الی ـه‌ن» كۆمه‌ڵــگای‬ ‫نێود ه‌وڵه‌تییــه‌و ه‌«‪.‬‬ ‫• وێرانكاریی نیولیبڕاالنه‌ی په‌یمانی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫واڵتانــى ئه‌مریــكای باكــور و ئه‌وروپــا شــانی خۆیــان لــ ‌ه ئه‌ركــ ‌ه‬ ‫گشــتییه‌كانیان به‌تاڵكردۆت ـه‌و ‌ه و ده‌وڵ ـه‌ت گــۆڕاو ‌ه بــۆ هه‌لپه‌رســتی‬ ‫و كۆمه‌ڵــگای مه‌ده‌نــی به‌كااڵكــراو ‌ه له‌الیــه‌ن دامــه‌زراو ‌ه‬ ‫تایبه‌ته‌كانــه‌وه‌‪ .‬ئه‌مــ ‌ه مانــای ئه‌وه‌یــ ‌ه كــ ‌ه ڕێگاكانــی گۆڕانــی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تــی لــه‌م به‌شــانه‌ی جیهانــدا به‌شــێوه‌یه‌كی ناشــرین‬ ‫ڕێگریلێكــراو ‌ه و ئاســته‌نگی بــۆ دروســتكراوه‌‪ .‬نایه‌كســانییه‌كی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تــی ســامناك ئه‌نجامــی الوازیــی ساســیی په‌یوه‌ندیــداری‬ ‫چینــی كرێــكاره‌‪ .‬ئ ـه‌و ‌ه ئ ـه‌م الوازییه‌ی ـ ‌ه ك ـ ‌ه ڕێگ ـ ‌ه ب ـه‌ ملیاردێــره‌كان‬ ‫ده‌دات كــ ‌ه سیاســه‌ت دابڕێژنــه‌و ‌ه و دەرئەنجــام ببێتــ ‌ه هــۆی‬ ‫به‌رزبوونـه‌وه‌ی ڕێــژه‌ی برســێتی‪ .‬ده‌وڵه‌تــان نابێــت له‌سـه‌ر بنه‌مــای‬ ‫ئـه‌و وشــانه‌ی له‌نــاو ده‌ســتوره‌كانیاندا نوســراون بڕیاریــان له‌سـه‌ر‬

‫بدرێــت و هه‌ڵســه‌نگێنرێن‪ ،‬به‌ڵكــو دەبێــت لــ ‌ه ڕێگــه‌ی داهاتــی‬ ‫ســااڵنه‌یان‪ :‬بــۆ نموونــ ‌ه والیه‌تــ ‌ه یه‌كگرتــووه‌كان‪ ،‬بــه‌نزیكه‌یــی ‪1‬‬ ‫تریلیــۆن دۆالر لــ ‌ه مه‌كینــه‌ی جه‌نگه‌كه‌یــدا خــه‌رج ده‌كات (ئه‌گــه‌ر‬ ‫بودجــه‌ی خه‌ملێنــراوی سیخوڕیشــی بــۆ زیادكه‌یــن)‪ ،‬لــ ‌ه كاتێكــدا‬ ‫به‌شــێكی كـه‌م له‌مـ ‌ه لـ ‌ه خزمـه‌ت خه‌ڵكــدا خـه‌رج ده‌كات (بــۆ نموونـ ‌ه‬ ‫کەمیــی خزمه‌تگوزاریــی ته‌ندروســتی‪ ،‬کــە شــتێكی ئاشــكرای ‌ه بــ ‌ه‬ ‫درێژایــی کۆڤیــد‪ .)١٩‬سیاســه‌تی ده‌ره‌كــی واڵتــه (بــۆ ل ‪‌)٩‬‬

‫پیالنگێڕی و بەشداریی دەوڵەت خۆى لە هەوڵى کودەتاکەى ئەمریکادا‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬ڕێچار‬ ‫پــاش هەوڵــى کودەتاکــەى شەشــى ئــەم مانگــە لــە واشــنتۆندا کــە‬ ‫زۆرتــر بــە کودەتــاى فاشیســتەکان ناودەبرێــت‪ ،‬لــە ئێســتادا بەشــێک‬ ‫لــەو ســەرەداوانە دەردەکــەون کــە چــۆن ئامادەکاریــی بــۆ کــراوە‬ ‫و تەنیــا کردەیەکــى خۆڕســکانەى خەڵــک نەبــووە‪ .‬لــە ئێســتادا‬ ‫دەرکەوتــووە کــە پالنڕێژییەکــەى چەنــد بەشــێکى ســوپا و پۆلیــس‬ ‫و حزبــى کۆمارییەکانــى تێــدا تێوەگالبێتــن‪ .‬ئــەوەش خراوەتــەڕوو‬ ‫کــە تاکــو ئێســتا ئــەم مەترســییە کۆتایــی نەهاتــووە‪ .‬تــا ئــەم ســاتەش‬ ‫چەنــد ڕۆژێــک مــاوە کــە دۆناڵــد ترامپــى ســەرۆکى ئەمریــکا وەکــو‬ ‫ســەرۆک بمێنێتــەوە هەرچەنــد فشــارەکانى کۆنگرێــس و میدیــا و‬ ‫سۆشــیال میدیــا بەهێــزن دژى بەتایبەتیــش لــەوەدا کــە تویتــەر‬ ‫و فەیســبووک هــەردوو ئەکاونتەکەیــان بــە شــێوەیەکى فەرمــى‬ ‫داخســت‪ .‬بــەاڵم هێشــتا بەکارهێنانــى کۆشــکى ســپى لەالیــەن ئــەو‬ ‫ســەرۆکەوە جێــگاى مەترســییە لــە هــەر پیالنگێڕییەکــى نوێــدا‪.‬‬ ‫لەنێــو هەمــوو ئــەو ڕۆژانەشــى کــە ماونەتــەوە تاکــو ئێســتا‪٢٠ ،‬ى‬ ‫ئــەم مانگــە بــە ڕۆژێکــى مەترســیدار دەبینرێــت لــە ڕوودانــى هــەر‬ ‫مەترســییەکدا چونکــە ئــەو ڕۆژە هاوکاتــە بــە ڕۆژى دەســتپێکى‬ ‫نــوێ لــە کۆشــکى ســپیدا‪.‬‬ ‫پێــش گربوونەوەکــەى بــەروارى ‪٦‬ى ئــەم مانگــە‪ ،‬دەزگا‬ ‫ســیخوڕییەکان ئەوەیــان ڕەتکردووەتــەوە کــە لێپێچینــەوە لــە‬

‫بەشــداربووان و ڕێکخەرانــى ئــەو گردبوونــەوە و خرۆشــانە بکــەن‬ ‫کــە پێشــتر بــە شــێوەیەکى ئاشــکرا لــە رێگــەى ئۆنالیــن و تۆڕەکانــى‬ ‫ئینتەرنێتــەوە بانگەشــەیان بــۆ کــردوووە‪ .‬تەنانــەت گۆڤــارى واڵ‬ ‫ســتریت لــە بــەروارى ‪٨‬ى ئــەم مانگــەدا ئەوەیــان باڵوکــردەوە‬ ‫کــە کۆمیتــەى فیدڕاڵــى بــۆ لێپێچینــەوە و یەکەیەکــى ســیخوڕى‬ ‫لەنــاو بەشــى ئاسایشــى ناوخۆییــدا ئامــادە نەبــوون هیــچ جــۆرە‬ ‫هەڵســەنگاندنێکى مەترســیی ڕاپەڕینەکــەى ئــەو ڕۆژەى کــە هەوڵــى‬ ‫کودەتاکــەى تێــدا درا پێشــکەش بکــەن کــە تێیــدا الیەنگرانــى ترامــپ‬ ‫زۆرینــەى ناڕازییەکانیانــى لەخۆگرتبــوو‪ .‬لــە کاتێکــدا ئامادەکــردن و‬ ‫خســتنەڕووى ڕاپۆرتــى هەڵســەنگاندنى مەترســیی بــە شــێوەیەکى‬ ‫ڕۆتین و هەمیشــەى بۆ هەموو ئەو خۆپیشــاندان و گردبوونەوانەى‬ ‫کــە ســەر بــە الیەنــە چەپەکانــن لەالیــەن ئــەو بــەش و دەزگایانــەوە‬ ‫ئەرکــە‪.‬‬ ‫هەروەهــا واشــنتن پۆســت لــە ڕۆژى پێنــج شــەمدا ڕاپۆرتێکــى‬ ‫باڵوکــردەوە کــە تێیــدا هاتــووە پنتاگــۆن ئەمــرى کــردووە گاردى‬ ‫نەتەوەیــی واشــنتن دى ســى پێــش ڕوودانــى هەوڵەکــەى ڕۆژى‬ ‫چوارشــەم لــە چــەک داماڵرێــت‪ ،‬هەروەهــا بڕیاریانــداوە کــە هەمــوو‬ ‫جــۆرە وەاڵمدانەوەیەکــى چەکــدارىى بــۆ مــاوەى چەنــد کاتژمێرێــک‬ ‫دواخرێــت‪ .‬ســەربارى ئــەوەى کــە پنتاگــۆن داواکــەى الرى هۆگانــى‬ ‫پارێــزگارى ئــەو ویالیەتــەى بــۆ مــاوەى چەندیــن کاتژمێر دواخســت‪.‬‬

‫پــاش ئــەم ڕەتکردنەوەیــە‪ ،‬شــەوى چوارشــەم ســکرتێرى ســوپا‬ ‫کــە ڕییــان مککارســییە ســەرکۆنەى پنتاگۆنــى کــرد کــە وەاڵمــى‬ ‫داواکــەى پارێــزگارى نەداوەتــەوە و بــۆ مــاوەى چەندیــن کاتژمێــر‬ ‫ئامــادە نەبــوون هیــچ وەاڵمێکــى ڕووداوەکــە بدەنــەوە‪.‬‬ ‫بــە تەنیشــتى ئــەو ســەرەداوانەوە‪ ،‬دەرکــەوت کــە پۆلیــس هۆکارێکــى‬ ‫کاریگەربــووە لــە پشــتى هەوڵــى کودەتاکــەوە بەتایبــەت لــەوەدا کــە‬ ‫بەربەســتەکانى بــەردەم کۆشــکى کاپیتۆڵیــان کردووەتــەوە تاکــو‬ ‫ڕێــگا بــە چوونــە ژوورەوەى خۆپیشــاندەران بــدەن‪ .‬لــە یەکێــک لــەو‬ ‫ڤیدیۆیانەشــدا کــە لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانــدا باڵوکرایــەوە‪ ،‬ئــەوە‬ ‫بــە ڕوونــى دەبینرێــت کــە پۆلیــس هــاوکارى خۆپیشــاندەرانن لــە‬ ‫یەکێــک لــە مەمــەڕ و ڕاڕەوە ســەرەکییەکانى باڵەخانەکــەدا‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەو داتایانــەى کــە تێوەگالنــى دەوڵــەت و چەنــد دەزگایەکــى‬ ‫دەوڵەتــى پیشــان دەدەن لــە هەوڵــى کودەتاکــەدا کــە لــە ســەروە‬ ‫خســتوومانەتەڕوو‪ ،‬دەیــان بەڵگــەى دیکــە کــە لێــرەدا ئاماژەیــان‬ ‫بــۆ نەکــراوە‪ ،‬پیشــاندەرى ئــەو ڕاســتییەن کــە هەوڵەکــە هەوڵێکــى‬ ‫ڕاســتەقینەى کودەتــا بــووە و هێشــتاش مەترســییەکە کۆتایــی‬ ‫نەهاتــووە و بەشــێک لــەو دەزگایانەشــى لــە ئێســتادا لێکۆڵینــەوە لــەو‬ ‫هەوڵــە و بەشــداربووانى دەکــەن لەوانــە ئێــف بــى ئــای‪ ،‬کەچــى هــەر‬ ‫ئــەم دەزگایــە خــۆى یەکێکــە لــەو دەزگایانــەى کــە ڕێگاخۆشــکەر‬ ‫بــووە بــۆ ڕووداوەکــە‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫‪7‬‬

‫تەندروستی‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫کلینیکی ڕێچار‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫جو‬

‫(‪)٩‬‬

‫گۆشەیەکی تەندروستیی تایبەتە‪( ،‬د‪.‬ھەڤین کمال شاهـ محمد)‪،‬‬ ‫پسپۆڕی بێھۆشکاری و ئازارشکاندن‪ ،‬دەینووسێت‬ ‫سێ‬ ‫شەم‬

‫اڵنە‬ ‫وەی‬

‫مە ‪-‬‬

‫(‪١٥‬‬

‫‪٠/٩/‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫جەما‬

‫ڕۆژنا‬

‫مە‬

‫یەکی‬

‫بەشێک لە ژمارەکانی پێشووی ڕۆژنامەی ڕێچار‬

‫وەری‬

‫سیا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫ی‬ ‫و ڕو‬

‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫شنێ ن‬ ‫ووســـ‬ ‫ەر‪ :‬ســــاد ەریمان‬ ‫ق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫کاریی‬

‫ب‬ ‫ەڕوب‬

‫نرخ‪:‬‬

‫سۆس‬

‫یالی‬

‫(‬ ‫‪)٥٠٠‬‬

‫س‬ ‫تییە‬

‫وونە‬

‫دینار‬

‫(ه‬

‫ەموو‬

‫‬‫نرخ‬

‫وە ن‬

‫ناوەڕا‬

‫ی‬

‫هاوپ‬

‫ستی‬

‫شت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫مان‬

‫گێک‬

‫وێ‬ ‫کان‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دەردە‬

‫«‬ ‫تۆڕی‬ ‫پارا‬ ‫ستن‬ ‫یەك‬ ‫ی ته‬ ‫ڕا ێــك‬ ‫ندرو‬ ‫ڕ یگەیانـ لــە‬ ‫ستی‬ ‫ئەن‬ ‫یگ‬ ‫گ ێگریکر ـد كــە ئا داما‬ ‫شتی»‬ ‫نــی‬ ‫شــ دنــە‬ ‫لە كو‬ ‫خزم تیی تە لەداخمانجیــان ئــەو‬ ‫رد‬ ‫تـ‬ ‫ل‬ ‫ند‬ ‫ستا‬ ‫ــە‬ ‫رو‬ ‫دا ەتگو‬ ‫ـۆڕە‬ ‫ســت‬ ‫ن دا‬ ‫نیشــت زاریــی ســتی و ن و دامەزرا بــۆ‬ ‫مەزرا‬ ‫ت‬ ‫ند‬ ‫پ‬ ‫تە‬ ‫وان‬ ‫«ڕێچ‬ ‫سە‬ ‫و هەل ندروســتاراســتنااڵنکردنــ نــی تۆڕ ــار»‬ ‫روتار‬ ‫ومەرجـ ی شــی و فەرا ی کەر ەكــە‬ ‫چ‬ ‫ساد‬ ‫ـە تایب او بەپ هەمکرد تــی‬ ‫ینی‬ ‫دە ق ع‬ ‫ئایــا‬ ‫ناو‬ ‫ەڕا‬ ‫ەتــەکان ێــی چڕ نــی‬ ‫بــەوەسەاڵتدارانیەزیز‬ ‫چــۆ‬ ‫كـ‬ ‫ست‬ ‫ب وردی ن چی‬ ‫و خە یــی‬ ‫فەرم‬ ‫ی كۆ‬ ‫هەڵچ‬ ‫کۆ‬ ‫ــە چ دەتوا نــی ن‬ ‫نیبـوو كـ انڕەوا‬ ‫مەڵگ‬ ‫ڵــک‪.‬‬ ‫مەاڵیە‬ ‫لە ب‬ ‫ـە‬ ‫لــەوە ینێكـی نێـت لـ اوەڕا‬ ‫ای ع‬ ‫ەغداد‬ ‫جواڵنــە تــی لــە‬ ‫ڕێنما‬ ‫ســت‬ ‫ـە‬ ‫ێراق‬ ‫ڕوبەڕو ییە خۆپ و هە‬ ‫وە‬ ‫خـوار دا كۆكـ شۆڕشـ ســەرد ی ك‬ ‫یو‬ ‫رێم‬ ‫ۆم‬ ‫ك‬ ‫جە‬ ‫الواز‬ ‫ارێ‬ ‫ن‬ ‫بون‬ ‫گێ‬ ‫ـ‬ ‫هیو‬ ‫ڕ؟ كا ەمی ن ەڵـ‬ ‫ەو‬ ‫زییـ‬ ‫بــكات‪ .‬ئـ ماوەر‬ ‫كۆنز ەوەی ك كــە‬ ‫وردی‬ ‫و‬ ‫ەکان و ایەکی‬ ‫ـگای‬ ‫ـە‬ ‫ەی کۆ‬ ‫ییــەک‬ ‫ڕێنما‬ ‫ەک پا‬ ‫زۆری‬ ‫ێرڤاتیڤ ۆمەڵـگا دەبێـت ئـڕڵ ماركـیولیبرالی عێرا‬ ‫وان پێیان ان و ڕ رۆنــا‬ ‫یییــە‬ ‫دور‬ ‫ان‬ ‫(ک‬ ‫قــ‬ ‫کە‬ ‫لــە‬ ‫دژ‬ ‫ســاوێ‬ ‫خۆپ‬ ‫بـ‬ ‫ەكـەی وە گرێب ەم چ س و ئ زمـدا ب ی و‬ ‫هەڵمژین کی سیا وابـوو کـ اپەڕینــی ۆڤیـد‪ ١٩-‬وتنەو‬ ‫ـە خ‬ ‫ارێزییـ‬ ‫ەی ل‬ ‫سی‬ ‫ــی‬ ‫ئۆ‬ ‫ـە دو‬ ‫نەفــر‬ ‫)دا بت‬ ‫ەگــەڵ ەڵكــی ناڕ ەکان‪،‬‬ ‫خـۆی بێ ـدات و ینــە خـ ـاالن با بێت‬ ‫کتۆ‬ ‫ی‪-‬ت‬ ‫ناڕ‬ ‫ور‬ ‫وان‬ ‫ش‬ ‫ـ‬ ‫بــە‬ ‫ـل‬ ‫ەزا‬ ‫کە‬ ‫ەند‬ ‫ێت‬ ‫شۆڕ ەت و ت‬ ‫دە‬ ‫رو‬ ‫یەت‬ ‫ری‬ ‫ازیــی‬ ‫وتنـ‬ ‫وب‬ ‫ـت‪.‬‬ ‫دەسـتب ۆی بــە چ دیــۆ‬ ‫ووڕە‬ ‫کۆم‬ ‫خۆپیش‬ ‫ســتکردن شــك‬ ‫ێســە‬ ‫شــ‬ ‫ییەكانــی ســتی بتو ەوەی کۆ عێــر‬ ‫ــاندە‬ ‫دكتۆ‬ ‫تەند ەڵێــ‬ ‫خ‬ ‫یــی جە‬ ‫اق گۆ‬ ‫ایەوە‪.‬‬ ‫روبەر‬ ‫ل ـەو ڕێ گێڕانە‬ ‫انێـ‬ ‫مە‬ ‫رە‬ ‫ک‬ ‫ەرداری ینـی‬ ‫ران‬ ‫ەڵک‬ ‫ماو‬ ‫ڕەپ‬ ‫بك‬ ‫ـت‬ ‫ـ‬ ‫بپا‬ ‫بــە‬ ‫ــدا‬ ‫و روسـ ئا‬ ‫ەر‬ ‫هێ‬ ‫رێــ‬ ‫ســ‬ ‫ڕۆڵــی اڵیەتــی بــە انــەک‬ ‫گایــە‬ ‫ەن كـ‬ ‫مــار‬ ‫زن و د یــی و کڵپ بــۆ ئ ـ‬ ‫پێگە‬ ‫خاو‬ ‫ڤین‬ ‫ه‬ ‫ەرلەن‬ ‫ـە ئە‬ ‫ان و‬ ‫وە د‬ ‫بكـەن!‬ ‫ەوەی‬ ‫ەر‬ ‫وێ گ کردنــ‬ ‫ەبێــت خـ تایبەت‬ ‫تە لێکۆڵینەتیی جی و دا‬ ‫ەسـ‬ ‫مەش‬ ‫كەم‬ ‫خۆپ‬ ‫ەنگــی‬ ‫ەو‬ ‫ــی‬ ‫فەت‬ ‫تــ‬ ‫ەند‬ ‫یش‬ ‫ال‬ ‫شک‬ ‫خۆی‬ ‫ـ‬ ‫ەڕا‬ ‫ـوا‬ ‫ەی‬ ‫شۆ‬ ‫نی‬ ‫ــان‬ ‫لــە‬ ‫ــی ئ‬ ‫دە‬ ‫ســتی‬ ‫شــەنە وەکان هانـی ای تر‬ ‫نــەوە‬ ‫ڕێ‬ ‫ەوەیــان جواڵنەو ان لــە دە رووی‬ ‫ڕشــگێ‬ ‫شــاری دان و‬ ‫ڵێت‪:‬‬ ‫هــە‬ ‫ســ‬ ‫ســەر دەکا یــدا (‪ HO‬ســنا‬ ‫پەیڕە‬ ‫ناڕ‬ ‫كارەك‬ ‫عێــر‬ ‫ڕانەی‬ ‫ســتپێ‬ ‫ردوو‬ ‫بەغــ‬ ‫پێبەخ‬ ‫ەیەکــی‬ ‫ەزایەتیی ەر شــە انــدا‪،‬‬ ‫اق و‬ ‫ویكــر‬ ‫خەڵـ‬ ‫ڕ‬ ‫نەخۆ دەمە ت و مە پێماند ‪ )W‬لەئە ک کـ‬ ‫کردە‬ ‫دە‬ ‫چاال‬ ‫چەنــد داد و‬ ‫ەک‬ ‫ـە ڕ‬ ‫اســت و دن لــە‬ ‫شـ‬ ‫ـک كــپ و شــرێت‬ ‫ســە‬ ‫ەڵ‬ ‫کوانــی ئـ وە‪ .‬ســ‬ ‫شــارەکا ــی فرا قام و‬ ‫شـ‬ ‫تــا ت‬ ‫خ‬ ‫شــی ئا ـێرپ ترســی ێــن؛ نجامـ ێکخـ‬ ‫س‬ ‫دروس سیاس ـەتێ اڵتدارا‬ ‫ەرەڕ‬ ‫ەم‬ ‫وانت‬ ‫ـار و‬ ‫ــۆڕە‬ ‫نی‬ ‫ــەرک‬ ‫ــت‬ ‫زمەتگ‬ ‫نی نا‬ ‫یــدز ن ەنجە نیــ دارە بــۆ ئــەو ی توێژی ـراوی‬ ‫ناڕەزای ای ئەوەش شــا‬ ‫ناوەڕا ریــان‬ ‫تیر‬ ‫وت ب‬ ‫شــێو وزارییــە بــۆ ڕوبە کی تەن‬ ‫وەنــد‬ ‫رۆچک‬ ‫سـ‬ ‫ــی‬ ‫وونــەوە‪ ،‬ۆریســتییە ەتییان‬ ‫ت‬ ‫یــە‪ ،‬بە ە‪ ،‬و ب مرۆڤەنەخۆشــ نەوە‬ ‫دروس‬ ‫ـت و‬ ‫و ه‬ ‫ــە ڕوبــە كــە دەیــ ەیەکی‬ ‫هە ەیەکی‬ ‫ك‬ ‫ەندرو ڕوبوونـەو ــتیی‬ ‫تو‬ ‫ەر‬ ‫ڵک‬ ‫كا‬ ‫یی‬ ‫ەچ‬ ‫هە‬ ‫و‬ ‫فرا‬ ‫ەه‬ ‫کا‬ ‫ڵچ‬ ‫ندت‬ ‫چە‬ ‫ێــم‬ ‫ری‬ ‫ــو خە ەمــا نــی ەی‬ ‫ەی‬ ‫وونــی ز وانتــر و ســتیی‬ ‫خزم‬ ‫ــی ناڕ‬ ‫لــە‬ ‫کدارەکان ڕووی تیـ ان هەڵس رێمــدا‬ ‫ریــان‬ ‫ئـەم‬ ‫گهری‬ ‫هــە‬ ‫لــە‬ ‫ەزایە‬ ‫ــو‬ ‫یات‬ ‫و خۆپا کۆرۆنــا و ەتگوز‬ ‫لێ کاری‬ ‫مۆکییــ ن شــێ ئــەم‬ ‫توند‬ ‫تییـەكان ــی میل رۆری‬ ‫ـری‬ ‫یه ده‬ ‫مــر زار کــە‬ ‫اریــی‬ ‫ڕاو و‬ ‫سەران‬ ‫كۆلی گەری‬ ‫ە‪.‬‬ ‫تــر ک‬ ‫رێزییــ‬ ‫س گرفت جەمـ‬ ‫گ‬ ‫رونی‬ ‫ڕێکخ‬ ‫لە د‬ ‫دابینک‬ ‫یشــیا‬ ‫وەش‬ ‫لــه مـ نهوهیه یانــە‬ ‫اریکــر‬ ‫دن‪ .‬د‬ ‫ســەری‬ ‫ــا‬ ‫ـاوەر؛‬ ‫ەکان‪ ،‬پێكـ ردنــی‬ ‫چەکــ ــراوی‬ ‫ژە‪-‬ش‬ ‫ەورەتـ‬ ‫یهكان‬ ‫و بەج ەرئەنجام ری پەتاکـ ئەمــەش دە ســ‬ ‫عێراقــدا‪ ،‬ـر بــو‬ ‫دار‬ ‫ـڕا‬ ‫لە کاتی ۆڕشە‬ ‫نیشــا ـاوهی یـ كــدا ك لهســه‬ ‫یڤ‬ ‫ەر‬ ‫ر‬ ‫ەک‬ ‫ون‬ ‫ای‬ ‫وە‬ ‫ـە‬ ‫ل‬ ‫ـ‬ ‫ێهێ‬ ‫تو‬ ‫ەکا‬ ‫ان‬ ‫و‬ ‫بۆ‬ ‫ڕەبــو بــە هــ‬ ‫بــو‬ ‫قەیرا‬ ‫توش نهی ـهك ما ــه لــه ژنان‬ ‫ـە كا‬ ‫رۆس‬ ‫نــی پ‬ ‫ســەند‪.‬‬ ‫پەتاکــەدا شــتنی‬ ‫كڵپەی‬ ‫ەر لــە ب نی ئابور تیرۆ‬ ‫ون‬ ‫یادەکرد ون و کە تێكــدا‬ ‫ـ‬ ‫یك‬ ‫و من‬ ‫ەكــی‬ ‫هاو‬ ‫و‬ ‫ری ڕ‬ ‫كــە‬ ‫بەب‬ ‫و وە‬ ‫یی‬ ‫اڵتی‬ ‫وتن‬ ‫اڵو‬ ‫ـ‬ ‫نــی‬ ‫ێک‬ ‫ڕێژهیـ ی ش ـڵهخهمۆكیی نگـی كه واڵتــی ــدااڵ‬ ‫ــێ‬ ‫هم‬ ‫س‬ ‫ۆرۆنا‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫یان‬ ‫س‬ ‫ـ‬ ‫کر‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫خۆپا‬ ‫ــی‬ ‫ـ‬ ‫ئــ‬ ‫سی‬ ‫ــی‬ ‫دنــ‬ ‫ـاڵی ‪ ٨‬خراو!‬ ‫ـه لـ ژانی ــان ت رهنت چینــدا كا‬ ‫و مۆڵــ رێزییــان ەوەی‬ ‫عێــراق اســەتی ەر مەترس دان تۆمەتبا تێپەڕا‬ ‫‪٠٠‬‬ ‫ەوەی‬ ‫ـە‬ ‫مانە‬ ‫ینـ‬ ‫ده‬ ‫کە‬ ‫ندنــی‬ ‫هیــچ‬ ‫بــۆ‬ ‫رک‬ ‫درۆ و ‪٢‬ەوە‪،‬‬ ‫ـیی‬ ‫لــە‬ ‫رەن‬ ‫ەکان‬ ‫ه‬ ‫بێ‬ ‫قەی‬ ‫پێد‬ ‫ئێســتادا روون ـیێــدا دهر ـهدا ‪ 2.6‬ئهنجامــ ن؟ له‬ ‫ردن‬ ‫ـ‬ ‫هێ‬ ‫دابی‬ ‫و‬ ‫تین‬ ‫گان‬ ‫زە‬ ‫ـۆی‬ ‫د‬ ‫کارگــە ــن بکــە اویســتییە ڕوبەڕوبو ەکــردن نا ــە و د ــی خۆپ ران و‬ ‫لەد‬ ‫بۆر‬ ‫ەلەســ‬ ‫زۆر ز ب ـوون كهوتــو ‪ %2‬منــددراوه‬ ‫ن‪،‬‬ ‫و‬ ‫و هەمـ ەس ـتدا‬ ‫راوســێ یشــاندە داڕمانــە ئ ەی ف ژوازیی‬ ‫ڕەزای‬ ‫بەرهەم بەتەنی کی خ‬ ‫ونــەو‬ ‫ریو‬ ‫ەکان‬ ‫نی مل‬ ‫ران‬ ‫ابو‬ ‫یات ـره كــه بێگ وه و ‪ 9‬ااڵن‬ ‫وو‬ ‫شكس وو ئە‬ ‫زمەتگوز ەی بەدە ەتیــی‬ ‫ناب‬ ‫شــتی‬ ‫دەران‬ ‫هێنانی‬ ‫مانــەش یۆن ـان‬ ‫جەمــا ەرگرتنــی بــە الیەن رییەك‬ ‫خ‬ ‫اری‬ ‫داخ‬ ‫ـتی‬ ‫ینــە‬ ‫ســته‬ ‫شــە‬ ‫ــە و پ ــە‪ ،‬و‬ ‫ومــان ‪%18.‬‬ ‫خ‬ ‫وێند‬ ‫هێنــاوە ل ئەوەیـان هەلــی کار وە‪ ،‬ســە ســتنی بــا ــی و تەند ێنانی‬ ‫خــوار قو‬ ‫وەری‬ ‫یارمەت گریــی‬ ‫اش ـ‬ ‫ئ‬ ‫ب‬ ‫كار‬ ‫بێ‬ ‫ربا‬ ‫انی‬ ‫ـ‬ ‫ەڵك ـدا‪،‬‬ ‫ــه‬ ‫ـە‬ ‫رو‬ ‫ــۆ‬ ‫ســە‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫زاڕ‬ ‫چــا‬ ‫یــی د‬ ‫بۆی‬ ‫بــە ڕوو و س ـەر رجەم‬ ‫ێكی‬ ‫خوێ دووی نــی‬ ‫ســەرك ســتی‬ ‫رەتای‬ ‫دابینک‬ ‫دەوڵە‬ ‫رە و‬ ‫توندتــر و ــە نا‬ ‫ەرەکـ‬ ‫بوو‬ ‫ڕاگ ندكارێ وەزارە پێش‬ ‫و پەرو یترین‬ ‫وت‬ ‫ی‪ ،‬هەو تانــی‬ ‫زانكۆ‬ ‫بێبە‬ ‫چاربــوون ردنــی نـان نــی پیشــا چاوەکا‬ ‫ــن‬ ‫نــە دو‬ ‫فرا‬ ‫شــ‬ ‫خ‬ ‫بكــ‬ ‫نی‬ ‫دە‬ ‫ەی‬ ‫ەر‬ ‫تــ‬ ‫كــ‬ ‫ای‬ ‫ڵیا‬ ‫ان‬ ‫زم‬ ‫یاز‬ ‫ندا‬ ‫وانتـ‬ ‫ەن‪.‬‬ ‫و‬ ‫ەتگ‬ ‫لــە‬ ‫وەاڵ انــد ی دی ی پــە و‬ ‫دەییە‬ ‫كــە لــە نداوە‬ ‫ڵێت‪:‬‬ ‫كــە د ژیــان‪،‬‬ ‫شکس‬ ‫پێداو‬ ‫ری ناڕ‬ ‫وزاری‬ ‫ترس‬ ‫كانــدا‬ ‫توڕەبوون ــتهێنا‬ ‫ەســە‬ ‫ــی س ـ یسـتیی‬ ‫مــی كــە كــەی روەر بڕیارێ‬ ‫ەزایەت‬ ‫نی ئـ‬ ‫هاتوونە یــە کۆم پێنــاو‬ ‫ــی‬ ‫اڵت و‬ ‫یــی جەمـ ەرهەڵدا ەکانی‬ ‫ەم ه‬ ‫سەرتاسـ داخوازی ئەگــەر پەیما دە و خ کــی‬ ‫ەاڵ‬ ‫تــە‬ ‫پار‬ ‫خەڵـ‬ ‫ـا‬ ‫ژیان‬ ‫ەواڵنـ‬ ‫دەنــگ‪ ،‬یەتــی‬ ‫یە‬ ‫وێ‬ ‫شک‬ ‫نــ‬ ‫ـک و‬ ‫و‬ ‫تــە بۆ‬ ‫ـەری‬ ‫نی ش‬ ‫ــی در‬ ‫ـە بــۆ‬ ‫وەری‬ ‫ی ڕاد كانیــان ەزارەتــ گاش بـ ندنــی ب ســت‬ ‫هەڵ‬ ‫ــەپۆلێ‬ ‫ۆزنانــە ل رژوازییــ بێزاری‬ ‫خەڵ‬ ‫كــپ‬ ‫مژ‬ ‫ــی‬ ‫و‬ ‫کی‬ ‫ەک‬ ‫ش‬ ‫یــن‬ ‫ەگ‬ ‫کــی بێب‬ ‫جەما‬ ‫ود‬ ‫ەگەیەن نەداتــ ی خوێ ـە ڕێچ ــااڵ‪.‬‬ ‫ــەپۆلەکە ـەڵ جەم ان د‬ ‫ەشـدا‪،‬‬ ‫ەســت‬ ‫ەســتیانک وەریــ‬ ‫ــا‬ ‫ب‬ ‫ڕۆبۆ‬ ‫ی‪ ،‬هەنــ ەمۆک‬ ‫گەشە‬ ‫یــن ەوە‪ ،‬ئــە ندنــی ــاری‬ ‫بــن (بــە وەری‬ ‫رد‬ ‫تێك‬ ‫ردنی‬ ‫بــۆ ی‬ ‫بــە‬ ‫دی‬ ‫ڕزگ ســەند‬ ‫ناڕاز‬ ‫دەرب دێ لــە‬ ‫وا بایکۆ بــااڵ‬ ‫ب ـاڵو ەكەمجـ وتاری‬ ‫اریکر‬ ‫نی ب‬ ‫ارب‬ ‫یــدا بـ‬ ‫هێــز‬ ‫وونــی ه ەردەوام اوی ـش ڕ ـۆ ئـەوەی ڕینــی‬ ‫خۆی‬ ‫دە‬ ‫ئـ‬ ‫ـار ڕ‬ ‫تــی‬ ‫ەر‬ ‫ــی ناڕە ەوتــی‬ ‫ەم ڕ كات ـەو ۆبۆت‬ ‫لە گا‬ ‫بتوانــن ســۆزی‬ ‫چــی زیا‬ ‫ســە‬ ‫زای‬ ‫س‬ ‫دیكــەیۆبۆتـەی ە‪ .‬ئایــا ێــك وتــا ردیان‬ ‫تریـان لــە ەتییــە‬ ‫در) ‪ .‬شانب ــواری‬ ‫باڵو‬ ‫و‬ ‫جە‬ ‫ری‬ ‫بێڕەحـ پــڕ گاردی دەزا‬ ‫دەكا‬ ‫ەهــم و هە ماوەرییــ ەشــانی‬ ‫لـ‬ ‫ـم‬ ‫ــان نی ـت خــۆی‬ ‫ەک‬ ‫تەوە‬ ‫ژم‬ ‫ان‬ ‫و بێهە ـە بڕوا چیمــان ناوەڕۆك لــە‬ ‫وو‬ ‫و‬ ‫نــی‬ ‫گار‬ ‫ســ دار‬ ‫ـ‬ ‫بــۆ‬ ‫پێ‬ ‫ل ‪١٠‬‬ ‫ت بەڕێ ێتیــی نا دەڵێـت؟ی وتارەكدیــان‬ ‫وەیــە ئیمانیــ قۆناغ ـەی‬ ‫ی دی ێكـی‬ ‫كــەی‬

‫دینار‬

‫چێت)‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫‪12‬‬

‫ئایا کلتور و بیروباوەڕ کاریگەری ھەیە لەسەر شێوازی‬ ‫چارەسەری تەندروستی؟‬ ‫بەشــێوەیەکی گشــتی ھەموو مرۆڤەکان شایســته‌ی ھەمان خزمەتگوزاری تەندروســتی و چارەســەری پزیشــکین و پێویســتە‬ ‫وەک یــەک پێشکەشــیانبکرێت‪ ،‬ھەرچەنــدە جیاوازیــش بــن لــەڕووی ڕەگــەز و نــەژاد و بــاوەڕ و کلتووریشــەوە!‬ ‫بــەاڵم ئــەوەی تێبینــی کــراوە ھەندێــک جــار لەوانەیــە دانانــی چارەســەری پزیشــکی گونجــاو لەالیــەن پزیشــکەوە بــۆ نەخــۆش‬ ‫بــە تەنیــا ئەنجامــی تــەواو نەبەخشــێت‪ ،‬ئەمــەش لــە کاتێکــدا دەبێــت کــە پزیشــکەکە ئــەو باکگراونــدە خێزانــی و ئــەو کلتــورەی‬ ‫نەخۆشــەکەی لێــوە ھاتــووە فەرامــۆش بــکات و بایەخــی تــەواو نــەدات بــە نەریــت و بــاوەڕ و کلتــووری نەخۆشــەکەی‪.‬‬ ‫وەک ھەمــوو دەزانیــن خزمەتگــوزاری تەندروســتی و چارەســەر بەخشــین کارێکــی دووالیەنەیــە‪ ،‬کــە ھەم نەخــۆش و ھەم ســتافی‬ ‫تەندروســتی بــە پزیشــک و کارمەنــدی تەندروســتیه‌و ‌ه ڕۆڵــی تێــدا دەبینیــن‪ ،‬بۆیــە گرنگــە پێــش ھەمــوو شــت ئــەم دووالیەنــە نزیــک‬ ‫بــن لەیــەک‪ ،‬لەیــەک تێبگــەن‪.‬‬ ‫زانینــی نــەژاد و نەریــت و کلتــووری نەخــۆش یارمەتیدەرێکــی باشــە بــۆ تێگەشــتنی زیاتــر لــە بــاری تەندروســتی تــاک و بــۆ‬ ‫وەرگرتنــی چارەســەری گونجــاو‪ ،‬دەبێــت ھەمیشــە لەیادمــان بێــت بــاوەڕ و نەریــت و کلتــوور کاریگەریەکــی ڕاســتەوخۆیان ھەیــە‬ ‫لەســەر چۆنیەتــی تێگەشــتنی تــاک بــۆ نەخۆشــی و لێکدانەوەیــان بــۆی‪ ،‬چۆنیەتــی مامەڵەکــردن لەگــەڵ نەخۆشــی و چۆنیەتــی‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫ئەم‬ ‫ساڵ‬ ‫بەیرو سەر‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ەدا‬ ‫ساڵیادی ری ب‬ ‫ە تە‬ ‫هێرۆشی قینە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ما‬ ‫ئە‬ ‫و ناگازا تۆمی‬ ‫ئاسا‬ ‫ك‬ ‫ی كرد كەی‬ ‫الپەڕە ەوە!‬

‫وەرگرتنــی چارەســەر و بەدیھێنانــی ئاســودەیی ئارامــی پێــی‪ ،‬ھەروەھا دەبێــت بزانیــن بەپێــی ئــەو بــاوەڕی تــاک ھەیەتــی‪،‬‬

‫(‪)٨‬‬

‫شە‬

‫مە ‪-‬‬

‫(‪١٥‬‬

‫‪٠/٨/‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫ڕۆ‬

‫ژنامە‬

‫یەکی‬

‫سیا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫ووســـەر‪ :‬شنێ ن‬ ‫ەریمان‬ ‫ســــا‬ ‫دق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫کاریی‬

‫سۆ‬

‫سیا‬

‫نر‬

‫خ‪( :‬‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫لی‬ ‫ستی‬

‫یە‬

‫دینار‬ ‫‪ -‬نر‬

‫(ه‬

‫ەموو‬

‫خی‬

‫ناوەڕا‬

‫هاوپ‬

‫ستی‬

‫شت‬

‫مان‬

‫لێکدانەوەیــان بــۆ ھۆکارەکانــی مــردن و ژیــان و نەخۆشــی دەگۆڕێــت‪ ،‬بۆیــە گرنگــە کــە ڕۆڵــی بــاوەڕ و نەریــت فەرامــۆش نەکرێــت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫گێک‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دەردە‬

‫دینار‬

‫چێت)‬

‫لەکاتــی چارەســەرکردندا‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی زیاتــر لــەم باســە تێبگەیــن‪ ،‬نمونەیــەک دەھێنمــەوە‪ ،‬نەخۆشــێک کــە لــە پاشــخانێكی ئیســامی و ئاینییــەوە ھاتبێــت‪ ،‬کــە‬

‫‪٢‬‬ ‫تا‬ ‫پ کەی‬ ‫ەل‬ ‫کۆم‬ ‫تون کێشی م ەڵگە‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ەر‬ ‫ەروتار‬ ‫وتیژی ب گ و‬ ‫ک‬ ‫دوا‬ ‫رێ‬ ‫بەیر‬ ‫بــەدو‬ ‫ت؟‬ ‫وت لە‬ ‫الپ‬ ‫ای ئــ‬ ‫دوو‬ ‫و وە‬ ‫ەوەی‬ ‫ڕیاندا‬ ‫ەڕە ‪٣‬‬ ‫لــە زیــری‬ ‫ژمار‬ ‫حکو‬ ‫ەیــەك‬ ‫تــ كار كێ‬ ‫بە‬ ‫لە‬ ‫شــایە مەتــی‬ ‫ئەنــ‬ ‫ەوا‬ ‫دەســت‬ ‫یاد‬ ‫دام پ‬ ‫ســ وی ح وە‪ ،‬یەك ئێســت‬ ‫هاڕەك ییەوە‬ ‫ی‬ ‫ەرل‬ ‫ای‬ ‫ه‬ ‫كو‬ ‫ەر‬ ‫ســ‬ ‫لو‬ ‫‪٥‬‬ ‫ێر‬ ‫ردن‬ ‫ەمــان‬ ‫دەناڵێ‬ ‫بیسـ ۆك وەزی مەتیــش ەر دە‬ ‫بنــان‬ ‫سیســتمی ــی بەهــ نێــت‪.‬‬ ‫ۆشیما ‪ ٧‬س‬ ‫ـت‬ ‫لەالیــ ستلەكارك دەس‬ ‫ران‬ ‫اڵ‬ ‫ای‬ ‫ــتی‬ ‫ب‬ ‫قــە‬ ‫ــی‬ ‫ە‬ ‫و خـ وەز‬ ‫ان‬ ‫انک‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫رزەک‬ ‫ەن ح ێشــان‬ ‫لوبنا‬ ‫یــر و‬ ‫ـاو‬ ‫ــی و ز دراوی‬ ‫لوب‬ ‫دەستل ەن شــار گروپێـ نــەوە ڕا ســان ەوەی لــە ‪ ١٧٠‬ان تا‬ ‫ناگا‬ ‫زا‬ ‫ـک‬ ‫ڕادەیــ یادەڕۆیی نانــی‬ ‫د‬ ‫ەز‬ ‫ب‬ ‫گەی‬ ‫و‬ ‫یاب‬ ‫لــە‬ ‫‪%‬ی‬ ‫ایە‬ ‫ــی‬ ‫اڵوب‬ ‫فشــا ەكاركێ‬ ‫«‬ ‫ەنــرا‬ ‫تی‬ ‫ب‬ ‫هەمــ ەک کــە ەکــی کــ تێشـ‬ ‫کیدا‬ ‫ری ئ شــانە‬ ‫ااڵدە‬ ‫جی ـاوا کادری تە کــە لــە کۆ وونـەو‬ ‫وو‬ ‫ـكانی‬ ‫ئۆکتۆبـ ـەو جو وە یــەك ز»‬ ‫بەرهە گەشــت ەم و‬ ‫ســتان‬ ‫مەاڵیەتیی ەی بێ‬ ‫چ‬ ‫کنۆ‬ ‫ێنــ‬ ‫پێك‬ ‫ەی‬ ‫وو‬ ‫ەکــ‬ ‫کار‬ ‫الپ‬ ‫خ‬ ‫اڵن‬ ‫ــە‬ ‫ـەری‬ ‫یــی و مهێنانــی ەتە‬ ‫ەی وا دار‬ ‫لــە دو هاتبــو کــرات‬ ‫لوبنــ‬ ‫زمەتگ ـ ەکانی‬ ‫سیاســەتی ‪ ٢٠١٩‬وە ج‬ ‫هەڵبژ ەڕە ‪٤‬‬ ‫یکــ‬ ‫و م ان و‬ ‫نەبوونــی ناوخ زیاتــر‬ ‫ەماوە ای یە ون‪ .‬ئ ـەم گەشــ وزاری وەک‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫پ‬ ‫یلی‬ ‫دە‬ ‫كە رد بە‬ ‫ڵگی‬ ‫كــە‬ ‫ۆیــ‬ ‫کار‬ ‫ریی‬ ‫تن‬ ‫ـ‬ ‫ســ‬ ‫ل‬ ‫شکپ‬ ‫شــی‬ ‫دیك‬ ‫یــر‬ ‫ی‪،‬‬ ‫خز‬ ‫ەبا‬ ‫نێــوان‬ ‫رس‬ ‫ار‬ ‫رە‬ ‫ـ‬ ‫ەژ‬ ‫ەاڵتدا‬ ‫اییەک‬ ‫دن‬ ‫لە‬ ‫ئەمـڕۆ کوتلــە شــکێنە و ـا بــۆ ب ەدا ب ـوو ک ێــر نێودەو بــە بنبە ــە‪ ،‬و لــە و تەندر مەتگوزار و لــە ســتەی وت و‬ ‫ەگ‬ ‫سـ‬ ‫بەندەر ان د رێتیی‬ ‫س‬ ‫تەق‬ ‫کە‬ ‫ــە لــە هێنــدە ڵەتــی‬ ‫ییە‬ ‫سایەی ی پێ‬ ‫ـت ل‬ ‫دەستل ش بەرد سیاســیی دابەشــک ژداچ‬ ‫ــەرو وستی‬ ‫پار‬ ‫لــە‬ ‫کــە شــتی و ینەوەیەك ەکــەی ەكات‪.‬‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫ەگــ‬ ‫تــە‬ ‫وون‬ ‫ـ‬ ‫تر‬ ‫ەوا‬ ‫رد‬ ‫د‬ ‫ەو‬ ‫ەکا‬ ‫ئە‬ ‫ەکان‬ ‫گفتوگۆک ەڵ ســن هەمووشـ زۆر‬ ‫لــە‬ ‫ــی‬ ‫ببێ‬ ‫هەڵگ‬ ‫گەورەتــ رکێشــان مــە‪ .‬دیـاب و پارتە نی دە‬ ‫ەی ن ەربازب ســناک‬ ‫ـی‬ ‫تۆق‬ ‫دو‬ ‫دەهێن درو‬ ‫تــە گە مــەش‬ ‫انی‬ ‫درۆی سەرمای وەختە‬ ‫ســە‬ ‫ەو‬ ‫نج‬ ‫قی نە انەوە‬ ‫ســتکرد رتنــی چــ ێنــەر‬ ‫رە‬ ‫وونــی لــە و نائو انــدا‪،‬‬ ‫لــە‬ ‫کان‬ ‫ەک‬ ‫ەهێ‬ ‫رێــ‬ ‫اڵت‬ ‫ینــ‬ ‫ــدا‬ ‫خت‬ ‫كــە‬ ‫ت‪.‬‬ ‫قەیرا‬ ‫ەدا‬ ‫مـ‬ ‫ە‬ ‫كــە‬ ‫ەی‬ ‫گوتـ‬ ‫ل‬ ‫لــە د‬ ‫د شــتوو‬ ‫و تا‬ ‫دا‬ ‫گەن‬ ‫نی تەقە ەک و‬ ‫برسـییە مێدكــە‬ ‫بــە جۆ ێنــەی‬ ‫ـاری‬ ‫پێكها‬ ‫ـادەی‬ ‫گوتــی‬ ‫لوبنــ نــی حکومـ ەوڵــە‬ ‫ڕاگەی كــو گ ژوارەش‪ ،‬ەتەوە‪.‬‬ ‫تی‬ ‫رە هی‬ ‫ســاڵ نیترات جینەکردن مەنــی ق شــتومەک تبــوو‬ ‫ت»‪.‬‬ ‫ێئەچۆڕێ ریدا‬ ‫ەت‬ ‫اند‬ ‫«سیسـ‬ ‫ــی‬ ‫نــ ان ب‬ ‫و هـەژا ــچ هی رێکــی‬ ‫ب‬ ‫ســ‬ ‫ـت‬ ‫و‬ ‫ــی‬ ‫اچ‬ ‫ەند‬ ‫نــی‬ ‫گەل‬ ‫ــو‬ ‫وو‬ ‫بەب‬ ‫ئە‬ ‫ەر‬ ‫می‬ ‫وای‬ ‫وێ‬ ‫ڕژێ‬ ‫ش‬ ‫ــێ‬ ‫ەڕ‬ ‫ێك‬ ‫بــە‬ ‫ون‬ ‫ت!‬ ‫مۆنیــۆم نزیکــەی اخــدا‬ ‫گەن‬ ‫سیا ەڵــەکا‬ ‫لــە‬ ‫و هە ای ئــ ری ئـەو ەكــی‬ ‫هــ‬ ‫مــی د‬ ‫ــتێكی‬ ‫هیــچ‬ ‫ــدەڵ‬ ‫بــە‬ ‫ن‪ ،‬پ‬ ‫تون‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫الپ‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ســ‬ ‫ــد دژ بـ ناڕەزایەت ۆی ســ ەسـەاڵ‬ ‫ەر‬ ‫نا‬ ‫ــی‬ ‫کار یی ئــەم ێكــڕا بو ژموونــی ەم هەلوم اڵتـەدا ســەرۆک بــە هەمــ چاودێــری ــۆ زیا ‪ ٢٧‬تــەن کار ب‬ ‫ـە‬ ‫ەڕە ‪٥‬‬ ‫تداری‬ ‫گەنسـدەڵـراون و بئەوان ـەی کــەو توڕەبوونهەڵدانی شــەپئێســتای لەدەس ـەسـتداـاتی بەنـدەچەنــد ســاڵونەەیتــە بەشــێکپارتــە سیاســەرجــە نەفلوبنــان هەوڵی وەزیرانــیوو شــێوەیەكو پارێزگاتــرریکلــە شــەشلــە ۆچی‬ ‫ئێ‬ ‫ــی‬ ‫ــی‬ ‫ری‬ ‫ۆلێ‬ ‫ەر‬ ‫رەت‬ ‫ــدا‬ ‫نی‬ ‫ییە‬ ‫نا‬ ‫س‬ ‫بــە‬ ‫رد‬ ‫زیا‬ ‫لــە‬ ‫دە‬ ‫ب‬ ‫کی‬ ‫جە‬ ‫ــی‬ ‫جە‬ ‫تا‬ ‫حو‬ ‫تــر‬ ‫زیا‬ ‫دی‬ ‫بەیـرو كۆتای‬ ‫كــە ل‬ ‫عەقاڵنیی نێــك‪،‬‬ ‫بــۆ‬ ‫جەمـ ــۆ بەتاڵ ســت‬ ‫ئابور تا ب‬ ‫ــە گۆڕ کمــڕان و ســتەکە غییــە سی ماوەریــی ب‬ ‫لــە ‪ ٠٠‬تــر لــە ‪ ٠‬وت کــە ــی لــە ل مەنــی‬ ‫ــە‪.‬‬ ‫هەڵ‬ ‫بــە‬ ‫ری‬ ‫لەکا‬ ‫ێالنەب‬ ‫اس‬ ‫بووە وبن‬ ‫عێراق بژاردن ـاوەر بــە کردنــ‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ە قه‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ی‬ ‫كورتــ ەپانــی‬ ‫ئــەو‬ ‫کــە‬ ‫ــی‬ ‫ەوەی رکێشـ‬ ‫انــدا‪.‬‬ ‫مــ‬ ‫دەســەاڵ ــییەکان کەوتنـ وونــی‬ ‫ل‬ ‫ــدا‬ ‫ــە مانگ ی‪ ،‬ئــەم سیاســی پارتــە‬ ‫هۆی‬ ‫ـە‬ ‫رۆڤ و س و‬ ‫ناڕەزا دەگوز پێشــوە «بەڵێنــی توڕەب ـاوەی‬ ‫قهیرا دەگوت یرانی‬ ‫تدا‬ ‫ــی‬ ‫بریندارب گیان‬ ‫ــو‬ ‫ژێــر بــا ســەدان‬ ‫ناڕەزای لوبنانــدا سیاســیی رێتیی بــە ن‬ ‫ەرێ ـت) ب ختە (‬ ‫ڕوو‬ ‫ئۆک‬ ‫قۆنا یەتــی‬ ‫هەزار دەرب‬ ‫زیک‬ ‫دڵنیاکــ ون و‬ ‫ـ‬ ‫ری‬ ‫انە‬ ‫هــە‬ ‫نێكی رێت‬ ‫تۆب‬ ‫وون‬ ‫ەد‬ ‫بو‬ ‫ـ‬ ‫ەتی‬ ‫و‬ ‫ـە‬ ‫ەی‬ ‫ــدا‬ ‫ــی‬ ‫ئاب نــی هـ‬ ‫رو‬ ‫ەر‬ ‫بــوو قەی‬ ‫غێک‬ ‫ەرب‬ ‫کــە‬ ‫زیانێ‬ ‫یــە ج‬ ‫ونیـان‬ ‫ۆکاری ری پ‬ ‫ــی تــازە توڕەبوون ت‪ ،‬ئەوی ـ ەک ئــەو ەوە»‬ ‫وری‬ ‫رانەکــەی ‪ ١٥‬ملیــار كــی ماد س‪ ،‬و ــوون‬ ‫ژن‬ ‫هێــز‬ ‫گەندەڵ ــار س ـاڵە ەماوەررییا هەبـوو‪ .‬دانی‬ ‫ش‬ ‫یــە خ‬ ‫وە‬ ‫ه‬ ‫ەی‬ ‫ــی‬ ‫و نەف و ح‬ ‫یــی‬ ‫دۆ‬ ‫ک‬ ‫انه؟‬ ‫ـ‬ ‫ەر‬ ‫قوڵ‬ ‫نکێ‬ ‫دو‬ ‫شــت‬ ‫ز‬ ‫ـە‬ ‫لــە‬ ‫وە‬ ‫زبە‬ ‫الر‬ ‫وە‬ ‫جە‬ ‫یــی‬ ‫نــە‬ ‫رە‬ ‫الپ‬ ‫كان‬ ‫دە‬ ‫ای ئ ـ‬ ‫هــا‬ ‫تــر و‬ ‫ماو‬ ‫ۆر گـ‬ ‫دەرك نــە كــە ئــەو ووانی‬ ‫هەم ـ‬ ‫سیا‬ ‫رە بــ‬ ‫ســین تــی ج‬ ‫ــی گۆ‬ ‫وو هێمـ ەریــی ەوەی‬ ‫لوبنــان‪ .‬توندتــر خەمڵێنرێ ـ ەورە‬ ‫دە ەڕە ‪٦‬‬ ‫وو کــە ســی و ئـ ەوت ـن‪ ،‬بــە تراژی هۆکا‬ ‫ەمــاوەر ڕەپان‬ ‫کــە بـ اری‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ـا و‬ ‫رانــ‬ ‫ــی‬ ‫پێینا‬ ‫کر‬ ‫ئ‬ ‫ەو‬ ‫ن‬ ‫ۆی‬ ‫د‬ ‫ســا‬ ‫دیی‬ ‫ەی‬ ‫دۆ‬ ‫یــە‬ ‫ـۆ‬ ‫سی‬ ‫اس‬ ‫اڵنێکە ئــەم واڵقەیرانــە خــوهەرچییــەکەكــەی بەنــدەکــە لــە پشــ تــەوە لەســ ـەرتی شــۆڕبەتشاڵکردنــەهەڵوەبژاردنــیەخپــاێشت‪ .‬خۆشــبەاس ـیی لوبن ـیشـانانەكانی‪ ،‬ناو ربارە‬ ‫ی‬ ‫تــە‬ ‫بــ‬ ‫ب‬ ‫خت‬ ‫ـ‬ ‫و‬ ‫ـ‬ ‫تی‬ ‫ن‪،‬‬ ‫دی‬ ‫انە‬ ‫ەر‬ ‫بــە ری ب‬ ‫ماکرۆن لــەالی ج هەڵمژین وەختە‬ ‫ئــ‬ ‫ڕو‬ ‫تەقی‬ ‫هـەر‬ ‫ەندە كردنە‬ ‫وەک‬ ‫ەو ڕژێ وداوەكــە اڵم بــە گ ەیرووتــە نــەوە‬ ‫ەمـ‬ ‫زوو‬ ‫ود‬ ‫ــی گ‬ ‫پــاش‬ ‫كانی خ وەی‬ ‫پــڕ‬ ‫واکەوت ـاوەر بــە یانــی گۆ ئامرا‬ ‫مــە کۆم وێنــای شــتی و وە ب‬ ‫دوو‬ ‫نی‬ ‫زێــک‬ ‫و‬ ‫بەی ـرو‬ ‫لە هەو ڕوونــی ڕانــکا‬ ‫ــوون‬ ‫بــە‬ ‫ڕۆژ‬ ‫ەاڵیەت‬ ‫داڕزی‬ ‫ســا‬ ‫ری و‬ ‫ماکــر ت‪ ،‬فڕ‬ ‫لــە‬ ‫ێندن‬ ‫ڵی ڕز‬ ‫ی‪-‬سیاســ ــن و‬ ‫دەرکــ‬ ‫دەیی‬ ‫ۆکەك‬ ‫گەن‬ ‫ســە ۆن لــە فڕ ـەی سـ کارەســات گارکردن! ەوت‪.‬‬ ‫ـە‬ ‫ییە بۆرژ دەڵــی‬ ‫رد‬ ‫الپ‬ ‫ۆکەخانــ رۆکی ەکەی‬ ‫حکو انەش‬ ‫وزی‬ ‫بەنــ‬ ‫فەڕە‬ ‫ەڕە ‪٩‬‬ ‫لــە گۆ ەی بە‬ ‫یــە خ مەتــی‬ ‫نســا ئیم دەری‬ ‫شــە‬ ‫یــروت‬ ‫س‬ ‫لوبنــ‬ ‫ەڵکــی‬ ‫ین‬ ‫لوبنــا ان و د نیگای ها نیشــتە انویــل‬ ‫ە‬ ‫ن» لەالیــەنەربڕینــی وخەمییــەوەوە‪ ،‬ئــەم یان ئ مای‬ ‫«پاڵپ‬ ‫بــۆ‬ ‫ەم‬ ‫سۆڤی‬ ‫ســەرۆ‬ ‫شــتیک‬ ‫ریکی‪ ،‬ەتی‬ ‫کی فەڕەن ردنی‬ ‫ســاوە‪،‬‬ ‫کام‬ ‫یان؟‬

‫کلتــوور و نەریتــی تایبــەت بەخــۆی ھەیــە‪ ،‬منــی پزیشــک بــۆ ئــەوەی باشــترین دەرئەنجامــم ھەبێــت لەچارەســەرکردنیدا‪ ،‬دەبێــت‬ ‫ڕەچــاوی نەریــت و کلتــوور و بــاوەڕەی ئــەو بکــەم‪ ،‬نابێــت وەکــو ڕۆژئاواییــەک یاخــود ئاته‌یســتێك (بــێ باوه‌ڕێــك) مامەڵــەی‬ ‫لەگــەڵ بکــەم!‬ ‫بــۆ نموونــە دەبێــت ڕەچــاوی ئــەوە بکــەم‪ ،‬کــە ئــەو نەخۆشــە ھەندێــک جــار دەیەوێــت بــەڕۆژوو بێــت‪ ،‬وەکــو پزیشــکێک ھەرگیــز‬ ‫مــن ناتوانــم ڕێگــری لێبکــەم و تێبگەیەنــم کــە لــەڕووی تەندروســتییەوە زەرەرمەنــد دەبێــت!‬ ‫بۆیــە ئەگــەر بەڕۆژووبــوون زیانــی ھەبــوو بــۆ تەندروســتی ئــەو جــۆرە نەخۆشــانە‪ ،‬پێویســتە بــە ھێمنــی تێبگەیەنرێــن و‬ ‫زیانەکانــی ڕوون بکرێتــەوە بۆیــان‪ ،‬ئەگــەر زیانــی نەبــوو ئــەوا چارەســەرێک دابنرێــت کــە تیایــدا ڕەچــاوی ژیــان و نەریــت و‬ ‫کلتــووری نەخۆشــەکە بکرێــت تیایــدا‪ .‬بەھەمــان شــێوەش مامەڵــە دەکرێــت لەگــەڵ ھەر نەخۆشــێک کــە پەیــڕەوی ئاینێکــی جیــاواز‬ ‫یــان بیروڕایەکــی جیــاواز دەکات‪. .‬‬ ‫نمونەیەکــی تــر و خاڵێکــی دیكـ ‌ه کــە گرنگــە ئەوەیــە؛ ھەمیشــە ئــاگاداری ئــەوە بیــت ئــەو چارەســەر و ســەپلیمێنتانەی کــە مادەیەکــی‬ ‫تیــادا بەکارھاتــووە لــە ھەنــدێ ئاینــدا قەدەغەکــراوە بــە نمونــە مــاددەی چــەوری بەرازیــان تیادایــە‪ ،‬نابێــت بــۆ ئــەو جــۆرە نەخۆشــانە‬ ‫بنووســرێت‪ ،‬بەتایبــەت ئەوانــەی لــە باکگراوندیــی ئاینیــی ئیســامیەوە ھاتــوون‪.‬‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫مامەڵەکــردن و ھەڵســووکەوت لەگــەڵ نەخۆشــدا دەبێــت بەپــێ کلتــور و نەریــت و بــاوەڕی نەخۆشــەکە بێــت‪ ،‬نابێــت بــە ھیــچ‬

‫(‪)٧‬‬ ‫شە‬ ‫مە ‪-‬‬

‫سەر‬

‫وتار‬ ‫ساد‬

‫د‬ ‫وو و‬

‫(‪١١‬‬

‫‪٠/٧/‬‬

‫ێ‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫نە و‬

‫ڕۆژ‬ ‫نامە‬

‫یە‬

‫کی‬

‫ک‬ ‫اتێــک‬ ‫چ‬ ‫«د‬ ‫ــواری ئــ ۆناڵــد‬ ‫ترام‬ ‫ســە‬ ‫ەم‬ ‫پێ ربەخۆیی مانگــدا ــپ»ی‬ ‫شك‬ ‫(ت‬ ‫ســە‬ ‫ئە‬ ‫كاتێ ەشــكرد‪ ،‬مریکاوە ەمــوز) رۆکی‬ ‫لە‬ ‫ئەمری‬ ‫بــە ب‬ ‫هیــچ‬ ‫ــك خ‬ ‫‪ 60‬شــا ۆپیشــان مای ـەی چیای ڕاش ۆنــەی ج ــکا لــە‬ ‫ــم‬ ‫دان‬ ‫«چەپــی ری ویالیە و نا سەرس ـوڕ ۆدا وتا ەژنــی‬ ‫ڕەز‬ ‫مێژوییـ ڕادیــكاڵ تــە یەكگ ایەتییــە مان نەب ـ رەكەی‬ ‫ج‬ ‫وو‬ ‫ترام ەكا‬ ‫ن» نــاو و ســڕین رتووەكان ەماوەریی ب ـۆم‬ ‫ــپ‬ ‫ــی‬ ‫ەو‬ ‫ەكا‬ ‫هێــر‬ ‫زەد‬ ‫ئە‬ ‫دز‬ ‫نــی‬ ‫لـ و لۆمپ ش دەکاتـ كـرد‪ .‬ەی بەهــا مریــك‬ ‫ـە‬ ‫ـە س ـ ئەمــە‬ ‫نەتە ای بــە‬ ‫مــاوەی نــە چــ‬ ‫یەكەمج وەی‬ ‫ەر‬ ‫ەپ‬ ‫ــی‬ ‫لــە‬ ‫د‬ ‫و مار خۆپ‬ ‫و‬ ‫یشــا‬ ‫چە تــۆڕی ک وو مان‬ ‫ــار نییـ‬ ‫گــی ڕابـ کســییەکا ندەران و ـە كــە‬ ‫ندیــن‬ ‫ـر‬ ‫ۆمەاڵی‬ ‫ن»‬ ‫بـ‬ ‫جەماوە هێرش ەتیــی تو دوودا سـ ناویاند ـە «‬ ‫ــی‬ ‫ـە‬ ‫كوشــت رییــەک‬ ‫کردو یتــەر و رۆکی ئە ەبــات‪.‬‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫ان؛ ئــ‬ ‫لــە‬ ‫مر‬ ‫تــە‬ ‫ەو‬ ‫بــە‬ ‫ن‬ ‫هاو‬ ‫پەیامە یــکا‬ ‫ئەم نــاوی « اڵتییەك اڕەزایەتی ســەر‬ ‫ــی‬ ‫ناڕەزای کانیــدا‬ ‫ب ریكــی كــە جــۆرج فۆل ئەمریکی یانــەی‬ ‫كــە لــە ەتییــە‬ ‫م ەنــاوی‬ ‫لەژێــر یــد»ی یــەوە‬ ‫ــاو‬ ‫ئە‬ ‫ســەریا دوای‬ ‫بــە‬ ‫«دیریـ‬ ‫کــرد ەی ‪ ٨‬خول ـک شــ ژنــۆی پ ڕەگــ‬ ‫ەز ئەفر نهەڵدا‪،‬‬ ‫ۆفی‬ ‫ـەک‬ ‫کــە‬ ‫ۆلیســێ‬ ‫ه‬ ‫«ناتوا و ‪ ٤٦‬چ ن» خنكێنـ کی ئە یقــی‪-‬‬ ‫ەمــوو‬ ‫مر‬ ‫رک‬ ‫نــەدا و بانــگ و نــم ه‬ ‫ــە ه ـاوا ـرا‪ .‬فلۆ یکیــدا‬ ‫ەنا‬ ‫یــد‬ ‫ری‬ ‫هەڵگی ســەرئەن هــاوارە ســە بـ‬ ‫بــۆ‬ ‫ـدەم»‪ ،‬فریاک‬ ‫ه‬ ‫رســا‬ ‫جام‬ ‫جیهانــی نی شــە ئــەم د یــچ دادی كەچــی ەوتنــی‬ ‫کۆمەاڵ دژ بــە پۆلێک لــە ەربڕینــەی ڕزگاریی ئــەو‬ ‫ج‬ ‫یەتـ‬ ‫توندكرا ـی‪ .‬ئــەم یاکاریــی ناڕەزایەت بــووە بڵێ ەكــەی‬ ‫وە‬ ‫ناڕەزایە ڕەگــەزی یــی جەما ســەی‬ ‫بەڵکــو ف كانــی‬ ‫ئە‬ ‫ئ‬ ‫مریــکادا تییانــە هــ و نایەک وەریــی‬ ‫ەوروپ راوانیی‬ ‫ەكــ‬ ‫ییە‬ ‫ســایەی کانی ـش‪ .‬ەی گەش پەنگــی ەر لــە ســانیی‬ ‫ــتە‬ ‫نەخــوا ســنورە‬ ‫و شک قوڵبوونــ دەرئە‬ ‫نجــام ئ ـ هەندێـ‬ ‫ســ‬ ‫بەخێرای تی س ەوەی‬ ‫ـک لــە ردەوە‪،‬‬ ‫قەی‬ ‫یس‬ ‫ەم ناڕ‬ ‫کۆمەاڵیە یەكــی ز ــتەمی ک رانــی ئاب ەزایەت واڵتــە‬ ‫ییانـ‬ ‫تــی و ۆرە‬ ‫ئ ـەو‬ ‫وە بــ ۆمەاڵی وریــی‬ ‫ـە لــە دەک‬ ‫پاراس شکستە چینایەتیــی ەرەو ئا ەتیــی با جیهانــی كــە اتە ‪٥٦‬‬ ‫ملیا‬ ‫ــتنی شــی‬ ‫قـ‬ ‫اڵدە‬ ‫س‬ ‫ســۆ‬ ‫رد‬ ‫ك‬ ‫ـ‬ ‫وڵ‬ ‫ب‬ ‫یس‬ ‫ســ‬ ‫ـە‬ ‫و‬ ‫پەر‬ ‫مرۆ‬ ‫ڕیشــ تدا‪ ،‬ئ ـەوەی ــتمەكە دۆالر‬ ‫ئ ـەم‬ ‫وویــە‬ ‫وە‪ .‬نــ ڤــدا لــە ڤای سیس ـ ەیانســەند‪ ،‬ەیە‬ ‫چاندو دژ بە‬ ‫ش ـایە‬ ‫پەککە‬ ‫کی ســە‬ ‫تمە‬ ‫ئەو‬ ‫ەک‬ ‫رۆ‬ ‫هــ‬ ‫کۆمە هەروەها بــە رۆکی ئە نی س ـەرن یەتــی‪.‬‬ ‫خزم وتەیــی‬ ‫ڕق و‬ ‫ڕژێــم ەر ئەمســی کۆ‬ ‫مر‬ ‫جد‬ ‫مەیل‬ ‫اڵیەتییـ‬ ‫جیاكا‬ ‫و‬ ‫ەتگوزا‬ ‫ــە‪ ،‬بەڵ رۆنــا ڕوبـ ـە لــە لــە‬ ‫ــی چــ یــکادا ئە انە لــە‬ ‫ئامێــر و رییــە تەن حکو‬ ‫رییەی‬ ‫ـە‬ ‫توی‬ ‫كاتێكدا ەپ‬ ‫مەت‬ ‫وە‬ ‫ـ‬ ‫ڕو‬ ‫ــت‬ ‫ـە‬ ‫و‬ ‫کــو‬ ‫دە‬ ‫در‬ ‫سی‬ ‫یــە‬ ‫ک‬ ‫وی زی‬ ‫و‬ ‫کەر‬ ‫یــە‬ ‫اس‬ ‫الوا‬ ‫ش ركەوتــن‪ ،‬ەســتە وسـتی کان لــە‬ ‫پەیام‬ ‫و ــاد لــە‬ ‫كــە ن‬ ‫كــە هــ ۆمۆنیــ‬ ‫بەد ــی و‬ ‫ــە‬ ‫و پێد و مرۆیی دابیــن زی و‬ ‫نااڵ‬ ‫زم نــاو اڕەزایەتی ەکانــی‬ ‫ەس‬ ‫ەر‬ ‫کۆم ‪ 30‬س ـ‬ ‫نەک‬ ‫ـ‬ ‫کــە پۆلێک لــە کــە پێكــڕا اوی‬ ‫ـە‬ ‫ــتیانە ندنــی‬ ‫ت‬ ‫سی‬ ‫اڵە‬ ‫رد‬ ‫زەد‬ ‫یــە‬ ‫ۆنیــ‬ ‫ح‬ ‫د‬ ‫ســت‬ ‫کان‬ ‫وڕە‬ ‫وە‪،‬‬ ‫ن‬ ‫بــ‬ ‫ەكات‪ ،‬کان‬ ‫یی‬ ‫و کەم نــی بــە ســە زم مــر هەڵمەتــی ســتمی‬ ‫بوو‬ ‫هەر کومەت‬ ‫یــی و‬ ‫ب‬ ‫ەزۆر‬ ‫اڕەزای‬ ‫وەهــا ــی هە‬ ‫بــۆ هەڵ بێزار‬ ‫ەجــێ نە کرێکار ەتیــی نــە هــۆی خۆپاراستن یــی ئابوری رکەوتنی دووە و ئــەوە ئەمریكــی ئەمــە‬ ‫ــی‬ ‫کرێ‬ ‫خۆپی گیرســا یــی جەمــا بەرزبو رێمــی‬ ‫انیـ‬ ‫بــ‬ ‫تەندرو هێڵـ‬ ‫یشــدا سـ‬ ‫ســەرک ازاڕی خۆشــ دەكات كــە خــۆی‬ ‫نی‬ ‫ونــ‬ ‫کورد‬ ‫ـن‪ ،‬هەر ـان ناچـ ــکاری ل ـ ســەره‬ ‫وە‬ ‫شــا‬ ‫ســ‬ ‫ن ەرۆک‬ ‫ئــازاد حاڵی‬ ‫چ‬ ‫بێبەشـ ندانی جە شــەپۆلێ ری نــاڕاز ەوەی ش ســتان‬ ‫ەو کە ەڵدانی‬ ‫ئیتالیــا و تی لەوا وەهــا ن ـار کر‬ ‫یان دە ـەپ‬ ‫اڕەزای و ســەرک ەوتوو‪،‬‬ ‫ەکا‬ ‫نــە‬ ‫ئـ‬ ‫ەتی‬ ‫دبــوو کا رتان ـ‬ ‫هەروە وەک‬ ‫هە‬ ‫اڕە‬ ‫ربــ‬ ‫ردە‬ ‫ن‬ ‫ــی‬ ‫سی‬ ‫یـەک لــە ندا‪ ،‬حک مــاوەری کی نوێــی ی‪ ،‬کــە ئ ــەپۆلی‬ ‫ەی‬ ‫زای‬ ‫ناڕ‬ ‫ندێـ‬ ‫موونە ڕی‬ ‫ەو نا‬ ‫اما‬ ‫ئۆڕش نییــە ل‬ ‫هــا ت‬ ‫ڕەزایە ـك واڵت ەزایەتییە ەتیــی‬ ‫و‬ ‫رەکانیــان کۆم ســتمی‬ ‫لەنـ‬ ‫ناڕ‬ ‫مەبەس ـ دوای یە ومەتــی‬ ‫ژەیــە‬ ‫ســەر ــگێڕیی ەکاتــی ڕ رامــپ ی یەکــی‬ ‫واشــنت تییــە ج ــی‬ ‫کان‬ ‫هەرێـ ـاو چی ەزایەت‬ ‫ۆنیـ‬ ‫کارمەن‬ ‫تی‬ ‫ەكا‬ ‫مای‬ ‫دیكــە‪.‬‬ ‫ەما‬ ‫ــی فەڕەن دانــی و بــە زم و‬ ‫لەمــە گە گفتوگۆ كــی شـاند ـم بەردە نــە هــە ــی و‬ ‫ەداری نی جە وبەڕوبوون ەكــەم‬ ‫هەڵگیرســ ۆن و‬ ‫ەکا‬ ‫ـ‬ ‫چـەپ‬ ‫خێ‬ ‫مــا‬ ‫نیویــۆ وەرییان ـ‬ ‫ســا و ت‬ ‫ان‪،‬‬ ‫نی خـ وامــە لــە ژار و‬ ‫هەلومەر ڕانــە بــە کــردن‬ ‫پەیکــە‬ ‫كــە هەوڵ وەردا ەوەی‬ ‫ۆمەتا رایــی ل بڵێــت‬ ‫ڕو‬ ‫ەی کـ‬ ‫دو‬ ‫نا‬ ‫لەگ ـ‬ ‫ۆی‬ ‫دژ‬ ‫بوونــە ری «ڕ بــەڕو رک و ـە لــە‬ ‫ــی‬ ‫خەڵ نــە لــە د ەگــەڵ «بڵقــی‬ ‫تاریــك‪ .‬جــەی‬ ‫ای ڕێچ ەڵ ناوەن بــۆ بەغـ ردنــی‬ ‫م‬ ‫بــە‬ ‫وی‬ ‫س‬ ‫ـ‬ ‫کــە‬ ‫ـ‬ ‫ارێ‬ ‫شــار ینیاپۆڵ ـس ل كــدا ئــەوە ژی ئــ شــە‬ ‫ابەران‬ ‫وە و‬ ‫و‬ ‫ەر ئــا دابێــت‬ ‫سی‬ ‫گەشــت كــدا بــۆ ددا‪ .‬ئامان داد بــە‬ ‫سـەر‬ ‫ەو‬ ‫بــە‬ ‫پۆلەکا‬ ‫هێمــای چەندیــن ــی سی ســتەم و ەكانی‬ ‫ەگــەڵ‬ ‫ون و‬ ‫ڕ‬ ‫چاو‬ ‫نیش‬ ‫وو‬ ‫پ‬ ‫ســ‬ ‫تــردا و‬ ‫ئــەو بز ــان دەد بزووتنــە ندا نامێنــ کاتی‬ ‫ەتە بنب زگاربــو جی ـش‬ ‫ن‬ ‫شــاندە ن ەكانی‬ ‫دە‬ ‫ەیک‬ ‫تمە‬ ‫جیــ‬ ‫بــوون‬ ‫یــن‬ ‫وڵــ‬ ‫ەبو‬ ‫وە‬ ‫می‬ ‫ڕاگ‬ ‫ەس‬ ‫وو‬ ‫ون‬ ‫ن»‪.‬‬ ‫ئــ‬ ‫ونی‬ ‫ەت‬ ‫ات كـ‬ ‫ئە‬ ‫ێــر‬ ‫وەك اکاری ەریــان‬ ‫ەیانـ‬ ‫لـەو‬ ‫ــتێكی‬ ‫و‬ ‫(‬ ‫و کــە لەپێن ــی و بێ تنەوانــەدا ـە لــە بن جەماوەری ئــەم‬ ‫تێکشـ بــۆرژ‬ ‫ەو پا‬ ‫ه وەشــ‬ ‫دراوە‬ ‫دن ج‬ ‫تەنـ‬ ‫ــکا‬ ‫ــاو‬ ‫بازرگانی ـکاند کــە وازی» و‬ ‫مان بین هێــزی‬ ‫یانــ‬ ‫ـگ و‬ ‫حکومە شەکشــێ کان دەكە ەخــت‬ ‫ک‬ ‫دەژی ەڕەتــدا‬ ‫ری‬ ‫ەی‬ ‫ل‬ ‫بەد‬ ‫کا‬ ‫و ەنــدێ‬ ‫ك‬ ‫ــی‬ ‫ن‬ ‫ــی‬ ‫ۆتای‬ ‫و‬ ‫ۆم‬ ‫ەسـ‬ ‫نــە‬ ‫ری‬ ‫بــو‬ ‫كــە‬ ‫یشـ‬ ‫ەســت‬ ‫ملکە تــی فی‬ ‫دەوڵەتان كــە‬ ‫ملکەچی وە بــۆ ەر پ‬ ‫انە هەروە هێنــان بــە هێنانی ون‪ ،‬ئــەو دژی هــ ۆنیزم‬ ‫لــە بە هــەرزا «کۆیلــ‬ ‫تــۆڕە‬ ‫ێشــب‬ ‫ــی‬ ‫ب‬ ‫چییانە درالــی‬ ‫د‬ ‫هــا‬ ‫پەی‬ ‫کۆم‬ ‫دیك‬ ‫ن)‪ .‬ه ەکان» بــە‬ ‫ەغــداد ڕکێی‬ ‫دێــت بــۆ شــیاندا ناوەنــد‪ ،‬یانــەی‬ ‫ڕق و جیاکاری ادپەروەر بزووتنە ەژاری‬ ‫نم وەندیگ ەاڵیەتییــە ەشــدا ریتانیــا‬ ‫ەر‬ ‫لە‬ ‫درێ‬ ‫بــۆ‬ ‫ب‬ ‫ڕاد‬ ‫مو‬ ‫نوان‬ ‫رتن‬ ‫زۆ‬ ‫مەر ســەر‬ ‫و ئەمری وەهــا دەســە ژایــی‬ ‫وو‬ ‫کینــە ب ــدا هەمی یــی کۆمە وانــەی‬ ‫چــەی ەغــداد‬ ‫ەســتک‬ ‫دوویا‬ ‫رێــک‬ ‫نــە‪ ،‬ز ــی تــۆ کان با‬ ‫جە‬ ‫مێــژ‬ ‫ــکا و دەت اڵت‬ ‫كــە‬ ‫لەالیــەن کارمەنــ لەبەرامبــ ردنی د نــە‪ ،‬لەن کانــی‬ ‫یانێكــی ڕی کۆم یکــۆت کــ لــە دا‬ ‫و حکوم وو ئــەوە ەرامبــەر شــە تێكۆ اڵیەتــی‬ ‫رسـ‬ ‫مــە‬ ‫اها‬ ‫ێــو‬ ‫بڕەكــ‬ ‫بە‬ ‫ئ‬ ‫ەر‬ ‫ح‬ ‫زراوە ســی ـن!‬ ‫ن‬ ‫ابڕ‬ ‫کومەت دان و‬ ‫دابین تــە نەوتی ئ ـەو‬ ‫ەی ‪ ٣.٨‬رچــاوی ەاڵیەتیــی ران و‬ ‫ئــەو ئاڵ ەتانــە چەن یشــان بــە کۆم شــاون‪.‬‬ ‫خا‬ ‫ــی‬ ‫کــر‬ ‫‪%‬‬ ‫ئــ وچوون‬ ‫بە‬ ‫اتل ڕ‬ ‫فەیسـ چاالکی‬ ‫دن و نا یــەکان‬ ‫ناوەنــدە نەنشــی‬ ‫ركــە‬ ‫ــی پۆلیـس وویــدا وگــۆڕ و ــدە لــە تا دەدات‬ ‫بــوو‪،‬‬ ‫ۆنیــزم‬ ‫ەو ‪ ٤٠٠‬ــی ح‬ ‫ـبو‬ ‫نان‬ ‫وت‬ ‫کو‬ ‫ک‪،‬‬ ‫كــە‬ ‫ل‬ ‫کــە‬ ‫ـ‬ ‫وە‬ ‫لــە‬ ‫ـە‬ ‫مەت‬ ‫و پێشـ ردنــی‬ ‫فیدراڵــی ملیــا‬ ‫كۆنتڕ گەشەسە رمایــی كۆم ئــەم‬ ‫پشــکە بــە ک ـەم ب ـ »دا‪ ،‬سـ‬ ‫بــە پێ‬ ‫رد دینــ ــی هەر بــۆ هە‬ ‫م‬ ‫لــ‬ ‫ــی ب‬ ‫ـەرەڕ‬ ‫وو‪،‬‬ ‫ندن‬ ‫کانیدا ب‬ ‫ولێــر‪ .‬ـمەرگە‬ ‫ارە عێ ێــم‬ ‫بــەاڵم ای ئـەو ۆڵكردنــی ەشــی ۆنیزم‬ ‫وچ ـەی ەم ك‬ ‫ــن و‬ ‫ەهــای‬ ‫ت‬ ‫ۆتا‬ ‫لــە‬ ‫و‬ ‫بــا‬ ‫«‬ ‫راق‬ ‫كــە‬ ‫ەی‬ ‫ییــ‬ ‫کار‬ ‫وانــ‬ ‫کــە‬ ‫ایک‬ ‫لــە‬ ‫زاڕ کوردستا ای بەدی ـرد کــە کــە سـ ناوچــ‬ ‫حکومەت مەنــدان‪ ،‬ەدا نــار ییــەی‬ ‫دیارنە‬ ‫ات‬ ‫لەال‬ ‫ئـ‬ ‫ەی ب‬ ‫ئـ‬ ‫دی‬ ‫کــە حکو مانــی‬ ‫ــی‬ ‫بــە تەنی نی عێراق هێنانیـ‬ ‫ەم پێش ـ و ماوەکـ ــێ هێـ یەکــی‬ ‫هەر ەوەی بــە بــۆ‬ ‫ـان‬ ‫مەت‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫شــ‬ ‫ێــم‬ ‫زیا‬ ‫تری‬ ‫هات‬ ‫ــی‬ ‫ابە‬ ‫پی‬ ‫ـزە‬ ‫تی‬ ‫ەی‬ ‫ڕوو‬ ‫شــک‬ ‫چەنـ‬ ‫حکو بۆرژوا شــەوە‬ ‫قوڵبو نەكردنی تــر ببێــت‪ .‬انە واق‬ ‫ـدە گە نــی ئاشـ ردنی‬ ‫عیتــر‬ ‫کی‬ ‫مەتــی زییــە‬ ‫ـک‬ ‫ونــەو‬ ‫ڕادەی‬ ‫نــد‬ ‫بــۆ‬ ‫ەی قەی انە لەد‬ ‫زیاتــر ئۆپۆزیس قەیــران ەڵ و بۆ راکرد‬ ‫بەسی‬ ‫ەستچ‬ ‫ران‬ ‫ــی‬ ‫دۆســیی اســیکرد ئاشــکرا ۆن و ب و جەو گەنــە!‬ ‫ــی ئابــو ووەكە‬ ‫ەکانی پێ نی ئــ‬ ‫کــرد ەشــدارب هــەری‬ ‫ری و‬ ‫وو‬ ‫ەم د‬ ‫لــە‬ ‫شــ‬ ‫وتر شــ ۆســییەیە هەوڵەک ەکانی‬ ‫ێواندیان‪ .‬و خراپ انیــان‬ ‫هەندێـ تــر‬ ‫لــە‬ ‫ـك‬ ‫لــە‬ ‫بۆ‬ ‫ال ‪٩‬‬

‫قع‬

‫ەزیز‬

‫سیا‬

‫یە‬ ‫ك تر‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫س‬

‫ریی‪-‬‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫ووســـەر‪ :‬شنێ ن‬ ‫ەریمان‬ ‫ســــا‬ ‫دق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫ک‬ ‫رێکا‬

‫ریی‬

‫سۆ‬

‫ال‬ ‫پەڕە ‪٢‬‬ ‫ك‬ ‫ەرتی‬ ‫ڤای تەند‬ ‫رۆ‬ ‫روست‬ ‫سی كۆ ی و‬ ‫رۆنا‬ ‫ال‬ ‫پەڕە ‪٤‬‬ ‫ڕێک‬ ‫نێو خراوی‬ ‫دەوڵەتی کاری‬ ‫بە‬ ‫چ‬ ‫ییەوەیە؟ دوای‬ ‫ال‬ ‫كۆ پەڕە ‪٥‬‬ ‫رۆنا‬ ‫پەن پێش‬ ‫ك‬ ‫جا‬ ‫دەگ ساڵی ەوتنی‬ ‫ەڕێنێتە ژنان‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫واوە‬ ‫پەڕە ‪٦‬‬

‫كاتێ‬ ‫ك دە‬ ‫دەكوژێ سەاڵ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫تج‬ ‫بەرهە هونەر وانی‬ ‫ج‬ ‫م‬ ‫دەهێنێ وانی‬ ‫ت‬

‫نر‬

‫خ‪( :‬‬

‫سیا‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫لیس‬

‫دینار‬

‫تییە‬

‫‪ -‬نر‬

‫خی‬

‫هاوپ‬

‫لــ‬ ‫س‬ ‫عە ەم ژمارە ەرنج‪:‬‬ ‫ڕ زیــز)‬ ‫یــەوە‬ ‫ۆژنا‬ ‫(س‬ ‫جێ مــەی سەرنووس ــادق‬ ‫ڕێ‬ ‫گــەی‬ ‫چــارە ــەری‬ ‫(حە‬ ‫مــەی م لــە‬ ‫ــەال)‪.‬‬

‫شت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دینار‬

‫جۆرێــک بــاوەڕی خــۆت یــان نەریتــی خــۆت بســەپێنیت بەســەر نەخــۆش دا‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە‪ :‬مــن وەک پزیشــکێک ھەمیشــە حــەز دەکــەم لەگــەڵ نەخۆشــەکانمدا تەوقــە بکــەم‪ ،‬بــۆ زیادکردنــی پەیوەنــدی و ھەســت‬ ‫و متمانــە لەنێوانمانــدا‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر زانیــم نەخۆشــەکەم باکگراوندێکــی ئاینــی و ئیســامی ھەیــە‪ ،‬کلتــور ونەریتــی تایبــەت بەخــۆی‬ ‫ھەیــە کــە تەوقــە نــەکات لەگــەڵ ڕەگــەزی بەرامبــەر‪ .‬پێویســت نــاکات لــەو کاتــەدا دەســت درێــژ بکــەم بــۆ تەوقەکــردن و ناچــاری کــەم‬ ‫شــتێک بــکات دژ بــە باوەڕەکانــی‪ .‬ھەمیشــە دەبێــت ڕێــز لــە بیرووبۆچۆنــی بەرامبەرەکــەت بگریــت و بەپێــی ئــەوە مامەڵــە بکەیــت‪.‬‬ ‫بــۆ پزیشــک زۆر گرنگــە زانینــی نــەژادی نەخۆشــیش چونکــە ھەندێــک لەنەخۆشــی ھەیــە لەھەندێــک نــەژاد و ڕه‌گـه‌زی مرۆڤایەتــی‬ ‫زیاتــرە لەوانــەی تــر‪ ،‬بــۆ نموونــە‪ :‬بــەرزی فشــاری خوێــن زۆر زیاتــرە لــە ئەمریکییــە ئەفریقیەکانــدا بــە بــەراورد بــە نەژادەکانــی تــر‪،‬‬ ‫ھەروەھا نەخۆشــی جگــەر زۆر زیاتــرە لــە خەڵکــی ئاســیادا بــە بــەراورد بــە خەڵکانــی تــر و شــێرپەنچەی کۆڵــۆن لــە یابانییــەکان‬ ‫دا‪ ...‬ھتــد‪.‬‬ ‫بۆیــە لــە کۆتاییــدا دەڵێــم نزیکــی پزیشــک لەنەخۆشــەکانی و تێگەیشــتنی تــەواو لــە پاشــخان و نەریــت و کلتــووری نەخــۆش‪ ،‬بەبــێ‬ ‫ھیــچ جیاوازیــەک لەنێوانیانــدا‪ ،‬بنەوانێکــی زۆر گرنگــە بــۆ دروســت بوونــی متمانــە و ڕێــز و خۆشەویســتی لەنێــوان پزیشــک و‬ ‫نەخۆشــدا‪.‬‬ ‫لەبیــرت بێــت بــۆ چارەســەرێکی دروســت و ئەنجامێکــی بــاش ئەگــەر لــە ‪ ٪٥٠‬بــەھۆی دەرمــان و چارەســەری پزیشــکییەوە بێــت‪،‬‬ ‫ئــەوە لــە ‪ ٪٥٠‬کــەی تــری دەکەوێتــە ســەر ئــەو متمانــە و نزیکــی و ســۆزەی لــە نێــوان پزیشــک و نەخۆشــدا دروســت دەبێــت‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫هه‌نگاوێك به‌ره‌و ڕوناكی‬

‫حسێن عه‌لی شه‌ریف بە چیرۆكەكانی ئازارە‬ ‫بە سوێكان دەنوسێتەوە‬

‫ڕوتبوونەوە!‬ ‫کــە گەشــتینە کەمپەکــە یەکــەم پرســیارمان ئەوەبــوو کــە نزیکتریــن دەریــا‪،‬‬ ‫چەندێــک لێمانــەوە دورە؟ ئیتــر هەرگیــز کەســێک لــە ئێمــە بــە دوای کتێبخانــە یــان‬ ‫بنکــەی فێربونــی زمانــدا نەئەگــەڕا!‬ ‫ئێمــە دیــارە دەریامــان بــۆ ئــەوە نەئەویســت کــە خۆمانــی تیــا بدەینــە بــەر خــۆر‬ ‫و مەلــەی تێــدا بکەیــن‪ ،‬بەڵکــو بــۆ ئەوەمــان بــوو کــە ســەیری ژنــە ڕوتەکانــی تێــدا‬ ‫بکەیــن!‬ ‫ئــەو ڕۆژە کــە مــن و عومــەر ڕانیەیــی ڕۆشــتینە ســەر دەریاکــە‪ ،‬زانیمــان کــە دەریاکە‬ ‫دوو بەشــە‪ ،‬بەشــی یەکەمــی بــۆ ئەوانەیــە کــە بــە جلــەوە مەلــە ئەکــەن و بەشــی‬ ‫دووهەمیشــی کــە چــەن مەترێــک دورتربــوو‪ ،‬بــۆ ئەوانەیــە کــە بەبــێ جــل مەلــەی‬ ‫تیــا ئەکــەن‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی جیــاوازی نێــوان هــەردوو بەشــەکە تەنهــا یــەک لیبــاس بــو‪ ،‬چونکــە بەشــی‬ ‫جــل دارەکانیــش تەنهــا لیباســکەیان لــە پێــدا بــوو‪ ،‬بــەاڵم ئێمــە ئەمانویســت لــە بەشــی‬ ‫ڕوتەکانــا بــە جلــەوە مەلــە بکەیــن‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە پیــاوەکان کــە ئێمــەی بینــی هاتــە نزیکمــان و بــە ئەدەبێکــی زۆرەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بــە بــێ جــل!‬ ‫بــە ئێمــەی گــوت باشــتر وایــە یــان خۆمــان ڕوت بکەینــەوە یــان بڕۆینــە بەشــی‬ ‫جــل دارەکان‪.‬عومــەر گوتــی‪ :‬حــەز ئەکەیــن خۆمــان ڕوت کەینــەوە‪ ،‬بــەاڵم شــەرم‬ ‫ئەکەیــن‪.‬‬ ‫پیاوەکــەش وتــی لێــرە هەمومــان وەک یــەک وایــن و کــەس گرنگــی بــە الشــەی ئــەوی‬ ‫دیکــە نــادات‪ ،‬وتیشــی تەنهــا ئــەو شــۆرتە بچوکــەی پێشــتان ناتانــکات بــە ئینســانێکی‬ ‫تــر‪ ،‬ئەوەشــی شــاردوتانەوە جیاوازیەکــی لەگــەڵ لــوت و گوێچکەتانــا نیــە!‬ ‫بــەاڵم ئێمــە نەمانتوانــی دەســتبەرداری شــۆرتەکانی پێمــان بیــن و بــە ناچــاری‬ ‫ڕۆشــتینە ئەودیــو پەتەکــە و وەک زۆربــەی بیانیەکانــی تــر لــە بــن نزیکتریــن داردا‬ ‫لــە نــاو جــل دارەکانــدا و لــە ســنوری بــێ جلەکانــا خۆمــان دا بــە زەویــدا!‬ ‫میلەتــی ئێمــە ئەوەنــدەی دیمەنــی ڕوتــی ئینســانێک ســەرنجی ڕائەکێشــێت‪ ،‬هیــچ‬ ‫دیمەنێکــی تــر بــەو شــێوە مایــەی ســەرنجی نیــە‪.‬‬ ‫پیاوانێــک لــە گەشــتێکی ئاســاییدا بــە دەیــان جــۆری تفەنــگ تەقــە ئەکــەن‪ ،‬ئــەم دیمەنــە‬ ‫عەیبەیــەک نیە‪.‬‬ ‫پیاونێــک لــە شــەڕی دوو عەشــرەتا لەســەر دوو بســت زەوی یەکتــری قەتــڵ و عــام‬ ‫ئەکــەن‪ ،‬ئەمەشــیان فەزیحەیــەک نیــە‪.‬‬ ‫پیاوانێــک بــە تەنکــەر نــەوت ئــەدزن‪ ،‬مــرۆڤ ئەکــوژن‪ ،‬یاســا پێشــیل ئەکــەن‪ ،‬تەعــدا لــە‬ ‫ناموســی خەڵکــی ئەکــەن‪ ،‬ئــەم دیمەنانــە نــەک مایــەی ئابڕوچــون نیــە‪ ،‬بگــرە کەســی‬ ‫عەنتەریــش وینــەی یــادگاری لــە گــەاڵ ئەگیرێــت و بەســەرکردەی خاکــی و بــۆر‬ ‫پێناســە ئەکرێــت‪.‬‬ ‫لەبەرانبــەردا یەکێکــی تــر لــە گرتەیەکــی ڤیدیۆییــدا الشــەی دەرکەوتــوە‪ ،‬بــۆ ئەمیــان‬ ‫فەزاحەتێکــی مــەزن و ئابــڕو چونێکــی گەورەیــە‪.‬‬ ‫ژنێــک لــە دانیشــتینیکدا تۆزێــک قاچــی بــەدەرەوە بێــت‪ ،‬ئیتــر الی پیــاوی ئیمــە دونیــا‬ ‫ئەڕوخێــت‪ .‬گۆشــتی خــوار ئەژنــۆ و ســەروی ئەژنــۆی ژنــان لــە چــاوی ئیمــەدا‬ ‫جیــاوازی گــەورەی هەیــە!‬ ‫بیســتومە ئەڵێــن یەکێــک لــە ســیفاتەکانی گــورگ ئەوەیــە کاتێــک برســی ئەبــن و‬ ‫بــە کۆمــەڵ بــە دوای خوردنــا ئەگەڕێــن‪ ،‬ئەگــەر خوردنیــان دەســت نەکــەوت هــەر‬ ‫هەمویــان چاوەڕێــی ئــەوەن یەکێکیــان الواز ببێــت و چــاو دابخــات‪ ،‬هــەر گورگێــک‬ ‫ئــەوە بــکات چارەنوســی خواردنــە‪.‬‬ ‫لــەم دیمەنــەدا بخــۆر گورگــە و خوراویــش هــەر گــورگ‪ .‬هێرشــکەر هەمــان ســیفات‬ ‫و توخمــە و هێــرش بــۆ کراویــش هەمــان شــت‪.‬‬ ‫مــن نازانــم ئەمــە تاچەنــد ڕاســتە لــە نــاو ژیانــی گورگەکانــا‪ ،‬بــەاڵم ئەزانــم بــۆ ئێمــەی‬ ‫کــورد تــەواو دروســتە‪.‬‬ ‫ئــەو کاتــەی کەســێکمان بــە ڕوتــی ئەبینرێیــن ئیتــر هەمــوو ئەوانــەی تــر کــە زۆرینــەی‬ ‫کات ڕوتــن‪ ،‬ئەمانکــەن بــە کائینێکــی ســەخیف‪.‬‬ ‫ئــەوەی کــە خــۆی زۆربــەی کات ڕوتــە‪ ،‬لەهەموکــەس زیاتــر ڤیدیــۆ یــان ڕەســمەکە‬ ‫بــۆ خەڵکــی ئەنێرێــت‪.‬‬ ‫ئــەوەی کــە بــەدوای گرتــەی ڕوتــی کەســی ڕوتــدا ئەگەڕێــت‪ ،‬خــۆی یەکێکــە لــەو‬ ‫کەســانەی کــە هەمیشــە ڕوتــە‪.‬‬ ‫مــن نازانــم بۆچــی لــە نــاو ئــەم میلەتــەی ئێمــەدا جگــە لــە ڕوتبوونــەوە هەمــو شــتێک‬ ‫ئاساییە؟!‪.‬‬ ‫تێــش ناگــەم بۆچــی دەرکەوتنــی ناوگەڵــی هــەر کەســیک لــە ئێمــە لــە دەرکەوتنــی‬ ‫خیانەتی نیشــتیمانی لە دەرکەوتنی دزی و گەندەڵی‪ ،‬درۆ و تەعداکردن‪ ،‬دەســتبڕین‬ ‫و خەڵەتانــدن و خورافــە فرۆشــتن مەترســیدار تــرە‪.‬‬

‫بیروڕا‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬

‫پیرۆزییەکانى ئێوە هی ئێمەنین!‬

‫ستارى چیمەنتۆ‬ ‫بەرژەوەندییــەکان لــە ئاڕاســتەکردنی کۆمەڵگــەدا تەنهــا‬ ‫دوو بەرژەوەندیــن و هیچیتــر‪ ،‬تــەواوی ئەوانــەی تــر‪ ،‬کــە‬ ‫باســیان لێــوە دەکرێــت جگــە لــە بەکارهێنانــی لــە پێنــاو‬ ‫یەکێــک لــەو دووبەرژەوەندییــەدا هیچیتــر نــی یــە‪.‬‬ ‫مێــژوو و پێکهاتــەی کۆمەڵگــەکان مێــژوو و پێکهاتەیەکــی‬ ‫چینایەتییــە و هــەزاران ســاڵە و لــەدوای کۆمونــەی‬ ‫ســەرەتاییەوە کۆمەڵگــە بەپێــی بنەمــا و دەســەاڵتی‬ ‫ئابــووری بەســەر دوو چینــدا دابــەش بــووە و ماوەیــەک‬ ‫خــاوەن کۆیلــە و کۆیلــەکان و دواتــر دەرەبــەگ و‬ ‫مالیکــەکان و لەبەرانبــەردا جوتیــاران و و چەنــد‬ ‫ســەد ساڵێکیشــە بــۆرژواکان لــە ســایەی سیســتەمە‬ ‫ســەرمایەدارییەکەیانەوە خەڵکــی کرێــکار و زەحمەتکێــش‬ ‫دەچەوســێننەوە‪.‬‬ ‫چینی بۆرژوازی و ســەرمایەداران لە هەوڵی بە ئەبەدی‬ ‫ناســاندن و ئەبــەدی هێشــتنەوەی سیســتەمەکەیاندان و‬ ‫لــەم پێنــاوەدا چەندیــن پیرۆزیــی ســەیر و ســەمەرەیان‬ ‫دروســت کردووە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬ســنووریان لە نەخـــشەی‬ ‫جیهــان و ناوچەکانــی ژێــر دەســەاڵتیاندا دانــاوە و‬ ‫بــە ویســتی بــازاڕ و گرنگیــی ســەروەت و ســامانی‬ ‫ژێــر زەوی و ســەر زەویــی گــەورە و فــراوان یاخــود‬ ‫بچوکیــان کردووتــەوە‪ ،‬نــاو و ناونیشــانی جیاجیــان بــۆ‬ ‫ئــەو پارچــە زەوییانــە لەســەر بنەمــای دیــن و مەزهــەب‬ ‫و خێــڵ و نەتــەوەوە دانــاوە و نیشــتمان و واڵتیــان‬ ‫دروســت کــردووە و ئــااڵ و ســیمبولی بــە پیرۆزکراویــان‬ ‫بــۆ داتاشــیوە‪ ،‬کــە هەمــوو ئەم دروســتکردنانە پێویســتیی‬ ‫بــەوە هەبــووە تەنهــا لــە پێنــاو بەرژەوەندییەکانــی چینــی‬ ‫بــااڵدا‪ ،‬هــەزاران هــەزار و ملیۆنەهــا لــە خەڵکــی نــەدار‬ ‫و زەحمەتکێشــی بــۆ بکرێتــە قوربانــی تــا ئــەو چینــە‬ ‫ســەرمایەدارە لەوپــەڕی شــادی و خۆشــیدا بژیــن‪.‬‬ ‫ئــەو چینــەی کــە هەمــوو ســەرچاوەی ئابووریــی ژیانــی‬ ‫کۆمەڵگــەی بــە دەســتە‪ ،‬تــەواوی دەزگاکانــی بەڕێوەبــردن‬ ‫و یاســاکان و دادگاکان لەژێــر دەســتی ئەودایــە و هــەر‬ ‫ئــەو چینــە بەپێــی بەرژەوەندییــە تایبەتەکانــی خــۆی و‬ ‫گەشــە و ئاڵوگــۆڕە جیهانییــەکان و بەرانبەرکێکانــی بازاڕ‬ ‫ئارایشــتی دەســەاڵت و حوکمڕانییەکانــی خــۆی دەداتــەوە‬ ‫و و گۆڕانکاریــی نــوێ و پالنــی تــازە دادەڕێژێتــەوە‪،‬‬ ‫تــا بتوانــێ تەمەنــی خــۆی درێژتــر بکاتــەوە‪ .‬هەروەهــا‬ ‫هــەر لەپێنــاو ئــەو ئامانجانەشــیدا گەورەتریــن ئامــرازى‬ ‫هەڵخەڵەتانــدن و ڕاگەیاندنــی پالنەکانــی بــە دەســتەوەیە‬ ‫کــە بریتییــە لــە میدیــا و دەزگاکانــی ڕادیــۆ و تەلەفزیۆن و‬ ‫تــۆڕە کۆمەاڵیەتییــەکان‪ ،‬تــا بتوانــێ لــە ڕێــگای ئــەو فــرە‪-‬‬ ‫میدیایــەوە خــۆی بگەیەنێتــە گشــت کــون و کەلەبەرەکانــی‬ ‫کۆمەڵگــە و تــەواو مێشــکی نــەوەکان بــە ئایدلۆژییەکانــی‬ ‫خــۆی‪ ،‬بشــواتەوە‪..‬‬ ‫لێــرەدا ناگەڕێمــەوە بــۆ مێــژووی زۆر دووری‬ ‫ئیمپراتۆرییەتــە ئیســامی و مەســیحی و دینــی و‬ ‫مەزهەبییەکانــی تــر‪ ،‬کــە چــۆن «دین»یــان کــردووە بــە‬ ‫پیرۆزتریــن شــتێک تــا هەمــوو خەڵکــی کۆمەڵگەکەیــان‬ ‫ڕازیی کردووە بە هەژاریی و نەداریی و دەسەاڵتدارانی‬ ‫کەنیســە و قەشــەکان و خەلیفە ئیســامی و ئەمیرەکانیش‬ ‫لــە حەرەمســەراکانیاندا بەوپــەڕی ڕەفاهیــەت و شــادی و‬ ‫خۆشــییەوە ژیــاون و بژیــن‪.‬‬ ‫نموونەکانــی نزیــک بــە ســەد ســاڵی پێشــوو و تــا ئــەم‬ ‫ســەردەمەی ئێستاشــمان ئــەو ڕاســتییانە دەســەلمێنن‪،‬‬

‫کــە پیرۆزییــە دروســتکراوەکانى چینــی بــااڵی‬ ‫بــۆرژوازی بــۆ خەڵکــی کرێــکار و زەحمەتکێــش جگــە‬ ‫لــە گاڵتەجــاڕی و کەرەســتەى ســەرکوت و مانــەوەی‬ ‫دەســەاڵتی ســەرمایەداران هیــچ شــتێکی تــر نییــە و هیــچ‬ ‫مانایــەک جگــە لــە هێشــتنەوەی بەشــخوراوی و بێمافیــی‬ ‫ناگەیەنێــت!‬ ‫نازییەکانــی ئەڵمانیــا لــە و ســییەکانی ســەدەی ڕابــردوودا‬ ‫بــە هاوکاریــی و پشــتیوانیی کۆمپانیــا زەبەالحەکانــی‬ ‫ئۆتۆموبێــل و ڕێگاوبانــەکان و کۆمپانیــا ســەربازییەکان‬ ‫توانییــان لــە ڕێــگای هەڵبژادنــە بۆرژوازییــە‬ ‫پەرلەمانییەکانــەوە بگەنــە دەســەاڵت و ئــەوان ئەڵمانیــی‬ ‫بــوون و ئەڵمانیایــان پیــرۆز کردبــوو‪ ،‬هەروەهــا شــەڕی‬ ‫تــەواوی ئەوانیتریــان ڕاگەیانــد و پێیانوابــوو دەبێــت‬ ‫هەمــوو جیهــان ملکەچــى نــەژادى ئاریی بێــت چونکە یەک‬ ‫نەوەیــان لەســەر ڕەگەزپەرســتی و فاشــیزم و پیرۆزیــی‬ ‫نەتەوەیــی و پیزۆزیــی ئــااڵ و پیرۆزیــی نازیــزم و هیتلــەر‬ ‫پــەروەردە کردبــوو کــە جۆرێــک لــەم پەروەردەیــە لــە‬ ‫کۆتایــی ســاڵى ‪٢٠٢٠‬دا لەالیــەن ترامپیشــەوە خرایــەڕوو‬ ‫بەناونیشــانى پــەروەردەى نەتەوەیــی گەنجــان‪ ،‬هــەر‬ ‫لــە ڕێــگای ئــەو «پیرۆزیی»انــەوە نازیــزم و فاشــیزمى‬ ‫ئەڵمانــى هــەم هاتنــە ســەر دەســەاڵت و هــەم شــەڕی‬ ‫جیهانیــان کــردوو ملیۆنەهایــان بــە کوشــتدا تەنهــا لەپێنــاو‬ ‫دەســەاڵتەکەی خۆیانــدا‪.‬‬ ‫چەوســاندنەوە و ســەرکوتی دڕندانــەی ڕەشپێســتەکانی‬ ‫خــوارووی ئەفریقــا تەنهــا لەپێنــاو دزینــی ســەروەت و‬ ‫ســامانە ژێرزەوییــە ئاڵتوونییەکــەی ئــەو ناوچەیــە بــوو‬ ‫نــەک هیــچ شــتێکی دیکــە کــە ڕۆژئــاوا و ئەوروپــا ناویــان‬ ‫لێنابــوو بــە شارســتانیکردنى نەتــەوە دواکەوتــوو و‬ ‫ناشارســتانەکان‪.‬‬ ‫کاتێــک یەکێتیــی ســۆڤییەت و ســەرمایەداریی دەوڵەتیــی‬ ‫شکســتی هێنــا‪ ،‬پارچــە پارچەبوونــی ئــەو واڵتــە‬ ‫بــە ئامانجــی ڕێزگرتــن لــە نەتــەوە جیاجیــاکان و‬ ‫ســەربەخۆکردنی ئــەو نەتەوانــە نەبــوو‪ ،‬نەخێــر ئــەوە‬ ‫شکســت پێهێنانــی ئابووریــی و ســەربازیی دەســەاڵتێک‬ ‫بــوو کــە حەفتــا ســاڵ بــوو خــۆی لەبەرانبــەر بــازاڕی‬ ‫ئــازادی ئەورپــا و ئەمریــکادا ڕاگرتبــوو‪ ،‬وە دواتر بینیمان‬ ‫کــە چــۆن بــازاڕ و کۆمپانیــا زەبەالحەکانــی ئەوروپــا و‬ ‫ئەمریــکا بەربوونــە گیانــی ملیۆنەهــا خەڵکــی هــەژار و‬ ‫نــەداری ڕووســیا و واڵتەکانــی تــری ســۆڤیەتی پێشــوو‬ ‫و تەنانــەت یۆگۆســاڤیا ئەلبانیــا و لــە دەرئەنجامــدا نــەک‬ ‫هــەر مووچەکانیــان نەمــا و بێکاریــی فشــاری بــۆ هێنــان‬ ‫بەڵکــو ئــەو خانەوالنەیــەی کــە لێشــی بەهرەمەنــد بــوون‬ ‫لەدەســتیاندا‪ .‬بــە ئێستاشــەوە ملیۆنەهایــان خۆزگــە بــە‬ ‫ســەردەمانی ئــەو ســەرمایەدارییە دەوڵەتییــەی پێشــوو‬ ‫دەخــوازن‪ ،‬ئەگــەر چــی لــە کەمتریــن مافــی ژیانیــش‬ ‫بەهرەمەنــد بووبێتــن!‬ ‫بەڵــێ نــەک هــەر ســۆڤیەت بەڵکــو زۆرێــک لــەو واڵتانــەی‬ ‫کــە لەژێــر ســایە و نــاوی بلۆکــی بەنــاو کۆمونیســتیی‬ ‫ڕۆژهەاڵتــدا بــوون‪ ،‬ئــاوا بــوون و بــە دەیەهــا وواڵت و‬ ‫چەندەهــا ســنوور و نەخشــەی جیاجیــا بەپێــی ویســت‬ ‫و خواســتەکانی بــۆرژوازی لــە ڕێــگای هەمــان شــێوە‬ ‫دروســتکردنی «پیرۆزییــە ئایینــی و نیشــتمانی و‬ ‫نەتەوەیی»یــەکان و هــەر بــەو ڕێگایــە توانییــان ســۆزى‬ ‫خەڵکــی بــۆ ئــەو لەبەریــەک هەڵوەشــانەوەیەی وواڵت و‬ ‫ســنوورەکان بجووڵێنــن و بــە گەورەتریــن ســەرکەوتن و‬ ‫پیرۆزیــی بزانــن‪ .‬خەڵکــی نــەداری ژێــر ئــەو پیرۆزییانــە‬ ‫بــۆ پــارووە نانێــک بــە هــەزاران دەردەســەری خۆیــان‬ ‫بگەیەننــە ئەڵمانیــا و واڵتەکانــی تــری ئەوروپــا تــا لــەوێ‬ ‫ببنــە هەرزانتریــن هێــزی کار و ڕۆژانــە ‪ 10‬بــۆ ‪ 12‬و‬ ‫تــا ‪ 14‬ســەعات کار و بــە کەمتریــن ئاســتی کــرێ لــە‬ ‫کێڵگــەکان و شــوێنی بیناســازیدا کاریــان پێبکــەن!‬ ‫(بۆ ل ‪‌)٩‬‬

‫ژمارە‪ )١٣( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/١/١٦( -‬‬ ‫تەواوکەری (سەروتار)‪:‬‬

‫هەمــان ئاســت هێنــدەی تــر قوڵتــر کردووەتــەوە بــە شــێوەیەک‬ ‫کــە چاکســازیی لــە سیســتمی ئێســتا و هەوڵــدان لــەو پێنــاوەدا‬ ‫دەکاتــە خــەون و خەیــاڵ‪.‬‬ ‫پارســەنگی سیســتمی سیاســیی دەســەاڵتدار لــە عێــراق لــە‬ ‫بەرامبــەر چوونەســەری هــەر ڕۆژەی ناڕەزایەتییەکانــی‬ ‫جەمــاوەر کــە خوازیــاری دابینکردنــی نــان و ژیانــی پــڕ لــە شــکۆ‬ ‫و کۆتاییهێنــان بــە گەندەڵــی و‪...‬هیتــرن بــە تــەواوی تێکچــووە‪.‬‬ ‫ئــەم ناڕەزایەتییانــە لــە درێــژەی خەباتــی شۆڕشــگێرنەی زیاتــر‬ ‫لــە ‪ ١٦‬مانگــدا لــە تەمەنــی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەردا پێداویســتی‬ ‫کۆتاییهاتنــی بــە سیســمی ئێســتا و کۆتاییهێنــان بــە تەمەنــە پــڕ‬ ‫لــە گەندەڵییەکــەی کردووەتــە هەنــگاوی یەکــەم لــە کۆتاییهێنــان‬ ‫بــە هــەژاری و نــەداری و گەندەڵــی و جیاکاریــی چینایەتــی‪.‬‬ ‫ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەر وەک شۆڕشــێکی بــەردەوام هــەر ڕۆژە‬ ‫داســتان دوای داســتان لــە ڕاســتای شۆڕشــی کرێــکاران و‬ ‫گەنجانــی بێــکار و ســەرجەم جەمــاوەی چەوســاوە و بێبــەش‬ ‫تۆمــار دەکات و هــەر ئیســتا بووەتــە ئەزمونێکــی خەباتکارانــەی‬ ‫ڕەســەن و ســەرکەوتوو‪ .‬هەروەهــا پــاش پوختکردنــەوەی‬ ‫ڕیزەکانــی خــۆی لــە هێزەکانــی دژەشــۆڕش و ڕاوەســتانەوە‬ ‫لــە بەرامبــەر توندوتیــژی و تیــرۆری ئــەم هێزانــەدا‪ ،‬خــۆی لــە‬ ‫خەســڵەتی سازشــکارانە و خۆڕادەســتکردن پــاک کردووتــەوە‪.‬‬ ‫لێــرەدا چاومــان بــە ســەرکەوتنی گەنجانــی زیقــار دەکەوێــت لــە‬ ‫ڕاکێشــانی هاوکاریــی هێزەکانــی ســوپا‪ ،‬پــاش ئــەوەی شــایەدی‬ ‫پشــتیگیرکردنی چەندیــن ئەفســەر و ســەربازی ســوپا بوویــن‬ ‫لــە فرقــەی نــۆ بۆنێــو ڕیزەکانــی خۆپیشــاندەران لــە ناســریە و‬ ‫ڕاوەســتان بەرامبــەر هێزەکانــی ئاســایش و بەرپەرچدانــەوەی‬ ‫فەرمانەکانــی ســەرکوتکردنی ناڕەزایەتییــەکان لەالیــەن چەندین‬ ‫هێــزی پێشــمەرگەوە لــە مانگــی ڕابــردوودا لــە ســلێمانی‪.‬‬ ‫ڕێــڕەوی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەر دڵنیایـی‌ دەدات کــە پێشــبینییەکان‬ ‫لەمــەڕ هاتنــی گۆڕانکارییــەوە بەڕێوەیــە!‬ ‫تەواوکەری بابەتی (ئەو سێ مەترسییە گەورەیەی)‬

‫ڕۆژئاواییــه‌كان واده‌رده‌كه‌وێــت به‌هــۆی ڕێككه‌وتنــ ‌ه‬ ‫ســه‌ربازییه‌كان كارئاســانییه‌كی زۆریــان بــۆ كــراوه‌‪ :‬ئیمــارات و‬ ‫مه‌غریــب ڕازیبــوون كـ ‌ه دان بـ ‌ه ئیســرائیلدا بنێــن بـه‌و مه‌رجـه‌ی كـ ‌ه‬ ‫ئیمــارات بــڕی ‪ 23‬ملیــار دۆالر وه‌ربگرێــت و مه‌غریــب بایــی ‪1‬ملیــار‬ ‫چه‌كــی دروســتكراوی ئه‌مریــكا بکڕێــت‪ .‬مافــی فه‌ڵه‌ســتینییه‌كان و‪،‬‬ ‫س ـه‌حراییه‌كان‪ ،‬و خه‌ڵكــی یه‌م ـه‌ن به‌شــێك نه‌بــوون و كاریگه‌رییــان‬ ‫نه‌بــوو لــه‌م رێككه‌وتنانــه‌‪ .‬به‌كارهێنانــی ئابڵۆقــه‌ی ئابووریــی‬ ‫نایاســایی لــ ‌ه الیــه‌ن ئه‌مریــكاو ‌ه دژ بــ ‌ه كوبــا‪ ،‬ئێــران‪ ،‬و فه‌نزوێــا‬ ‫بــوو ‌ه بــ ‌ه به‌شــێكی ئاســایی ژیــان‪ ،‬ته‌نانــه‌ت لــ ‌ه مــاوه‌ی قه‌یرانــی‬ ‫ته‌ندروســتی گشــتی كۆڤید‪١٩-‬شــدا‪ .‬ئــه‌و ‌ه شكســتی سیســته‌می‬ ‫سیاســیی ‌ه كـ ‌ه دانیشــتووان لـ ‌ه بلۆكــی ســەرمایەداریدا ناتوانــن فشــار‬ ‫بخه‌نــ ‌ه ســه‌ر ده‌وڵه‌ته‌كانیــان‪ -‬كــ ‌ه لــ ‌ه زۆر ڕووه‌و ‌ه بــه ‌ته‌نهــا‬ ‫به‌نــاو دیموكراتیــن‪ -‬ك ـ ‌ه كۆش ـه‌نیگایه‌كی جیهانــی په‌یــڕه‌و بك ـه‌ن لــه‬ ‫‌به‌رامب ـه‌ر ئ ـه‌م دۆخ ـه‌ له‌نــاكاوه‌دا‪ .‬به‌رزبوون ـه‌وه‌ی ڕێــژه‌ی برســێتی‬ ‫ئــه‌و ‌ه ده‌رده‌خــات كــ ‌ه ملمالنێــی مانــه‌و ‌ه ئاســۆی ملیــاران خه‌ڵكــ ‌ه‬ ‫له‌ســه‌ر ئــه‌م هه‌ســاره‌یه‌دا (هه‌مــوو ئه‌مــ ‌ه لــ ‌ه كاتێكدایــ ‌ه كــ ‌ه واڵتــى‬ ‫چیــن ده‌توانێــت بــه‌تــه‌واوی هــه‌ژاری له‌ناوببــات و به‌شــێوه‌یه‌كی‬ ‫به‌رچــاو هــه‌ژاری نه‌هێڵێــت)‪.‬‬ ‫له‌ناوچو‌نــی ناوه‌كــی و قڕبــوون بــ ‌ه كاره‌ســاتی ژینگه‌یــی‬ ‫مه‌ترســییه‌كی دوانــه‌ن بۆســه‌ر هه‌ســاره‌كه‌مان‪ .‬لــ ‌ه كاتێكــدا بــۆ‬ ‫قوربانییه‌كانــی ســوكایه‌تی نیۆلیبــراڵ كـ ‌ه نـه‌وه‌ی پێشــتریان مانــدوو‬ ‫كــردووه‌‪ ،‬كێشــه‌ی كورتخایه‌نــی به‌ته‌نهــا مانه‌وه‌یــان ئاڕاســته‌ی‬ ‫پرســیار ‌ه ســه‌ره‌كییه‌كان له‌بــاره‌ی قــه‌ده‌ری منداڵه‌كانمــان و‬ ‫نه‌وه‌كانمــان‪ ،‬ده‌گۆرێــت‪.‬‬ ‫كێشــه‌ی جیهانــی لــه‌م ئاســته‌دا پێویســتی بــه‌ هه‌ماهه‌نگــی جیهانــی‬ ‫هه‌یــه‌‪ .‬كــ ‌ه لــ ‌ه الیــه‌ن واڵتانــی جیهانــی ســێیه‌مه‌و ‌ه لــ ‌ه ســاڵی‬ ‫‪١٩٦٠‬ه‌كانــدا فشــاری له‌ســه‌ركراوه‌‪ ،‬زلهێــزه‌كان ڕازیبــوون بــ ‌ه‬ ‫ڕێككه‌وتــن له‌ســه‌ر گه‌شــه‌نه‌دان بــ ‌ه چه‌كــی ناوه‌كــی لــ ‌ه ســاڵی‬ ‫‪١٩٦٨‬دا‪ ،‬هه‌رچه‌نــد ‌ه ڕاگه‌یاندنــی گرنگــی دامه‌زراندنــی نه‌زمێكــی‬ ‫ئابــووری نوێــی نێونه‌ته‌وه‌ییــان ڕه‌تكــرده‌و ‌ه لــ ‌ه ‪١٩٧٤‬دا‪ .‬ئــه‌و‬ ‫هاوســه‌نگیی هێــزه‌ی كــ ‌ه هه‌بــوو بــۆ ئــه‌وه‌ی ئه‌جێندایه‌كــی لــه‌م‬ ‫شــێوه‌یه‌ له‌ســه‌ر ئاســتی نێونه‌ته‌وه‌یــی بێنێته‌كایــه‌و ‌ه لــ ‌ه ئێســتادا‬ ‫ئیتــر بوونــی نیــه‌‪ :‬دینامیكیــی سیاســیی لــ ‌ه واڵتــ ‌ه ڕۆژئاواییــه‌كان‪،‬‬ ‫بــ ‌ه تایبــه‌ت‪ ،‬بــه‌اڵم لــ ‌ه ده‌وڵه‌تــ ‌ه گه‌وره‌كانــی دونیــای بــه‌ره‌و‪-‬‬ ‫گه‌شه‌سه‌ندنیشــدا (وه‌ك به‌رازیــل‪ ،‬هیندســتان‪ ،‬ئیندۆنیزیــا‪ ،‬و‬ ‫ئه‌فریقــای باشــوور) زه‌رورن بــۆ ئــه‌وه‌ی خاســیه‌تی ده‌وڵه‌تــه‌كان‬ ‫بگــۆرن‪ .‬ئینته‌رنا‌شــناڵبوونێكی خێــرا زه‌رور ‌ه ك ـ ‌ه س ـه‌رنجی خێــرا و‬ ‫پێویســت بخاتـ ‌ه سـه‌ر مه‌ترســییه‌كانی قڕبــوون‪ :‬قڕبــوون بـ ‌ه جه‌نگــی‬ ‫ناوه‌كــی‪ ،‬ب ـ ‌ه كاره‌ســاتی ژینگه‌یــی‪ ،‬و ب ـ ‌ه داڕمانــی كۆمه‌اڵیه‌تــی‪ .‬ئ ـه‌و‬ ‫ئه‌ركانــه‌ی له‌پێشــمانن ســه‌خت و مه‌ترســیدارن‪ ،‬هه‌روه‌هــا ناكرێــت‬ ‫دوابخرێــن‪.‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫تەواوکەری بابەتی (پیرۆزییەکانى ئێوە هی ئێمەنین!)‬

‫کەچــی لەهەمــان کاتــی ئــەو پیرۆزکردنــەی هەڵوەشــاندنەوەی‬ ‫ســنوورەکانی ئــەو وواڵتانــەدا‪ ،‬ســەرمایەداریی جیهانــی و ئەمریــکا‬ ‫و ئەوروپــا لــە ســەروو هەموویانــەوە خــودی ئەڵمانیــا‪ ،‬بــۆ‬ ‫ڕووخاندنــی دیــواری بەرلیــن و پێکەوەنوســاندنەوەی ڕۆژهەاڵتــی‬ ‫ئەڵمانیــا بــە ڕۆژائــاوای ئەڵمانیــاوە گەورەتریــن دەهــۆڵ و‬ ‫زووڕنــای ســەرکەوتنی مێژووییــان بەســەر کۆمونیزمــدا‬ ‫لێــدا و مــژدەی هەتــا هەتایــی بــازاڕی ئــازاد و دیموکراســی و‬ ‫خۆشــگوزەرانییان دا بەگــوێ خەڵکــی جیهــان دا‪ ،‬بــەاڵم ئــەو‬ ‫درۆودەلەســانە نــەک هــەر بچووکتریــن هیــواوو ئاســوودەیی‬ ‫بــۆ خەڵکــی نەهێنایــەدی‪ ،‬بەڵکــو لــە ئەڵمانیــادا جگــە لــەوەی بــە‬ ‫نــاوی هاوکاریــی بیناکردنــەوەی ڕۆژهەاڵتــی ئەڵمانیانیــا باجێکــی‬ ‫زۆر و بەردەوامــی هەتــا ئێســتاش‪ ،‬کــە ســی ‪ 30‬ســاڵ تێپەڕیــوە‬ ‫بەســەر یەکگرتنەوەکەدا‪ ،‬خســتە ســەر شــانی کرێکارانی ئەڵمانیا‪،‬‬ ‫گرانیــی ڕوو لەســەری بەردەوامیــی بــازاڕ و کەمکردنــەوەی کــرێ‬ ‫و بێکاریــی زیاتــر و پەیدابوونــی بــازاڕی کڕیــن و بەکرێدانــەوەی‬ ‫هێــزی کاری کرێــکاران لــە ڕێــگای کۆمپانیــا نێوەندگیرەکانــی‬ ‫بــازاڕی ســەرمایەوە بووتــەوە هــۆی دابەزینێکــی گــەورەی‬ ‫توانــای کڕینــی پێداویســتییەکانی ژیــان و جگــە لــەوەش نــەک هــەر‬ ‫ڕۆژهەاڵتــی ئەڵمانیــا گەشــەی نەکــرد بەڵکــو جیاوازییەکــی گــەورە‬ ‫لەنێــوان کرێــی کرێکارانــی ئــەم دیــوو و ئــەو دیــودا هــەر زۆر‬ ‫ئاشــکرایە و ئــەوەی لــەو یەکگرتنەوەیــدا قازانجــی کــرد تەنهــا‬ ‫و تەنهــا خــاوەن کۆمپانیــا و بــازاڕە زەبەالحــەکان بــوون کــە‬ ‫توانییــان لــەوێ هێزێکــی کاری زۆر هەرزانتــر پەیــدا بکــەن و‬ ‫لەهەمــان کاتــدا کرێکارانــی ڕۆژائــاوای ئەڵمانیــاش دەبوایــە باجــی‬ ‫گــەورەی ئــەو بــە پیرۆزکردنــی یەکگرتنەوەیــە بــدەن و لەهەمــان‬ ‫ئــەو کاتەشــدا بــۆرژوازی بــۆ ماوەیــەک ئــەو گــرەوەی بــردەوە‪ ،‬کــە‬ ‫خەڵکــی بــە درۆودەلەســەی کۆتایــی کۆمونیــزم بــاوەڕ بهێنــن و بــە‬ ‫دەهۆڵــی دیموکراســی دانــس بکــەن و هەڵپــەڕن‪ .‬ئەمــە ئەنجامــی‬ ‫ئــەو پیرۆزیــی یەکگرتنەوەیــەی هــەردوو بەشــەکەی ئەڵمانیابــوو‬ ‫کــە جگــە لــە جەنگێکــى ائایدۆلــۆژى و بەرژەوەندیخوازانــە نەبێــت‬ ‫لــە بەرامبــەر کۆمۆنیزمــدا هیچیتــر نەبــوو‪.‬‬ ‫ئێســتاش با ســەیری بەشــێکی تری بەپیرۆزکردنەکانی بۆرژوازی‬ ‫و کۆمپانیــا مافیاییەکانــی تریان بکەین‪.‬‬ ‫ئیخوانییــەکان و ئەردۆگانییــەکان لەگــەڵ کۆمپانیــا و بازاڕەکانــی‬ ‫ڕوسیا و ئەمریکادا خەریکی مامەڵە و هێنان و بردن تاوتوێکردن‬ ‫و دەســت تێکەاڵوکردنــى بەرژەوەندییــە ئابوورییەکانیانــن لەســەر‬ ‫بیــرە نەوتەکانــی لیبیــا‪ ،‬دیــرەزوری ســوریا‪ ،‬نــەوت و گازی عێــراق‪،‬‬ ‫کانــە نەوتــی و گازییەکانــی ژێــر ئــاوی دەریــای ناوەڕاســت و‬ ‫خــودى دەریــاى ناوەڕاســت و تەنانــەت کانــە ئاڵتوونییەکانــی‬ ‫ناگۆرنــۆ کەرەبــاغ و ئەرمینیــاش بــۆ هەڵگیرســاندنی شــەڕی‬ ‫تەواوکەری بابەتی (دابەزینى دراوى عێراقى‪ :‬هۆکار و لێکەوتەکانى)‬

‫بــوو‪ .‬لەبەرئــەوەی دزە سیاســییەکان و میلیشــیاکانیان بــەردەوام‬ ‫بــن لــە گەندەڵــى و قاچاخچێتــی و چەتەگــەری‪ ،‬دەبوایــە دەوڵــەت‬ ‫بەهــای دینارەکــەی بــەو کوتوپڕییــە کــەم بکاتــەوە‪ ،‬ئەگینــا‬ ‫نەیدەتوانــی ‪ ٨‬مانگــی تــر بــەم دۆخــەی ئێســتایەوە بــەردەوام بێــت‬ ‫و توشــی داڕووخــان و ئــاژاوەی گشــتگیر دەبــوو‪ .‬عێــراق واڵتــی‬ ‫‪ ٤٠‬ملیــۆن کەســە‪ ،‬لــە ئاســتی کۆمەڵــگای نێودەوڵەتیــدا کــەس‬ ‫نایەوێــت کەوتنــی ئــەم دەوڵەتــە ببینێــت و دواتــر ببێتــە کێشــە بــۆ‬ ‫هەموویــان‪ .‬لەبــارەی رۆڵــی پەرلەمانــەوە‪ ،‬باوەڕناکــەم ئــەوان لــە‬ ‫دواجــاردا هیــچ لــە بڕیارەکــەی بانکــی ناوەنــدی بگــۆڕن‪ ،‬دەســەاڵتی‬ ‫ئەوەیــان نیــە بیگــۆڕن‪ .‬بڕیــاری کەمکردنــەوەی بەهــای دینــار تەنهــا‬ ‫لــە دەســەالتی بانکــی ناوەندیدایــە‪ ،‬پەرلەمــان قبوڵــی کات یــان‬ ‫نــا هیــچ لــە دۆخەکــە ناگۆڕێــت‪ .‬بــەالی زۆرەوە ســیناریۆکە بــەم‬ ‫جــۆرە دەبێــت؛ پاپیولیســتەکانی نــاو پەرلەمــان چەنــد بەیاننامەیــەک‬ ‫دەردەکــەن و لەســەر شاشــەی تەلەفزیۆنــەکان تۆزێــک مزایــەدە‬ ‫دەکــەن و خۆیــان ســوردەکەنەوە و بەشــێوەیەکی گشــتی رەخنــە لە‬ ‫حکومەتەکــەی کازمــی‪ ،‬کــورد‪ ،‬ئێــران و ئەمریــکا دەگــرن و تــەواو‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬نرخــی شــمەک و کااڵکان بــە گشــتی و بــە ڕێژەیەکــی‬ ‫زۆر لــە بازاڕەکانــدا بەرزبوونەتــەوە‪ .‬لــه هەمانکاتــدا‪ ،‬موچــەی‬ ‫خەڵــک گــەر خراپتــر نەبووبێــت باشــتر نەبــووە و ئەمــەش‬ ‫کاریگەرییەکــی نەرێنــی لەســەر داهاتــی تاکــەکان و خێزانــەکان‬ ‫دانــاوە‪ .‬ئایــا ئەمــە چــۆن لێکدەدەنــەوە؟‬

‫ماڵوێرانکــەر لــەو ناوچانــە دەیەهــا پیرۆزییــان لــە ڕێــگای خــودی‬ ‫دزوجــەردە مافیاکانــی ئــەو ناوچانــە خۆیانــەوە دروســت کــردووە‬ ‫و پــارە و پــوول و هێزێکــی میدیایــی زۆریــش لــەو پێنــاوەدا‬ ‫ســەرف دەکــەن تــا لــەو ڕێگایــەوە خەڵکــی ئــەو ناوچانــە خۆیــان‬ ‫لــە پێنــاو بەرژەوەندییەکانــی ئــەم کۆمپانیایانــەدا خۆیــان بــدەن بــە‬ ‫کوشــت و ئاغا‪-‬مافیاکانیــان لــە ســایەیدا بحەســێنەوە‪.‬‬ ‫هەمــوو ئــەو هەڵوێســت و کارانــەش بــۆ کوردســتان و‬ ‫«پیرۆزییەکانــی کوردایەتــی و ئــااڵ و نیشــتمان و خاکــی‬ ‫کوردســتان» یــش هــەر هەمــان ئــەو پیرۆزییــە گاڵتەجاڕییانەیــە کــە‬ ‫عوســمانییەکان و نازییــەکان و ســەرمایەدارانی غــەرب و شــەرق‬ ‫دەهۆڵــی بــۆ دەکوتــن و لێــرەش لــە کوردســتان لــە ســایەی ئــەو‬ ‫«پیرۆزییانــە»دا تەنهــا و تەنهــا بنەماڵەکانــی بارزانــی و تاڵەبانــی‬ ‫و گەندەڵکارەکانــی گــۆڕان و ئیســامییەکان و مفتەخۆرانــی‬ ‫پەرلەمانتــار و بازرگانانــی خــاوەن کۆمپانیاکانــی نــەوت و‬ ‫چیمەنتــۆ و هێڵەکانــی تەلەفــۆن ئینتەرنێتەکان ســوودمەنبوون لێی‪.‬‬ ‫برســێتی و بــێ مووچەیــی‪ ،‬بێکاریــی‪ ،‬بێخانەوالنەیــی‪ ،‬نەبوونــی‬ ‫خزمەتگوزاریــی ئــاو و کارەبــا‪ ،‬نەبوونیــی دەوا و دەرمانیــش تەنهــا‬ ‫و تەنهــا بەشــی خەڵکــی کرێــکار و زەحمەتکێــش و فەرمانبەرانــی‬ ‫کوردســتان بــووە و بــەردەوام هەژارتــر و هــەژار تــر بــوون‪.‬‬ ‫ئــەم ســی ‪ ٣٠‬ســاڵەی تەمەنــی ئــەم بزوتنــەوە و دەســەاڵتە‬ ‫دژە مرۆییەکــە هەمیشــە ئاییــن و کوردایەتــی و ئــااڵ و خــاک و‬ ‫نیشــتمانیان وەک پیرۆزیــی و هێڵــی ســوور دانــاوە و توانیویانــە‬ ‫تــا ڕادەیــەک بیانکــەن بــە دەســتکەالى دەســتیان بــۆ ســواربوونی‬ ‫ناڕەزایەتییەکانــی خەڵــک و درێژکردنەوەی ســەرکوتکەرییەکانیان‪.‬‬ ‫بۆیــە ڕێــک لێــرەدا ئــەوە تــەواو ڕوونــە‪ ،‬کــە هیــچ شــتێک لــە پشــتی‬ ‫ســەرکوتکردنی ئێمــە و هــۆکاری نەبوونــی نەدارییەکانمانــەوە‬ ‫نییــە‪ ،‬جگــە لــە بەرژەوەندییــە چینایەتییــەکان نەبێــت‪ .‬بۆرژوازیــی‬ ‫ڕیفرانــدۆم بــکات و دەهۆڵــی دەوڵەتــی کوردیــی لێبــدات و بــاس‬ ‫لــە پیرۆزیــی ئــااڵ و خــاک و نیشــتمان بــکات بــاس لــە دیمکراســی‬ ‫و ئــازادی و پاراســتنی «ئەزموونــی هەرێــم» بــکات‪ ،‬ئــەوا‬ ‫هــەر لــە پێنــاو پاراســتنی بەرژەوەندیــی ســەرمایەکانی خــۆی و‬ ‫برســیکردنی زیاتــری ئێمەدایــە‪.‬‬ ‫بۆیــە کرێــکاران و زەحمەتکێشــان زوو یــان درەنــگ ئــەو‬ ‫پیرۆزییانــە دەخەنــە زبڵدانــی مێــژووەوە و بــە ســەرمایەدارانی‬ ‫ڕادەگەیەنــن کــە ئــەو پیرۆزییانــە هــی ئــەوان نیــن و کرێــکاران لــە‬ ‫ســایەی ئــەو پیرۆزییانــەدا نــەک خۆشــگوزەران نەبــوون‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫کراونەتــە گەورەتریــن هــۆکاری نەهامەتییــان‪ ،‬وە بۆیــە ڕێــگای‬ ‫خەباتــی چینایەتــی و لەکارخســتنی دەســەاڵتی فریودەرانــەی‬ ‫بــۆرژوازی دەکەنــە تاکــە ڕێــگای ڕزگاربوونــی یەکجارەکییــان و‬ ‫ئــەو خەونــی ئەبەدیبوونــەی ســەرمایەداری و سیســتەمەکەیان بــە‬ ‫یەکجاریــی لەنــاو دەبــەن‪.‬‬ ‫محمــد حســێن‪ :‬ڕاســتە‪ ،‬هــەم نرخــی شــتەکان گــران بــووە‪ ،‬هــەم‬ ‫داهاتــی خەڵکیــش کــەم بۆتــەوە‪ .‬حکومەتــی عێــراق بــە نیــازە باجــی‬ ‫داهــات بســەپێنێت بەســەر فەرمانبــەران و خانەنیشــیناندا‪ ،‬ئەوانــەی‬ ‫کــە مووچەکانیــان لــە ‪ ٥٤٩‬هــەزار دینــار زیاتــرە‪ .‬حکومەتــی‬ ‫هەرێــم کەمتــر لــە ‪ %٤٠‬مووچــەی فەرمانبــەران و خانەنیشــینانی‬ ‫دابەشــکردووە لــە ســاڵی ‪٢٠٢٠‬دا‪ ،‬پالنــی هەیــە باجــی زیاتــر‬ ‫بســەپێنێت بەســەر خەڵکــدا‪ .‬ئەمــە هــەر تەنهــا گۆڕانــکاری نیــە‬ ‫لــە ژمارەکانــدا‪ ،‬بەڵکــو هەڵکشــانی بــڕی ئــازار و نەهامەتــی و‬ ‫هەژاریشــە‪ .‬بــە پێــی داتاکانــی وەزارەتــی پالندانانــی عێــراق‪،‬‬ ‫ڕادەی هــەژاری لــە مانگــی ‪٢٠٢٠\٧‬دا لــە عێراقــدا گەیشــتە ‪،%٣١‬‬ ‫کەواتــە ‪ ١٢.٤‬ملیــۆن خەڵــک لــە ژێــر هێڵــی هەژاریــدا دەژیــن‪ .‬بــە‬ ‫پێــی یەکێــک لــە پێشــبینییەکانی بانکــی جیهانــی تــا کۆتایــی ‪٢٠٢٠‬‬ ‫ڕادەی هــەژاری دەگاتــە نزیکــەی ‪ ،%٣٩‬کــە دەکاتــە ‪ ١٥.٦‬ملیــۆن‬ ‫کــەس لــە خــوار هێڵــی هەژارییــەوە‪ .‬هــەر بەپێــی یەکێــک لــە‬ ‫هەڵســەنگاندنەکانی بانکــی جیهانــی ڕادەی هــەژاری لە کوردســتاندا‬ ‫تــا کۆتایــی ‪ ٢٠٢٠‬دەگاتــە نزیکــەی ‪ .%١٩‬کەواتــە لــە هــەر ‪١٠٠‬‬ ‫کــەس ‪١٩‬یــان لــە کولەمەرگــی‪-‬دا دەژیــن‪ .‬ئــەم ژمارانــە ترســناکن‬ ‫بــە هەمــوو پێوانــە و لێکدانــەوە سیاســی‪ ،‬کۆمەاڵیەتــی‪ ،‬ئاسایشــی‬ ‫و مرۆییــەکان‪ .‬لــە ســااڵنی داهاتــوودا دەرئەنجامــە وێرانکەرەکانــی‬ ‫ئــەم هەژارییــە هەڵکشــاوە لــە سیاســەت و ئابــوری و ژینگــەی‬ ‫عێــراق و کوردســتاندا دەبینیــن‪.‬‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫‪10‬‬ ‫ژمارە‪)١٣( :‬‬

‫دوو شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢١/١/١٦‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫دواالپەڕە‬

‫بە پێی هەژماری تۆمارکراوی کۆڵبەرنیوز لە ســاڵی‬

‫لــە ناوچــە ســنورییەکان و شــاڕێگەکانی نێــوان‬

‫هەژمــاری ئــەو کۆڵبەرانــەی کــە لــە ســاڵی‬

‫‪٢٠٢٠‬دا‪ ،‬بــە کــۆی گشــتی ‪ ٢٣٠‬کۆڵبــەر و کاســبکار (‪ )٢٠,٨۶%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫پارێزگاکانــی ئازەربایجانــی ڕۆژئــاوا‪ ،‬کوردســتان ‪٢٠٢٠‬دا و بــە پێــی مانگەکانــی ســاڵ کــوژراو و‬ ‫و کرماشــان بــە هــۆی تەقــەی ڕاســتەوخۆی هێــزە‬

‫برینــدار بــوون بەمشــێوەیەی خوارەوەیــە‪:‬‬

‫ســۆڵە‪ ،‬تەقینــەوەی میــن‪ ،‬بەربوونــەوە لــە کێــو و‬

‫دەکاتــە (‪ )٨,٢۶%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫بــوون یاخــود گیانیــان لەدەســتداوە‪.‬‬

‫کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫نیزامییەکانــی ڕژیــم‪ ،‬هەرەســی بەفــر و ســەرما و لــە مانگــی کانوونــی دووهەمــدا ‪ ١٩‬کۆڵبــەر کــە‬

‫• ‬

‫لــە مانگــی شــووباتدا ‪ ٢٣‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪)١٠%‬‬

‫لــەم ڕێژەیــە بــە کــۆی گشــتی ‪ ٦٧‬کۆڵبــەر لــە مانگــی ئــاداردا ‪ ۵‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪)٢,١٧%‬‬

‫واتــە (‪۱۳%,٢٩‬گیانیــان لــە دەســتداوە و ‪١٦٣‬‬

‫کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫بەمشــێوەیەی‬

‫کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪ )%٧٠,٨٧‬برینــدار بــوون‪ .‬لــە مانگــی نیســاندا ‪ ۴‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪)١,٧۴%‬‬

‫• ‬

‫دۆخــی‬

‫خو ا ر ە و ە یــە ‪:‬‬

‫کــوژراوەکان‬

‫لــە کــۆی ئــەو ‪ ٦٧‬کۆڵبــەرەی کــە گیانیــان لــە‬

‫لــە مانگــی ئایــاردا ‪ ٣۶‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪)١۵,۶۵%‬‬ ‫کــوژراو و بریندار‪.‬‬

‫دەســتداوە ‪ ٥٣‬کــەس بــە تەقــەی ڕاســتەوخۆی هێــزە لــە مانگــی حوزەیرانــدا ‪ ٢٨‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫نیزامییەکانــی ڕژیــم‪ ٢ ،‬کــەس بــە هــۆی مانــەوە (‪ )١٢,١٧%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬ ‫لەنــاو بەفــر و بــۆران و ســەرمابردوویی‪ ٢ ،‬کــەس‬

‫لــە مانگــی تەممــوزدا ‪ ١۶‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫بــە هــۆی خنــکان لــە نــاو ڕووبــار و لــە ڕێگــەی (‪ )٩۶,%۶‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫کۆڵبەریــدا‪ ١ ،‬کــەس بــە هــۆی ڕووداوی هاتووچــۆ لــە مانگــی ئابــدا ‪ ٢٧‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە (‪)%۱١,٧٣‬‬ ‫لــە ڕێگــەی کۆڵبەریــدا‪ ٣ ،‬کــەس بــە هــۆی ڕووداوی‬ ‫هاتووچــۆ و لــە کاتــی هەڵهاتــن و خۆشــاردنەوە لــە‬

‫کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫لــە مانگــی ئەیلوولــدا ‪ ٢۵‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫نێــوان ڕێگەکانــدا‪ ٦ ،‬کــەس بــە تەقــەی ڕاســتەوخۆی (‪ )١٠,٨٧%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬ ‫هێــزە ســنوورییەکانی تورکیــا کــوژراون‪.‬‬

‫• ‬

‫لــە مانگــی تشــرینی یەکەمــدا ‪ ١۶‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫هەژمــاری ئــەو کۆڵبەرانــەی کــە لــە ســاڵی (‪ )١٢,١٧%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫‪٢٠٢٠‬دا برینــدار بــوون یاخــود گیانیــان لە دەســتداوە لــە مانگــی تشــرینی دووهەمــدا ‪ ٢١‬کۆڵبــەر کــە‬ ‫بــە پێــی پارێــزگاکان بەمشــێوەیەی خوارەوەیــە‪:‬‬

‫دەکاتــە (‪ )٩,١٣%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫کــە دەکاتــە (‪ )۴۳%,٥٠‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫(‪ )٣,٩٠%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫لــە پارێــزگای ئازەربایجانــی ڕۆژئــاوا‪ ١٦٧ ،‬کۆڵبــەر لــە مانگــی کانوونــی یەکەمــدا ‪ ٩‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬ ‫لــە پارێــزگای کوردســتان‪ ٦٠ ،‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫(‪ )٠٨,٢۶%‬کــوژراو و برینــدار بــوون‪.‬‬

‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫لــە پارێــزگای کرماشــان‪ ٤٨ ،‬کۆڵبــەر کــە دەکاتــە‬

‫بەرزاییــەکان و کۆمەڵێــک هــۆکاری تــر برینــدار‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ڕاپۆرتی سااڵنەی کۆڵبەرنیوز‬

‫• ‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫مەترسیی یارییە ئەلیکترۆنییەکان‬

‫دیاکۆ نەریمان‬

‫لــە ڕۆژگاری ئەمــڕۆدا یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان بەشــێكی ئێجــگار‬ ‫گەورەیــان لــە ژیانــی منــداڵ و گەنجەكانــدا داگیركــردووە و بەشــێكیان‬ ‫ئاڵــوودەی ئــەو یارییانــە بــوون‪ ،‬بــە تایبــەت لــە دەیــەى ڕابــردوودا كاتێــك‬ ‫یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان بــۆ مۆبایلــە زیرەكەكانیــش بەردەســت بــوون‪.‬‬ ‫ئامانجــی كۆمپانیاكانــی بــواری یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان بــە تــەنھا دەســت‬ ‫خســتنی پــارە و ھۆگركردنــی یاریپێكەرانــە بــە یارییەكــە و كارەكتــەری‬ ‫نــاو یارییــەكان‪ ،‬لــە پــاڵ ئەمەشــدا بەشــێك لــە واڵتــان بــە سیاســەت و‬ ‫پالنرێژییــەوە دەیایانەوێــت گەنجــان بــەرەو یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان بــڕۆن‬ ‫و ڕێگاشــیان بــۆ خۆشــدەكەن بــۆ ئــەوەی ئامانــج و مەبدەئــى گــەورەى‬ ‫سیاســی لــە مێشــكی گەنجانــدا بكــوژن و تــەنھا ئامانجیــان بەرزكردنەوەی‬ ‫ئاســتیانبێت لــە یاریەیكانــدا وەک دەســتکەوتێکى مەزن لــە کاتێکدا وادەکات‬ ‫گەنجــان داببڕێــن لــە زۆرێــک لــە پرســە گرنگــە ڕۆژانەییەکانــى ژیانــى‬ ‫خۆیــان و کۆمەڵگاکەیــان و داهاتوویــان‪.‬‬ ‫ھەرێمــی كوردیســتانیش بــەدەر نیــە لــەو سیاســەتە و بــە شــێوەیەکى‬ ‫بەردەوامیــش ھاوكاریــی مــادی گروپــە گەیمیینگــەكان و بەشــێك لــەو‬ ‫كەســانەی لــەو بــوارەدان دەكرێــت‪ ،‬جگــە لــەوەش چەندیــن بەرنامەیــان‬ ‫لەســەر كــراوە لــە كەناڵەكانــی نزیــك لــە دەســەاڵت بــۆ ئــەوەى وەکــو‬ ‫پرســێکى گرنــگ و کەســانى گرنــگ لــە کۆمەڵــگادا پیشــان بدرێــت‪،‬‬ ‫ھەرچەنــدە ئەكرێــت یارییــەكان بــە شــێوازێكی تــر بەكاربھێندرێــن و‬ ‫پەرەیــان پێبدرێــت و ھەڵگــری پەیامێكبێــت یــان گێڕانــەوەی چیرۆكێكــی‬ ‫مێژوویــى بێــت یــان ھۆشــیاركردنەوە بێــت لــە ئێســتادا بــەاڵم ئــەم جــۆرە‬ ‫یارییانــە لــە الیــەن گەنجانــەوە گرنگــی پێنادرێــت چونکــە گەنجــان تــەنھا‬ ‫گرنگــی بــەو یارییانــە دەدەن كــە پارەیەكــی زۆری تێــدا ســەرف بكــەن‬ ‫بــۆ ئــەوەی كارەكتەرەكــەی جــل و بەرگێكــی تایبەتــی ھەبێــت و جیــای‬ ‫بكاتــەوە لــە كەســێك كــە پــارەی تێــدا ســەرف نەكردووکــە ئەمەش بەشــێکە‬ ‫لــەو خەیااڵتانــەى بــۆ گەنجــان دروســتدەکرێت کــە جۆرێکــە لــە وەهمــى‬ ‫ژیانکــردن لــە ئاســتى چینــى ســەرمایەدار و بااڵدەســتەکانى کۆمەڵــگادا‪.‬‬ ‫لــە کاتێکــدا هــەر ئــەم گەنجانــە لــە ئاســتى واقعیــدا جیاوازییەکــى زۆر‬ ‫گەورەیــان هەیــە لەگــەڵ ژیانــى ئــەو گەنجانــەى کــە ســەر بــە چینەکانــى‬ ‫ســەروەى کۆمەڵــگان‪.‬‬ ‫دەكرێــت یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان ببــن بــە بەشــێك لــە ھونــەر و لــەو قاڵبــە‬ ‫بازرگانییــەی بێتــە دەرەوە و بەرگێكــی نوێــی بكرێــت بــە بــەردا چونكــە‬ ‫یارییــە ئەلیكترۆنییــەكان بــە ڕێــگای چــاو و گــوێ و دەســت بەركەوتەیــان‬ ‫دەبێــت لەگــەڵ یاریپێكەرانیانــدا‪ ،‬کــە ئەمــەش وا دەكات گەنجــان زوتــر‬ ‫تێكــەڵ بــن و بیــر و ھۆشــیان بــە تــەواوی لــەالی یارییــەکان بێــت و بــۆ‬ ‫ماوەیەكــی زۆریــش لــە بیــر و ھۆشــیاندا بمێنێتــەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە بــە دەرئەنجامــى ئــەوەى ئەزموونــى دەکەیــن لەگــەڵ یارییــە‬ ‫ئەلیکترۆنییەکانــدا‪ ،‬لــە ئێســتادا کۆمپانیــاکان و دەســەاڵت تەنیــا گەنجانیــان‬ ‫ئالــودە نەکــردووە بــە یارییەکانــەوە کــە هۆکارێکى گەورەیە لــە بەفیڕۆدانى‬ ‫کاتیــان و شــۆردنەوەى میشــکیان لــە پرســە گرنــگ و جەوهەرییــەکان و‬ ‫خۆپێگەیاندنیــان‪ ،‬بەڵکــو منــدااڵن و مێرمنــدااڵن لــە ئێســتادا بــە ڕێژەیەکــى‬ ‫زۆر بەرچاوتــر هۆگــرى ئــەم یارییانــە کــراون و بــە ڕادەیــەک بەتایبــەت لــە‬ ‫کوردســتاندا گەشــەى پێــدراوە کــە منــدااڵن لــە زۆرێــک لــە توانــا جەســتەیی‬ ‫و عەقڵــى و کۆمەاڵیەتــی و پەروەردەییــەکان خــراون و دایکان و باوکانیش‬ ‫گیــرۆدەى ئــەم تەنگوچەڵەمەیــە بوونەتــەوە و ڕێچارێکــى گونجــاو شــک‬ ‫نابــەن بــۆ دەربازکردنــى منــداڵ و وەچەکانیــان‪.‬‬