Rechar Jmara 14

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪ )14( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫مێژوو شاهیدى چەوساندنەوەی مرۆڤە لەسەر دەستى کەنیسە‪،‬‬ ‫پاپاش بانگەشەى ئاشتى دەکات!‬ ‫پاپا ڕۆشتەوە و مەینەتییەکانى کرێکاران و هەژارانى عێراق هەروەک خۆیەتى‬

‫بەشێک لە هەواڵەکانى ناڕەزایەتیی‬ ‫بزووتنەوەى کرێکاریی جیهانیی‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬کامەران ئەحمەد‬

‫سەرمایەداریى ڤایرۆسەکەیە‬ ‫برێندان مۆنتاگ‬

‫داهێنانە تەکنەلۆژییەکان و پاراستنى‬ ‫چاالکوانان لە دزەکردنى دەسەاڵت‬ ‫بڕیار فەرەج‬ ‫سەروتار‬

‫سەردانی پاپا و وەهمی برایەتی و تەبایی و ئاشتی‬

‫سادق عزیز‬ ‫پاپــا فرانســیس‪ ،‬پاپــای کەنیســەی کاســۆلیکییەکان و ســەرۆکی‬ ‫فاتیــکان ســەردانی فەرمــی خــۆی کــە مــاوەی ســێ ڕۆژی خایانــد‬ ‫بــۆ عێــراق کۆتایــی پێهێنــا‪ .‬ســەردانەکە لــە الیــەن ژمارەیــەک‬ ‫چاودێــری سیاســی و دیپلۆماســی‌یەوە بــە مێــژووی وێنــا کــرا‪،‬‬ ‫هــەروەک وتەبێــژی فەرمــی وەزارەتــی دەرەوەی عێــراق احمــد‬ ‫الصحــاف ســەردانەکەی بــە «خاڵــی وەرچەرخــان» ســتایش کــرد‪.‬‬ ‫ئــەم ســەردانە یەکەمیــن ســەردانی ســەرۆکی کەنیســەی‬ ‫کاســۆلیکی‌یەکانە بــۆ عێــراق پــاش ئــەوەی يوحنــا بولــص شکســتی‬ ‫هێنــا لــە ڕێکخســتنی ســەردانێکی هاوچەشــنە بــۆ عێــراق لــە ســاڵی‬ ‫‪٢٠٠٠‬دا ‪ ،‬ئــەو کاتانــەی ڕژێمــی عێــراق لــە دەســەاڵتدا بــوو‪ ،‬و لــە‬ ‫ژێــر بیانــووی ملکەچپێکردنــی عێــراق لەژێــر گەمــارۆی ئابــوری‬ ‫بەدنــاو لــە ڕەدکردنــەوەی ســەردانەکە داوای لێبوردنــی کــرد‪.‬‬ ‫حکومەتــی عێراقــی و تەنانــەت هەندیــک هێــز و الیەنــی سیاســی‬ ‫و ناوچەییــش هیــوای خۆیــان بــە ســەردانی پاپــای ڤاتیــکان و‬ ‫ئــەو کاریگەرییانــەی کــە لەســەر شــانۆی سیاســی لــە عێــراق و‬ ‫ناوچەکــەدا ئەیگێڕێــت بەســتەوە‪.‬‬ ‫هەندێــک هێــزی سیاســی و حکومیــی لــە عێــراق پێیــان وابــوو‬ ‫ســەرکەوتنی ســەردانەکە ڕەنگدانــەوەی هێــزی حکومەتــی عێراقییە‬ ‫لــە دابینکردنــی ســەالمەتی و ئاسایشــی پاپــا و وەفــدە یاوەرەکــەی‬ ‫لــە بەجێگەیاندنــی ئەرکــی حــەج‪ .‬ئــەم هەســتکردنە درۆیــە پــاش‬ ‫چوونەســەری گــرژی و لێکهەڵپژانەکانــی میلیشــیاکانی ســەر بــە‬ ‫ئێــران و هێــزە ئەمریکییــەکان لــە پەالماردانــی مووشــەکیی بــۆ‬ ‫ســەر بنکەکانــی یەکتــر هــات‪ .‬پــاش ئــەوەی بنکــە ســەربازییەکانی‬ ‫ئەمریــکا لــە عيــن االســد و فڕۆکەخانــەی هەولێــر لــە الیــەن‬ ‫میلیشــیاکانەوە پەالمــاردران و لــە بەرامبەریشــدا ‌هێزەکانــی‬ ‫ئەمریــکا بنکــەی هێــزە میلیشــیاییە شــیعەکانیان لەســەر ســنوری‬ ‫ســووریا موشــەک بــاران کــرد‪.‬‬ ‫پاپــا لــە ڕێــگای پەیــام و وتاردانەکانــی لــە شــارەکان و ئــەو‬ ‫پێنــج ناوەنــدەی ســەردانی کــردن‪ ،‬لەســەر بنەمــای هەمــان پەیــام‬ ‫و ســەالمەتی تەقلیــدی مەســیح‪ ،‬دووپاتــی ئاشــتی و تەبایــی و‬

‫برایەتــی لــە نێــوان ئاینــەکان و تایفــەکان کــردەوە‪ ،‬و بانگــەوازی‬ ‫پارێــزگاری کــرد لــە مافەکانــی کەمینــەی مەســیحی‪ ،‬کــە ژمارەیــان‬ ‫تــا دێــن ڕوو لــە کەمــی ئەکــەن‪ .‬بــە تایبــەت پــاش ئــەوەی لــە نێــوان‬ ‫ســاڵەکانی ‪ ٢٠١٤‬تــا ‪ ٢٠١٦‬بــە شــێوەیەکی مەترســیدار دووچــاری‬ ‫ســەرکوت و چەوســاندنەوە و ســڕینەوە بــوون؛ کــە ژمارەیــان‬ ‫لــە ئێســتادا ‪ ٤٠٠‬هــەزار کــەس تێپــەڕ نــاکات پــاش ئــەوەی پێــش‬ ‫رووداوە توندوتیــژەکان لــە عێــراق ژمارەکــە زیــاد لــە ملیــۆن‬ ‫نیوێــک ئەبــوو‪.‬‬ ‫لەمــڕۆدا پێشــبینیکردنی الوازیــی هێــزی ســنوورداری توانــای‬ ‫کەنیســە بــۆ کاریگەریدانــان لــە ڕێــڕەوی سیاســی لــە عێــراق و‬ ‫جیهــان ئەوەنــدە گــران و ســەنگى نییــە‪ .‬ئــەو ڕۆڵــەی کەنیســە‬ ‫لــە ســەدە کۆنەکانــدا (پانــزە و شــانزەی میــادی) گێــڕای لــە‬ ‫پارێزگاریکــردن لــە موڵکدارێتــی تایبەتــی و پشــتگیریکردنی دزی و‬ ‫تااڵنــی و ئــەو تاوانــە مێژووییانــەی کــە مــرۆڤ لێیــان شــەرمەزار‬ ‫ئەبێــت و هاوشــێوەی تاوانەکانــی بزووتنــەوە ئیســامییەکانە لــە‬ ‫ســەدە جیــاوازەکان تــا ئەگاتــە تاوانەکانــی داعشــی تیرۆرســیت‬ ‫و قێــزەون‪ ،‬کەنیســەی کــردووە بــە پێداویســتییەکی ڕژێمــی‬ ‫کۆمەاڵیتیی چینی دەســەاڵتدار و بااڵدەســت‪ .‬ئەمڕۆ کەنیســە چیتر‬ ‫لــە ســایەی پەیوەندییــە ئابــوری و سیاسـی‌یەکانی ســەرمایەداری‬ ‫هاوچەرخــدا توانــای ئــەو ڕۆڵگێڕانــەی لــە دەســتداوە‪ .‬لــە ڕاســتیدا‬ ‫گۆڕانــی کەنیســە و دەرکەوتنــی ڕێژەیــی لەســەر شــانۆی سیاســی‬ ‫نێونەتەوەیــی لــە دوو دەیــەی ڕابــردوودا ڕەنگدانــەوەی شــێواویی‬ ‫و بێســەرەوبەرەیی هێــزە بۆرژوازییەکانــی ســەرمایەداری‬ ‫و نەبوونــی ئاســۆی ڕوونــە لــە دووبــارە پێناســکردنەوەی‬ ‫پەیوەندییــە کۆمەاڵیەتییــەکان و شکســتهێنانی لیبرالیزمــی نوێیــە‬ ‫لــە خســتنەڕووی وێنایەکــی نــوێ بــۆ ســەرمایە‪ ،‬کــە دەرفەتــی‬ ‫بــۆ ســەرجەم هێــزە بۆرژوازییــە جیــاوازەکان کردووەتــەوە (و‬ ‫لــە نێویشــیاندا کەنیســە) بــۆ ئامادەیــی سیاســی و کۆمەاڵیەتیــی‬ ‫ســنوردار و ســوود وەرگرتــن لــە بوونــی ڕوحیــی کەنیســە‪.‬‬ ‫هەربۆیــە داننــان وباوەڕکــردن بــەوەی کەنیســە لەڕێــگای‬ ‫ســەردانی پاپــاوە وەک هۆکارێکــی گونجــاو بێــت بــۆ ڕۆژئــاوا لــە‬ ‫بەرپەرچدانــەوەی ئامادەیــی و بوونــی هێــزی (بــۆ ل ‪‌)٨‬‬

‫کام بەرهەم هەیە دەستی کرێکار و‬ ‫جوتیاری پێوە دیار نەبێت؟‬ ‫تاهیری حاجی حەسەن‬

‫هێڵن ئادەمز کێللەر‬

‫(ژنە نووسەری نابینای سۆشیالیستیی ئەمریکی)‬

‫عەبدواڵ سڵیمان (مەشخەڵ)‬

‫مرۆڤی کورد و ناشوێن‬ ‫ڕامان ئەحمەد‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫حزب یان خوێندنى بااڵ بڕیار لە پۆستەکانى‬ ‫ناو ئەکادیمیا و زانکۆکان دەدات؟‬ ‫دیاکۆ مەریوان‬

‫شڵەژانی پێوانەیی لە ناو گەنجاندا‬ ‫دلۆڤان جوتیار‬

‫مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫ئەزموونی کرێکاری‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫بەشێک لە هەواڵەکانى ناڕەزایەتیی بزووتنەوەى کرێکاریی جیهانیی‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬کامەران ئەحمەد‬ ‫نزیک بە ملیۆنێک کرێکاری بانک مانگرتنی دوو ڕۆژەیان لە‬ ‫هیندستان ڕاگەیاند‬ ‫ڕۆژی دووشــەممە ‪١٥‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬لەســەر بانگــەوازی نــۆ‬ ‫یەکێتیــی کرێکاریــی بانکەکانــی هیندســتان‪ ،‬کرێــكاران و کارمەندانــی‬ ‫ئــەو کەرتــە بــۆ مــاوەی دوو ڕۆژ مانگرتنــی سەرتاســەرییان لەســەر‬ ‫ئاســتی واڵتەکــە ڕاگەیانــد‪ .‬مانگرتنــی کرێــکاران دژ بــە تایبەتیکردنــی‬ ‫بانکــەکان و چاکســازییە پاشەکشــەپێکراوەکانی ئــەم کەرتەدایــە کــە‬ ‫لــە پالنــی نوێــی حکومەتــی مــۆدی پێشــنیاری بــۆ کــراوە‪ .‬هەمــوو‬ ‫کارەکانــی بانــک ڕاگیــراون وەک پارەخســتنە ســەر هەژمــار یــان‬ ‫دەرکــردن لێــی‪ ،‬پێدانــی قــەرز و ڕاییکردنــی مامەڵــەی هاواڵتیــان و‬ ‫کۆمپانیــاکان ڕاگیــراون‪ .‬کرێــکاران خوازیــارن حکومەتــی مــۆدی‬ ‫دەســت لــە سیاســەتی بــە تایبەتیکردنــی خزمەتگوزارییەکانــی‬ ‫هاواڵتیــان لــە هەمــوو ســێکتەرەکان بکشــێنێتەوە کــە بــە‬ ‫ئەزموونــی کرێــکاران بوونەتــە هــۆکاری بێکارکردنــی کرێــکاران و‬ ‫ســەختترکردنی هەلومەرجــی کرێــکاران و کەمکردنــەوەی کــرێ و‬ ‫دەرمالەکانــی تەندروســتی و مەترســی و‪...‬هتــد‪.‬‬ ‫گردبوونەوەی کرێکاران چەند کەرتێکى کار لە کەنەدا‬ ‫ڕۆژی یەکشــەممە ‪١٤‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬ســەدان کرێــکار لــە پارکــی‬ ‫جاریــی لــە مۆنتریــاڵ گردبوونــەوە بــۆ دەربڕینــی ناڕەزایەتــی و‬ ‫توڕەیــی خۆیــان دژ بــە مامەڵــەی حکومەتــی هەرێمەکــە لــە کاتــی‬ ‫پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا‪ .‬گردبوونەوەکــە کرێکارانــی تەندروســتی‪،‬‬ ‫مامۆســتایان‪ ،‬توێژەرانــی کۆمەاڵیەتــی‪ ،‬و ‪ ...‬چەنــد کەرتێکــە دیکــەى‬ ‫لەخۆگرتبــوو‪ .‬کرێــکاران خوازیــارن حکومــەت جدیتــر هەوڵــی‬ ‫باشــترکردنی هەلومەرجــی کارکــردن و زیادکردنــی مووچەکانیــان‬ ‫بــدات‪ .‬جگــە لــەوەش مامۆســتایان خوازیاربــوون لــە خوێندنــگاکان‬ ‫خۆپارێزیــی زیاتریــان بــۆ دەســتەبەر بکــرێ و چاکســازیی لــە‬ ‫سیســتمی هەواگۆڕکێــی خوێندنگاکانــدا بکرێــت‪ .‬جگــە لــەوەش‬ ‫کرێکارانــی تەندروســتی خوازیاربــوون ســەختیی هەلومەرجــی‬ ‫کارکردنیــان بــە تایبــەت لــە کاتــی پەتاکــەدا دادوەرانــە لەبەرچــاو‬ ‫بگیرێــت‪ ،‬مووچەکانیــان زیــاد بکرێــت و دەرماڵەکانــی مەترســی کــەم‬ ‫نەکرێنــەوە‪.‬‬

‫کرێکارانی هێڵی ئاسن لە تایوان دەست ئەدەنە مانگرتن‬ ‫یەکێتیــی کرێکارانــی هێڵــی ئاســن لــە تایــوان ڕایگەیانــد بڕیــار‬ ‫وایــە دژ بــە گۆڕینــی شــێوازی کار و خشــتەی کاری کرێکارانــی‬ ‫خزمەتگوزاریــی هێڵەکانــی هاتووچــۆی ئاســن‪ ،‬بــێ پــرس کــردن‬ ‫بــە کرێــکاران و ڕێکخراوەکانیــان دەســت بدەنــە مانگرتــن‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیی هێڵی ئاســن پالنێکی داڕشــتووە بۆ کەمکردنەوەی‬ ‫کاتــی کارکردنــی کرێــکاران و زیادکردنــی شــفتی کارکــردن لــە ســێ‬ ‫شــفتەوە بــۆ چــوار شــفت‪ ،‬کەمکردنــەوەی کاتەکانــی کارکردنیــان‬ ‫کردووەتــە بەهانەیــەک بــۆ کەمکردنــەوەی مووچــەی کرێــکاران‬ ‫بــە بــڕی نــۆ هــەزار دۆالری تایوانــی (‪ ٣٠٠‬دۆالری ئەمریکــی)‬ ‫لــە مانگێکــدا‪ .‬ئەگەرچــی تاکــو ئێســتا کات و ژمــارەی کرێکارانــی‬ ‫مانگرتــوو زۆر ڕوون نیــن بــەالم یەکێتی‌یەکــە ڕایگەیانــد تاکــو ئێســتا‬ ‫‪ ٢٠٠‬کرێــکار لــە کــۆی ‪ ٣٠٠‬کرێــکاری ئــەو کەرتــە ئامادەیــی خۆیــان‬ ‫بــۆ مانگرتنەکــە دەربڕیــوە و پێئەچێــت کرێــکاران پشــووەکانی‬ ‫جــەژن هەڵبژێــرن کــە قورســایی زۆر لەســەر هاتووچــۆ هەیــە و‬ ‫بــەو پێیــەش فشــاری خۆیــان دابنێــن لەســەر بەڕێوەبەرایەتــی تــا‬ ‫وەالم بــە خواســتەکانیان بدەنــەوە‪.‬‬ ‫کرێکارانی کۆکاکۆال لە کالگاری دەستیان دایە مانگرتن‪ -‬کەنەدا‬ ‫ڕۆژی ‪١٥‬ی مارســی ‪ ،٢٠٢١‬النــی کــەم ‪ ٢٧٠‬کرێــکاری کارگــەی‬ ‫کۆکاکــۆال لــە کالــگاری دەســتان دایــە مانگرتــن‪ ،‬وتەبێــژی یەکێتیــی‬

‫کرێکارانی ‪ Teamsters Local Union 987‬ڕایگەیاند ماوەیەکە‬ ‫کاتــی کارکردنیــان لەدەســت ئــەدەن و بەڕێوەبەرایەتــی کۆکاکــۆال لــە‬ ‫کالــگاری دەســت کــردووە بــە دانــی کارەکان بــە الیەنــی ســێهەم‬ ‫بــە کەمتــر‪ ،‬کرێــکاران لــە ســەرجەم بەشــەکانی کــۆگا‪ ،‬گەیانــدن‬ ‫و دابەشــکردن لــە کۆبوونــەوەی ‪٤‬ی مارســدا بــە ڕێــژەی ‪%٩٤‬‬ ‫دەنگیــان بــە بەڕێخســتنی مانگرتــن دا گــەر بەڕێوەبەرایەتــی بەشــی‬ ‫کالــگاری پاشــگەز نەبێتــەوە لــەو پالنانــەی مەبەســتیانە مووچــەی‬ ‫کرێــکاران و کرێکارانــی کارکــردووش کــەم بکەنــەوە‪ .‬مانگرتنــی‬ ‫کرێــکاران کار لــە زیــان لــە گەیاندنــی خواردنەوەکانــی کۆکاکــۆال‬ ‫ئــەدات بــە چێشــتتخانە و کافتریــا و کــۆگاکان‪.‬‬

‫تەشــەنەی کــرد و تــا ئێســتا دەســتیان بەســەر ‪ ٣٠‬باڵەخانــەی شــانۆ‬ ‫و ناوەنــدی هونەریــدا گرتــووە‪ .‬کرێکارانــی هونەریــی خوازیــارن‬ ‫کۆتایــی بــە ڕێکارەکانــی کۆڤیــد نــۆزدە و داخســتنی شــانۆ و ناوەنــدە‬ ‫هونەرییــەکان بهێنرێــت‪ .‬ئۆکیوپایــەرەکان (ئەوانــەى دەســتیانگرتووە‬ ‫بەســەر شــوێنەکاندا) لــەو شــوێنانەی دەســتیان بەســەردا گرتــوون‬ ‫مــەوادی خۆپارێــزی‪ ،‬خــواردن‪ ،‬جلوبەرگــی نوســتن و پێخەفیــان‬ ‫لەگــەڵ خۆیــان بــردووە و لــەو باڵەخانــەدا ئەمێننــەوە و بەردەوامــن‬ ‫لــە پڕۆڤەکانــی خۆیــان وەک میوزیــک ژەنیــن‪ ،‬گۆرانــی وتــن‪ ،‬دانــس‬ ‫و پڕۆڤــەی شــانۆگەریی‪.‬‬ ‫ناڕەزایەتیى یەکێتی کرێکارانی موزیکژەن و هاوپەیمان (‪)UMAW‬‬

‫کرێکارانی پەیوەندیگرتن لە غانا دەست ئەدەنە مانگرتن‬ ‫بەهــۆی هەلومەرجــی کارکردنــی ســەخت ڕۆژی دوو شــەممە‬ ‫‪١٥‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬کرێکارانــی پەیوەندیگرتــن و تەلەکــۆم لــە‬ ‫غانــا دەســتیان دایــە مانگرتــن‪ .‬کرێــکاران ناڕازیــن لــە هەلومەجــی‬ ‫کارکــردن بــە کەمیــی کــرێ و خواســتی زیادکردنــی کرێیــان بــە بــڕی‬ ‫‪ %٢٠‬پێشــکەش بــە کۆمپانیــاکان کــردووە‪ .‬ســەرباری ئــەو قازانجــە‬ ‫زۆرانــەی کۆمپانیاکانــی پەیوەندیگرتــن و دابینکــەری ئینتەرنێــت بــە‬ ‫دەســتی ئەخــەن ‪ ،‬کەچــى ئــەو کۆمپانیایانــە ئامــادە نیــن وەاڵم بــەو‬ ‫داخوازییانــە بدەنــەوە و تەنهــا بــە بــڕی ‪ %٣‬ئامــادەی زیادکردنــی‬ ‫کرێــی کرێکارانــی شــارەزا و ئــای تیــن ‪.‬‬ ‫مانگرتنى سەرتاسەریی فیدراسیۆنی یەکێتی‌یە کرێکارییەکانی‬ ‫باشووری ئەفریکا (‪)Saftu‬‬ ‫فیدراســیۆنەکە ڕایگەیانــد هەفتــەی داهاتــوو لــە پێناو چەنــد داخوازیدا‬ ‫مانگرتنــی گشــتی لەسەرتاســەری باشــووری ئەفریــکا ڕائەگەیەنــن‪،‬‬ ‫فیدراســیۆنەکە ‪ ٢١‬یەکێتــی کرێــکاری لەخۆگرتــووەو نوێنەرایەتــی‬ ‫زیــاد لــە ‪ ٨٠٠‬هــەزار کرێــکار ئــەکات‪ .‬یەكێتی‌یەکــە بڕیــاری داوە‬ ‫لــە هەمــان ڕۆژی لێدوانــی وەزیــری دارایــی ئــەو واڵتــە لــە ‪٢٤‬ی‬ ‫فێبریــوەری لەســەر بارودۆخــی ئابــووری مانگرتنەکــە دەســت‬ ‫پێبکــەن‪ .‬وەســتانەوە دژ بــە بێکارکردنــی هــەزاران کرێــکار لــەو واڵتــە‬ ‫کاری لەپێشــینەی فیدارســیۆنە‪.‬‬ ‫لە بەیاننامەی داخوازییەکانی فیدراسیۆندا داواکارن کە‪:‬‬ ‫* دامەزراندنــەوەی ئابوورییەکــی نــوێ‪ ،‬دیاریکردنــی النــی کەمــی‬ ‫کــرێ بــە ‪ ١٢٥٠٠‬ڕانــدی باشــووری ئەفریــکا( نزیــک ‪ ٨٥٥‬دۆالری‬ ‫ئەمریکــی ) لــە مانگێکــدا بــۆ هەمــوو کرێــکاران‪ ،‬ڕاوەســتاندنی‬ ‫دەســتبەجێ‌ی بێکارکردنــی کرێــکاران‪.‬‬ ‫* باشــترکردنی بارودۆخــی ئابــوری و دووبــارە دابەشــکردنەوەی‬ ‫زەوییــەکان بــە شــێوەیەکی دادپەروەرانــە‪.‬‬ ‫* دابینکردنی تەندروستی بەخۆرایی بۆ هەموو خەڵک بەخۆرایی‪.‬‬ ‫* دەستەبەرکردنی مافی بەخۆرایی خوێندن‪.‬‬ ‫* کۆتاییهێنــان بــە گەندەڵــی لــە دامودەزگاکانــی دەوڵــەت و‬ ‫تاوانکارییــەکان لــە کۆمەڵــگا‬ ‫* کۆمەڵگایەکــی بــێ جیــاوازی لەســەر بنەمــای نەتــەوە و ڕەگــەز‪،‬‬ ‫دیموکراتیــی سۆسیالیســتی‪.‬‬

‫دەستگرتن بە سەر باڵەخانەی شانۆکانی فەڕەنسا درێژەی هەیە‬ ‫پــاش ئــەوەی ڕۆژی ‪٤‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬ژمارەیــەک هونەرمەنــد و‬ ‫کرێــکارى هونەریــی دەســتیانگرت بەســەر باڵەخانــەی شــانۆیەکدا‬ ‫لــە پاریــس‪ ،‬بــە هەمــان شــێوە لــە مــاوەی هەفتەیەکــدا بزووتنەوەکــە‬

‫ڕۆژی دوو شــەممە ‪١٥‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬یەکێتــی کرێکارانــی‬ ‫موزیکــژەن و هاوپەیمــان (‪ )UMAW‬لــە چەندیــن شــاردا لــە جیهــان‬ ‫ناڕەزایەتی‌یــان دەربــڕی و خوازیــاری مامەڵەیەکــی دادپــەرەوەر‬ ‫بــوون لــە الیــەن کۆمپانیاکانــی باڵوکردنــەوەی موزیــک و بەرهەمــی‬ ‫هونەرمەنــدان‪ .‬ڕێکخــەری یەکێتییەکــە مــاری ڕێــگاالدۆ ‪Mary‬‬ ‫‪ Regalado‬رایگەیانــد ژمارەیەکــی زۆری موزیکژەنــەکان لــە‬ ‫ئێســتادا بەهــۆی ڕێکارەکانــی کۆڤیــد نــۆزدە و داخســتنی زۆرێــک‬ ‫لــە شــانۆ‪ ،‬ناوەنــدەی هونــەری و ناوەندەکانــی موزیکژەنیــن بێــکار‬ ‫کــراون و هیــچ داهاتێکیــان دەســتناکەوێت لــە کاتێکــدا خاوەنــی‬ ‫کۆمپانیاکانــی باڵوکردنــەوەی بەرهەمەکانــی هونەرمەنــدان و‬ ‫موزیکژەنــەکان بــڕی ملیۆنەهــا دۆالر ئەچننــەوە‪ .‬یەکێتی‌یەکــە وەک‬ ‫ناڕەزایەتییــەک ڕۆژی ‪١٥‬ی مارســی دیاریکــرد و چەنــد داخــوازی‬ ‫راگەیانــد وەک ‪ :‬بــۆ باڵوکردنــەوەی هــەر بەرهەمێکــی هونەرمەنــد‬ ‫لەهــەر کاتێکــدا بــڕی تەنهــا یــەک ســەنت بــدەن بــە هومەرمەندەکــە‪،‬‬ ‫کردنــەوەی هەمــوو گرێبەســتە داخــراوەکان‪ .‬هــەر گرێبەســتێک‬ ‫ئەبێــت بــە کراوەیــی بــۆ هونەرمەنــدان بکرێــت‪ .‬کۆتاییهێنــان بــەو‬ ‫جەنگــە یاســاییانەی دژ بــە هونەرمەنــدان ئەگیرێتــە بــەر لەپێنــاو‬ ‫بەســتنەوەیان بــە کۆمپانیاکانــەوە‪.‬‬

‫کرێکارانی هێڵەکانی گواستنەوە لە چیلی جارێکی تر دەستیان دایەوە مانگرتن‬

‫ڕۆژی ‪١٥‬ی مارســی ‪ ٢٠٢١‬دژ بــە بێکارکردنــی بەکۆمــەڵ‪،‬‬ ‫کەمکردنــەوەی کــرێ و کەموکورتــی لــە هۆکارەکانــی خۆپارێزیــی‬ ‫پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا و دەســتەبەرنەکردنی پێکوتــە و هیتــر‪...‬‬ ‫ســەدان کرێکاری گواســتنەوەی میترۆ لە ســانتیاگۆی پایتەخت وەک‬ ‫زنجیــرەی دانەبــڕاو لــە مانگرتنــە یەکڕۆژەکانــی ڕابــردوو جارێکــی‬ ‫تــر مانگرتنــی یەکڕۆژەیــان ڕاگەیانــدەوە‪ .‬هێــزی کار لــەم کەرتــە ‪١٤‬‬ ‫هــەزار کرێــکاری لەخۆگرتــووە و بەدرێژایــی مانگەکانــی ڕابــردوو‬ ‫دژ بــە هەلومەرجــی کارکــردن و بێکارکردنــم و کەمکردنــەوەی کــرێ‬ ‫لــە ناڕەزایەتــی بەردەوامــدان‪.‬‬ ‫بەهاری ڕێکخراوبوون و پێکهێنانی یەکێتی‌یە سەربەخۆکانی‬ ‫چینی کرێکار‬ ‫ئەمریــکا‪١٦ ،‬ی فێبریــوەری ‪ ,٢٠٢١‬لــە گرتەیەکی یوتیوبدا کرێکارانی‬ ‫تەندروســتی لــە ‪The Rawlin Med Tech Summer Trosko‬‬ ‫ڕایانگەیانــد‪ »:‬ئێمــە تــەواو پڕبوویــن لــە بینــی هاونیشــتمانییەکانمان‬ ‫کــە گیــان لەدەســت ئــەدەن‪ ،‬لــە کاتێکــدا هەموومــان بەدەســت‬ ‫ئازارەکانــی کەمــی ســتاف ‪،‬کــرێ‌ی کــەم و هەلومەرجــی ســەختی‬ ‫کارکــردن لــە ڕاولــن ‪ Rawlin‬ئەناڵێنیــن‪ .‬دڵــی ئێمــە چیتــر بەرگــەی‬ ‫ئازارێــک ناگرێــت کاتێــک ڕووەو دەوام ئەچیــن و هەســت ئەکەیــن‬ ‫مرۆڤــەکان لەبەرچاومانــدا بــێ ئــەوەی بتوانیــن هیچیــان بــۆ بکەیــن‬ ‫گیــان لەدەســت ئــەدەن‪ .‬هەرلەبــەر ئــەم هۆکارانەیــە ئێمــە یەکێتــی‬ ‫خۆمــان پێکئەهێنیــن و داوای ئاڵوگــۆڕ لــە ژیــان و کارکردنمــان‬ ‫ئەکەیــن»‪.‬‬ ‫تاکــو ئێســتا ‪%٨٥‬ی کرێــکاران پەیوەســتبوون بــە یەکێتی‌یەکــەوەو‬ ‫تــا ئێســتا بەڕێوەبەرایەتــی کۆمپانیــای ‪ Onelife‬کــە (بــۆ ل ‪‌)٨‬‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫‪3‬‬

‫جیهان‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫سەرمایەداریى ڤایرۆسەکەیە‬ ‫برێندان مۆنتاگ (سەرنووسەرى ‪)The Ecologist‬‬ ‫ئامادەکردنى‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســەرمایەدارى‪ ،‬کۆلۆنیالیــزم‪ ،‬و وێرانبوونــى ئیکۆلۆژیــا هەمــوو‬ ‫هــۆکار و دەرئەنجامــى یەکتــرن‪ ،‬و پێکــەوە گەشــەیان کــردووە‪.‬‬ ‫بەکارهێنانــى ئــەوەى ســەرمایەداریی ڤایرۆســەکەیە‪ ،‬بەکارهێنانێکــى‬ ‫هــەم حەرفــى و هــەم میتافۆرییــە بــۆ جێگرتنــەوە و ڕاســتکردنەوەى‬ ‫ئــەو بانگەشــەیەى کــە دەگوترێــت (هەمــوو مــرۆڤ ڤایرۆســەکەیە)‪.‬‬ ‫بــا ســەرەتا لــەوەوە دەســتپێکەبکەین کــە ڤایــرۆس چییــە؟‬ ‫(ڤایــرۆس لــە جەوهــەردا ڕیشــاڵێکى ‪ DNA‬یــان ‪RNA‬ە کــە‬ ‫بــە پرۆتیــن داپۆشــراوە‪ .‬ڤایــرۆس دەتوانێــت بچێتەنــاو خانــە‬ ‫زیندووەکانــەوە‪ ،‬و پاشــان ڕەفتارەکانیــان بگۆڕێــت بۆئــەوەى‬ ‫قوربانییەکــە لەنــاو جەســتەى خۆیــدا‪ ،‬دى ئێــن ئــەى ڤایرۆســەکە‬ ‫بەرهەمبهێنێتــەوە‪ ،‬تــا ئــەو کاتــەى دەچێتــە دەرەوە و هەمــوو‬ ‫جەســتەى ئۆرگانیزمــە زیندووەکــە تــووش دەکات)‪.‬‬ ‫‪DNA‬‬

‫مشــتومڕێکى زۆر هەیــە کــە ئاخــۆ ڤایــرۆس خــۆى شــتێکى زینــدووە‪.‬‬ ‫دەکرێــت ژیــان خۆشــى وەک شــتێک پێناســە بکرێــت کــە خۆ‪-‬بەرهەمهێــن‬ ‫و دووبارەکەرەوەیە‪ .‬لەم پێناســەیەوە‪ ،‬ڤایرۆســەکان زیندوون‪ .‬هەندێکی‬ ‫دیکــەش پێیانوایــە کــە هــەر شــتێکى زینــدوو توانــاى میتابۆلیزمــى‬ ‫هەیــە‪ ،‬وزە بەکاردەهێنێــت بــۆ بەردەوامیــدان بــە بوونــى خــۆى‪ .‬لــەم‬ ‫پێناســەیەوە‪ ،‬ڤایرۆســەکان زینــدوو نیــن چونکــە توانــاى ئەمەیــان نییــە‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەپێنــاو مانــەوە و گەشــەکردنیاندا‪ ،‬پشــت بــە بوونــە زینــدووەکان‬ ‫دەبەســتن لەجیاتــى ئــەوەى پشــت بەخۆیــان ببەســتن‪ .‬هەندێکیــش‬ ‫پێیانوایــە ڤایرۆســەکان لــە دەرەوەى جەســتە زیندووەکانــەوە‪ ،‬زینــدوون‬ ‫نیــن‪ ،‬هــەر هێنــدەى چوونــەژوورەوە‪ ،‬ئیتــر زینــدوون‪.‬‬ ‫هەندێــک ڤایرۆســیش هــەن هێنــدە بەهێــزن لــە دزینــى وزە و‬ ‫گەشــەى جەســتە زیندووەکانــدا‪ ،‬توانــاى ئەوەیــان هەیــە قوربانییەکــە‬ ‫بکــوژن‪ .‬ڕێــک ئەمەیــە کــە مــن (برێنــدان مۆنتــاگ) پێموایــە یەکســانە‬ ‫بــە سیســتمى ســەرمایەدارى‪.‬‬ ‫دى ئێــن ئــەى ســەرمایەدارى بــۆ یەکەمجــار لەالیــەن فەیلەســوف‬ ‫و ئابوریناسى‪-‬سیاســی ئەڵمانــى‪ ،‬کاڕڵ مارکــس‪،‬ەوە دۆزرایــەوە‬ ‫بەتایبــەت لــە کتێبەکەیــدا (ســەرمایە) کــە هاوکێشــەى‬ ‫ئــەم دى ئێــن ئەیــەى بــەم شــێوەیە دەستنیشــانکرد‪:‬‬ ‫(پارە‪-‬کااڵ‪-‬پــارە)‪.‬‬

‫بەکاربــردن و ئاڵوگــۆڕ)‪ .‬هەروەهــا کااڵ دوو فــۆڕم لــە سروشــتى‬ ‫تێدایــە‪ :‬سروشــتى کارى مرۆیــی و ســەرچاوە مرۆییەکانــى وەک‬ ‫تەختــە و پالســتیک‪.‬‬ ‫قازانج‬

‫ســەرمایەداریی قازانج‪-‬بەرهەمهێنــە‪ .‬لەســەر بەرهەمهێنانــى کااڵ‬ ‫وەستاوە کە تێیدا کار و ڕەنجى مرۆڤ دەدزرێت و دەستیبەسەردا‬ ‫دەگیرێــت و دەرئەنجــام کۆنتڕۆڵــى سروشــتیش دەکات‪ .‬ئەمەیــە‬ ‫سروشــتە ڤایرۆسئاســاکەى ســەرمایەدارى چونکــە وزە و کار و‬ ‫توانــاى مرۆڤــەکان دەدزێــت و وەک مشــەخۆر لەســەریان دەژى‬ ‫بــۆ ئــەوەى خــۆى گــەورە بــکات و گەشــەى ڕاســتەوانە بەخــۆى‬ ‫بــدات‪ .‬دەرئەنجــام هەمــوو جەســتەى کرێــکار و خەڵکــى کارکــەر و‬ ‫کۆمەڵــگاش ڤایرۆســاوى دەکات و نەخۆشــى دەخــات و دەیکوژێــت‪.‬‬ ‫هــەر لێرەوەیــە‪ ،‬مارکــس پێیوایــە سیســتەمى ســەرمایەدارى بــە‬ ‫شــێوەیەکى دیالەکتیکــى هەمــوو ژینگــەى سروشــتى نەخــۆش‬ ‫دەخــات و وێرانــى دەکات‪ .‬ئەمــەش خــۆى تەنیــا لــە فۆڕمێکــى‬ ‫ســەرمایەداریدا نابینێتــەوە وەک نیۆلیبــراڵ‪ ،‬بــازاڕى ئــازاد یــان‬ ‫ســەرمایەى دەوڵەتــى و پیشەســازیدا‪ ،‬بەڵکــو بریتییــە لــە هەمــوو‬ ‫فۆڕمەکانــى ســەرمایەدارى‪.‬‬ ‫ڕێچار یان ئەڵتەرناتیڤ‬

‫کۆلۆنیالیزم‬

‫ئەفســانەى جیاوازیــی بەریتانیــا و نوێکاریــی ســەرمایەدارییەکەى‬ ‫لەســەر چەمکــى داهێنــان ڕاوەســتاوە‪ .‬وابــاوە بگوترێــت بەریتانیــا‬ ‫توانیبێتــى بەهــۆى داهێنانــى مەکینــەى هەڵمییــەوە بەســەر جیهانــدا‬ ‫زاڵبێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەم داهێنانکارییــە هیــچ نەبــوو جگــە لــە پرکردنــەوەى‬ ‫پیداویســتییەکانى ســەرمایەى ویرانکــەرى جەنگــى و کۆڵۆنیالــى‪.‬‬ ‫بۆیــە داهێنانەکــەى زیاتــر وەاڵم و دەرئەنجــام بــوو نــەوەک هــۆکار‬ ‫و داهێنــان‪ .‬پێویســتبوو کــە مەکینــەى هەڵمــى دروســتبکات چونکــە‬ ‫خەڵــوز دۆزرابوویــەوە و دەیانویســت لــە ڕێگــەى بەگەڕخســتنى‬ ‫هۆکارەکانــى گۆســتنەوەوە بگەنــە جوگرافیاکانــى دیکــەى‬ ‫بەرهەمهێنــان و بازاڕەکانــى دیکــە‪ .‬ئەگــەر بەڕیتانیــا جیــاواز بێــت‪،‬‬ ‫ئــەوا بەهــۆى ســوتانى دارســتانەکانەوە بــوو‪ ،‬کــە ئەمــە یەکــەم‬ ‫هەنــگاوى خۆنامۆکــردن بــوو لــە سروشــت‪ ،‬نامۆکردنــى خەڵکەکــەى‬ ‫لــە زەوى و ســوربوونى لەســەر داگیرکردنــى جیهــان‪ .‬ئیــدوارد‬ ‫کۆڵســتۆن بڕوایوایــە کــە دڕندەیــی کریســتۆفەر کۆڵۆمبــەس لــە‬ ‫دۆزینــەوەى ئەمریــکادا بەهــۆى کەڵەکــە و چاوچنۆکیــی ســەرمایەوە‬ ‫بــوو‪ .‬بۆیــە ڤایرۆســەکە توانــى ڕەفتارەکانــى کۆمەڵــگاى پێشــتر‬ ‫بگۆڕێــت و بیانخاتــە خزمەتــى خۆیــەوە و مرۆڤایەتــى بــکات بــە‬ ‫قوربانیــی بەرژەوەندییــە ســەرمایەدارییەکانەوە‪.‬‬ ‫هەڵەنواندنەوە‬

‫بۆیــە ئایــا ســەرمایەدارى‪ ،‬ســەرمایەدارى بکــوژ و ڤایرۆســى‪،‬‬ ‫دەکرێــت ببێتــە بونیــادى ژیانێکــى دیکــە؟ بــە پێچەوانــەوەى‬ ‫ســەرمایەدارییەوە‪ ،‬مرۆڤــەکان ڤایــرۆس نیــن‪ .‬ئەگــەر خۆمــان لــە‬ ‫ڤایرۆســى ســەرمایەدارى پــاک بکەینــەوە‪ ،‬ئــەوا هیــچ هۆیــەک نییــە‬ ‫بــەوەى کــە مرۆڤــەکان نەتوانــن گەشــە بــە سروشــت و ژیانــى‬ ‫خۆیــان بــدەن‪ .‬ئێمــەى مــرۆڤ هۆشــیارین بــەوەى کە ســەرمایەدارى‬ ‫بەرهەمهێنــەرى وێرانکارییــە‪ ،‬بۆیــە دەتوانیــن وێنــاى ڕێچارێــک لــە‬ ‫دەرەوەى ئــەم سیســتمەوە بکەیــن و بــۆى تێبکۆشــین‪ .‬لــە کاتێکــدا‪،‬‬ ‫ئــەوەش دەزانیــن کــە ڤایرۆســێکى کــوژەرى لــەم شــێوەیە ماتەوزەى‬ ‫ئــەو گۆڕانــەى تێــدا نییــە‪ ،‬بۆیــە ڕیفۆرمیــش ناکرێــت‪ .‬بــا ئێســتا‬ ‫تەماشــاى مێــژووى ئــەم ڤایرۆســە – ســەرمایەدارى – بکەیــن‬ ‫لــە ســێ قۆناغــدا کــە بریتیــن لــە ســەرەتا و ناوەڕاســت و کۆتاییــە‬

‫جەســتەى سیاســی پێشــتر نــاوى فیودالیــزم‬ ‫(دەرەبەگایەتــى) بــوو‪ .‬دەکرێــت ئابــورى ئــەم فیودالــى‬ ‫بــەم شــێوەیە پێناســەبکرێت (دروســتکردنى کااڵ‪ ،‬هێنانــى‬ ‫بــۆ بــازاڕ‪ ،‬گۆڕینــەوەى بــە پــارە و پاشــان بەکارهێنانــى‬ ‫ئــەو پارەیــە بــۆ کااڵیەکــى دیکــە)‪ .‬ئــەم دى ئێــن ئەیــە‬ ‫بریتییــە لــە (کااڵ‪ ،‬پــارە‪ ،‬کااڵ)‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬جوتیارێــک‬ ‫گەنــم بەرهەمدەهێنێــت‪ ،‬دەیفرۆشــێت و پاشــان ســێوى‬ ‫پێدەکڕێــت‪ .‬بــەاڵم ئــەم پەیوەندییــە لەســەر خاوەندارێتیــی زەوى و بــاج‬ ‫و بۆنــد و کۆیالیەتــى لەســەر بنەمــاى توندیژیــی وەســتابوو‪ .‬ڤایرۆســى‬ ‫ســەرمایەداری کاتێــک لەدایــک دەبێــت کــە دەدات لــە جەســتەى ئــەم‬ ‫سیســتمە فیودالییــە ڕەفتارەکــەى لــە (کااڵ‪ -‬پــارە‪ -‬کااڵ)وە دەگۆڕێــت‬ ‫بــۆ (پــارە‪ -‬کااڵ‪ -‬پــارە)‪.‬‬

‫قۆناغــى دواتــرى ســەرمایەدارى بریتــی بــوو لــە ئاڵوگــۆڕ لــە دار و‬ ‫درەختــەوە بــۆ خەڵــوزى نەوتــى‪ .‬ونســتۆن چەرچــڵ بەرپــرس بوو لە‬ ‫گۆڕینــى ســوپاس دەریایــی بەریتانــى لــە نەوتــى خەڵــوزەوە‪ .‬ئەوکات‬ ‫چەرچــڵ ڕاوێــژکارى کرێگرتــەى کۆمپانیــاى ئەنگلۆ‪-‬فارســى بــوو‬ ‫کــە ئیســتا بــووە بــە ‪ .BP‬بازدانەکــە بــۆ نــەوت قۆناغێکــى نوێبــوو‬ ‫بــۆ ســەرمایەدارى و ئیمپریالیــزم‪ .‬بــە گەڕانــەوە بــۆ ئــەو فیلمانــەى‬ ‫کــە بــە منداڵــى تەماشــامان دەکــردن‪ ،‬پەالمــارى پیــاوە ســپییەکانى‬ ‫ســەر ئەســپەکان دەبینیــن کــە هێرشــیان دەکــردە ســەر خەڵکــە‬ ‫ڕەســەنەکەى ئەمریــکا لــە دەشــتاییە وشــکەکاندا‪ .‬زۆرجــار بــەو‬ ‫شــێوەیەش دیمەنــەکان پیشــاندراون کــە ئەمریکییــە ڕەســەنەکان لــە‬ ‫پشــتەوە هێرشــیان کردووەتە ســەر ســپى پێســتە ئەسپســووارەکان‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــە ڕاســتى ئەمــە فریــودان و هەڵەنواندنەوەیەکــى تــەواوە‬ ‫چونکــە سپیپێســتەکان لەســەر پشــتى ئەســپەکانیان لــە‬ ‫پیشــەوە و پشــتەوە هێرشــیاندەکردە ســەر ئەمریکییــە‬ ‫ڕەســەنەکان نــەک بــە پێچەوانــەوە‪ .‬هەروەهــا‪،‬‬ ‫هەڵەنواندنــەوەى خــاک و زەوى ئەمریــکاش چونکــە‬ ‫پێــش گەشــتنى کەشــتییەکەى بەریتانیــا بــە ئەمریــکا‬ ‫(‪ ،)Mayflower‬ئەمریــکا دارســتانێکى چڕبــوو نــەک‬ ‫خاکێکــى وشــک و ڕووتــەڵ وەک لــە فیلمەکانــدا‬ ‫پیشــاندەدرێت‪ .‬ســەرمایەداریی قازانجــى لــە ســوتاندن‬ ‫و نەهێشــتنى دارەکانــدا هەبــوو هــەم بــۆ قوڕکــى‬ ‫فڕنەکانــى ســەرمایەدارى و خەڵــوز و هەمیــش بــۆ‬ ‫گۆڕینــى بــۆ قۆناغــى نــەوت‪.‬‬

‫هیوابەخشــەکەى‪ .‬بزووتنــەوەى ناڕەزایەتــى (ژیانــى ڕەشپێســتەکان‬ ‫گرنگە) و تێکشــکانى پەیکەرێک لە بریســتۆڵ ئاماژەیە بۆ ســەرەتاى‬ ‫چیرۆکــى ســەرمایەدارى‪ ،‬بەتایبــەت ســەرمایەداریی بەریتانــى‪.‬‬ ‫ســەرمایەدارى دەیتوانــى تەنیــا لەنــاو کۆمەڵــگاى چینایەتــی و‬ ‫پاشــکۆیەتى و لــە خاوەندارێتیــی داماڵینــى زۆرینــەدا‪ ،‬ســەرهەڵبدات‪.‬‬

‫ئیمپراتۆریەت‬

‫گەشە‬

‫ئاسن‬

‫فیودالیزم‬

‫وەک مارکــس لــە ســەرمایەدا ئامــاژەى بــۆ دەکات‪ ،‬هیــچ ســودێک‬ ‫لــە ئاڵوگــۆڕدا نییــە گــەر ســەرمایەگوزارییەک (قازانــج) لــە‬ ‫ســەرمایەکەدا ڕوونــەدات و لــە بانکــدا کەڵەکــە نەکرێــت‪ .‬دەرئەنجــام‪،‬‬ ‫ســەرمایەداریی سیســتمێکە بــۆ گەشــەى ســەرمایە‪ .‬بــۆ نموونــە‪،‬‬ ‫ڕۆژى دووشــەم بــە ‪ ١٠٠‬دۆالرەوە دەچیتــە بــازاڕ و ئێوارەکــەى‬ ‫بــە ‪ ١١٠‬دۆالرەوە دەگەڕێیتــەوە ماڵــەوە‪ .‬ڕۆژى دواتــر و دواتــر‪،‬‬ ‫ئــەم ســەرمایەیە زیاتــر و زیاتــر دەکات (کەڵەکــەى ســەرمایە)‪.‬‬ ‫کاتێــک تەماشــاى ڤیدیــۆ شــیکارییەکانى دەپڤــد هارڤــەى دەکەیــن‪،‬‬ ‫ئەوەمــان بــۆ شــیدەکاتەوە کــە دى ئێــن ئــەى ســەرمایەداریی خــۆ‪-‬‬ ‫بەرهەمهێــن و خۆ‪-‬دووبارەکەرەوەیــە‪ .‬مارکــس لەمــە زیاتــر دەڕوات‬ ‫و پێمادەڵێــت کــە کاریگەرییەکانــى ســەرمایە و کەڵەکەکــەى هێنــدە‬ ‫گەورەیــە کــە ئاڵوگــۆڕ بەســەر سروشــت و ژینگەشــدا دەهێنێــت‪.‬‬ ‫هەروەهــا پێماندەڵێــت هەمــوو کااڵیــەک دوو بەهــاى تێدایە (بەهاکانى‬

‫گەشــەى لەنــدەن لەســەر کۆڵۆنیاڵیــزم بــوو‪ .‬خەڵکیان لــە زەوەییەکان‬ ‫داماڵــى‪ ،‬دارســتانەکانیان ڕووتکــرد‪ ،‬و ئــەم دار و درەختانەیــان‬ ‫کــرد بــە ســووتەمەتى و قوڕگــى کارگــە و فڕنەکانــدا بــۆ ئــەوەى‬ ‫ســەرمایەدارییەکى بەهێــز لەدایــک ببێــت‪ .‬دەستخســتنى ئاســنى خــاو‬ ‫کاریگەرییەکــى زۆرى هەبــوو لــە دروســتکردنى چــەک و تۆپەکانــدا‪.‬‬ ‫کــە یەکێــک لــە پایەکانــى کۆڵۆنیاڵیــزم و وێرانکردنــى دارســتانەکان‬ ‫و دانشــتووانەکەیدا‪ ،‬ئــەو چەکانــە بــوو‪ .‬دواى ئــەوەى ئاســنى خــاو‬ ‫ســەرمایەدارە ســەرەتاییەکانى بەهێزکرد‪ ،‬پاشــان ڕوویان لە خەڵوز‬ ‫کــرد‪ .‬پاشــان زەرورەتــى ناردنــى خەڵــوز دواى کەمبوونــەوەى‬ ‫ئاســنى خــاو‪ ،‬لــە نیوکاســڵەوە بــۆ لەنــدەن دەســتپێکرد و ئەمــەش‬ ‫بووەهــۆى گەشــەى هۆکارەکانــى گواســتەوە و توندترکردنــى‬ ‫جەنگــەکان و داگیرکارییــەکان‪.‬‬

‫نــەوت یەکەمجــار لــە ڕاوکردنــى نەهەنگەکانــەوە دەســتدەخرا‬ ‫(‪ ،)whaling‬پاشــان دواى ئــەوەى زەریــاکان بەتاڵکــران لــەم‬ ‫ئاژەڵــە ئاوییــە جــوان و گرنگانــە‪ ،‬ڕوویانکردنــە ســوتەمەنییەکانى‬ ‫نــاو زەوى‪ .‬لــە پێــش جەنگــى جیهانیــی دووهەمــەوە‪ ،‬ئەمریــکا وەک‬ ‫هێزێکــى زەبەالحــى جیهانــى دەرکەوتبــوو‪ ،‬ئەویــش لەبەرئــەوەى‬ ‫بەڕیتانیــا ســامانێکى زۆرى دەگواســتەوە بــۆ ئەمریــکا تاکــو بتوانێــت‬ ‫نەوتــى دەســتبکەوێت بــۆ جواڵندنــى ئــەو کەشــتییانەى کــە بــە‬ ‫نــەوت کاریاندەکــرد تاکــو بەردەوامیبــدات بــە کۆلۆنیالیزمەکــەى‬ ‫لــە ئەفریقــا و هندســتان بەتایبــەت‪ .‬پاشــان‪ ،‬ئەمریــکا بــۆ نەوتــى‬ ‫زیاتــر‪ ،‬پەلیهاویشــت بــۆ ڕۆژهەاڵتــى ناوەڕاســت کــە تــا ئەمــڕۆش‬ ‫بەردەوامــە بەتایبــەت وێرانکردنــى ســوریا و ئابڵووقەکانــى ســەر‬ ‫ئیــران و هێرشــەکانى ســەر عێــراق‪ .‬پــاش جەنگــى جیهانیــی دووهەم‪،‬‬ ‫بەڕیتانیــا الواز بــوو چونکــە چیتــر جیهانــى ئــەو کات جیهانــى‬ ‫زەبەالحییەتــى بەڕیتانیــا نەبــوو لەســەر تــۆڕە کۆلۆنیالییەکانــى‬ ‫پشتبەســت بــە نــەوت و چەوســاندنەوەى لــە ڕادەبــەدەر‪.‬‬ ‫بەشــى دووهەمــى ئــەو وتــارە لــە ژمــارەى داهاتــووى ڕۆژنامــەى ڕیچــاردا‬ ‫باڵودەبێتــەوە کــە چڕدەبێتــەوە لەســەر قۆناغــى نیولیبرالیــزم تاکو گەشــتنى‬ ‫بــە قۆناغــى کۆرۆنــا ڤایــرۆس و خســتنەڕووى چارەســەر و ڕێچارەکانیــش‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫داهێنانە تەکنەلۆژییەکان و پاراستنى چاالکوانان لە دزەکردنى دەسەاڵت بۆ‬ ‫ناو داتاکان و لەکارخستنى ئینتەرنێت‬ ‫بڕیار فەرەج‬ ‫لــەم نوســینەدا ســوود لــە ڕاپۆرتێکــى ئەلجەزیــرە بینــراوە لەبــارەى‬ ‫خۆپیشــاندانەکانى عێراقــەوە‬ ‫لــەدواى کوشــتنى نزیکــەى ‪ ٦٠٠‬خۆپیشــاندەر و کەســى نــاڕازی و‬ ‫بریندارکردنى هەزاران و ســەرنگومکردن و ڕفاندنى ســەدانى دیکە‪،‬‬ ‫لــە ئێســتادا خۆپیشــاندەران و کۆمەڵــگاى مەدەنیــی عێراقــى خۆیــان‬ ‫لەگەڵ دۆخەکەدا ڕادەهێنن و بۆ ئەو مەبەســتەش ڕوویانکردووەتە‬ ‫خۆپاراســتن لەڕێگــەى داهێنانــە تەکنەلۆژییەکانەوە‪.‬‬ ‫یەکێــک لــەو دروســتکەر و پەرەپێدەرانــەى کــە کار لــە بەرنامــە و‬ ‫ســۆفتوێرەکاندا دەکات و خــۆى کەســێکى دانەمــەزراو و بێــکارە‬ ‫دەڵێــت ماوەیەکــى زۆرە ڕاهێنــان بــە چاالکوانــان و گەنجــان‬ ‫دەکات لەســەر چۆنێتــى ئــەو تەکنەلۆژیایانــەى کــە وایانلێــدەکات‬ ‫نەناســرێنەوە بــە مەبەســتى خۆپارێــزى تاکــو بتوانــن لــەو ڕێگەیــەوە‬ ‫خۆیــان لــە دزەکردنــە نــاو ئامێرەکانیــان بپارێــزن‪ ،‬بەتایبــەت لــەدواى‬ ‫ئــەوەى کــە هاتنــى کۆرۆنــا ڤایــرۆس شــەپۆلى ناڕازییەکانــى بــەدواى‬ ‫خۆیــدا هێنــا‪.‬‬ ‫یەکێــک لــەو تەکنەلۆژیایانــە بریتییــە لــە تــۆڕە تایبەتــە مەجازییــەکان‬ ‫و ڤــى پــى ئێــن (‪ .)virtual private networks, or VPNs‬لــە‬ ‫درێــژەى قســەکانیدا‪ ،‬ئــەو پەرەپێــدەرە گوتــى‪ :‬لــە ئێســتا کۆمەڵێــک‬ ‫لــەو بەرنانــە بوونیــان هەیــە کــە دەتوانــن ئاســتێکى دیکــە لــە‬ ‫ســیکیوریتى و ســەالمەتیمان پێبــدەن‪ ،‬لەوانــە ڤــى پــى ئێنــەکان‪.‬‬ ‫پێویســتە پشــت بــە ڤــى پــى ئێنــە نوێــکان ببەســتین چونکــە ڤــى پــى‬ ‫ئێنــە کۆنــەکان ئــەو ســیکیوریتى و ســەالمەتییەیان نییــە کــە بتوانــن‬ ‫داتــا و زانیارییەکانمــان بپارێــزن چونکــە بــۆ ماوەیەکــى زۆرە دزە‬ ‫کراوەتــە ناویانــەوە‪.‬‬ ‫یەکێــک لەوانــەى ئــەم پەرەپێــدەرە ئامــاژەى بــۆ کــرد بریتییــە لــە‬ ‫(‪ )NordVPN‬کە یەکێکە لە ســەالمەتترین ڤى پى ئێنەکانى جیهان‪،‬‬ ‫کــە لــە کۆتاییەکانــى ســاڵى ‪٢٠١٩‬دا دووجــار هاککــراو ســەرئەنجام‬ ‫ناچارکــرا کــە هەندێــک ســازش بــکات لەســەر ڕێکارەکانــى پاراســتنى‬ ‫بەکارهێنەرانــى‪ .‬لەجیاتــى ئەمــە‪ ،‬چاالکوانــە عێراقییــەکان زۆرتــر‬ ‫پشــت بــە هەندێــک ڤــى پــى ئێنــى نــوێ دەبەســتن لەوانــە (‪Sentinel,‬‬ ‫‪.)decentralised VPN, or dVPN‬‬

‫جــۆرى دووهەمــى ئــەم ڤــى پــى ئێنــە کــە بــە ڤــى پــى ئێنــى‬ ‫لەناوەندخــراو یاخــود دیســێنتڕەالیزد ناودەبرێــت‪ ،‬ئامانجــى ئەوەیــە‬ ‫کــە دەســەاڵتێکى ناوەندیــی کۆنتــڕۆڵ و هێــزى بەســەریدا نەبێــت‬ ‫و نەتوانێــت دزە بکاتــە نــاو ئامێــرەکان و داتاکانــەوە‪ ،‬ئــەم جــۆرە‬ ‫لەبەرامبــەر ڤــى پــى ئێنــە کۆنەکانــدا هاتەئــاراوە چونکــە ئــەوان‬ ‫ناوەندیــی بــوون و دەتوانــرا لــە ناوەندێکــى ســەرەکییەوە کۆنتڕۆڵــى‬ ‫داتــاکان بکرێــت‪.‬‬ ‫ڕاســتە دەکرێت لە ڕێگەى بلۆککردنى ســێرڤەرەکان و ئایپییەکانەوە‬ ‫لەالیــەن حکومەتەکانــەوە چاالکییەکانمــان لــە ئینتەرنێتــدا‬ ‫کەمبکەنــەوە‪ ،‬بــەاڵم دەتوانرێــت بــە بەکارهێنانــى ئــەو جۆرانــەى ڤــى‬ ‫پــى ئێــن هێرشــەکانى دەســەاڵت کەمتــر بکەینــەوە‪ .‬هەرچەنــدە وەک‬ ‫دابنکەرانــى هێڵــى ئینتەرنێــت لــە جیهانــدا دەڵێــن کــە هیــچ ڕێگرییــەک‬ ‫نییــە لــەوەى کــە حکومەتــەکان پالکــى ئینتەرنێتــەکان دەربهێنــن و‬ ‫لــەکارى بخــەن‪ .‬بــەاڵم مەحاڵــە کارێکــى لــەم شــێوەیە لــە ئاســتى‬ ‫جیهانــدا ڕووبــدات‪ ،‬مەگــەر کاتێــک هەمــوو ســەتەالیتەکان لەڕێگــەى‬ ‫هێرشــى ســەربازى و موشــەکەوە تێکبشــکێنرێن‪ .‬بۆیــە هێشــتا‬ ‫لــە جیهانێکــى لــەم شــێوەیەدا کــە ئینتەرنێــت ســنوردارتردەکرێت‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا هۆکارەکانــى خۆپارێزیــی بەهێزتــر دەبــن و‬ ‫ئیمکانــى کەمبوونــەوەى هێزیــش بەســەر ئینتەرنێتــەوە کەمتــر‬ ‫دەبێتــەوە ئەویــش لەبەرئــەوەى کــە واخەریکــە هەنــگاوەکان‬

‫بــۆ ئینتەرنێتێکــى خێراتــر و هەرزانتــر و بەردەســتتر دەکەوێتــە‬ ‫بەردەســتى مرۆڤایەتــى کــە دەکرێــت بــە شــێوەیەکى چاالکانــە و‬ ‫زیرەکانــە لەپێنــاو گفتوگــۆکان و خۆڕێکخســتن و خۆپیشــاندان و‬ ‫ناڕەزایەتییەکانــدا بەکاربهێندرێــت هــەم لــە ئاســتى لــۆکاڵ و هەمیــش‬ ‫لــە ئاســتى جیهانیــدا‪.‬‬ ‫لــە کوردستانیشــدا‪ ،‬دوا هێرشــى دەســەاڵت بۆســەر چاالکوانــان و‬ ‫خەڵکــى ناڕازیــی خــۆى لــەوەدا بینییــەوە کە دســەاڵت ســودى لە تۆڕ‬ ‫کۆمەاڵیەتییــەکان بینــى تاکــو لەڕێگەیــەوە کۆمەڵێــک لــە کەســایەتیی‬ ‫چاالکوانــى سیاســیى و ڕۆژنامەنــووس و ناڕازیــی پــێ تاوانبــار‬ ‫بــکات و ســزایکى توندیــان بەســەردا بســەپێێت‪ .‬ســەرباری ئــەوەى‬ ‫کــە خەڵــک بــە گشــتى بــڕوا بــە تۆمەتــەکان نــاکات و ناڕەزایەتیــی‬ ‫بەرفراوانــى لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتییــەکان و میدیاکانــدا بــەدواى‬ ‫خۆیــدا هێنــا و تــا ڕادەیەکیــش ســەرنجى میدیــاى جیهانیــی بــەدواى‬ ‫خۆیــدا هێنــا‪ ،‬بــەاڵم تاکــو ئێســتا فشــارەکان نەیانتوانیــوە گــۆڕان لــە‬ ‫بڕیارەکانــدا دروســت بکــەن‪ .‬بۆیــە‪ ،‬خۆپارێــزى تەکنەلۆژیــی یەکێکــە‬ ‫لــە ئەرکــە پێویســتەکان چونکــە دەســەاڵت ئامادەکاریــی یاســاییی و‬ ‫ســەربازى و تەکنەلۆژیــی کــردووە تاکــو بتوانێــت دزە بکاتــە نــاو‬ ‫ئامێــر و داتاکانــەوە و لــەو ڕێگەیــەوە دەنگــە نــاڕازى و ڕادیکاڵــەکان‬ ‫کــپ و ســەرکووت بــکات‪.‬‬

‫کام بەرهەم هەیە دەستی کرێکار و جوتیاری پێوە دیار نەبێت؟‬ ‫ئەى بۆ لەم جیهانەدا ئەوان هەژار و چەوساوەن؟‬ ‫تاهیری حاجی حەسەن‬ ‫زۆرجــار وادێتــە پێــش دیدەمــان کــە ئــەوەی ژیــان هەڵدەســوڕێنێت‬ ‫و ڕێکیدەخــات حکومــەت و دەوڵەتەکانــن نــەک ئەوانــەی ڕۆژانــە‬ ‫بەشــدارن و کاردەکــەن لــە بەرهەمهێنانــی پێداویســتییە ڕۆژانەییەکانــی‬ ‫کۆمەڵگەکانــدا‪ .‬هــەر ســاتەی مــرۆڤ بڕێــک ورد ببێتــەوە لــە هــەر‬ ‫بســتێکی چــواردەوری خــۆی‪ ،‬هــەر ســاتەی دەســت دەبــات بــۆ‬ ‫پارویــەک نــان خــواردن‪ ،‬هــەر ســاتەی دەســت دەبەیــت بــۆ پۆشــاکێک‬ ‫بیپۆشــیت‪ ،‬هــەر ســاتەی دەســت دەبەیــت بــۆ شــامپۆیەک و فڵچــە‬ ‫و هەویــری دان شــتن‪ ،‬بــۆ ئــەو پالکــەی گڵۆپەکــەی پــێ ڕوونــاک‬ ‫دەکەینــەوە‪ ،‬بــۆ ئــەو دوش و ســەرئاوەی بــەکاری دەهێنیــن‪ ،‬بۆســەدان‬ ‫و هــەزاران کەرەســتەى دیکــە‪ ،‬هــەر ســاتەی بەســەر ڕێگەکانــدا هەنگاو‬ ‫هەڵدەگرین‪ ،‬هەر ســاتەی ماشــێن و فڕۆکە و کەشــتی و شــەمەندەفەر‬ ‫بەکاردەهێنیــن‪ ،‬هەرســاتەی خۆڵوخاشــاکی پاشــماوەکانمان دەبەیــن‬ ‫تافڕێــی بدەینــە شــوێنی تایبەتــەوە‪ ،‬ئایــا لــەو ســاتەدا‪ ،‬ڕێــی تێدەچێــت‪،‬‬ ‫شــوێن دەســتی کرێــکاران و جوتیــاران نەبینیــن؟ کەوایــە‪ ،‬ئایــا‬ ‫بەڕاســتی ژیان‪-‬هەڵســوڕێنەرانی واقعــی کێــن؟ ئاخــۆ تەنهــا ئــەو‬ ‫چینــە بەرهەمهێنــەرە نیــن؟ ئاخــۆ گــەر ئــەوان تەنهــا بــۆ ڕۆژێــک‬ ‫لەکارەکانیان ڕاوەســتن‪ ،‬ژیان و هەڵســوڕان توشــی نوشســتی نابێت؟‬ ‫کەوایــە ئــەوەی زیندوێتــی و جوانــی و مانــا بەژیــان دەبەخشــێت‪،‬‬ ‫چینــە بەرهەمهێنەرەکانــن یــان ئەوانــەی دەســەاڵتدار و فەرمانــکارن؟‬ ‫ئاخــۆ کرێــکاران و جوتیــاران زۆرینــە نیــن لــە هــەر کۆمەڵگەیەکــدا؟‬ ‫ئاخــۆ‪ ،‬توێــژی دەســەاڵتداران و توێــژی ڕابەرانــی ئاینــەکان و‬ ‫توێــژی سیاســییەکان و ڕۆشــنبیران و بیرمەنــدان و فەیلەســوفان‪،‬‬ ‫هونەرمەنــدان و ئەدیبــان‪ ،‬گــەر هەموویشــیان کۆبکرێنــەوە‪ ،‬ئەوانــە‬ ‫دەتوانــن ژیــان هەڵســوڕێنن گــەر کرێــکاران و جوتیــاران نەبــن؟‬ ‫کەوایــە‪ ،‬کام بــەش لەکۆمەڵگــەدا زیادەیــە‪ ،‬چینــی بەرهەمهێنــەران‪ ،‬یــان‬

‫ئــەو چینــە مشــەخۆرەی کەمایەتییــەک پێــک دێنــن!؟‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬گــەر بۆخــۆی پێکهاتەکــەی لەســەر دزینــی بــەری ڕەنــج‬ ‫و ماندوبونــی چینەچەوســاوەکان و بــرەودان بــە چەوســاندنەوەی‬ ‫چینایەتــی نەبوایــە‪ ،‬ئــەو کات‪ ،‬شــەڕکردن لەســەری پێویســتییەک‬ ‫نەدەبــو‪ ،‬گــەر مانــای دەســەاڵت‪ ،‬ئــەو خۆپەرســتییە کوێرانەیــە‬ ‫نەبێــت‪ ،‬چــۆن ڕێیتێدەچێــت خیانــەت و گەندەڵــی و کۆمەڵگــە فرۆشــی‬ ‫و دەســت بەســەر ســامانی گشــتیدا بــرەوی پــێ بدرێــت! گــەر دزیــن‬ ‫بــە مانــای خــۆی بەرهەمــی بوونــی ئــەو چیــن و توێــژە کەمینەیــە‬ ‫نەبوایــە‪ ،‬ئــەوکات شــتێک نەدەبــوو بــە مانــای وشــەی دزی و تااڵنــى‪،‬‬ ‫شــتێک نەدەبــوو بــە مانــای چەوســاندنەوەی ژن و چەوســاندنەوەی‬ ‫هــەژار کراوانــەوە‪ .‬چونکــە‪ ،‬کاتێــک بــەری ڕەنجــی کرێــکاران لەالیــەن‬ ‫خاوەنانــی ســەرمایە و ئەوانــەی ئامرازەکانــی بژێوییــان لەژێــر‬ ‫هەژمونــی تــاک و تــاک ڕەوێتــی خۆیــان نــاوە‪ ،‬نەدزرایــە‪ ،‬ئــەوکات‪،‬‬ ‫شــتێک بوونــی نەدەبــوو بــە نــاوی دەوڵەمەنــدی و هەژاریــەوە!‬ ‫ئاخــر بــا بڕێــک ورد ببینــەوە‪ ،‬لــەو ســاتەوەی کاری جەســتەی‬ ‫و کاری فیکــری لەیەکتــر دابڕێنــران‪ ،‬ئیتــر لــەو ساتەیشــەوە‪،‬‬ ‫خاوەندارێتیــی تایبــەت و خــودا و پەیامهێنەر و چینی ئەریســتۆکرات‬ ‫و چینــی خــاوەن کۆیلــە و ســەردار و ئاغــا و شــێخ و دەرەبــەگ‬ ‫و ســەرمایەدار و پاپــا و حاخــام و مــەال و فیرعەونیــش کرانــە‬ ‫پێویســتی و شــوێنێکی تایبــەت بــە خۆیــان بــۆ دیاریکــرا‪ ،‬یانــی‬ ‫ئــەو شــوێنەی ناویــان لێنــا‪ ،‬دیوەخــان و پەرســتگا و حکومــەت‬ ‫و دەوڵــەت‪ ،‬ئــەوان بوونــە ســەردار و زۆرینەکەیشــیان کــرد بــە‬ ‫کۆیلــەی ژێــر دەســتی خۆیــان‪ .‬بــۆ؟ ڕەوایەتییەکــەی لــەک وێدایــە‪،‬‬ ‫گــەر بەڕاســتی ئەوانــە داگیــرکار و دزی گــەورەی بــەری ڕەنجــی‬ ‫بەرهەمهێنــەران نەبوونایــەت و دەســەاڵتیان ئــاوا پیــرۆز نەکردایــە‪،‬‬ ‫ئــەوکات دەیانتوانــی ببــن بەخاوەنــی هەموشــتێک‪ ،‬ببنــە خاوەنــی‬ ‫ســەر و ژێــر زەوی و ئاســمان!؟‬

‫ژیــان و بەهــا و پێگــەی مــرۆڤ بوونــی لەنێــو شــوێنێک کــە کار‪-‬‬ ‫دابەشــکردن تێیــدا ســەپێنرا‪ ،‬ئیتــر‪ ،‬ئــەوەی تەنهــا نــاوی بەهایەک بێت‬ ‫و شــایان بــە پێگــەی مــرۆڤ بێــت‪ ،‬تەنهــا لەنێــو خاوەندارێتیی تایبەت‬ ‫و بــڕی ســامانێک الی هــەر کەســە‪ ،‬خــۆی پێناســە کــردووە‪ ،‬یانــی‬ ‫تااڵنچــی و دز و ڕێگــرەکان‪ ،‬بوونــە خــاوەن بەهــاو جێگەوڕێگــەی‬ ‫لەســەرو کۆمەڵگــەوە و ئەوانەیشــی هەڵســوڕێنەری ژیانــن‪ ،‬بــوون‬ ‫بــە مرۆڤــی چەوســاوە و جێــی بــەزەی! ئاوایــە ڕێکخســتنی ژیــان‬ ‫لەنێــو کۆمەڵگــە چینایەتییەکانــدا‪.‬‬ ‫گــەر کــرێ و کڕیــن و فرۆشــتن بەهێــزی کاری کرێــکار وەک‬ ‫کااڵیــەک نەبوایــە‪ ،‬ئــەوکات زێدەبــای (قازانــج) و کەڵەکــەی ســەرمایە‬ ‫و دەوڵــەت و یاســا و دادگا و زینــدان و پەرلەمــان و حکومــەت چ‬ ‫پێویســتییەکیان دەبــوو؟ ئاخــۆ گــەر دنیــای جیاوازییــە چینایەتییەکــە‬ ‫نەبێــت‪ ،‬بــۆ دەبێــت ژن وەک مرۆڤێــک نەبێــت و هەمیشــە خوارتــر‬ ‫لــە بوونــی پیــاو ببینرێــت و وەک کااڵیــەک ساتوســەودای پێــوە‬ ‫بکرێــت؟ ئــەوەی نهێنییــە لــەم نێــوەدا‪ ،‬قازانــج و بەرژەوەندیــی‬ ‫ئــەو چینــە چەوســێنەرەیە کــە دەســەاڵتی پاراســتنی خاوەندارێتیــی‬ ‫تایبەتــی هــەم پیــرۆز کــردووە و هەمیــش بــە هەمــوو توانــای‬ ‫خۆیــەوە بەرگریــی لــە مانــەوەی خــۆى دەکات‪ ،‬هەربۆیەشــە‪ ،‬تــا‬ ‫ئــەم جیاوازییــە چینایەتییانــە بوونیــان هەبێــت و تاکــو ئــەو ســاتەش‬ ‫بەکااڵکردنــی ژن و هێــزی کاری کرێــکار بــرەوی پێدەدرێــت‪ ،‬یانــی‬ ‫درێــژەدان بــە دزی کردنێکــی یاســایی و شــەرعییانە!؟ ئیتــر ئاوایــە‪،‬‬ ‫مانــای دەســەاڵتی چینایەتــی!‬ ‫مانــەوەی دنیــای چینایەتــی‪ ،‬نــەک لەبەرژەوەندیــی هەڵســوڕێنەرانی‬ ‫ژیــان نییــە‪ ،‬بەڵکــو تادێــت‪ ،‬لــەو قۆرخکارییــەی خاوەنــکار و‬ ‫دەوڵەتمــەداران و حکوومەتــەکان دەیســەپێنن و کــۆی هۆکارەکانــی‬ ‫ژیــان لەژێــر خاوەندارێتــی ئەواندایــە‪ ،‬بوونێــک و مانایــەک بــۆ ژیــان‬ ‫(بــۆ ل ‪‌)٨‬‬ ‫هیــچ نییــە بێجگــە لــە ملکەچــی و‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫هێڵن ئادەمز کێللەر؛ ژنە نووسەری نابینای سۆشیالیستیی ئەمریکی‬ ‫ئامادەکردن و وەرگێرانی لە ئینگلیزییەوە ‪:‬‬ ‫عەبدواڵ سڵیمان (مەشخەڵ)‬ ‫هەســتەکانی بینیــن و بیســتن وەک دوو هەســتی ئینســانیی‪،‬‬ ‫هۆکارێکــن بــۆ تێگەیشــتن و پەیوەنیگرتــن (کۆمیونیکەشــن)‪ .‬یانــی‬ ‫هۆکارێکــن بــۆ کۆکردنــەوەی زانیــاری و مەعریفــەی چــواردەوری‬ ‫ئینســان‪ .‬ســەختە مــرۆڤ بــە بــێ ئــەو هەســتانە بتوانێــت گــۆ بــکات‬ ‫و نــاوی شــتەکان فێــر ببێــت‪ ،‬بــەاڵم ئــەم ســەختی و زەحمەتییــەی‬ ‫دووچــاری ئــەم ژنــە نووســەرە سۆشالیســتە بۆتــەوە‪ ،‬مایــەی ڕامــان‬ ‫و دواجاریــش مایــەی دەســتگرتن و ئافەرینێکــی گەورەیــە کــە نــەک‬ ‫هــەر توانــی بەســەر ئــەو گرفتــە گەورەییــەدا زاڵ ببێــت‪ ،‬بەڵکــو توانــی‬ ‫ببێتــە ڕێنیشــاندەری هــەزاران کەســی تــر کــە بەهرەمەنــدن لــەو‬ ‫هەســتانە‪ .‬هێڵــن بــێ بیســتن‪ ،‬توانــای بیســتنی چرپــە و نەخشــەکانی‬ ‫ســتەمکارانی هەبــوو و شــیدەکردنەوەو هەروەهــا بەبــێ بینیــن‬ ‫و بــێ چــاو‪ ،‬توانــی ئــەو شــتە هــەرە ورد و دیتەاڵنــە ببینێــت کــە‬ ‫چــوار دەوری مرۆڤیــان داوە و ئینســانیان کردۆتــە کۆیلــە‪ .‬ئــەو ژنــە‬ ‫ئەمریکییــەی کــە توانــی بیســەلمێنێت کــە مرۆڤــی خــاوەن پێداویســتی‬ ‫تایبــەت نــەک هــەر مرۆڤێکــی ئاســاییە‪ ،‬بەڵکــو گــەر هەلومەرجــە‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و ئابــووری و هەروەهــا ژینگــەی تەندروســتی بــۆ‬ ‫بڕەخســێنرێت‪ ،‬دەتوانێــت وەک هــەر ئینســانێکی تــر بەهرەکانــی‬ ‫خــۆی پــەرە پێبــدات و داهێنــان بــکات‪ .‬هێڵــن ئادەمــز کێللــەری‬ ‫نووســەر و هەڵســوڕاوی سیاســی لــە ‪٢٧‬ی حوزەیرانــی ســاڵی‬ ‫‪ ١٨٨٠‬لــە ویالیەتــی ئاالبامــا لەدایکبــووە‪ .‬لەتەمەنــی نــۆزدە مانگیــدا‬ ‫بەهــۆی نەخۆشــییەوە هەســتەکانی بینیــن و بیســتن لەدەســت‬ ‫دەدات‪ .‬پاشــان تــا تەمەنــی حــەوت ســاڵی هــەر بــە ئامــاژە و زمانــی‬ ‫جەســتە وتوبێــژی کــردووە‪ .‬لەتەمەنــی حــەوت ســاڵیدا ئاشــنا دەبێــت‬ ‫بــە ئانــا ســولێڤان کــە فێــری خوێنــدن و نووســینی دەکات‪ .‬دوای‬ ‫چەنــد ســاڵ لــە خوێنــدن و بڕینــی قۆناغــەکان بــە ســەرکەوتوویی‪،‬‬ ‫دەچێتــە کۆلێــژی ڕادکلیــف لــە زانکــۆی هارڤــەرد‪ .‬هێڵــن النــی کــەم تــا‬ ‫ئــەو کات یەکەمیــن کەســی نابینــا بــووە لەمێــژوودا کــە بەکالۆریــۆس‬ ‫لــە کۆلیــژی هونــەر بەدەســت هێنابێــت‪ .‬ســاڵی ‪ ١٩٢٨‬تــا ‪١٩٦٨‬‬ ‫لــە ڕێکخــراوی نابینایانــی ئەمریــکا کاری کــرد‪ .‬هێڵینــی نووســەر‬ ‫چــواردە کتێبــی نووســی‪ ،‬لەگــەڵ ســەدان وتــار و بابــەت لەســەر‬ ‫گەلــێ کێشــە و ئاریشــەی سیاســیی و کۆمەاڵیەتــی گرنــگ‪ .‬نــاوی‬ ‫هەندێــک لــە کتێبەکانــی هێڵــن‪:‬‬ ‫‪ : 1‬بەسەرهاتی ژیانم ‪١٩٠٣‬‬ ‫‪ : 2‬گەشبینی ‪١٩٠٣‬‬

‫‪ : 3‬ئەو جیهانەی تێیدا دەژیم ‪١٩٠٨‬‬ ‫‪ : 4‬ئاینەکەم ‪١٩٢٧‬‬ ‫‪ : 5‬یاداشتەکانی هێڵن کێڵلەر ‪١٩٣٨‬‬ ‫‪ : 6‬دەرگای کراوە ‪١٩٥٧‬‬ ‫‪ : 7‬مامۆستا خاتوو ئانا سولڤیان‬ ‫‪ : 8‬هێڵن کێللەر لە سکۆتاڵند‬ ‫‪ : 9‬با باوەڕدار بین‬ ‫هێڵــن کێللــەر نزیــک بــە ‪ ٥٠٠‬وتــار‬ ‫و بابــەت و کــۆڕی ســازداوە و‬ ‫پشــتیوانی ژنانــی خــاوەن پێداویســتی‬ ‫تایبــەت و مافەکانــی کرێــکاران و‬ ‫ئاشــتی بــۆ جیهــان بــوو‪ .‬هەروەهــا‬ ‫ئــەم نووســەرە کــەڕ و نابینایــە‬ ‫ســەپۆرتی سۆشیالیســتەکانی دەکــرد‬ ‫و لــە ســاڵی ‪ ١٩٠٩‬بــوو بــە ئەندامــی‬ ‫حیزبــی سۆشیالیســتی ئەمریــکا‪ .‬هێڵــن‬ ‫داکۆکــی لــە مافەکانــی ڕەشپێســتەکان‬ ‫دەکــرد و ســاڵی ‪ ١٩٢٠‬بــوو بــە‬ ‫دامەزرێنــەر و ئەندامــی یەکێتیــی‬ ‫ئازادییــە مەدەنییەکانــی ئەمریــکا‪ .‬لــە‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٣٣‬کتێبێکــی بەناوی(چــۆن‬ ‫بــووم بــە سۆشیالیســت) لەالیــەن‬ ‫گەنجــە نازییەکانــەوە قەدەغــە کــرا‪.‬‬ ‫هێڵنیــش نامــەی پرۆتیســتۆی نــارد بــۆ‬ ‫ئەڵمانیا ســەبارەت بــەم قەدەغەکردنە‪.‬‬ ‫چیرۆکــی ژیانــی ئــەم ژنــە کــەڕ و نابینــا نوووســەرە کەبریتییــە لــە‬ ‫ژیاننامــەی خــۆی و مامۆســتاکەی ئانــا‪ ،‬لەژێــر نــاوی( بەســەرهاتی‬ ‫ژیانــم) کەدواتــر کــرا بــە فیلــم ‪ .‬ئێســتا شــوێنی لەدایکبوونــی هێڵــن‬ ‫کراوەتــە مۆزەخانــە‪ .‬ئەمــە ســەرباری ئــەوەی کە بەهــۆی ڕادیکاڵبوون‬ ‫و سۆشیالیســتبوونەکەی‪ ،‬جموجۆڵەکانــی ئــەم خانمــە هەڵســوڕاوە‬ ‫بــەردەوام لەژێــر چاودێــری (ئێــف بــی ئــای) بــووە‪.‬‬ ‫هێڵــن کێللــەر لەبوارەکانــی دەســتەبەرکردنی مافــی دەنگــدان بــۆ‬ ‫ژانانــی ئەمریکیــی لــە هەڵبژاردنەکانــدا‪ ،‬هــەر ئاکســیۆێک بــۆ ئاشــتی‪،‬‬ ‫کۆنترۆڵــی ســکپڕیی و منداڵبــوون و ئاکســیۆنە سۆشیالیســتییەکاندا‬ ‫هەڵســوڕاو بــوو‪ .‬لــە ســاڵی ‪ ١٩١٥‬لەگــەڵ جــۆرج کێســڵەر ڕێکخــراوی‬ ‫خێرخــوازی نێونەتەوەیــی هێڵــن کێللــەر دادەمەزرێنــن‪ ،‬کــە کار بــۆ‬ ‫کۆمەکیکردنــی لێکۆڵینــەوەکان لەبوارەکانــی بینیــن و تەندروســتی‬ ‫و چارەســەرە سروشــتییەکان دەکــرد‪ .‬هێڵــن یارمەتــی دارایــی‬

‫گەلــێ ڕێکخــراوی ئینســانیی کــردووە‬ ‫و هەروەهــا پەیوەنــدی لەگــەڵ‬ ‫ژمارەیــەک لــە ســەرۆکەکانی ئەمریــکا‬ ‫هەبــووە‪ .‬جگەلەمــەش هێڵــن پەیوەنــدی‬ ‫بــە ژمارەیەکــی زۆر لــە کەســایەتییە‬ ‫ناودارەکانــی جیهانــەوە هەبــوو وەکــو‬ ‫ئەلکســەندەر گراهــام بیــڵ و شــارلی‬ ‫شــاپڵن و مــارک توەیــن‪ .‬هێڵــن و مــارک‬ ‫توەیــن هەردووکیــان هەڵســوڕاوی‬ ‫ڕادیــکاڵ و چــەپ بــوون‪ .‬هێڵــن ئەندامــی‬ ‫حیزبــی سۆشیالیســت بــوو و لەنێــوان‬ ‫ســااڵنی ‪ ١٩٠٩‬تــا ‪ ١٩٢١‬بەنووســین‬ ‫گەلــێ وتــاری پشــتیوانی بــۆ چینــی‬ ‫کرێــکاری ئەمریــکا نووســیوە‪ .‬کێڵلــەر‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩١٢‬پەیوەســت دەبێــت بــە‬ ‫ڕێکخــراوی کرێکارانــی پیشەســازی‬ ‫جیهانییــەوە(‪ )١()IWW‬و بــۆ مــاوەی‬ ‫دوو ساڵ لە ‪ ١٩١٦‬ەوە تا ‪ ١٩١٨‬وتاری‬ ‫بــۆ نووســین‪ .‬هێڵــن لــە ســاڵی ‪١٩١٢‬‬ ‫کرێکارانــی نەســیجی لۆرانــس مــان‬ ‫دەگــرن و هێڵــن پاڵپشــت و پشــتیوان و‬ ‫هاندەریــان دەبێــت‪)٢( .‬لــە ســاڵی ‪١٩١٦‬دا‬ ‫لەتەمەنــی ‪ ٣٦‬ســاڵیدا هێڵــن دەکەوێتــە‬ ‫پەیوەنــدی ســۆزدارییەوە لەگــەڵ‬ ‫ســکرتێرەکەی کەنــاوی (پیتــەر فەیگــن)‬ ‫بــوو‪ .‬پیتــەر ڕۆژنامەنــووس بــوو لــە کۆتایــی دەیــەی بیســتەکان‪ ،‬ئــەو‬ ‫ماوەیــەی ئانــا ســولڤیان نەخــۆش بــوو ‪ ،‬بەشــێوەیەکی کاتیــی دەبێتــە‬ ‫ســکرتێری هێڵــن‪ .‬ئــەم دوو عاشــقە بــەدزی خانەوادەکــەی هێڵــن‬ ‫کێڵلــەرەوە ئەڵقــە دەگۆڕنــەوە و ئیتــر بــە نیــاز دەبــن هاوســەرگیری‬ ‫بکــەن‪ ،‬دوواتــر خانەوادەکــەی ئــاگادار دەبێتــەوە و ڕێگــری لــەو‬ ‫هاوســەرگیرییە دەکــەن‪ .‬ئەمــەش هێڵــن نائومێــد دەکات کــە‬ ‫کاریگــەری بەســەر تــەواوی ژیانییــەوە دەدانێــت‪ .‬پاشــان لــە درێــژەی‬ ‫ژیــان و چاالکییەکانیــدا گەشــت بــە ‪ ٣٩‬واڵتــی جیهانــدا دەکات لەپێنــاو‬ ‫پشــتیوانی ئینســانە خــاوەن پێداویســتییە تایبەتــەکان‪ .‬لــەو واڵتانــەش‬ ‫ئیســرائیل‪ ،‬میســر‪ ،‬ســوریە‪ ،‬یابــان‪ ،‬بەریتانیــا‪ ،‬لوبنــان‪ ،‬ئــوردن‪ .‬ســاڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٥‬بۆڵیــوود فیلمێکــی لەســەر کچێــک کــە نــاوی میشــاڵ بــوو‪،‬‬ ‫بەرهەمهێنــا‪ .‬ئیلهامــی ئــەو فیلمــە لــە ژیانــی هێڵنــەوە وەرگیرابــوو‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ ٢٠٠٣‬وێنــەی ئــەم ژنــە سۆشیالیســتە (بــۆ ل ‪‌)٨‬‬

‫خۆشەویستى ئاینمە – من لەو پێناوەدا دەمرم‬

‫یادى دوو سەدە بەسەر مەرگى شاعیرى ئینگلیزیدا (جۆن کیتس ‪)١٨٢١ – ١٧٩٥‬‬ ‫ئامادەکردنی‪ :‬گرووپی نۆڤا‬ ‫لــە بــەروارى ‪١٨٢١ – ٢ – ٢١‬دا‪ ،‬شــاعیرى بەریتانــى (جــۆن کیتــس)‬ ‫بــە هــۆى نەخۆشــیی ســیلەوە لــە شــارى ڕۆم کۆچــى دوایــی کــرد و‬ ‫تەنیــا ‪ ٢٥‬ژیــا‪ .‬ئەمســاڵ لــە ڕۆم‪ ،‬لەژێــر ناونیشــانى (بەرزمکــەرەوە‪،‬‬ ‫وا خەریکــە دەمــرم) بەرهەمەکــەى پێلــى کۆکســى ســاڵى ‪٢٠١٤‬یــان‬ ‫پەخشــکردەوە کــە دەربــارەى چەنــد هەفتــەى کۆتایــی ژیانــى ئــەم‬ ‫شــاعیرە مەزنەیــە‪.‬‬ ‫کیتســى شــاعیر لــە ئۆکتۆبــەرى ســاڵى ‪١٧٩٥‬‬ ‫لــە شــارى لەنــدەن‪ ،‬لــە باوکێکــى گەوڕپارێــز‬ ‫بــە نــاوى تۆمــاس کیتــس و ژنێــک بــە نــاوى‬ ‫فرانســس جێنینســەوە‪ ،‬لەدایکبــوو‪ .‬دواتــر‬ ‫کیتــس بووبــە هاوەڵــى ســێ خوشــک و بــرا‬ ‫لــەو خێزانــەدا‪.‬‬ ‫ڕۆمانتســیزم ئــەو قوتابخانــە و بزووتنەوەیــە‬ ‫بــوو کــە لەنــاو هەمــوو ڕووداوەکانــى دیکــەدا‬ ‫کاریگــەر بــوو بــە شۆڕشــى فەڕەنســى‪ .‬ئــەم‬ ‫قوتابخانەیــە لــە بەڕیتانیــا و بــە نوســین و‬ ‫باڵوبوونــەوەى کتێبــى (لیریکــەڵ بــااڵدس)‪ ،‬لــە‬ ‫نووســینى ولیــام وێردســۆرس و ســاموێل‬ ‫تەیلــەر کۆلیریــج‪ ،‬لەدایکبــوو‪ .‬جــۆن کیتــس‬ ‫یەکێکــە لــە شــاعیرە هــەرە بەناوبانگەکانــى‬ ‫نــەوە یــان شــەپۆلى دووهەمى ڕۆمانتســیزمى‬ ‫بەڕیتانــى کــە هەمیشــە خاوەنــى دیــدگاى‬ ‫ڕەخنەیانــە بــووە لەبەرامبــەر کەســایەتییە‬ ‫لەپێشــترەکانى خۆیــدا‪ .‬دواى ئــەوەى ئــەم‬ ‫شــاعیرە دەســتدەکات بــە خوێندنــى وانــە‬

‫لیبراڵەکانــى ســەردەمەکەى خــۆى‪ ،‬لەوێــوە زیاتــر ئاشــنا دەبێــت‬ ‫بــە پڕۆگرامــە لیبرالــەکان و خوێندنــى ئەدەبیاتــى یۆنانــى کــۆن و‬ ‫ڕێنیســانس‪ .‬پاشــان‪ ،‬کیتــس دەســتدەکات بــە خوێنــدن و ڕاهێنانــى‬ ‫نەشــتەرگەرى لەژێردەســتى پزیشــکێکى نەشــتەرگەریدا‪ .‬دواتــر‪ ،‬لــە‬ ‫یەکێــک لــە نەخۆشــخانەکاندا لــە ســاڵى ‪١٨١٥‬دا دەســتدەکات بــە‬ ‫کارى پزیشــکى و دەبێــت بــە پزیشــکێکى ســەرکەوتوو‪ ،‬هەرچەنــدە‪،‬‬ ‫ئــەم پیشــەیەى نەبــووە هــۆى الوازکردنــى شــەوق و شــەیداییەکەى‬ ‫بــۆ نوســینى شــیعر و کارى ئەدەبــى‪ ،‬و بگــرە بەهێزتــر و جدیتــرى‬ ‫کــرد لــەو بــوارەدا‪ .‬لــەو نێوەنــدەدا‪ ،‬کــە پێشــتر‬ ‫باوکــى بــە نەخۆشــیی ســیل دەمرێــت‪ ،‬ئەرک و‬ ‫بەرپرســیارێتی سەرشــانى کیتــس بــۆ بژێــوى‬ ‫و بایەخدانــى بــە خێزانەکــەى لــە هــەر کاتێکــى‬ ‫دیکــە قورســتتر دەبێــت‪ .‬براکــەى لەبــارەى‬ ‫کیتســەوە دەڵێــت‪ :‬جــۆن کیتــس لــەوە دەترســا‬ ‫نەبێتــە شــاعیر‪ ،‬وە ئەگــەر نەبووایــەت بــە‬ ‫شــاعیر ئــەوا ئامــادە بــوو ژیانــى خــۆى وێــران‬ ‫بــکات‪ .‬دواى ئــەوەى لــە ســاڵى ‪ ١٨١٦‬مۆڵەتــى‬ ‫بــوون بــە دەرمانســاز وەردەگرێــت‪ ،‬لەوێــوە‬ ‫بڕیــار دەدات کــە چیتــر توخنــى نەشــتەرگەرى‬ ‫نەکەوێــت و دواى شــیعر بکەوێــت و پیشــەى‬ ‫شــاعیرێتى بــکات بــە پیشــە ســەرەکییەکەى‪.‬‬ ‫ئەوەبــوو‪ ،‬پاشــان‪ ،‬هۆنــراوەى (ئــاى تەنیایــی)‬ ‫بــۆ یەکەمجــار باڵودەکاتــەوە‪.‬‬ ‫یەکێــک لــەو شــتە گرنگانــەى کــە ئــەم شــاعیرە‬ ‫بەدوایــەوە بــوو پیرۆزیــی هەســتەکانى‬ ‫دڵ و حەقیقەتــى خەیــاڵ بــوو‪ .‬بۆیــە دەڵێــت‬ ‫جیاوازیــی مــن و بایــرن کــە شــاعیرێکى‬

‫بەناوبانگــى هاوســەردەمى بــوو ئەوەبــوو ئــەم دەیگــووت مــن وێنــا‬ ‫و وەســفى ئــەوە دەکــەم کــە خەیاڵــی لێدەکــەم‪ .‬هەروەهــا گوتــى‬ ‫ئــەوەى ئــەم دەیــکات ســەختترین ئەرکــە‪ .‬دواتــر ئــەم شــاعیرە‬ ‫دەکەوێتــە داوى خۆشەویســتى کچێکــەوە بــە نــاوى براونییــەوە بــەاڵم‬ ‫بەهــۆى خراپیــی دۆخــى ئابــوری و داراییــەوە نەیتوانــى بچێتــە نــاو‬ ‫پڕۆســەى هاوســەرگیرییەوە لەگەڵیــدا‪ .‬لەژێــر هەمــان ئــەو باردودۆخــە‬ ‫ســەختەیدا‪ ،‬کیتــس توانــى بەشــێک لــە باشــترین و جوانتریــن بەرهەمــە‬ ‫شــیعرییەکانى خــۆى لــە زمانــى ئینگلیزیــدا بنوســێت و باڵوبکاتــەوە‪.‬‬ ‫پاشــان توانــى شــەش لــە جوانتریــن چامەکانــى بنوســێت‪ ،‬کــە لــە‬ ‫هۆنــراوەى (چامەیــەک دەربــارەى گــۆزە کۆنێکــى یۆنانــى) دەڵێــت‪:‬‬ ‫جوانیی حەقیقەتە‪ ،‬حەقیقەتیش جوانى‪ - ،‬ئەوە هەموو شتێکە‬ ‫ئێوە دەیزانن لەسەر زەوى‪ ،‬و هەموو شتێکە کە پێویستە بیزانن‪.‬‬ ‫لــە گەشــتەکەیدا بــۆ ڕۆم لــە ســێپتەمبەردا‪ ،‬دوا نوســخەى بەرهەمــى‬ ‫(ئەســتێرەى گەشــاوە)ى لەســەر ئــەو کەشــتییە نووســى کــە‬ ‫گەشــتیپێکرد‪ .‬لــەم گەشــتەیدا کــە لەگــەڵ ســیڤێرنى هاوڕییــدا بــوو‪ ،‬زۆر‬ ‫بەخێرایــی و کتوپــڕ تووشــى نەخۆشــى دەبێــت و دەکەوێــت‪ .‬ســیڤێرنى‬ ‫هاوڕێــی بــۆ چــوار شــەوى تــەواو بــە شــەونخوونى و بێدارییــەوە‬ ‫دەبێتــە ئێشــکگرى‪ .‬هــەر لــەو ســاتانەدا‪ ،‬کیتــس بــە هاوڕێکــەى دەڵێــت‪:‬‬ ‫بەرزمکــەرەوە – وا خەریکــە دەمــرم – پێویســتە بــە ئاســانى بمــرم‬ ‫– مەترســە و بەهێــز و خۆڕاگربــە‪ .‬ئــەوە بــوو لــە ‪٢٣‬ى مانگــى دووى‬ ‫ســاڵى ‪١٨٢١‬دا و کاتژمێــر ‪١١‬ى شــەو دەمرێــت‪.‬‬ ‫تراژیدیــاى کۆتاییەکــەى ژیانــى کیتــس تاڵ بوو‪ ،‬بــەاڵم کاریگەرییەکەى‬ ‫تــا ئێســتا و بەهــۆى بەرهەمــە ناوازەکانیــەوە بەســەرمانەوەیە کــە‬ ‫توانــى لــە ماوەیەکــى کورتــى ژیانیــدا بەدەســتیان بهێنێــت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‬ ‫‪https://www.wsws.org/en/articles/202111/03//keat-m11.html‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫ناوخۆ‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫مرۆڤی کورد و ناشوێن‬ ‫ڕامان ئەحمەد‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫(‪)٩‬‬

‫ج‬ ‫واڵنە‬ ‫وەی‬

‫بەشێک لە ژمارەکانی پێشووی ڕۆژنامەی ڕێچار‬

‫وتەیــەک هەیــە دەڵێــت‪ :‬ئەگــەر دووکــەس تەبابــن ئــەوا بســتێک‬ ‫خــاک شــوێنیانە‪ ،‬ئەگــەر ناتەبابــن واڵتێــک ناشــوێنیانە‪ .‬یەکێــک‬ ‫لــە کێشــەکانی کۆمەڵــگای کــوردی لــە ســایەی ئــەم دەســەاڵتەی‬ ‫ئێســتای هەرێمــدا ناشــوێنە‪ ،‬واتــا لــە الیەکــەوە شــوێنێک نەبێــت تێیــدا‬ ‫بحەســێیتەوە وەکــو ژیــان و گــوزەران و پاراســتنت لــە گەرمــی و‬ ‫ســاردی و شــوێنی حەوانــەوەت‪ .‬لــە الیەکــی دیکــەوە‪ ،‬هەســت بــە‬ ‫غوربــەت و نائومێــدی بکەیــت لــەم شــوێنە‪ ،‬ئەگــەر وەکــو شــوێنێکی‬ ‫فیزیایــی بوونــی هەبێــت‪ ،‬بــەاڵم هەســت بــە هیــچ جــۆرە دڵخۆشــیەک‬ ‫و هەســتێکی وابەســتەکی بــەم شــوێنەوە نەکەیــت‪ ،‬ئەگەرخــودی‬ ‫نیشــتیمانیش بێــت‪ .‬بیــر لەشــوێنێک بکەیتــەوە ڕزگارت بــکات لــەم‬ ‫شــوێنەی لێــوەی هاتوویــت‪ .‬واتــا کــۆچ بکەیــت بــۆ شــوێنێک تــا‬ ‫ڕزگارتبێــت لــە شــوێنی ڕەچەڵەکــی خــۆت‪ ,‬چونکــە هەســت بەشــوێن‬ ‫بوونــی خــۆت ناکەیــت‪ .‬واتــا لــە شــوێنی ڕەچەڵەکــی خــۆت هەســت‬ ‫بەبوونــی خــۆت نەکەیــت‪ .‬ئــەو شــوێنە گوزارشــت لــە چیەتــی و‬ ‫بوونــی ڕاســتەقینەی تــۆ نــەکات وەکــو زاتێــک وبابەتێــک‪ .‬مارکــس‬ ‫ووتەیەکــی هەیــە دەڵێــت‪ :‬بوونی کۆمەاڵیەتی هۆشــیاری کۆمەاڵیەتی‬ ‫دیــاری دەکات‪ ،‬نــەوەک هۆشــیاری کۆمەاڵیەتــی بوونــی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫دیــاری بــکات‪ .‬ناشــوێن دەبێتــە هــۆکاری تێکچوونــی هۆشــیاری‬ ‫کۆمەاڵیەتــی بەپێــی ووتەکــەی مارکــس‪ .‬شــوێنێکی جێگیــر لــە ڕووی‬ ‫ئابــووری و سیاســی و کۆمەاڵیەتــی دەبێتــە هــۆکاری جێگیریەکــی‬ ‫فکــری و دەروونــی و ســایکۆڵۆژی‪ .‬لــە هەرێمــی کوردســتان لەبــەر‬ ‫بــێ مووچەیــی و تێکچوونــی بــاری دارایــی زۆربــەی تاکەکانــی‬ ‫کۆمەڵــگای کوردســتان کێشــەی ناشــوێنی و درککــردن بــە نامۆیــی‬ ‫لەهەمــان شــوێندا‪ ،‬واتــا جــۆرە ناکۆکیــەک دروســت بــووە لــە نێــوان‬ ‫شــوێن وناشــوێن‪ .‬بــۆ نموونــە مــن لەکوردســتان بژیــم بــەاڵم لەبــەر‬ ‫بارودۆخــی ئابــووری نەتوانــم خانوێــک یاخــوود شــوقەیەک بکــڕم‪،‬‬ ‫ئەمە واتا ناشــوێن ‪ .‬لەبەر بێمووچەیی و گرانی و بێپارەیی نەتوانم‬ ‫ئــەو کــەل و پەالنەبکــڕم کــە هیــچ نەبێــت پێویســتیم پێیــان هەیــە‪.‬‬ ‫شــتی کەمالــی وڕووکەشــی ئــەوە هەرناکرێــت باســی لێــوە بکەیــت‪.‬‬ ‫کەواتــە لێرەشــدا کێشــەی ناشــوێن ســەرهەڵدەداتەوە‪ ،‬وەکــو ئــەوە‬ ‫وابێــت لــە زیندانیەکــی گــەورە بژیــت و هیــچ جــۆرە پێداویســیتەکی‬ ‫ســەرەتاییت بۆدابیــن نــەکات‪ ،‬هیــچ نەبێــت بتوانــی وەکــو مرۆڤێکــی‬ ‫ئاســایی تێیــدا بژیــت‪ .‬ئیترئــەم شــوێنە ئەبێتــە ناشــوێن بــۆ تــۆ و‬ ‫ناشــوێن بــۆ هەزارەهــا مرۆڤــی ئــەم ڕووبــەرە پــان و بەرینــە کــە‬ ‫نــاوی کوردســتانە‪ .‬کۆچکــردن بــۆ دەرەوەی وواڵت بۆتــە خەونــی‬ ‫زۆربــەی الوانــی کوردســتان‪ ،‬لەبــری ئــەوەی کــە حکومــەت و‬ ‫دەســەاڵتی یەکیەتــی و پارتــی خەونەکانــی ئــەم الوانــە بــەدی بێنێــت‪.‬‬ ‫شــاری خەونــەکان بوەتــە شــوێنی نیشــتەجێبوونی هەندێــک پــارەدار‬ ‫و لێپرســراوی بــۆرژوازی ئــەم واڵتــە لەبــری ئــەوەی شــاری‬ ‫خەونەکانــی هەمــوو گەنجێکــی ئــەم کوردســتانە بێــت‪ ,‬بۆتــە واقعێکــی‬ ‫نــادادوەری هەندێــک کــەس لەســەر حســابی زۆرینــەی کــەس‪.‬‬ ‫بەهــۆی ئــەم ملمالنەیــەی کــە لــە نێــوان دووچینــی ئــەم کۆمەڵگایــەی‬ ‫کوردســتان ڕوودەدات‪ ،‬واتــا چینێکــی دەســەاڵتداری بــۆرژوازی‬

‫قۆرغکــەری ســەروەت و داهــات و نەوتــی ئــەم واڵتــە وچینێکــی بــێ‬ ‫توانــا لــەڕووی بەدەســتهێنانی ئــەم دەســکەوتانە هــەر بەهــۆی چینــی‬ ‫تەماحــکاری یەکەمــەوە‪ .‬هەمــوو ئــەو هۆکارانــە و بگــرە زۆر زیاتــر‬ ‫لــەوە کــە پەیوەنــدی بــە نەبوونــی هەلــی کار و نەبوونــی ژێرخانێکــی‬ ‫ئابــووری پتــەو و فەرامۆشــکردنی کەرتــی کشــتوکاڵ و گەشــت و‬ ‫گــوزار و دانەمەزراندنــی گەنــج لــەدوای چەندیــن ســاڵی خوێنــدن‬ ‫وشــەونخوونی‪ ،‬ناعەدالەتــی لــە دابەشــکردنی داهاتــی واڵت و بڕینــی‬ ‫مووچــەی فەرمانبــەر و مامۆســتا‪ ،‬چاکســازی نەکــردن لەمــەڕ‬ ‫کێشــەی بــە هەزارەهــا کەســی بندیــوار کــە بەرامبــەر بێــکاری و‬ ‫دەوام نەکــردن پلــە و پایــە و مووچــە وەردەگــرن‪ .‬ئەمــە گەورەتریــن‬ ‫و زەقتریــن کێشــە و گرفتــی ســەرەکییە کــە الوانــی ئەمــڕۆی‬ ‫کوردســتان هەســت بــە ناشــوێنی بکــەن‪ .‬یاخــود بــە شــوێنی خۆیانــی‬ ‫بزانــن و ئامادەبــن تێبکۆشــن لــە پێناویــدا‪ .‬بــەاڵم کــە شــوێن ناشــوێن‬ ‫بــوو‪ ،‬ئیتــر بیرکردنــەوە بــە ئاراســتەی شــوێنێک دەبێــت‪ ،‬لــە دەرەوی‬ ‫ئەم شــوێن و نیشــتیمانەی خۆتبێت‪ ،‬کۆچیش تاکە چارەســەر دەبێت‬ ‫بــۆ الوان و خێزانــەکان‪ .‬بــە تایبەتی ئەگەر سیاســەتی ســەرکوتکاری‬ ‫و بێدەنگردنــی دەنگــە ناڕازییــەکان ببێتــە نەریتێکــی ڕۆژانــەی پارتــە‬ ‫دەســەاڵتدارەکان‪ .‬بەتایبــەت‪ ،‬ئەمــڕۆ لــە هەولێــر ئــەم سیاســەتە زۆر‬ ‫بەڕوونــی دیــارە کــە جێگــەی مشــت ومــڕی دووکــەس نییــە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫پێشــان بــواری خۆپێشــاندانی مامۆســتایان و فەرمانبــەران درابێــت‪،‬‬ ‫ئێســتاکە بــە هیــچ شــێوەیەک بــوار بــە بایکۆتکردنێکــی ئاســایی‬ ‫دەوام نەکــردن‪ ،‬لــە قوتابخانــە و فەرمانگــە و دەســتگا حکومییــەکان‬ ‫نادرێــت‪ ،‬لــە کارگوزارێکــەوە بگــرە تاکــو بەڕێوەبــەر و ئەبــێ دەوام‬ ‫کــردن زۆر لــە جارانیــش فەرمیتربێــت‪ ،‬واتــا ئەرکــی بێمــاف‪،‬‬ ‫ئەبــێ لەســەر یــەک قــاچ بەڕێوەبچێــت بــێ دواکەوتــن‪ ،‬مەگــەر‬ ‫کەرەنتینایــەک ڕابگەیەندرێــت ‪ ،‬بــەاڵم بــێ هیــچ خزمــەت کــردن و‬ ‫قەرەبووکردنەوەیــەک‪ ،‬وەکــو مووچــە‪ ،‬بــە پێچەوانــەوە ســەرەڕای‬ ‫ئــەم باروودۆخــە نەخواســتراوە‪ ،‬بڕینــی مووچــە و هەرجــارەی‬ ‫بەبیانوێــک بۆتــە نەریتــی پارتــی دەســەاڵتدار‪ ،‬و پارتەکانــی تریــش‬ ‫لەســەر هەمــان بڕیــاری مووچەبڕیــن هاوکــۆک و یــەک دەســتن‪،‬‬ ‫پارتــی دەســەاڵتدار زووزوو ئــەم درۆیانــە باڵودەکاتــەوە‪ ،‬کــە‬ ‫گوایــە بــارودۆخ زۆرباشــە‪ ،‬و هاواڵتیــان هیــچ کێشــەیەکیان نییــە‪،‬‬ ‫و پەرلەمانــی کردۆتــە زوڕناژەنــی پڕوپاگەندەکانــی و زمانحاڵــی‬ ‫سیاســەتی تێپەڕینــی بڕیــارەکان‪ ،‬و بەیاســاییکردنی مووچەبڕیــن و‬ ‫گەندەڵــی ئاشــکرا‪ ،‬و بــە سیســتەمکردنی گەندەڵــی‪ ،‬و لەکارخســتنی‬ ‫هەمــوو جــۆرە شــەفافیەتێک و یاســای لێپێچینــەوەی تێوەگالنــدن‬ ‫لــە گەندەڵــی‪ ،‬کــە بچینەکــەی لــە خــودی دەســەاڵتی سیاســی وەکــو‬ ‫پارتــی لــە هەولێــر و یەکێتــى لــە ســلێمانیەوە دەســت پێــدەکات‪.‬‬ ‫هەروەهــا دادگایکردنــی ئــەو دەنگانــەی دژی گەندەڵــی دەوەســتنەوە‬ ‫و داوای چەســپاندنی یاســا دەکــەن‪ ،‬کەواتــە گەندەڵــکار حاکــم‬ ‫بێــت و داکۆکیــکار لەنەبوونــی کار مەحکــوم و تۆمەتباربێــت‪ ،‬و‬ ‫یاســاش بەدەســت پێشــێلکارانی یاســایە‪ ،‬ئەمــە ئــەو پارادۆکســەیە‬ ‫کــە عەقڵیەتــی ســتەمکاری دەســەاڵتی سیاســی فەرمــان نــاڕەوای‬ ‫کوردســتان بەڕێــوەی دەبــات‪.‬‬

‫سێ‬ ‫شەم‬

‫مە ‪-‬‬

‫(‪١٥‬‬

‫‪٠/٩/‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫جەما‬

‫ڕۆژنا‬

‫مە‬

‫یەکی‬

‫وەری‬

‫سیا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫ی‬ ‫و ڕو‬

‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫شنێ ن‬ ‫ووســـ‬ ‫ەر‪ :‬ســــاد ەریمان‬ ‫ق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫کاریی‬

‫ب‬ ‫ەڕوب‬

‫نرخ‪:‬‬

‫سۆس‬

‫یالی‬

‫(‬ ‫‪)٥٠٠‬‬

‫س‬ ‫تییە‬

‫وونە‬

‫دینار‬

‫(ه‬

‫ەموو‬

‫‬‫نرخ‬

‫وە ن‬

‫ناوەڕا‬

‫ی‬

‫هاوپ‬

‫ستی‬

‫شت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫مان‬

‫گێک‬

‫وێ‬ ‫کان‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دەردە‬

‫«‬ ‫تۆڕی‬ ‫پارا‬ ‫ستن‬ ‫یەك‬ ‫ی ته‬ ‫ڕا ێــك‬ ‫ندرو‬ ‫ڕ یگەیانـ لــە‬ ‫ستی‬ ‫ئەن‬ ‫یگ‬ ‫گ ێگریکر ـد كــە ئا داما‬ ‫شتی»‬ ‫نــی‬ ‫شــ دنــە‬ ‫لە كو‬ ‫خزم تیی تە لەداخمانجیــان ئــەو‬ ‫رد‬ ‫تـ‬ ‫ل‬ ‫ند‬ ‫ستا‬ ‫ــە‬ ‫رو‬ ‫دا ەتگو‬ ‫ـۆڕە‬ ‫ســت‬ ‫ن دا‬ ‫نیشــت زاریــی ســتی و ن و دامەزرا بــۆ‬ ‫مەزرا‬ ‫ت‬ ‫ند‬ ‫پ‬ ‫تە‬ ‫وان‬ ‫«ڕێچ‬ ‫سە‬ ‫و هەل ندروســتاراســتنااڵنکردنــ نــی تۆڕ ــار»‬ ‫روتار‬ ‫ومەرجـ ی شــی و فەرا ی کەر ەكــە‬ ‫چ‬ ‫ساد‬ ‫ـە تایب او بەپ هەمکرد تــی‬ ‫ینی‬ ‫دە ق ع‬ ‫ئایــا‬ ‫ناو‬ ‫ەڕا‬ ‫ەتــەکان ێــی چڕ نــی‬ ‫بــەوەسەاڵتدارانیەزیز‬ ‫چــۆ‬ ‫كـ‬ ‫ست‬ ‫ب وردی ن چی‬ ‫و خە یــی‬ ‫فەرم‬ ‫ی كۆ‬ ‫هەڵچ‬ ‫کۆ‬ ‫ــە چ دەتوا نــی ن‬ ‫نیبـوو كـ انڕەوا‬ ‫مەڵگ‬ ‫ڵــک‪.‬‬ ‫مەاڵیە‬ ‫لە ب‬ ‫ـە‬ ‫لــەوە ینێكـی نێـت لـ اوەڕا‬ ‫ای ع‬ ‫ەغداد‬ ‫جواڵنــە تــی لــە‬ ‫ڕێنما‬ ‫ســت‬ ‫ـە‬ ‫ێراق‬ ‫ڕوبەڕو ییە خۆپ و هە‬ ‫وە‬ ‫خـوار دا كۆكـ شۆڕشـ ســەرد ی ك‬ ‫یو‬ ‫رێم‬ ‫ۆم‬ ‫ك‬ ‫جە‬ ‫الواز‬ ‫ارێ‬ ‫ن‬ ‫بون‬ ‫گێ‬ ‫ـ‬ ‫هیو‬ ‫ڕ؟ كا ەمی ن ەڵـ‬ ‫ەو‬ ‫زییـ‬ ‫بــكات‪ .‬ئـ ماوەر‬ ‫كۆنز ەوەی ك كــە‬ ‫وردی‬ ‫و‬ ‫ەکان و ایەکی‬ ‫ـگای‬ ‫ـە‬ ‫ەی کۆ‬ ‫ییــەک‬ ‫ڕێنما‬ ‫ەک پا‬ ‫زۆری‬ ‫ێرڤاتیڤ ۆمەڵـگا دەبێـت ئـڕڵ ماركـیولیبرالی عێرا‬ ‫وان پێیان ان و ڕ رۆنــا‬ ‫یییــە‬ ‫دور‬ ‫ان‬ ‫(ک‬ ‫قــ‬ ‫کە‬ ‫لــە‬ ‫دژ‬ ‫ســاوێ‬ ‫خۆپ‬ ‫بـ‬ ‫ەكـەی وە گرێب ەم چ س و ئ زمـدا ب ی و‬ ‫هەڵمژین کی سیا وابـوو کـ اپەڕینــی ۆڤیـد‪ ١٩-‬وتنەو‬ ‫ـە خ‬ ‫ارێزییـ‬ ‫ەی ل‬ ‫سی‬ ‫ــی‬ ‫ئۆ‬ ‫ـە دو‬ ‫نەفــر‬ ‫)دا بت‬ ‫ەگــەڵ ەڵكــی ناڕ ەکان‪،‬‬ ‫خـۆی بێ ـدات و ینــە خـ ـاالن با بێت‬ ‫کتۆ‬ ‫ی‪-‬ت‬ ‫ناڕ‬ ‫ور‬ ‫وان‬ ‫ش‬ ‫ـ‬ ‫بــە‬ ‫ـل‬ ‫ەزا‬ ‫کە‬ ‫ەند‬ ‫ێت‬ ‫شۆڕ ەت و ت‬ ‫دە‬ ‫رو‬ ‫یەت‬ ‫ری‬ ‫ازیــی‬ ‫وتنـ‬ ‫وب‬ ‫ـت‪.‬‬ ‫دەسـتب ۆی بــە چ دیــۆ‬ ‫ووڕە‬ ‫کۆم‬ ‫خۆپیش‬ ‫ســتکردن شــك‬ ‫ێســە‬ ‫شــ‬ ‫ییەكانــی ســتی بتو ەوەی کۆ عێــر‬ ‫ــاندە‬ ‫دكتۆ‬ ‫تەند ەڵێــ‬ ‫خ‬ ‫یــی جە‬ ‫اق گۆ‬ ‫ایەوە‪.‬‬ ‫روبەر‬ ‫ل ـەو ڕێ گێڕانە‬ ‫انێـ‬ ‫مە‬ ‫رە‬ ‫ک‬ ‫ەرداری ینـی‬ ‫ران‬ ‫ەڵک‬ ‫ماو‬ ‫ڕەپ‬ ‫بك‬ ‫ـت‬ ‫ـ‬ ‫بپا‬ ‫بــە‬ ‫ــدا‬ ‫و روسـ ئا‬ ‫ەر‬ ‫هێ‬ ‫رێــ‬ ‫ســ‬ ‫ڕۆڵــی اڵیەتــی بــە انــەک‬ ‫گایــە‬ ‫ەن كـ‬ ‫مــار‬ ‫زن و د یــی و کڵپ بــۆ ئ ـ‬ ‫پێگە‬ ‫خاو‬ ‫ڤین‬ ‫ه‬ ‫ەرلەن‬ ‫ـە ئە‬ ‫ان و‬ ‫وە د‬ ‫بكـەن!‬ ‫ەوەی‬ ‫ەر‬ ‫وێ گ کردنــ‬ ‫ەبێــت خـ تایبەت‬ ‫تە لێکۆڵینەتیی جی و دا‬ ‫ەسـ‬ ‫مەش‬ ‫كەم‬ ‫خۆپ‬ ‫ەنگــی‬ ‫ەو‬ ‫ــی‬ ‫فەت‬ ‫تــ‬ ‫ەند‬ ‫یش‬ ‫ال‬ ‫شک‬ ‫خۆی‬ ‫ـ‬ ‫ەڕا‬ ‫ـوا‬ ‫ەی‬ ‫شۆ‬ ‫نی‬ ‫ــان‬ ‫لــە‬ ‫ــی ئ‬ ‫دە‬ ‫ســتی‬ ‫شــەنە وەکان هانـی ای تر‬ ‫نــەوە‬ ‫ڕێ‬ ‫ەوەیــان جواڵنەو ان لــە دە رووی‬ ‫ڕشــگێ‬ ‫شــاری دان و‬ ‫ڵێت‪:‬‬ ‫هــە‬ ‫ســ‬ ‫ســەر دەکا یــدا (‪ HO‬ســنا‬ ‫پەیڕە‬ ‫ناڕ‬ ‫كارەك‬ ‫عێــر‬ ‫ڕانەی‬ ‫ســتپێ‬ ‫ردوو‬ ‫بەغــ‬ ‫پێبەخ‬ ‫ەیەکــی‬ ‫ەزایەتیی ەر شــە انــدا‪،‬‬ ‫اق و‬ ‫ویكــر‬ ‫خەڵـ‬ ‫ڕ‬ ‫نەخۆ دەمە ت و مە پێماند ‪ )W‬لەئە ک کـ‬ ‫کردە‬ ‫دە‬ ‫چاال‬ ‫چەنــد داد و‬ ‫ەک‬ ‫ـە ڕ‬ ‫اســت و دن لــە‬ ‫شـ‬ ‫ـک كــپ و شــرێت‬ ‫ســە‬ ‫ەڵ‬ ‫کوانــی ئـ وە‪ .‬ســ‬ ‫شــارەکا ــی فرا قام و‬ ‫شـ‬ ‫تــا ت‬ ‫خ‬ ‫شــی ئا ـێرپ ترســی ێــن؛ نجامـ ێکخـ‬ ‫س‬ ‫دروس سیاس ـەتێ اڵتدارا‬ ‫ەرەڕ‬ ‫ەم‬ ‫وانت‬ ‫ـار و‬ ‫ــۆڕە‬ ‫نی‬ ‫ــەرک‬ ‫ــت‬ ‫زمەتگ‬ ‫نی نا‬ ‫یــدز ن ەنجە نیــ دارە بــۆ ئــەو ی توێژی ـراوی‬ ‫ناڕەزای ای ئەوەش شــا‬ ‫ناوەڕا ریــان‬ ‫تیر‬ ‫وت ب‬ ‫شــێو وزارییــە بــۆ ڕوبە کی تەن‬ ‫وەنــد‬ ‫رۆچک‬ ‫سـ‬ ‫ــی‬ ‫وونــەوە‪ ،‬ۆریســتییە ەتییان‬ ‫ت‬ ‫یــە‪ ،‬بە ە‪ ،‬و ب مرۆڤەنەخۆشــ نەوە‬ ‫دروس‬ ‫ـت و‬ ‫و ه‬ ‫ــە ڕوبــە كــە دەیــ ەیەکی‬ ‫هە ەیەکی‬ ‫ك‬ ‫ەندرو ڕوبوونـەو ــتیی‬ ‫تو‬ ‫ەر‬ ‫ڵک‬ ‫كا‬ ‫یی‬ ‫ەچ‬ ‫هە‬ ‫و‬ ‫فرا‬ ‫ەه‬ ‫کا‬ ‫ڵچ‬ ‫ندت‬ ‫چە‬ ‫ێــم‬ ‫ری‬ ‫ــو خە ەمــا نــی ەی‬ ‫ەی‬ ‫وونــی ز وانتــر و ســتیی‬ ‫خزم‬ ‫ــی ناڕ‬ ‫لــە‬ ‫کدارەکان ڕووی تیـ ان هەڵس رێمــدا‬ ‫ریــان‬ ‫ئـەم‬ ‫گهری‬ ‫هــە‬ ‫لــە‬ ‫ەزایە‬ ‫ــو‬ ‫یات‬ ‫و خۆپا کۆرۆنــا و ەتگوز‬ ‫لێ کاری‬ ‫مۆکییــ ن شــێ ئــەم‬ ‫توند‬ ‫تییـەكان ــی میل رۆری‬ ‫ـری‬ ‫یه ده‬ ‫مــر زار کــە‬ ‫اریــی‬ ‫ڕاو و‬ ‫سەران‬ ‫كۆلی گەری‬ ‫ە‪.‬‬ ‫تــر ک‬ ‫رێزییــ‬ ‫س گرفت جەمـ‬ ‫گ‬ ‫رونی‬ ‫ڕێکخ‬ ‫لە د‬ ‫دابینک‬ ‫یشــیا‬ ‫وەش‬ ‫لــه مـ نهوهیه یانــە‬ ‫اریکــر‬ ‫دن‪ .‬د‬ ‫ســەری‬ ‫ــا‬ ‫ـاوەر؛‬ ‫ەکان‪ ،‬پێكـ ردنــی‬ ‫چەکــ ــراوی‬ ‫ژە‪-‬ش‬ ‫ەورەتـ‬ ‫یهكان‬ ‫و بەج ەرئەنجام ری پەتاکـ ئەمــەش دە ســ‬ ‫عێراقــدا‪ ،‬ـر بــو‬ ‫دار‬ ‫ـڕا‬ ‫لە کاتی ۆڕشە‬ ‫نیشــا ـاوهی یـ كــدا ك لهســه‬ ‫یڤ‬ ‫ەر‬ ‫ر‬ ‫ەک‬ ‫ون‬ ‫ای‬ ‫وە‬ ‫ـە‬ ‫ل‬ ‫ـ‬ ‫ێهێ‬ ‫تو‬ ‫ەکا‬ ‫ان‬ ‫و‬ ‫بۆ‬ ‫ڕەبــو بــە هــ‬ ‫بــو‬ ‫قەیرا‬ ‫توش نهی ـهك ما ــه لــه ژنان‬ ‫ـە كا‬ ‫رۆس‬ ‫نــی پ‬ ‫ســەند‪.‬‬ ‫پەتاکــەدا شــتنی‬ ‫كڵپەی‬ ‫ەر لــە ب نی ئابور تیرۆ‬ ‫ون‬ ‫یادەکرد ون و کە تێكــدا‬ ‫ـ‬ ‫یك‬ ‫و من‬ ‫ەكــی‬ ‫هاو‬ ‫و‬ ‫ری ڕ‬ ‫كــە‬ ‫بەب‬ ‫و وە‬ ‫یی‬ ‫اڵتی‬ ‫وتن‬ ‫اڵو‬ ‫ـ‬ ‫نــی‬ ‫ێک‬ ‫ڕێژهیـ ی ش ـڵهخهمۆكیی نگـی كه واڵتــی ــدااڵ‬ ‫ــێ‬ ‫هم‬ ‫س‬ ‫ۆرۆنا‬ ‫ـە‬ ‫ـ‬ ‫یان‬ ‫س‬ ‫ـ‬ ‫کر‬ ‫ـە‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫خۆپا‬ ‫ــی‬ ‫ـ‬ ‫ئــ‬ ‫سی‬ ‫ــی‬ ‫دنــ‬ ‫ـاڵی ‪ ٨‬خراو!‬ ‫ـه لـ ژانی ــان ت رهنت چینــدا كا‬ ‫و مۆڵــ رێزییــان ەوەی‬ ‫عێــراق اســەتی ەر مەترس دان تۆمەتبا تێپەڕا‬ ‫‪٠٠‬‬ ‫ەوەی‬ ‫ـە‬ ‫مانە‬ ‫ینـ‬ ‫ده‬ ‫کە‬ ‫ندنــی‬ ‫هیــچ‬ ‫بــۆ‬ ‫رک‬ ‫درۆ و ‪٢‬ەوە‪،‬‬ ‫ـیی‬ ‫لــە‬ ‫رەن‬ ‫ەکان‬ ‫ه‬ ‫بێ‬ ‫قەی‬ ‫پێد‬ ‫ئێســتادا روون ـیێــدا دهر ـهدا ‪ 2.6‬ئهنجامــ ن؟ له‬ ‫ردن‬ ‫ـ‬ ‫هێ‬ ‫دابی‬ ‫و‬ ‫تین‬ ‫گان‬ ‫زە‬ ‫ـۆی‬ ‫د‬ ‫کارگــە ــن بکــە اویســتییە ڕوبەڕوبو ەکــردن نا ــە و د ــی خۆپ ران و‬ ‫لەد‬ ‫بۆر‬ ‫ەلەســ‬ ‫زۆر ز ب ـوون كهوتــو ‪ %2‬منــددراوه‬ ‫ن‪،‬‬ ‫و‬ ‫و هەمـ ەس ـتدا‬ ‫راوســێ یشــاندە داڕمانــە ئ ەی ف ژوازیی‬ ‫ڕەزای‬ ‫بەرهەم بەتەنی کی خ‬ ‫ونــەو‬ ‫ریو‬ ‫ەکان‬ ‫نی مل‬ ‫ران‬ ‫ابو‬ ‫یات ـره كــه بێگ وه و ‪ 9‬ااڵن‬ ‫وو‬ ‫شكس وو ئە‬ ‫زمەتگوز ەی بەدە ەتیــی‬ ‫ناب‬ ‫شــتی‬ ‫دەران‬ ‫هێنانی‬ ‫مانــەش یۆن ـان‬ ‫جەمــا ەرگرتنــی بــە الیەن رییەك‬ ‫خ‬ ‫اری‬ ‫داخ‬ ‫ـتی‬ ‫ینــە‬ ‫ســته‬ ‫شــە‬ ‫ــە و پ ــە‪ ،‬و‬ ‫ومــان ‪%18.‬‬ ‫خ‬ ‫وێند‬ ‫هێنــاوە ل ئەوەیـان هەلــی کار وە‪ ،‬ســە ســتنی بــا ــی و تەند ێنانی‬ ‫خــوار قو‬ ‫وەری‬ ‫یارمەت گریــی‬ ‫اش ـ‬ ‫ئ‬ ‫ب‬ ‫كار‬ ‫بێ‬ ‫ربا‬ ‫انی‬ ‫ـ‬ ‫ەڵك ـدا‪،‬‬ ‫ــه‬ ‫ـە‬ ‫رو‬ ‫ــۆ‬ ‫ســە‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫زاڕ‬ ‫چــا‬ ‫یــی د‬ ‫بۆی‬ ‫بــە ڕوو و س ـەر رجەم‬ ‫ێكی‬ ‫خوێ دووی نــی‬ ‫ســەرك ســتی‬ ‫رەتای‬ ‫دابینک‬ ‫دەوڵە‬ ‫رە و‬ ‫توندتــر و ــە نا‬ ‫ەرەکـ‬ ‫بوو‬ ‫ڕاگ ندكارێ وەزارە پێش‬ ‫و پەرو یترین‬ ‫وت‬ ‫ی‪ ،‬هەو تانــی‬ ‫زانكۆ‬ ‫بێبە‬ ‫چاربــو ردنــی نـان نــی پیشــا چاوەکا‬ ‫ــن‬ ‫نــە دو‬ ‫فرا‬ ‫شــ‬ ‫خ‬ ‫بكــ‬ ‫نی‬ ‫دە‬ ‫ەی‬ ‫ەر‬ ‫تــ‬ ‫كــ‬ ‫ون‬ ‫ای‬ ‫ڵیا‬ ‫ان‬ ‫زم‬ ‫یاز‬ ‫ندا‬ ‫وانتـ‬ ‫ەن‪.‬‬ ‫و‬ ‫ەتگ‬ ‫لــە‬ ‫وەاڵ انــد ی دی ی پــە و‬ ‫دەییە‬ ‫كــە لــە نداوە‬ ‫ڵێت‪:‬‬ ‫كــە د ژیــان‪،‬‬ ‫شکس‬ ‫پێداو‬ ‫ری ناڕ‬ ‫وزاری‬ ‫ترس‬ ‫كانــدا‬ ‫توڕەبوون ــتهێنا‬ ‫ەســە‬ ‫ــی س ـ یسـتیی‬ ‫مــی كــە كــەی روەر بڕیارێ‬ ‫ەزایەت‬ ‫نی ئـ‬ ‫هاتوونە یــە کۆم پێنــاو‬ ‫ــی‬ ‫اڵت و‬ ‫یــی جەمـ ەرهەڵدا ەکانی‬ ‫ەم ه‬ ‫سەرتاسـ داخوازی ئەگــەر پەیما دە و خ کــی‬ ‫ەاڵ‬ ‫تــە‬ ‫پار‬ ‫خەڵـ‬ ‫ـا‬ ‫ژیان‬ ‫ەواڵنـ‬ ‫دەنــگ‪ ،‬یەتــی‬ ‫یە‬ ‫وێ‬ ‫شک‬ ‫نــ‬ ‫ـک و‬ ‫و‬ ‫تــە بۆ‬ ‫ـەری‬ ‫نی ش‬ ‫ــی در‬ ‫ـە بــۆ‬ ‫وەری‬ ‫ی ڕاد كانیــان ەزارەتــ گاش بـ ندنــی ب ســت‬ ‫هەڵ‬ ‫ــەپۆلێ‬ ‫ۆزنانــە ل رژوازییــ بێزاری‬ ‫خەڵ‬ ‫كــپ‬ ‫مژ‬ ‫ــی‬ ‫و‬ ‫کی‬ ‫ەک‬ ‫ش‬ ‫یــن‬ ‫ەگ‬ ‫کــی بێب‬ ‫جەما‬ ‫ود‬ ‫ەگەیەن نەداتــ ی خوێ ـە ڕێچ ــااڵ‪.‬‬ ‫ــەپۆلەکە ـەڵ جەم ان د‬ ‫ەشـدا‪،‬‬ ‫ەســت‬ ‫ەســتیانک وەریــ‬ ‫ــا‬ ‫ب‬ ‫ڕۆبۆ‬ ‫ی‪ ،‬هەنــ ەمۆک‬ ‫گەشە‬ ‫یــن ەوە‪ ،‬ئــە ندنــی ــاری‬ ‫بــن (بــە وەری‬ ‫رد‬ ‫تێك‬ ‫ردنی‬ ‫بــۆ ی‬ ‫بــە‬ ‫دی‬ ‫ڕزگ ســەند‬ ‫ناڕاز‬ ‫دەرب دێ لــە‬ ‫وا بایکۆ بــااڵ‬ ‫ب ـاڵو ەكەمجـ وتاری‬ ‫اریکر‬ ‫نی ب‬ ‫ارب‬ ‫یــدا بـ‬ ‫هێــز‬ ‫وونــی ه ەردەوام اوی ـش ڕ ـۆ ئـەوەی ڕینــی‬ ‫خۆی‬ ‫دە‬ ‫ئـ‬ ‫ـار ڕ‬ ‫تــی‬ ‫ەر‬ ‫ــی ناڕە ەوتــی‬ ‫ەم ڕ كات ـەو ۆبۆت‬ ‫لە گا‬ ‫بتوانــن ســۆزی‬ ‫چــی زیا‬ ‫ســە‬ ‫زای‬ ‫س‬ ‫دیكــەیۆبۆتـەی ە‪ .‬ئایــا ێــك وتــا ردیان‬ ‫تریـان لــە ەتییــە‬ ‫در) ‪ .‬شانب ــواری‬ ‫باڵو‬ ‫و‬ ‫جە‬ ‫ری‬ ‫بێڕەحـ پــڕ گاردی دەزا‬ ‫دەكا‬ ‫ەهــم و هە ماوەرییــ ەشــانی‬ ‫لـ‬ ‫ـم‬ ‫ــان نی ـت خــۆی‬ ‫ەک‬ ‫تەوە‬ ‫ژم‬ ‫ان‬ ‫و بێهە ـە بڕوا چیمــان ناوەڕۆك لــە‬ ‫وو‬ ‫و‬ ‫نــی‬ ‫گار‬ ‫ســ دار‬ ‫ـ‬ ‫بــۆ‬ ‫پێ‬ ‫ل ‪١٠‬‬ ‫ت بەڕێ ێتیــی نا دەڵێـت؟ی وتارەكدیــان‬ ‫وەیــە ئیمانیــ قۆناغ ـەی‬ ‫ی دی ێكـی‬ ‫كــەی‬

‫دینار‬

‫چێت)‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫‪12‬‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫ئەم‬ ‫ساڵ‬ ‫بەیرو سەر‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ەدا‬ ‫ساڵیادی ری ب‬ ‫ە تە‬ ‫هێرۆشی قینە‬ ‫و‬ ‫ە‬ ‫ما‬ ‫ئە‬ ‫و ناگازا تۆمی‬ ‫ئاسا‬ ‫ك‬ ‫ی كرد كەی‬ ‫الپەڕە ەوە!‬ ‫(‪)٨‬‬

‫شە‬

‫مە ‪-‬‬

‫(‪١٥‬‬

‫‪٠/٨/‬‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫ڕۆ‬

‫ژنامە‬

‫یەکی‬

‫سیا‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫ریی‪-‬‬

‫کرێ‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫ووســـەر‪ :‬شنێ ن‬ ‫ەریمان‬ ‫ســــا‬ ‫دق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫کاریی‬

‫سۆ‬

‫سیا‬

‫نر‬

‫خ‪( :‬‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫لی‬ ‫ستی‬

‫یە‬

‫دینار‬ ‫‪ -‬نر‬

‫(ه‬

‫ەموو‬

‫خی‬

‫ناوەڕا‬

‫هاوپ‬

‫ستی‬

‫شت‬

‫مان‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫گێک‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دەردە‬

‫دینار‬

‫چێت)‬

‫‪٢‬‬ ‫تا‬ ‫پ کەی‬ ‫ەل‬ ‫کۆم‬ ‫تون کێشی م ەڵگە‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ەر‬ ‫ەروتار‬ ‫وتیژی ب گ و‬ ‫ک‬ ‫دوا‬ ‫رێ‬ ‫بەیر‬ ‫بــەدو‬ ‫ت؟‬ ‫وت لە‬ ‫الپ‬ ‫ای ئــ‬ ‫دوو‬ ‫و وە‬ ‫ەوەی‬ ‫ڕیاندا‬ ‫ەڕە ‪٣‬‬ ‫لــە زیــری‬ ‫ژمار‬ ‫حکو‬ ‫ەیــەك‬ ‫تــ كار كێ‬ ‫بە‬ ‫لە‬ ‫شــایە مەتــی‬ ‫ئەنــ‬ ‫ەوا‬ ‫دەســت‬ ‫یاد‬ ‫دام پ‬ ‫ســ وی ح وە‪ ،‬یەك ئێســت‬ ‫هاڕەك ییەوە‬ ‫ی‬ ‫ەرل‬ ‫ای‬ ‫ه‬ ‫كو‬ ‫ەر‬ ‫ســ‬ ‫لو‬ ‫‪٥‬‬ ‫ێر‬ ‫ردن‬ ‫ەمــان‬ ‫دەناڵێ‬ ‫بیسـ ۆك وەزی مەتیــش ەر دە‬ ‫بنــان‬ ‫سیســتمی ــی بەهــ نێــت‪.‬‬ ‫ۆشیما ‪ ٧‬س‬ ‫ـت‬ ‫لەالیــ ستلەكارك دەس‬ ‫ران‬ ‫اڵ‬ ‫ای‬ ‫ــتی‬ ‫ب‬ ‫قــە‬ ‫ــی‬ ‫ە‬ ‫و خـ وەز‬ ‫ان‬ ‫انک‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫رزەک‬ ‫ەن ح ێشــان‬ ‫لوبنا‬ ‫یــر و‬ ‫ـاو‬ ‫ــی و ز دراوی‬ ‫لوب‬ ‫دەستل ەن شــار گروپێـ نــەوە ڕا ســان ەوەی لــە ‪ ١٧٠‬ان تا‬ ‫ناگا‬ ‫زا‬ ‫ـک‬ ‫ڕادەیــ یادەڕۆیی نانــی‬ ‫د‬ ‫ەز‬ ‫ب‬ ‫گەی‬ ‫و‬ ‫یاب‬ ‫لــە‬ ‫‪%‬ی‬ ‫ایە‬ ‫ــی‬ ‫اڵوب‬ ‫فشــا ەكاركێ‬ ‫«‬ ‫ەنــرا‬ ‫تی‬ ‫ب‬ ‫هەمــ ەک کــە ەکــی کــ تێشـ‬ ‫کیدا‬ ‫ری ئ شــانە‬ ‫ااڵدە‬ ‫جی ـاوا کادری تە کــە لــە کۆ وونـەو‬ ‫وو‬ ‫ـكانی‬ ‫ئۆکتۆبـ ـەو جو وە یــەك ز»‬ ‫بەرهە گەشــت ەم و‬ ‫ســتان‬ ‫مەاڵیەتیی ەی بێ‬ ‫چ‬ ‫کنۆ‬ ‫ێنــ‬ ‫پێك‬ ‫ەی‬ ‫وو‬ ‫ەکــ‬ ‫کار‬ ‫الپ‬ ‫خ‬ ‫اڵن‬ ‫ــە‬ ‫ـەری‬ ‫یــی و مهێنانــی ەتە‬ ‫ەی وا دار‬ ‫لــە دو هاتبــو کــرات‬ ‫لوبنــ‬ ‫زمەتگ ـ ەکانی‬ ‫سیاســەتی ‪ ٢٠١٩‬وە ج‬ ‫هەڵبژ ەڕە ‪٤‬‬ ‫یکــ‬ ‫و م ان و‬ ‫نەبوونــی ناوخ زیاتــر‬ ‫ەماوە ای یە ون‪ .‬ئ ـەم گەشــ وزاری وەک‬ ‫لە‬ ‫هە‬ ‫پ‬ ‫یلی‬ ‫دە‬ ‫كە رد بە‬ ‫ڵگی‬ ‫كــە‬ ‫ۆیــ‬ ‫کار‬ ‫ریی‬ ‫تن‬ ‫ـ‬ ‫ســ‬ ‫ل‬ ‫شکپ‬ ‫شــی‬ ‫دیك‬ ‫یــر‬ ‫ی‪،‬‬ ‫خز‬ ‫ەبا‬ ‫نێــوان‬ ‫رس‬ ‫ار‬ ‫رە‬ ‫ـ‬ ‫ەژ‬ ‫ەاڵتدا‬ ‫اییەک‬ ‫دن‬ ‫لە‬ ‫ئەمـڕۆ کوتلــە شــکێنە و ـا بــۆ ب ەدا ب ـوو ک ێــر نێودەو بــە بنبە ــە‪ ،‬و لــە و تەندر مەتگوزار و لــە ســتەی وت و‬ ‫ەگ‬ ‫سـ‬ ‫بەندەر ان د رێتیی‬ ‫س‬ ‫تەق‬ ‫کە‬ ‫ــە لــە هێنــدە ڵەتــی‬ ‫ییە‬ ‫سایەی ی پێ‬ ‫ـت ل‬ ‫دەستل ش بەرد سیاســیی دابەشــک ژداچ‬ ‫ــەرو وستی‬ ‫پار‬ ‫لــە‬ ‫کــە شــتی و ینەوەیەك ەکــەی ەكات‪.‬‬ ‫و‬ ‫ش‬ ‫ەگــ‬ ‫تــە‬ ‫وون‬ ‫ـ‬ ‫تر‬ ‫ەوا‬ ‫رد‬ ‫د‬ ‫ەو‬ ‫ەکا‬ ‫ئە‬ ‫ەکان‬ ‫گفتوگۆک ەڵ ســن هەمووشـ زۆر‬ ‫لــە‬ ‫ــی‬ ‫ببێ‬ ‫هەڵگ‬ ‫گەورەتــ رکێشــان مــە‪ .‬دیـاب و پارتە نی دە‬ ‫ەی ن ەربازب ســناک‬ ‫ـی‬ ‫تۆق‬ ‫دو‬ ‫دەهێن درو‬ ‫تــە گە مــەش‬ ‫انی‬ ‫درۆی سەرمای وەختە‬ ‫ســە‬ ‫ەو‬ ‫نج‬ ‫قی نە انەوە‬ ‫ســتکرد رتنــی چــ ێنــەر‬ ‫رە‬ ‫وونــی لــە و نائو انــدا‪،‬‬ ‫لــە‬ ‫کان‬ ‫ەک‬ ‫ەهێ‬ ‫رێــ‬ ‫اڵت‬ ‫ینــ‬ ‫ــدا‬ ‫خت‬ ‫كــە‬ ‫ت‪.‬‬ ‫قەیرا‬ ‫ەدا‬ ‫مـ‬ ‫ە‬ ‫كــە‬ ‫ەی‬ ‫گوتـ‬ ‫ل‬ ‫لــە د‬ ‫د شــتوو‬ ‫و تا‬ ‫دا‬ ‫گەن‬ ‫نی تەقە ەک و‬ ‫برسـییە مێدكــە‬ ‫بــە جۆ ێنــەی‬ ‫ـاری‬ ‫پێكها‬ ‫ـادەی‬ ‫گوتــی‬ ‫لوبنــ نــی حکومـ ەوڵــە‬ ‫ڕاگەی كــو گ ژوارەش‪ ،‬ەتەوە‪.‬‬ ‫تی‬ ‫رە هی‬ ‫ســاڵ نیترات جینەکردن مەنــی ق شــتومەک تبــوو‬ ‫ت»‪.‬‬ ‫ێئەچۆڕێ ریدا‬ ‫ەت‬ ‫اند‬ ‫«سیسـ‬ ‫ــی‬ ‫نــ ان ب‬ ‫و هـەژا ــچ هی رێکــی‬ ‫ب‬ ‫ســ‬ ‫ـت‬ ‫و‬ ‫ــی‬ ‫اچ‬ ‫ەند‬ ‫نــی‬ ‫گەل‬ ‫ــو‬ ‫وو‬ ‫بەب‬ ‫ئە‬ ‫ەر‬ ‫می‬ ‫وای‬ ‫وێ‬ ‫ڕژێ‬ ‫ش‬ ‫ــێ‬ ‫ەڕ‬ ‫ێك‬ ‫بــە‬ ‫ون‬ ‫ت!‬ ‫مۆنیــۆم نزیکــەی اخــدا‬ ‫گەن‬ ‫سیا ەڵــەکا‬ ‫لــە‬ ‫و هە ای ئــ ری ئـەو ەكــی‬ ‫هــ‬ ‫مــی د‬ ‫ــتێكی‬ ‫هیــچ‬ ‫ــدەڵ‬ ‫بــە‬ ‫ن‪ ،‬پ‬ ‫تون‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫الپ‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ســ‬ ‫ــد دژ بـ ناڕەزایەت ۆی ســ ەسـەاڵ‬ ‫ەر‬ ‫نا‬ ‫ــی‬ ‫کار یی ئــەم ێكــڕا بو ژموونــی ەم هەلوم اڵتـەدا ســەرۆک بــە هەمــ چاودێــری ــۆ زیا ‪ ٢٧‬تــەن کار ب‬ ‫ـە‬ ‫ەڕە ‪٥‬‬ ‫تداری‬ ‫گەنسـدەڵـراون و بئەوان ـەی کــەو توڕەبوونهەڵدانی شــەپئێســتای لەدەس ـەسـتداـاتی بەنـدەچەنــد ســاڵونەەیتــە بەشــێکپارتــە سیاســەرجــە نەفلوبنــان هەوڵی وەزیرانــیوو شــێوەیەكو پارێزگاتــرریکلــە شــەشلــە ۆچی‬ ‫ئێ‬ ‫ــی‬ ‫ــی‬ ‫ری‬ ‫ۆلێ‬ ‫ەر‬ ‫رەت‬ ‫ــدا‬ ‫نی‬ ‫ییە‬ ‫نا‬ ‫س‬ ‫بــە‬ ‫رد‬ ‫زیا‬ ‫لــە‬ ‫دە‬ ‫ب‬ ‫کی‬ ‫جە‬ ‫ــی‬ ‫جە‬ ‫تا‬ ‫حو‬ ‫تــر‬ ‫زیا‬ ‫دی‬ ‫بەیـرو كۆتای‬ ‫كــە ل‬ ‫عەقاڵنیی نێــك‪،‬‬ ‫بــۆ‬ ‫جەمـ ــۆ بەتاڵ ســت‬ ‫ئابور تا ب‬ ‫ــە گۆڕ کمــڕان و ســتەکە غییــە سی ماوەریــی ب‬ ‫لــە ‪ ٠٠‬تــر لــە ‪ ٠‬وت کــە ــی لــە ل مەنــی‬ ‫ــە‪.‬‬ ‫هەڵ‬ ‫بــە‬ ‫ری‬ ‫لەکا‬ ‫ێالنەب‬ ‫اس‬ ‫بووە وبن‬ ‫عێراق بژاردن ـاوەر بــە کردنــ‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ە قه‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫ی‬ ‫كورتــ ەپانــی‬ ‫ئــەو‬ ‫کــە‬ ‫ــی‬ ‫ەوەی رکێشـ‬ ‫انــدا‪.‬‬ ‫مــ‬ ‫دەســەاڵ ــییەکان کەوتنـ وونــی‬ ‫ل‬ ‫ــدا‬ ‫ــە مانگ ی‪ ،‬ئــەم سیاســی پارتــە‬ ‫هۆی‬ ‫ـە‬ ‫رۆڤ و س و‬ ‫ناڕەزا دەگوز پێشــوە «بەڵێنــی توڕەب ـاوەی‬ ‫قهیرا دەگوت یرانی‬ ‫تدا‬ ‫ــی‬ ‫بریندارب گیان‬ ‫ــو‬ ‫ژێــر بــا ســەدان‬ ‫ناڕەزای لوبنانــدا سیاســیی رێتیی بــە ن‬ ‫ەرێ ـت) ب ختە (‬ ‫ڕوو‬ ‫ئۆک‬ ‫قۆنا یەتــی‬ ‫هەزار دەرب‬ ‫زیک‬ ‫دڵنیاکــ ون و‬ ‫ـ‬ ‫ری‬ ‫انە‬ ‫هــە‬ ‫نێكی رێت‬ ‫تۆب‬ ‫وون‬ ‫ەد‬ ‫بو‬ ‫ـ‬ ‫ەتی‬ ‫و‬ ‫ـە‬ ‫ەی‬ ‫ــدا‬ ‫ــی‬ ‫ئاب نــی هـ‬ ‫رو‬ ‫ەر‬ ‫بــوو قەی‬ ‫غێک‬ ‫ەرب‬ ‫کــە‬ ‫زیانێ‬ ‫یــە ج‬ ‫ونیـان‬ ‫ۆکاری ری پ‬ ‫ــی تــازە توڕەبوون ت‪ ،‬ئەوی ـ ەک ئــەو ەوە»‬ ‫وری‬ ‫رانەکــەی ‪ ١٥‬ملیــار كــی ماد س‪ ،‬و ــوون‬ ‫ژن‬ ‫هێــز‬ ‫گەندەڵ ــار س ـاڵە ەماوەررییا هەبـوو‪ .‬دانی‬ ‫ش‬ ‫یــە خ‬ ‫وە‬ ‫ه‬ ‫ەی‬ ‫ــی‬ ‫و نەف و ح‬ ‫یــی‬ ‫دۆ‬ ‫ک‬ ‫انه؟‬ ‫ـ‬ ‫ەر‬ ‫قوڵ‬ ‫نکێ‬ ‫دو‬ ‫شــت‬ ‫ز‬ ‫ـە‬ ‫لــە‬ ‫وە‬ ‫زبە‬ ‫الر‬ ‫وە‬ ‫جە‬ ‫یــی‬ ‫نــە‬ ‫رە‬ ‫الپ‬ ‫كان‬ ‫دە‬ ‫ای ئ ـ‬ ‫هــا‬ ‫تــر و‬ ‫ماو‬ ‫ۆر گـ‬ ‫دەرك نــە كــە ئــەو ووانی‬ ‫هەم ـ‬ ‫سیا‬ ‫رە بــ‬ ‫ســین تــی ج‬ ‫ــی گۆ‬ ‫وو هێمـ ەریــی ەوەی‬ ‫لوبنــان‪ .‬توندتــر خەمڵێنرێ ـ ەورە‬ ‫دە ەڕە ‪٦‬‬ ‫وو کــە ســی و ئـ ەوت ـن‪ ،‬بــە تراژی هۆکا‬ ‫ەمــاوەر ڕەپان‬ ‫کــە بـ اری‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ـا و‬ ‫رانــ‬ ‫ــی‬ ‫پێینا‬ ‫کر‬ ‫ئ‬ ‫ەو‬ ‫ن‬ ‫ۆی‬ ‫د‬ ‫ســا‬ ‫دیی‬ ‫ەی‬ ‫دۆ‬ ‫یــە‬ ‫ـۆ‬ ‫سی‬ ‫اس‬ ‫اڵنێکە ئــەم واڵقەیرانــە خــوهەرچییــەکەكــەی بەنــدەکــە لــە پشــ تــەوە لەســ ـەرتی شــۆڕبەتشاڵکردنــەهەڵوەبژاردنــیەخپــاێشت‪ .‬خۆشــبەاس ـیی لوبن ـیشـانانەكانی‪ ،‬ناو ربارە‬ ‫ی‬ ‫تــە‬ ‫بــ‬ ‫ب‬ ‫خت‬ ‫ـ‬ ‫و‬ ‫ـ‬ ‫تی‬ ‫ن‪،‬‬ ‫دی‬ ‫انە‬ ‫ەر‬ ‫بــە ری ب‬ ‫ماکرۆن لــەالی ج هەڵمژین وەختە‬ ‫ئــ‬ ‫ڕو‬ ‫تەقی‬ ‫هـەر‬ ‫ەندە كردنە‬ ‫وەک‬ ‫ەو ڕژێ وداوەكــە اڵم بــە گ ەیرووتــە نــەوە‬ ‫ەمـ‬ ‫زوو‬ ‫ود‬ ‫ــی گ‬ ‫پــاش‬ ‫كانی خ وەی‬ ‫پــڕ‬ ‫واکەوت ـاوەر بــە یانــی گۆ ئامرا‬ ‫مــە کۆم وێنــای شــتی و وە ب‬ ‫دوو‬ ‫نی‬ ‫زێــک‬ ‫و‬ ‫بەی ـرو‬ ‫لە هەو ڕوونــی ڕانــکا‬ ‫ــوون‬ ‫بــە‬ ‫ڕۆژ‬ ‫ەاڵیەت‬ ‫داڕزی‬ ‫ســا‬ ‫ری و‬ ‫ماکــر ت‪ ،‬فڕ‬ ‫لــە‬ ‫ێندن‬ ‫ڵی ڕز‬ ‫ی‪-‬سیاســ ــن و‬ ‫دەرکــ‬ ‫دەیی‬ ‫ۆکەك‬ ‫گەن‬ ‫ســە ۆن لــە فڕ ـەی سـ کارەســات گارکردن! ەوت‪.‬‬ ‫ـە‬ ‫ییە بۆرژ دەڵــی‬ ‫رد‬ ‫الپ‬ ‫ۆکەخانــ رۆکی ەکەی‬ ‫حکو انەش‬ ‫وزی‬ ‫بەنــ‬ ‫فەڕە‬ ‫ەڕە ‪٩‬‬ ‫لــە گۆ ەی بە‬ ‫یــە خ مەتــی‬ ‫نســا ئیم دەری‬ ‫شــە‬ ‫یــروت‬ ‫س‬ ‫لوبنــ‬ ‫ەڵکــی‬ ‫ین‬ ‫لوبنــا ان و د نیگای ها نیشــتە انویــل‬ ‫ە‬ ‫ن» لەالیــەنەربڕینــی وخەمییــەوەوە‪ ،‬ئــەم یان ئ مای‬ ‫«پاڵپ‬ ‫بــۆ‬ ‫ەم‬ ‫سۆڤی‬ ‫ســەرۆ‬ ‫شــتیک‬ ‫ریکی‪ ،‬ەتی‬ ‫کی فەڕەن ردنی‬ ‫ســاوە‪،‬‬ ‫کام‬ ‫یان؟‬

‫ژ‬

‫مارە‪:‬‬

‫(‪)٧‬‬ ‫شە‬

‫مە ‪-‬‬

‫سەر‬

‫وتار‬ ‫ساد‬

‫د‬ ‫وو و‬

‫(‪١١‬‬

‫‪٠/٧/‬‬

‫ێ‬

‫‪)٢٠٢‬‬

‫نە و‬

‫ڕۆژ‬ ‫نامە‬

‫یە‬

‫کی‬

‫ک‬ ‫اتێــک‬ ‫چ‬ ‫«د‬ ‫ــواری ئــ ۆناڵــد‬ ‫ترام‬ ‫ســە‬ ‫ەم‬ ‫پێ ربەخۆیی مانگــدا ــپ»ی‬ ‫شك‬ ‫(ت‬ ‫ســە‬ ‫ئە‬ ‫كاتێ ەشــكرد‪ ،‬مریکاوە ەمــوز) رۆکی‬ ‫لە‬ ‫ئەمری‬ ‫بــە ب‬ ‫هیــچ‬ ‫ــك خ‬ ‫‪ 60‬شــا ۆپیشــان مای ـەی چیای ڕاش ۆنــەی ج ــکا لــە‬ ‫ــم‬ ‫دان‬ ‫«چەپــی ری ویالیە و نا سەرس ـوڕ ۆدا وتا ەژنــی‬ ‫ڕەز‬ ‫مێژوییـ ڕادیــكاڵ تــە یەكگ ایەتییــە مان نەب ـ رەكەی‬ ‫ج‬ ‫وو‬ ‫ترام ەكا‬ ‫ن» نــاو و ســڕین رتووەكان ەماوەریی ب ـۆم‬ ‫ــپ‬ ‫ــی‬ ‫ەو‬ ‫ەكا‬ ‫هێــر‬ ‫زەد‬ ‫ئە‬ ‫دز‬ ‫نــی‬ ‫لـ و لۆمپ ش دەکاتـ كـرد‪ .‬ەی بەهــا مریــك‬ ‫ـە‬ ‫ـە س ـ ئەمــە‬ ‫نەتە ای بــە‬ ‫مــاوەی نــە چــ‬ ‫یەكەمج وەی‬ ‫ەر‬ ‫ەپ‬ ‫ــی‬ ‫لــە‬ ‫د‬ ‫و مار خۆپ‬ ‫و‬ ‫یشــا‬ ‫چە تــۆڕی ک وو مان‬ ‫ــار نییـ‬ ‫گــی ڕابـ کســییەکا ندەران و ـە كــە‬ ‫ندیــن‬ ‫ـر‬ ‫ۆمەاڵی‬ ‫ن»‬ ‫بـ‬ ‫جەماوە هێرش ەتیــی تو دوودا سـ ناویاند ـە «‬ ‫ــی‬ ‫ـە‬ ‫كوشــت رییــەک‬ ‫کردو یتــەر و رۆکی ئە ەبــات‪.‬‬ ‫وە‬ ‫نی‬ ‫ان؛ ئــ‬ ‫لــە‬ ‫مر‬ ‫تــە‬ ‫ەو‬ ‫بــە‬ ‫ن‬ ‫هاو‬ ‫پەیامە یــکا‬ ‫ئەم نــاوی « اڵتییەك اڕەزایەتی ســەر‬ ‫ــی‬ ‫ناڕەزای کانیــدا‬ ‫ب ریكــی كــە جــۆرج فۆل ئەمریکی یانــەی‬ ‫كــە لــە ەتییــە‬ ‫م ەنــاوی‬ ‫لەژێــر یــد»ی یــەوە‬ ‫ــاو‬ ‫ئە‬ ‫ســەریا دوای‬ ‫بــە‬ ‫«دیریـ‬ ‫کــرد ەی ‪ ٨‬خول ـک شــ ژنــۆی پ ڕەگــ‬ ‫ەز ئەفر نهەڵدا‪،‬‬ ‫ۆفی‬ ‫ـەک‬ ‫کــە‬ ‫ۆلیســێ‬ ‫ه‬ ‫«ناتوا و ‪ ٤٦‬چ ن» خنكێنـ کی ئە یقــی‪-‬‬ ‫ەمــوو‬ ‫مر‬ ‫رک‬ ‫نــەدا و بانــگ و نــم ه‬ ‫ــە ه ـاوا ـرا‪ .‬فلۆ یکیــدا‬ ‫ەنا‬ ‫یــد‬ ‫ری‬ ‫هەڵگی ســەرئەن هــاوارە ســە بـ‬ ‫بــۆ‬ ‫ـدەم»‪ ،‬فریاک‬ ‫ه‬ ‫رســا‬ ‫جام‬ ‫جیهانــی نی شــە ئــەم د یــچ دادی كەچــی ەوتنــی‬ ‫کۆمەاڵ دژ بــە پۆلێک لــە ەربڕینــەی ڕزگاریی ئــەو‬ ‫ج‬ ‫یەتـ‬ ‫توندكرا ـی‪ .‬ئــەم یاکاریــی ناڕەزایەت بــووە بڵێ ەكــەی‬ ‫وە‬ ‫ناڕەزایە ڕەگــەزی یــی جەما ســەی‬ ‫بەڵکــو ف كانــی‬ ‫ئە‬ ‫ئ‬ ‫مریــکادا تییانــە هــ و نایەک وەریــی‬ ‫ەوروپ راوانیی‬ ‫ەكــ‬ ‫ییە‬ ‫ســایەی کانی ـش‪ .‬ەی گەش پەنگــی ەر لــە ســانیی‬ ‫ــتە‬ ‫نەخــوا ســنورە‬ ‫و شک قوڵبوونــ دەرئە‬ ‫نجــام ئ ـ هەندێـ‬ ‫ســ‬ ‫بەخێرای تی س ەوەی‬ ‫ـک لــە ردەوە‪،‬‬ ‫قەی‬ ‫یس‬ ‫ەم ناڕ‬ ‫کۆمەاڵیە یەكــی ز ــتەمی ک رانــی ئاب ەزایەت واڵتــە‬ ‫ییانـ‬ ‫تــی و ۆرە‬ ‫ئ ـەو‬ ‫وە بــ ۆمەاڵی وریــی‬ ‫ـە لــە دەک‬ ‫پاراس شکستە چینایەتیــی ەرەو ئا ەتیــی با جیهانــی كــە اتە ‪٥٦‬‬ ‫ملیا‬ ‫ــتنی شــی‬ ‫قـ‬ ‫اڵدە‬ ‫س‬ ‫ســۆ‬ ‫رد‬ ‫ك‬ ‫ـ‬ ‫وڵ‬ ‫ب‬ ‫یس‬ ‫ســ‬ ‫ـە‬ ‫و‬ ‫پەر‬ ‫مرۆ‬ ‫ڕیشــ تدا‪ ،‬ئ ـەوەی ــتمەكە دۆالر‬ ‫ئ ـەم‬ ‫وویــە‬ ‫وە‪ .‬نــ ڤــدا لــە ڤای سیس ـ ەیانســەند‪ ،‬ەیە‬ ‫چاندو دژ بە‬ ‫ش ـایە‬ ‫پەککە‬ ‫کی ســە‬ ‫تمە‬ ‫ئەو‬ ‫ەک‬ ‫رۆ‬ ‫هــ‬ ‫کۆمە هەروەها بــە رۆکی ئە نی س ـەرن یەتــی‪.‬‬ ‫خزم وتەیــی‬ ‫ڕق و‬ ‫ڕژێــم ەر ئەمســی کۆ‬ ‫مر‬ ‫جد‬ ‫مەیل‬ ‫اڵیەتییـ‬ ‫جیاكا‬ ‫و‬ ‫ەتگوزا‬ ‫ــە‪ ،‬بەڵ رۆنــا ڕوبـ ـە لــە لــە‬ ‫ــی چــ یــکادا ئە انە لــە‬ ‫ئامێــر و رییــە تەن حکو‬ ‫رییەی‬ ‫ـە‬ ‫توی‬ ‫كاتێكدا ەپ‬ ‫مەت‬ ‫وە‬ ‫ـ‬ ‫ڕو‬ ‫ــت‬ ‫ـە‬ ‫و‬ ‫کــو‬ ‫دە‬ ‫در‬ ‫سی‬ ‫یــە‬ ‫ک‬ ‫وی زی‬ ‫و‬ ‫کەر‬ ‫یــە‬ ‫اس‬ ‫الوا‬ ‫ش ركەوتــن‪ ،‬ەســتە وسـتی کان لــە‬ ‫پەیام‬ ‫و ــاد لــە‬ ‫كــە ن‬ ‫كــە هــ ۆمۆنیــ‬ ‫بەد ــی و‬ ‫ــە‬ ‫و پێد و مرۆیی دابیــن زی و‬ ‫نااڵ‬ ‫زم نــاو اڕەزایەتی ەکانــی‬ ‫ەس‬ ‫ەر‬ ‫کۆم ‪ 30‬س ـ‬ ‫نەک‬ ‫ـ‬ ‫کــە پۆلێک لــە کــە پێكــڕا اوی‬ ‫ـە‬ ‫ــتیانە ندنــی‬ ‫ت‬ ‫سی‬ ‫اڵە‬ ‫رد‬ ‫زەد‬ ‫یــە‬ ‫ۆنیــ‬ ‫ح‬ ‫د‬ ‫ســت‬ ‫کان‬ ‫وڕە‬ ‫وە‪،‬‬ ‫ن‬ ‫بــ‬ ‫ەكات‪ ،‬کان‬ ‫یی‬ ‫و کەم نــی بــە ســە زم مــر هەڵمەتــی ســتمی‬ ‫بوو‬ ‫هەر کومەت‬ ‫یــی و‬ ‫ب‬ ‫ەزۆر‬ ‫اڕەزای‬ ‫وەهــا ــی هە‬ ‫بــۆ هەڵ بێزار‬ ‫ەجــێ نە کرێکار ەتیــی نــە هــۆی خۆپاراستن یــی ئابوری رکەوتنی دووە و ئــەوە ئەمریكــی ئەمــە‬ ‫ــی‬ ‫کرێ‬ ‫خۆپی گیرســا یــی جەمــا بەرزبو رێمــی‬ ‫انیـ‬ ‫بــ‬ ‫تەندرو هێڵـ‬ ‫یشــدا سـ‬ ‫ســەرک ازاڕی خۆشــ دەكات كــە خــۆی‬ ‫نی‬ ‫ونــ‬ ‫کورد‬ ‫ـن‪ ،‬هەر ـان ناچـ ــکاری ل ـ ســەره‬ ‫وە‬ ‫شــا‬ ‫ســ‬ ‫ن ەرۆک‬ ‫ئــازاد حاڵی‬ ‫چ‬ ‫بێبەشـ ندانی جە شــەپۆلێ ری نــاڕاز ەوەی ش ســتان‬ ‫ەو کە ەڵدانی‬ ‫ئیتالیــا و تی لەوا وەهــا ن ـار کر‬ ‫یان دە ـەپ‬ ‫اڕەزای و ســەرک ەوتوو‪،‬‬ ‫ەکا‬ ‫نــە‬ ‫ئـ‬ ‫ەتی‬ ‫دبــوو کا رتان ـ‬ ‫هەروە وەک‬ ‫هە‬ ‫اڕە‬ ‫ربــ‬ ‫ردە‬ ‫ن‬ ‫ــی‬ ‫سی‬ ‫یـەک لــە ندا‪ ،‬حک مــاوەری کی نوێــی ی‪ ،‬کــە ئ ــەپۆلی‬ ‫ەی‬ ‫زای‬ ‫ناڕ‬ ‫ندێـ‬ ‫موونە ڕی‬ ‫ەو نا‬ ‫اما‬ ‫ئۆڕش نییــە ل‬ ‫هــا ت‬ ‫ڕەزایە ـك واڵت ەزایەتییە ەتیــی‬ ‫و‬ ‫رەکانیــان کۆم ســتمی‬ ‫لەنـ‬ ‫ناڕ‬ ‫مەبەس ـ دوای یە ومەتــی‬ ‫ژەیــە‬ ‫ســەر ــگێڕیی ەکاتــی ڕ رامــپ ی یەکــی‬ ‫واشــنت تییــە ج ــی‬ ‫کان‬ ‫هەرێـ ـاو چی ەزایەت‬ ‫ۆنیـ‬ ‫کارمەن‬ ‫تی‬ ‫ەكا‬ ‫مای‬ ‫دیكــە‪.‬‬ ‫ەما‬ ‫ــی فەڕەن دانــی و بــە زم و‬ ‫لەمــە گە گفتوگۆ كــی شـاند ـم بەردە نــە هــە ــی و‬ ‫ەداری نی جە وبەڕوبوون ەكــەم‬ ‫هەڵگیرســ ۆن و‬ ‫ەکا‬ ‫ـ‬ ‫چـەپ‬ ‫خێ‬ ‫مــا‬ ‫نیویــۆ وەرییان ـ‬ ‫ســا و ت‬ ‫ان‪،‬‬ ‫نی خـ وامــە لــە ژار و‬ ‫هەلومەر ڕانــە بــە کــردن‬ ‫پەیکــە‬ ‫كــە هەوڵ وەردا ەوەی‬ ‫ۆمەتا رایــی ل بڵێــت‬ ‫ڕو‬ ‫ەی کـ‬ ‫دو‬ ‫نا‬ ‫لەگ ـ‬ ‫ۆی‬ ‫دژ‬ ‫بوونــە ری «ڕ بــەڕو رک و ـە لــە‬ ‫ــی‬ ‫خەڵ نــە لــە د ەگــەڵ «بڵقــی‬ ‫تاریــك‪ .‬جــەی‬ ‫ای ڕێچ ەڵ ناوەن بــۆ بەغـ ردنــی‬ ‫م‬ ‫بــە‬ ‫وی‬ ‫س‬ ‫ـ‬ ‫کــە‬ ‫ـ‬ ‫ارێ‬ ‫شــار ینیاپۆڵ ـس ل كــدا ئــەوە ژی ئــ شــە‬ ‫ابەران‬ ‫وە و‬ ‫و‬ ‫ەر ئــا دابێــت‬ ‫سی‬ ‫گەشــت كــدا بــۆ ددا‪ .‬ئامان داد بــە‬ ‫سـەر‬ ‫ەو‬ ‫بــە‬ ‫پۆلەکا‬ ‫هێمــای چەندیــن ــی سی ســتەم و ەكانی‬ ‫ەگــەڵ‬ ‫ون و‬ ‫ڕ‬ ‫چاو‬ ‫نیش‬ ‫وو‬ ‫پ‬ ‫ســ‬ ‫تــردا و‬ ‫ئــەو بز ــان دەد بزووتنــە ندا نامێنــ کاتی‬ ‫ەتە بنب زگاربــو جی ـش‬ ‫ن‬ ‫شــاندە ن ەكانی‬ ‫دە‬ ‫ەیک‬ ‫تمە‬ ‫جیــ‬ ‫بــوون‬ ‫یــن‬ ‫وڵــ‬ ‫ەبو‬ ‫وە‬ ‫می‬ ‫ڕاگ‬ ‫ەس‬ ‫وو‬ ‫ون‬ ‫ن»‪.‬‬ ‫ئــ‬ ‫ونی‬ ‫ەت‬ ‫ات كـ‬ ‫ئە‬ ‫ێــر‬ ‫وەك اکاری ەریــان‬ ‫ەیانـ‬ ‫لـەو‬ ‫ــتێكی‬ ‫و‬ ‫(‬ ‫و کــە لەپێن ــی و بێ تنەوانــەدا ـە لــە بن جەماوەری ئــەم‬ ‫تێکشـ بــۆرژ‬ ‫ەو پا‬ ‫ه وەشــ‬ ‫دراوە‬ ‫دن ج‬ ‫تەنـ‬ ‫ــکا‬ ‫ــاو‬ ‫بازرگانی ـکاند کــە وازی» و‬ ‫مان بین هێــزی‬ ‫یانــ‬ ‫ـگ و‬ ‫حکومە شەکشــێ کان دەكە ەخــت‬ ‫ک‬ ‫دەژی ەڕەتــدا‬ ‫ری‬ ‫ەی‬ ‫ل‬ ‫بەد‬ ‫کا‬ ‫و ەنــدێ‬ ‫ك‬ ‫ــی‬ ‫ن‬ ‫ــی‬ ‫ۆتای‬ ‫و‬ ‫ۆم‬ ‫ەسـ‬ ‫نــە‬ ‫ری‬ ‫بــو‬ ‫كــە‬ ‫یشـ‬ ‫ەســت‬ ‫ملکە تــی فی‬ ‫دەوڵەتان كــە‬ ‫ملکەچی وە بــۆ ەر پ‬ ‫انە هەروە هێنــان بــە هێنانی ون‪ ،‬ئــەو دژی هــ ۆنیزم‬ ‫لــە بە هــەرزا «کۆیلــ‬ ‫تــۆڕە‬ ‫ێشــب‬ ‫ــی‬ ‫ب‬ ‫چییانە درالــی‬ ‫د‬ ‫هــا‬ ‫پەی‬ ‫کۆم‬ ‫دیك‬ ‫ن)‪ .‬ه ەکان» بــە‬ ‫ەغــداد ڕکێی‬ ‫دێــت بــۆ شــیاندا ناوەنــد‪ ،‬یانــەی‬ ‫ڕق و جیاکاری ادپەروەر بزووتنە ەژاری‬ ‫نم وەندیگ ەاڵیەتییــە ەشــدا ریتانیــا‬ ‫ەر‬ ‫لە‬ ‫درێ‬ ‫بــۆ‬ ‫ب‬ ‫ڕاد‬ ‫مو‬ ‫نوان‬ ‫رتن‬ ‫زۆ‬ ‫مەر ســەر‬ ‫و ئەمری وەهــا دەســە ژایــی‬ ‫وو‬ ‫کینــە ب ــدا هەمی یــی کۆمە وانــەی‬ ‫چــەی ەغــداد‬ ‫ەســتک‬ ‫دوویا‬ ‫رێــک‬ ‫نــە‪ ،‬ز ــی تــۆ کان با‬ ‫جە‬ ‫مێــژ‬ ‫ــکا و دەت اڵت‬ ‫كــە‬ ‫لەالیــەن کارمەنــ لەبەرامبــ ردنی د نــە‪ ،‬لەن کانــی‬ ‫یانێكــی ڕی کۆم یکــۆت کــ لــە دا‬ ‫و حکوم وو ئــەوە ەرامبــەر شــە تێكۆ اڵیەتــی‬ ‫رسـ‬ ‫مــە‬ ‫اها‬ ‫ێــو‬ ‫بڕەكــ‬ ‫بە‬ ‫ئ‬ ‫ەر‬ ‫ح‬ ‫زراوە ســی ـن!‬ ‫ن‬ ‫ابڕ‬ ‫کومەت دان و‬ ‫دابین تــە نەوتی ئ ـەو‬ ‫ەی ‪ ٣.٨‬رچــاوی ەاڵیەتیــی ران و‬ ‫ئــەو ئاڵ ەتانــە چەن یشــان بــە کۆم شــاون‪.‬‬ ‫خا‬ ‫ــی‬ ‫کــر‬ ‫‪%‬‬ ‫ئــ وچوون‬ ‫بە‬ ‫اتل ڕ‬ ‫فەیسـ چاالکی‬ ‫دن و نا یــەکان‬ ‫ناوەنــدە نەنشــی‬ ‫ركــە‬ ‫ــی پۆلیـس وویــدا وگــۆڕ و ــدە لــە تا دەدات‬ ‫بــوو‪،‬‬ ‫ۆنیــزم‬ ‫ەو ‪ ٤٠٠‬ــی ح‬ ‫ـبو‬ ‫نان‬ ‫وت‬ ‫کو‬ ‫ک‪،‬‬ ‫كــە‬ ‫ل‬ ‫کــە‬ ‫ـ‬ ‫وە‬ ‫لــە‬ ‫ـە‬ ‫مەت‬ ‫و پێشـ ردنــی‬ ‫فیدراڵــی ملیــا‬ ‫كۆنتڕ گەشەسە رمایــی كۆم ئــەم‬ ‫پشــکە بــە ک ـەم ب ـ »دا‪ ،‬سـ‬ ‫بــە پێ‬ ‫رد دینــ ــی هەر بــۆ هە‬ ‫م‬ ‫لــ‬ ‫ــی ب‬ ‫ـەرەڕ‬ ‫وو‪،‬‬ ‫ندن‬ ‫کانیدا ب‬ ‫ولێــر‪ .‬ـمەرگە‬ ‫ارە عێ ێــم‬ ‫بــەاڵم ای ئـەو ۆڵكردنــی ەشــی ۆنیزم‬ ‫وچ ـەی ەم ك‬ ‫ــن و‬ ‫ەهــای‬ ‫ت‬ ‫ۆتا‬ ‫لــە‬ ‫و‬ ‫بــا‬ ‫«‬ ‫راق‬ ‫كــە‬ ‫ەی‬ ‫ییــ‬ ‫کار‬ ‫وانــ‬ ‫کــە‬ ‫ایک‬ ‫لــە‬ ‫زاڕ کوردستا ای بەدی ـرد کــە کــە سـ ناوچــ‬ ‫حکومەت مەنــدان‪ ،‬ەدا نــار ییــەی‬ ‫دیارنە‬ ‫ات‬ ‫لەال‬ ‫ئـ‬ ‫ەی ب‬ ‫ئـ‬ ‫دی‬ ‫کــە حکو مانــی‬ ‫ــی‬ ‫بــە تەنی نی عێراق هێنانیـ‬ ‫ەم پێش ـ و ماوەکـ ــێ هێـ یەکــی‬ ‫هەر ەوەی بــە بــۆ‬ ‫ـان‬ ‫مەت‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫شــ‬ ‫ێــم‬ ‫تری‬ ‫زیا‬ ‫هات‬ ‫ــی‬ ‫ابە‬ ‫پی‬ ‫ـزە‬ ‫تی‬ ‫ەی‬ ‫ڕوو‬ ‫شــک‬ ‫چەنـ‬ ‫حکو بۆرژوا شــەوە‬ ‫قوڵبو نەكردنی تــر ببێــت‪ .‬انە واق‬ ‫ـدە گە نــی ئاشـ ردنی‬ ‫عیتــر‬ ‫کی‬ ‫مەتــی زییــە‬ ‫ـک‬ ‫ونــەو‬ ‫ڕادەی‬ ‫نــد‬ ‫بــۆ‬ ‫ەی قەی انە لەد‬ ‫زیاتــر ئۆپۆزیس قەیــران ەڵ و بۆ راکرد‬ ‫بەسی‬ ‫ەستچ‬ ‫ران‬ ‫ــی‬ ‫دۆســیی اســیکرد ئاشــکرا ۆن و ب و جەو گەنــە!‬ ‫ــی ئابــو ووەكە‬ ‫ەکانی پێ نی ئــ‬ ‫کــرد ەشــدارب هــەری‬ ‫ری و‬ ‫وو‬ ‫ەم د‬ ‫لــە‬ ‫شــ‬ ‫وتر شــ ۆســییەیە هەوڵەک ەکانی‬ ‫ێواندیان‪ .‬و خراپ انیــان‬ ‫هەندێـ تــر‬ ‫لــە‬ ‫ـك‬ ‫لــە‬ ‫بۆ‬ ‫ال ‪٩‬‬

‫قع‬

‫ەزیز‬

‫سیا‬

‫یە‬ ‫ك تر‬

‫سیی‬

‫جە‬

‫ماوە‬

‫س‬

‫ریی‪-‬‬

‫خ‬ ‫اوەنی‬ ‫ئیمتی‬ ‫از‪ :‬دە‬ ‫ســـەرنـــ‬ ‫ووســـەر‪ :‬شنێ ن‬ ‫ەریمان‬ ‫ســــا‬ ‫دق عــ‬ ‫ەزیــز‬

‫ک‬ ‫رێکا‬

‫ریی‬

‫سۆ‬

‫ال‬ ‫پەڕە ‪٢‬‬ ‫ك‬ ‫ەرتی‬ ‫ڤای تەند‬ ‫رۆ‬ ‫روست‬ ‫سی كۆ ی و‬ ‫رۆنا‬ ‫ال‬ ‫پەڕە ‪٤‬‬ ‫ڕێک‬ ‫نێو خراوی‬ ‫دەوڵەتی کاری‬ ‫بە‬ ‫چ‬ ‫ییەوەیە؟ دوای‬ ‫ال‬ ‫كۆ پەڕە ‪٥‬‬ ‫رۆنا‬ ‫پەن پێش‬ ‫ك‬ ‫جا‬ ‫دەگ ساڵی ەوتنی‬ ‫ەڕێنێتە ژنان‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫واوە‬ ‫پەڕە ‪٦‬‬

‫كاتێ‬ ‫ك دە‬ ‫دەكوژێ سەاڵ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫تج‬ ‫بەرهە هونەر وانی‬ ‫ج‬ ‫م‬ ‫دەهێنێ وانی‬ ‫ت‬

‫نر‬

‫خ‪( :‬‬

‫سیا‬

‫‪)٥٠٠‬‬

‫لیس‬

‫دینار‬

‫تییە‬

‫‪ -‬نر‬

‫خی‬

‫هاوپ‬

‫لــ‬ ‫س‬ ‫عە ەم ژمارە ەرنج‪:‬‬ ‫ڕ زیــز)‬ ‫یــەوە‬ ‫ۆژنا‬ ‫(س‬ ‫جێ مــەی سەرنووس ــادق‬ ‫ڕێ‬ ‫گــەی‬ ‫چــارە ــەری‬ ‫(حە‬ ‫مــەی م لــە‬ ‫ــەال)‪.‬‬

‫شت‬

‫ی‪٠( :‬‬

‫‪)٢٠٠‬‬

‫دینار‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬

‫گەنجان‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫حزب یان وەزارەتى خوێندنى بااڵ بڕیار لە پۆستەکانى شڵەژانی پێوانەیی لە ناو‬ ‫ناو ئەکادیمیا و زانکۆکان دەدات؟‬ ‫دیاکۆ مەریوان‬ ‫بەشــێوەیەکی گشــتی وەرگرتنــی پۆســت لــە ھەر وەزارەتێکــدا بێــت‬ ‫لــە ئەســڵدا دەبێــت لەســەر بنەمــای شــارەزایی و لێھاتوویــی ئاســتی‬ ‫بڕوانامــە و ئەزموونــی کارکردنــی ئــەو کەســە بێــت کە پۆســتێکی ناو‬ ‫یەکێــک لــە وەزارەتەکانــی حکومــەت وەردەگرێــت‪ ،‬هەروەهــا بەپێــی‬ ‫یاســای واڵتانیــش ئــەم بنەمایانــە جێگیــر کــراوە و کاری پێدەکرێــت‬ ‫بــەاڵم لــە جەنگەڵســتانەکەی حکومەتــی ھەرێمــی کوردســتاندا‬ ‫ھەمیشــە بــۆ وەرگرتنــی پۆســتێکی نــاو یەکێــک لــە وەزارەتەکانــی‬ ‫حکومەتــدا دەبێــت ئینتیمــای حیزبیــت ھەبێــت یاخــود واباشــترە بڵێیــن‬ ‫دەبێــت کاریکردبێــت بــۆ حزبێکــی دیاریکــراو و ســەربە خۆیــان بێــت‪.‬‬ ‫ئەگــەر نــا ھیــچ پۆســتێکی نــاو وەزەراتــەکان وەرناگریــت یاخــود‬ ‫گــەر پۆســتێکى ئاساییشــى پێبدرێــت ئــەوا ئاســتەنگ و چەڵەمەیەکــى‬ ‫زۆرى لەبەردەمــدا بــۆ دروســتدەکرێت کــە ئەمــەش پێشــێلی یاســا‬ ‫و پێچەوانــەی ئیتیکــى کارکــردن‬ ‫و خزمەتکردنــە چونکــە ئــەو‬ ‫کەســەی پۆســتێکی نێــو وەزاەت‬ ‫وەردەگرێــت بەپێــی یاســا ھیــچ‬ ‫مەرجێکــی یاســایی تێــدا نییــە‬ ‫بــۆ وەرگرتنــی ئــەو پۆســتە و‬ ‫ئاســتی بڕوانامــە و شــارەزایی‬ ‫و لێھاتوویــی ھیــچ بایەخێــک و‬ ‫گرنگییەکــی نییــە بەڵکــو ئــەوەی‬ ‫گرنگــە بوونــی ئینتیمــای حیزبــی‬ ‫و کارکردنــە بــۆ حیــزب‪ .‬ھەر‬ ‫ئەمەشــە وادەکات ئــەو کەســەی‬ ‫کــە پۆســتێکی نێــو وەزارەت‬ ‫وەردەگرێــت بەشــێوەیەکی خــراپ‬ ‫کارەکانــی ڕایبــکات و گەندەڵــی‬ ‫تێــدا دروســت ببێــت چونکــە ھیــچ شــارەزایی و لێھاتووییەکــی‬ ‫نییــە ســەبارەت بــەو پۆســتە وزارییــەی کــە وەریگرتــووە لەالیــەن‬ ‫حیزبەکەیــەوە‪ ،‬ئــەم شــێوازەی وەرگرتنــی پۆســتەکانی نــاو وەزارەت‬ ‫یەکەمجــار و دووەمجــار نییــە کــە لەالیــەن حیزبــە بــااڵ دەســتەکانەوە‬ ‫دووبــارە دەبێتــەوە‪ ،‬بەڵکــو ئەمــە پیشــەی ھەمــوو کاتێکیــان بــووە‪.‬‬ ‫گــەر ســەرنج بدەیــن حــەوت مانــگ لەمەوپێــش وەزارەتــی خوێندنــی‬ ‫بــااڵ شــەش پۆســتی لەنــاو زانکــۆی ســلێمانی ڕاگەیانــد کــە بــۆ‬ ‫وەرگرتنــی ئــەم پۆســتانە دەبــوو ھەر کەســێک (ســیڤی)یەوەکەى‬ ‫خــۆی بنێرێــت تاوەکــو ھەڵســەنگاندنیان بۆکرێــت و دواتــر باشــترینی‬ ‫ئــەو کەســانەی کــە ســیڤیان نــاردووە لەســەر بنەمــای شــارەزایی و‬ ‫لێھاتوویــی پۆســتێک لــەو پۆســتانە وەربگــرن کــە لەالیــەن وەزارتــی‬ ‫خوێندنــی بــااڵوە ڕاگەینــراوە لــە زانکــۆی ســلێمانیدا‪ ،‬بــەاڵم بــە‬ ‫ھۆکاری دەســتتێوەردانی یەکێتیــی نیشــتیمانییەوە ھەتــا ئێســتا ھیــچ‬ ‫پۆســتێک پــڕ نەکراوەتــەوە کــە بریتیــن لــە شــەش پۆســتی وەزارەتــی‬ ‫خوێندنــی بــااڵ لــە زانکــۆی ســلێمانیدا‪ ،‬هەروەهــا لــە ناوچــەی‬ ‫ژێــر دەســەاڵتی پارتیــش بــە ھەمــان شــێوە شــەش پۆســتی دیکــە‬ ‫ڕاگەیەنــراون جــا تــا ئێســتا کــەس نازانێــت لەســەر چ بنەمایــەک ئــەم‬ ‫پۆســتانە پڕدەکرێتــەوە!‬ ‫بــا ئێســتا بپەرژێینــە ســەر بەشــێک لــەو زانیارییانــەى کــە لــەم‬ ‫بــارەوە بوونیــان هەیــە بەتایبــەت بــە پشــت بەســتن بــە ڕاپۆرتێــک کــە‬ ‫لــە ‪٢٠٢١-٠٣-١٠‬دا لــە درەو میدیــادا باڵوبووەتــەوە‪ .‬لێــرەدا ئامــاژە‬ ‫بــە یاســای ژمــارە ‪ ١٠‬ی ســاڵی ‪ ٢٠٠٨‬دەکەیــن کــە تایبەتــە بــە‬ ‫وەزارتــی خوێنــدی بــااڵ و توێژینــەوەی زانســتی‪ ،‬کــە بەپێــی دەقــی‬ ‫ئــەم یاســایە بێــت مــاوەی ســەرۆکی زانکــۆ و ڕاگــرەکان بــۆ مــاوەی‬ ‫‪٤‬ســاڵ دیاریکــراوە و ئــەو کەســەی دەبێتــە ســەرۆکی زانکــۆ دەبێــت‬ ‫ئــەم مەرجانــەی تێدابێــت ‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بڕوانامەی دکتۆرای ھەبێت‬ ‫دووەم‪ :‬بەالنی کەم دەبێت پلەی یاریدەدەری پرۆفیسۆربێت‬ ‫سێیەم‪ :‬بەالنی کەم ماوەی ‪ ١٠‬ساڵ خزمەتی زانکۆی ھەبێت‬ ‫بــەاڵم بەشــێك لــەو ســەرۆكی زانكــۆ و ڕاگرانــە پلــەی زانســتییان‬ ‫نییــە واتــە (پرۆفیســۆری یاریــدەدەر) نیــن‪ ،‬بــە نــاوی نەبوونــی‬ ‫پســپۆڕییەوە دانــراون‪ ،‬لــە كاتێكــدا كوردســتان پــڕە لــە كەســانی‬ ‫هاوپلــە بــە دامــەزراو و دانەمــەزراوەوە‪ ،‬بــەاڵم بەهــۆی مەحســوبیەت‬ ‫و پاڵپشــتی حزبــەوە‪ ،‬لــەو پۆســتانەدا دانــراون‪.‬‬ ‫دەســتوەردانی حــزب لــە کاروبــاری زانکــۆدا گەیشــتوەتە ئاســتێک‪،‬‬ ‫هەندێــك بــەش و ڕاگــر لەبەرئــەوەی حــزب نایەوێــت بكەوێتــە دەســت‬

‫گەنجاندا‬

‫كەســانێك كــە حزبــی نیــن یــان ســەر بــە كوتلەیەكــی دیاریکــراو دلۆڤان جوتیار‬ ‫نیــن لەنــاو حزبــدا‪ ،‬سەرپەرشــتیار یــان کەســێکى بــە وەکالــەت بــۆ‬ ‫دادەنێــن‪ ،‬تــا كەســێكی حزبــی یــان لــە كوتلــەی خۆیــان دەدۆزنــەوە و‬ ‫لــەو پۆســتەدا دایاندەنێــن‪.‬‬ ‫ناوچەگەرێتــی و دەســتەگەری ڕۆڵــی هەیــە لــە دیاریكردنی ســەرۆكی‬ ‫زانكــۆ و ڕاگــر و ســەرۆك بەشــەكاندا‪ ،‬ئەگــەر لــە بوارەكانــی دیكــەدا‬ ‫ناوچەگەرێتــی بوونــی هەبێــت ئــەوا لــە زانکــۆ و پەیمانگەکانــدا‬ ‫حەرامێکــى گەورەتــرە‪ ،‬چونكــە ئــەو پۆســتانە پەیوەنــدی بــە زانســت‬ ‫و توانــای زانســتییەوە هەیــە‪ ،‬لــە یاســای بــەرکاردا هیــچ بڕگەیەكــی‬ ‫نیــە ئامــاژە بــە ناوچەگەرێتــی بــكات لــە پڕكردنەوەیانــدا‪.‬‬ ‫هەروەهــا بەپێــی ڕاپۆرتێکــی (ئینســتتییۆتی پــەی بــۆ پــەروەردە‬ ‫و گەشــەپێدان) کــە پشــتی بەســتووە بــە ڕێبــەری ســاڵی خوێندنــی‬ ‫‪ ٢٠١٨‬ئامــاژەی بــەو کارە نایاســاییانە داوە کــە لــە پۆســتەکانەی‬ ‫وەزارەتــی خوێندنــی بــااڵدا کــراون لەالیــەن حیزبەکانــەوە ‪:‬‬ ‫لەكــۆی (‪ )624‬بەشــی زانكۆكانــی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان (‪)407‬‬ ‫ســەرۆكی بەشــیان بــە نایاســایی‬ ‫و لــەدەرەوەی یاســا دانــراون كــە‬ ‫دەكاتــە (‪)65%‬ی كــۆی ســەرۆك‬ ‫بەشــەكانی زانكۆكانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‪.‬‬ ‫لــە كــۆی (‪ )107‬بــەش و لقــی‬ ‫زانســتی لــە زانكــۆی ســلێمانی‬ ‫(‪ )43‬ســەرۆكی بــەش یــان لــق شــڵەژانی پێوانەیــی واتــا‪ :‬ســەرلێتێکچونی تاکەکانــی نــاو کۆمەڵــگا‬ ‫لــەدەرەوەی یاســا دانــراون لــەوەدا کــە نازانــن چــی ڕاســتە بــۆ ئــەوەی بیکــەن و چــی هەڵەیــە‬ ‫كــە دەكاتــە رێــژەی (‪)40%‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی نەیکــەن‪ ،‬جیانەکردنــەوەی شــیاوێتی و ناشــیاوی‪...‬‬ ‫ئــەو بەشــانە پلــەی مامۆســتا‬ ‫لــە دونیــای دوای ڕاپەڕینــدا کاتێــک کوردســتان لەدەســت ســەدام‬ ‫یــان مامۆســتای یاریــدەدەرن‬ ‫لەكاتێكــدا بەپێــی یاســاكە نابێــت لــە ئــازاد بــوو و کرایــەوە بــە ڕووی دونیــای مۆدێرنــدا‪ ،‬یەکێــک لــەو‬ ‫دیاردانــەی تەشــەنەی کــرد ئــەم دیاردەیــە بــوو‪ ..‬بــە جۆرێــک لــە‬ ‫پرۆفیســۆر یاریــدەدەر كەمتــر بێــت‪.‬‬ ‫لــە كــۆی (‪ )33‬بــەش لــە زانكــۆی گەرمیــان (‪ )26‬ســەرۆكی بــەش ئێستادا گەنجان بە تایبەت نازانن ڕوو لە کێ بکەن و چی بکەن‪.‬‬ ‫لــەدەرەوەی یاســا دانــراون كــە دەكاتــە رێــژەی (‪.)79%‬‬ ‫بــۆ دۆرکهایــم‪ ،‬ئــەم دۆخــە پێــی دەوترێــت (دۆخــی ئانۆمــی) واتــا‬ ‫ لــە زانكــۆی راپەڕیــن لــە كــۆی (‪ )28‬بــەش (‪ )23‬ســەرۆكی بــەش‬‫کۆمەڵگایــەک کــە نرخــی شــتە ڕاســتەقینە و ڕەســەنەکان نازانــن‪.‬‬ ‫لــەدەرەوەی یاســا دانــراون كــە دەكاتــە رێــژەی (‪)82%‬‬ ‫لــە کوردســتاندا گەنجــەکان بــە جۆرێکــی خــراپ لــە نــاو ئــەم‬ ‫ زانكــۆی هەڵەبجــە لــە كــۆی (‪ )13‬بــەش هەمــوو ســەرۆكی‬‫بەشــەكان لــەدەرەوەی یاســاكە دانــراون بەرێــژەی (‪ .)100%‬دیاردەیــەدا ڕۆچــوون و ڕۆژانــە دەرئەنجامەکــەی بــە ئاشــکرای‬ ‫ لــە زانكــۆی پۆلیتەكنیكــی ســلێمانی لــە كــۆی (‪ )77‬بــەش (‪ )51‬دەبینرێــت بــۆ نموونــە لێــرە کەســە بێبەهــرەکان ڕێــزی زیاتریــان‬‫ســەرۆكی بــەش لــە دەرەوەی یاســا دانــراون بەرێــژەی (‪ )66%‬لێدەگیرێــت لــە کــە کەســێک کــە نوســەرە و چەندیــن ســاڵە‬ ‫ لــە زانكــۆی پۆلیتەكنیكــی دهــۆك لــە كــۆی (‪ )48‬بــەش (‪ )46‬بەشــی خزمەتــی مێــژوو و ئەدەبیــات دەکات‪ .‬کاری زۆر کــراوە لەســەر‬‫لــەدەرەوەی یاســا دانــراون بەرێــژەی (‪ )96%‬دانراون‪.‬‬ ‫ئــەم دیاردەیــە بــەاڵم بــۆ لەناوبردنــی نــا بــۆ تەشــەنەکردنی و‬ ‫ زانكــۆی پۆلیتەكنیكــی هەولێــر لــە كــۆی (‪ )72‬بەش (‪ )62‬ســەرۆكی‬‫زەمینەســازییەکی زۆری بــۆ کــراوە! هــەر لــە دروســتکردنی‬ ‫بــەش لەدەرەوەی یاســا دانــراون بەرێژەی (‪)86%‬‬ ‫ لــە زانكــۆی ســەاڵحەدین لــە كــۆی (‪ )78‬بــەش (‪ )41‬ســەرۆكی چەندیــن کەنــاڵ و پیشــاندانی چەندیــن کەســی بوکەشوشەئاســا‬‫و ســازدانی ڤیســتیڤاڵی ناپێویســت وەک پێشــبڕکێی دەنــگ‬ ‫بــەش لــەدەرەوەی یاســا دانــراون بەرێــژەی (‪)52.7%‬‬ ‫ لــە زانكــۆی كۆیــە لــە كــۆی (‪ )27‬بــەش لــە زانكۆكــەدا (‪ )11‬خۆشــی و هەڵبژاردنــی شــاجوانەکان کــە ملیۆنــان دۆالری تێــدا‬‫ســەرۆكی بــەش لــەدەرەوەی یاســا دانــراون بەرێــژەی (‪ )40%‬خەرجکــراوە و بــێ ئــەوەی هیــچ ســودێک بــە کۆمەڵــگا بگەیەنــن‪.‬‬ ‫ لە زانكۆی چەرمۆ لە كۆی (‪ )12‬ســەرۆك بەش ( ‪ )11‬ســەرۆكی تەشــەنەکردنی ئــەم دیاردەیــە دوو ئامانجــی ســەرەکی هەیــە‬‫بەش لەدەرەوەی یاسا دانراون بەرێژەی (‪)91.6%‬‬ ‫کــە بریتیــن لــە‪ :‬یەکــەم‪ ،‬کێشــە ســەرەکییەکانی کۆمەڵــگا لەبیــر‬ ‫ لــە زانكــۆی دهــۆك لــە كــۆی (‪ )80‬ســەرۆكی بەش (‪ )50‬ســەرۆكی‬‫خەڵکــی دەبەنــەوە و خەڵکــی ســەرقاڵ دەکــەن بــە شــتی بێمانــا‬ ‫بەشــیان بەرێژەی ( ‪ )62.5%‬لەدەرەوەی یاســا دانراون‪.‬‬ ‫ زانكــۆی زاخــۆ لــە كــۆی (‪ )26‬ســەرۆكی بــەش (‪ )10‬ســەرۆكی و ناپێویســتەوە و دووهــەم‪ ،‬سەرلێشــێواویی لەنــاو گەنجانــدا‬‫دروســت دەکات و ژیانێکــی هیچگەرایــان بــۆ دەخوڵقێنێــت کــە‬ ‫بــەش لــەدەرەوەی یاســا دانــراون بەرێــژەی (‪)38.4%‬‬ ‫ زانكــۆی ســۆران لــە كــۆی (‪ )23‬ســەرۆك بــەش (‪ )20‬ســەرۆكی واییانلێــدەکات مرۆڤێکــی بــێ ئامانجیــان لــێ دەربچێــت و هانیــان‬‫بەشــیان لــەدەرەوەی یاســا دانــراون‪ ،‬بەرێــژەی (‪)87%‬‬ ‫دەدات تەنهــا دوای حــەز و ئارەزووەکانیــان بکــەون و گرنگــی‬ ‫لــە کۆتاییــدا‪ ،‬پێویســتە ھاواڵتیــان بــە گشــتی و ئــەو کەســانەی بــە جەوهەریەتــی بابەتــەکان نــەدەن‪ .‬بــەاڵم ناڕەزایەتییەکانــی‬ ‫خــاوەن بڕوانامــەن بەتایەبەتــی بێدەنــگ نەبــن بەرامبــەر ئــەم‬ ‫ئــەم دواییانــە پێیانوتیــن کــە ئــەوان چەنــد هــەوڵ بــدەن بێئەنجــام‬ ‫ناحەقیانــەی کــە لەالیــەن حیزبــە دەســەاڵتدارەکانەوە دەکرێــت و‬ ‫بوونــی کۆمەڵــە کەســانێک لــە پۆســتە وزارییەکانــدا لەســەر بنەمــای لێــی دەرئەچــن چونکــە خەڵــک کــە برســی بــوو‪ ،‬بــێ کارەبــا و‬ ‫بوونــی ئینتیمــای حیزبــی وادەکات کــە گەندەڵییەکــی زۆر دروســت بــێ ئــاو بــوو‪ ،‬ئیتــر گرنــگ نییــە کــێ شــاجوانە و کــێ لــە تیڤــی‬ ‫ببێــت لــە وەزارەتەکانــدا وەک ئــەوەی لــە ئێســتادا ھەیــە و دواجــار دەرکەوتــووە و چ هونەرمەندێــک بەرهەمەکانــی پــڕ بینەرترینــە‪.‬‬ ‫ئەمــە بــە زیانــی ھاواڵتیــان دەشــکێتەوە‪ .‬بۆیــە‪ ،‬دەبێــت کار بکرێــت لــە کۆتاییشــدا‪ ،‬بــا ئــەوە بزانیــن کــە ڕۆژێــک دێــت ئــەم وەهمــە‬ ‫کــە چیتــر لەمەبــەدوا لەســەر بنەمــای حیزبــی پلــە و پۆســت نەدرێتــە هــەرەس دەهێنێــت کــە بــۆ خەڵکــی دروســت دەکــەن‪ ،‬و لەوانەیــە‬ ‫کــەس‪ ،‬بەڵکــو لەســەر بنەمــای شــارەزایی و لێھاتوویــی و بڕوانامــە‬ ‫ئــەم ســاڵ نەبێــت یــان ســاڵێکی تــر نەبێــت بــەاڵم ئــەو ڕۆژە زوو‬ ‫و ئەزموونــی کارکــردن و دڵســۆزیی بێــت‪.‬‬ ‫یــان درەنــگ هــەر دەبینیــن‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬ ‫تەواوکــەری بابەتــی (هێڵــن ئادەمــز کێللــەر؛ ژنە نووســەری نابینای سۆشیالیســتیی)‬

‫چــووە ســەر ‪ ٢٥‬ســێنتی ئەمریــکا‪ .‬هێڵــن کێڵلــەر لــە یەکــی حوزەیرانــی‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٦٨‬لــە تەمەنــی ‪ ٨٧‬ســاڵیدا چــاوی لێکنــا و ماڵئاوایــی لــە‬ ‫خەبــات و هەڵســوڕان و نووســین کــرد‪.‬‬ ‫هەندێک لە وتەکانی هێڵن کێللەر‬ ‫*هــەر شــتێکمان بوێــت دەتوانیــن بیکەیــن ئەگــەر بەجیــددی لەســەری‬ ‫بوەســتین و دەســتبەرداری نەبیــن‪.‬‬ ‫*پیاســەکردن لەگــەڵ هاوڕێــدا لــە تاریکیــی باشــترە لەپیاســەکردن بــە‬ ‫تەنهــا لــەڕۆژی ڕووناکــدا‪.‬‬ ‫*ڕوو لەتیشکی خۆر بکە و ئیتر سێبەرەکان نابینیت‪.‬‬ ‫*بــە تەنهــا کاری زۆر کــەم دەتوانیــن بکەیــن‪ ،‬بــەاڵم بــە کۆمــەڵ‬ ‫دەتوانیــن زۆر کار ئەنجــام بدەیــن‪.‬‬ ‫*تاکــە شــتێک لــە کوێریــی خراپتــر بێــت ئەوەیــە دیمەنــت لەبەرچــاو‬ ‫بێــت‪ ،‬بــەاڵم نەتوانیــت بیبینیــت‪.‬‬ ‫هێڵــن کێللــەر زۆرجــار لەالیــەن گوێگرانــی کۆڕەکانییــەوە پرســیاری‬ ‫لێکــرووە و ئەویــش بەوپــەڕی ســادەییەوە وەالمــی داونەتــەوە‪ .‬ئەمــەش‬ ‫نموونــەی چەنــد پرســیار و وەاڵمێکــە‪:‬‬ ‫پ‪ /‬قارەمانی دڵخوازی تۆ کێیە؟‬ ‫و‪ /‬یوجیــن دێبــس ئــەو کەســەی ئازایەتــی ئــەوەی هەبــووە کارگەلێــک‬ ‫ئەنجــام بــدات کــە کەســانی تــر نەیــان وێــراوە ئەنجامــی بــدەن‪)٣(.‬‬ ‫پ‪ /‬بەالی تۆوە سێ پیاوە مەزنەکەی ئەم سەردەمەی ئێمە کێن؟‬ ‫و‪ /‬ڤالدمیر لینین و تۆماس ئەدیسۆن و شارلی شاپڵن‬ ‫پ‪ /‬ڕات چییە بەرامبەر بە سەرمایەداری؟‬ ‫و‪ /‬تەمەنی سووبەخشی خۆی تێپەڕاندووە‪.‬‬ ‫پ‪ /‬ئەی رات چییە بەرامبەر سۆڤیەتی رووسیا؟‬ ‫و‪ /‬یەکەمیــن هەوڵــێ ڕێکخــراوی کرێکارانــە بــۆ دامەزراندنــی‬ ‫کۆمەڵگەیــەک کــە ژیانــی مــرۆڤ و ئاســوودەیی جێــی بایــەخ بــن‪ .‬نــەک‬ ‫موڵکایەتــی چینــی خانەدانــەکان بپارێزێــت‪.‬‬ ‫پەراوێزەکان ‪:‬‬ ‫(‪ )١‬ئــەم ڕێکخــراوە ســاڵی ‪ ١٩٠٥‬لــە شــیکاگۆ دامــەزرا‪ .‬نزیــک بــە‬ ‫‪ ٩٣٥١‬ئەندامــی هەبــوو‪ .‬ڕۆڵێکــی مەزنــی گێــرا لەنێــو بزووتنــەوەی‬ ‫کرێکاریــی ئەمریکا‪.‬زۆربــەی ڕابــەران و هەڵســوڕاوانی ئــەم یەکێتییــە‬ ‫سۆشیالیســتی ڕادیــکاڵ بــوون‪.‬‬ ‫(‪ )٢‬ئــەم مانگرتنــە لــە یانــزەی کانوونــی دووەم تــا چــواردەی ئــازار‬ ‫بــەردەوام بــوو کــە ڕێکخــراوی کرێکارانــی پیشەســازی جیهانیــی‬ ‫ڕابــەری دەکــرد ســێ گیانبەختکــردوو و ژمارەیەکــی زۆر برینــدار و‬ ‫‪ ٢٩٦‬کەســیش دەستبەســەر کــران‪ .‬لەئەنجامــدا کرێــکاران ســەرکەوتن‪.‬‬ ‫کرێ بەڕێژەی سەدا ‪ ١٥‬زیادی کرد‬ ‫ئۆڤەرتایم بوو بە دەبڵ کرێ‬ ‫هیچ لێپرسینەوەیەک لەگەڵ مانگرتوواندا نەکرێت‪.‬‬ ‫(‪ )٣‬یوجیــن ڤیگتــۆر دێبــس هەڵســوڕاوی سۆشیالیســتیی و نەقابیــی‬ ‫ئەمریــکا (‪ )١٩٢٦-١٨٥٥‬ئەندامــی یەکێتیــی کرێکارانــی پیشەســازی‬ ‫جیهانیــی و کاندیــدی حیزبــی سۆشیالیســتی ئەمریــکا بــۆ ســەرۆکایەتی‬ ‫واڵت‪.‬‬ ‫بۆ ئامادەکردنی ئەم بابەتە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە‪:‬‬ ‫‪-١https://en.wikipedia.org/wiki/Helen_Keller#/media/File:Helen_Keller13.jpg‬‬ ‫‪-٢https://www.britannica.com/biography/Helen-Keller‬‬ ‫‪-٣ https://www.brainyquote.com/lists/authors/top-10-helen-keller-quotes‬‬ ‫‪-٤ https://isreview.org/issue/96/politics-helen-keller‬‬

‫تەواوکەری بابەتی (کام بەرهەم هەیە دەستی)‬ ‫بــێ بەهاکردنــی ژیانــی گشــتی‪ .‬چینــی کرێــکار و جوتیــار و کــۆی‬ ‫بەرهەمهێنــەران لــە بوارەکانــی زانســت و داهێنــان و تەندروســتی و‬ ‫پەروەردەیدا‪،‬تەنهــا چینێکــن کــە هەڵســوڕاندنی ژیــان شایســتە بەوانــە‪.‬‬ ‫چونکــە بەبــێ کۆتاییهێنــان بــەو هەژمووندارێتییــەی دەســەاڵتی چینــە‬ ‫چەوســێنەرە کەمایەتییەکــە ناتوانرێــت ژیانێــک ڕێــک بخرێــت هەمــووان‬ ‫پێکــەوە وەک مــرۆڤ تێیــدا بەهرەمەنــد و ســوودمەند بیــن‪.‬‬ ‫ژیانــی بــێ ئــەو چینــە کەمایەتییــە دەســەاڵتدارە‪ ،‬ئــەو ژیانەیــە مــرۆڤ‬ ‫تێیــدا ئــازاد و تەندروســت و خــاوەن پــەروەردەی مــەزن و خــاوەن‬ ‫خــۆی و چ جــۆرە چەوســاندنەوەیەکی ڕەگــەزی و چینایەتــی هەیــە‬ ‫لەوێــدا بوونــی نامێنێــت‪ ،‬بــە واتایەکیتــر‪ ،‬کۆتاییهێنــان بــە خاوەندارێتیــی‬ ‫تایبەتــی تایبەتکــراو بەچینێکــی مشــەخۆری پوچــی کەمایەتــی‪ .‬ئاخــۆ‬ ‫گــەر کــۆی دەســەاڵتداران و بەرپرســان و پلــەدارەکان و ڕابەرانــی‬ ‫ئاینــەکان‪ ،‬ڕۆژانــە ببرێــن بــۆ پاککردنــەوەی شــەقام و حاویــەکان و‬ ‫کارکــردن لــە کارگــە و بــازاڕ و مــەزراکان‪ ،‬چــی لــە جیهــان دەگۆڕێــت؟‬ ‫ئاخــۆ کۆتایــی ژیــان دەبێــت‪ ،‬یان لەوێدا ژیان مانای خۆی پەیدا دەکات‪،‬‬ ‫بەبــێ لێڵــی‪ .‬تەنهــا ڕێکخســتنی واقعییانــەی ژیــان‪ ،‬لــە ڕێکخســتنێکی‬ ‫هەرەوەزیانــەی یەکســانیخوازانەدایە‪ ،‬نــەک ئــەم ڕێکخســتنە قێــزەون و‬ ‫پیســە جەنگەڵســتانیەی هــەزاران ســاڵە درێــژەی پێدەدرێــت‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪9‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫تەواوکەری بابەتی (مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین)‬ ‫بەمپێیــە‪ ،‬ڕزگاریــی بریتــی نییــە لــە ڕزگاربــوون لــە مێــژوو‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫داننانــە بــەوەى کــە هیــچ جــۆرە بوونێکــى دیکــە لەســەروى چاالکیــی‬ ‫مێژووییــەوە بوونــى نییــە‪ .‬ئــەم دەرئەنجامگیرییــە لــە ڕەخنەکەیــدا لــە‬ ‫فیوربــاخ ئــەو کات ڕوونتــر دەبێتــەوە کاتێــک دەڵێــت ناکرێــت ئــەم‬ ‫جــۆرە ناســینەوە و دانپێدانانــە بەتەنیــا لــە پرســى تیــۆردا بمێنێتــەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە بانگــەوازى چاالکیــی مێژوویــی دەکات کــە وەک بااڵتریــن‬ ‫چاکــە لێماندەخوازێــت پەنابەرینەبــەر وەرچەرخانــى پراکتیکیانــەى‬ ‫هەلومەرجــى واقعــی و ماتریالیــی ئــەم ژیانــە‪ .‬فیوربــاخ پێیوایــە کــە‬ ‫تێگــەى بوونــى ئاســمانییانە دەرهاویشــتەیەکى نامۆبووى جەوهەرى‬ ‫مــرۆڤ خۆیەتــى‪ ،‬بــەاڵم فیوربــاخ لــەوەدا شکســتدەهێنێت لــەوە‬ ‫تێبــگات کــە ئــەم جەوهــەرە ڕەنگدانــەوەى کۆمەڵێــک هەلومەرجــى‬ ‫دیاریکــراوى مێژووییــن و دەتوانرێــت بەســەریاندا زاڵبیــن‪ .‬وەک‬ ‫ماڕکــس دەڵێــت‪ :‬فیوربــاخ ئــەوە نابینێــت کــە هەســتى ئایینییانــە‬ ‫خــۆى بەرهــەم و دەرئەنجامێکــى کۆمەاڵیەتییــە و ئــەو مرۆڤــە‬ ‫ئەبســتراکتەى فیوربــاخ شــیدەکاتەوە لــە واقیعــدا دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫تەنیــا یــەک فۆڕمــى تایبەتــى کۆمەڵــگا‪ .‬بۆیــە ماڕکــس دەڵێــت ئەگــەر‬ ‫خۆمــان بــە ملکەچــى یاســاگەلێکى بااڵنشــینەوە ببەســتینەوە‪ ،‬ئــەوە‬ ‫لەبــەر فۆڕمــە مێژووییەکانــى نامۆبوونــن کــە بــە شــێوەیەک حوکــم‬ ‫و فەرمانڕەواییــان کردوویــن‪ ،‬ناهێڵــن خــودى یاســا و هەلومەرجــە‬ ‫مێژووییــەکان ببینیــن‪ .‬هەمــان ئــەم هۆکارەشــە وادەکات کــە ئــەو‬ ‫یاســایانە بــۆ ماوەیەکــى درێــژ کۆمەڵــگا ڕێکبخــەن و حوکــم بکــەن‬ ‫و ئێمــەش نەتوانیــن بیــر و پراکتیــک بــە ئاڕاســتەى وەرچەرخانــى‬ ‫یاســاکان و کۆمەڵگاکانــدا بکەیــن و بنوێنیــن‪ .‬هــەر ئــەم فۆڕمــە‬ ‫مێژووییانــەى نامۆبوونــن کــە خاســیەتیان بــە کۆمەڵگاکانــى تــا‬ ‫ئەمــڕۆ و ئێســتا داوە‪ ،‬بــەاڵم ماڕکــس پێیوایــە لە ڕێگــەى ڕزگارییەکى‬ ‫پراکتیکییــەوە کــە دەتوانیــن بەســەر ئــەو یاســا و فۆڕمانــەدا زاڵبیــن‬ ‫و لــە بونیادنانــى کۆمەڵگایەکــى ئــازاددا ســەرکەوتوو بیــن‪ .‬بۆیــە‬ ‫بەشــدارییمان لــە پراکتیکــە سیاســی و کۆمەاڵیەتییەکانــدا وەک‬ ‫بەرپرســیارێتى بــە ئامانجــى ڕزگارییەکــى ســەراپاگیر‪ ،‬زامنکــەرى‬ ‫زاڵبوونیشــمانە بەســەر فۆرمــە نامۆکەرەکانــى ســەرمایەداریدا‪.‬‬ ‫کاتێکیــش تاکــەکان دەچنــە نــاو پراکتیکــە هاوبەشــەکانەوە دژ‬ ‫بــەو فــۆڕم و یاســایانە‪ ،‬ئــەوا لــە هەمانکاتــدا‪ ،‬وەاڵم بــە هــاوەڵ و‬ ‫هاوڕێکانــى خۆیــان لەنــاو تــۆڕ و گروپەکانیــان و چینەکەیانــدا لەنــاو‬ ‫مێــژوودا‪ ،‬دەدەنــەوە‪.‬‬ ‫بۆیــە بــە تەنگەوەهاتــن و هاتنەگــۆ و پراکتیکــە هاوبەشــەکان‬ ‫بەرهەمهێنــەرى ژیانێکــە لەنــاو پەیوەندییــە مرۆییەکانــدا و پەیوەســت‬ ‫نییە بە وەاڵم و چێکردنى پەیوەندییەک لەگەڵ ئاسمان و خوداکاندا‪.‬‬ ‫هەروەهــا لــەو پێنــاوەدا تێدەکۆشــن کــە وەاڵمــى نادادپەروەرییەکــى‬ ‫مێژوویــی نێــو ئــەم جیهانــە بدەنــەوە و چــاو و هیــوا نەبڕنــە ڕزگاری‬ ‫و دادپەروەرییــەک لــە جیهانێکــى دیکــە کــە ڕزگارکەرەکــەى خــودا و‬ ‫ئایــن و کتێــب و پەیامبەرێکــى دیاریکــراوە‪ .‬بۆیــە‪ ،‬ڕەخنــەى مارکــس‬ ‫لــە ئاییــن‪ ،‬ڕەخنەیــەک نییــە دابــڕاو بێــت لــە ڕوانیــن و پراکتیکــى‬ ‫واقعیانــە و مێژووییانــەى مــرۆڤ بــۆ ئــازادى و ڕزگاریــی‪ .‬مارکــس‬ ‫خــۆى دەڵێــت‪ ،‬ئــەم ڕەخنەیــەى بــەو جیهانبینییــە کۆتایــی دێــت‬ ‫کــە مــرۆڤ‪ ،‬بااڵتریــن بوونــە بــۆ مــرۆڤ‪ .‬لــە دەرئەنجامــدا دەگات‬ ‫بــەو بڕوایــەى کــە پێویســتە هەمــوو ئــەو هەلومەرجانــەى مــرۆڤ‬

‫تەواوکەری بابەتی (بەشێک لە هەواڵی)‬ ‫خاوەنــی ‪The Rawlin‬ە دان بــە ڕێکخراوەکــە نانێــت تــا ببێتــە‬ ‫بەشــێک لــە یەکێتــی نێونەتەوەیــی کرێکارانــی خزمەتگوزایــی‬ ‫‪. Service Employees International Union‬‬ ‫ڕۆژی ‪١٦‬ی فێبریــوەری ڕێکخراوەکــە ئاگادارینامــەی خــۆی بــە‬ ‫مانگرتنــی دە ڕۆژە ڕاگەیانــد ئەگــەر بەڕێوەبەرایەتــی کۆمپانیــای‬ ‫‪ Onelife‬دان بــە ڕێکخراوەکــەدا نەنێــت‪ ،‬ژمــارەی کرێــکاران بــۆ‬ ‫هــەر شــفتێک زیــاد نــەکات و هەلومەرجــی ســەالمەتی کار چاکتــر و‬ ‫باشــتر نــەکات‪.‬‬ ‫لــە بەیاننامــەی ڕێکخراوەکــەدا لــە ‪١‬ی فێبریوەریــدا هاتــووە کــە‬ ‫پرســە ســەرەکییەکانی ئێمــە بریتیــن لــە‪:‬‬ ‫‪ .١‬بوونــی مەترســی لەســەر تەندروســتی هاواڵتییــان بەهــۆی کەمــی‬ ‫ســتاف‪.‬‬ ‫‪ .٢‬نەبوونــی ڕاهێنانــی تــەواو کــە مەترســی بــۆ ســەر هاواڵتییــان و‬ ‫کرێــکاران زیــاد کــردووە‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ســەختتربوونی کاری زۆر بەهــۆی کــرێ‌ی کــەم و هەلومەرجــی‬ ‫کارکردنــی تونــد‪.‬‬ ‫‪ .٤‬بە فەرمی ناسینی یەکێتی‌ کرێکاران‪.‬‬

‫ژمارە‪ )١٤( :‬شەمە ‪)٢٠٢١/٣/٢٠( -‬‬ ‫دەکــەن بــە بوونێکــى بونیادنــراو‪ ،‬کۆیلەکــراو‪ ،‬دەســتلێبەردراو و‬ ‫فریــودراو‪ ،‬کرێــکارى کرێگرتــە و مووچەخــۆر‪ ،‬تێکبشــکێنرێت بــۆ‬ ‫ئــەوەى بگەیــن بــە ڕزگاریــی مرۆیــی‪ .‬کاتێــک ماڕکــس بوونــى مــرۆڤ‬ ‫دەکاتــە بااڵتریــن بــوون‪ ،‬مەبەســتى ئــەوە نییــە کــە مــرۆڤ پیــرۆزە‬ ‫یاخــود لــە بوونەکانــى دیکــەى نــاو سروشــت گرنگتــرە‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫پەیوەســتە بــەوەى کــە مــرۆڤ بەرپرســە لــە پەیوەندییەکەیــدا بــە‬ ‫سروشــت و بوونەکانــى دیکــەوە‪ .‬ئەوەشــى کــە ئــاژەاڵن‪ ،‬بــە نموونــە‪،‬‬ ‫وەک بوونــەوەرى بەرپــرس نابینرێــن‪ ،‬لەوەدایــە کــە ئــەوان ناتوانــن‬ ‫پرســیار لەبــارەى ئــەم یاســا و فــۆڕم و سیســتمانەوە بکــەن کــە‬ ‫حوکمیــان بەســەردا دەکــەن تەنانــەت ئەوەشــى کــە گورگێــک بــە‬ ‫دڕندانەتریــن شــێوە لــە چەنــد شــەوێک و چەنــد چرکەیەکــدا ملــى‬ ‫مێگەلێــک دەشــکێنێت و بــە مردوویــی جێیــان دەهێڵێــت‪.‬‬ ‫ســەرئەنجام‪ ،‬ڕەخنــە ناونشــینەکەى ماڕکــس لــە ئاییــن لــەوەدا نییــە‬ ‫کــە ئیمانــدارن و بــڕوادارن بــە خوارافــە پەرســت و خەیاڵپــاو ناوزەد‬ ‫بــکات و لەوێــوە بــە وشــەى ســوکایەتیئامێز بکەوێتــە وێزەیان‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەوێوەیــە کــە ڕەخنەکانــى لــە بیروبۆچوونــى دەرەکــى و نامێژوویــی‬ ‫و ئایدۆلۆژییانــە دەپارێزێــت‪ .‬هــەر لێرەوەیــە کــە دەڵێــت ئــاه و ناڵــە و‬ ‫ئایدیــاى چاکــەى بــڕواداران‪ ،‬لــە دڵــى جیهانێکــى بــێ دڵەوەیــە‪.‬‬ ‫ئــەوەى هۆگلەنــد ســەربارى ڕەخنەکــەى ماڕکســى دەخــات‪ ،‬کــە‬ ‫خالێکــى گرنگــە‪ ،‬بریتییــە لــە ڕەتکردنــەوەى ئــەو بۆچوونــە ئایینییــەى‬ ‫کــە هەمیشــە مــرۆڤ وەک بوونــەوەى کۆتــادار و ســنوردار و زەلیــل‬ ‫و گوناهبــار پیشــان دەدات‪ .‬ئــەم زەلیلییــە لــە دوو ئاســتدایە‪ ،‬یــەک‬ ‫لــەوەدا کــە خــودى ئــەم ژیانــە خــۆى بــۆ کاتێکى کورتى پــوچ و بێمانا‬ ‫وەســف دەکات و لەناویشــیدا مرۆڤ دەکات بە بوونەوەرێکى بێهێز‬ ‫و الواز‪ .‬فەلســەفەى کالســیکى ســوقڕات و ئەفاڵتۆنیــش ڕۆڵێکــى‬ ‫گرنــگ لەمــەدا دەگێــڕن بەتایبــەت لــەوەدا لەســەر ئــەو بۆچوونــەى‬ ‫کــە شــتەکان لێــرە کۆپیــن و دەرئەنجامــى ئەمــەش دەبێــت هونەرمەند‬ ‫و شــاعیرەکان و ئەدیبــەکان فڕیبدرێنــە دەرەوە لــە کۆمارەکەیــدا‬ ‫چونکــە ئــەوان خەریکــى کۆپیکردنــەوەى کۆپییەکانــى جیهانــى‬ ‫میتافیزیکــن‪ .‬لــە جیهانــى زانســتى و تەکنەلۆژیــی ئەمڕۆشــدا‪ ،‬ئــەم‬ ‫گۆشــەنیگایە لەنــاو بێباوەڕەکانــدا زاڵــە بــەوەى کــە مــرۆڤ بوونێکــى‬ ‫کۆتــادارە و دەمرێــت‪ .‬بۆیــە‪ ،‬ئێســتا هەوڵــى گــەورە هەیــە بــۆ ئــەوەى‬ ‫ڕزگارکردنــى مــرۆڤ پەیوەســت بکرێتــەوە بــە نەمرییەکەیــەوە لــە‬ ‫ڕێگــەى زانســت و تەکنەلۆژیــاوە‪ ،‬نــەک ئەفســانە‪ ،‬کــە پێغەمبــەرى‬ ‫ئــەم جیهانبینییــە لــە کوردســتاندا لــەم چەنــد ســاڵەدا پیشــوازییەکى‬ ‫زۆرى لێکــراوە‪ :‬یۆڤــاڵ نــەوا حــەرارى‪ .‬بۆیــە‪ ،‬هەوڵــى ڕزگارییــە‬ ‫مێژووییەکــەى ماڕکــس نــە ســەر بــە بــڕواداران و نــە بێبڕواکانــە‪،‬‬ ‫بەڵکــو لــەو پێگــە بەرزەدایــە کــە ژیانــى مــرۆڤ و مــرۆڤ و کــۆى‬ ‫سروشــت بــە بەهــادار دەبینێــت و لەنــاو هەمــوو بوونەوەرانــدا‪،‬‬ ‫مــرۆڤ بــە بەرپرســیار دەزانێــت لەبەرامبــەر کردەکانیــدا لەنــاو‬ ‫ئــەم جیهانــەدا‪ .‬بــەاڵم بەرپرســیارێتییەکەى مــرۆڤ هەمیشــە لەنــاو‬ ‫سیســتمێکى بااڵدەســتدا لێکدەدرێتــەوە کــە داڕێــژەر‪ ،‬بەرهەمهێنــەر و‬ ‫ســەپێنەرى فۆڕمەکانى نامۆبوون و ســتەم و نائازادییە و پێش هەر‬ ‫شــتێک پێویســتە ئــەو فۆڕمانــە و ئــەو سیســتمە هەڵوەشــێرنرێتەوە‬ ‫کــە بااڵدەســت و حاکمــە لەپێنــاو ڕزگاریــی مــرۆڤ و سروشــتدا‪:‬‬ ‫سیســتمى ســەرمایەدارى‪.‬‬

‫تەواوکەری (سەروتار)‬ ‫ئێرانیــی لــە ناوچەکــە‪ ،‬و بــە تایبەتیــش لوبنــان و عێــراق‪ .‬ناکۆکــی‬ ‫هێــزە بۆرژوازییــە ئیمپریالیســتییە جیهانــی و ناوچەییــەکان لــە‬ ‫جیهــان و ناوچەکــەدا بــە تایبــەت و ئــەو قەیرانــە ئابــوری و‬ ‫سیاســییە جیهانییانــەی ســەرمایە کــە بــە دوایــدا دێــن چووەتــە‬ ‫قۆناغێکــەوە کــە هیــچ لــە توانــای کەنیســەدا نەمــاوە ڕۆڵێکــی‬ ‫دیــار و بەرجەســتە بگێڕێــت لــە گۆڕینــی ڕێــڕەوی ئاڵوگــۆڕە‬ ‫جیهانییەکانــی ســەرمایە و ڕزگارکردنــی ڕژێمــی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫ســەرمایە‪.‬‬ ‫ڕۆژی نیشــتمانیی لێبــوردن و پێکەوەژیــان کــە کازمی ســەردانی‬ ‫پاپــای بــۆ سیســتانی و مەرجەعیەتــی شــیعە لــە نەجــەف پــێ وێنا‬ ‫کــرد لــە ســایەی هەلومەرجــی پــڕ لــە کێبڕکــێ و ناکۆکــی نێــوان‬ ‫کوتلــە سیاســیی و دینــی و لیبراڵــی و قەومییەکانــی عێراقدا دێت‪،‬‬ ‫کەتــەواوی دیاردەکانــی ژیانــی کۆمەالیەتــی و سیاســی لــە عێراق‬ ‫کردووەتــە قوربانــی‪ ،‬لــە بنەڕەتــدا ڕەنگدانــەوەی قوڵــی قەیرانــی‬ ‫حکومیــی و هێــزە بۆرژوازییــە عەرەبــی و کوردی‌یەکانــە‪،‬‬ ‫لــە الیــەک بــێ ئاســۆیی و بێهیوایــی لــێ ئەچۆڕێــت و لــە‬ ‫الیەکــی تریشــەوە بەرینایــی نارەزایەتــی جەماوەریــی خەڵکــی‬ ‫زەحمەتکێــش و گەنجانــی تێکۆشــەر بــۆ گۆڕانکاریــی و ئــازادی‬ ‫زیاتــر و زیاتــر‪ ،‬هیــوای ئالۆگــۆڕی خــوازراو لــە بارودۆخەکــەدا‬ ‫کردووەتــە شــتێکی واقعــی و مەلمــوس‪.‬‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫‪9‬‬ ‫ژمارە‪)١٤( :‬‬

‫شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢١/٣/٢٠‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫کۆتایی‬

‫دواالپەڕە‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫وەک‬

‫مارکس و هێگڵ‪ :‬ڕەخنەى ئایین‬

‫سەرەتا‬

‫ئاوڕێک لە کتێبەکەى مارتن هوگلەند‪ ،‬لەپێناو ئێستابینییەکدا‬

‫کارزان عەزیز‬ ‫لــە ســەرێکەوە تادێــت کۆمەڵــگا‪ ،‬ئایدۆلۆژییتــر لــە قاڵبدەدرێــت‬ ‫و کەناڵیــزە دەکرێــت؛ لــەو سەریشــەوە‪ ،‬تــا دێــت نا‪-‬سیاســیتر‬ ‫بەرهەمدەهێنرێتــەوە‪ .‬پێدەچێــت ئەمــە یەکێــک بێــت لــە پرســە هەرە‬ ‫گرنگــەکان بــۆ ئاوڕلێدانــەوە لــە کۆمەڵــگاى کــوردى و عێراقیــدا‪،‬‬ ‫بەتایبــەت لــە گۆشــەنیگای ئــەو پرســیارەى کــە چــۆن دەکرێــت‬ ‫ئایدۆلۆژیــا و سیاســەت وەک دوو جەمســەرى ناهەوســەنگ لــە‬ ‫کاردا بــن‪ .‬ئــەو تــەوەرەى لێــرەدا ئــاوڕى لێدەدەینــەوە‪ ،‬ڕەخنــەى‬ ‫ئایینــە لــە دونیابینــى مارکــس و هێگڵــەوە لــە خوێندەوەکانــى‬ ‫مارتــن هوگلەنــدەوە لــە کتێبەکەیــدا بــە ناونیشــانى (ئــەم ژیانــە)‬ ‫ســاڵى ‪ ،٢٠١٩‬کــە توانــى خەاڵتــى ڕێنــێ‬ ‫وێلێــک بباتــەوە‪.‬‬ ‫هوگلەنــد بــڕواى وایــە کــە ئازادیــی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی‪ ،‬بااڵتریــن فۆرمــى باشــە‬ ‫و فەزیلەتــە؛ بەمهۆیــەوە‪ ،‬دەگات بــەو‬ ‫دەرئەنجامــەى کــە ئامانجــە ئاینییــەکان‪،‬‬ ‫لەودیــو ئــەم بوونــە کۆمەاڵیەتییەمــان‬ ‫و دۆخــى ماتریالیــی بوونمانــەوە لێــرە‪،‬‬ ‫دەپوکێنــەوە؛ چونکــە دەخرێنــە خزمەتــى‬ ‫بوونێکــى لێــرە نەبــووەوە و پەیوەندیــی‬ ‫بــە ڕزگاریــی مرۆڤــەوە لــەم جیهانــەدا‬ ‫نامێنێــت‪ .‬هۆگلەنــد لــەم کتێبەیــدا‪ ،‬پێیوایــە‬ ‫ماڕکــس وەاڵمــى تــەواوى ئــەوە بــە‬ ‫شــێوەى ئارکومێنــت ناداتــەوە کــە بۆچــى‬ ‫لــە ڕەخنەکەیــدا دەربــارەى ئاییــن‪ ،‬ڕاســت‬ ‫و دەقیقــە‪ .‬لەگەڵیشــیدا‪ ،‬ئــەو بوونیادانــە‬ ‫دەستنیشــان دەکات کــە ڕەخنەکــەى ماڕکــس‬ ‫لــە بــڕواى ئایینــى دەکاتــە ڕەخنەیەکــى‬ ‫بونیــادى‬ ‫هەروەهــا‬ ‫ڕزگاریخوازانــە‪،‬‬ ‫جیهانبینییــە علمانییــە ئاســمانییەکەى‬ ‫هێــگڵ ڕووندەکاتــەوە‪ .‬لەبــەر درێژیــی ئــەم‬ ‫خوێندنەوەیــە‪ ،‬تــەوەرى یەکەمــى باســەکە‬ ‫لــەم ژمارەیــەدا تەرخــان دەکرێــت بۆ مارکس‬ ‫و تــەوەرى دووهــەم لــە ژمــارەى داهاتــوودا‬ ‫بــۆ هێــگڵ تەرخــان دەکرێــت‪.‬‬ ‫لــە دەیەکانــى ڕابــردوودا‪ ،‬ڕەخنــەی ئاییــن لــە هەرشــتێک زیاتــر‬ ‫پەیوەســت کراوەتــەوە بــە ڕەتکردنــەوەى بیــروڕا ئایینییەکانــەوە‬ ‫وەک خورافــە و درۆودەلەســە‪ ،‬کــە پێــش هــەر شــتێکیش‬ ‫وادەردەکەوێــت کانــگاى هەڵقواڵنــى ئــەم ڕەتکردنەوەیە لە هەناوى‬ ‫مەعریفــەى زانســتی و دیموکراســییەتى لیبڕاڵــدا بێــت‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫ئــەم ڕەتکردنەوەیــە بــە جۆرێکــى نــوێ لــە بێباوەڕیــى نــاوزەد‬ ‫دەکرێــت‪ ،‬بــەاڵم هۆگلەنــد پێیوایــە ئــەم ڕەتکردنەوەیــە کــۆن و‬ ‫نەریتییــە و کەمتریــن پەیوەندیــی بــە چەپــە پیشــکەوتوخوازەکانى‬

‫ئەمــڕۆوە هەیــە‪ .‬ئــەم ڕەخنــە و ڕەتکردنەوەیــەى ئاییــن لەالیــەن‬ ‫بێبــاوەڕە پشتبەســتووەکان بــە زانســت و تەکنەلۆژیــا دابــڕاوە لــە‬ ‫هەلومەرجــە کۆمەاڵیەتییــەکان و ناچێتــەوە ســەر ئــەو فۆڕمانــەى‬ ‫نامۆبوونــى مــرۆڤ و ژیــان لــە ســایەى ســەرمایەداریدا‪ ،‬ئەویــش‬ ‫بــەو هۆیــەى کــە خــودى زانســت خــۆى ئایدۆلۆژییــە‪ ،‬کــە ئــەم‬ ‫پرســە یەکێکــە لــە تــەوەرە ســەرەکییەکانى فەیلەســووفى ئەمریکــى‬ ‫دەیڤــد هارڤــەى‪ .‬گرنگیــى ڕەخنەکــەى مارکســیش لــە ئاییــن ڕێک بە‬ ‫پێچەوانــەى ئــەو ڕەخنەوەیــە لــە ئاییــن کــە خــۆى لــە هاوتاکردنــى‬ ‫ئایینــدا دەبینیتــەوە وەک خورافــە و درۆودەلەســە لەســەر بنەمــاى‬ ‫عەقڵییەتــى زانســتیى هاوچــەرخ‪ .‬بــۆ ماڕکــس‪ ،‬ڕەخنــەى ئاییــن‬

‫بــە تەواوەتــى پەیوەســتە بــە هــۆکارە کۆمەاڵیەتییەکانــى‪ ،‬و‬ ‫ڕوانینیــش لێــی وابەســتەى ڕزگاریــی مرۆییــە کــە ئامانجەکــەى‬ ‫پێــش ئــەوەى ڕەخنــە بێــت لــە خــودى ئاییــن‪ ،‬ڕەخنەیــە لــە‬ ‫سیســتمى ســەرمایەداریی و ئــەو سیســتمە مێژووییانــەى دیکــە کە‬ ‫هەمیشــە مرۆڤیــان چەوســاندووەتەوە و فۆڕمەکانــى نامۆبوونیــان‬ ‫بەرهەمهێنــاوە‪ .‬گرنگیــی ڕەخنەکــەى مارکــس گرێدراو بە ڕزگاریی‬ ‫مرۆڤەوە دژ بە ســەرمایەداریی‪ ،‬لەوەدایە کە ئاســۆیەکى سیاســی‬ ‫دەبەخشــێت بــە هیــوا و ئومێــدى ئاینییانــە تاکــو لــەو ڕێگایــەوە‬ ‫هیــوا و ئومێــدە ئاینییەکــە لــە جیهانێکــى دیکــە و نامێژووییــەوە‬

‫بگۆڕێــت بــۆ ئومێــد و هیوایــەک بــۆ ڕزگارییــەک لــەم جیهانــە‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و مێژووییــەدا‪ .‬هاتنــى پاپــا بــۆ عێــراق و پەیــام و‬ ‫ســەردانەکانى بــۆ مەرجەعــە دینــى و سیاســییەکان ســەلمێنەرى‬ ‫بەهێزیــی پەیوەندییەکانــى ســەران و دەزگاکانــى ئاییــن و ســەرانى‬ ‫دەســەاڵتى ســەرکوتکەر و چەوســینەر و دەزگاکانیانــە پێکــەوە‪.‬‬ ‫ئازادکردنــى هیــواى نــاو دڵــى ئیمانــداران لــە دەســتى دەزگا و‬ ‫ســەرانى ئایینــەکان و ملمالنــێ مەزهەبییــەکان و کردنــى بــە‬ ‫چەکێکــى بەهێــز دژ بــە هەمــوو ســتەمکاری و فریودانێــک بەنــاوى‬ ‫دەســتبەردان لــەم ژیانــە و چاوەڕوانیــی بــۆ دادپەروەریــی لــە‬ ‫جیهانێکــى دى‪ ،‬ڕۆڵێکــى گرنگــى هەیــە لــە بردنەپێشــەوەى ئاگایــی‬ ‫و پراکتیکــى شۆڕشــگێڕانەى بزووتنــەوە‬ ‫ناڕازییەکانــى خەڵکــدا‪ .‬پەیامــى ڕوونــى پاپــا‬ ‫ئاشــتیی نێــوان هێــزە بااڵدەســتەکان بــوو‪،‬‬ ‫(کــە خەونێکــى پووچــە کاکتێــک لــە دڕندەیــی‬ ‫هێــزە بااڵدەســتەکان و بەرژەوەەدییــە‬ ‫نامرۆڤانەکانیــان دەڕوانیــن)‪ ،‬بــۆ کۆنتڕۆڵــى‬ ‫زیاترى کۆمەڵگاکان و کپکردنى شــۆڕش و‬ ‫ڕاپەڕینــى خەڵکــى بەشــمەینەت‪ ،‬لــە کاتێکــدا‬ ‫پەیامــى مارکــس ئاشــتیی نێــوان بزووتنــەوە‬ ‫ناڕازییــە لۆکاڵــى و جیهانییەکانــە دژ بــە‬ ‫هەمــوو فۆڕمەکانــى شەوســاندنەوە و‬ ‫داماڵینــى مــرۆڤ لــە ئازادییەکانــى لەالیــەن‬ ‫هێــزە بااڵدەســتەکانەوە‪.‬‬ ‫بــۆ ماڕکــس‪ ،‬فۆڕمێــک لــە ژیانــى‬ ‫ڕزگارکــراو دەتوانێــت زاڵبێــت بەســەر‬ ‫ناکۆکیــی و دژیەکیــی نێــوان مــرؤڤ‬ ‫و سروســت‪ ،‬و هەروەهــا دژیەکیــی‬ ‫نێــوان مرۆڤــەکان؛ کــە کۆتاییهێنــان بــەم‬ ‫دژیەکییانــە‪ ،‬یەکســانە بــە کۆتاییهێنــان بــە‬ ‫چارەســەرى گرێــی مێــژوو‪ .‬تێنەگەشــتن‬ ‫لــەم هاوکێشــەى ڕزگارییــە مێژوویــی و‬ ‫کۆمەاڵیەتییــەى ماڕکــس وایکــردووە دەیــان‬ ‫بیریــار بکەونــە ئــەو هەڵەیــەوە کــە بانگــەواز‬ ‫و ئاســۆ سیاســییەکەى ماڕکــس‪ ،‬بــەراورد‬ ‫بکــەن بــە ڕزگاریــی تیۆلــۆژى و ئاینــى‪ .‬بۆیــە‪ ،‬ئــەو بیریارانــە‬ ‫لــەوەدا بــە هەڵــەدا چــوون کــە پێیانوایــە ڕزگارییەکــەى مــرۆڤ‬ ‫بریتییــە لــەو کۆتــا ڕزگارییــە مێژووییــەى کــە کۆتایــی بــە مێــژوو‬ ‫خۆشــى؛ دەهێنێــت بــەو مانایــەى کــە لــە نیــگاى ئەوانــەوە ناکۆکــى‬ ‫و دژیەکییــەکان وەکچــۆن لــە مێــژووى دوورە تــا نزیــک هەبــوون‪،‬‬ ‫دەبێــت هــەر بشــمێنن و ناکۆکییــەکان بــە شــێوەیەکى دیالەکتیکــى‬ ‫بەرهەمهێنــەر و گەشــەپێدەرى مێــژوون و بەبــێ ئــەو دژیەکییانــە‪،‬‬ ‫مێــژوو خۆشــى ون دەبێــت و لەناودەچێــت‪.‬‬ ‫(بۆ ل ‪)٨‬‬