خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان ســـەرنـــووســـەر :حـەمـەی مـەال نرخ٠( : )٥٠دینار -نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
ژمارە)٦( :
چوار شەمە )٢٠٢٠/٦/١٠( -
ڕۆژنامەیەکی سیاس یی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
ڕاسیزم :پەرتەوازەكردنی هێزی كاری جیهانییە
سەروتار
كارزان عەزیز
تۆمــاس جێفرســنی ســێهەم ســەرۆكی ئەمریــكا لــە ســەرەتای بەیانــی ســەربەخۆیی ئەمریــكادا دەڵێــت بڕوامــان بــە مافەكانــی ژیــان ،ئــازادی و شــوێنكەوتنی بەختەوەریــی هەیــە؛ لــە كاتێــدا جێفرســن خــۆی لــە ژیانیــدا خاوەنــی زیاتــر لــە 600كۆیلــە بــووە و خاوەنــی ســەروەت و ســامانێكی ئێجــگار زۆر بــووە .ئــەم دژیەكییــە یەكێكــە لــە دیــاردە نوێكانــی كۆمەڵــگای چینایەتیــی ســەرمایەداریی مۆدێــرن كــە لەالیــەك باســی ئازادی ،دیموكراســی ،ماف ،دادپەروەریی و نایەكســانی دەكات و لەالكەی تریشــەوە وە كەمینەیــەك هەمــوو كۆمەڵــگا دەچەوســێنێننەوە .ئــەم دژیەكییــە لەنــاو كۆمەڵــگای كۆیالیەتــی و كۆمەڵگاكانــی پێشــتردا بوونــی نەبــوو چونكــە خــاوەن كۆیلــەكان نكۆڵییــان لــە چەوســاندنەوەكە نەدەكــرد و نەیاندەڕازانــدەوە بەنــاوی دیموكراســی و ئازادییــەوە. جــۆرج فلۆیــد كــە لەالیــەن ڕاســیزمی ســەرمایەداریی ئەمریكییــەوە بــە شــێوەیەكی قێــزەون و تیرۆریســتانە كــوژرا .ئــەو تەنیــا یــەك قوربانییــە لــەو قوربانییــە بــێ شــومارەی كــە لــە چەنــد ســەدەی ڕابــردووەوە و لــە دوای داگیركردنــی ئــەو خاكــەوە لەالیــەن بۆرژوازیــی ئەوروپــی و ســپی پێســتەكانەوە دەســتیپێكردووە لەژێــر نــاوی «دۆزینــەوەی ئەمریــكا»دا كــە ڕقلێبوونــەوە و بــە كەم تەماشــاكردنی ڕەشپێســتەكانی بــۆ یەكەمجــار لــەو خاكــەدا كــرد بــە پڕۆژەیەكــی سیســتماتیك و چەوســاندنەوە لەســەر بنەمــای ڕەنــگ .ئــەوەی كــە ناونــرا «دۆزینــەوە» ســەرەتای كۆڵۆنیالیزمــی بۆرژوازیــی بــوو بــۆ تااڵنكردنــی كەرەســتەی خــاو و هێــزی كاری ئەوانیــدی. لەگــەڵ گەشــەی زیاتــری ســەرمایەداریدا لــە دوو ســەد ســاڵی ڕابــردوودا لەپێنــاو كار و هەڵهاتــن لــە ناســەقامگیری و قەیــران و ئاوارەیــی و خۆ-ڕزگاركــردن لــە جەنگــە گــەورە و بچووكــەكان ،نایەكســانیی جوگرافــی و هەڵهاتــن لــە ســتەم و چەوســاندنەوەی نەتەوەیــی و ئاینــی و تائیفــی و ...كــە هەمــوو شكســتی ئــەم سیســتمەمان پیشــان دەدەن ،وایانكــرد كۆچكــردن ببێــت بــە دیاردەیەكــی تــەواو جیهانیــی ســەرمایەدارانە .دیــوی دووهەمــی ئــەم پرســە پەیوەســتە بــەوەی كــە ســەرمایەداری لەگــەڵ دروســتبوونی مەكینــەی هەڵمیــدا كــە ســەرەتای دروســتبوونی ســەرمایەداریی مۆدێرنــی پیشەســازییە ،بــە ڕووی جیهانــدا كرایــەوە و دەیتوانــی كااڵیەكــی بێشــومار بەرهەمبهینێــت بــەاڵم پێویســتی بــەوە هەبــوو و هەیــە كــە هێــزی كاری بیانــی بــە نرخێكــی هــەرزان بكڕێــت. هەربۆیــە بــە هــەردوو دیوەكــەدا ،كۆچكــردن بووبــە تایبەتمەندییەكــی جیانەكــراوەی كۆمەڵــگای ســەرمایەداریی مۆدێــرن .باســكردن و وەاڵم لەبەرامبــەر كــۆچ و داگیركردنــی خاكــی خەڵكانــی دیكــەدا وەك ڕەیســیزم لــە ئێســتادا بــووە بــە پرســێكی گرنگــی سیاســی بــە تەنیشــتی پرســی ژینگــەوە .بەمپێیــە وەكچــۆن كــۆچ ژمارەیەكــی گــەورەی لــە هێــزی كاری هــەر واڵتێكــدا كــردووە بــە كرێــكاری بیانــی ،لەوێشــەوە لەگــەڵ هــەر قەیرانێكــی نوێــی ســەرمایەداریدا شــەپۆلێكی نــوێ لــە ڕاســیزم دژ بــە هێــزی كاری بیانــی دروســت دەبێــت .بــا پرســیارێك بــۆ زیاتــر ڕوونكردنــەوەی ئەمــە بوروژێنیــن :ئایــا بۆچــی لــە كاتــی قەیرانەكانــدا شــەپۆلە ڕاسیســتییەكانی ئەوروپــا و ڕۆژئــاوا زیاتــر ســەرهەڵدەدەنەوە؟ چونكــە هێــزی كاری بیانی لــە خراپترین كارەكاندا دادەنرێــن كــە كاری قــورس و كــەم كــرێ و پیســن ،هێــزی كاری ناوخۆییــش لــە كاتــی ئارامیــی ســەرمایەدا خــۆی لــەو كارانــە دوور دەخاتــەوە چونكــە هەلــی كار لــە كــەرت و بەشــەكانی دیكــەی بەرهەمهێنانــدا بوونــی هەیــە .بــەاڵم كاتێــك قەیرانــەكان دێــن و بێــكاری زیــاد دەكات ،ئــەوا ڕاســیزم ســەرهەڵدەداتەوە و هێرشــی جۆراوجــۆر دەكاتــە ســەر كرێكارانــی بیانــی .بــەاڵم بیرمــان نەچێــت كــە دەڵێیــن ڕاســیزم ،مەبەســتمان لەوەیــە كــە بــۆرژوازی هەمیشــە ســود لــەوە دەبینێــت لــەو كاتانــەدا بــرەو بــە ڕاســیزم بــدات بــۆ ئــەوەی پێــش هــەر شــتێك كرێكارانــی ناوخــۆ قەیرانەكــە بــە قەیرانــی كــۆچ و هێــزی كاری بیانــی ببینــن نــەك بــە قەیرانــی خــودی سیســتمەكە خــۆی ،هەروەهــا بــۆ ئــەوەی یەكڕیــزی و هاوپشــتی نێــوان كرێــكاران تێكبــدەن بــە دابەشــكردنیان بەســەر هێــزی كرێــكاری ناوخــۆ و بیانیــدا .یەكێــك لــە هــۆكارە ســەرەكییەكانی هێنانــی هێــزی كار بیانی ئەوەیە كە ســەرچاوەیەكی باشــی كاری هەرزانە بۆ بۆرژوازی و لە كاتی قەیرانەكانیشــدا وەك پڕۆژەیەكــی سیاســیی بــە مەســتی زیندوكردنــەوەی ڕاســیزم و دابەشــكردنی كرێــكاران ســودیان لێدەبینێــت .لــە كاتێكــدا ،ئــەم دژیەكییــە پەیوەســتە بــە بونیــادی چینایەتیــی كۆمەڵــگای ســەرمایەدارییەوە كــە قەیــران بەشــێكە لــە جەوهــەر و سروشــتە بەردەوامەكــەی .ڕادەی ڕاسیســتبوونی كۆمەڵــگا مۆدێرنــەكان پەیوەســتە بــە ئاســت و قوڵبوونــەوەی قەیرانــەکان و ژمــارەی هێــزی كاری بیانــی و هێــزی كاری بیانیــش زۆرتــر بەشــێكە لــە پێشــكەوتنی بەرهەمهێنانــی هــەر كۆمەڵگایــەك كــە ئێســتا بــە ڕادەیەكــی زۆر هەمــوو ئــەم هۆکارانــە لــە واڵتانــی ئەوروپــا و ئەمریــكادا پێكــەوە كۆبوونەوەتــەوە ،بۆیەشــە تــا دێــت ڕاســیزم لــەو واڵتانــەدا بەهێزتــر دەبێــت .جگــە لــە چەنــد كەیســێكی دەوڵەت-نەتــەوە نەبێــت كــە بــە چارەســەرنەكراوی لــە ســەدەی ڕابــردووەوە تاكــو ئێســتا ماونەتــەوە .هەرچەنــدە بەهــۆی ئاڵوگۆڕێکــەوە لــە پڕۆســەی بەرهەمهێنــان و کااڵدا لــەم چەنــد دەیەیــەدا لــە جیاتــی ئــەوەی هێــزی هــەرزان بــۆ نــاو چەنــد واڵتێــک بهێنرێــت ،تێچوونــەکان هەرزانتــر بــوون بــۆ بەشــێک لــە کۆمپانیــاکان، ئەگــەر خۆیــان بــڕۆن بــۆ شــوێنی کاری هــەرزان لــە واڵتانــی دیكــە وەک هندســتان. لــە كوردستانیشــدا لــەم چەنــد ڕۆژەی ڕابــردوودا هەڵمەتێــك كــە زۆرتــر بۆنــی
ڕاسیســزمی پێــوە دیــارە بەهــۆی ئــەم قەیــران و كەمــی كارەی ئێســتاوە لەبەرامبــەر كرێكارانــی بیانیــدا ،ســەریهەڵداوە .وەك گوتمــان پێویســتە هەمیشــە هێــزی كاری ناوخۆیــی ئــاگای لــەوە بێــت كــە ڕاســیزم و دژایەتــی هێــزی كاری بیانــی پەیوەســتە بــە جەوهــەری سیســتمی ســەرمایەداری و بۆرژوازییــەوە و بــە پێچەوانــەی بانگەشــە و خۆشــكردنی ئاگــرەوە لەالیــەن بۆرژوازیــی لۆكاڵییــەوە بــۆ پەردەپۆشــكردنی قەیرانەكــەی خــۆی .لەبەرامبەریشــدا ،هیــچ شــتێك هێنــدەی یەكڕیــزی و هاوپشــتی نێــوان كرێــكاران گرنــگ نییــە وەك تاكــە هێــزی شۆڕشــگێڕیی نێــو كۆمەڵگــە بــۆ ڕوبەڕوبوونــەوەی قەیــران و ڕاســیزم و فاشــیزم. كەواتــە ئایــا كێشــەی ڕاســیزم چییــە و دەبێــت چــۆن ڕووبــەڕووی ببینــەوە لەمــڕۆدا؟ ڕاســیزم دەرئەنجامێكــی زانســتییانەی نــاو جەوهــەری سیســتمی ســەرمایەداری و بەتایبــەت ســەرمایەداری مۆدێــرن خۆیەتــی .وەكچــۆن ســەرمایەداری ناتوانێــت بەبــێ قەیــران و جەنــگ و ئاوارەیــی و بێــكاری بــژی ،هــەروەك چــۆن ناتوانێــت بەبــێ بردنەپێشــی پڕۆســەی بەرهەمهێنــان و كڕینــی هێــزی كاری هــەرزان بــژی ،بــەو شــێوەیەش ناتوانێــت بەبــێ كــۆچ و ڕاســیزم بــژی .ســاڵی 2020ســەرەتای قەیرانێكــی جیهانیــی زەبــەالح بــوو بــۆ ســەرمایەداریی لــە جیهانــدا؛ ئــەم قەیرانــە لــە هەمــوو قەیرانەكانــی پێشــتر جیهانییتــرە .بەمپێیــە ،گــەر قەیرانەكانــی پێشــتر و بەتایبــەت قەیرانــی 2008زۆرتــر لــە چەنــد جوگرافیایەكــدا بوبێــت كــە ژمــارەی موســڵمانی تێــدا زۆر بوبێــت و ڕاســیزمی «ئیســامۆفۆبیا»ی بــەدوای خۆیــدا هێنابێــت ،ئــەوا پێدەچێــت ڕاســیزمی ئەمجــار بەهــۆی فراوانیــی قەیرانەكەیــەوە زۆر گەورەتــر و هەمەالیەنتــر بێــت .هەربۆیەشــە ئەگــەر هێــزی خەڵــك یەكگرتــوو نەبێــت و بۆرژوازیــی بتوانێــت لــە ڕێگــەی ڕاسیســزمەوە دابەشــیان بــكات ،ئــەوا پێدەچێــت فاشــیزمێكی مەترســیداری ڕەنــگ و زمــان و كلتــور و ڕەگــەز و ئایــن و تائیفــە و ناوچــە و زۆر جیاكاریــی دیكــە لەگــەڵ خۆیــدا بهێنێــت .ئەمــە چەنــدە مەترســیدارە بــۆ بزووتنــەوەی كرێــكاری لــە ئاســتی جیهانــدا كــە دابەشــبوون و پەرتكردنیــان هەمەالیەنتــر و گەورەتــر دەكات، لەگــەڵ ئەوەشــدا ئومێــد و هیــوای هاوپشــتی و یەكڕیزییەكــی جیهانــی لەگــەڵ خۆیــدا هەڵگرتــووە .ئــەوەی جێــگای دڵخۆشــییە لــە ئێســتادا ئەوەیــە كــە بــە كوشــتنی جــۆرج فلۆیــد ،هاوپشــتییەكی هەمەڕەنــگ و هەمەچەشــنی كیشــوەربڕ دروســتبوو دژ بــە ڕاســیزم ســەرەتا لــە ئەمریــكا و دواتــر لــە ئەوروپــا .دەســتكەوتی ڕاپەڕینەكــەی ئەمریــكا ئەوەبــوو كــە ڕاســیزم و فاشــیزمی بــۆ چەنــد دەیەیــەك بــردە دواوە و یەكێتیــی خەڵكــی بــۆ چەنــد دەیەیــەك بــردە پێشــەوە .لــە ئەوروپاشــدا لــە ڕێگــەی تێكشــكان و لەتوپەتكردنــی پەیكەرەكانــەوە مێــژووی كۆیالیەتــی و ســەرمایەداریی مۆدێــرن و كوشــتنی جــۆرج فلۆیدیــان پێكــەوە گرێدایــەوە و كەلێنــە مێژووییەكانیــان پــڕ كــردەوە ،بــەو مانایــەی مێــژوو كۆمەڵێــك قۆنــاغ و ڕووداوی لەیەكتــر دابــڕاو نیــن. ڕاســتە دۆخــی كوردســتان ئێســتا جارێكیتــر گیرۆدەبوونێتــی بــە پەتــای كۆرۆنــاوە، بــەاڵم خــۆ بیرمــان نەچووەتــەوە كــە ڕاســیزمێكی كــوردی لــە دوای ئاوارەبوونــی عەرەبەكانــەوە بــۆ كوردســتان لــە ســەرهەڵداندا بــوو ،هەروەهــا ڤایرۆســی كۆرۆنــاش ئەمــەی لەبەرامبــەر هەمــوو شــكڵێكی چینیــدا هێنایــەوە گــۆڕێ و پێدەچێــت بەهۆی ئەم قەیرانــی بێكارییەشــەوە جارێكێتــر بەرۆكــی هێــزی كاری ناوخۆیــی بگرێتــەوە كــە بــە هەمــوو مانایــەك دژ بــە بەرژەوەندییەكانــی خــودی خەڵكــە و خزمــەت بــە دەســەاڵتی گەنــدەڵ و ســتەمكار دەكات كــە بەرپرســە لــە قەیــران و جەنــگ و بــێ كارییەكــە. ئاڵوگۆڕەكــە لەوەدایــە كــە ئێســتا جەمــاوەری بەشــێك لــە جیهــان وەاڵمــی تونــدی ڕاســیزم و ڕاســیزمی نــوێ دەداتــەوە و خەڵكــی كوردســتان و عێراقیــش پێویســتە وەاڵمــی دەســەاڵت بدەنــەوە لــە جارێكیتــر ســەرهەڵدانەوەی ڤایرۆســەكەدا .ئەمــەش جارێكیتــر یەكێتیــی خەڵكــی كوردســتانی دەوێــت كــە لــە هەمانكاتــدا ئەزموونێكــی گــەورە دەبێــت بــە وەاڵمدانــەوەی ئەگــەری ڕاســیزم لــە ناوچەكــەدا لــە داهاتــوودا.
الپەڕە ٣
ناتوانم هەناسە بدەم! دوانەی ڕاسیزم و فاشیزم
الپەڕە ٢
پێویستە گەلێکی زیندوو بین الپەڕە ٤
بنبەستی سەرمایەداری و كرانەوەی ئایندە الپەڕە ٦
هه‌ژاری و توندووتیژی
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
2
قەیران و ژیانی خەڵك
ژمارە)٦( :
چوار شەمە )٢٠٢٠/٦/١٠( -
دەربەندیخان و دەوروبەری :دەوڵەمەندییەكی مرۆیی و سروشتیی قۆرخكراو
كامەرانی مامە عەلە ســەرەڕای چەوســاندنەوەی چینایەتیــی سیســتەمی دەرەبەگایەتــی و زوڵمــی ئاغــا و شــێخ و کوێخــا و کۆالکــە کۆنــەکان و ســتەمی نەتەوایەتــی ،دروســتکردنی بەنــداو و تونێلەکانــی دەربەندیخــان و ســەرەڕێگەبوونی شــارەکە و کۆبوونــەوەی بەشــێك لــە کرێکارانــی دەوروبــەر تێیــدا ،بــوون بــە ھۆکاری ئــەوەی کــە دەڤــەری دەربەندیخــان و بنــاری خۆشــك و بەمــۆ مێژویەکــی دوور و درێژیــان لــە تێكۆشــان و خەبــات لــە پێنــاو یەکســانیی کۆمەاڵیەتــی و ڕزگاریــی مرۆییــدا ھەبێــت . شــەھیدکردنی مــەال یەســوی گڵێجــاڵ بــە فیتــی شــێخەکانی بیــارە لــە ســاڵی ١٩٤٨دا ،و بزوتنــەوەی جوتیارانــی کوێــرەك و ھۆرێــن و شــێخان لــە ١٩٥٣ — ١٩٥١دا ،و ڕاپەڕیــن بــە ڕووی كــۆچ و
پێویستە گەلێکی زیندوو بین
دیاكۆ مەریوان لــە ســەرەتادا دەمەوێــت بــە وەاڵمــی پرســیارێك دەســت پێبكــەم ئەویــش ئەوەیــە ئایــا بــە چ گــەل و خەڵكێــك دەگوترێــت گەلــی زینــدوو؟ بــەو گەلــە دەوترێــت زینــدوو کاتێــک بــاس لــە مافەکانــی دەکرێــت ،ئــەو خــۆی بــە خاوەنــی مافەکانــی دادەنێــت نــەك مافەكانــی بــە هــی خــۆی نەزانێــت و پێیوابێــت مافەكانــی پێدەدرێــن .هەروەهــا هەرگیــز بــە الیــەوە گرنــگ نەبێــت کــە مافەکانــی وەربگرێتــەوە، بەڵکــو بــە شــێوەیەك بیــر بکاتــەوە کــە هــەر لــە لەدایکبوونیــەوە خــۆی خاوەنــی هەمــوو ئــەو مافانەیــە چونکــە مافەکانــی مــرۆڤ نــە دەکڕدرێــن ،نــە دەفرۆشــرێن ،وە پێدراوێــک نییــە لەالیەن کەســێکەوە بدرێــت ،بەڵکــو موڵکــی هەمــوو مرۆڤەکانــە لەبــەر ڕەوشــی مــرۆڤ
بەعەرەبكردنــدا لەالیــەن ڕژێمــی بەعســەوە لــە ١٩٧٥دا ،و ڕاپەڕیــن بەڕوی کۆمپانیا تااڵنچییە نەوتییەکانی ئاشتی ھەورامیدا لە ٢٠١٤دا پێكــڕا ســەدان شــەھید و قوربانــی و کەمئەندامــی لێکەوتووتــەوە و ئــەم ناوچەیــە شــاھیدی مێژوویەکــی گــەش و زینــدووە لــە کۆڵنــەدان .بۆیــە لــە بەگژاچوونــەوەی ســتەم و چەوســاندنەوە و نادادپەروەرێتیــدا ،ئــەم دەڤــەرە ھەمیشــە پێشــەنگ بــووە و دژ بــە دیکتاتــۆر و دز و گەنــدەڵ و تااڵنچییــان وەســتاوەتەوە. ئێســتاش کــە باڵوبوونــەوەی ڤایرۆســی کۆرۆنــا قەیرانەکانــی سیســتەمی ســەرمایەداری قووڵتــر کردووەتــەوە ،ئــەوە بــە تــەواوی ســەلمێندراوە کــە ئــەم دەســەاڵتە شکســتخواردووە دز و گەنــدەڵ و تااڵنچییــە بێباکەكــە ،ھیــچ شــەرعییەتێکی نەمــاوە و دەبێــت بــڕوات و شــەرعییەت و دەســەاڵت و شــکۆ بــۆ خــودی کۆمەاڵنــی خەڵــك بگێڕدرێتــەوە .بۆیــە کۆمەاڵنــی خەڵــك بــە ھەمــوو چیــن و توێــژە زەحمەتکێشــەکانییەوە دەنگــی توڕەیــی و بێــزاری خۆیــان بــەرز دەکەنــەوە و خوازیــاری گۆڕانکاریــی ڕیشــەیین . دەربەندیخــان لــە ســەر دەریایەکــە لــە ئاو ،بەاڵم ئــاوی خواردنەوەی نییــە! دەربەندیخــان خاوەنــی گەورەتریــن بەنــداو و دوو تونەیــل و ســێ تۆرباینــە ،بــەاڵم كێشــەی كەمیــی کارەبــای هەیــە! دەربەندیخــان ھەڵکەوتەیەکــی لەبــاری جوگرافــی و جوانتریــن سروشــت و پاکترین
ژینگــە و پێگــەی گەشــتوگوزاری ھەیــە ،بــەاڵم ھیــچ بودجەیەکــی بــۆ کەرتــی گەشــتوگوزار بــۆ تەرخــان ناکرێــت! دەربەندیخــان دەوڵەمەنــدە بــە ســەرچاوە سروشــتییەکانی ئــاو و ھەوا و ڕوبــار و دار و درەخت و دارستان و و بەرد و کانزا و گەچ و چەو و لم و زەوی گشــتوکاڵی و بــاخ و ئاســەوارە دێرینەکانــی ،بــەاڵم بــە ھەمــوو جۆرێــك پشــتگوێ خــراوە! دەربەندیخــان وەك خانەوادەیەكــی گــەورە وایــە كــە زۆربــەی ئەندامەكانــی یەکتــر دەناســن و وەك کۆمەڵگەیەکــی تەبــا و یەکگرتــوو وایــە ،بــەاڵم دوژمنــان و ناحــەزان لــە ھەوڵــی تێکــدان و دابڕانیــدان لــە یەکتــر !دەربەندیخــان ناوەندێکی بەھێــزی ھزری پێشــکەوتووخوازانەیە كــە پــڕە لــە گەنــج و کــوڕ و کچــی جــوان و وەرزشــکاری لێھاتــوو و تیپــی بەناوبانــگ و دەرچووانــی زانکــۆ و پەیمانــگاکان ،كەچــی بەداخــەوە گەنجانــی بێــکار و وەرزشــکارانی ھەژار و و زەحمەتکێشــی گیرفانخاڵیــن و دەســەاڵتیش نــە ھەلــی کاریــان بــۆ دەڕەخســێنێت و نــە ئاوڕێكیــان لــێ دەدانــەوە! لــە دۆخێکــی نالەبــاری لــەم شــێوەیەدا خەڵــك بــە گشــتی ناڕازیــن و ئامــادەی جموجوڵــی کۆمەاڵیەتیــن و دەیانەوێــت شــکۆی لــە دەســتچوویان لــە ڕێگــەی خەبــات و تێكۆشــانی یەكگرتــوو و دەستلەناودەســتەوە بــۆ خۆیــان بگەڕێننــەوە .
بوونیــان .واتــە هیــچ کەســێک ناتوانێــت مافــی ژیانــت پێبــدات، لێتوەربگرێــت یاخــود مافەکانــت وەکــو کااڵیــەک کڕیــن و فرۆشــتنی پێــوە بکرێــت جــا ســەر بــە هــەر ڕەنــگ و نەتــەوە و زمانێــک بیــت، یاخــود بــاوەڕت بەهــەر ئایــن و ئایدۆلۆژیایــەک هەبێــت .ئەگــەر هاتــوو لەالیــەن کۆمەڵێکــەوە یاخــود لەالیــەن دەســەاڵتەوە مافەکانــت پێشــێلکرا لەبــەر ڕەنگــی پێســت ،نەتــەوە ،زمــان یــان بــاوەڕت بــە ئایــن و ئایدۆلۆژیایــەک ،ئــەوا لــەو کاتــەدا گەلــی زینــدوو و هۆشــیار هەموویــان بــە یــەک دەنــگ و بــە یــەک ڕەنــگ و دەستلەناودەســت ڕادەپــەڕن لــە پێنــاو بەدەســتهێنانەوەی مافەکانیانــدا یاخــود تەنانــەت بــۆ بەدەســتهێنانەوەی مافــی کەمینەیــەک. بــا بــۆ ئــەم باســە نموونەیەكــی زینــدوو بهێنیــەوە ،ڕۆژی دووشــەمی هەفتــەی ڕابــردوو لــە 2020/5/25بەهــۆی خنکانــدن و كوشــتنی هاواڵتییەکــی ڕەشپێســتی ئەمریکــی بــە نــاوی جــۆرج فلۆیــدەوە لەالیــەن پۆلیســی ئــەو واڵتــەوە دەنگــی ناڕەزایەتــی گەلــی ئەمریــکای ڕژانــدە ســەر شــەقامەکان و دروشــمەکانیان دژی پۆلیــس و دەســەاڵتی ســەرمایەداریی ئەمریــکا بەرزکــردەوە و بــە ملیۆنەهــا هاواڵتــی ئەمریکــی بەشداریشــانکرد تەنهــا لەبــەر خنکاندنــی ڕەشپێســتێکی ئەمریکــی .هەڵبەتــە مەبەســتم لــەوەی كــە دەڵێــم تەنیــا یــەك كــەس بــە كەمگرتنــی نییــە ،بەڵکــو سەرســامیم بــۆ گەلــی زینــدووی ئەمریکایــە کــە لەســەر گیانــی تەنیــا یــەك
هاواڵتیــی واڵتەكەیــان بــە تێکــڕا هاتنــە دەنگ،لــە کاتێکــدا لــە هەرێمــی کوردســتاندا نــەک تەنهــا مافــی پاراســتنی ژیانــی هاواڵتییــان پێشــێلکراوە ،بەڵکــو لــە ٣٠دانــە ســاڵی حکومڕانیــدا نەیانتوانیــوە تەنانــەت مافــە ســەرەتاییەکانی هاواڵتیــان دەســتەبەر بکــەن ،كەچــی ســەرەڕای ئەمــەش هاواڵتیانــی هەرێمــی کوردســتان هەمیشــە بێدەنــگ بــوون لەبەرامبــەر مافەکانیانــدا یاخــود دەنگێكــی الوازیــان هەڵبڕیــوە .بۆیــە پێویســتە ئیتــر ببینــە گــەل و خەڵكێكــی هۆشــیار و زینــدوو ،درک بەڕاســتییەکان بکەیــن و نەبینــە گەمــەی دەســەاڵت و ڕیشــەی كێشــەكانی كۆمەڵگاكەمــان و دەســەاڵت ببینیــن بــۆ ئــەوەی هــەر جــارە و الیەنێــك بەنــاوی داكۆكــی لــە بەرژەوەندییەكانــی خەڵكــەوە ســواری شــەپۆلی ناڕەزایەتییەكانــی خەڵــك نەبێــت. هەروەهــا پێویســتە بــە ســەرجەم چیــن و توێژەکانــی کۆمەڵــگا ،بــە گەنــج و پیرمانــەوە بەکــوڕ و کچمانــەوە بــە ڕۆشــنبیران و نوســەر و شــاعیر و وتاربێــژو ســەرجەم مامۆســتایانی زانکــۆ و ئامــادەی و ناوەنــدی و ســەرەتای و مامۆســتایانی ئاینــی و فەرمانبــەران و کاســبکار و هەمــوو كرێکارانــی‌هــه رێمــی کوردســتانەوە بــە یــەک دەنــگ و بــە یــەک ڕەنــگ ،بەفکــر و دروشــمی نوێــوە فشــار بکەیــن بــۆ گەڕاندنــەوەی مافەکانمــان و ئــەو ژیانــەی کەشایســتەمانە و هەوڵبدەیــن بــۆ دروســتکردنی هەرێمێــک کــە هەمــوو توێژەکانــی كۆمەڵگاكەمــان بەیەکســانی و لــە یــەک ئاســتدا بژیــن.
گفتوگۆ لەگەڵ وەستا عومەر ڕێچــار :كرێكارانێكــی زۆر بەهــۆی مــاوەی كەرەنتینــەوە ئــەو ماوەیــە هیــچ كرێیەكیــان بــۆ حســاب نەكــرا یاخــود بڕێكــی كــەم پارەیــان پێــدرا لەالیــەن خاوەنكارەكانیانــەوە ،ئایــا ئەمــە تــا چەنــد یاســاییە؟ ع .ن :لــە یاســای کاری عێراقــی ژمــارە ( )71ســاڵی 1987و لــە
مــاوەی چەنــد ســاڵێكە هەرێمــی كوردســتان بــە قەیرانــی زۆر خێــرای یــەك بــە دوای یەكــدا تێدەپەڕێــت ،ئەوەشــی باجــی قورســی ئــەم قەیرانانــەی داوە خەڵــك و كرێــكاران و موچەخــۆران و بێــكاران بــوون .قەیرانــی ســەرمایەداریی و حكومەتــی كــوردی لــەم ســاڵدا زۆر بەهێــز بــووە و كاریگەریــی زۆر خراپتــر و قورســتری لەســەر ژیانــی خەڵــك دانــاوە .لــەم ســۆنگەیەوە ،ڕێچــار بــە گرنگــی زانــی كــە چاوپێكەوتنێــك لەگــەڵ عومــەری نانــەوادا ســاز بــكات تاكــو بتوانیــن لــە ڕووی یاســاییەوە لێكدانــەوە و بەرچاوڕوونییــەك بخەینــە بــەر دیــدی كرێــكاران و فەرمانبــەران و بێــكار و دانەمەزراوانــی كوردســتان .بــۆ زانیــاری خوێنەرانمــان ،عومــەر ســەعید ناســراو بــە عومــەری نانــەوا شــارەزایەكی لێهاتــووی بــواری یاســاكانی كار و ڕێككەوتننامــە جیهانییــە كرێكارییەكانــە و دەیــان ســاڵە سەرســەختانە لــەو بــوارە یاســاییەدا خزمــەت بــە چینــی كرێــكاری كوردســتان و عێــراق دەكات. ڕێچــار :ئایــا هیــچ داتایەكــی جێــگای متمانــە هەیــە دەربــارەی بەرزبوونــەوەی ڕێــژەی بــێ كاری و دەركردنــی كرێــكاران لــە كارەكانیــان بەهــۆی ئــەم دۆخــەوە؟ ع .ن :ڕێکخــراوی کاری نێودەوڵەتــی لــە ناوەڕاســتی مانگــی 3دا
ڕایگەیانــد كــە 195ملیــۆن كــەس بێــکار بــوون بەهــۆی کۆرۆنــا ڤایرۆســەوە هەروەهــا پێیوایــە ســەرەتای مانگــی 5ئــەو ڕێژەیــە بەرزببێتــەوە بــۆ ( )225ملبــۆن کــەس لــە جیهانــدا.
مــادەی ()65دا هاتــووە ئەگــەر کرێــکار بەشــێوەی تــەواو یــان نیمچەیــی لــە کارەکــەی ڕاگیــرا بــە هۆکارێکــی دەرەوەی دەســەاڵتی خــۆی ،پێویســتە خاوەنــکار کرێــی مــاوەی ڕاگیرانەکــەی پــێ بــدات بــە مەرجێــک ئەوماوەیــە لــە ( )60ڕۆژ زیاتــر نەبێــت.
ڕێچــار :ئایــا دەكرێــت خاوەنــكارەكان كرێكارەكانیــان دەربكــەن بەبــێ هیــچ قەرەبوویــەك ،ئــەی ئەگــەر ڕوویــدا چــی بكــەن؟ ع .ن :بەهیــچ شــێوەیەک خاوەنــکار مافــی دەرکردنــی کرێــکاری نییــە
لەســەر کارەكــەی تەنهــا لەچەنــد حاڵەتێکــی دەگمەنــدا نەبێــت: مادەی ( )127سزای دەرکردن تەنها لەم حاڵەتانەی خوارەوەدا: یەکــەم :ئەگــەر کرێــکار هەڵەیەکــی گــەورەی کــرد کــە زیانێکــی مــاددی بــەدوادا هــات بــە مەرجێــک خاوەنــکار لەمــاوەی ( )24کاتژمێــردا لــە ڕوودانــی هەڵەکــە نوســینگەی کار لەپارێــزگا ئــاگادار بکاتــەوە. دووەم :ئەگــەر کرێــکار نهێنییەکــی کاری درکانــد کــە ببێتەهــۆی گەیاندنــی زیــان بەخاوەنــکار. ســێیەم :ئەگەرکرێــکار زیاتــر لــە جارێــک ســەرپێچی ڕێنماییەکانــی تایبــەت بەســەالمەتی کاری کــرد بەمەرجێــک ئەو ڕێنماییانە نوســرابن و لەشــوێنێکی بەرچــاودا هەڵواســرابێت. چــوارەم :ئەگەرکرێــکار زیاتــر لــە جارێــک لــە کاتــی کارکردنــدا بەسەرخۆشــی یــان لەژێــر کاریگەریــی مــادەی هۆشــبەردا بینــرا. هەروەهــا هەندێــك خاڵــی دیكــە كــە هیچیــان پەیوەســت نیــن بــەم دۆخــەوە.
ڕێچــار :حكومــەت زیــاد لــە 40موچــەی خەڵكــی نــەداوە لــە مــاوەی چەنــد ســاڵی ڕابــردوودا ،ئایــا ئەمــە یاســاییە؟ ع .ن :نەخێــر بەهیــچ شــێوەیەک یاســایی نییــە و ئــەوە شکســتی
حکومەتــە.
ڕێچــار :زیــاد لــە 2ســەد هــەزار دەرچــووی دانەمــەزراو هەیــە لــە كوردســتاندا كــە بــێ كارن ،ئایــا ئەركــی حكومــەت نییــە هەلــی كاریــان بــۆ بدۆزێتــەوە؟
ع .ن :یاســای کاری عێراقی ژمارە ()71ی ســاڵی 1987و لە مادەی دوودا هاتــووە :ئــەم یاســایە مافــی کارکــردن بــۆ هەمــوو هاواڵتییــەک مســۆگەر دەکات کــە توانــای کارکردنــی هەبێــت بەپێــی چەنــد مــەرج و دەرفەتێکــی یەکســان بــۆ هەمووهاواڵتییــان بەبــێ جیاوازیکــردن لەســەر بنەمــای ڕەگــەز یــان زمــان یــان ئایــن؛ لەئەنجامیشــدا ،هەمــوو هاواڵتییــەک دەرفەتــی بــۆ دەڕەخســێت بــۆ مەشــق کــردن لەســەر چاالکییــە پیشــەییەکان بەپێــی ئــەو ســنورانەی دەوڵــەت دایــان دەنێــت بــۆ جــۆر و قەبــارەی کار لەهــەر کەرتێکــدا.
ڕێچــار :پێتانوایــە كۆرۆنــا ڤایــرۆس دۆخــی ژیانــی كرێكارانــی قورســتر كــردووە ،چــۆن؟ ع .ن :کۆرۆنــا ڤایــرۆس کاریگەریــی خراپــی لەســەر ســەرجەم چیــن
و توێژەکانــی کۆمەڵگــە دانــاوە بەتایبەتــی چینــی کرێــکاران چونکــە لــە هەرێمــدا کرێــکاران ڕێکخــراو نیــن و ناتوانــن مافەکانیــان بپارێــزن و داکۆکــی لــە مافەکانیــان بکــەن .ســەندیکا کرێکارییەکانیــش هیــچ ڕۆڵێكیــان نییــە و تەنهــا ســەندیکای کارتۆنیــن و هیچیتــر .بۆیــە پێویســتە خەمخــۆران و هەڵســوڕاوانی کرێــکاری زیاتــر چــاالک بــن و خۆیــان پــڕ زانیــاری یاســایی و ڕێکەوتننامــە نێودەوڵەتییــەکان بکــەن تــا بتوانــن بــە زانســت و یاســا بەرگــری لــە مافــی کرێــکاران بکــەن و هەوڵــی گێڕانــەوەی مافــی زەوتکراویــان بــدەن.
ژمارە)٦( :
چوار شەمە )٢٠٢٠/٦/١٠( -
دەربارەی ڕاسیزم و فاشیزم
3
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
ناتوانم هەناسە بدەم! دوانەی ڕاسیزم و فاشیزم
حەمەی مەال سەرەتا: چ لــە ســەردەمی جەنگــە جیهانییــەکان و چ لــە دوای جەنگــە جیهانییەکانــەوە جیهــان و مرۆڤایەتــی ئارامییــان بەخۆیانــەوە نەبینیــوە ،ئــەم قســەیە بــۆ ســەردەمی جەنگــەکان حاشــا هەڵنەگــرە و دواتریــش بــە تێپەڕیــن بــە جەنگــی ســارد و ملمالنێــی دەوڵەتــە زلهێــز و ئیمپریالیســتییەکاندا ،نائارامــی و جەنگــەکان چ لــە فۆڕمــی ڕووبەڕووبوونــەوەی دەوڵەتانــدا بــە شــێوازی ڕاســتەوخۆ و لــە ڕێــگای بەکارهێنانــی چــەک و کەرەســتە جەنگییەکانــەوە ،تــا دەگات بــە فۆڕمــی ملمالنــێ و کــێ بڕکێــی بــازاڕ و ســەرمایە ،لــە ئارادابــوون و وەک تارماییــەک بــەردەوام ســێبەریان ئامادەگــی هەبــووە و ئــەوەی بــە پلــەی یەکەمیــش قوربانــی بــووە و باجــی ئــەم جەنــگ و ملمالنێیانــەی داوە ،مرۆڤایەتــی و ژینگەکــەی بــووە .هــەر لێــرەوە خــودی زاراوەکانــی «ڕاســیزم و فاشــیزم»یش ،لێکەوتــەی ئــەم بارودۆخــە ناهەموارانــە بــوون و بــە گشــتی دەتوانیــن چاوگــەی ســەرهەڵدان و دروســتبوونیان بــە پێــی بۆچوونــی هەندێــک لــە توێــژەران لــە ڕووی مێژووییــەوە بــۆ کۆتاییەکانــی ســەدەی نــۆزدە و ســەرەتاکانی ســەدەی بیســتەم بگەڕێنینــەوە .بێگومــان خوێندنەوەکان بــۆ دوانــەی ڕاســیزم و فاشــیزم زۆرن و بــە پێــی یەکێــک لــەو بۆچوونانــە ،ڕاســیزم چ وەک زاراوە و چ وەک جێکەوتبــوون و گوتاریــش هەنگاوێــک لــە پێــش دروســتبوونی فاشــیزمەوەیە ،واتــە بــۆ ئــەوەی فاشــیزم هەبێــت ســەرەتا بەنــاو ڕاســیزمدا تێدەپەڕێــت، لێــرەوە گــەر بەکورتــی پێناســەیەکی ڕاســیزم بکەیــن دەتوانیــن بڵێیــن؛ ڕاســیزم واتــە چەوســاندنەوە لەســەر بنەمــای ڕەگــەز ،نەتــەوە، ئایــن ،جێنــدەر و ...هتــد .کاتێــک ڕاســیزم لەدۆخــی پۆتانشــیەڵ و ئیهانەکردنــی هێزەکییــەوە دەگوازێتــەوە بــۆ قۆناغــی ئەکچواڵیزەبوون و پیادەکردنــی کردەکییانــە ،ڕاســتەوخۆ فاشــیزم لەدایــک دەبێــت. نزیکتریــن نمونــە و ڕوداویــش لێمانــەوە ڕەنگــە کارەســاتی ئەنفــال بێــت ،ڕقــی ناســیۆنالیزمی عەرەبــی و نارســیزمی عروبــە و بەعســیزم بــۆ گەورەکردنــی وێنــەی خــۆی وەک هێزێکــی سیاســی و ئابــوری تاقانــە ،ســەرانی حزبــی بەعســی دوچــاری ڕاســیزمی نەتەوەیــی کــرد و دواتریــش ئــەم ڕق و کینەیــە گــۆڕا بــۆ کــردەی ســڕینەوەی نەتەوەیەکــی بندەســت و کەمینــە کــە کوردەکانــی باکــوری عێــراق بــوون لەنــاو کردەیەکــی تــەواو فاشســتیانەدا ،کــە لــە پرۆســە دڕندانــە و یــەک لەدوایەکەکانــی کیمیابــاران و شــااڵوی ئەنفالــدا بەرجەســتە بــوون .هەمــان شــت بــۆ مۆســۆلۆنی و ســتالین و هیتلەریــش ڕاســتە، کــە یەکەمیــان خواســتی دامەزراندنــی کۆمەڵگایەکــی سەرتاســەری هەبــوو بــە ئامانجــی بــااڵی نەتەوەییــەوە ،ڕســتێک لــە کارەســاتی بەرهەمهێنــا و دووەمیــان بــە الڕێدابردنــی شۆڕشــی سۆسیالیســتی و زەقکردنــەوەی تۆتالیتاریــزم و تاکڕەویــی و خواســتی زۆری بــۆ کۆشــتنی جیاوازییــەکان ،زیاتــر لــە ٣٠ملیۆن ئینســانی کــردە قوربانی و سێیەمیشــیان بــە ســڕینەوە و توانــەوەی نــەژادی جولەکە لەبەردەم شــکۆی نەتەوەیــی نازیزمــدا ،تاوانــی هۆڵۆکۆســت و ئاوشــفیتزی لێکەوتــەوە ،کــە هەرســێکیان پەڕینــەوە بــوون لــە ڕاســیزمەوە بــۆ نــاو فاشــیزم لــە فۆڕمــە هــەرە دڕندانــە و قێزەونەکانیــدا .لــەم پێشــەکییە کــورت و پێناســە گشــتییەوە ،دەگەڕێمــەوە بــۆ خوێنــدەوە و شــیکاریی هەندێــک وێنــە لــە دوای ســاڵی ٢٠٠٣وە ،هەڵبــەت ئەمــە بــە لەبەرچاوگرتنــی ڕوداوەکانــی وەک ڕزگارکردنــی عێــراق و دواتــر ســەرهەڵدانی بەهــاری عەرەبــی و ١٧ی شــوبات و کێشــەی واڵســتریت و پاشــان بزوتنــەوەی هێلــەک زەردەکان و ســەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانــی چیللــی و ئیکــوادۆر و ڤەنزوێــا و ناوەڕاســت و باشــوری عێــراق و پاشــان کشــانەوەی ســوپای ئەمریــکا لــە ڕۆژئــاوا و کێشــەی برێکزد و دەیان ڕووداوی دیکەی وەک کوشــتنی قاســمی ســولەیمانی و تــا دەگات بــە باڵوبوونــەوەی ڤایرۆســی کۆرۆنــا و لێکەوتــە ئابوریــی و کۆمەاڵیەتــی و سیاســییەکانی؛ کــە ســەرجەمیان ڕاســتی ئــەو ناســاقەمگیرییە دەســەلمێنن کــە لــە ســەرتادا ئاماژەمــان بــۆ کــرد .بــەاڵم ئاشــکرایە لــەم وتــارە کورتــەدا بــە باســکردنی هەمــوو ئەمانــە ڕاناگەیــن ،چونکــە بــۆ هەریــەک لــەم باســانە کــە زۆرینەیــان ڕووداوی کۆمەڵکوژیــی و گردبوونــەوەی جەماوەریــن ،شــرۆڤە و ڕاڤەکــردن و بابەتــی ســەربەخۆی دەوێــت ،ئــەوەی مــن لێــرەدا و لــەم نوســینە کورتــەدا لەســەری دەوەســتم ،چەنــد وێنەیەکــی دیــاری کــراوی قوربانییــە وەک تاکەکــەس لــە دوای ســاڵی ٢٠٠٣ەوە لەنــاو ئــەم ڕوداوانــەدا کــە هــەم لۆکاڵــی و هــەم جیهانیــن و هەمیــش لــە پەیوەندیــدا بــە هــەردوو چەمکی»ڕاســیزم و فاشــیزم»ەوە ،شــایەنی هەڵوێســتە لەســەرکردن و بەبیرهێنانــەوەن ،چونکــە هەنــگاوی یەکــەم بــۆ ئــەوەی نەبینــە ڕاسیســت و فاشیســت ،ئەوەیــە تــاوان و شــۆکی ڕوداوە ڕاسیســتی و فاشیســتییەکان لەبیــر نەکەیــن.
لە دوعاوە بۆ جۆرج فلۆید: «تکایــە ،ناتوانــم هەناســە بــدەم» ،ئــەم ڕســتەیەی جــۆرج فلۆیــد، ڕســتەیەکی یونیڤێرســاڵ و گەردوونــی بــوو لەوپــەڕی مانــا ئەخالقی و ئینســانییەکانی خۆیــدا ،گەردوونــی بــوو چونکــە بــە ئەنــدازەی هەمــوو ئــەو تێکســت و دەقانــەی نوســراون دەربــارەی تــاوان و کارەســاتەکان کاریگــەر و گوزارشــکەر بــوو لــە ڕۆح و کارکتــەر و مەرگەســاتی قوربانییــەکان ،ئەخالقــی و ئینســانیش بــوو بــەو مانایــەی پڕبــوو لــە تــکای ژیــان بەبێ ئــەوەی ئامــاژەی تۆڵەکردنەوە یــان دەورگۆڕینــەوەی جــەالد و قوربانــی تێدابێــت ،تکایــەک بــوو ڕزگاری جەلالدیشــی لەخۆیــدا هەڵگرتبــوو ،بــە ناڕاســتەوخۆ ڕســتەکە دەیــوت« :پێویســتم بەوەیــە هەناســە بــدەم و بژیــم وەک تــۆ کــە هەناســە دەدەیــت و دەژیــت ،بــە مانایەکــی دیکــە ئــەم ڕســتەیە هــاوار بــوو بــۆ جیهانێــک ،کــە هەمــووان بتوانیــن هەناســە بدەیــن و بژیــن تێیــدا و هەســت بــە خنــکان نەکەیــن لەناویــدا». وێناکردنــی ئــەم ڕســتەیە لــە ســەر زمانــی جولەکەیــەک لــە مەحــرەق «کورەکانــی ســوتاندن»ی کەمپــی نازییەکانــدا و لەســەر زمانــی ئەنفالکراوێــک کــە دوا کێلــە خۆڵــی دەکرێــت بەســەردا وەک یەکــە، لەزمانــی ئــەو کەســەوە کــە گازی کیمیــاوی دەیخنکێنــێ و لــە زمانــی ئەوەشــەوە کــە بــە پەتــی ســێدارەوە دوا هەناســەی بــە ئاســتەم بــۆ دەدرێــت هەمــان هــاوارە ،لــە زاری دوعــاوە کــە بەردبــاران کــرا و خوێنــی دەڕژا ،تــا دەگات بــە دوا قســەی کوژراوانــی ١٧ی شــوبات و تیــرۆری ڕۆژنامەنوســان ،تــا دەگات بــە بێدەنگــی ڕەنگپەڕیوانــەی هوجــام لەبــەردەم جەالدەکانــی داعشــدا و نیــگا و وێنــە بزڕکاوەکانــی مســتەفا ســەلیمی کــە ڕادەســتی جەلالدەکانــی دەکرایــەوە یــەک مانــای هەیــە ،لــە زمانــی هەمــوو ئــەو ژن و کچانــەوەی بوونــە قوربانــی بیرکردنــەوەی خێڵەکــی و جیــاوازی جێندەریــی ،تــا کوژرانــی باریــش چــاکان و خــودی جــۆرج فلۆیــد، دەکرێــت ئــەم ڕســتەیە وەک دوا ڕســتەی قوربانــی ،لــە مێــژوودا تۆمــار بکەیــن .بــۆ ئــەوەی کــۆی ئــەم وێنانــە وردتــر ببینیــن ســەرەتا بــە کۆمەکــی بۆدریــار کەمێــک لەســەر تێکشــکانی مانــا دەوەســتم لــە میدیــادا و دواتــر بەکورتــی دەگەڕێمــەوە بــۆ مەفهومــی شــایەتی الی ئاگامبێــن و دواجاریــش لــە میانــەی ئــەم دوو بەرئەنجامــە تیۆرییــەوە دەپەرژێمــە ســەر ماناکانــی بەرپرســیارێتی و پەیامــی ڕوخســار الی لیڤینــاس و گرێدانــەوەی باســەکە بــە هــەردوو چەمکــی ڕاســیزم و فاشــیزمەوە ،کــە چــۆن ئیمکانــی پێکــەوە ژیــان و ژیانــی هاوبــەش وێــران دەکــەن و مرۆڤایەتــی دووچــاری جەنــگ و کوشــتار و ســڕینەوەی یەکتــری دەکــەن لــە پێنــاو شــوناس و قاڵــب و بونیــادە ئایدۆلۆژییەکانــدا. لــەم جــۆرە ڕووداوانــەدا «لــە نمونــەی کوشــتنی دوعــاوە تــا دەگات بــە خنکاندنــی جــۆرج فلۆیــد» ،کــە تــاو ناتاوێــک وێنــە و ڤیدیۆکانیــان لــە تــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانــەوە بــە جیهانــدا بــاو دەبنــەوە ،ئــەوەی دەگات تەنیــا زانیارییــە ،هــەر ئەمەشــە وا دەکات لێشــاوی ئــەو ڕوداوانــەی دەکەونــە بــەر گواســتنەوەی میدیــاکان ،دەکرێــت هــاوکات ونکــردن و لەبیرکردنــی دەیــان ڕووداوی هاوشــێوەبن لــە جیهانــدا .بــە بــڕوای بۆدریــار ئــەوەی میدیــا دەیگوازێتــەوە زانیارییــە و مانــاکان لەگــەڵ لێشــاوی زانیارییەکانــدا دادەڕوخێــن .داڕوخانــی مانــا الی بۆدریــار لــە دوو ئاســتدا بەرجەســتە دەبێــت ،یەکەمیــان ئــەوەی زانیارییــەکان لــە جیاتــی دروســتکردنی پەیوەنــدی ،بــەدەم نمایشــی نیشــاندانی کــردەی دروســتکردنی پەیوەندییــەوە هــەرەس دەهێنــن و مانــاکان دەشــارنەوە؛ دووەمیــان ئــەوەی کــە لێشــاوی زانیارییــەکان پرســە کۆمەاڵیەتییــەکان هەڵدەوەشــێننەوە .هــەردوو ئاســتەکەش یــەک ڕاســتیمان پێدەڵێــن؛ ئەویــش ئەوەیــە میدیــاکان ســەرقاڵی لەبەرگرتنــەوە و ونکردنــی ماناکانــن ،کــە خــودی ئەمــەش پێــش زەمینــەی هەڵوەشــاندنەوەی پەیوەندییــە کۆمەاڵیەتییەکانــە لەجیاتــی دروســتکردن و بیناکردنــی پەیوەندیــی کۆمەاڵیەتــی. لێــرەوە مامامەڵــەی ئێمــەش لەگــەڵ ڕووداوەکانــدا مامەڵەیەکــی مەجازییــە تــا ئــەوەی هاوپشــتییەکی کۆمەاڵیەتــی بێــت بــۆ دیــاردە و ڕووداوەکان .ئــەم دۆخــی پچــڕان و لێکترازانــە ڕامــان دەکێشــێت بــۆ تێــزە گرنگەکــەی ئاگامبێــن دەربــارەی مەفهومــی شــایەتی .لــە جیهانێکــدا کــە پەیوەندییــەکان مەجــازی و وێنەیــی بوونەتــەوە چــی بەســەر تێزێکــی گرنگــی وەک چەمکــی شــایەتیدا دێــت؟ ئاگامبێــن بــە گەڕانــەوەی بــۆ ڕیشــەی التینــی وشــەی شــایەتی ،دووجــۆر لــە شــایەت دەستنیشــان دەکات ،یەکەمیــان وشــەی «»tesisــــە ،کــە وشــەی شــایەتیدان « »testimonyلــەوەوە وەرگیــراوە و بەمانــای ئــەو کەســەش دێــت کــە دەبێتــە الیەنــی ســێیەم لــەدادگادا .هــاوکات وشــەی « »superstesدەهێنێتــەوە ،کــە مانــای ئــەو کەســە دەدات کــۆی ڕوووداوێــک ژیــاوە و ئەزموونــی کــردووە و دەیگێڕێتــەوە. ئــەم دوو چەمکــە الی ئاگامبێــن بــە گەڕانــەوە بــۆ نووســینەکانی
پریمۆلیڤی و باســکردنی جۆرەکانی شــایەتی و باســکردنی هەرێمی خۆڵەمێشــی و موزولمانــەکان و ..هتــد .زۆر ڕەهەنــدی شــایەتی بەســەر دەکاتــەوە کــە مــن لێــرەدا دەرفەتــی ئــەوەم نییــە و تەنیــا لــە پەیوەندیــدا بــەم دۆخــەی ئینســانەوە وەک بینــەری ڕوداوەکان تیۆریزەی دەکەم .بە بڕوای من لەمڕۆدا مرۆڤایەتی بەهۆی شاشــە و میدیاکانــەوە گــۆڕاوە بــۆ «بینەرێکــی پاســیڤ» ،کــە دامڵــراوە لــە ســیفەتێکی هــەرە ســەرەکی و ڕادیــکاڵ؛ ئەویــش ســیفەت و کــردەی شــایەتییە .شــاهیدەکان ئەوانــەن کــە دەکەونــە ســەر دووڕیانــی هەڵبــژاردن ،ئەوانــەن ســاتەوەختی ڕوداوەکان ژیــاون و بەشــدار و شــایەتحاڵبوون یاخــود لــە دوا فۆڕمیــدا وەک ئێمــە دەبنــە بینــەری شــانۆی ڕووداوەکان ،ئــەوەی ئینســانەکان ببنــە شــاهید مانــای ئــەوە نییــە دەبێــت داوەری بکــەن ،داوەریکــردن وەزیفــەی شــاهیدەکان نییــە ،شــاهید بینــەری کەلێــن و درزەکانــی نــاو حوکمــی یاســایە، دەنگێکــە لــە پشــت پێــوەرە مافناســی و داڕێژراوەکانــەوە ،شــاهید دەنگــی ویژدانــە .لەمــڕۆدا هەمــووان بینەریــن ،مەرگــی ئەوانــی دی بۆتــە بەشــێک لــە دیمەنــی ڕۆژانــە بۆمــان و تاکــە بەشــداری ئێمــە، لــە باڵوکردنــەوەی وێنــەی ڕوداوەکانــدا خــۆی دەنوێنێــت .ئەمــە بــە ئۆبێتکردنــی پانتایــی و مەســاحەی ئێمەیــە و لەدەســتدانی توانــای ئەکــت و بەرەنگاریشــمانە بــەڕووی تاوانەکانــدا ،هــاوکات هەمــان دۆڕاندنــی مانــا و لێکهەڵوەشــاندنەوەی پەیوەندیــی کۆمەاڵیەتیشــە کــە بۆدریــار باســی دەکات .دوعــا دەکوژرێــت و بــە ڕســتێک مردنــی دیکــەدا دەپەڕێتــەوە تــا دەگات بــە خنکاندنــی جــۆرج فلۆیــد ،ئێمــە هەمــان بینەریــن و ناتوانیــن هێــزی خۆمــان بــۆ بەگژداچوونــەوەی ئــەو سیســتەمە پۆلیســی و نەریتــی و نامرۆڤانەیــە بخەینــەکار کــە لــە پشــت دروســتبوونی ئــەم ڕووداوانــەوە وەســتاوە .لێرەوەیــە وەک بەختیــار عەلــی لــە یەکێــک لــە وتارەکانیــدا دەربــارەی شــاهید دەڵێــت: بەبــێ لەدایکبوونــی شــاهید ،ئەگــەری لەدایکبوونــی ڕادیکاڵیــزم کاری نەکردەیــە و ســاتەوەختی لەدایکبوونــی مرۆڤــی بەرپرســیار و شــاهید ،نــەک تەنیــا وامــان لێــدەکات هەســت بــە ڕەنــج و ئــازاری قوربانــی بکەیــن ،بەڵکــو وامــان لێــدەکات بەتــەواوی لــە کارەکتــەری جەلالدیــش جیــا ببینــەوە. پەیامی ڕوخسار: لێــرەوە دەرئەنجامگیریــی کۆتایــی دەبەســتینەوە بــە پەیامــی ڕوخســارەوە الی لیڤینــاس .فەیلەســوفی فەڕەنســی ئیمانوێــل لیڤینــاس ،یەکێکــە لــەو بیریارانــەی گۆڕانێکــی گــەورە لــە نەریتــی بیرکردنــەوەی فەلســەفی خۆرئــاوادا ســەرپێ دەخــات .تێزەکانــی ئــەم بیریــارە ســەرلەنوێ خوێندەوەیــە بــۆ ئەخالقیاتــی ســەردەمی کالســیک و دواتریــش بــۆ نەریتــی بیرکردنــەوەی کانــت و لۆگۆســەنتەریزمی دیکارتــی و نەریتــی فەلســەفی خۆرئــاوا بەگشــتی .لێــرەدا تەنیــا ئامــاژە بــەو گۆڕانــە دەکەیــن کــە لیڤینــاس خودســەنتەری و گوتــاری «مــن» ی فەلســەفی خۆرئــاوا دەگۆڕێــت بــۆ «ئەویدیســەنتەری» و لەجیاتــی ئــەوەی کــە پێشــتر هەوڵــە فەلســەفییەکان بــۆ ئەوەبــوون «ئەویــدی» وەک غەیــر و بێگانــە ڕام و دەســتەمۆ بکــەن ،لیڤینــاس دێــت و دەڵێــت ئێمــە دەبێــت «ڕوو بــە ڕوو»ی ئەویــدی ببینــەوە بەبــێ ئــەوەی لــە خۆمانــدا بیتوێنینــەوە یــان هەوڵــی گرتــن و تەنانــەت ناسینیشــی بدەیــن .ئەویــدی الی لیڤینــاس ڕوخســاری هەیــە و ڕوخســاریش لەخۆیــدا پەیامــی «مەکــوژە»ی هەڵگرتــووە .هەڵبــەت پرســەکە هــەروا ئاســان تێناپــەڕێ و لێــرەوە چەمکــی بەرپرســیارێتی لەدایــک دەبێــت، الی لیڤینــاس مــن بەرپرســیارم بەرامبــەر بــە پەیامــی ڕوخســاری ئەویــدی بــە بــێ ئــەوەی چاوەڕێــی ئەوەبــم ئەویــدی هەمــان شــێوە بەرپرســیاربێت بەرامبــەر بــە مــن ،واتــە الی لیڤینــاس مــن ناکۆتــا بەرپرســیارم بەرامبــەر بــە ئەویــدی بــێ ئــەوەی هەمــان چاوەڕوانیم هەبێــت لــە ئەویــدی ســەبارەت بەخــۆم .ئەمــە ئــەو خاڵەیــە کــە لیڤینــاس ســەرجەم نەریــت و فەلســەفەی ئەخالقــی لــە ئەفاڵتونــەوە تــا کانــت و دواتــر تــا هایدیگــەر پێدەخاتــە ژێــر پرســیارەوە. هــاوکات جــۆرە ئەخالقێکــی هیترۆنۆمــی دادەهێنێــت کــە ئەخالقــی ئۆتۆنۆمــی تێدەپەڕێنێــت و بەمــەش ئیمکانــی ڕوو بەڕووبوونــەوە لەگــەڵ ئەویــدی دەخوڵقێنێــت و لەجیاتــی وەک خۆمــان لێکــردن و بــە هەمانکــردن»»sameی ئەویــدی و توانــەوەی لــە خۆمانــدا، دەبێــت ئێمــە خۆمــان لــە ترانسێندنســی ئەویدیــدا بدۆزینــەوە .بــەاڵم ئــەوەی کێشــە و گرفــت دروســت دەکات خوێندنــەوەی پەیامــی ڕوخســارە کــە لیڤینــاس خــۆی بەجۆرێکــی نــاڕوون پێناســەی دەکات و دەڵێــت پەیامــی ڕوخســار بەخەتێکــی نــاڕوون و تێکــەڵ و خواروخێــچ نوســراوە و خوێندنــەوەی ئاســان نییــە! بــە بــڕوای لیڤینــاس ســاتێک جەلــادەکان قوربانییەکانیــان لەنــاو دەبــەن بۆیــە چاویــان دەبەســتنەوە چونکــە بەرگــەی پەیامــی ڕوخســاری قوربانییــەکان ناگــرن کــە فەرمانــی «مەکوژە»یــان لــە خۆیانــدا هەڵگرتــووە .ئێمــە لــە ســەربڕینی «هوجــام» و لــە خنکانــی «جــۆرج فلۆید»یشــدا بینــەری ســیمای دوو قوربانــی و دوو جــەالد بوویــن، بــااڵم ئەمــە هەمــوو بەراوردەکــە نییــە ،هوجــام خۆیشــی ســەرباز بــۆ ال ٥ بــوو ،بــەاڵم...
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
4
دەبێت چی بكەین؟
ژمارە)٦( :
چوار شەمە )٢٠٢٠/٦/١٠( -
بنبەستی سەرمایەداری و كرانەوەی ئایندە كارزان عەزیز وتەیەكــی بەناوبانگــی فەیلەســوفی ئەمریكــی «فرەدریــك جمســن» هەیــە كــە دەڵێــت« :پێشــبینیكردنی كۆتایــی جیهــان ئاســانترە لــە پێشــبینیكردنی كۆتایــی ســەرمایەداری» .نزیــك لــەم گوزارەیــە، مــارك فشــەری تیۆریزانــی بەڕیتانــی كتێبێكــی هەیــە بەناونیشــانی «ڕیالیزمــی ســەرمایەدارانە :ئایــا هیــچ ڕێچارێــك بوونــی هەیــە؟»، كــە لــە ناوەڕۆكــی كتێبەكەیــدا دەچێتــە ســەر ئــەو خاڵــە گرنگــەی كــە نــەك ســەرمایەداریی ،بەڵكــو نیۆلیبرالیــزم یاخــود كاریگەریــی ئایدیۆلۆژیــای نیولیبرالیســتی لەســەر كلتــوری بــاو ،كار ،پــەروەردە، عەقڵییەتــی گشــتیی خەڵــك و كۆمەڵــگا بــە ڕادەیەكــە كە تێیدا ســەختە مــرۆڤ بتوانێــت پیشــبینی ئەڵتەرناتیڤێكــی دیكــە بــكات جگــە لــەوەی كــە خــۆی ســەپاندووە وەك دوا فۆرمــی كۆمەڵــگای ســەرمایەداری و نەزمــی بەكۆمەاڵیەتیبــووی ســەرمایە .بــە تەنیشــتی ئــەم بۆچــوون و دیدگایانەشــەوە ،زانــا و بیریارێكــی وەك نــەوام چۆمســكی كــە دەیــان ســاڵە مەترســییەكانی چەكــی ئەتــۆم دەخاتــەڕوو و زەنگــی مەترســیدارێتی چەكــی ئەتــۆم بــە كۆتاییهێنانــی جیهــان لــە هــەر چركەســاتێكدا لێــدەدات؛ وەك خــۆی پێیوایــە لــە مــاوەی نیو ســەدەی ڕابــردوودا شــەش جــار لــە لێــواری جەنگــی ئەتــۆم گەڕاوینەتــەوە كە لــەم چەنــد مانگــەی ڕابردووشــدا چەندیــن جــاری دیكــە ئــەم پرســەی وروژانــدەوە .بــەاڵم خاڵێكیتــر كە لە دوا نوســین و چاوپێكەوتنەكانی ئــەم چەنــد مانگــەی دواییــدا چووەتــە ســەری پەیوەســت بــووە بــە كۆتایــی جیهــان لــە ڕێگــەی مەترســیی تێكچوونــە ژینگەیــی و ئیكۆلۆژییەكانــەوە وەك دیــاردەی گۆڕانــی كەشــوهەوا .ئــەم زەنگــی ئاگادارییانــە لەالیــەن چۆمســكی و ســەدان زانــا و بیریــاری دیكــەوە لەبــارەی مەترســییە جیهانییەكانــی ئەتــۆم و ژینگــەوە زۆر تــەواو و زانســتین ،بــەاڵم لــەوەدا كێشــەدارە كــە نازانیــن چۆمســكی پێیوایــە ئــەوە كێیــە ئــەم مەترســییانە ڕادەگرێــت یاخــود بــە چــی ڕایانبگریــن كــە ئەمــە پرســیارێكە دەربــارەی ڕێچارێكــی ڕوون! چونكــە ،بــە جۆرێــك لــە جــۆرەكان ،بــێ بەدیلییەكــەی وامــان لێــدەكات بڵێیــن ئایدۆلۆژیــای نیولیبرالیســتی جیهانێكــی بــە بەدیلمــان پیشــان دەدات، یاخــود لــە باشــترین دۆخــی خۆیــدا دەڵێــت گــەر حوكمــی كۆمپانیاتان ناوێــت ،فەرمــوون حوكمــی دەوڵەتــی شــمولی ببینــن كــە ئەمــە لــە بچوكتریــن تاكــو گەورەتریــن خاڵــەوە دژ بــە ئــەو قوتابخانــە و فەلســەفەیەیە كــە چۆمســكی خــۆی بــڕوای پێیەتــی. هێنانــەوەی ئــەم دوو ڕوانگەیــە بــە تەنیشــتی یەكتــرەوە لــە ئێســتادا بــەو مانایــە نییــە وەك ئــەوەی لــە كۆمەڵــگای پێش-كۆرۆنــا بوونیــان هەبــوو ،بەڵكــو كۆرۆنــا ڤایــرۆس زۆرێك لە دیدگا و جیهانبینییەكانی گۆڕیــن .بــە دەربرینێكــی دیكــە ،ڕاســتە كۆمەڵــگای پێش-كۆرۆنــا
كۆمەڵگایــەك بــوو كــە تێیــدا ســەخت بــوو بــە ئاســانی پێشــبینی كۆمەڵگایەكــی نــوێ بكرێــت ،بــەاڵم لــە ئێســتادا ئاڵوگۆڕێكــی هێنــدە گــەورە لــە ئاســتی جیهانییــدا ڕوودەدات كە ســەخت بێــت پێچەوانەی ئــەو بۆچوونانــە بیــر نەكەینــەوە ،یاخــود ئێســتا لــە ســاتێكی مێژوویــی وادا دەژیــن كــە تێیــدا ناتوانیــن ئیتــر بیــر لــە كۆمەڵگایەكــی دیكــە نەكەینــەوە و بــەدوای ئەڵتەرناتیــڤ و ڕێچارێكــەوە نەبیــن لــە بنبەســتێكی وەهــادا .بــە پێچەوانــەوە ،ئیســتا بیركردنــەوە لــە كۆتایــی ســەرمایەداری و كۆمەڵگایەكــی دیكــە و بەدیلێكــی دیكــە بــووە بــە پرســی زەورورەت و پێویســتییەكی هەنووكەیــی و مێژوویــی ،نــەك پرســێكی ئارەزومەندانــە و ئیختیــاری .ئــەو كۆمەڵــگا نیولیبرالییــەی كــە بەبــێ ئەڵتەرناتیــڤ خــۆی نیشــان دەدا ،ئێســتا لــە هــەر كوێیەكــی ئــەم جیهانــەوە تەماشــای دەكەیــن ڕۆژانــە ســەدان هــەزار و ملیۆنان كــەس بێــكار و بــێ بژێــوی و بــێ موچــە دەكات ،بــۆ نموونــە لــە مــاوەی دوو مانــگ و نیــوی ڕابــردوودا تەنیــا لــە ئەمریــكادا زیــاد لــە 45ملیــۆن مــرۆڤ بێــكار بــوون .ئــەو كۆمەڵــگا نیولیبرالییــەی كــە تێیــدا دەزگا ئەمنــی و ســەربازییەكانی هــەر ڕۆژە و پەالمــاری واڵتێكیــان لەوانــە ئەفغانســتان و عێــراق دەدا ،ئێســتا لــە خراپتریــن پێگــەی مێژوویــی خۆیانــدان .جارێكیتــر بــە نموونــە لــە ئەمریــكادا كــە تەنیــا لــە ســاڵی 2019ەدا زیــاد لــە هــەزار كــەس كــە زۆربەیــان ڕەشپێســت بــوون بــە دەســتی پۆلیســی ئەمریكییــەوە كــوژراون، كەچــی ئێســتا بەهــۆی تەنیــا كوشــتنی یــەك كەســەوە كەوتوونەتــە بــەر گەورەتریــن هێــرش و ناڕەزایەتــی خەڵــك كــە ئەمــە لــە مێژووی ئــەو واڵتــەدا بــێ وێنەیــە ،و دەیــان واڵتــی دیكەشــی هێناوەتــە پشــتی خــۆی. كەواتــە ،ئــەو جیهانــەی ئێســتا تێیــدا دەژیــن هەرگیــز جیهانــی پیش-كۆرۆنــا نییــە؛ ئــەم كۆمەڵگایــە نــەك لــە ئاســتە لۆكاڵییەكانــدا، بەڵكــو لــە ئاســتە جیهانییەكانــدا پرشــنگ و بۆنــی داهاتوویەكــی نوێــی لەخۆیــدا هەڵگرتــووە .ســەرباری ئــەوەی كۆرۆنــا ڤایــرۆس جەوهــەری قەیرانێكــی سیاســی ،ئابــوری ،مرۆیــی ،ژینگەیــی، شارســتانیی كۆمەڵــگای جیهانیــی ســەرمایەداری پیشــانداین، لەگەڵیشــیدا بنبەســتێكی وەهــای بــۆ ســەرمایەداریی هێناوەتــە پێــش كــە بیركردنــەوە لــە ڕێچــار و ئەڵتەرناتیڤێكــی ســەرمایەدارانە تێیــدا چیتــر ئیمكانــی نەبێــت ،تەنیــا ئــەوە نەبێــت كــە دەبێــت ئیتــر بیــر لــە سیســتمێكی دیكــە و كۆمەڵگایەكــی دیكــە بكەینــەوە :كۆرۆنــا وەك هاككەرێــك زۆرێــك لــە كۆدەكانــی ســەرمایەداریی هەڵوەشــاندنەوە و هەمــوو جیهانــی پڕكــرد لــەو زانیارییــە مەترســیدارانەی كــە پێشــتر بە دەســتی ویكیلیكســیش نەدەگەشــتن .هاوشــان و هاوكاتی ئــەم بنبەســتە لــە ئەڵتەرناتیڤێكــی ســەرمایەدارانە ،بــە شــێوە پراكتیكییەكــەی و بەهــۆی ئــەو دەیــان و ســەدان بزووتنــەوە نوێیــە دژە-نیولیبرالییــە ،دژە-ڕەیســیزمە ،دژە -فاشــیزمە ،دژە-پۆلیــس و ســوپا ،دژە-ڕیفــۆرم و دژە -هــەر شــتێك كــە كۆمەڵــگای پێشــتر بنوێنێتــەوە ،لــە ئێســتادا هیوایەكــی عەقاڵنییانــە ســەرلەنوێ لەنــاو
دڵــی جیهانــە بــێ دڵەكــەی پێش-كۆرۆنــادا چەكــەرە دەكاتــەوە و خەونێكــی دیكــە بــە ئاســمانی جیهانــدا دێــت و دەچێــت. ئــەوەی جێــگای دڵخۆشــییە ئەوەیــە كــە دۆخــی مــرۆڤ لــە كۆمەڵگای پێش-كۆرۆنــادا هێنــدە ئــازاری دووگیانییەكــی دەیــان ســاڵەی لەگــەڵ خۆیــدا هەڵگرتبــوو ،هــەر ڕووداوێــك كــە تاكــو دوێنــێ بــە بچــووك دەبینــرا وەك تویتێكــی ڕەیسیســتانەی ســەرۆكێك یاخــود هێرشــی پۆلیــس بۆســەر كەســێك یــان بڕینــی موچــەی خەڵــك، ئێســتا تەقینــەوەی زۆر گــەروەی نەتەوەیــی و نێونەتەوەیــی بــەدوای خۆیــدا دەهێنێــت. ئــەو هێرشــەی لەالیــەن دژیەكــی و ناڕێكییەكانــی نــاو جەســتەی ســەرمایەداریی خۆیــەوە كرایــە ســەر سیســتمی بەرگرییەكــەی: كۆرۆنــا ڤایــرۆس ،بــە ڕادەیــەك بەهێــز بــوو كــە لــە مــاوەی كەمتــر لە ســێ مانگــدا سیســتمەكەی گەڕانــدەوە بــۆ ســەردەمی الوازییەكانــی دەرەبەگایەتــی لەبەرامبــەر ڤایرۆســەكاندا ،ڕوبــەڕوی قەیرانێكــی بــێ وێنــەی كــردەوە ،هەروەهــا بــە تەنیشتیشــییەوە فۆرمــە بااڵدەســتە ئابــوری و داراییەكــەی ئــەم سیســتمە كــە نیولیبرالیــزم و بانــك و كۆمپانیــا بچــووك و گەورەكانــە و تاكــو دوێنــێ بێ-ڕكابــەر و بــێ ئەڵتەرناتیــڤ دەبینــران و ئایدیۆلۆژیاكــەی لــە كتێبــە ئاســمانییەكان پیرۆزتــر بــوون ،ئێســتا وەك كابــوس و وەحشــێكی دڕەنــدە و ســیحرێكی شــەیتانیانە دەبینرێــن. ســەرئەنجامی ئــەم ئاڵوگۆڕانەیــە كــە واملێــدەكات بڵێــم مــرۆڤ هیــچ كاتێــك لــە مــاوەی دوای كەوتنــی دیــواری بەرلینــەوە بــە تایبــەت، هێنــدەی ئــەم ســاتە بیــری لــە ئەڵتەرناتیــڤ و كۆتایــی ئــەم سیســتمە نەكردووەتــەوە .گەشــتن بــەم ئاســتە لــە ئاگایــی ،كــە گۆڕانێكــی شۆڕشــگێڕانەیە ،شــتێكی تایبەتمــان لەبــارەی قەیرانــەوە بــە گشــتی و ئــەم قەیرانــەوە بەتایبــەت پێدەڵێــت ،قەیرانەكانــی ســەرمایەداری هەمیشــە دەمانگەیەنــن بــە هەمــان دەرئەنجامــی شۆڕشــگێڕانە لەبــارەی گۆڕینــی سیســتمەكەوە ،ئــەم قەیرانــەش بەتایبــەت لــە ســەرەتاییترین ئاســتی خۆیــدا گەیاندینــی بــەو بڕوایــەی كــە نــە لیبرالیزم و نە نیۆلیبرالیزم ،نە ڕیفۆرم و ناسیۆنالیزم ،نە ڕەیسیزم و نــە فاشــیزم ،نــە ئایــن و نــە ســێكیوالریزم و كۆمەڵــگای مەدەنــی، هیــچ یەكێكیــان لــە خزمەتــی كۆمەڵگایەكــی نــوێ و سیســتمێكی نوێی جیهانیــدا نیــن بــۆ پرســی ئــازادی و ڕزگاری .لــە هەمانكاتــدا ،ئــەو بــزاوت و جموجۆڵــە مرۆییــە دژە-ســەرمایەداری و نیولیبرالــی و ڕەیسیســتییەی كــە لــە ئاســتی جیهانــدا ســەریانهەڵداوە ،ئــەو نەبوونــی بەدیــل و بنبەســتەی نــاو خەیاڵدانــی مرۆڤــی تێكشــكاندووە ســەختە چیتــر ســەرمایەداری و نیولیبرالیــزم وەك پێشــتر بــە كۆتایــی جیهــان قبــوڵ بكرێنــەوە ،هەروەهــا ئــەم بزووتنەوانــە گەرموگوڕتریــن خەباتــی مرۆڤمــان پیشــان دەدەن دەربــارەی ئومێــد و هیوایــەك بــە ژیــان و كۆمەڵگایەكــی دیكــە .لێــرەوە ،ئــەم قەیرانــە بنبەســت و كۆتایــی نیولیبرالیــزم و ســەرمایەداری و كرانــەوەی ئاینــدەی پیشــانداوین.
دۆخی ئێستای خەڵکی زەحمەتکێشی کوردستان بەرەو کام پێگە! تاهیر حاجی حەسەن هەلومەرجێــک ئێســتا لــە کــۆی جیهانــدا دەگوزەرێــت ،هەلومەرجــی دونیــای ســەرمایەداری قەیــران گرتووە،هەلومەرجێــک و بارودۆخێکــی ناجێگیــر ،بەتایبــەت لــە ڕوی ئابورییــەوە کــە هــەر ئــەم پێگــەی ئابوریەشــە کاریگەریــی ڕاســتەوخۆی لەســەر پێگــەی سیاســەت و پێگــەی کۆمەڵگــەکان و ئاڵوگــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانیــش دانــاوە .سیســتەمی ســەرمایەداری ،سیســتەمی چەوســاندنەوەی چینایەتــی و هەڵپــەی قازانــج پەرســتی و کەڵەکــەی ســەرمایە و بەدەســت خســتنی زێدەبەهایــە .هەربۆیــەش ،ئــەم سیســتەمە ،لــە الیــەک لەنێوخۆیــدا دژ بەخۆیەتــی و لەالیەکیتریشەوە،ڕاســتەوخۆ،لە هــەر هەڵبــەز و دابەزێکیدا،کاریگەریــی خــراپ لەســەر ژیــان و پێگــەی چینــە بەرهەمهێنــەرە کرێگرتــە چەوســاوەکان دادەنێــت وەك كاریگەریــی قەیرانــی ئێســتای ســەرمایەداری لەســەر خەڵــك. مێژوویەک،کــە نزیکــەی شــەش مانگێــک دەبێــت،وەك بــە قۆناغــی ڤایرۆســی کۆرۆنــا ناســراوە و جیهانیــی بووەتەوە،بۆخــۆی ئــەم پەتایــە لەالیــەن دەوڵەتدارانــی سیســتەمی ســەرمایەداری و ئەنجومەنــی بــااڵی تەندروســتی جیهانیەوە،کــرا بەشــورایەک بــۆ شــاردنەوەی داڕوخانێک کە لە هەر چرکەیەکیدا لە خۆدەرخســتنیدا بوو،ئەویــش داڕوخانــی ئابوریــی ســەرمایەداری و چڕبونــەوەی ملمالنــێ و کێبەرکێیەکــە کــە لەنێــو خــودی دەوڵەتانــی زلهێــزی
جیهانــی و پێگەیــەک کــە قۆرخــکاری شــەریکاتە زەبەالحەکانیــان بەشــوێنیەوە بــوون .خواســت لەســەر خســتنەڕو لەگــەڵ خواســت بــۆ داواکردن،کاتێــک ناهاوســەنگ دەبن،ئیتــر قەیــران و هەاڵوســان ڕودەدات .ملمالنێیــەک لەنێــو جیهانــی ســەرمایەداریدا بوونــی هەیــە، دەرئەنجامــی دژایەتــی تونــد و پێکدادانیــش بــەدوای خۆیــدا دەهێنێت. ئەمــڕۆ ،هیــچ واڵتێــک و هیــچ دەوڵەتێــک نەماوە کە توشــی ئیفلیجبونی نەبوبێــت لــەڕوی ئابــوری و بەرهەمهێنــان و نەتوانینــی وەگەڕخســتن و ســاغکردنەوەی کااڵکانیانــەوە .هەربۆیە،لــەم نێوەدا،زەرەرمەنــدی گــەورە چینەچەوســاوەکانن .بێــکاری بەلێشــاو لەواڵتێکــی وەک ئەمریــکا و ئەوروپــا و ئاســیا و ئەفریــکا و ڕۆژهەاڵتــدا،ڕوی لەزیــاد بونــە و،تادێتیــش زۆرێــک لــە توێــژی ناوەنــد بــەرەو پێگــەی چینــی کرێــکار ڕەوانــە دەکرێن،یانــی لــەم نێوەدا،ئــەوەی دەمێنێتەوە،قڵشــتی گەورەتــر و دەرکەوتنــی زیاتــری پێگــە چینایەتییەکەیــە لەگشــت جیهانــدا .بێگومــان لــە هەلومەرجێکی وادا،لەکاتێکدا،خودی سیســتەمی ســەرمایەداری خــاوەن ڕێچــاری گونجــاو و خــاوەن ئاســۆی سیاســی خــۆی نییــە ،ئــەوەی هەیەتی برەودانیەتی بە هەلومەرجی بردنەپێشــی گێــژاو و زیندوکردنــەوەی شــۆفێنیزمی ڕاسیســتی قەومــی و دینــی و ڕەگــەزی و مەزهەبــی .لــەم نێوەندەشــدا،چیتر ئــەم چەمکانــە دەردی سیســتەم چارەســەر نــاکات و ئاســتی ئاگایــی و درککردنــی جەمــاوەر بەگشــتی ئــەو فرتوفێاڵنــەی سیســتەمی بــاوی تێپەڕانــدوە .کۆمەڵگــەی مرۆڤایەتی بەگشــتی هێشــتا لە ســەرەتای ئەو داڕوخانە ئابورییەدایە کــە هــۆکار و بەرهەمهێنەرەکــەی خــودی سیســتەمی ســەرمایەداری و دژایەتــی و ملمالنــێ نێوخۆییەکانیەتــی .لێــرەوە دەگەینــە ئــەو دەرئەنجامەی،کــە مانــەوەی زیاتــری ئــەم سیســتەمە تەنهــا نەهامەتــی
و بارگرانــی زیاتــر دەهێنێــت بــۆ چینــە چەوســاوەکان و نادڵنیاییەكــی بــەردەوام دەکات بــە پەرچەمــی سیســتەم و دەوڵەتەکــەی .تەقینــەوە جەماوەرییــەکان لــە هــەر واڵتێکدا،قابیلــی ڕوودانــە و بەتایبەتیــش لــەو اڵتانــەی کــە هیــچ زەمانەتێکــی النــی کەمــی ژیانــی تێــدا دابیــن نەکــراوە .هەرێمــی کوردســتانیش وەک بەشــێکی دانەبــڕاو لەنێــو هەلومەرجــی بــاوی نێودەوڵەتیدا،لــەم نێــوەدا بــێ بەرکەوتنــی ئــەم داڕوخانــە ئابورییــە نابێــت .حکومەتــی بــەرەی ئەحزابــی بــۆرژوازی کوردایەتی-ئیسالمی-سیاســی،بۆخۆیان مێژوویەکــی ڕەش و قێزەونیــان هەیــە و بــەردەوام هەڵســوڕان و کارکــرد و یاســاکانیان دژ بــە چینەچەوســاوەکەی هەرێــم بــووە .لــەم ساتەشــدا،تادێت کــۆی ناوەڕۆکــی قێزەونیــان بــۆ خەڵکــی زەحمەتکێــش و کاســبکار زیاتــر ڕون دەبێتــەوە .لەکاتێکدا،خۆشــبەختانە،پەتای کۆرۆنــا قورســاییەکی وای دانەنــا لەســەر خەڵکــی کوردســتان ،کەچــی حکومەتــی قەیــران گرتــووی بــەرەی کوردایەتــی بــۆرژوازی ،هــەر بــەزۆر دەیانەوێــت کۆمەڵگــە لــە ماڵــەوە بئاخنێنــن و ئامــادەش نەبــن ژیانــی ئــەو کۆمەڵگەیــە دابیــن بکــەن .ئاخــر لەکوێــی دونیــادا شــتی لــەم شــێوەیە ڕوویــداوە؟ کەوایــە دەبێــت کۆمەڵگــە بــەو حکومەتــە بڵێت،ئێــوە ئــەرک و بەرپرســیارییەکەتان لەکوێدایــە لەکاتێکــدا ناتوانــن موچــە و زەمانەتــی ژیانــی پێنــج ملیــۆن مــرۆڤ دابیــن بکــەن؟ خەڵکــی ناڕازیــی هەرێــم مێژوویەکە،گومانــی لەســەر ئــەو دەســەاڵتە کوردییــە چینایەتییــە هەیــە و بەهی خــۆی نازانێت،بەاڵم لەکاتێکــدا ئــەو چینــە زەحەتکێــش و چەوســاوەیە،خاوەن هۆشــیاریی سیاســیی چینایەتــی خــۆی نەبــووە تــا دەســت ببــات بــۆ ال ٥ بــۆ بەرپاکردنــی شۆڕشــی .....
ژمارە)٦( :
چوار شەمە )٢٠٢٠/٦/١٠( -
ئەدەب و هونەر
5
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
ھونەر و پرسی ڕزگاریی لە چیرۆکی «دوا گەاڵ»دا زانا ئەحمەد دوا گــەاڵ ،نــاوی چیرۆکێکــی چیرۆکنووســی ئەمریکــی (ئــۆ. ھێنری)یــە ،کــە بــە یەکێــک لــە چیرۆکنووســە گەورەکانــی ئەمریکا دادەنرێــت .ماوەیــەک شــوانکارە و چێــوار دەبێــت و دەبێــت بــە ھاوڕێــی گاوان و شــوان و قەســاب و مــەڕدار و...هتــد ،دواتــر ئەمانــە دەبــن بــە پاڵەوانــی چیرۆکەکانــی و لــە کۆتایشــدا بــە نەخۆشــی ســیل دەمرێــت. چیرۆکــی دوا گــەاڵ یەکێکــە لــە چیرۆکــە ناوازەکانــی و ئایدیــای ھونــەر وەکــو ڕزگارکــەر بابەتــی ســەرەکی چیرۆکەکەیەتــی. پاڵەوانــی چیرۆکەکــە شــێوەکارێکی پیــرە بەنــاوی (بێرگمــان)، کــە لــە گەڕەکێــک دەژی بــەھۆی ھەژاری و کەمــی کرێــی خانووەکانییــەوە ،زۆربــەی ھونەرمەنــدەکان لــەو گەڕەکــەدا گیرســاونەتەوە و دەژیــن .بێرگمــان لــە نھۆمــی خــوارەوەی شــوقەیەکی ئــەو گەڕەکــەدا دەژیــا کــە لــە قاتــی ســەرەوەی دوو کچــی شــێوەکار دەژیــان .لــە مانگــی گەاڵڕێزانــدا یەکێــک لــە کچــە شــێوەکارەکان نەخۆشــی ســیل دەگرێــت و دەکەوێتــە نــاو جێــگا. دکتــۆرەکان لێــی نائومێــد دەبــن و ھیــوای چاکبونــەوەی نییــە. لــە ژووری کچەکــەوە کــە دەڕوانێتــە ســەر کۆاڵنەکــە دارمێوێکــی پیــر دیــارە و وردە وردە گەاڵکانــی دەوەرن و کچەکــە پێیوایــە لەگــەڵ وەرینــی تــەواوی گەاڵکانــی ئــەو دارەدا ،ئەویــش دەمرێــت و خــۆی بــۆ مــەرگ ئامــادە دەکات و ھیــچ ئومێدی ژیانی نامێنێت و چاوەڕێیــی وەرینــێ دوا گەاڵیــە .ھاوڕێ شــێوەکارەکەی کچــە نەخۆشــەکە ،کار بــۆ ڕۆژنامــە و گۆڤــارەکان دەکات و بــۆ ســکێچی کارێکــی داوا لــە بێرگمــان دەکات ببێتــە مۆدێلــی و بانگهێشــتی ژوورەکــەی خۆیانــی دەکات ،کاتێــک بــە نەخۆشــی کچەکــە دەزانێــت و باســی ئــەوە بــۆ بێرگمــان دەکــەن کــە ئــەو کچــە پێیوایــە لەگــەڵ وەرینــی دواگــەاڵی دارمێوەکــە چاوەڕێــی مەرگــی خــۆی دەکات و پێیوایــە دەمرێــت؛ بێرگمــان بــە گەڵتــەوە دەڕوانێتــە ئــەم بۆچوونــە.
دواتــر بــە درێژایــی دوو شــەو باوبــۆران و ڕەشــەبا ھەڵــدەکات، بــەاڵم کاتێــک پــەردەی پەنجەرەکــە الدەدەن گەاڵکــە ھەر نەوەریــوە! کاتێــک کچــە نەخۆشــەکە دەبینێــت دوا گــەاڵی دارەکــە ھەر مــاوە و نەوەریــوە حــەزی ژیــان و خۆشەویســتی ژیانــی بــۆ دەگەڕێتــەوە. کچەکــەی ھاوڕێــی ھەواڵــی مەرگــی بیرگمانــی پێــدەدات کــە بــە نەخۆشــی ســیل مــردووە و (گوایــە ھەمــووی دوو ڕۆژە توشــی ئــەم نەخۆشــییە بــووە و کەچــی بڕســتی لــێ بڕیــوە). لــە ســەرلەبەیانی ڕۆژی یەکەمــدا ،دەرگاوانەکــە ســەری بــە ژورەکەیــدا گرتــووە و دیویەتــی سســت و بــێ گیــان لەژێــر بــاری ئــازاردا کەوتــووە ،پێــاو و جلەکانیشــی تــەڕ بووبــوون و لــەو ســەرمایەدا بەســتبوویان .کــەس نەیدەزانــی لــە شــەوێکی وا ترســناک و توشــدا لــە کــوێ بــووە ،تــا ئــەوەی بــۆ بەیانییەکــەی چرایەکیــان دۆزیبــووەوە کــە ھێشــا نەکوژابــووەوە لەگــەڵ پەیژەیەکــدا کــە لەشــوێنی خــۆی گوێزرابوویــەوە ،پاشــان چەنــد فڵچەیەکیــش دەبینــن لێــرە و لــەوێ کەوتــوون .لەگــەڵ پالێتێــک کــە چەنــد پەڵــە ڕەنگێکــی زەرد و ســەوزی بەســەرەوە تێکــەڵ بووبــوون .یەکێــک لــە کچــەکان بــەوەی دیکەیــان دەڵێــت ئــادەی لــە پەنجەرەکــەوە ســەیرێکی دەرەوە بکــە ...تــا ئێســتا لەخــۆت نەپرســیوە بۆچــی ئــەم گەاڵیــە قــەت ناشــنێتەوە؟ بــۆ ناجوڵــێ، بەتایبەتــی کــە بایەکــە ھەڵــدەکات؟ بەڵــێ ئەوەیــە تابلــۆ مەزنەکەی بێرگمــان ،دوا شــاکاری تەمــەن .ئــەو شــەوەی کــە دوا گــەاڵی دار مێوەکــە ھەڵدەوەرێــت ...بێرگمــان وێنــەی ئــەم گەاڵیــەی کێشــا)!... ئەمــە پوختــەی چیرۆکەکەیــە و نوســەر بــە تەکنیــک و ئاســتێکی بــەرزی ھونــەری دایڕشــتووە. ناوەڕۆکــی چیرۆکەکــە لەگــەڵ زۆرێــک لــە بۆچونەکانــی فرانکفۆرتیەکانــدا یــەک دەگرێتــەوە کــە پێیــان وایــە ھونــەرو ئەدەبیــات ڕۆڵێکــی گەورەیــان ھەیــە لــە ژیانــی کۆمەاڵیەتییــدا، ئــەوان ھونــەر و ئەدەبیــات دەکەنــە چاالکییەکــی ڕەخنەگرانــەی ڕاســتەقینە و ڕزگارکــەری ئینســان لــە کێشــە گەورەکانــی دنیــای ئەمــڕۆدا و بــە گرنگتریــن و ســەرەکیترین چاالکــی ئینسانیشــی دادەنێــن .ھونــەر تاکــە شــوێن و پێگــەی بەرھەمھێنانــی ھۆشــیارییەکی دژە ،کــە دەســەاڵتەکان تــا ئێســتا نەیانتوانیــوە دەســتەمۆی بکــەن.
تەواوکــەری بابەتــی( :ناتوانــم هەناســە بــدەم! دوانــەی ڕاســیزم و فاشــیزم) لەبەردەســتی جەنگاوەرێکــی تیرۆریســتدا چووبــووە صەیــرورەی قوربانییــەوە ،واتــە ئــەوەی جــۆرج دەخنکێنێــت ســەربازێکە وەک هوجــام کــە هێشــتا ملکەچــی دەســتی یاســا و پارێــزەری سیســتەمە .لێــرەدا جیاوازییەکــی دیکــە دەبینیــن، هوجــام وەک کەســێک کــە دەیەوێــت شــانازیی و شــەهادەت لــە پێنــاو خــاک و واڵتــدا تۆمــار بــکات ،بێدەنگــی دەکاتــە دواپەیــام، بــەاڵم جــۆرج فلۆیــد کــە هاواڵتییەکــی ســادەیە و ڕوخســاری لەســەر زەوییەکەیــە ،لەژێــر فشــاری ئەژنــۆی جەالدەکەیــدا ،پەنــا بــۆ بەکارهێنانــی زمانیشــی دەبــات و دەڵێــت« ،تکایــە ،ناتوانــم هەناســە بــدەم» ،ئەمــە ئــەو ســاتە وەختەیــە کە تێدەگەیــن ،بۆچی خوێندنــەوەی پەیامــی ڕوخســار ئەســتەمە ،ئــەوە تۆخکردنــەوەی شــوناس و زەقکردنــەوەی ڕەگــەز و دروســتبوونی ڕاســیزم و بەرجەســتەبوونی ڕۆحــی فاشــیزمە وا دەکات جــەالدەکان هێــز و دیقەتــی خوێندنــەوەی پەیامــی ڕوخســار و تەنانــەت بیســتنی هــاواری قوربانیەکانیشــیان نەبێــت. ئەمــڕۆ بــۆ هەموومــان ئاشــکرایە ،ژیــان لــە ســایەی سیســتەمی ســەرمایەداریی و بــازاڕی ئــازاد و ئابووریــی نیولیبرالیزمــەوە،
گــۆڕاوە بــۆ دۆزەخێکــی ئاشــکرای چەوســاندنەوەی چینایەتــی و ڕەگەزیــی و نەتەوەیــی و ئایینــی و ..هتــد .ئەمــەش وادەکات نەتوانیــن وێنــای ئــەم سیســتەمە بکەیــن بەبــێ ئــەوەی لەهەنــاوی خۆیــدا هەڵگــری دژییەکــی و پارادۆکســی ئابڕووبەرانەبێــت. چەنــد ڕۆژێــک بەرلــەوەی باریــش چــاکان بــە دەســتی چەنــد فاشیســتێکی تــورک بکوژرێــت ،ئــەردۆگان ئیدانــەی ترامــپ و ئەمریــکای دەکــرد بــەوەی چــۆن دەکرێــت لەســایەی دەوڵەتێکــدا کــە الفــی دیموکراســی بــوون لێــدەدات کەســێک بەوشــێوازە دڕندانەیــە بکوژرێــت! هەمــوو ئەمانــە یــەک ڕاســتیمان پــێ دەڵێــن ئەویــش ئەوەیــە کــە دەبێــت زۆر وشــیارانە مامەڵــە بکەیــن و ڕەگ و ڕیشــەکانی مەرگدۆســتی لەخۆمانــدا هەڵکێشــین و لــە پێنــاو هیــچ حەماســێکی ناسیۆنالیســتی و ئایینــی و ئایدۆلۆژیــدا ئیمکانــی هەڵگەڕانــەوەی ڕاســیزم و فاشــیزم بەســەرخۆماندا نەکەینــەوە ،وەک چــۆن پێویســتە ئاگاداربیــن ڕاســیزم و فاشــیزم ڕووداوێکــی مێژوویــی نیــن بەســەرچووبن ،بەڵکــو لەگەڵمانــدا دەژیــن و پێویســتە لــە ڕێــگای بەرەنگاریــی و خەباتکردنمانــدا بــۆ ڕزگاریــی ،بــە زیادکردنــی پانتاییــەکان بــۆ پێکــەوە ژیــان و قبوڵکردنــی جیاوازییــەکان ،دەرفەتــی ســەرهەڵدان و دروســتبوونیان بەتــەواوی تێپەڕێنیــن.
تەواوکــەری بابەتــی( :دۆخــی ئێســتای خەڵکــی زەحمەتکێشــی کوردســتان بــەرەو کام پێگــە!) کۆمەاڵیەتــی و ئەڵتەرناتیڤــی خۆبەڕێوەبەریــی ئابــوری و سیاســی خــۆی بەیــان بکات،یــان خــاوەن حزبێکــی شۆڕشــگێڕی سۆسیالیســتی خــۆی نەبــووە کــە هاوشــانی بێــت لــە مەیدانــی شۆڕشــگێڕێتی و لــە کاتــی هاتنەســەر شــەقامەكانیدا. لــەم نێوەدا،بــەرەی وردەبــۆرژوای ئۆپۆزیســیۆن تائێســتا توانیویەتــی ئــەو بۆشــاییە بقۆزێتــەوە و هەڵچــون و ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان لــە بەرژەوەنــدی خــۆی بقۆزێتــەوە .بــەاڵم لــەم چەنــد ڕۆژەدا کەناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان لەالیــەن توێــژە جۆراوجۆرەکانی ســەر بە هەمان چینی چەوســاوە کە دەســتیان بــە ناڕەزایەتــی دەربڕیــن کــردوە و ڕژاونەتــە ســەر شــەقامەكان بۆ ڕەتدانەوەی بڕیارە هەزەلییە قەشــمەرجاڕییەکانی حکومەتی کــوردی بــۆ کەرەنتینەکردن،بۆخــۆی ئــەو دەرئەنجامــە پیشــان دەدات،کــە ئــەو خەڵکــە ناڕازییە،لەالیــەک بــڕوای بەحکومــەت نەمــاوە و لەالیەکیتریــش ئەزمونــی ڕابــردوی ئەحزابــی
ئۆپۆزیســۆنی هەڵخەڵەتێنــەری وردەبــۆرژوازی فێــری کــرد ،کــە چیتــر بــڕوا بــە هیــچ ئۆپۆزیســیۆنێکی وردەبــۆرژوای دیکەیــش نــەکات ،کــە نــەوەی نــوێ و شاســوار نمونەیەکــی زیندوون،کــە چــۆن لەالیــەن ئــەو گەنجــە ناڕازییانــەوە شاســواریان كــردە دەرەوە .ئــەم خاڵــە بۆخــۆی بەئاگاهاتنەوەیەکــی گەورەیــە. ئــەو چینەچەوســاوەیە،لەبەردەم هەلومەرجێکــی هەســتیار و ئەرکێکــی قورســدایە ،بێگومــان لــەم نێوەدا،ئەرکــی بزوتنــەوەی سیاســی کرێکارییــە ،هاوشــان و خــاوەن ڕێگاچــارەی واقعــی و سیاســی و سۆسیالیســتی بێت لەنێو ئەو چینەچەوساوەیەدا،گەر بــەو شــێوەیە نەبێــت و کارێکــی وا نەکرێــت ،دور نیــە دەســەاڵت گەرچــی هەرواشــی کردوە،لەدرێــژەی ناڕەزایەتییەکاندا،دەســت ببــات بــۆ بەکارهێنانــی هێــز و خوێــن ڕشــتنی خەڵكــی مافخوراو،کارێکــی واش هــەم لەنێــو بزوتنــەوەی کوردایەتــی و هــەم لەنێــو خــودی پێگــەی دەوڵەتانــی چینەچەوســێنەرەکاندا نامــۆ نیــە و مێژوویەکــی ڕەشــیان لــەم نێــوەدا هەیــە.
كااڵ و عەمەلە شیعری :عەبدواڵ سڵێمان (مەشخەڵ)
کااڵ زوو زوو باوێشکێکی ئەدا و هەڵی ئەگڵۆفت چاوەکانی دەیدی جەستەی نەرم و نیانی ئەو ژنە بەدیار بەرهەم دەتوێتەوە و ئەمیش لەمال دڵی دەکرد بە هێالنەی ڕازەکانی ڕوانین و بەرخوردی لەگەڵ کارفەرمادا پڕ بوو لە گلەیی و لە سکااڵ بەاڵم ئەفسووس هەموو ڕۆژێک هێزی لەش و ڕەنجی کاری ئەو خانمە دەبوو بە کااڵ * عەمەلە لەژوورەکەی بەڕێوەبەر دانیشتبوو هەردوو دەستی نابووە نێوان هەردوو ڕانی لەشوێنەکەی خۆی راچڵەکی ئەوکاتەی مودیر نەڕانی چیت داوە لە مانگرتن و یەکێتی و مافی عەمەلە تۆ نازانی ئەم قسانەت جێی مەترسی و بێ ئەرزش و بێ عەمەلە لە کەلی شەیتان بێرە خوار بیرێ لە خۆت بکەرەوە چیت داوە لە ڕێگای پر چەوت و چێڵ و خوار واز لەو کۆمۆنیزمە بێنە و بێ بەرەوە دەنا دەرگای مەعمەلەکەم کراوەیە و بە واژوویەک خۆت دەبینی لە دەرەوە بە عەزمێکەوە هەستایە سەر پێکانی وتی هەموو دڵ و هۆشت بکە بە گوێ ئەم قسانەت بۆ خۆت باشن تۆ نازانی بەرژەوەندی چینایەتی ئێمە لە کوێ و ئێوە لە کوێ ٢٠١٩ کەنەدا
ناتوانم هەناسە بدەم ناتوانم هەناسە بدەم... ئەو وشانەی ناو مێشكمن، هەر دێن و دەچن، كەسێكیتر پاك بەاڵم مردوو، بێ هەڵە ،بێ تاوان... مرد لەبەرئەوەی هەیبوو لە من پێستێكی جیا. ژیانێكی تر برا هەروا ئاسان دەركرا، مامەڵەی لەگەڵ نەكرا وەك مرۆڤ ،بە مشك كرا ئەبێت چەندە ژیانی دیكەمان ئاوها لێببرێ ئیتر بێباك لەوەی ئەگەر ئێمە نوستو یا بەخەبەر بین؟ ئایا جیاوازییەك لە پێستت دەتداتێ كەمتر لە سەنگت؟ ئایا ئەوە دەتداتێ ئازارێ لە هەستت؟ كامە جیاوازییە لەنێوانی من و تۆ؟ ئەگەر من بژیم و بمری تۆ. ناتوانم هەناسە بدەم... ئەو وتی كە قوڕك گوشرا بۆ هەوا، هیوای خواست بۆ وەاڵمەكەی هی پاڕانەوەكەی، بەاڵم تەنیا مرد ،و نەبوو هیچ كەس پەناگەی، ئەمەش هەموو بەهۆی ڕەنگە ڕەشەكەی.
دوای كوشــتنی جــۆرج فلۆیــد لەالیــەن پۆلیســی ئەمریكییــەوە، شــاعیری الو و خوێنــدكاری پزیشــكی «الورا كامیلیــری» بــە شــێوەی ڕاپ گۆرانییــەك دەڵێــت و دەنگدانەوەیەكــی گــەورە بــەدوای خۆیــدا دەهێنێــت كــە ئەمــەی خــوارەوە شــیعرەكەیەتی و بــۆ خوێندنــەوەی پێویســتە بــە ســتایلی ڕاپ بخوێنرێتــەوە. لە وەرگێڕانی گروپی نۆڤا.
الپەڕە
6
توندوتیژی
)(07731583060
)(Facebook: Rechar Rozhnama
هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە: Rechar.paper@gmail.com
نرخ )٥٠٠( :دینار نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
ژمارە)٦( :
چوار شەمە ()٢٠٢٠/٦/١٠
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان
سـەرنـــووســـەر :حـەمـەی مـەال
هه‌ژاری و توندووتیژی دەشنێ نەریمان .1په‌یوه‌ندی نێوان هه‌ژاری و توندووتیژیی چییه؟ هــه‌ژاری هه‌میشــه بــه یه‌كێــك لــه ســه‌رچاوه‌كانی توندوتیــژی دانــراوه لــه كۆمه‌ڵــگا جیاوازه‌كانــدا ،ئاشــكرایه كــه په‌یوه‌ندیه‌كــی ڕاســته‌وخۆ یــان ناڕاســته‌وخۆ له‌نێــوان دۆخــی ئابــووری تاكه‌كانــی نــاو كۆمه‌ڵــگا و ڕێــژه‌ی توندووتیــژی ل ـه كۆمه‌ڵــگادا هه‌یــه ،ب ـه جۆرێــك ده‌توانیــن بڵێیــن هـه‌ر دابه‌زیــن و كه‌مبوونه‌وه‌یه‌كــی سـه‌رچاوه‌ی ئابــووری ،له‌ده‌ســتدانی كار یــان بێــكاری و هه‌ژاریــی ،ڕاســته‌وخۆ ده‌بێتـه هــۆی به‌رزبوونـه‌وه‌ی ڕێژه‌كانــی توندووتیــژی ،یاخــود ده‌بێتـه هــۆكاری ڕه‌خســاندنی ژینگـه و هه‌لومه‌رجێــك كــه ناڕاســته‌وخۆ رێــگا بــۆ توندووتیــژی خۆشــده‌كات. بــه‌اڵم ئــه‌وه ته‌نهــا هــه‌ژاری نییــه كــه توندووتیــژی به‌رهه‌مده‌هێنێــت، كۆمه‌ڵــگای چینایه‌تــی و چاوچنۆكــی بــۆ قازانــج و ســه‌رمایه‌ی زیاتــر ســه‌رچاوه‌ی زۆرینــه‌ی توندوتیژییه‌كانــی مێــژووی مرۆڤبــوون و لــه درێــژه‌ی باســه‌كه‌دا ئــه‌م خاڵــه زیاتــر ڕوونده‌كه‌ینــه‌وه. .2تووندووتیژی چییه؟ ڕێكخــراوی ته‌ندروســتی جیهانــی ب ـه‌م شــێوه‌یه پێناس ـه‌ی توندووتیــژی ده‌كات :به‌كارهێنانــی بــ ه مه‌به‌ســتی هێــز و ده‌ســه‌اڵتی جه‌ســته‌یی ،بــه ترســاندن یــان بــه واقعــی ،دژ بــه خــۆ ،دژ بــه كه‌ســێكی تــر ،دژ بــه گروپێــك یــان كۆمه‌ڵــگا ،كـه یــان ده‌بێتـه هــۆی یــان ئه‌گـه‌ری زۆره ببێتـه هــۆی برینداركــردن ،مــردن ،ئــازاری ده‌روونــی ،گه‌ش ـه‌ی ناته‌ندروســت یــان بێبه‌شــكردن. بــه پێــی ئــه‌م پێناســه‌یه بــۆ توندووتیــژی مامه‌ڵــه‌ی یاســایی له‌گــه‌ڵ ه ـه‌ر تاكێــك ده‌كرێــت و ســزاده‌درێت گ ـه‌ر بووبێت ـه هــۆی یه‌كێــك ل ـه‌م توندووتیژیانــه به‌رامبــه‌ر هــه‌ر كه‌ســێك و گــرووپ و كۆمه‌ڵگایــه‌ك. پرســیاره بنه‌ڕه‌تییه‌كــه ئه‌وه‌یــه كــێ هێنــده‌ی ده‌ســه‌اڵت و ده‌زگا ســه‌ركوتكه‌ره‌كانی ده‌وڵه‌تــان ئــه‌م پێناســه‌یه‌ی به‌ســه‌ردا ده‌بڕێــت؟ .3ئــه‌و دۆخــه جیهانییه‌كــی كــه ئێســتا ڕووبه‌روومــان بۆتــه‌وه و به‌پێــی ئامــار و داتــاكان بووه‌ت ـه هــۆی به‌رزبوونه‌وه‌یه‌كــی بێشــوماری توندووتیــژی ل ـه نێــوان مرۆڤه‌كانــدا ل ـه كوێــوه س ـه‌رچاوه‌ی گرتــووه؟ لـه كۆتاییه‌كانــی ســاڵی 2019و سـه‌ره‌تای 2020دا ،بــاو بوونـه‌وه‌ی ڤایرۆســێك كــه دواتــر نــاوی لێنــرا covid-19جیهانــی رووبــه‌ڕووی زنجیره‌یــه‌ك لــه كاره‌ســاتی مرۆیــی كــرده‌وه ،ســه‌رباری هه‌مــوو نه‌هامه‌تییه‌كانــی پێشــتری مرۆڤایه‌تــی ،كــه مه‌ترســیدارترینیان هه‌ژاریــی و بێالنه‌یــی و نه‌بوونــی ســه‌ره‌تاییترین پێویســتییه‌كانه ،تــا ده‌گات بــه نایه‌كســانی و نــا دادپــه‌روه‌ری و جه‌نــگ و بــێ خانــه و النه‌یــی به‌شــێكی زۆری مــرۆڤ ،ك ـه گ ـه‌ر ل ـه هۆكاره‌كانــی وردببین ـه‌وه هیــچ نادۆزین ـه‌وه جگ ـه ل ـه سیســته‌مێكی قازانــج په‌رســت و چاوچنــۆك كــه لــه پێنــاو پاراســتن و خزمه‌تكــردن بــه كه‌مینه‌یه‌كــی زۆر كه‌مــی مرۆڤایه‌تــی ،دۆخ و ژیانــی زۆرینــه‌ی زۆری مرۆڤایه‌تــی كــردووه بــه وێرانــه و وه‌ك وه‌حشــێكی تێرنه‌بــوو خوێنــی ئینســان ده‌مژێــت و دواتریــش كاتێــك له‌ژێــر ئــه‌م هه‌لومه‌رجــه ســه‌ختانه‌دا توندوتیــژی ســه‌رهه‌ڵده‌دات ،ده‌یانه‌وێــت پێمــان بڵێــن ئــه‌م مرۆڤانــه‌ی كــه هه‌مــوو شــتێكیان لێوه‌رگیراوه‌تــه و جگــه لــه نه‌هامه‌تــی و چه‌رمه‌ســه‌ری نه‌بێــت هـه‌ر خۆیــان بـه سروشــتی خۆیــان توندووتیــژن و پێویســته ســزا بدرێــن .بــۆ ئه‌م ـه‌ش چه‌نده‌هــا ده‌زگای ده‌روونــی و زانســتی ل ـه‌كاردان تــا قه‌ناعـه‌ت بـه مــرۆڤ بهێنــن كـه توندووتیــژی لـه سروشــت و خوێنــی ئینســاندایه و ئــه‌وان لێــی به‌رپرســیار نیــن. وه‌ك لــه زۆر جێــگای تریشــدا وتومانــه ئــه‌م قه‌یرانــه‌ی ئێســتا ڕووبـه‌رووی جیهــان ده‌بێتـه‌وه به‌هــۆی خــودی ڤارۆسـه‌كه‌وه نییـه ،ئـه‌م قه‌یرانان ـه ه ـه‌ر لێره‌بــوون و به‌ده‌ســتاینه‌وه ده‌ماننااڵنــد ،ه ـه‌ر ب ـه دیــوه ئابــووری و سیاســییه‌كه‌یه‌وه تــا ده‌گاتــه لێكه‌وتــه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی كــه توندووتیــژی یه‌كێكــه له‌وانــه .ئــه‌وه‌ی ڤایرۆســه‌كه كــردی بــه ته‌نهــا ده‌رخســتی ئــه‌م قه‌یرانانه‌بــوو لــه قوڵتریــن شــوێنی خۆیــدا. بــه‌اڵم كاتێــك چاوێكــی خێــرا بــه ئاماره‌كانیانــدا ده‌خشــێنین ،چه‌ندیــن ڕاســتی دژبه‌یــه‌ك ده‌دۆزینــه‌وه كــه لێوردبوونه‌وه‌یــان به‌ســه بــۆ ده‌ستنیشــانكردنی ســه‌رچاوه‌كانی نه‌هامه‌تــی و توندووتیژیــش وه‌ك یه‌كێــك لــه ده‌رئه‌نجامه‌كانــی. هه‌مــوو لــه مــاوه‌ی ئــه‌م قه‌یرانــه جیهانییــه‌دا چه‌ندیــن ناونیشــان و لێکۆڵینــەوە و ئامــاری به‌رزبوون ـه‌وه‌ی توندووتیــژی نــاو خێزانه‌كانمــان بینیــوه ،بــه واقعیــش بــه‌ر ده‌ركه‌وته‌كانــی كه‌وتویــن ،هه‌مــوو ده‌زانیــن
كــه ئــه‌و ڕووداوی خۆكوشــتنانه‌ی ئــه‌م دواییــەی كوردســتان ،كــ ه بكه‌ره‌كانــی بــه دانپێدانانــی خۆیــان هۆكاره‌كه‌یــان بــۆ خراپــی دۆخــی ئابــووری گه‌ڕاندۆتـه‌وه .كـه ئه‌مه‌یــان ده‌چێتـه چوارچێــوه‌ی توندوتیــژی به‌رامب ـه‌ر ب ـه خــۆ .جۆره‌كانــی دیك ـه‌ی توندووتیژیــش ك ـه توندوتیژیــن به‌رامبــه‌ر بــه كه‌ســێكی دیكــه و به‌تایبه‌تیــش ئه‌ندامانــی خێــزان كــه زه‌قترینیشــان توندووتیــژی دژ بــه ژنــان و مندااڵنــن و ڕێژه‌كه‌یــان لــه هــه‌ر جــۆره توندووتیژییه‌كــی دیكــه زیاتــره ،ئه‌مــه‌ش درێژكــراوه‌ی دۆخــی پێشــتره و پێوســته بگه‌ڕێین ـه‌وه بــۆ پێــش دۆخــی س ـه‌رهه‌ڵدانی ڤایرۆسـه‌كه كـه چه‌ندیــن لێکۆڵینــەوەی زانســتی و ئامــاری توندووتیــژی له‌به‌رده‌ســتدان و په‌یوه‌نــدی ڕاســته‌وخۆیان هه‌یــه بــه هۆكاره‌كانــی خراپــی دۆخــی ژیــان و هــه‌ژاری و نه‌بوونــی كار و ..هتــد. ب ـه ڕاده‌ی ـه‌ك ك ـه ب ـه‌راوردی كۆمه‌ڵــگا ه ـه‌ژاره‌كان ده‌كه‌یــن ب ـه كۆمه‌ڵــگا خۆشــگوزه‌رانه‌كان (بــه پێــی دابه‌شــكارییه بۆرژوازییه‌كــه‌ی جیهــان)، ڕێــژه‌ی توندووتیژیــی تیایانــدا زیاتــره ،كه‌وات ـه ئ ـه‌م په‌یوه‌ندیی ـه له‌مێــژه زانــراو و هه‌ســتیپێكراوه .بــه‌اڵم هه‌میشــه‌ش بیــر لــه چاره‌ســه‌ركردنی ده‌ركه‌وته‌كانــی كراوه‌تــه‌و ه نــه‌ك بنه‌بڕكردنــی ئــه‌و نایه‌كســانییه جیهانیی ـه‌ی ك ـه بناغه‌كانــی خــودی سیســته‌مه ئابووریــی سیاســییه‌كه‌یه، بــه ده‌رئه‌نجــام ده‌گه‌یــن بــه‌وه‌ی كــه ئــه‌م سیســته‌مه كــه هــۆكاری هــه‌ژاری و نه‌هامه‌تییــه و پایه‌كانــی خــۆی له‌ســه‌ریان ڕاگرتــووه، هه‌رخۆشــی به‌رهه‌مهێنــه‌ری توندووتیژییــه ،كه‌واتــه ئه‌مــه كێشــه‌یه‌ك نییــ ه سیســته‌مه‌كه بیه‌وێــت یــان بتوانێــت لــه ڕیشــه‌وه چاره‌ســه‌ری بــكات. لــه توێژینه‌وه‌یه‌كــی زانكــۆی مانچســته‌ردا كــه لــه الیــه‌ن ئه‌نجومه‌نــی توێژین ـه‌وه‌ی ئه‌وروپیــی هــاوكاری دارایــی كــراوه ،ك ـه له‌س ـه‌ر تۆمــاری نه‌ته‌وه‌یــی دانیمــارك كــراوه و زیاتــر لــه یــه‌ك ملیــۆن كــه‌س تێــدا به‌شــداربوون ،هاتــووه لــه 21،267نه‌خــۆش كــ ه داخلــی نه‌خۆشــخانه كــراون به‌هــۆی خۆ-ئازاردانــه‌وه ،هه‌روه‌هــا 23،724كــه‌س كــه تاوانبــار كــراون بــه تاوانــی توندوتیــژ لــه نێــوان ته‌مه‌نــی 15بــۆ 33 ســاڵ .ده‌ریخســتووه ئــه‌و مندااڵنــه‌ی له‌نــاو خێزانێكــی ده‌وڵه‌مه‌نــد و خۆشــگوزه‌راندا ژیــاون كه‌متریــن ئه‌گ ـه‌ری ئه‌وه‌یــان هه‌ی ـه ك ـه ئــازاری خۆیــان بــده‌ن یــان تاوانــی توندووتیــژ ئه‌نجــام بــده‌ن ل ـه ته‌مه‌نــی -15 33ســاڵی ،بــه پێچه‌وانــه‌ی ئه‌مــه‌وه ئه‌وانــه‌ی لــه خێزانــه هــه‌ژاره‌كان و نــا خۆشــگوزه‌رانه‌كاندا گه‌وره‌بــوون 7جــار ئه‌گــه‌ری ئــازار به‌خــۆ گه‌یاندنیــان زیاتــر و 13جــار ئه‌گــه‌ری ئه‌نجامدانــی تاوانــی توندووتیژانەیــان هەیــە. ئه‌مــه لــه كاتێكدایــه ئــه‌م توێژینه‌وه‌یــه لــه واڵتێكــی وه‌ك دانیمــارك كــراوه كــه نایه‌كســانی لــه داهاتــدا بــه ڕێژه‌یه‌كــی به‌رچــاو كه‌متــره لــه واڵتانــی دیكــه ،به‌تایبــه‌ت واڵتانــی ڕۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت كــه س ـه‌رباری نایه‌كســانی زۆر ل ـه داهاتــدا ،تــا ئێســتاش ل ـه دۆخــی جه‌نــگ و تره‌وماكانــی دوای جه‌نــگ دایــه و هــۆكاره سیاســی و ئابوورییــه جیهانییــه‌كان وایكــردووه دۆخــی ئــه‌م ناوچانــه هه‌میشــه دۆخێكــی پڕتوندووتیــژی بێــت و ئه‌مـه‌ش جارێكــی دیکــە ئه‌گـه‌ری به‌رده‌وامبوونــی توندووتیــژی چه‌نــد بــاره ده‌كاتـه‌وه و ئـه‌م توندووتیژیانـه درێژده‌بنـه‌وه بــۆ نــاو خێزانــه‌كان و لــه چه‌ندیــن شــێوه‌ی دیكــه‌دا ده‌رده‌كه‌ونــه‌وه. .4ئــه‌وه‌ی پێوســته بیپرســین ئه‌وه‌یــه كــه بــه هه‌مــوو داتــا و ئاماره‌كانــی خــودی بــۆرژوازی ،هــه‌ژاری و بێــكاری و خراپــی دۆخــی ژیــان كــه ده‌بنــه ســه‌رچاوه‌ی توندووتیــژی و بــه قوربانیكردنــی مــرۆڤ به‌وانه‌شــی بــه تاوانبــار و بێتــاوان له‌قه‌ڵــه‌م ده‌درێــن ،كــێ به‌رپرســیاری ئــه‌م نه‌هامه‌تیانــه‌ی ژیانــی مرۆڤــه؟ بــۆ وه‌اڵمــی ئــه‌م پرســیاره بــه پێویســتی ده‌زانــم وته‌یه‌كــی رۆزا لۆكس ـه‌مبۆرگ بهێنم ـه‌وه ك ـه ده‌ڵێــت» كاری ڕاســته‌قینه‌ی ش ـه‌رعییه‌تی بــۆرژوازی چییـه؟ ئه‌گـه‌ر هاواڵتییه‌كــی ئــازاد بـه‌زۆر بگیرێــت و بخرێتـه ژوورێكــی ته‌ســك و نه‌گونجــاو ،هه‌مــوو كه‌ســێك ده‌بینێــت كــه ئه‌مــه ئه‌كتێكــی توندووتیژانه‌یــه ،بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر ئــه‌م كــرداره بنوســرێته‌وه لــه كتێبێكــدا ك ـه پێــی ده‌وترێــت كــۆدی یاســای تــاوان ،وه ژوره‌ك ـه یه‌كێــك لــه خانه‌كانــی پروســیای خانــه‌دان بێت(یانیــش زیندانــی هــه‌ر واڵتێكــی بۆرژوازیــی) ،ڕاســته‌وخۆ ئ ـه‌م كــرداره ده‌بێت ـه كارێكــی ئاشــتیخوازانه‌ی یاســایی .بــا كورتــی بكه‌ینــه‌وه ،ئــه‌وه‌ی وه‌ك شــه‌رعییه‌تی مه‌ده‌نــی ده‌خرێتــه ڕوو هیــچ نییــه جگــه لــه توندووتیژیــی چینــی ده‌ســه‌اڵتدار، كــه به‌رزكراوه‌تــه‌وه بــۆ پلــه‌ی یاســا .لــه واقعــدا شــه‌رعیه‌ت و یاســای بۆرژوازیــی (په‌رله‌مانتــاری شــه‌رعییه‌ته لــه هه‌مــوو هێــزی خۆیــدا) ده‌ركه‌وتنێكــی كۆمه‌اڵیه‌تــی توندووتیــژی سیاســیی بۆرژوازیی ـه ك ـه ل ـه بناغــه ئابووریه‌كه‌یــه‌وه ســه‌رچاوه‌ی گرتــووه«. .ئــه‌وه‌ی وه‌ك ئاشــتی له‌ژێــر ســایه‌ی ســه‌رمایه‌داریدا ده‌بینرێــت هیــچ نییـه جگـ ه لـه سیســته‌مێكی ئاشــتی چه‌وســاندنه‌وه ،هـه‌ژاری ،بێكاركردنی ب ـه‌زۆر ،ك ـه له‌الی ـه‌ن توندووتیــژی ڕێكخــراوی ده‌وڵه‌ت ـه‌وه ده‌پارێزرێــت.
توندوتیژیــی ڕۆژانــه لــه‌م سیســته‌مه‌دا له‌ژێــر ماســكی شــه‌رعییه‌ت و ئه‌خالقیاتــی بــاودا به‌رده‌وامــه ،بــه‌اڵم شــه‌رعییه‌ت و ئه‌خــاق ئه‌بــه‌دی نیــن و دروســتكراوی مێژوویــن ،هــه‌ر وه‌ك چــۆن ڕۆژێــك لــه ڕۆژان كۆیله‌یــی شــه‌رعییه‌ت پێــدراو و یاســایی بــوو و دژ بــه ئه‌خالقیاتــی بــاو نه‌بــوو ،ره‌گه‌زپه‌رســتی به‌رامبــه‌ر مرۆڤــی ڕه‌ش پێســت (كــه ئــه‌م نوســینه هاوكات ـه ب ـه زنجیره‌ی ـه‌ك خۆپیشــاندانی ناڕه‌زایه‌تــی به‌رامب ـه‌ر كوشــتنی جــۆرج فلۆیــد له‌الیـه‌ن پۆلیســێكی ئه‌مریكیـه‌وه كـه تاكـه تاوانــی فلۆیــد جیــاوازی ڕه‌نگــی پێســتێتی ) هه‌روه‌هــا ئه‌مانــه و چه‌نده‌هــا جــۆری توندووتیــژی به‌رامب ـه‌ر ژنــان و ب ـه ك ـه‌م س ـه‌یركردنیان ك ـه تــا ئێســتاش به‌رده‌وامــه .له‌ژێــر ســایه‌ی سه‌رمایه‌داریشــدا چه‌وســاندنه‌وە و بــه كۆیله‌كردنــی بــه ملیۆنــان ئینســان ،نــا یه‌كســانی لــه داهــات و بردنــی ڕه‌نجــی زۆرینــه له‌الیــه‌ن كه‌مینه‌یه‌كــه‌وه بــه یاســایی كــراوه و شــه‌رعییه‌تی هه‌یــه له‌الیــه‌ن ده‌ســه‌اڵته‌وه ،كه‌واتــه ســه‌رمایه‌داری خــۆی س ـه‌رچاوه‌ی زۆرین ـه‌ی توندوتیژییه‌كان ـه له‌ژێــر پ ـه‌رده‌ی یاســا و هێــز و ده‌وڵه‌تــدا .بۆی ـه ئ ـه‌و نوســینه‌ی له‌س ـه‌ر دیواره‌كانــی ئه‌مریــكا ل ـه الی ـه‌ن خۆپیشــانده‌رانه‌وه نوســرابوو :ته‌له‌فــۆن بــۆ كــێ ئه‌كه‌یــت كاتێــك پۆلیــس بكــوژه؟ ئه‌كرێــت زۆر لـه‌وه درێژتــر بكرێتـه‌وه و بڵێیــن ته‌له‌فــۆن بــۆ كــێ بكه‌یــن كاتێــك یاســا شــه‌رعییه‌ت بــه كوشــتن ده‌دات؟ كاتێــك ده‌س ـه‌اڵت س ـه‌رچاوه‌ی نه‌هامه‌تییه‌كانمان ـه؟ كاتێــك ئ ـه‌و یاســایه‌ی ئێم ـه چاوه‌رێیــن بمانپارێزێــت خــۆی شــه‌رعییه‌ت پێــده‌ری توندووتیــژی و نایه‌كســانییه؟ .5ئایا ئێمه شه‌رعیه‌ت به توندوتیژی ده‌ده‌ین؟ وه‌اڵمــی ئـه‌م پرســیاره كه‌وتۆتـه سـه‌ر ئـه‌وه‌ی ئێمـه چــۆن لـه توندوتیــژی ده‌ڕوانیــن و به‌چــی پێناســه‌ی ده‌كه‌یــن ،هــه‌ر خوێنه‌رێــك ئــه‌م بابه‌تــه بخوێنێت ـه‌وه ره‌نگ ـه ل ـه بینینــی یه‌كه‌مــدا وای بــۆی ده‌ربكه‌وێــت هه‌مــوو ئـه‌و فاكــت و ئارگومێنتانـه‌ی لـه‌م باسـه‌دا هاتــوون دژ بـه تاوانباركردنــی كه‌ســی بێــت بــۆ ئه‌نجامدانــی توندووتیــژی ،بــه‌اڵم ئــه‌م تێڕوانینــه بــۆ پرســه‌كه به‌ھه‌ڵه‌مانــدا ده‌بــات ،ئــه‌وه‌ی ویســتوومانه بیخه‌ینــه‌ڕوو بــه هیــچ شــێوه‌یه‌ك به‌هانــه هێنانــه‌وه نییــه بــۆ هه‌ركه‌ســێك كــه ئه‌كتێكــی توندووتیژانــه ئه‌نجامــده‌دات و دابرینــی به‌رپرســیارێتی نیی ـه ل ـه تاك ـه كه‌ســیش ،هێنــده‌ی بینینــی ئ ـه‌و ڕاســتانه‌یه ك ـه ل ـه پشــت هــه‌ر توندووتیژییه‌كــی كه‌ســی و رێكخــراو و گروپیشــه‌وه هــه‌ن ،گــه‌ر زانســتیانه و ماتریاڵیان ـه‌ش ل ـه پرۆس ـه‌ی گه‌ش ـه‌ی مــرۆڤ وه‌ك گشــت و تاكیــش بڕوانیــن ،ئــه‌وه لــه گرنگــی ئــه‌وه تێده‌گه‌یــن كــ ه ژینگــه و هه‌لومه‌رجــی كۆمه‌اڵیه‌تــی چه‌نــد ڕۆڵێكــی كاریگــه‌ری هه‌یــه لــه پرۆس ـه‌ی گه‌ش ـه‌ی ه ـه‌ر تاكێكــدا ،بۆی ـه بــۆ تێگه‌شــتن ل ـه ده‌ركه‌وت ـه‌كان پێویســته ل ـه‌و پێشــخانه كۆمه‌اڵیه‌تــی و ئابــووری و سیاســیانه بڕوانیــن كـه لـه هـه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كــدا وجــودی هه‌یـه و ده‌بێتـه خانـه‌ی پێكهێنـه‌ری مرۆڤه‌كانــی. خاڵێكــی دیکــە ئه‌وه‌یــه كــه خۆمــان لــه‌و ته‌عریــف و پێناســه باوانــه‌ش دابماڵیــن كـه ده‌زگا و یاســا بۆرژوازییـه‌كان بــۆ توندوتیژییــان چنیــوه لـه زه‌ینمانــدا .ئــه‌و ماســكی شــه‌رعییه‌تپێدانی چه‌وســاندنه‌وه‌یه هه‌ڵماڵیــن كــه له‌ژێــر ئــه‌م ده‌ســه‌اڵته ســه‌ركوتكه‌رانه‌یه‌وه خــۆی حه‌شــارداوه و ده‌ســتی خســتۆته بینه‌قاقامــان و «ناهێڵێــت هه‌ناســه بده‌یــن». چونك ـه گ ـه‌ر ب ـه قانــوون و یاســاكانی ئ ـه‌وان پێناس ـه‌ی تووندووتیــژی بكه‌یــن ئــه‌وه ئــه‌و كوشــتنه‌ی له‌الیــه‌ن پۆلیســه ئه‌مریكیه‌كــه‌وه ئه‌نجامــدراوه كوشــتنێكی ئاســاییه و ئــه‌و ناڕه‌زایه‌تیانــه‌ی خه‌ڵكیــش به‌رامبــه‌ر ئــه‌م جــۆره لــه توندووتیــژی ده‌وڵــه‌ت و ڕێكخــراو ده‌چێتــه خانــه‌ی تیــرۆره‌وه. له‌مــه‌ش زیاتــر ئه‌وه‌یــه كاتێــك خه‌ڵــك بڕیــاری ڕووبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ی ده‌ســه‌اڵتی دا بێگومــان به‌هه‌مــان ئــه‌و یاســانه‌ی كــه بــۆ پاراســتنی سیســته‌مه‌كه‌یان دایانڕشــتووه و ب ـه چاك ـه پێمانــی ده‌فرۆشــنه‌وه ،ئ ـه‌وه ڕاســته‌وخۆ ئێمـه ده‌چینـه چوارچێــوه‌ی تیــرۆر و گێره‌شــێوێن و هـه‌ر لـه الیــه‌ن ئــه‌و ده‌سه‌اڵته‌شــه‌وه شــه‌رعییه‌تی كوشــتنمان ده‌درێــت. كاتێكیــش ل ـه‌وه تێگه‌شــتین ك ـه ك ـه به‌درێژایــی مێــژوو و ل ـه ئێستاشــدا ئــه‌و توندووتیژییــه‌ی له‌الیــه‌ن ده‌ســه‌اڵت و به‌هــۆی ئــه‌م شــێوازه لــه ڕێكخســتن و ژیانــی مرۆڤەکانــەوە به‌رهه‌مهاتــووه ،ه ـه‌زاران جــار ل ـه‌و هــۆكاره بایۆلــۆژی و ده‌روونیانــه‌ی كــه وه‌ك هــۆكاری توندووتیــژی به‌گوێــی ئێمه‌یــدا ده‌ده‌ن زیاتــره ،ئــه‌وه ئه‌ركــی ڕووبه‌ڕووبونــه‌وه و خۆڕزگاركردنــی خۆمــان و ئه‌وانیتــر و زۆرینـه‌ی مرۆڤیشــمان له‌سـه‌ره. كاتێكیــش له‌الیــه‌ن پۆلیســه‌وه كوژرایــن ته‌له‌فــۆن بــۆ پۆلیــس ناكه‌یــن بــۆ هــاوكاری ،به‌ڵكــو متمانـه بـه هاوچیــن و هــاو خه‌بــات و هاورێیانمــان ده‌كه‌یــن و هـه‌ر «خۆشــمان ده‌توانیــن دڵــی ئـه‌م جیهانـه بێدڵه‌بیــن» ئـه‌و «هه‌ناســه‌یه بیــن كــه زۆر ده‌مێكــه ناتوانیــن بیده‌یــن».